Dii§iinceDunyasl - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D200495/2011/2011_KORKMAZGOZR.pdf · ak,/...

Matiiridi'nin Dii§iinceDunyasl

Editor Saban Ali Diizgiin

41~ T.C. KULTUR VE TURiZM BAKANLIGI

© T.C. KOLTUR VE TIJRiZM BAKANLI<~H :KoTUPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MUDURLU(r(} 3322

BiLi:MiN VE FELSEFENiN DOGUW ONCULER1 DiZiSi 3

ISBN: 978-975-17-3579-9

\V\VW.kulturizm.gov.tr e-posta: yayim}[email protected]

TASARIM ve UYGULAMA Sinan Sungur

YAPIM Ozyurt MatbaacJ..tk

BiRiNCi BASKI 2000 adet

BASIM YERi - TARiHi Ankara, 2011

Matu.ndi'nin Dii§iince Dunyas1/ Ed. f;laban Ali Diizgii.n. Ankara: Kultur ve Turizm Bakanhg1, 2011. 495 s. i 21 em.- (Kultur ve Turizm Bakanhg1 yaym}an; 3322,

Kutiiphaneler ve Yayunlar Gene! Mudiirlugii bil.imin ve felsefenin dogulu onculeri dizisi; 3).

ISBN: 978-975-17-3579-9 I. Matiiridi. II. Diizgiin, f;laban Ali. III. Seriler.

297.4013

· TARiH VE TO PLUM YASALARI

Rua KORKMAZGOZ*

TARiHE ATIFTA BULUNMANIN ANA GEREK<;ELERi

Yeryiiziinde gezmek ve gegmi§ milletlerin ya§am hikayelerinden (ktssa) hisse gtkarmak, Kur'an'm insanlara verdigi stk ogiitlerdendir. 1 Bu ya§am hikayelerinin olu§turdugu tanh, bir ibret vesikas1 olarak sunulmakta, tiim insanhk igin bir beyan,

sorumluluk sahipleri igin hidayet ve mev 'ize/ogiit olarak nitelendirilmektedir.

':A.ndofsun on/ann {g_efmi§ peyg_amberfer ue iimmetferinin) ktssafannda ak,/ sahip/eri ifin pek fOk ibret vardtr. "2

Ktssalar, aklm konusu yapJ.makta ve ancak tarihten ibret ahnd1g1 zaman, akJ insana gergek fayda saglayabilmektedir. 3

"Sizden once de nice upgu/amalar (siinen) ge/ip gefii. Oyfeyse gezin yeryiiziinii ve J,akikati !lalanlayanfann sonunun nas,/ ofdu§unu goriin. Bu, butiin insanftga ifeti/mi§ tari/siz bir bifdiridir ve sorumfuluk bi/inci ta§l· yanfar ifin de bir rehber ve ogiittiir. "4

A.yetteki "bu" i.le kastedi.len Kur'an olabi.lecegi gibi, Allah'm gegmi§ mil.letlere yonelik uygulamalan yani siinnetuf/ah ba§ka bir diger ifadeyle top/umsal degi§me yasalan da olabi.lir.5

Bunlardan ba§ka Kur'an tarihin hikaye edi.lme gerekgesini aym kelime kokiinden gelen 'zikr' ve 'tezkire' terimleriyle ifade etmektedir. Kur'an'm tarihi tiim insanhk igin bir 'zikra' yani ogiit ve uyan6, peygamberlere iman edip onlan tasdik edenlerle yalanlayanlann akbet-

.. D.c 1 Al-i imran 3.137; En'am 6'.11; Yusuf 12.109; Nabll6.36; Hac 22.46; Neml 27.69;

Ankebut 29.20; Rfim 30.9; Fahr 35.44; Gafir 40.21,82; Muhammed 47.10. 2 Yusuf 12.Ul. 3 Tc'vtfat, 7/376. 4 Al-dmran 3.137-138. 5 Tc 'vtlat, 2/431. 6 Tc 'vtlat, 7/263.

T-AR!H VE TOPlU~I YASAlARI

lerini hatulatan bir 'tezkira'7 nitellginde takdim ebnektedi.r. Tarihin 'tezkire' olmas1 iki anlama gelebilir. Birincisi, gegmi§in bir i§aret, ayet, ibret, ogiit, uyan olmasl anlanundadii. Yani "biz bu haberleri sizin igin ibret k.Jdtk, Allah' m birl.igine ve kudretine de bir ayet ve deli! yapbk.

ikincisi, "biz bu haberleri sizin igin bir 'tezkire' (mesaj) k.Jdtk, yani bunlan sizin igin, kyamete kadar, okuyup ogiit alacagl.Ill.Z ve bu bakundan Allah' m size vermi§ oldugu nimetlere §ukredeceginiz bir Kur'an k.Jdtk."8 Bu gergevede Kur'an gegmi§ iimmetlerin haberlerini zikrettigi yerde zikir olarak nitelendirilm.i§tir.

"i§te boylece ge~mi§tekilerin lwberlerinden bir k>sm>m sana anlat>yoroz. $uplu!siz k; to.rapn11zda11 sana bir zikir verdik. "9

'Zikir'le Kur' an veya Peygarnbere ait bir §eref ve kyamete kadar kendisine tabi olanlarla birlikte ula§Jacak §6hret ve itibar kastedilmi§ olabilir.10 Bu bakrmdan 'zikir' olan Kur'an, gegmi§ iinunetledn bsalanru, sonraki toplumlann dii§iiniip ibret almas1 igin hatu:labnaktadu.

Xraf suresi 127. ayeti, Kur' an' da ktssalann ve gegrni§ milletlerin haberlerinin zikredilmesindeki yedi hikmeti igermektedir: .

a-Ktssalarda Hz. Muhanuned'in risalet ve nubiiwetini ispat eden deliller vardu: <;iinku bu kssalar ve haberler Tevrat ve incil' de de agtk olarak bulunmaktadii. Yahudi ve Hristiyanlar, Hz. Muhammed'in konu§tugu dilirt kendi kutsal kitaplannm dilinden ayn oldugunu, onun bu bssalan dinleyip ogrenerek, sonra da, oldugu gibi kendilerine anlatacagl herhangi bir kimseye gidip gelmedigini biliyorlardt. Tiim bunlar Hz. Muhammed'in soz konusu bsalan gaybt bilen Allah'tan ogrendiginin delilidir.

b-insan htraten haber ve olaylan dinlemeyi sever. Bu sevgi insanlann kalbine yerle§ti.rilrni§fu. Oyle ki bu htri meyil sebebiyle bir insan kendisine kulak versinler, kendinden dinlesinler diye hikaye uydurabilmektedir. Dola}'lSlyla Kur'an insan.lar kendine kulak versinler ve dinlesinler diye onlara bu bsa ve haberleri bildirmektedir ki bu, en giizel ve en uygun bir yontemdir. Zira Kur'an "biz gegmi§ mil/etlerin haberlerini

7 Tc 'urlat, 16/56-57. 8 Tc 'uifat, 16/57. 9 Tabs 20.99. Aynca hkz. Al-i irnran 3.58; Hicr 15.9. 10 Tc 'urlat, 9/233.

TARiH VE TOPLUH YASALARI

sana en giizef bir §eki/de anlabyoruz"11 diyerek hikaye yontemin.in en giizel yontem oldugunu haber vermektedir.

c- Kur'an insanlara gegrni§ iimmetlerin fesatlan ve peygamberleri yalanlamalan sebebiyle ba§lanna gelen yok olu§lan ve ge§itli azaplan bildinnek ve fesat gikaran ile iyi i§ler yapan insanlann alubetini haber vermek igi.i:J. kssalan hikaye etmektedir. Boylece muhataplann yok olu§S si.iriikleyen bu eylemleri i§lemekten vazgegmeleri amaglanmaktad~r.

d- Kur'an, Nebilerin ve Resullerin dii§manlanna nasJ muamelede bulunduklanru ve dii§manlann da Peygarnberlere nasJ davrancL.klanm insanlar bilsin de, onlar da kendi dii§manlanna Peygarnberler gibi davransw.lar diye kssalan zikretmektedir. .

e- Mii§rikler be§erden bir peygamber gelmesini kabul ederniyorlardt. Allah kssalar yoluyla onceki tiim peygamberlerin de insanlardan gonderildigini bildirmi§ oldu.

f- Mii§rikler putlara taptyorlar ve diyorlardt ki; "babalanmJZI bir din iizere bufduk, biz de on/arm iz/erine uyar1z. "12 Kur'an mutlu ve bahtiyar olan peygamber atalan ile mutsuz ve giinahkar olan atalanru kssalar igerisinde haber vererek onlara adeta §oyle demektedir: "Atalanmzdan nasJ da mutsuz ve giinahkar olanlanna tabi oldunuz? Onlara degil de huzurlu ve bahtiyar olan peygamberlere tabi olsayd1mz ya ?"

g- Kur 'an kssalar iizerinden, iyiligi emir ve kotiilukten nehyin nasJ yapJmas1 gerektiginin yontemini anlatmaktad~r. Bunu yaparken ayru zamanda, iyi insanlan oliimlerinden sonra da anmakta ve onlan sanl~ canh insanlar haline geti.rmektedir. 13

"(E}I Mul1ammed!) i§te bu, ( /1a/kr /1e/ak o/mu§} mem/eket/erin/laberlerindendir. Biz onu sana an/atr!{oruz; onlardan {bugiine kadar iz/eri) ka/an da vardrr, bi¥i/mi§ ekin (gibi yok ofan) da vardrr. 14

Matiiridt ba§ka bir ayetin izahwda, degi§ik ifadelerle, bssalann iig ayn hi.kmetini §oyle ifade etmektedir:

Birinci hikmet, peygamberin peygamberliginin delili olmast, ikincisi, takva ehli igin ibret olmastdrr. Zira Kur'an, bssalar igin "j§te bunda,

alii ret azabmdan korkanlar igin e/bette bir a yet vard1r "15 buyurmaktachr.

11 Yusuf 12.3. 12 Zuhruf 43.23. 13 Te'urlot, 6/27-29. Aynca bk. 17/145-146. 14 Hod 11.100. 15 Hod 11.103.

279 ~~

TARIH VE TOPlU~I YASAlARI

Ugiinciisii ise mii§rik ve inkarcJan, §irk ve inkarl.armdan vazgegirmek&16

Mati.indl, Miimtehine suresinin 4. ayetinin tefsi.rinde de onceki toplumlarm haberlerinin Kur'an'da yer a.lmasmda asJ gayenin, Muhammed iimmeti igin ibret olmas1 oldugunu ifade ederek bunu §oyle ag1yor: Gegmi§ iirnmetlerin miim.inleriyle ilgili haber verilen kssalar, bu iirnmet igin bir hatulatma, inkarcJara kar§l takmacaklan tavn ve mii.minlerin diger iirnmetlerin inkarcJanna ~1 yapbklan gibi, onlardan nasJ ayn duracaklarm1, yani onlardan ayn ve kendilerine has bir miirnin kiml.igini nasJ in§a edeceklerini ogretme mah.iyetindedir. Gegrni§ iirnmetlerin inkarcJanyla ilgili haber verilen kssalar, bu iirnmetin kafirlerine yonel.ik olmak iizer,e, oncekilerin yapnklarmi yap1p da onlarm hak ettikle1i cezarun bir b~nzerine ugramamalan igin bir korl~utma niteligindedir. Peygamberlerle Jgili olanlar ise, Hz. Muham.med'i, ba§ma gelen baZl stkmtJardan dola}'l teselli etmek igindir. 11

KUR'AN'IN TARiH ALGISINI OLU~TIJRAN ANA TERiHLER

Kiss a: Tarihi.n AI~torlerine Omek Ya~amlar

"(Ev Mul1ammed!) Biz, sana bu Kur'an', oo/1yetmekfe 9egmi~ milfetfcrin l!abcrlerini sana en gcrgchgi ~ekliy/e anfatryoruz. Ge~ek §U ki sen bundan once (bu habcrleri) elbettc bilmcyenlerden idin. "IS

Ktssa, haber anlammdadu. Gergek kssa da, gergek haber anlaffilna gel.mektedir. 19 "Ktssalarm en giizeli", "en dogrusu" anlammdadrr. ':Allah soziin en giizelim~ birbiriy/e uyumfu ve b,k,fmadan tekrar tekrar okunan bir kitap olarak indirdi"20 ayetindeki "soziin en giizeli" ifadesi de, "en dogrusu" anlamma gel.mekte ve anlatJanlarm gergekligine vurgu yapJmaktadtr. 21

Buna gore, Kur' an en giizel kssalan en giizel ve en dogru §ekilde haber vermektedir. Her i§i h.i.kmetli olan Allah, kssalan srrf tarihsel bir hikaye olsun diye degil, bilakis gergek bir amaca matuf olarak an-

16 Tt!vtfat, 7/234. 17 Tc 'vtfat, 15/107. 18 Yusuf 12.3. 19 Tc 'vi/at, 2/324. 20 Ziimer 39.23. 21 Tc'vtfat, 7/269.

TARiH VE TOPLUl'l YASALARI

latmaktadrr. Bu amag tevhidi, nubiivveti ve oliimden sonral~i ya§anu (me 'ad) ispat etmektir.22 Mi.intinin kafir, kafirin de miimin olma imkan ve i.htirnali bulundugundan, Kur'an'daki kssalar, bir butiin olarak, ~ insanhgm ir§a~ ve hak iizere sabit kal.mas1 igin anla~trr.23

Kur'an, l~ssalan ibret vesikalan olarak takdim etmekte ve tari.hin alrlorleri. ohnaya aday tii.m insanlara ve daha ozelde miiminlere omek ya§amlar sunmaktadu:

''Andofsun on/ann {gt!fmi§ peygamberler ve iimmetlerinin) krssalannda ak,/ salzip,/eri ifin pek ~ok ibretfer vardrr. {Bu Kur 'an) upduru/abi/ecek bir SOz degi!dir. Fakat o, kendinden oncekileri tasdik eden, 11er §eyi Gflklayan (b;, kit'aptrr); iman eden top/wn if ill bir ralunet ve bir hidayettir. "2A

Kur'an gegmi§ iirnrnetlerin kitaplanru tasdik eder, insanlann hayat igin i.htiyag duydugu §eyleri agJJar, inananlan yanh§tan dogruya sevkeder ve onlara rahmet kaynag1 olur. 25

Nebe'/Enba': Gelecege Donu1 Yol~olu§ Haberleri

Kur'an'da gegrni§ toplumlann ya§amlan birgok yerde "nebe- ~· "ve gogulu "enba' - ~'Uii'" kelimeleri kullarularak ifade edilir. Kelimeyi, 'haber' ve 'olay'26 §eklinde tefsi.i: eden Mati.i.ridl'nin de ifade ettigi gibi kelime olumlu ve olumsuz tii.m durumlan kapsayacak bir §el~ilde inkarcJann helakmi ve hal~a sahip gLkanlann kurtulu§unu ifade etmek igin kull~.27 Nuh, Ad, Semud kavmi, ibrahim. halb, Meyden a halisi ve alb iistiine getirilmi§ kentlerin felaket haberleri baglanunda 'nebe" kelimesi kullaruhru§hr.28 Ashab-1 Kehf'in haberi baglanunda kelime olumlu bir kullawm kazannu§tu: 29

Nebe' kelimesi Kur'an'da 'gefecek tan'h'i ifade edecek bir kullamma sahiptir.

