GİRİŞ: Enerji santralleri, enerji üretmek için kullandıkları yakıta

göre çeşitli isimlerle nitelendirirler, mesela doğalgaz santrali, kömür santrali, fuel oil gibi, yada hidroelektrik santral gibi.

Doğalgaz yakıtlı kombine çevrim termik santralleri diğer fosil kaynaklı yakıt kullanan termik, nükleer ve hidroelektrik santrallerine göre daha düşük kurulum maliyeti ile daha kısa sürede işletmeye alınabilmektedirler.

Kombine çevrim santrallerindeki asıl amaç, atık ısı gazlarından yararlanarak buhar eldesiyle elektrik üretmek ve verimi arttırmaktır. Gaz santrallerinin tek başına verimleri düşüktür ama kombine çevrim olduğunda verimleri daha da artmaktadır ve milli ekonomiye katkı sağlanmaktadır.

GENEL YAPI Kombine çevrim santrallerinde gaz türbinleri ve buhar

türbinleri birlikte kullanılmaktadır. Yakıt olarak doğal gaz kullanılan gaz türbinlerinden elde edilen elektrik enerjisinin yanı sıra türbin egzozundan yüksek sıcaklığa sahip egzoz gazlarının atık ısısının kazana verilmesiyle elde edilen buhar ile buhar türbinlerinden de ek elektrik üretimi sağlanmaktadır.

Bu santrallerde gaz türbinli çevrimlerin üst sıcaklığının yüksek olması ve buhar türbinli çevrimlerin alt sıcaklıklarının düşük olması avantajları birleştirilerek tasarım koşullarında çalış-mak üzere kombine çevrim verimi %50-60 civarında gerçekleştirilebilmektedir.

KISIMLAR: Bağımsız Atık Isı Kazanı(HRSG)

Buhar Türbin Generatörü(STG)

Kondenser

Soğutma Kulesi

Gaz Türbini

Generatör

Bağımsız Atık Isı Kazanı(HRSG) Bağımsız atık ısı kazanı üç basınç derecesine sahiptir.

HP: Yüksek basınç, 45 bar civarındadır.(400 °C)

IP: Orta basınç, 12 bar civarındadır.(224 °C)

LP: Düşük basınç, 4 bar civarındadır.(120 °C)

HP basıncı doğrudan buhar türbininde kullanılmaktadır. Gerektiğinde IP basıncı ile desteklenmektedir.

IP basıncı ayrıca çevre fabrikalara satılmaktadır.

LP tesisin ihtiyacını karşılamakta ayrıca degazör grubunu beslemektedir.

Buhar Türbin Generatörü(STG) STG’nin görevi, HRSG’den gelen IP ve HP buharlarının

enerjisini, aynı rotorla bağlı bulunduğu generatör vasıtasıyla elektrik enerjisine çevirmektedir. Santralde kullanılan kontrol sistemi STG üzerinde sınırlı bir kontrole sahiptir.

STG buhar girişinden çıkışına doğru hacmi genişleyen bir yapıya sahiptir, 16 kademesi bulunur. Rotor üzerine yerleştirilmiş kanatçıklar ve bu kanatçıklar arasında dış gövedeye sabit olarak bağlı stator kanatçıkları sistemin temelini oluşturur.

Kondenser STG’nin tüm kademelerinden geçen ve özellikleri

büyük ölçüde değişen buhar atılmaz ve yine STG’ye bağlı olan kondensere gönderilir. Kondenserde, soğutma kulesinden gelen 24°C deki suyu sirküle eden boru demeti bulunur. Buhar bu borular arasından geçirilerek yoğuşturulur ve yeniden kullanıma hazır hâle gelir.

Kondenser içindeki borularda gezdirilen su ise buhar ile ısı alış-verişine girmiş ve oldukça ısınmıştır. Soğutulmak amacıyla soğutma kulesine gönderilir.

