Doç.Dr.Çınar Yenilmez Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fak. Psikiyatri ABD

Doç.Dr.Çınar YenilmezEskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fak.

Psikiyatri ABD

Antalya, 31 Ekim 2009 2

Akış

• Stres• İş Stresi• Tükenmişlik• Hekimlerde durum ne?• Önleme


Stres Kaynakları


Stresin tanımı

Stres, fiziksel, zihinsel ve duygusal yüklenmeler sonucu ortaya çıkan zorlanmalar ve gerilimlerdir.


İş stresi

• - İşin gereklilikleri; çalışanın yetenek, beceri ve ihtiyaçları ile uyuşmadığında

• - İşin rol gereklilikleri; diğer yaşam alanlarının rol gereklilikleri ile çatıştığında ortaya çıkar


İş stresi ve Çalışma ortamı

• Birçok psikiyatrik morbidite ve daha kötü fiziksel sağlık

• - aşırı iş stresi• - uzun çalışma saatleri• - düşük otonomi (özerklik) ve kontrol

ile ilişkilidir.

» Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice


2006 ComPsych şirketi araştırması

• Çalışanların % 55i, aşırı bir bitkinliğin ve kontrolsüzlük duygusunun eşlik ettiği yüksek seviyede strese sahip

• %42si sabit fakat yönetilebilir strese sahip


2006 ComPsych şirketi araştırması

• İlk üç sıradaki iş stresörleri• - insan kaynaklı• - iş yükü• - iş-yaşam dengesi


Stres Stres (Tükenme) (Tükenme) KaynaklarıKaynakları

işiş

KurumKurum

Doktor (kendi)Doktor (kendi)

Diğer Diğer İnsanlarla İnsanlarla

ilişkilerilişkiler

İş-Yaşam İş-Yaşam DengesiDengesi

Stres (Tükenme) Kaynakları


Stres Kaynakları-İş

• Aşırı iş yükü• İş uygunsuzluğu• Zaman sıkışıklığı• İdari görevler• Uyku sorunları• Düzgün olmayan yeme davranışları• Malpraktis tehditi• Kötü organize iletişim• Net olmayan iş beklentileri (Rol Belirsizliği ve

Çatışması)

– Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008


Stres Kaynakları-Kurum• Kariyerde yükselişin olmayışı ya da iş güvenliğinin olmayışı • Kaynaklar ve şeflerde yetersizlik• Kıdemli desteğinin olmaması• Hak etmeyen kişilerin takdir edilmesi (Hakkaniyet

Olmaması, Sadakatsizlik)• Monotonluk (tekdüzelik)• Özerklik olmaması• Kurum kültürü ve havası (aidiyet)• Karar alma mekanizmalarında çalışanların katılımının

olmaması• İşyeri sosyal desteğinin olmaması



Psikolojik sözleşme

• Biz önce bir organizasyon için çalışmaya başlamadan, ne olacağı (iş, iş yükü, kaynakları, kariyer, iş güvenliği, sosyal ve ekonomik durumlar ile gelecekteki önemli değişiklikler hakkında) bilgi verilmeli


Stres Kaynakları-Doktor

• Kişilik (örn. mükemmelliyetçi, kompulsif kişilik, Type A)

• Aşırı sorumluluğun olması• Kendi ve başkaları için büyük

beklentiler• Ölme ve ölüm ile ilişkili düşünceler• Duygusal ve Fiziksel acı ile yüzleşme



Stres Kaynakları- Diğer insanlar ile ilişkiler

• Amirlerle çatışmalar• Disfonksiyonel kişilerarası dinamikler• Mesleki izolasyon• Hastaların beklenti ve istekleri• Aile ve arkadaşlardan gelen desteğin

seviyesi– Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008


Stres Kaynakları-İş-Yaşam Dengesi

• Stresi işten eve yada evden işe taşımak

• Diğer boş zaman etkinliklerinin olmaması

• Serbest zamanın olmaması• Ev gereksinimleri• Sosyal yaşamın bozulması


–


Stres Kaynakları-Diğer

– Eğitim: Önceleri daha çok patofizyoloji, tanı ve tedavi ağırlıklı eğitim verilirken, şimdi ilave olarak iletişim becerileri, hukuk ve etik önem kazanmıştır.

