DL NEDR? / DL-KONUMADil insan teki yaratklardan ayran konuma yeteneinin, dnleni, duyulan ayrntl bir biimde aa vurabilme gcnn addr. nsan dilinin derinliklerine inildiinde, onun yalnzca bir istein, bir gereksinimin aklanmasn, bireyler arasnda ilikiler kurulmasn salamakla kalmad, btnyle bireylere zg imgelerin, umutlarn, aclarn, ksacas insan ruhundaki btn etkinliklerin bakalarna aktarlabilmesine olanak verdii grlr. Dil balangcndan beri insanidir. Dilin kkenindeki karakterinin insani olmas insann dnyada-oluunun temelindeki dilsel niteliini belirler. Dil insann dnyada sahip olduu eylerden biri deildir sadece; insann bir dnyaya sahip olmas da dile dayanr. nsann varoluunun zsel belirlenimi dnyada olmaktr. Bir dnya iinde olmakla, kendimizi, bakalarn ve eyleri tanr ve biliriz. Bu tanma ve bilme dilde ve dil araclyla olup biter. Dili renmekle, olduumuz ey oluruz. O halde insan var oluu znde dilseldir. Varlan bu nokta bizi Aristotelesin insan doasna ilikin tanmna geri gtrmektedir: nsan logosa sahip canl varlktr (zoon logon ekhon). Logos insana, insanlar birbirlerine neyin yararl neyin zararl, dolaysyla neyin doru neyin yanl olduunu bildirsinler diye verilmitir. Logosa sahip olmakla her insan bireyi, dnebilir ve konuabilir. Konuabilir olmakla insan, edimsel olarak mevcut olan ey zerinde stnlk salar. Konumas araclyla, mevcut olmayan eyi, bir baka kii nnde grebilsin diye, grnr klar. Bildiriimde bulunabilir olmasndan dolay, yalnzca insanda ortak anlam, yani ortak kavramlar mevcuttur. te ancak bu ortak kavramlar ortak insan yaamn mmkn klar. nsann dile sahip varlk olmasnn anlam budur. Bat dnce geleneinde insan dnce yeterlii ile dier btn canl varlklardan ayrt edilen aklsal varlktr. Bu sebeple logos szc akl veya dnce eklinde anlalr olmutur. Greklerde henz dilin kavram ortaya kmad iin, logos szc ayn zamanda hem insan konumasn hem de insan dnmesini aklayan tek bir yapy ifade ediyordu. Bu anlamda logos bir tr sylem-dnce idi. Bunun anlam udur: Dnce de sz gibi eklemlenir ve bylelikle eyleri aklar. [Ahmet Cevizci (edit.), Felsefe Ansiklopedisi Cilt 4, Ankara: 2006/ s. 331-332 Taylan Altu]Konuma zel bir retim gerektirmeyen evrensel bir insan yeteneidir. Konumak insan olmann ve toplumun katlmc bir bireyi olmann bir parasdr. En derin duygularmz, bilgi ve anlayta ilerlememizi ve ounlukla da, gnlk yaantmzn nemsiz pek ok eyini iletmek iin dili kullanrz. Dilsiz bir yaam hayal etmek bile zordur ve insanlar konuamadklar zaman szl kelimeler kadar karmak iaret dilleri kullanrlar. Baz antropologlar konumann kkeninin dedikodu yapmak olduunu sylerler. Dil, giderek genileyen insan gruplarnn birbirlerinden ayrlmalarn nleyen bir tutkal grevi grmtr. Dilin evrimi uzun ve yava bir sre gerektirmiti. Ancak bu evrim dier alglama yeteneklerinden ayr olarak gelimi deildir. Bilin ve yaratc zeka gibi eyler birbiri stne eklenmitir. Dilin evrimi sesleri anlamak ve karmak iin gerekli sinir srecini stlenebilecek kadar byk bir beyne sahip olmaya balyd. Ancak ne kadar byklkte bir beyin gerektii pek kesin deildir. Bir buuk milyon yl ncesinin homo ergasteri 900 cclik beyniyle yeterli beyin gcne sahip grnmektedir (empanzelerin ve australopithecuslarn 