22 Te'ur!at, 14/231 23 Te'ullat, 7/263. 24 Yusuf 12.111. 25 Te'vilat, 7/376-377. 26 Te 'uilat, 7/87. 27 Te'urlat, 5/53. Adem'in iki o~lunun hibyesi "nektkelimesiyle Jade ~ ve kelime ne

olumlu, ne de olumsuz, notr bir kullaruma !ah.iptir. Bk. Maide 527; Yusuf 12.102; Taka 20.99; Kas.as 28.3;

28 Tevbe 9.70. Kelimenin hl§i vc toplumlann helaki ha~lammdaki habedcri anlanunda kullarununa omek olarak bkz. Araf 7.101, 175; Yunus 10.71; Had 11.49, 100, 120; ibrahim 14.9; $uara 26.69; Te~abiln 64.5.

29 Kehf 18.13. Aynca bk. Ka..o:as 28.66.

281 ~~

TARIH VE TOPLUH YASALARI

"Her haberin gergek/e§ecegi bir zaman vard1r. Yakmda siz de gergeg1'

bi/eceksiniz. "30 Matili:ldi bu ilahi i.fadenin "her i§in bir hakil~ati vardu" ve "her haberin kendisine varacagl bir gayesi vardtr'~ §eklinde tefsir edildigini i.fade ettikten sonra, bir onceki ayet.le ili§kisi ig.erisinde, iigiincii bir anlamdan daha soz etmektedir. Buna gore anlam, "her /1aberin ger

gek/e§ecegi bir zaman vard1r, yani ben sizin iizerinizde koruyucu degi/im,

/akat mallanmz1 ganimet, nesillerinizi de esir olarak alacagm:a dair /1aberin

gergek/e§ece§i bir zaman vard1r"31 diyerek Peygamber, mii§ri.klere kar§lla§acaklan kesin bir durumu haber vermektedir. Burada ilalu bir yasadan soz edilmektedir. ~oyle ki "hakk, inkar edenler helak edi/ecek, onlara

ve tiim yeryiiziine sa/i11 kul/ar varis ofacaktlr. "32 Bu gergevede Kur' an gelecek bir zamanda gergekle§ecek helak de "nebe"' kelimesiyle ifade etmektedir.

"GeTfekten onlar, kendi/erine Hak r;eldiginde onu palanlamr§lardr. Fakat yakmda onlara alay ettik/eri §eyin haberleri gelecektir. "33

Nebe' salt haber ve bilgi degildir, bilakis, peygamberlerle alay edenlerin ba§lanna gelen fela1ettir. DolaylSlyla Mekke mii§ri.klerine gelecek olan §ey, sadece gegmi§ toplumlann haberleri degil, helakm ve acele gelmesini istedikleri azabm bizzat kendisidir. 34 Ba§ka bir ifadeyle gelecek olan haber kulakla duyulan bir haber degil, tiim varhklanyla duyacaklan bir haberdir. Bu bakundan Kur' an' da hem gegmi§te olmu§ ve hem de gelecek bir zamanda gergekle§ecek helak "nebe"' kelimesiyle ifade edilmi§tir.

Kur' an vab.iy ile gel en bakikatleri "nebeiin azim" (buyiik haber) olarak nitelendirmektedir.

"De ki: "Bu (va/1iy i/e gele11) fDk onemli bir /1aberdir . .Ama siz ondan • yiiz ftwiriyorsunuz. ''35

"Biiyiik haber" ifadesinin iki ayn yorumu vardu: ilk olarak bundan kas1t, Kur' an' du. Zira Kur' an' da hal~ikati yalanlayan ve ona kai§l

30 En' am 6.67. 31 Te'uilat 5/96. 32 ''Andolsun Zikirden sonra Zehur'cla da "yeryiizii iyi kullanma kalacalm.r" d.iye y~."

Enhiya 21.105. 33 En' am 6.5. Bcnzer hir ayet i~in hkz. $u'ara 26.6. 34 Te'urlat, 5/13. 35 Sad 38.67-68.

TARiH \'E TOPLUN YASALARI

inatla§anlann nigin helak edi.ldiklerinin, ku.rttJU§a eren.lerin de nigin ve nasJ ku.rtulduklanrun hi.lgisi vardu. Bununla heraber ahnmas1 ya da sakuulmasl gereken §eylerin hi.lgisi, ahi.ret, cennet, cehennem, insan.lann lehine ve aleyhine olahi.lecek her §eyin hi.lgisi onda mevcuttur. Bu balumdan Kur' an "biiyiik bir /1aber" dir. A. yet, hir takun insan.lann

· Kur'an'1 tefekkiir etmekten kagmdJJal1.Dl bi.ldirirken zunnen, "tefekkiir ve teemrnul etselerdi yukanda ifade edi.len her §eyi idrak ederler ve onlann bi.lgisine ula§dardi" demek istemektedir. ikinci olarak, buyiik haber'den kas1t, yeniden ~ ve ha§irdir.36

Hachs/Ehadis: Efsaneye <;evrilmi§ milletlerin Hikayeleri Kur' an' da tarihsel olaylar haglammda kullarulan "hadis - ~~

" terimi, k1ssa, haber, hikaye, olay" an.lamlannda tefsir edilmi§tir. Musa'run ba§mdan gegen olay, ihrahim'in ikrama mazhar olmu§ misafirleri halJ~mdaki k1ssa37

, Firavun ve Semud kavminin ordulannm olayt38, "hadis" kelimesiyle ifade edilmi§fu. Kur'an'da bu kelime olumlu ve olumsuz tarihsel olaylar igin kullarulnu§m. Matiirld! "hadis" kelimesini "olay ve haber" an.lanunda tefsir ehni§fu.39

Kur' an' m tarihsel siireg igerisinde ya§anan toplumsal yok olu§lar igin kulland1g1 terimlerden birisi durumundaki "ehadls- 6;.lhl ", "efsane" veya "ibretlik hikayeler" an.larrundadu.

"Sonra biz pe§pe§e p_epgamberferimizi gonderdik. Herhangi bir limmete pc!/gamberlerinin g_eldigi her de/asmda, onfar bu pe!/gamberi ya/an/addarj biz de qnlan b;;b;,; ardmdan yok ettik ve on/an ibret /1ikaye/erine donii§tiirdiik. lma11 etmeyen boyle kavimler yok ofsun. "JO

Helal~ edi.len toplumlar, helaltten kurtulan.lar ve sonraki nesiller igin ihret hikayelerine donii§tiirulmii§tiir.41

Ayet/Ayat: Allah'm Canhlar Evrenindeki Etkinlik i§aretleri

'&r azaptan korkanlar ir;in orada bir ayetli§aret blrakbk. "42

36 Tc 'ui/6t, 12/276-277. 37 ZSriySt 51.24. 38 Buruc 85.17-18. 39 Tc'uilat, 9/182. Benzer hir ayet ic;in bkz. Scbc' 34.19. 40 Miiminun 23.44. 41 Tc'uilat, 10/30; 11/420. 42 Zariyat 51.37.

'TARI.H VE TOPLU~I YASALARI

Bir onceki. ayette Lut kavminin helakmden soz edildi.kten sonra bu ayette bu kavmin helakmin soru:ak.i nesiller igin ibretl.ik halinden "ayet" olarak bahsedilmektedix. "Yani helak ettigimiz Lut kavrni.D.de, keodilerinden sonra geleoler igin bir ayet ve ibret vardlL Bu ba§ka bir ayette de §U §ekilde ifade edilen §eydir:

"(Ey insanlar!) Siz on/ann yanlarmdan ge~ip gidiyorsunuz: sabaMe-· yin ve geceleyin. Ha/a ak,//anmayacak miSI/1/Z ?"43

Yani siz gece, giindi.iz helak edilen toplumlann mekanlanndan gegiyorsunuz ve nigin helak edilip azaba maruz kaldJdanm biliyorsunu.z. Oolar yalanlama ve inat yiiziinden helake ugradJar, kurtulanlar ise ha.kk tasdik yani iman ve islamla kw:tuldular. Bu kendilerinden sonra geleoler igin kesin bir mesaj ve i§aret(ayet)tir."44 Bu i§aretleri okuyanlar, helak edilen toplumlann eylemlerinde bulunmaktao kagiwrlar.45

Matunch ti.im Kur'an kssalan igin §6yle bir yargtda bulunuyor: "Musa, Lut, ibrahim, Hud, Semud k.ssalan ve bunlar gibi ti.im haberler "yeryiiziinde, goniifden inanml§ olanlar igin ilahf i§aretfer (ayat}

vard,r"46 ayetinin yorumudur. Zira Allah'm yeryiiziindeki ayetleri iki §ek.ilde olur. Birincisi, Allah'm yeryiiziinde yaratrm§ oldugu mahlukat dairesinde, ikmcisi ise, onceki toplumlardan Peyga.m.bederi yalanlayanlar ve tasdik edenlerin haberleri dairesindedir. Yani Peygamberleri yalanladlgmdan dolayt helak ed:ilenlerin helakmde, peygamberleri tasdik ettikl.erinden dolayt kw:tulaolann kurtulugunda, ogiit almak isteyenler igin gok agtk mesajlar (ayat) vardu. Dolaytstyla burada zikredileo haber ve l~ssalar, "yeryiiziinde gonulden inanml§ olanlar igin ilahf i§aretler (ayat)

vard/T" ayetmin tefsiri durumundadu. "41

Mesel!Emsal/Mesiilat: Tarih Olaylanru.n Tekrar Edilebirl.iginin i§areti.

"(Ey miiminler!} Yoksa siz, sizden once gelie gefenlerin baJma gelenler size de ge/meden cennete gireceginizi mi sandmrz? Yoksulluk ue s1kmfl onlara oy/esilze dokunmU§ ve oyle sars,/nu§lard, k; nihayet Peygamber ve

43 Saffat 37.137-138. 44 Ta'vilat, 14/146. 45 Ta 'vi/at, 11/104. 46 Ziriyat 51.20. 47 Ta'vrlat, 14/146-147.


. beraberin·deki miiminle'r: Allalt'm yardtmt ne zaman! dediler. Bilesiniz k; Allah 'm yardmu yakmdtr. "48

"Mesel - Ji,...· 11 terimi, "§ibh 11 yani oncekilerin ba§ma gelenlerin benzeri veya onceki toplwnlann haberleri yahut onceki miimin top-

. lwnlann kar§Ja§bklan sikmb ve musibetlerle imtihan edilme §eklindeki ilab.J: uygJamalar (siinen) olarak anla§Jabilir.49 Bu bakundan "mesel" kelimesi butun milletlerin ayru ilahl yasalara ve uygulamalara tabi oldugunu i.facle eder.

"Yeryilziinde do/a§tp kendilcrinden oncekilerin sonlanmn nas,/ oldugumt gonnezler mi? Alla/1 onlan yere batmm§ttr. Kaf;rlere de onlartn bcmzeri vardtr. "5'()

A.yetin son ksrru iig §ekilde anla§Jn.u§br. Bu:incisi, Allah'm yerle bir ettigi irikarcJann d1§mda kalan diger mkarcJar igin de, peygamberleri yalanlamalan sebebiyle benzer helakler soz konusudur. ikincisi, senin kavrninden olan inkarcJar igin de benzer yok olu§lar vardrr. Ugiinciisii ise, Peygamberin kendi kavmine, "her kafir igin ayru kotu son gergekle§ecektir" demesi §eklinde anla§~br.51 Buna gore ku.fru tabiat haline getiren insan ve toplumlann helak edilmesi, Allah'm tarihe koydugu bir yasadrr. "Emsal" kelimesi de bu yasanm siirekliligini ve degi§mezllgini i.fade etmektedu·.

"{Mii§rikler) senden iyi/ikten once kotiiliigU fabucak istiyorlar. Halbuki onlardan once ibret almacak nice azap omckleri ge/ip qefmi§tir. Do§rusu insanlar kotiiluk ettik/eri halde Rabbin onlar iiin magfiret saltibidir. {Bununla beraber) Rabbinin azab1 da fOk §iddetlidir.''5'l.

Matiiridi "mesiilat11

kelimesinin iki anlammda kullanJdtglDl i.fade eder. Birincisi, "ukubat" olarak tefsir edilmi§tir. Yani gegmi§ toplumlar azap istedikleri ve apagik ayetler gelmesine ragmen inat edip kal'§l geldiklerinde, onlar igin kotii son gergekle§ti. Matiiridl'ye gore burada Allah sanki peygamberine, kendisinden azap ve mucize isteyen, sonra da inat edip reddeden kavminin akJsu:L.kl.anna kar§l sabrr gostermesini tavsiye etmekte ve adeta §oyle demektedir: "Gegmi§ funmetler igerisin-

48 Bakara 2.214. 49 Tc'urlat, 2/13. 50 Muhammed 47.10. 51 Tc'vrlatl3/392. 52 Ra'd 13.6.


de de azap ve mucize isteyenler ve fakat istedi.kleri olduktan sonra bile inat edenler olmU§tu. Bunun iizerine onlara helak gelmi§ti. Mii§rikleri de aym sonu!r beklemektedir. "53

Bir bsrm miifessir de "mesu/at'\ "emsa/ler, benzerler" anlammda yorumlam1~. Matiiridi bu ikinci anlam ~ergevesinde ayetin §oyle te' vil edilebilecegini ifade ehni§fu·. "Kendilerinden once, §ayet-i.bret alsalardl, kendileri igin omek olacak, fakat i.bret almadtklannda bundan herhangi bir omeklik elde edemeyecekleri bir!;ok emsaller gelip gegmi§tir. "54

Bu izablar da gostermi§tir ki "mesel", "emsal" ve "mesulat" terimleri, i.bret ahn.mad1g1 takdirde tarihm tekrar etme ozelligini agtk olarak ortaya koymaktadtr.