Soğutma Kulesi Su üstten bırakılır, üstteki pervaneler havayı emer ve

su-hava arasında ısı alış-verişi meydana gelir. Bu işlemle soğuyan su havuza düşer. Buradan da pompalarla kondensere yeniden pompalanır.

Demineralize Su Üretim Yöntemleri:

Reçine Yöntemi

Ters Osmos Yöntemi

Reçine Yöntemi Su kuyularından alınan su önce kum filtrelerinden geçirilir. Burda

askıdaki katı partiküller ve kum filtresinde bulunan antrasit tarafından Fe tutulur.

Kum filtresinden çıkan su kuvvetli katyon reçinesiyle dolu olan kolona gelir. Bu kolonda suyun sertliğine neden olan Ca+, Mg+ gibi iyonlar reçinelere tutunmuş olan H+ ile yer değiştirir.

Katyon reçinelerinden geçirilip (+) iyonlarından kurtulmuş olan su degazöre gelir. Degazörde üstten yağmurlama şeklinde verilip alttan da havayla temas ettirilerek (mekanik çarpıştırma) uçucu gazlardan ayrıştrılır.(CO2 gibi)

Degazörden çıkan su kuvvetli iyonik reçinesiyle dolu anyon kolonlarına gider. Sudaki (-) yüklü iyonlar (CO3, SiO2, Cl vb.) reçinelere tutunmuş olan OH- ile yer değiştirir.

Daha sonra su MIX-BED’e (karışık yatak) gelir. Burda katyon ve anyon reçineleri karışık olarak bulunur. Daha önceki işlemlerde kurtulmuş olabilecek iyonları bu kolon tutar.

Reçine Yönteminde Rejenerasyon: Katyon reçineleri işlevini yitirdiğinde yani reçinelere tutunmuş

olan H+ iyonları azaldığında reçineler H+ yüklemesi için HCl ile yıkanır. Anyon reçineleri için de aynı şekilde NaOH ile yıkanarak OH- yüklemesi yapılır.

Rejenerasyon sonucu açığa çıkan atık su nötralizasyon havuzuna gelir. Burda 6 – 9 arası pH ayarlaması yapılarak doğaya verilir.

Santralde kullanılan suyun saf olmaması buhar üretim sistemlerinde malzemenin ömrünün kısalmasına, tıkanmaya, bakım maliyetlerinde artışa sebep olur.

Ca, Mg gibi metaller kireç yapıcı olduklarından suda istenmez. Anyon reçinelerinde tutulan SiO2 ise çok sert olduğundan buhar türbininin kanatçıklarına zarar verir. Bu nedenle sudaki miktarı en aza indirilir.

Ters Osmos Yöntemi Kuyulardan çekilen suya NaOCl dozajlanır. Bunun sebebi

filtreler için zararlı olan baktrei oluşumunu önlemektir. Daha sonra su kum filtresine gelir, burdan çıkışta verilen NaOCl’yi elemine etmek için SMBS(Sodyum MetaBisülfat) verilir.

Ayrıca sudaki kireç yapıcı iyonları askıda tutmak için antiskalat verilir. Burdan su RO-1’e gelir, iyonlar ters osmos ile tutulur.

Arkasından RO-2’ye gelen suyun tabaka oluşturmasını engellemek için yani iyonlaşmanın kolay olması için ikinci kademelere kostik verilip pH yükseltilerek CO2 elimine edilir.(Mg+2 ve Ca+2 ayrıştırıldığı için pH’ın yükselmesi sorun olmaz.)

Verilen suyun %75’i ürün olarak alınır, %25’i atılır.(iletkenliği çok yüksektir.)

Ters Osmos

Ters Osmos Yönteminde Elektrodiyaliz: RO-3’ten çıkan su buraya gelir. Suyun iyonlarını alma

işleminde membranlar ya anyonların ya da katyonların geçmesine izin verecek şekilde elektrodların arasına sırayla yerleştirilirler. Elektrodlar yüklendikçe anyonlar ana akımdan ayrılırlar ve anyon seçici membran içinden geçerek konsantre hücrede birikirler. Bitişik hücre duvarı katyon seçici olduğundan anyonlar buradan geçemezler. Benzer şekilde katyonlar da aynı yolu izler.