450 cclik beyni yetersizdi). Homo ergaster dilin evrimi iin gerekli dier iki n koula da sahipti: ki ayak zerinde duruyordu ve et yiyordu. ki ayak zerinde yrmek ve komak, bu tr hareketleri idare etmek iin yksek derecede denetimli bir solunum sistemini gerektiriyordu. Bu durum, konuulan dilin zellii olan, ok sayda farkl ses retmek iin de gerekliydi. Atalar gibi ok miktarda tohum, bitki sap ve kk yemek yerine et yiyen homo ergasterin dileri de kkt. Bu da dile, dudaklara ve yanaklara daha ok esneklik verdii iin, ok geni bir ses yelpazesi imkan salamaktayd. Homo ergasterin byk beyni, iki ayakl oluu ve kk dileri, dil ile ilgisiz nedenlerle evrim geirmi olmaldr. Ancak btn bunlar olana kadar dil evrimi gerekleemezdi: Bunlar dil evriminin gerekli kouluydu. Doksan bin yl ncesinin kemik zpknlar ve Gney Afrika maaralarnn 120 bin yl nceki a boyalarnn kantlar nda, ilk homo sapiensin konuma dili olduu kukusuz grlmektedir. nsanlarn neyi neden yaptklar hakknda konumadan, vcutlarn boyamalar ve karmak aletler yapmalar dnlemez. Ancak dier insan soylar da baz konuma yetenekleri gelitirmi olmallardr. Neanderthallerin anatomik kantlar onlarn, gelimi dil kullanclar olduklarn akla getirmektedir. Ancak Neanderthallerin ada insanlar kadar geni bir szlk ve karmak bir gramer gelitirip gelitirmedikleri tartmaldr. Bylece dilin evrimi ok uzun sren yava ilerleyen bir sre iinde olmutur. Tahmin edildiine gre en az 250 bin yl ncesinin byk beyinli insanlar gelimi avc-toplayc olmalarnn yan sra ateli birer dedikoducuydular da. [Stephen Pinker, Dil Nasl Geliti?, Eski Dnyann Yetmi Byk Gizemi (edit. Brian M. Fagan), ev. Mehmet Harmanc, stanbul:2002, s. 89-91]

DL-SYLENCEok eski alarda insanlar konutuklar dilin tanrsal bir kkeni olduuna, dilin tanrnn insana verdii nimetlerden biri olduuna inanrlard. Tevratta Adem, Tanrnn yardmyla yaratklar adlandrmt; Hindulara gre dili Tanr ndra, skandinav mitolojisine gre, alfabeyi bulan Tanr Odin yaratmt. Dil stne yaplan en eski yorumlardan biri yine Tevratta yer alan Babil Kulesi yksdr: nsanlar Babilde Tanr katna ulaacak ok yksek bir kule yapmna giriirler. Tanr insanlarn bu kstahln cezalandrr: Kuleyi ykmakla kalmaz, insanlarn dilini de kartrr. yle olur ki kimse birbirini anlayamaz duruma gelir. Babil kenti farkl dillerin konuulduu bir yerdir. Farkl diller konumak demek birbirini anlamamak demektir. Tanrnn insanlara verdii en byk ceza da birbirini anlamamak yani iletiimin kopmas olmutur. Bu sylence bize gstermektedir ki insanlar ok eski zamanlardan beri iletiimin yaamsal neminin ve dilin iletiim ilevinin bilincindeydiler. nsanlar hep tm varlklarn birbirini anlad, eskilerde kalm bir altn ann dn kurmulardr. Yine bir sylenceye gre Hz. Sleyman tm dilleri bilirdi, ayrca insan olmayan varlklarn da dilini anlard. Ayn sylence Lokman Hekim iin de anlatlr: Lokman Hekim de otlarn dilini anlar, bylece hangi otun hangi hastala iyi geleceini bilirdi. Bu sylencenin arkasndaki dnce ise, varlklarn kendilerini dilleriyle ak ettii ve insann, baka varlklarn ve insanlarn dilini bilmesi halinde onlar anlayaca ve dolaysyla dnyasnn zenginleecei dncesiydi [Fatma Erkman-Akerson, Dile Genel Bir Bak, stanbul:2000, s. 36-37].