– Yönetimsel ve Parasal yönetim zayıf– Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008


İş Devamsızlığı

– 66%: Ruhsal Bozukluklar ( Depresyon / Anksiyete / diğer ruhsal bozuklar )

– 60%: Stress– 44%: Yönetici ile negatif ilişkiler – 35%: Çocuk bakımı sorunları – 28%: İş yerinde çalışma arkadaşı ile

çatışma – 20%: Bağımlılık / Madde sorunları


Stresin Çalışana Maliyeti• Sıkıntı ve güçlük• Hastalık• Yetersizlik• Kararsızlık• Finansal durumda değişiklikler• Benlik saygısında kayıp• Kimlik kaybı (otonomi-özerklik)

• Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice


Doktor olmanın bir stres faktörü olduğu iyi bilinmektedir. Genel populasyon ile karşılaştırıldığında daha yüksek stres görülmektedir ( Firth-Cozens1 cross-sectional ve longitudinal çalışmalarda %28--%18).

Birçok stresörün olduğu ilgi gerektiren bir işHekimler arasında çoğalan düş kırıklığı Hekimler için özerklik (otonomi ) çok önemliÖnemli, anlamlı ve büyülü iş sevimsiz, ihtiyacı karşılamayan ve yararsız bir iş haline dönüşür. Enerji bitkinliğe, bağlılık ve ilgi sinmeye, etkinlik etkisizliğe döner


Doktor Olmak

• Tüm doktorlarda olmasına karşın özellikler en sık gençlerde ve bayan doktorlarda, stres oranları yüksektir.

• Doktorlar olarak hastalara stresle ilgili ve onunla nasıl mücadele edeceğimizi anlatırız. Kendimiz yaşadığımızda onu yönetmek ve yardım aramada ne kadar başarılıyız?

• Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008


Hekimler üzerindeki baskılar

• Yüksek kişisel beklentiler• Başkalarının yüksek beklentileri• Sınır koymada zorluk• Kendinden önce iş için aşırı istek• Sıklıkla kompulsif kişilik özelliklerine sahip

olmak• Kronik olarak iş yaparken kendini ihmal etmek


Seviye 1Alarm Reaksiyonu

Seviye 2Direnç

Seviye 3Bitkinlik-Tükenme

NormalDirenç Seviyesi

Genel Adaptasyon Sendromu


Inter-relationship

Stress

Burnout


Değişik Araştırma Sonuçları

• Emosyonal Tükenme: 46% - 80% (orta ve yüksek)

• Depersonalizasyon: 22%- 93% (orta ve yüksek)

• Azalmış Kişisel Başarı: 16% - 79% (düşük ve orta)

» Physician Burnout .Sameer S. Chopra; Wayne M. Sotile; Mary O. Sotile JAMA. 2004;291


• Beck Depresyon ölçeği: 31% (hafif ve şiddetli depresyon ve 5 yılda % 13 tedavi almış.

• Emosyonal Tükenme: 80% (orta ve yüksek)

• Depersonalizasyon: 61% (orta ve yüksek)

• Azalmış Kişisel Başarı: 44% (düşük ve orta)

• Thommasen ve ark. Mental health, job satisfaction, and intention to relocate. Opinions of physicians in rural British Columbia. Canadian Family Physician, Vol 47, Issue 4, 737-744


Türkiye’de Tabip Odalarına Kayıtlı Olan Bir Grup Hekimde Tükenmişlik Sendromu Ve Etkileyen

Faktörler

• Birinci basamak sağlık çalışanlarının görev ve sorumluluklarının açıkça belirtilmemiş olması,

• Çalışanların farklı öğrenim düzeylerine sahip olmaları, • Bazı meslek gruplarının vardiya sistemi ile çalışıyor

olması, • Sağlık sektöründe altyapı ve yönetsel yetersizlikler, • Özlük hakları sorunları,• Uzun çalışma saatleri,• Olumsuz çalışma koşulları olarak dikkat çekmektedir