Elektrodiyaliz:

Gaz Türbini Bu motorlar uçak motorlarının bir türevi olup radyan

çalışan motorlardır. Birbirinin içinden geçen iki şaft mevcuttur. Şaftların birine düşük basınç kompresörü (LPC) diğerine yüksek basınç kompresörü (HPC) bağlıdır.

Soğuyan havanın hacmi azalır prensibinden hareketle hava gaz türbinine alınmadan önce soğutulur. Hava filtresinden geçerek kompresöre gelir. Burada yüksek basınçlar-da sıkıştırılır. Sıkışan havaya doğal gaz verilip yanma odalarında ateşlenir.

Yanma sonucu genleşen karışım türbin kısmını çevirerek güç elde edilir ve bu güç de generatörü çevirir. Elde edilen güç 40Mwatt civarındadır.

Gaz Türbini

Gaz Türbini

Generatör: Generatör türbin şaftının dönmesiyle oluşan mekanik gücü

elektriksel güce çeviren makinedir.

N – S kutupları arasında dairesel olarak hareket ettirilen bir bobinde alternatif gerilim indüklenir. Elektrik enerjisi genellikle alternatif gerilim olarak üretilmektedir. AC generatörler bobin gruplarından oluşan temel iki ana parçadan oluşur.

Stator: Üzerinde elektrik enerjisinin indüklendiği sargının bulunduğu bölümdür.

Rotor: N – S kutuplarını meydana getiren sargıların bulunduğu bölümdür.

Teorik Bilgi Kombine güç çevrimleri gaz ve buhar türbinlerinin

birlikte kullanıldığı çevrimlerdir. Kombine çevrim fikri basit Brayton çevriminin verimini, yüksek sıcaklıklarda çalışmanın sağladığı ka-zançlardan yararlanmak ve egzoz gazlarıyla atılan ısı enerjisini geri kazanarak bu enerjiyi buharlı güç çevrimi gibi bir alt çevrimde ısı kaynağı olarak değerlendirmek fikrinden hareket-le ortaya çıkmıştır. Kombine güç çevrimleri geçen yüzyılın başından beri tasarlanan sistemler olmasına rağmen ilk kombine çevrim santrali 1950'de kurulmuş olup, daha sonra ise hızla artan uygulamaları ile günden güne gelişim göstermektedir.

İdeal Brayton çevrimi kullanılarak yapılan hesaplamada denklemler aşağıda gösterildiği şekildedir. Gaz çevrim verimini bulmak için;

Burada; 𝑊 𝑡 ve 𝑄 , türbin net işi ve gaz çevrimine giren ısıdır. Aynı denklemi kullanarak çevrimin net gücü hesaplanabilir. Bu nedenle, gaz çevriminin enerji balansı yazılarak, buhar çevriminde serbest ısı miktarı bulunur;

Birinci denklemdeki gibi buhar çevriminden elde edilen net iş miktarı;

Buhar çevriminden atılan ısı miktarı;

Son olarak, kombine çevrim santralinin ısı verimi ( ) hesabı;

Konuyla İlgili Yapılan Çalışmalar Kombine çevrimli santraller yüksek verim ve güç sunmanın

yanında esnek işletme koşullarına uygun, çabuk devreye alınabilen, tam yük ve değişken yük durumlarına kolay adapte olabilen, hatta değişken yük durumlarında da yüksek verimle çalışma özelliklerine sahiptirler.