Eyyam/Eyyarnu.llah: Allah'm Al~ti£l.iginin Ana Ornurgast

"Eger siz (Uhud'da) bir ac1ya ugradm1zsa, (Bedir 'de de dii§mammz olan) o kavim benzer bir ac1ya ugraml§flr. 0 giin/eri biz insanlar arasmda dandiiriir dururuz (za/eri &zzen bir topluma bazen oteki topluma nasip ederiz.) Ta k; A//a/1, iman eden/eri ortaya flkarsm ve aramzdan §a/,;tfer edinsin. Allah zalim/eri sevmez."55

Bu ve benzeri ayetlerde "eyyam" ve "eyyamu//a/1" kavramlan toplumlann ba§ma gelen ceza, bela ve musi.bet tiiriinden olumsuz durumlan ifade baglammda kullarulrm§br.

"0 gunleri biz insanlar arasmda donduriir dururuz" ifadesindeki "mudavele" yasas1 iig §ekilde anla§Jabil.ir:56 jJkine gore, miiminlerin dii§manla miicadele etmesi ve sava§mas1 Allah' m bir imtiharudtr. Allah miiminleri, kimi zaman zaferle, kimi zaman da hezimetle imtihan etmektedir. Bu husus Kur' an' da degi§ik §ekillerde Jade ed~tir:

"Bir deneme o/arak sizi /1ayrr/a da, §erie de imti/1an ederiz. "57

"Be/k; donerler diye on/an iyi/ik ve katii/uklerle imtihan ettik . "58

jkinciye gore, §ayet zafer devam1 olarak miiminlerin olsayd1, inanmayanlar, hezimetle sonuglanacak kagmtlmaz bir sona ugramak korkusuyla miisliiman olacaklardl, fa.kat bu ihtiyari degil, icbari iman

53 Tc'v;/tit, 7/390-391. 54 Tc 'v;/tit, 7/391. 55 Al-i imran 3.140. 56 Tc'uiltit, 2/432. 57 Enhiya 21.35. 58 Xraf7.168.

TARiH VE TOPLU~I YASALARI

olacakb. ~ayet zafer devam.h olarak kafirlerin olsaydx1 bu sefer de onlar hak iizere olduklanm zannedeceklelj bu da onlan islama ginnekteo eogelleyecekti .

. Ugiinciiye gore 1 miim.inlerin ugradxgx hezimet1 isyanlan1 emre mu halefetleri, bir emri terk etmeleri veya bir nehyi irtikap etmeleri sebe

. biyledir.

"On/ar, kendi/erinden once ge/ip !JIIf111i§ topfumlann (ac,kf,) giin/erinin benzerlerinden ba§kas1m 1m bek/i!/orlar? De ki: Haydi bekleyin! $uphesiz ben de sizinle beraber bekfeyenlerdenim. "59

Matiiridi bu ayette gegeo "eyyam" kelimesini de olumsuz bir manada "he/ak giinii"60 olarak tefsir etmi§fu.

"Andofsun k; Musa '!/' da: Kavmini karan/,k/ardan aydm/1ga flkar ve onlara Al/a/1 'm (ge;mi§ kavimferin ba§ma getirdigi [e/aket} [Jiin/erini /1at~rfat, diye mucizelerimiz/e gonderdik. $iiplu!siz k; bunda fOk sab,/,, fOk §iikreden /1erkes ifin ibretler vard~r."bl

Mati.irldli'nirt naklettigioe gore, Katade "eyyamullah" Jadesirti olumlu bir manada "Al/ah'm nimet/eri"62 yani "Allah'm bir toplwna ihsan ve ikram giinleri" olarak tefsir etmi§tir. BazJan da "eyyamul/ah"x olumsuz bir anlarm igerecek §eki.lde, helak anlammda1 "Allah' m yaratbgx gegmi§ olaylar ve hadiseler" §eklinde tefsir etmi§lerdir. Mati.irldi bu anlamdan hareketle yukandaki ayetin "gegmi§ toplun:J.ar peygamberlerini yalanlaymca, Allah' m, onlan helak edi§iyle ilgili olarak meydana getirdigi hadiseleri onlara habrlat"63 §ekliode anla§Jabilecegini ifade etmi§tir.

Akibet: Kur'an'da "Gelecek Tarilt" Filtti

Akibet kelimesi Kur'an'da olumsuz anlamda helakx ve olumlu anlamda iyi sonu; kimi yerde gegmi§ tarihir kimi yerde de gelecek tarihi ifade eder. Bu gergevede peygamberleri yalanlayanlarm64, miicrimle-

59 Yunus 10.102. 60 Tc 'vlf6t, 7/118. 61 ihrabim 14.5. 62 Tc'vl14t, 7/459. 63 Tc'vll6t, 7/459. 64 Bkz. Al-i bran 3.137; En'am 6.11; Nabl16.36; Zuhruf 43.25

·TARiH VE TOPLUH YASALARI

rin65, mufsitlerin66, zakmlerin67, uyanhp da uya.nlara su-I: donen.lerin68,

gegmi§ iim.metlerden helak edilen toplumlann69 ak.ibetlerinden bahsedildigi yerde keli.me, helak anlanunda olumsuz bix kullawma sahlptix. Bu gibi yerlerde "akibet" kelimesi gegmi§ tarihi ifade etmektedix.

"Akibet Allah' a kat§l sorumluluk bilmcine sahlp olanlanndu!" 70

"Akibet sorumluluk bilmcine haghdu. "71, "I§lerin akibetixri bel.irlemek Allah'a aittix"72 gibi yerlerde "akibet" kelimesi, "giizel son" anlam.mda kullarulrm§br. Bu yerlerde kelime, ister diinya isterse ahixet baglammda kullawlsw, tamanunda "gelecek tarih"i ifade etmektedir. Mati.irldi keli.menin olumlu kullarumlannda iki ayn anlamdan soz etmektedix. Bixinci olarak; akibet kelimesi ahireti ifade etmektedi.r. Buna gore diinya kafir ve miiminler arasmda ortakru, fakat ahiret sadece inananlann olacakru. tkinci olarak kelime, muttakilerin, i§in sonunda, heniiz diinyada i.ken, dii§man.lanna kar§l zafer ve iistiinliigiinii ifade etmektedi.r. 73

Kur'an onceki. toplumlann ac1 akbetlerini ve ahixette ugrayacaklan azabt, sonraki. mkarcJan bekleyen omek akbetler olarak takdixn etmektedix.

"Yeryiiziinde dola§'P kendi/erinden onceki/erin sonlanmn nas1/ o!du!Ju'w g_om1ez/er mi? Al/a/1 onlan yere bahnnt§hr. Kafirlere de on/ann benzeri vard1r."14

Bu ayetten ug ayn anlam gtkartJabilix. Birincisi; "§ayet yeryiiziinde gezselerdi, helak edilen toplumlann nigin helak edildiklerini bilixlerdi ki. helak sebepleri, peyga:mberleri yalanlamalan ve ixtkar etmeleridix. Ayru zamanda helakten kurtulanlann nigin kurtulduklanru da bilixlerdi ki. bunun da sebebi, peyga:mberleri tasdik ve onlara iman etmeleridix. tkincisi, emirle ilgilidix. Yani yeryiiziinde gezin de peygamberleri yalanlayanlann ve onlarla alay edenlerin ba§ma gelen cezayt

65 A:raf 7.84; Neml27.69; 66 A:raf 7.86,103; Neml 27.14; 67 Yunus 10.39; Kasas 28.40; 68 Yunus 10.73; Saffat 37.73; 69 Yu.uf 12.109; Rum 30.9, 10, 42; Fatu 35.44; Gafir 40.21, 82; .Mhamme.l 47.10. 70 Kraf 7.128; Hod 11.49; Kasas 28.83 71 Tabs 20.132. 72 Hac 22.41; Lolunan 31.22. 73 Te 'vilat, 6/30. 74 Muhaouned 47.10

TARiH VE TOPLU~l YASALARI

gorih:J.. ve hoylece bu onlar igin Hz. Peygambere benzer bir muamele yapma.ktan onlan engellesin .. Ugiinciisii, yeryiiziinde gezdil~r fa.kat onceki toplumlann ba§ma gelenlerin nigin geldigini dii§iinmediler ve ibret a.lmad.Jar. $ayet bunu dii§iinecek olsalard1, bu, onlan esk.ilerin· yapb.klanm yapma.ktan ahkoyardl. 75

TARiHiN ETKiN A.KfORLERi: TOPLUMSAL DEGi~iM ONDERLERi

TARiHTE _hi GU<;LER

Ulu'l-Azm $ahsiyetler: Tarihin Rotasrm Degi§fuenler

"0 halde (Resfifum), pey£/amberlerden azim sahibi alan/ann sabretti!ji gibi sen de sabret. Onfar hakkmda acefe etme, onfar uaded;/d;k/eri azab1 gorduk!eri giin sanki dunyada sadece gunduziin bir saati kadar kafd,kfanm samrlar. Bu, bir tebfigdir. Yo/dan f'kml§ top/ufukfardan ba§kas,flefak edilir mi Mg/"16

Allah, kotiiye giden tarihi iyiye yoneltmek igin, Peygamberler gondermek suretiyle,. tarihsel siirece miida halede bulunrnu§tur. Bu bakrmdan Peygambeder tarihi, gelecegi iyijre kodlamarmzl zorunlu kJmaktadu·. Kur'an "'azm - r.Jc " sahibi peygambederin toplumsal degi§im iizerindelci etkisine agtk bir §ekilde i§aret etmektedir. Onlara tabi olanlar kurtulu§a ermekte; kar§l geli.p yalanlayanlar da i§in sonunda helab ya§amaktadular. Yukandaki ayette gegen "ulu'l-azm peygamber

ler" ifadesi hakkmda Mati.iridt degi§ik gi:irii§ler nakletmi§tir. Ki.mileri bu ifadeden muradm, Nuh, ibrahim, Yakup, Yusuf ve Musa peygambeder oldugunu, kimileri; tiirn peygambederin kastedildigini ifade etmi§lerdir. Matiirldt, soz konusu terimin, kavimlerinden gordukleri kotii muameleye sabula kar§l koyan tiirn peygam.bederi ifade etmesinin de mii.mkiin oldugunu belirtir. Bununla beraber, "ilaht ernirleri uygulamakta tam bir §Uur halinde olan ve Allah' m gizrni§ oldugu suurlara tam riayet eden herkes" §ekl.inde biz. yorum da yapJrm§b.r. 77

- Bu ayet, peygamberleri aln hususta sabda mukellef tutmu§tur. Bunlardan iigii sadece peygambedere has iken, diger iigiinde ba§ka

75 Te'vilat, 13/391. 76 Ahkaf 46.35. 77 Te'vilat, 13/380.

TARIH VE TOPLU~I YASALARI

insanlar da sabu gostermekle sorurnludux. Ilk olarak, peygamberler, kendi diinya g6rii§lerine aykm §eyler-soyleyenleri oldiirmeyi hayat tam hal.ine geti.nni§ F.iravunlar, liderler ve zm:balara da risaleti teblig etmek iizere gonderilm.i§lerdir. Dolay:ts1yla oliimden ve onlann zulmiinden korkarak tebligden kagmmalan soz konusu olamaz. Fakat diger insanlar oliim soz konusu oldugunda, hak dini gizleyebili.rler. ikmci olarak, bu ayet, peygamberleri kendi beldelerinde kalarak, kavim.lerinden gelecek muhtemel alaya alma, iftira, yalanlama ve degi§ik eziyetlere sabula kar§l koymakla, yiikiimlii tutmakta; teblig rna hall.ini terk etmeye izin vermemektedir: "Sen Rabbinin hukmunii sab1r/a bek/e. Ba/,k sahibi (Yunus) gibi olma. '78 uyans1 brmu gostermektedir. Ugiincii olarak peygamberler kavimleri igin, onlar her ne kadar in.kar noktasmda inatgilik ve dik kafahhk etseler de, beddua ehnezler. Bu iig hususta sabu sadece peygamberlere has olmakla beraber, diger iig konuda sabu gostermede ba§ka insanlarla ortakhrlar. Birincisi; kendilerine isabet eden tiim Sl

kmh ve belalara sabu, ikincisi; ibadetleri muhafaza ve uygulama konusunda sabu, iigiincii olarak; nefsin me§ru olmayan istek ve arzulanru terk etme konusunda sabu gostermekle emredilmi§lerdir. 79

Bu ifadelerden anla§iliyor ki Matiirid1 "u/u '1-azm :· ifadesi igerisine tiim peygamberleri dahil etmektedir. Buna gore azim sahi.bi peygamberler, Kux' an tarafmdan tari.hin etkm aktorleri olarak sunulmaktadtr.

Miimioler: ilalu iradenm Gergek Temsilcileri "Yeryiiziinde do/a§IP kendi/en"nden onceki/en"n son/annm nas1/ oldugu

lllt g_ormez/er mi? Allah on/an yere bat1rm1§tlr. Ka/ir/ere de on/ann benzeri vard1r. Bu, Allah 'm, inananlann yard1mc1S1 o/masmdan do/ay,d~r. Ko.jirlere gelince, on/ann yardm1c1/an yoktur. "80

Allah taribsel siireg igerisinde, iman edip, ernirlerine tabi olanlann yardrmclSldu; onlann i§lerini iistleoir ve onlan korux. Kendisini Mevla olarak gormeyi reddeden in.karcJann ise yardrmciSl olmaz; onlan kendi segimleriyle ba§ ba§a buaku ve sonunda helak eder. 81

78 K.alem 68.48. 79 Tc'viliit 13/379-380. 80 Muhammed 47.10-11. 81 Te'viliit, 13/392.

290 ~~

TAR!H VE TOPLU~I YASALARI

. Kur'an birgok ayetinde Allah'm, tarihin bir yasas1 olarak, miiminlerin "vel.i"si oldugunu beyan eder.82 Matiirldl, "vel.i" keli.mesinin, "koruyucu" ve "yardunCI" anlanuyla Allah'm "mi.im.i.nleri.n koruyucusu ve yardrmctsl" oldugunu ve yine Allah'm "vel.i" olmasmm, O'nun tiim yaratJ.nu§lan koruma, onlara yardrm etme, nz~ verme vb. i§lep.ru iistlenmesi anlalTll.rida da olabi.lecegini ifade etmi§ti.r.83 Bunun yanmda Allah' m, mii.m.inlerin iizerinden dii§manlannm kotiiliigiinii defetmekle ve hakikati onlann sozl.erinde ortaya gikarmakla onlann velisi olmasmm caiz oldugunu be~ 84

Kur'aQ. Allah'm hem bu diinyada hem de ahirett:e mi.im.i.nlerin "vel.i" si oldugunu ifade etmektedir. "Biz dunya /1ayatmda da, ahirette de sizin dostlanmztz. "85 Matii.rldt bu ifadenin meleklerin veya Allah'm sozii olmaslD.lll muhtemel oldugunu bel.irtiyor. Sozii soyleyenin Allah olmas1 cihetiyle mana; "diinyada sizi hlmaye etme konusunda, yardrmcJanmz biziz, ahirette de yine size yardrm etmeye en Ia~ olan biziz." veya §6yle demektedir: "size diinyada yardrm etmeye ve ba§an vermeye, ahirette de mukafat ve nirnet vermeye en Ia~ olaru biziz." Meleklerin sozii olmas1 cihetiyle ise anlam; "biz diinyada da ahi.rette de sizirJe beraber olan dostlanruziZ" §eklinde olur. "86 Her iki cihet Allah' m tarihte bir taraf konumunda oldugunu beyan etmektedir. Kur' an' da bu i.labi tarihsel yasa bir ba§ka yerde §6yle ifade edi.lir.