AlaycılıkAlaycılık

Azalmış EtkinlikAzalmış Etkinlik

FizyolojikFizyolojik,,

pspsikolojikikolojik,,

ve davranışsalve davranışsal

sonuçlarsonuçlar

EmoEmosyonel Tükenmesyonel Tükenme

Kişilerarası ve Rolle İlgili stresörler

İşe Bağlı Tükenme Süreci


DavranışsalDavranışsal

PPssikolojikikolojik

İş performansı, kazalar,işe gitmeme, öfke, yanlış kararlar

İş doyumsuzluğu, huysuzluk, depresyon, emosyonal yorgunluk

FizyolojikFizyolojikKardiovaskuler hastalık, hipertansiyon, başağrısı

Stresin Sonuçları


Fiziksel tükenmişlik belirtileri

YorgunlukGüçsüzlükEnerji kaybıSık baş, göğüs, boyun-bel vs ağrısıBulantı, gastro-intestinal sorunlarKısa nefes almalarHipertansiyonKas kramplarıUyku bozukluğuHastalıklara hassas olmakArtmış alkol ve sakinleştirici kullanımı


Duygusal tükenmişlik belirtileri

Depresif duygulanımDesteksiz ve güvensiz hissetmeÜmitsizlikEvde gerilim ve tartışmalarda artışKızgınlık-sabırsızlık-huzursuzlukta artışNezaket-saygı-yardımlaşma duyg. Azalma

Davranışsal belirtiler; öfke patlamaları, huzursuzluk, uykusuzluk, gevşeme zorluğu, hiperaktivite, sinirlilik, sabırsızlık, unutkanlık, can sıkıntısı, mizaç değişikliği ve konsantrasyon güçlüğünü İçerir.

Uç durumlarda intiharı düşünme


Zihinsel tükenmişlik belirtileri

Doyumsuzluk

Kendine-işine, diğer insanlara ve genel olarak yaşama karşı olumsuz tutumlar içinde olma

İşi bırakma-savsaklama vs davranışlar

Yaratıcılık ve yenilik yaratmada azalma

Kişisel başarı eksikliği

Kararlar, sorunlar veya iş yerinde değişiklikten kaçınma


Tükenme için kim aday?• İşkolik, idealist veya inatçı, oldukça başarılı

veya işine çok adanmış bireyler dahil olmak üzere belirli kişilik özelliklerine sahip olanlar

• Kariyer, aile ve kişisel gelişim arasındaki algılanan dengesizlik ve kariyer gelişimi ile ilgili olan stresörler

• Eğitimsiz, deneyimsiz veya tecrübesiz olanlar

• Aşırı yük ve zaman baskısı ile çalışanlar


Ayırıcı tanı

-Enfeksiyon hast:grip-nezle-brusella-Endokrin hast:tiroid-şeker-Nörolojik hast:parkinson-miyopati-Hematolojik hast:anemi-Romatolojik hast:kas-iskelet sist hast-Ruhsal hast:depresyon-Diğer durumlar:ilaç yan etkileri,saman

nezlesi,tansiyon düzensizliği


Nedenleri

a)BİREYSEL ETKENLERKişilik özellikleri:mükemmeliyetçi, hassas,

duygusal, içe atan-Gerçek dışı hedefleri olanlar Benlik saygısı düşük olanlarKendi işi ile ilgili hissettikleriÇalıştığı hasta grubunun kendi öyküsündeki

önemi


Nedenleri

B-1)ÇEVRESEL-ÇALIŞMA ORTAMINA BAĞLI ETKENLER

Ağır iş yükü ve dinlenme zamanının az olmasıHastaların gereksiniminin finansal-bürokratik

ve idari nedenlerden karşılanamamasıÖnderlerin yetersizliği-denetim eksikliğiYetersiz uzman eğitimi ve yönlendirmesiÇalışanlar arasında yeterli destek ve sosyal

ilişkinin olmamasıDüşük motivasyonlu kişilerle çalışmak


Nedenleri

B-2)ÇEVRESEL-ÇALIŞMA ORTAMINA BAĞLI ETKENLER

Aşırı zor ve yoğun hastalardan oluşan iş ortamı. Özellikle düzelmeyen-ölüm oranı yüksek yerlerde çalışanlar

Bürokratik ve sekreterlik işleri yapmak zorunda kalmak. Rollerle ilgili belirsizlik

Karmaşık araç gereç kullanmak zorunda kalmakPersonel yetersizliğiHasta yakınlarına bilgi verme, onlardan gelen

talepleri karşılama güçlükleri


Nedenleri

C)YÖNETİCİLERİN TUTUMUNA BAĞLI ETKENLER

Devlet kurumlarında çalışanların özel sektör çalışanlarına göre daha fazla hayal kırıklığı yaşadığı gözlenmiştir.(???)