Bhargava ve Arkadaşları: Bhargava ve arkadaşları mevcut bir gaz türbini ünitesinin

modifiye edilmesi durumunda gaz türbininden elde edilebilecek verimin, Brayton çevrimi ilaveli bir kombine çevrimden elde edilebilecek verim değerine kadar yükseltilebileceği ve gaz türbininin termodinamik perfor-mansı ile üretilen gücün artacağını saptamışlardır. Ayrıca yapılacak bir iyileştirmenin ekono-mik boyutunun da cazip olduğu belirtilmiştir.

Fiaschi ve Manfrida:

Fiaschi ve Manfrida yarı kapalı kombine gaz türbini çevriminin ekserji tabanlı olarak analizini gerçekleştirmişlerdir. Değişik işletme şartlarında her bir eleman için ekserji kaybı hesaplan-mış ve çevrimin kritik üniteleri belirlenmiştir. Çalışmada yanma, atık ısı kazanı, su püskürt-me/karıştırma ve su geri kazanım sistemleri kayıpların oluştuğu temel birimler olarak belirlen-miş ve toplam ekserji kaybının %80'den fazlasını oluşturduğu belirlenmiştir. Elde edilen değerlerin standart açık çevrimlere oldukça yakın olduğu ancak kombine çevrimlerin ani yük-lenmelerde daha kullanışlı olduğu ifade edilmiştir.

H.Hüseyin Erdem ve Arkadaşları:

Erdem ve arkadaşları çevre sıcaklığının performansa etkilerini incelemiş ve iklim bölgelerine göre gaz türbinindeki performans kayıplarının azaltılması yada kazançların arttırılması için ta-sarım parametrelerinin olası büyüklük aralıklarını belirlemişlerdir.

Bhargava ve Meher-Homji: Bhargava ve Meher-Homji değişik gaz türbinlerinde

buharlaştırma ve spreyleme metotlarıyla giriş havası nemlendirilmesinin, gaz türbini performans parametreleri üzerine etkilerini araş-tırmışlardır. Çalışmada nemlendirme işleminin gaz türbini verimini olumlu etkilediği belir-tilmiş, ancak atmosferik bağıl nemin %0-100 arasında değiştiği durumlarda türbin parametrelerindeki değişimin %1'in altında kaldığı ifade edilmiştir.

Nixdorf ve Arkadaşları: Nixdorf ve arkadaşkarı gaz türbininden elde edilen faydalı iş

miktarını arttırmaya yönelik olarak, şartlandırılmış farklı türbin giriş havası sıcaklıkları için elde edilen faydalı iş miktarı-nın ne şekilde değiştiğini, atmosfer sıcaklığı değişimlerinin kompresör giriş havası sıcaklığı ve değişik soğutma ünitelerinin ısı yükleri üzerine etkilerini incelemişlerdir. Ayrıca önerilen sistemlerin termo-ekonomik analizleri de maliyet optimizasyonu tabanlı olarak gerçekleştiril-miştir.

Performans Kriterleri Güç santrallerinin tasarımında performans kriterleri çevrim

performansını en üst düzeyde tutacak şekilde seçilir. - Çevrim maksimum sıcaklığı gaz türbini sisteminde kullanılan

malzemeye bağlı olarak seçi-lir. - Performansa etki eden diğer bir etken ise çevre koşullarıdır. Santral

elemanlarının tasarımın-da santralin tam yükte çalıştığı ve çevre koşulları olarak da genellikle 15°C çevre sıcaklığı, %60 bağıl nem ve 101.3 kPa atmosfer basıncı (ISO koşulları) baz alınır. Santralin işletmesi esnasında çevre koşullarını santralin bulunduğu yerdeki ortam basıncı, sıcaklığı ve bağıl nem oluşturur, bu parametreler ise tasarım koşullarından bağımsızdır. Dolayısıyla çevre koşullarının tasarım koşullarından farklı olmasına bağlı olarak santralin performansı artar veya azalır. Basınç ve bağıl nemin değişiminin santral performansı üzerindeki etkisi genel olarak sıcaklığın etkisi yanında ihmal edilebilecek düzeydedir.