. "Al/alt, inananlann dostudur, on/an karanMJardan aydndtga r;tkanr. lnkar eden/ere ge/ince, on/ann dost/an da taguttur (§eytani giir; odaklan), on/an aydm/,ktan a/1p karan/1ga giitiirilr. l§te bunlar cehennem/iklerdir. Onlar orada devamlt kaltrfar"67

Kur' an ayru baglamda "Allah 'm tara/tan" (hizbellah) olan kirnselerden soz ecler.

"Unutmaym k; sizin yardnncdanmz sadece Al/a/1 ve E~isi ve imana erenler o/acakhr; (yanO namazfannda devamlt ve d;kkat/i o/anlar, anndmct (,nak) yiikiim/ii/uklerini yerine getirenler ve {A}Iahm kar§tsmda) boyun

82 Bakra 2.257; Al-i imran 3.68; Maide 5.55; Kraf 7.155; Enfal8.40; Yusuf 12.101; hac 22.78; Fwsllet 41.31; Casiye 45.19 vb.

83 Te'vi/at, 2/161. 84 Te'vrlat, 2/328. 85 Fussllet 41.31. 86 Tc'vilat, 13/131. 87 Bakara 2.257.

291

~~

'I'ARIH VE TOPLU~I YASALARl

egenler: 9unkii AJ/~h, El,isi ve imana erenler i/e dost alanlar; i§te onlar, Affaft 'm tara/tarfandlr, onlard~r za/e.re u/a§anlar!"88

-Ayet "hizbel/ah" tamlamas1yla Allah'm tari.hte taraf konwnunda oldugunu beyan etmektedir. Tarihl bir yasa olarak Allah, peygamberlerin ve kendisiyle elgilerini veli edinen miimin kullanmn yarunda yer ahr. Buna gore Allah ta:ri.hi.n tarah, miiminler de Allah taraftandJI. Matiiridi:ye gore bu ayetler, aym surenin 51. ve 57. ayetleriyle ~ki. igerisinde ele almnu§hr ve miiminleri, Kur'an ayetlerini texk ederek, kendilerine ki.tap verilenleri ve verilmeyenleri miittefi.k edinmekten nehyedip, Allah ve Resuliiniin miiminlerin gergek miittefiki. oldugunu haber venni§tir. Aym zamanda "inanan erkek/er ve inanan kadmfar birbirferinin dostu: koruyucusudurfar"89 ayetinin de ifade ettigi iizere miim.inler birbirlerinin dostu; miittefiki.dirler. 90 Matiirldi: "/,;zb" kelimesinin yardtm ve nusret anlarmnda kullaruldtgrm ifade eder. 9l Buna gore Allah taraftan olan miiminler, Allah' ill yardmu ve nusreti altmdadrr. Matiirldi: ba§ka bir yerde gegen "hizbullah" tamlamasrm, "Allah'ill emriyle emreden, dii§manlanyla sava§an ve dostlanm dost edinen Allah' ill ordusu"92 §eklinde tammlarm¥rr- Kur'an "hizbul/ah" tamlamasmm kat§lSilla "hizbii §-§eytan" tamlamasrm yerle§tirir; birincisinin kazanacagrm, iki.ncisinin ise kaybedecegini beyan eder. 93

"insanlar, imtihandan JJ.t!firi/medf!n, sadece "iman ettik" demeleriy/e b,rak,/tverecek!erini mi sanddar?''94 "lnsana bir zarar dokundugtl zaman bize ya/vanr. Sanra, kendisine tarapnuzdan bir nimet verdigimiz vakit, "Bu bana ancak bi/gimden da/ay1 veri/mi§tir" der. Hay1r, a, bir imtihanJ,r, fakat f_ak/an bilmez/er. "95 "Samyarlar 1111 ki anlara verdigimiz servet ve agul/ar ile kcndi/erine /ayda.far saglamak if_in can at1yaruz? Hay1r, onlar 1§in /arkma varam1yor/ar. "96

88 Maide 5.55-56. 89 Tevbe 9.71. 90 Tc'vilat, 4/256. 91 Tc 'vi/at, 4/460. 92 Tc 'vi/at, 15/57. 93 Bkz. Mucadele 58.19-22. 94 Ankebut 29.1-2. 95 Ziimer 39.49. 96 Muminun 23.56.

292

~~


Bu ayeder §unU bildirmektedir .ki Allah'ill inkardara verdigi mallar ve geni§lik, onlar igin imtihan ve musibet iken, peygambeJer ve miirninler igin yardrm ve destektir.

· Matiirldi §i:iyle bir varsayrmda bulunmakt.adrr: $ayet "Allah peygamberler~ ve miirninlere yardrm edecegini soyluyor, .fakat biz miimini, delilleri yerle bir olmu§ ve onu tekrar ayaga k.aldrrm.aktan aciz ve maglup olmu§; kafiri de galip olar.al~ goriiyoruz" denirse bunun iki cevab1 v.ardrr. Birincisi, yuk.and.a da ifade ettigimiz gibi, en giizel sonucun, ustunlugiin ve yardlillln, i§in sonunda mii.rninlere verilmesi §eklindedir. ikincisi olara.k, Allah' ill miiminlere §arth yardrm etmesi mi.i.m.kiindiir. Bu §arl ise, miiminlerin, iizeJerinde.ki Allah' ill ·h.alilina tam bir vefa gostermeleridir. $oyle l~i miinazarada delille ustiinluk kurmak, ancak omrii delille11. ve bi.ir.hanlan ogrenme yolunda gegirmekle ve tarll§ma yontemlerini bilmekle mu.mkiin olur. Bu §.arl mevcut oldugu zaman, §iiphesiz onun igin y.ardrm soz konusu olur. S.ava§ta zafere ula§mak, muh.ariplerin diinyilik arzusundan uzakt.a, sadece Allah' ill dinini yU.celtmeyi hedefl.emeleri ve aym kelime etrafmda bir .araya gelmeleri ile mu.mkiin olur. Bu §artlar ne zaman bir sava§ta mevcut ise, zafer de §iiphesiz Mii.slu.manlarw olacaktrr. Bu gergek ila:lu kelamda ''Bana verdiginiz sozii yerine getirin k; ben de size uadettik!erimi vereyim "91 §eklinde ifadesini bulmu§tur. 98

TARiHiN ;;ER GU<;LERi

Yeciic ve Meciic: Toplum igincleki Ser Odaklan

"Nihayet Yeciic ve Meciic (sedferi) agtfdtgt ve onfar her tepeden akm ettigi zaman "99

Matiiridt, ayette gegen '/utihat - W:..:i!' fiilin.de.ki ·di§ilik '~te"si, Yecuc ve Meciic'ii.n belirli bir §abs degil de bir topluluk olduguna del.alet ehnektedir.100 Bu, Yeciic ve Meciic'iin her zaman ve mekanda bulunan ~c1 ve tahrip edici giig oldugu sonucunu verir. Bunlarw iizerlerine Zu'l-Kameyn tarafmdan101 sed gekilip de kendileriyle ge-

97 Bakara 2.40-41. 98 Te'viat, 13/68-70. 99 Enhiya 21.96. 100 Te'vlfat, 9/322. 101 Kehf 18.94.

TARIH VE TOPLU~I YASALAR!

gimlerini temin ettikleri §eylerin aras1 aynldtgmda, mai§et arzusuyla bu mekanlarda a~ga· dii§mecli.ler. Fakat seddin agJchg1 haberi onlara ula§hgmda, ge§itli guruplar halinde her yon ve cihetten ko§arak akm akm geldiler. <;iinku onlar, iizerlerine seddin gekil.mesinden beri bu seddi a§maya gaL§maktadrrlar.102

Zulmedenler: Helakm Gergel~ Failleri "(E!J Muhammed!) i§te bu, ( ftafk, ftefak almu§} memleketlerin ha

ber/erindendir. Biz anu sana anlat1yarnz; anlardan {bug!Jne kadar iz/eri) kalan da vard1r, biqilmi§ ekin GJibi yok alan) da. On/ara biz zufmetmedik; /akat onlar kendi/erine zulmettiler. Rabbinin (azap) emri ge/diginde, AJ/a/1 ', b,rak,p da tapt!klan i/altlan, onlara ftit;bir §ey saglamadt, ziyanlanm artlr-maktan ba§ka bir §eye yaramad1. "103 .

Matii.rtdi zulmu ili §eki.lde yorwnlallll§b.r. Birincisi §udur: Her mel.ikin mulkunu yok etme hakb vardu. Kendi mulkunu yok eden kimse zuliimle nitelenmez. Fa.kat ba§kasmm mulkunu yok eden kimse zalim olarak vasfedi.lir. Tiim alem mulku oldugu igin Allah, tasarruflarmdan dolayt kullarma zulmetmi§ olmaz. Fakat kendinin bile sahibi olmayan insan Allah'm mulkiinu yok etmekle zuliim i§lemi§ olur. Zulmiin ikinci yorumu ise ~oyledir. Zuliim, bir §eyi ait oldugu yerden ba§ka bir yere koymahlu. Ayette "biz onlara (azapla) zulmetmedik" denilmekte, yani onlar kendileri i§lemi§ oldulJan giinahlar sebebiyle kendi yok olu§lamu hazrrladJar; yoksa Allah bu helak ait oldugu yerden ba§ka bir yere koymad1. Bi.lakis helak edilen toplumlar, gergek sahipleri olan Allah d1§mda .bir takrm varhklara amade oldulJan ve onlara kulluk ettiklerinden, kendi nefislerini ait oldugu yerden ba§ka bir yere koymu§ oldular ki i§te bu, zulmiin ta kendisidir. 104

"Biz ancak ltafk, zalim alan memleketleri helak etmi§izdir. "105 "Hafk, iyi aldugu halde Rabbin, haks,zf,kla memleketleri helak etmez. "106

Bu ayetler Mekke toplUl1luna §UllU hattrlatmaktadtr: Eger onlarm yiiksek saraylan, muhkem kaleleri varsa, keodi.lerinden oncekilerin gok daha saglam ve guglii saraylan ve kaleleri vard1. Peygamberleri-

102 Tovilat, 9/323. 103 Had 11.100-101. 104 To 'vilat, 7/234. 105 Kasas 28.59. 106 Had 11.117.


ni yalanladJJannda, tum bunlar onlara fayda saglamad1; azap onlara indi. Ey Mekke halk! Eger siz de peygamberi yalanlarsamz, onlara inen azap size de iner veya Mekke halk tum olwnsuzluklardan emin rnidirler? Belak edJen toplwnlar da mernleketlerinde giiven iginde ya§1yorlard1. Fakat helakten kurtulamadJar. Siz de giiven igindesiniz fakat onl~nn ba§ma gelen helak sizin de ba§llllZa gefu.102 Matiirldt bu agJJamalanna delJ olarak §U ayeti getirir:

"Alla/1, (ibret igin) bir ulkeyi omek verdi: Bu ulke giivenli, huzurlu ;di; ona nzkt her y_erden bof bo/ gelirdi. Sonra onlar Allah 'm nimet/erine kar§l nankifrfiik ettiler. Allah da onlara, yapttk!anndan otiiru agltk ve korku stkmttS/111 tatttrdt. "108

Matiirldi tarihin son noktada varacag1 yeri §oyle ifade ediyor. Allah, hakJ~ate kar§l inat ve kibir fiili igine giren toplumlardan, iizerinde ya§adJJan topraklan ve hakimiyetlerini geker ak, butiin yer- . yiiziinii Musliimanlara miras brrakmaYI irade ettiginden bu yerleri ve hakimiyeti miiminlere verir. O'na gore bu Allah'm gergekle§tinneyi taahhut ettifF bir vaadidir.

"Afla/1'111 vaadi gelinceye kadar inkar eden/ere, yapttkfanndan do/apt ya anstzm buyiik bir bela gelmeye devam edecek veya o bela evlerinin yaktnma inecek. Allah, vaadinden asia domne2. "109

Mutref Grup: Degi§ime Direnenler

"Bir u!keyi /1e/ak etmek istedigimizde, o u!kenin zenginlik sebebiy/e §I· marml§ efeba§tfanna (i!fi/ikleri) emrederiz; buna raffmen onfar orada kotii!uk i§ferler. Boylece o ulke, /1e/aka miistahak olur; biz de orayt darmadagm ederiz. " 110

Matiirldi "miitref" kel.imesinin kapsarru ha.kkmda farkh gorii§ler zikrehni§fu. Bu gergevede kel.ime "bobiirlenenler, her ge§it mal sahibi olmakla birlikte inatg1 ve kibirli olanlali l.iderler, zenginler, zorbalar" §eklinde tefsir ed~tir. Matiirldi, tiim bu anlarnlann "toplwnun onde gelenleri, l.iderler" anlammda biile§tigini ifade etmektedir.m

107 Tc'vtlat, 9/390. 108 Nahil6.112. 109 Ra'd 13.31. llO isra 17.16. 111 Tc'vilat, 11}433-434.


"Emerna - I.J.,.JA/' " fiili, emir ye yonetici ldmak anlanunda olmak uzere "ernmema- u.;Ai "§eklinde de okunmu§tur. Yani bir·toplumda miitref, fastk ve miistekb~lerin sayJan aliarsa, buna bagh olarak yoneticiler de bu kimselerden olu§ur . .Arbk bu kimseler her yenilJ~ gagnsma kar§l atalannm din.ini on plana gtkanrlar112 ve bu diinyada mal ve evlat babnundan bu}'iik bir refah iginde olduklan.ndan dolaYI113

helak ya§amayacaklanm iddia ederler."114

"Emmermi' okunll§uyla ayefu mesajrm Matiiddi §oyle ifade eder. "Allah burada gegmi§ iimmetlerin ancak mal ve evlat babnundan gogahp, diinya refahma eri§tikten sonra helak edildikl.eri.ni, sikwb ve darhk zamanlannda helak edilmedikl.eri.ni haber verir." Matiirldt soz konusu ilalu yasaya bir ba§ka ayeti omek verir:

"{Peygamber/erimiz vas1tas1y/a) yap,/an ihtarlan unutunca, her §e!Jin kap1/anm on/ara agwenni§, kendi/arine uerilenlerfe sevince gark ofduklan bir s1rada da ans1zm on/an ,yakalaywenni§tik; onfar ise, biitiin iimit/erini yitirmi§lerdi ."115