nsanlk tarihinde her dnem yada her uygarlk, dili kendi dnce yapsna, inanlarna, ve bilgisine kout olarak farkl biimlerde ele almtr. Dille ilgilenmenin tarihi hakknda ancak yazl kaytlara baklarak bir fikir edinilebilmektedir. Dilin incelenmesi yaznn ortaya kyla balamtr, diyebiliriz. Yaz bir doal dilin grafik iaretleri yardmyla gereklemesi yada tasarmdr. nsanolu nce sesler karm, yani konumu, sonra yazmtr. Sesten simgeye gei insan zekasnn benzersiz bir etkinlii, insann evriminin binlerce yllk serveninin rndr. Szn zaman iinde gerekleip yine zaman iinde kaybolmasna karn, yaz uzam iinde gerekleir. Uzamsal bir destee sahip olduu iin de kalcdr. lk kaytlar Eski Msra aittir. Eski Msrllar dilin kavram ve szck birimlerine inerek her kavrama karlk gelecek bir izim retmilerdi. Eski Msrllardan ok sonra (M 1200-1000) Fenikeliler ses birimlerine hecelere, sonunda nszlerden oluan alfabeye ulat. Onlardan sonra Eski Yunanllar bu alfabeyi alarak nl harfler eklediler. Pek ok dilin konuulduu Mezopotamyada zellikle Babilde uygulamaya ynelik olmakla birlikte dille ilgili almalarn yapld bilinmektedir. Babilde egemenlik Akadlara getikten sonra, kent halknn nceden konutuu Smer dili yok olmam, siyasi stnlk elde etmekle birlikte Akadlar Smer dinini ve dini trenlerde kullanlan bir dil olarak Smer dilini de benimsemilerdi. Mezopotamya ticari bakmdan da ok canl bir blgeydi. Bylece ok dillilie sebep olan bir etken oluyordu, ticaret. Bunun sonucunda bu blgede ilk szlkler, zellikle tccarlarn iine yarayacak szlkler yazld, deiik dillerdeki ad ve fiil ekimleri ve szck trleri saptand. Dil zerine bilinen en eski aratrma ve incelemeler eski Hinde ve Eski Yunana kadar geri gitmektedir. Eski Hintteki almalar zellikle Sanskrit dinsel metinlerinin doru okunmas, zamann andrmasndan korunmas amacn tayordu. Brahma dininin kutsal metinleri olan Vedalar zaman iinde anlalmaz olmulard. Dinsel trenlerin yerine getirilmesinde bu tr metinlerin doru olarak anlalmas gerektiinden, bunlarn dili hem inceleniyor hem de retiliyordu. Eski Yunanllar dile 5. yzyldan balayarak felsefi adan yaklamlardr ve onlarn felsefi yaklamnn zn physis ile nomos, yani doa ile uzlam kartl oluturmutur. Homeros destanlarnn dili zamanla deitii iin, bu iirlerin gelecek kuaklara yanlsz ve doru bir biimde aktarlmas amacyla dil kurallarnn saptanmas gerekiyordu. Bylece Eski Yunanda ilk dil almalar balam oluyordu.

DLBLGS NEDR?Dil almalar iinde ok eski bir alan oluturan dilbilgisi bir dilde ses, szck, tmce gibi elerin zellikleriyle bunlarn birlikte oluturduu dzeni ortaya koyan ve aklayan kurallar btn veya dilbilimin bu kurallar btnn aratran daln ifade eder. ada bilimciler, dilbilgisini bir dilin temelinde yatan ve sz konusu dili anadili olarak konuanlar tarafndan sezgisel olarak bilinen yap olarak tanmlarlar. Dilin zelliklerinin sistemli bir biimde incelenip betimlenmesine de dilbilgisi ad verilir. Dilin zellikleri dediimiz eyler bir dili ana dili olarak konuanlarn yaklak alt yandan balayarak hakim olduklar sesbilim ve anlambilim zellikleridir. Dilbilgisinin kapsamna giren dilbilimsel aratrmalar sesbilim ve tmce yapsn konu edinen aratrmalar olmakla birlikte dilbilgisi uzmanlarnn konuya yaklamna bal olarak farkl dilbilgisi tanmlar yaplabilmektedir. Bylece kuralc dilbilgisi dilin doru kullanmn tanmlayan kurallar ortaya koyar. Betimsel dilbilgisi bir dilin fiilen nasl kullanldn ortaya koyar, retici dilbilgisi bir dildeki sonsuz saydaki tmcenin oluturulmasnda uyulmas gereken kurallar tanmlar [Ahmet Cevizci (edit.), Felsefe Ansiklopedisi Cilt 4, Ankara: 2006/ s. 397 Emrah Ali Karakl]. Dilbilgisinin her eyden nce, eitime ynelik bir amac vardr. Dilbilgisi kitaplar okurlara bir dilin kullanmn yneten kurallar konusunda bilgi verirler. Bu eitimsel yneliminin yannda dilbilgisi felsefenin bir parasdr. Platonun ve Aristotelesin eserlerinden de anlalaca gibi, cmle zmlemesi yada sylemin paralarnn aratrlmas, dncenin ileyii konusundaki aratrmalardan ayr tutulamaz. Dilin dnceyi yanstt fikri dilbilgisinin temelini oluturur.