Gözlemcilerin tavrı-ekip çalışmasına verilen önem

Görüşlerin ifade edilmesindeki tutumlarıİzin-dinlenme odası-kreş gibi özlük hakkı

sorunlarına yaklaşım


Klinik belirtileri

• İrritabilite Etkisiz hissetme• Bitkinlik Artmış olumsuzluk• Uyku bozukluğu Zevk almada azalma• Düşük konsantrasyon Umutsuzluk• Düşük performans Sosyal izolasyon• Yaratıcılığın kaybı Başağrıları• İş devamsızlığı Mide yakınmaları• İş tatminsizliği Depresyon• Düşük moral Anksiyete• İşe gitmekten korkmak Evlilikle ilgili problemler• Boğulma hissi Madde kötüye

kullanımı


UZUN DÖNEM ETKİLERİ

-Ruh sağlığı etkilenir Depresyon-anksiyete-alkol-sigara ve madde

bağımlılıkları-Beden sağlığı etkilenir Sağlık harcamalarını artığı saptamıştır.Kalp

damar hast.,iskelet-sırt bel-oyun ağrıları,mide bağırsak hast.,enfeks direncinde azalma sıklıkla olur.

-İş verimi etkilenir-Hasta-müşteri memnuniyeti azalır ve iş

stresi artacak şekilde kısır döngü olur.


Doktorların kaçı hasta? �En sık

Depresyon,

Anksiyete

Alkol ve madde bağımlılığı

Tıp öğrencileri ve internlerde: Anksiyete, depresyon ve stres yüksek

Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008

British Medical Journal, March 2003


Stres, depresyon ve intihar

• Doktorlarda Genel topluma göre stres 18% fazla(Wall et al, 1997).

• Doktorlarda anksiyete nadir ancak depresyon sık değerlendirilmiş. Doktorlarda diğer profesyonel gruplardan yüksek (Caplan, 1994).

• Cinsiyet ve genç olma tartışmalı(Firth-Cozens, 2005).

• Hasta bakımını kalitesi bozulur, tıbbi hata artar.


Stres, depresyon ve intihar

• Özellikle kadın doktorlarda genel topluma göre intiharlar fazla (Hawton et al, 2001). Bir başka çalışmada kadın doktorlarda genele göre % 130 artmış.

• USA’da doktorlarda genel toplumdan daha fazla tek ölüm nedeni intihar olarak bulunmuş (Torre et al, 2005).


Madde kötüye kullanımı

• Genel topluma göre daha az sigara ve yasa dışı madde kullanımı varken alkol ve reçete ile yazılan ilaç kullanımı daha fazladır (Hughes et al, 1992a). Genel topluma göre kadın doktorlar alkolizm açısından daha risklidir(Firth-Cozens, 2005).

• Alkol kötü kullanımı ve depresyon komorbiditesi sıktır. Alkolizmden iyileşen 100 kadın doktorun 73’ü ciddi intihar düşüncesi ve 38’i ciddi bir intihar girişiminde bulunmuştu (Bissel & Skorina, 1987).

• Doktorlar uzmana gitme yerine kendi kendine ilaç almaktadır ve işe gitmektedir (Pullen et al, 1995).


Tükenmişlik ve karşı aktarım

• Hastayla aşırı özdeşleşim• Hastaya kızmak ya da ondan hoşlanmamak• Empati yokluğu• Depersonalizasyon• Etkisizlik ya da beceriksizlik hissi• Terapide ‘acting out’ ya da diğer sınır ihlalleri



Bakımverenlerin bakımındaki engeller

• Stres ve psikiyatrik sorunlara karşın yardım aramaya isteksizdir.