Bu ayetin dile getirdigi yasaya gore, "gegmi§ iinunetler bolluk, yanh§ bir l~endine giiven ve .gurur hallerinde helak edilmi§lerdir. Bu bakrmdan Allah ayetin ilk muhatab1 olanlan, mal, evlat ve saYJ goklugu ile gmura kapJmama konusunda uyarmaktadrr."116

Peygamberler tarihi. gostermektedir ki peygamberlere kar§l gtktp onlan yalanlayanlar, daima toplumun "miitre/' diye ifade edilen liderler ve onde gelenleridir. Matiirldi'ye gore Allah "sunnetufffah "1 geregi, tanh boyunca toplumun onde gelenleri.ni, buyiikleri.ni, lideJeri.ni, kotiiluk iiretme merkezi ktlmt§trr. Bu ayette de, bu degi§mez yasaYJ ifade ederek ve Mel~e' deki durumun ·sadece Peygambere has bir durum olmad1gwa i§aret ederek, onu teselli etmekte ve ona sabrr te~ etrnektedir. 117 Bu ilalu yasa Kur'an'da ifadesini §oyle bulmu§i:ur:

112 Zuhruf 43.23. 113 Sebe 34.34-35. 114 Te'vilat, 8/244. 115 En' am 6.44. 116 Te'vilat, 8/245. 117 Tc'vtlat, 5/205.


''Biz /1angi ulkeye bir uyanct gondcnni§sek mutlaka oranm uarf,kf, ue itmank ki§fleri: Biz, size gonderilmi§ alan §eyi inkar ediyoruz, demi§/erdir. "II~

. Mele': Thtid.ar Erkini Tekellerine Ala:nlar

':Ando/sun ki Musa 'yt da mucizelerimiz/e ve apaftk bir dc/il/e Firavun 'a ue onun ileri gelenlerine gonderdik. Fakat onlar Firauun'un emn"ne uydular. Oysa Firauun 'un emri do§ru degi/di. "119

.Matfuid1, mele' kelimesinin hem toplum hem de toplumun onde gelen e~rab. anlanunda I~ullamldlgWl sayler. Bu babmdan .Musa hem iiim kavmine hem de l~avmin.in e§rahna peygamber olarak gonderildi.120 .A.yette sadece Firavun ve yonetici elit swrl zilueclih:ni§tir. Matfuidl bunun sebebini, mon<U§ilerde kralm, orfen, tii.m halk temsil ettigi §eklinde izah etmi§tir.121 Musa'run tiim uyanlanna ragmen, kavminin yonetici segk.inleri, fu:avun'un putlara tapma ve bunun d1§mdaki iiim sapkm ve saphnc1 emir ve yasaklanna tabi oldular.122 Sonunda Firavun ve tiim kadrosu helak oldu. Bu kssa bize, tarihsel degi§im ve donii§iimde, :ki.§ilerin ve ozellikle yonetici konumunda olan hlmselerin roliiniin buyiikliigiinii gostermektedir.

TARiHiN AKI$INI DEGi$TiREN OLAY: HiCRET/GO<;

"Kim Allah yolunda Mcret cderse dunyada gidecek fOk yer, geni§/ik ce bol/uk bufur. "123

Hicret irnl~anlann tiikendigi yerden irnl~anlann ·iiretilecegi bir yere gog etmelrlir . .A.yetin i.fade ettigi iizere Allah, koymu§ oldugu toplurnsal yasalar geregi, yiice idealler igin hicret eden kimselere ernniyet, refah ve hakirniyet vermektedir. Matiirldl, ayette gegen "mtm2gam - L.t:. fy. " kelimesinin fark1 anlamlanndan soz etmi§tir. Buna gore kelime; "alteroati.f yollar ve i.m.kanlar"; "sevmedigi §eylerden uzakhk ve ho§nutl~"; ibn Abbas' a gore, "mekan degi§imi ve nztk geni§ligi";

118 Sebe' 34.34. 119 Hud 11.96-97. 120 Tc 'vilat, 7/'2:30. 121 Tc 'vilat, 7/2:30. 122 Tc 'vi/at, 7/'2:31. 123 Nisa 4.100.


"saptkhktan hidayete, fak.irlikten zenginlige dogru bir degi§im"; "sxglrulacak yer" §ek.linde tefsir edi.lmi§tir. l24

"Ey imana ermi§ alan kuflanm! Benim arz11n ala.bi/digine geni§tir: o halde Bana, yalmz Bana kulluk edin/"125 .

Bu ayet J.k miiminleri h.icrete te§\'ik etmektedir. Matiirtdi bu ayette hem miijde, hem de uyan oldugunu ifade ediyor. ~oyle ki "benim arzun geni¢r" ilahi kelarru, h.icret edilecek yerde de bolluk ve refah olacagm~ dair bir miijdedir; diger taraftan, tiim olumsuzluklara ragmen, "kendi topraklanruzda kahnaya devam etmeyin" §ek.linde uyarmaktadir.126

Hicret iki. durumda emredilir: ilk olarak, miiminler inl~arcJardan duyduklan korku sebebiyle Allah'm dinini hayat tarz1 hali.ne getiremiyorlarsa, bu durumda onlar, ha1 dini ya§ayacaklan ve uygtJ.ayacaklan bir yere hicret etme emriyle mukelleftirler. iki.nci olarak, miiminler, dinlerini ya§ama konusunda hi~bir basktya maruz kahnamalarma ragmen, emr-i b;'/-ma 'ru/ ve nehy-i ani'/-miinker gorevlerini yapmalarma miisaade edilmiyorsa, bu durumda da o yerden kotiiluklerin olmadtgt veya kotiiluklerle miicadele edebilecekleri bir yere h.icret etmekle miikelleftirler. 127

Matiirtdi, ayetin, miimi.nl.ere, §ayet dinlerini ya§ayamamaktan endi§eye kapJarak ba§ka bir yere hicret ederlerse, yeni yurtlannda gegim stkmhst gekmeyeceklerine, diinyada iyi bir hayata, ahirette ise bundan daha iyisine sahip olacaklarma clair ilahi bir vaad mahlyetinde oldugunu ifade ederek128 §U ayeti delil getiriyor:

"imdi, (benimsedi§i dinden otilrii) zufme u§rad,ktan sonra AJfa!, yolunda zuliim diyanm terk eden/ere ge/ince; Biz on/an, §iipltesiz, bu diinya- ·da giizef bir pere yerll!§tirecegiz; ama on/ann aMrette /,ak ettik/eri odu/ da/1a da buyiik olacakt,r. {Hakk, inkar edenfer boy/ece) bir anlayabifseferc/;. "129

124 Te'vilat 3/431. 125 Ankebut 29.56. 126 Te'vilat, 11/137. 127 Te 'vilat 11/137. 128 Te 'uilat, ll/138. 129 Nahll6.41.


KUR'AN'DA TARiHALGISININ TEMEL NiTELiKLERi

iNSANLIK TARiHiNiN B_ASLANGICI: TEVHiT

Kur' an' m tanh alg1sl.D.ill. en temel vasJlanndan birisi; tarihi "tevhit" ile ba§latmasl, §irki ise insan toplum.lannda sonradan ortaya gikan bir sapma olarak kabul etmesidir. Kur'an insanhgm ba§lang1gta tek bir iimmet oldugunu, aynhgm ve ib.tilafm sonradan oldugunu ve ancak bundan sonra peygamberler gonderildigini agikga ifade eder. 130 Buna gore be§eriyet, ill~ htrat geregince, hakkm tevhidine iman ile bir din iizere birle§rn.i§ bir cemaat ve millet olarak varoldular. Diger bir ifadeyle insan!Ik, ba§lang1gta hem toplumsal ve lrultiirel hem de inang bakurundan tevhit iizereydi.

'"14 (b;/ ki) butun insanltk sadece bir tek top/u/uk ha/;ndeydi, ama sonradan ayn giirii§/eri benimsemey_e ba§ladt!ar. $ayet (bu konuda) Rabbinin katmda onceden belirlenmi§ bir karar olmasaydt dii§tiikleri butiin bu ayn/,klar {da/2a ba§langtqla) r,;iiziim/enmi§ olurdu. "131

Mati.irldi' nin naklettigi gorii§ler iginde bazt alimler bu ayette ifa_ de edilen birligi, Hz. Peygarnber'in peygarnberliginden once, Me.kkeli rnii§riklerin §irk iizerindeki birligi; ihtilafm ise, kimi Mekkelilerin peygambere iman etmesi ve bu sebeple birligin pargalanmas1 olarak tefsir etmi§lerdir. Kimilerine gore de ba§lang1gtaki bu birlik, tiim insanhgm htrat iizere bi.Jigidir. Zira tiim insanlann htratma Allah' m birligine ve uluhiyetine tamkhl~ etme inanc1 yerle§tirilmi§tir.

Her bir insan yaratth§tan Allah' m vahdaniyet ve uluhiyetine tarukll eder. insanlann kimileri bu htrat iizere kald1, kimileri de yalanladt ve inkan segti. Peygarnberden rivayet edilen "her dogan, belli bir Jilin konu§uldugu ortama girene kadar htrat iizere bulunur. Sonra ana-babast onu Yahudi ve Hri.Stiyan yapar"132 hadisi, gocugun hali iizere brrakhrsa, htrat iizere kalacagrm, ancak yeti§tigi ortamm ve anne babasl.D.ll. buna imkan bu-akmadtgrm bildirmektedir. Kirnileri ayetteki "iimmet" kelimesinin, "yeryiiziinde yiiriiyen hayvanlar ve {gokyiiziinde) iki kanad,yfa Ufan ku§lardan ne varsa hepsi ancak sizin

130 Bakara 2.213. 131 Yunus 10.19. 132 Ahmed b. Haohel, .Musned, c. IV/435.

...

TARiH VE TOPLUl-l YASALARI

gibi toplufuklardzr"133 ayetinde oldugu gibi bir s~ ve cinsi, yani insan cinsini de ifade etm"esinin mu.hteinel oldugunu ifade etmi§lerdir. 134

Mati.iridi aynca, kirni sahabenin tiim insanhgm Adem (a.s.) zamanmda veya Nu.h (a.s.)·veya Hz. ibrah.im zamanma kadar tek bir din iizere miimin olduklanru, sonradan aynhga dii§meleri sebebiyle Peygam.herler ve .ki.taplar gonderildigini, k.imi sahabenin·de insan.hgm, Allah onlara peygam.her gonderinceye kadar, ba§lang1gta kafir oldug1mu sBylediklerini ifade etmektedir. 135

DiYALEKTiKLiK Kur 'an birgok degi§ik ifade ve baglam igerisinde tarihin diyalektik

bir tarzda ilerledigini ifade eder. insanm "ru.h-balgtk" yaplSl, Ademiblis gah§mas1, Habil-KabJ miicadelesi, ozellikle kssalar baglammda gok stk §ahlt oldugumuz hak-banl, tevhit-§irk diyalekti.gi, tarihsel siirecin bu ilahi karakterini orlaya koymaktadrr. B1mun yanmda yeryiiziiniin halifesi olarak yaranlan insanm bir taraftan aklm, bilginin, iimidin, miicadelenin, a§km, ozlemin, fedakarhgm vb. en yiiksek seviyesine (takva), diger taraftan da lursm, intikamm, kin ve dii§rnan.hgm akJ almaz boyutlarma sahip olan degi§mez ·bir htratla yarahlmas1 (fucur), tarihte gordugiimiiz diyalekti.gin temelidir. Allah tarihte diyalekti.gi, belli bir amaca maruf olarak, be§er hayahnm iizerinde seyretti!F ilahi yasalardan birisi ~hr. Zira Allah yeryiiziindeki kotulugii, diyalektik tat-i.hsel siireg igerisinde, insadar eliyle ortadan kaldmnak istemekte ve b1mdan sonra yirle iyi lru.llan eliyle iyiligi ikame etmeyi irade etmektedir.

Tedafu' - ~~~ : Tarihi.n <;ab.§IllaCl Karakteri "E9er Alla/z 'm insanlardan bir k1smmm kotii/iigiinii digerleriy/e sau

mas/ olmasayd, e/bette peryii2ii altiist olurdu. Lakin Aflalz biitiin insan/1ga kar§l /iitu/ye kerem sahibidir. "!36

Matiindt ayetin "eger Allah insanlardan bir k,smmm katuliigiinii digerferiy/e savmasayd,, yeryiizii a/tiist a/urdu" kmru hakkmda birkag farkh gotii§ bildirmektedir. Baz1 yorumculara gore, Allah inkarcJan

133 En'am 6.38. 134 Te'vilat, 2/10. 135 Tc'vilat, 7/33-34. Aynca bkz. 2/10. 136 Bakara 2.251.


birbirine dii§iirmek, birbirleriyle me§gul etmek ve birbirlerine dii§man bhnak suretiyle miim.inleri onlann kotii.luklerinden korumu§tu:r. Aksi takdirde yeryiizii fesada ugrar<h. Ki.mileri de demi§tir ki All~ miim.inleri, inkarcJaJ."lil §errinden peygamber ve nebi.lerle korurnu§tur. Peygarnberler onlann kotii.liigiinii ortadan kaldmru~ da yeryiizi.i

· kotii.liigii bulanmaiiU§br. BazJan da demi§tir ki Allah miim.inlerden bir bm kotii.liigiinii diger bir brmyla, cihat edenlede cihattan geri kalanlann §errini saVDU§br. Boyle olmasayd1 mii§rikler yeryiizi.ine hakim olurdu. Yine deni.lmi§tir ki Allah namaz blmayan, zekat vermeyen, h~cca gitmeyen ve orug tutmayan kimselerin kotuliigiinii, bunlan yapanlarla savrm§br. Mati.iridi bu ilalu yasa olmasayd1 mii§riklerin islam topraklanna ve Musliiman halka hakirn olacagllll, bundan sonra yeryiiziinde fesat g~p, mescit ve manasbrlann harap edilecegini ifade etmektedir. 137 Bu bakrmdan "teda/u"' Allah' m iyiligin yeryiizi.ine halmn olmas1 igin tarihe koymu§ oldugu bir yasadrr. Diger bir ifadeyle bu i.lalu yasayla Allah, toplumlan birbirleriyle miicadele haline sokarak, yeryiiziinden fesa<h kaldrrmak istemektedir. Bu yasa aym zamanda iyimser bir tanh alg1smm da gerekgesidir.