• Çoğunlukla mükemmeliyetçi, kendini kurban eden fedakar kişilerdir. Vicdanlı, şefkatlidir. Bu nedenle başkalarının ihtiyaçları kendilerininkinin önüne geçer.

• Durumunu kabul etmeden işini sürdürür.• Self-medikasyondan dolayı kötü

hastalardır• Stigmazisasyondan korkarlar


Sonuçlar????

• Tükenmişlik– Parasal Etkilere– Fiziksel Etkilere– Emosyonal Etkilere– Sosyal Etkilere Sebep Olabilir


Stresten Stresten (Tükenme) (Tükenme) KorunmaKorunma

Bireysel

aileaile

İş yeri yöneticileri

İş arkadaşlarıİş arkadaşları

Devlet yönetimi

düzeyinde

Stresten (Tükenme) Korunma


Tükenmişliğin önüne geçme

• Sağlıklı iş-yaşam dengesi üzerine çalışma• - profesyonel ya da kişisel iyi olmayı

geliştirmek• - fiziksel, emosyonel, psikolojik, sosyal ve

spritüel• Hekimin iyi olması:• - hekim verimliliği• - hekim, diğer personeller ve hastanın tatmin

oluşu• - hasta güveni ile ilişkilidir.



Kurumsal Önlemler

• Sağlıklı çalışma koşulları• İyi performansın onaylanması• Kariyer gelişimi için fırsatlar• Çalışanlarına değer veren işyeri kültürü• Şirket değerleri ile uyumlu yönetim faaliyet ve

politikaları• Çalışanların işyeri uygulamalarının

düzenlenmesine katılımı• Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and

Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice


Kişisel Önlemler • Neyin önemli olduğunu ve öncelikli yapılması

gerektiğini ayırt et• İşle ve işte sınırlarını koy• - bazen nasıl hayır diyebileceğini öğren• - kişisel zamanını iş uğruna harcamaktan

kaçın• - senin takvim ve zamanın da önemlidir.• Çalışmaya bir anlam bul• Enerjini yenileyecek birşeyler bul



Kişisel Önlemler • Başkalarından önce kendini önemse• - öfkeni güvendiğin birisiyle yatıştır• - bol miktarda uyu• - düzenli olarak egzersiz yap• - yemene dikkat et• - eğlence• - mola ver• Gereğinde profesyonel tedavi al



Tercihin Uyum mu? Hastalık mı?

• Rolündeki uyuşmazlıklarından dolayı boğulma hissi en sonunda seni yıpratacaktır

• Seçenekler yarat ya da kuralları değiştir:• - hedeflerin, zamanın, aldığın görevler• Gerekiyorsa standartlarını düşür• Gerçekçi ve ideal rol beklentileri arasındaki

farkı farket• Gereksiz sorumlulukları bir kenara bırak• Hangi yatkınlığın ne kadar iyi olduğunu tanı• Her problemin çözülemeyeceğini anla• İş yükünü azalt



Soru (n) lar?

• Kurumsal Stratejiler? Var mı? Varsa neler?

• Sağlık çalışanlarına tükenmeden korunmak için konusunda ne gibi çalışmalar var?


SonuçTükenmeden kaçınmak ile ilgili en kapsayıcı yol, kişinin hayatında bir denge oluşturmaktan geçer. Stresin üzerinizdeki etkilerinin farkında olun. Kişisel ve profesyonel taahhütlerinizin yerine getirmek için zaman alacağını bilin. Gülmek! Mizah hissi stres giderici önemli bir rol oynar. İletişim ve yönetim becerilerini geliştirmek için atölyeler veya diğer programlara katılın. Beslenme, egzersiz, meditasyon ve yoga bakımınıza yardımcı olabilir / iyi sağlık ve stres için bir çıkış sağlar. Personel, meslektaşlar, danışanlar, aile üyeleri ve arkadaşlar ile etkili iletişim hayatınızdaki stresi azaltabilir. Stres ve tükenmişlik hissediyorsun bir destek sistemi kur

Doç.Dr.Çınar Yenilmez Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fak. Psikiyatri ABD

Documents

Transcript of Doç.Dr.Çınar Yenilmez Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fak. Psikiyatri ABD