Miidavele - 4..\JI~ : Donii§iim.lulu.I~ "Effer siz (U/wd'da madd; ve manevi] bir yara alml§Samz, (kar§mlz

daki} kavim de o yaramn aymm alml§h- AJ/a/1 'm iman edenleri ortava ~~kannasJ, i~inizden §e/1itler ;dinmesi ve iman edenferi femiz/eyip ka/irleri de.vok etmesi i~in bugiin/eri insanlar arasmda nobet/e§e dondiiriir dururuz. Allah, 2a/imleri sevma2. "138

"Mudavele"nin, yani iyi ve kotii giirJerin insanlar arasmda dondiiriilmesinin, iig ayn anlarm vardrr: Birincisi, imtihan baglarrudli. Allah miiminleri bir zaferle birde maglubiyetle; bir hayrrla bir §erle imtihan etmektedir. ~u ayetler bu baglamda okunmahdrr:

"Bir deneme olarak sizi IJayJrla da, §erie de imt;/?an ederiz. "139

"Be/k; donerler diye on/an iyi/ik ve kotii/iikler/e imtihan ettik. "l.ro

137 Te'vi!at, 2/147-148. 138 Al-i imran 3.140-141. 139 Enbiya 21.35. 140 A:raf 7.168.

TARiH VE TOPLU~l YASALARI

ikmcisi §Udur: "$ayet zafer ve galibiyet devamh olarak miiminlerin olsaydr, i.nkarcJiUi Jevletin ve zaferin Jevam.h olarak mi.imi.nlerin oldugnnu gorduklerinde, helak olmaktan korktu.klannclan Jolayt, islama girip irnan ehneleri bir te.rci.h Jegi.l, aksirte bir cebir ve zorlama olacaktu. Zafer ve galibiyet Jevamh olarak kafirlerin olsa, bu durum.Ja Ja inkarcJar, kendi.lerinirt dogru yolda olduklanru zannedecekler ve bu zan onlan islama girmekten engelleyecektir." Ugiinciisii §udur: Mi.imi.nlerin ba§wa gelen kotii durum.u, kendi kotii amellerine baglamakta; miiminler onceden bir gu.nah i§ledikleri, bir emri terk ettikleri veya bir nehyi i§ledikleri igirt bu musibet onlarw ba§wa gelmi§fu, Jenilmektedir. 141

Matiiri:Jt "miidavefe" yasaswm, galibiyetin Allah'w eli.nde olduguna ve Jolaytsryla kullann her i§inde Allah' w bir roliiniin olduguna delalet ettigini, bu bakrmJan insanlann tiim i§lerinirt Allah' a izafe edildigini ifaJe etmektedir. 142 Mudavele yasaswm bir sonucu olarak, toplumlara hakirn olan bir diger sosyal yasa da, giinahkar toplumlann helak edilip, yerlerine ba§ka bir toplumnn getirilmesini ifade eden istih/af- ~~ yasasrdu.

Hi.lafet ve isti.hla.f: Tari.h En iyiye Dogru tlerleyen SiirelJ.i Bir Olu§ ve Bozulu§ Sahas1du Allah siinnetullah' 1 geregi higbir toplumnn kryamete kadar baki

kalmaslnl irade etmerni.§ti.r. in.karcr toplumlan helak ehni§; onlann yerine ba§ka toplumlan getirmi§tir. Son.ra bu i.kinci.ler de inkara sapwca onlan Ja helak etmi§, yerlerine ba§ka bir toplumu halife tayin ehni§tir. Bu tarihsel gergek, iyi bir toplumnn kryamete kadar varhg101 devam ettirmesi Jii§iincesini, ilke olarak yadsrmaz. Fakat tarihi tecrubemiz orlaya koymu§tur ki higbir toplum iyiligini kryamete kaJar Jevam ettiremerni.§ti.r.

"Sizi yeryiiziinde hali/eler yapan O'dur. Onun igin kim inkar ederse, inkan kendi zarannad1r. K4/irlerin ku/rii, Rableri katmda kendileri ifin ancak gazab1 arttmr. Kajirferin kii/ru, kendi/erine ziyandan ba§ka bir §ey getirmez. "1-'3

Matiiri:di', muhatabm Allah Resuliiniin sahabesi ve iimmeti olmast durum.nnda ayetin, kendilerinden once gegmi§ zaman ve top-

141 Tc'vilat, ?;432. 142 Tc'vilat, ?;433-434. 143 Fattr 35.39.

302

~~

TARiH VE TOPLUN YASALARI

lumlann hukmi.ini.in sona· ermesinden sonra Muhammed iimmetinin, onlann yerine halifeler yapJacaglill, yani onlann yerini alacagrm; muhatabm .Ademoglu. olmas1 durumunda ise, tiim insanhgm, cinler ve meleklerden sonra ye.ryiiziinde halifeler k.hnacagrm haber verdigini dii§~ektedir. 144

Matiirtd1, gaglann ve toplumlann bi.rbirlerinin ardmca halifeler k.hnmasmm hi.kmetlerini bi.rkag maddede izah etmektedir.

Birinci hikmet, toplumlann, Allah'm kend.ilerini, hedeflenen ve dii§iinulen bir sonug igin var ettigini bilmelerini saglamakb.r. Eger boyle bir ilahl gaye olmasayd1, Allah'm her bir toplumu tarih alamna gtkarmas1, sadece onu sonradan yok etmek igin olacakh ki higbir gayesi olmalmzm, tamamen yJunak igin bir bina yapan kimse, bo§ i§ yapmakla ve sefi.h olmakla nitelenir. Buna gore, toplumlann varhk gayesi, Belli bir ak.bet igin degil de, sadece yok etmek igin olsayd1, bu hikmetsiz, anlamslZ bir i§ olurdu. Matiirldi' nin bu izabna dayanarak iyimser bir tarih alglSl ortaya konabilir. $oyle ki; bir bina yapan kimsenin amac1, nasJ ki. iginde oturmak ve barmmak ise, tiim hayu:lan el.inde bulunduran Allah da, hikmeti geregi, bir toplwnun yerine ba§ka bir toplumu halife yaparken, gayesi, en iyiyi meydana getirmektir. isteseydi bunu dogrudan yapabilirdi fakat bunu istemedi; "siinnetullah"l geregi insanlar eli.yle iyinin ortaya konmasrm irade etti.

jkinci hikmet, toplumlann diinyayt ebedt ikametgah yurdu degil de, ahirete azt.k hazulama yeri, oraya ula§tuan bir yol, yollardaki konaklama yerleri gibi konaklanacak sonra yola gJnlacak hir menzil, kalmak igin degil de erzak tedarik edildikten sonra yola devam edilecek bir yer oldugunu bilmelerini saglamaktu. Diinya tiim bunlar igin yara~ ki insanlar diinyayla tatmin olmasmlar, ona dayanmasmlar, giivenmesinler, orada ebedt kalacak kimsenin ameli.ni degil de oradan gog edecek ki.msenin ameli.ni yapstnlar.

Ugiincii hikmet, insanlann diinyadaki acJann ve lezzetlerin siirekli degil de gegici olduklarlill bilmelerini temin etmektir. Zira hayatta lezzet, oliimde elem vardu. N e lezzet, ne de elem daimdir. Allah bir toplumu var edip, digerini yok etmekte; sonra bir ba§ka toplumu var edip, digerini yok etmektedir. Bu §ekilde lezzet ve eleinler siireklili.k ta§rmamakta, bir noktada sona ermektedir. Dolaytslyla toplumlar da

144 Tc 'vi/at, 12/50.


ebedi degil, gegici oldu.klanm bilsinler diye Allah tarihe boyle bir yasa koymU§tur.

Dordiincii hikmet, insanlann, kendilerinden once gegen nesiller iginde kimlerin giizel bir ovgi.iye sahip old~anm, iyi bir eser ve hahra buaknklanm; hangi i§in sonugsuz kahp yok oldugunu bilip ibret almalanm saglamaktu. Yine peyga~erlere ve hayrr, tevhit ve itaat davetgilerine tabi olup da giizel bir eser, ovgi.i ve hahra buakanlann; kufur ve §er ehline tabi olup da geride higbir hayrr1 §ey buakamayanlann kimler oldugunu bilip ibret akalan, soz konusu ilah.i yasarun bir hikmetidir. 145

YASALILIK: SUNNETULLAH - .&1 4.l..w : TARiHiN OB]EKTiF YASALARI Kur'an, tarihi, sosyal ve psikolojik bi.iti.in hareketlere hukmeden

yasalar olarak, toplumlann gell§me ve goki.i§ yasalannd~n soz eder. Soz konusu yasalann ke§fi. toplumlarm oni.ine her tfu::lu geli§menin. yollanm agarken, bunlardan gafl.et hili de her ti.irli.i goW§i.in ve geri kalmanm sebebi olarak ortaya konur. Bu yasalar, m~ veya inkarc1 tiim insanlar, biiti.in zaman ve mekanlarda hukmi.ini.i icra eden nesnel yasalardu. Kur' an tarihin yasah yap1s101 degi§ik terimlerle ifade etmektedir. Bunlann en ba§mda siinnetullah gelmektedir.

"9_unkii onlar yenJiiziinde biiyiik/iik tasl,!lor ve kotii tuzaklar kuruyorlardt. Halbuki ki§i kazdtgt kuyuva kendi dii§er. Onlar iincekilerin kanunundan (onlara uygulanandan} ba§kasmt mt bek/iyorlar? Alla/,'m kanummda asia bir de§i§me bulamazsm, Allah 'm kanununda kesinlik/e bir sapma da bulamazsm. "146

Mati.iridi Allah' m siinnetinin, hakka kai§l inat ve kibir gosterenlerin helak edilmeleri §eklinde oldugunu ifade ederek, Kur' an' da toplurnsal degi§im baglammda kullarulan siinnet, "si.inen", "Si.innetullah" ve "si.innetii'l-ewelin" ifadelerinin helak, azap, yok olu§ vb. olumsuz kullarumlanna dil~at gekmi§tir.147 Helak, hakka slrl donen ki§i ve toplumlann toptan yok edilmeleri §eklinde olabJecegi gibi, onlardan Jah.i rahmetin gekilmesi, rahmet edilmemesi §eklinde de olabi.lmektedir. 148

145 Tc ·vrl8t, 12/50-51. 146 Fatu 35.43. 147 Tc·vdat, 8/15, 336; 9/75; 12/55;13/102. 148 Tc ·vrlat, 8/336.


Buna.gore "siinnetullah"; gogun.lukla, sebebi degi§se de, hak eden ~i · ve toplumlann i§in sonunda helak ya§arnalan olarak anla§Jnu§hr. Bu Jaht yasa ve hukiim tfun zamanlar ve toplumlar igin gegerlidir; Allah kend~ koymu§ oldugu yasasma aykm davrawnachg1 gibi, higbir giig de bu ilahi kanu.nlan degi§fuemez.149 Bu ag1dan Jahi yasalar nesneldir;

. muhatablillli kim olduguna bak.madan, gerekli §artlar olu§tugunda hukmiinii icra eder.

"Sizden once nice (milletler /,akkmda) ilaM kanunlar gelip gegmi§tir. Onun !fin, yeryiizunde gezin dola§m da (.A]Ia/1 'm ayetlerini} yalan sayan/ann ak,beti ne olmu§, goriin! Bu, butiin insan/,ga bir ag,k/amadm takva saMp/eri igin de bir Mdayet ve bir ogiittiir." 150

.Matiirldi "ilalu uygulamalar"m (siinen), hem peygamberleri yalanlayanlara ve hem de tasdik edenlere yoneW~ ibret vesikalan olmaslrun muhtemel oldugunu i.fade etmektedir . .Ayetin sonundaki "bu" ismi i§aretinden muradm Kur' an olabilecegi gibi, gegmi§ iimmetler igin uygulamaya konmu§ ilahi yasalar olabilecegini de belirtmektedir.151

Allah Toplumlan Haks1z Yere Helal~ Etrnez; Toplwnun Kaderi.ni Toplumun Kendisi Belirler

"On/ar, f,;g !Jeryiiziinii Jo/a§IP kcnJi/erinJen once ya§Oilll§ ofan/ann (hakikat inkarc,/annm) sonlanm gonnediler mi? Onlar ki da/1a kudrct/iyJ;/cr, !/e"!,,iiziinde daf1a derin izlcr b~rakmljlard, ve dunyay1 da/1a iyi imar ctmi§lerdi; onlara (da) pcygambcrleri f,akikatin butiin kamtlany/a ~e/,niJfi; ama (/1akikati reddettfk/eri ve solwgfa yok o/up ;Jittik!erinde) .Allah onlara /,aks1z/1k yapml§ degi/J;, ama onlar kendi kendi!erine haksd,k yapml§/arJ,. AJ/a/1 'm mesajlanm yalanlayarak ve onlan alaya a/1p eg/enerek kotii/iik i§/eyenlen"n so1w /1iisran olacakbr. "!52

Matiirich'ye gore ayet Mekkehlere Allah'm toplurnlara yonelik degi§mez yasas101 hatulatmaktachr. Gegmi§ toplumlar igerisinde giig, kuvvet, mal ve evlat bakurundan, aym zamanda yeiyiiziinii imar etme ag1smdan Me1kehlerden gok daha giiglii ve Jeri toplumlar vard1. Peygamberleri yalanlamal~ sebebiyle helak edildiler de sahip olduklan tfun bu imkanlar ba§lanna gelen felaketi onlardan uzakla§hramach. Onlardan gok daha zayt{ olan Mekkelilere bir hahrlatma yapJarak,

149 Tc'uilat, 12/55-56. 150 Al-i im.ran 3.137-138. 151 Tc 'uifat 2/431. 152 Rum 30.9-10.


§ayet Hz. Peygamberi yalanlarlarsa, aym felaketin onlann da ba§ma gelrnesinin muhakkak oldugu bildiri.lmektedir. Zira Allah toplumlan, on.lar sugsuzken, helak etmemektedir; aksine zulmetmeleri ve peyga~- · berleri yalanlamalan sebebiyle helak bizzat kendileri gagli'll1aktachrlar.153 Bu hatu:latmadan sonra a yet degi§mez i.lahi yasaYI beyan etmektedir:

"Allah 'm mesajlannr yalanlayarak ue on/an alaya altp eglenerek kotiiluk i§/eyen/erin sonu husran olacakflr."

Matiiridt'ye gore kotiilerin kotiiliigii, eziyet ve yalanlamak suretiyle peygamberlere yoneli.k ola1i.lecegi gibi, helaka goturmek ve ate§e dii§iinnek suretiyle bizzat kendi nefsine yonelik de olabi.lir. Kotiilerin diinyadaki cezas1 husran ve helak, ahiretteki cezas1 ise, cehennemdir. 154

"Halkr iyi alan ii/keleri, Af/alz lzaksrz bir §eki/de yok etrnez. "155

Matiiridi bu ayetin yorumunda toplumsal boyut kazanan giinahw. helak sebebi oldugunl} ifade etmektedir. $oyle ki; toplumun tamatru veya gogunlugu 1slah edici i§ler yaparsa Allah o toplumu helak etmez. Ancak toplumun tamatru veya geneli giinalu tabiat haline getirirse helak edi.lirler. DolaJ1Styla helakm sebebi yine toplumun kendisi oldugundan, Allah giinahkar toplumlan helak etmekle onlara haksdtk etmi§ olrnaz.156 Matiiridi Allah' m. kullanna zulmetmemesini iki §ekilde yoru.mlatru§b.r. Birincisi, butiin varltk Allah'mdrr. Bu bakmdan kendi mi.ilkiinii helak ettiginden dolaYI zuliirn.le nitelendirilemez. iki.nci olarak, Allah toplumlan onlardan gelen bir zuliim sebebiyle yok etmelrtedir. Zira insanlar kendi kazandtklan §eylerle kendilerine zulmetmi§ olurlar. Bu zulmiin arkasmdan da helak edilirler.157

'JJ/ah onlara zulmetmedi, /akat on/ar kendi/erine zulmediyorlardr. "158

Aym. Sebepler Aym. Sonuglan Dogurur "Gerfek §U k; zu/iim i§/eyen/er, {g~mi§teki) arkada§./an gibi {kotuluk

tcn) paylannr alacaklardrr: oyleyse (akibetlerini} fabuk7a§frmzayr benden istemesin/er/"159

153 Tc'vilat, 11/161. 154 Tc'uilat ll/161-162. 155 Hod 11.117. 156 Tc'vrlat, 7/254. 157 Tc'vilat, 7/254. 158 Na.hl16.33; Zuhruf 43.76. 159 Zariyat 51.59.

306

~~


· Matfu1:di tum zalimlerin ayru kotii sonu payla§acaklanm ifade ederek ayette kullamlan zenub - ~o:~_,.ij kel.imesinin azap ve helakte hpa hp aymLg1 ifade eden bir temsil oldugunu beli.rtir. 160 Ebu Bekir el Esam zenubu ·~plann su payla§bgt buyiik kova" olarak tarif etmi§fu. Araplar ad~tle1i. oldugu iizere toplarurlar kovalanru kuyuya salarlar ve her bi.ri suayla sudan kendi payuu akd1. DolaYJStyla ayet Mekkelilere: "Ey MekkeWer! Kuyuya kovarun sahwp da herkesirl suastyla kendi payuu aldtgt gibi, sizden onceki mkarctlann azaptan aldtklan paym ayruSlnl alma konusunda acele etmeyirl" demektedir. ibn Abbas zalimlerin azap ve helake ugrama konusunda birbirlerini takip etmeleri gergegirlden dolayr azabm zenub olarak isimlendi.rildigi goriigiindedir.161 Buna gore mkar ve zuliim giinahmda ortak olan tum toplumlar, siinnetullah geregi, ayru ac1 sonu ya§ama konusunda da ortakhrlar.

Mati.irldt ayette degi§mez bir Jahl yasaya i§aret edJdigirli i:fade ediyor. Buna gore gegm.i§ iimmetler inkarlan ve peygamberleri yalanlamalan sebebiyle helak edildiler. Tiim irlang ve tutumlannda onlar gibi olanlar, Allah'm azabmdan nasJ emirl olabikler? inkarda ve yalanlamada ortak olanlann, helakte de ortak olmalan Siinnetullah geregidir. Tarihm bu yasah yap1smda Allah' m yasaklanndan sakman akJ sahipleri igirl apagtk deliller vardu.

Bir ba§ka ayette, benzer bir uslupla, "siinnetullah"m "kapsay'c'/,k", "siirek/i/ik" ve "de§i§mez/ik" ozellikleri §Oyle i:fade ediliyor:

"Halen yurtlannda yezip do/a§tlklan kendi/erinden onceki nice nesil/eri he/ak ec/i§imiz on/an dofjru yo/a sevketmedi mi? Bunlarda efbette ibretfer vard~r. Hafa kulak vermezler mi?"162

Mati.irldi gegm.i§ kavimlerin Mekkeliler igirl iki ag1dan ibret konusu olmas1 gerektigirri i:fade ederek meseleyi §Oyle izah ediyor: "MekkeWer atalan gibi irlamp ya§adtklanm, bu konuda onlann yolundan gittiklerini ve boyle olmakla emredildiklerini iddia ediyorlardl. Allah onlara, kendilerinirl oncekilerden helak edJenlerin degil de helakten kurtulanlann evlatlan oldugunu haber vermektedir. inkarcJar helak edilmi§ti ve bunlann, onl~nn evlatlan olmast miimkiin degJdi. Bu bakrmdan ayet Mekkelilerin, _kurtulanlann torunlan olduguna, kur-

160 Tc'v1llit, 14/161. 161 Tc'v1llit, agy. 162 Secde 32.26. Beozer ayetler i!Jio bla. Kraf 7.92; .Meryem 19.98;Hac 22.45-46; Neml

. 27.52.

307

~~

TARiH VE TOPLU~I YASAL,\RI

tulanlann ise peygamberleri yalanlayanlar degil. de tasdik edip irnan edenler olduguna i§aret etmektedir. ·AJlah burada, Mekkehlerin, yalanlama ve inatlan sebebiyle helak edil.enlerin degil de peygamberleri tasdik edip iman etmeleri sebebiyle kurtulan atalanrun yoluna nasJ da tabi olmadJJanm haber vermektedir. ikinci olarak, onlar ibret alsmlar ve l~endil.erinden onceki :m:illetleLm helak edi.lmelerinin ve koklerinin kazmmalanmn, peygamberleri yalanlaytp onlara mu halefet etmeleri ve hakk kabule kar§L inat etmeleri oldugunu bilsinler de, bunlar sebebiyle onlann ba§ma gelen koti.i son, Allah Resulu'nii yalanlamaktan ve ona mu halefet etmekten onlan engellesin. "163

A.yet, tari.hi bir ibret vesikast olarak tahdirn etmekte ve "/u~fa kulak vermiyorlar m1 ?" diyerek MekkeWeri ibret almaya davet etmektedir. Mati.irtdt bu ifade igin "onlann meskenletmden gelip gegtik}eri halde gergegi gormiiyorlar rru?", "inkarcJann ha§ma gelen azabm nigin geldigine dair kendil.erine anlahlan hikayeleri i§itmiyorlar rm?", "onceki kavimletm nigin helal~ edilip koklerinin l~esil.digini akledip de inkarlanndan vazgegrniyorlar 1ru?", "kendil.erine yonelik tehdidi i§itrniyorlar rm?", "Tevhid'i duymuyorlar mt?" §ekl.inde ayru hahihati ifade eden farkh yorurnlan zikretmi§tir. 0

Kur' an inkarct toplumlann ya§ayacagJ helakm dort §ekil.de gergekle§ebil.ecegini haber veriyor: "De ki: "Ya/mz Odur sizi tepenizden ve ayaklanmzm altmdan azap/a ku§atma kudretinde olan; sizi birbirine mu ha/;f toplu/uklar ha/ine getiren ve kotu/i;k/erinizi birbirinize tatt1ran ". Bak, iyice anlasmlar diye, mesaj/an nasd /1er yoniiy/e aglk/,yoruz/"164

Mati.iridt ayetin tefsirinde §U bil.gil.eri vermektedir. Ubey b. Ka'b burada dort ayn helak §eklin.in soz konusu oldugunu ifade eder. <;e§itli kl~alara aynlma il.e l~g ve sava§la birbirini yok etme §eklindeki azabm Peygamberin vefahndan sonra Musliirnanlar arasmda meydana geldigini, diger ikisinin ise gergekle§ecegini belirtmektedir. Bununla beraber muhtelif fu.kalara aynlma il.e kilig ve sava§la birbirini yok etme azaplanrun ehli islam igin, yere batma ve gokten ta§ yagmast §eklindeki azabm ise rnii§ril.Jer igin soz konusu oldugu gotii§iinde olanlar da vardrr.

Ayetin niizul sebebinin mii§rikler oldugu gorii§iinde olanlara gore bu dott helak §eklinin tamarm da mii§riklerde goriilmii§tiir. Gok-

163 Tc'.;lat, 11/289. 164 En' am 6.65.

308 ~~

TARiH VE TOPLUM YASALARI

ten.gelen azap, Lut kavminin ba§ma gelen gokten ta§ yagmas1 §ekli.ndek.i helaktrr. Ayaklanmn altmdan gelen azap, Karun ve yanmdak.ilerin ba§ma gelen yere batma §ekli.ndek.i helaktt.r. Guruplara ayuma helakt, Yahudi ve Hristiyanlarda goriilen farkh hlzip ve k.kalara boliinrne §eklindelu helalmr. Nitekun ilahi l~elamda bu husus §6yle beyan edilir.

':Aralarma, ktyamete kadar (siirecek) dii§ntan/,k ve kin soktuk. "l6S "

Bu sebep/e ktyamete kadar ora/anna dii§manltk ve kin sa/d,k. "166

Koti.ilukleri bi.rbirlerine tathrma azabt ise, harp ve sava§ §ekli.nde ger!rekle§en helaktt.r. Son ik.isi Musli.imanlar arasmda da meydana ge~, fakat ilk ik.isi goriilmerni§tir. 167 Ankebut suresinde168 bu azap §ekillerinin ayrmhstyla anlahldtgl yerde Matiiridi, ayetin muhatabl.O.l.D. Mekke mii§nkleri ve tiim inkardar oldugunu ifade ederel~, inkar ve §irkm k1yamete kadar, degi§mez bir yasa olarak, helak sebebi olacagrm bel.irtmektedir. 169

Helak Siireci: imtihan-inkar-Refah ve Helak "Sonra o dar/t§.t geni§/ige revinni§izdir de re/aha kavu~up §l'!'amu§far

ve atalanm12 da stkmtd, ve sevinrli giinler ya;amt§ demi§ferdi. l§le ancak bundan sonrad~r ki kendi/eri da/1a (ne o/up bittiginin) [arkma vannadan, on/an ktsktvrak yakalad,k. "170

Kur' an toplurnlann darhkla ve varhkla smandJJanw bildirmektedir. Matiiridt'nirt ifade ettigi iizere toplurnlar darLk ve stkmhh zamanlardan sonra bolluk ve refaha eri§tirilir; onlar gogahr ve kuvvet bulurlar. Axkasmdan "atalanmtz da bir darlJ~ bir bolluk zamam gormii§lerdi, bu onlar i!rin bir ceza degildi. DolaytStyla bize gelen stkmh ve musibetler de bizim i9in ceza degildir. Bu, dehrin bazen darLk ve belalara, bazen de bolluk ve geni§Uge bir deveram ve tasalTufudur, derler. 171 Onlar bu sozleriyle ~arlanm artmrlar. Zaten bela ve musibetlerle imtihan edJdilex; fakat i.n.karlannda devam ettiler. Axhk inkarlan iyice arlsm diye Allah onlara muhlet verdi; tiim nimet kapJanru iizerlerine a9h:

165 Maidc 5.64. 166 Maide 5.14. 167 Tc'ur/tit, 5(93-94. 168 Ankebut 29.40. 169 Tc 'urltit, 11/123. ·110 1\.raf 7.95. 171 Tc'vrltit, 5/432, 433.

309

~~

T.i\RIH VE TOPLUH YASALARI

"inkar edenler sanmasmlar k; kendi/erine muMet vermemiz onlar igin da/1a hay,,/,d,r. Onlara ancak giinaManm arttmnalan ifin ftrsat veriyoruz. Onfar ifin affafhc1 bir azap vard1r. "172

Onceki iimmetler once peygamberlerin uyanlanm, ikinci olarak bela ve musibetlerin diliyle yapJan uyanlan onemsemediklerinde, Allah onlara her tiirlii. nimetin kapJanru. agh. N imetin bollugu onlar igin "istidrac"113 kabilinden bir §eydi. Yani gii.nahlanru. daha da artmnalan igin onlara tarunan bir sii.re idi. Bu §ekilde hela.km maddi ve manevi tiim §artlan olu§maktayd1. Allah yasas1 geregi toplumlan birden helak etmez, bir sii.reg igerisinde onlan yJmna gotii.rii.r:

"Ayetferimizi }lalanlayanlan bir siireg igerisinde yava§ yava§ helak edece§iz de /arkma daM uarmayacaklar. "174

Kur' an ba§ka bir yerde irntihan-inkar-refah-helak sii.recini gok agtk bir §ekil.de beyan etmektedir:

".Andofsun k; sendrm iinceki iimmetlere de elgi/er giinderdik. Ardmdan boyun e§sinler diye onlan dar/,k ve /1asta/,kfara u§rathk. Hig olmazsa, onlara bu §ekilde azabmuz ge/digi zaman boyun e§seferdi! Fakat ka/p/en· iyice kaa/a§t1 ue §eytan Ja onfara yapt1kfanm cazip giisterdi. K£ndi/erine }Japl· fan uyan/an unuttuk!annda, (indinni§ ofdugumuz s1kmb ue musibetleri kafdmp) iizerlerine her §eyin kapdanm afbk. Ni/1ayet kendilerine veri/en fer !Jiiziinden §lmard,klan zaman onlan ans1zm yakalad,k, birdenbire onlar butiin iimitlerini yitirdiler. "115

Matii.:ridi, ayetin tefsirinde, gegmi§ toplumlann, yaol1§ yollanndan donerler diye, ge§itli stkmhlarla imtihan edJ.diklerini ifade ediyor.176 Fakat buna ragmen Allah' a boyun egip inkar ve inatlanndan vazgegmedil.er veya musibet esnasmda inkarlanndan donduler fal~at daha sonra refaha erdiklerinde tekrar eski inkarlanna saplandJar. 117

Davet edJ.dikleri ve ernredil.dikleri §eyleri terk ettiler. Bunun ii.zerine futiyag duyduklan tiim hayrr kapJan onlara agJd1. Refah onlan §rmarlhg1 bir esnada anslZlO helak edildiler. 178 inkar sonras1 veril.en

172 Al-i imr&n 3.178. benzer bir &yet i~in bkz. Tevbe 9.55. 173 isnd.rac sezlukte, "derece clerece yiik..oelbnek veya al~bnak" anlarnlanna gelirken zamanla

"Allah'm ban insanlan, kot:ii niyet.lerinin ve davrillll!ilanrun arclmdan, onlann daha da ~unarmalan, giinahlaruu daba da ilrbrmalan sonucunu dogurabaecek maddi veya manevi imkan vermesi" anlarruru bzatlJllJ§br.

174 Kraf 7.182. 175 En'am 6.42-44. 176 Te'vilat, 5/63. 177 Te'vilat, 5/63-64. 178 Te'uilat, 5/65.


bolluk, bir nimet degil, aksine goriinii§iin tersine, gergekte bir beladJI. <;;iinku Matiirldi' nin de ifade ettigi iizere ilgili ayette "bereket" kelimesi zikredi.lmeden, sadece "iizerl.erine her §eyin kapJanm aghk denmektedir, Bu bakundan elde edilen refab. onlan ancak noksanla§rndl ve kotii dunpn.iara soktu. Bir sonraki ayette ise iman edip sorumlu davrananlara agJan kapJann."bereket" kapJan oldugu ifade edili.r. imandan sonra bereket zik.rediku§se, orada amk bir zara~ ve kotii son soz konusu olmaz.129

Mfuninlere ila.hi Yardun Allah'm Ustlendigi Bir Gorevdir

"En sonunda sug ve giinaMa direnen kimselerc yapbklannm ac1sm1 tatttrd,k; zaten inananlara yardm1 ctmck iistlendigimiz bir gorevdi. "180

Bu ayet peygambere sab1r tel.kin.i, inkarcJara uyan ve mii.mi.nlere de miijde igerdigini ifade etmektedir. $oyle ki burada gegmi§ iimmetlere gonderilen peygamberlerin de eziyet gordiigii ifade edilerek Hz. Peygambere inkarcJann eziyetleri kar§lSmda sab1r telk.in edi.lmektedir. "Giinahta direnen kimselere yaphklannm aClSlnl tathrdik" denilerek inkarcJar uyarJmaktad1r. MekkeWere hitap eden ayet, gegmi§te peygamberl.erini yalanlamak suretiyle onlara kotii muamelede bulunan mi.lletlerin, helak edilip yapbklannm cezasrm gordukleri gibi, MekkeWerin de peygambere ayru muamelede bulUilffialanndan dolayt, benzer §ekilde cezalandmlacaklanru bildirmektedir. "inananlara yardun etmek iistlendigimiz bir gorevdi" ilahi beyaru ise miiminlere bir miijdedir. Zira ayet, ba§lang1gta olmasa bile i§in sonunda giizel gelecegirl miiminlerin olacagrm haber vermektedir. 181

Mfuci.olere miijde ifadesi iki §ekilde anla§Jabili.r: ilk olarak, akibet {iyi gelecek) sorumluluk §Uuruyla hareket edenlerindir" 182 ayetinin ifade ettigi gibi, Allah akbetin irlananlann lebe olmasrm bir hak olarak iistle~tir. Diinyada inananlara yardrm etmekAllah'a bir zorunluluk degil, fakat Allah akbetin miiminlerin lebe tecelli etmesini, miiminin, kendi iizerindek.i bir bald~ olarak tayin etmi§tir. ikinci olarak, bu ~de, Allah' m hakk ikame etmenin delillerini miimirllere vermeyi ve delillerle onlara yardun etmeyi, bir bak olarak ustlendigin ifade eder. 183

179 Tc'vilat, 5/434. 180 Ram 30.41. '181 Tc'vilal, 11/209. 182 1\rof 7.128. 183 Tc'vlfat, 11/209.

TARill VE TOPLU~I YASALARI

Her Toplumun Bir Eceli Vardrr "Her iimmetin hir eceli uard1r. Ecel/eri gelince ne bir a11 geri kahrlar ne

. de bir an i/eri gideb;/;rfer." 1~ •

Matiiridt soz konusu siirenin {ecel) toplumlara peygamber gonderihn.esiyle i.lgil.i oldugu §eklinde bir gorii§ nakleder. Buna gore Allah bir topluma peygamber gonderir, onla.r· da onu yalaclar ve hakka kar§1 inat ederler, sonunda helak edi.lirler. Bununla beraber Matiiridt bu ayetin, her toplumun helak edi.lecegi belli bir son nokta oldugu, oraya ula§madan helak edi.lmeyecegi, fa.kat oraya ula§hktan sonra da, bir an olsun ertelenmeden ecellerin sona erdiri.lecegi, §ekl.inde anla§Jmasmm da muhtemel oldugunu ifade eder. 185

"Eger Allah, yapttklan yiiziinden insanlan (hemen) cezalandtrsavd,, !:/eryiiziinde /1isbir can/1 yarat1k b1rakmazd1. Fakat AJ/a/1, onlan bc/irtilmi§ bir siireye kadar erteler. Vakit/eri ge/ince {gcrekcni yapar). "186

Matiiridt, ayette zikredJen ecelin, Allah tarahndan, ezeli bi.lgisine dayah olarak, tayin ve tespit edi.ldigini sayler. Bununla beraber, Jahi ezeli bJginin insanlann fi.il. ve iradelerinden bagunstz degi.l de, bJakis onlann fi.il. ve eylemlerine dayah oldugunu belnfu.' Yani toplumlann kendi.lerinin yapacaklan ameller, kendi ecellerini tayin ederj Allah da kullannm yapacaklanm ezelde bJdigi igin, daha toplumlar tanh sakesine gtk.madan oclarm ecellerini belirlemi§ olur. 181

TEKAMULCUU)K Allah insanhgm medeni ve kultiirel gel.i§mesine ve bu gel.i§me

nin dogurdugu ihtiyaglara uygun olarak, yeni peygamber ve kitaplar gondenni§, onceki.lere a1t bazt hu.kumleri yiirii.rlu.kten kal~trr. Kux'an'da bir Peygamberin oncekinin risaletini yiirii.rlukten kaldmnast "nesh" olarak tabir edi.lir . .Aklm ve dinin bir geregi olarak sonraki hukum, neshettigi hu.kiimdeo daha iyi ve i.leri veya en azmdan e§it diizeyde olw·. Kur' an bu gergegi §oyle Jade ediyor:

"Biz yiiriirlukten kafd,rJ,gmTIZ veya unutturdugumuz /1er hangi bir mesaj1 mut/aka dal1a iyisi veya benzeri i/e degi§tiririz. Allah 'm her §eye kadir oldugunu bi/mez misin ?"

184 Kraf 7.34. Benzer ayetler ;~ bb. Yunus 10.49; Miiminun 23.43. 185 Te'uilat, 5/335. Aynca bkz. A.g.e., 7/66. 186 Fabr 35.45. 187 Tc'uilat, 12/58.

312 ~@~


Matiiii'di, neshi hem Kur' an' m kendi iginde bir ayetin bir ba§ka ayetle neshi ve hem de bir §eriatin bir sonraki §eriatle neshi §eklinde ele ~ ve §Oyle -bir tamm yapiil.l§hr. "Nesh, hi.ikmiin bir zamanda son buldugunu.n beyarudu:"188 §eklinde tarif etmektedir. Matiiridt ayette ifade edildigi iizere sonradan gelen neshedici hukmiin, once-

. kinden "daha hayu:h" veya "ona benzer" olmasrm, "bedenler igin daha hafi.f ve daha 1olay", "sonugta sevap.ve fayda bakmundan daha buyiik veya e§it" §ekl.inde izah eden gorii§leri de anmaktadu: Bunlara ek olarak ayetin, Allah' m varhg1, birllgi veya ba§ka it:ikadi mevzularla ilgil.i bir delil.in neshedil.ip yerine daha kuwetli veya ilkine denk bir delil.in ikame edilmesi §ekl.inde de izalurun muhtemel oldugu.nu ifade eder. 189

Neshin hikmetini ise imtihan olarak yorumlar.19°

Kur' an ba§ka bir ayetinde her toplum igirl farkh §eri'at ve min/1acm varhgmdan soz eder. Peygamberler tarafmdan tesis edilen belli bir hukul~ sisterni {§eri'at) ve tavsiye edilen hayat bigimi (minhac) zamarun ihtiyaglanna ve her toplumun kulturel geli§mesine bagh olarak degi§ir. Nesh ayeti bu degi§imin iyiye dogru bir tekamul gosterdigine i§aret eder.

"(By iimmetfcr!) Her birinize bir §eriat ve bir yo/ verdik. Alia/, dileseydi siz/eri bir tek iimmet yapard1; /akat size verdiginde (yo/ ve §eriatfcrdc) sizi denemek i~in {boyle yaptl). "191

Matiiridt, "§ir'a"'fl, yol; "minhac''t, siinnet, hayat tarz1, yontem olarak izah etmi§192 ve ayeti, onceki §eriatin sonraki §eriatle neshe-

. dilmesi baglammda yorumlarm§trr.193 Bu yorum ile yukandaki nesh ayetinde, her sonra gelenirl daha iyi veya oncel~e denk olacag1 ilaht beyaru birle§ti.rildiginde, ilahl dinlerde ve dola'jlSlyla hayatm kendisinde bir tekamuliin varhgmdan soz edilebilir. Bu tekamul son peygamber194

188 Tc'vtfat, 5/245. 189 Tc 'vilat, 1/200-202. 190 Tc 'vi/at, 1/202. 191 Maide 5.48. 192 Tc 'vrlat, 4/245. 193 Tc'vrlat, 4/245. 194 Ahzah33.40.

313

~~

TARiH \TE TOPLU~I YASALARI

olan Hz. Muhammed (s.a.v.)'e kadar devam etmi§, Peygamberle bi.rl.i.kte din kemal bulmu§ ve tamamlarurugtrr.195

iiD1SERLiK: i:YiYE KODLANAN SURE<;

"0, gokten su indirdi de vadiler kendi hacim/erince se/ o/up aktr. Bu se/, iiste frkan bir kapiiffii yiiklenip gotiirdii. Sus veya (di§_er) e§ya_ yapmak isteyerek ate§le erittikleri §eylerden de buna benzer ~opiik ofur. l§te Al/a/1 /1ak ile batrla boyle misa/ verir. Kppiik atrfre gider. lnsanlara /ayda veren §eye ge/ince, o yeryiiziinde ka/rr. ]§fe Allah boyle misaller getirir. "l96

Matiiridt ayetin yorumunda baz1 gorii§leri zikretmektedir. ibn Abbas' a gore burada irnanda "yakin" ve "§ekk "e omek veril.m.i§fu.· Kul kesin irnarundan fayda saglar fakat iginde §iiphe ta§tyan, higbir fayda goremez. Allah kesin irnaru kabul eder, fakat §iipheliyi kabul etmez. Yeryiiziinde kahct olan imandu, §iiphe ise kopuk gibi yok olacaktu: Katade'ye gore ayette hak ile bania omek verilmi§tir. Buna gore nasJ ki suyun iizerindeki kopul~ yok olup, faydas1Z hale gellyor ve bereketi limit edihruyorsa, bani da aynen bu kopuk gibi, kendi taraftarlanna fayda vermeyecek ve yok olup gidecektir. Hak ise, yeryiiziinde kahct olan su misali, kahct olacak ve kendine sahlp gtkarJara fayda verecektir. Ate§te eritilen maden ve demirin cevheri hakka, cmufu ise batJa benzer. Curuf ab.hr, cevheri ise kah01du ve kendisinden fayda saglanu. Bunun gibi hak kahc1, batJ yok olucudur; hak fayda saglarken, batJ kendi gibi sahibini de yokluga siiriikler. 197

Kelbt, gokten inen suyu Kur' an olarak tefsir ederek, kalplerin yakini ve §ekki orarunda ondan nasiplenecegini ifade etmi§tir. Ayetteki misalde gegen suyu hak, vadileri kalpler, sell istek ve arzular ve kopiigii bani olarak izah etmi§fu. Buna gore kopuk ve demirle diger madeclerin curuflan batJdu. NasJ kl bunlara sahip olan hlgbir fayda gormiiyorsa, bania sahip olan da ondan byamette higbir fayda goremez. Su, madenler ve onlardan elde edilen siisler ise hakka misaldir. Bunlara sahip olan bu diinyada fayda gordiigii gibi, hakka sahip gtkan kimse de bundan kyamet giinii fayda gorecektir. Bunun yarunda ayette irnanla inkaon omeklendirildigini ifade eden mufessirler de vardu.198

195 Maide 5.3 196 Ra'd 13.17. 197 Tc'ctlat, 7/410. 198 Tc'vi/at, 7/411.

314

~~

T.ARiH VE TOPLUH YASAL.ARI

.Buna gore i.lalu yasada hakkm kaderi varol.rnak, bablm kaderi ise yokol.rnakhr. Mati.irld! Kur'an'da iman ve hakkm omek verili.p, kahclhk karar ve hereket il.e nitelendirildi~Fni, kim.i yerde bereketli toprak, kimi, yerde de bereketli agag olarak vasfedi.ldigini; kufur ve batJm ise bereketsiz ve pis bir topraga ve yine ayru vasxftaki bir agaca benzetil.ip,

. kotii ve yok· ol.rnakla vasfedil.digini ifade ederek §U ayetleri zikrediyor.

"Gi:irmedin mi Alla/1 nas,/ bir misalgetirdi: Giizel bir siizii, kokii (yerde) sa bit, dal!an gokte alan giizel bi:_ a§aca (benzetti}. (0 a§af}, Rabbinin izniyle Iter zaman !lemi§ini verir. O§iit alsmlar diye Allah insanlara misal!er getirir. Kotii bir soziin misali, govdesi yerden kopanlm'J, o yiizden ayakta ·durma imkam olmayan {kotii) bir a~aca benzer. Allahutaala saglam sozfe iman edenleri hem diinya hayatmda hem de a/1irette sapasa§lam tutar. Zalimleri ise Allah saptmr. Allalz di/edi§ini yapar. "l99

EVRENSELLiK: iNSANLIKAiLESiNiN TARiHi: ETNOMiLLiYET<;;i (KA VMiYET<;;i) TARiHE KARSI EVRENSEL (MiLLETE DAYAL!) TARiH Kur'an, tarihi, belli bir ba§lang1gtan belli bir sona dogru akan hii

tiinsel bir siireg olarak goriir. "Islam" terimini bu siirecin ve bu siirece e§lik eden m:iicadelenin temel belirleyeni olarak tespit eder. Bu biitiincul bir tarih yorumudur ve herhangi bir etnik temele dayah olarak tarihi pargalamaYI reddeder.20° Kur'an'a gore biitiin peygamberlerin teblig ettikleri dinin ortak ad1 islam ve mesajlanrun ozii de tevhittir. 201

Kur' an, tarihi sadece Hz. Muhammed sonras1 il.e suurlamaz; aksine Hz. Peygamber oncesi donem Kur'an'da daha fazla yer tutar. DolaYIsiyla, Islam tarihi Hz. Peygamber'den oncesi ve sonras1 diye iki bsma aynlrnak icap eder. Islam ilk insan Adem' den itibaren tiim insanhk tarih.ine izah getiren evrensel bir tanh anlaYI§I ongormektedir. Bu bakrmdan Kur' an, tarihi Hz. Ibrahim il.e ba§latan Yahudil.erin ve Hz. I sa il.e ba§latan Hristiyanlann etnosentrik tanh algJanm reddetmektedir. Kur'an'da tarih, belli bir rrkm tarihi degi.l, tiim insanhk ail.esinin tarihi olarak 01taya konur. .

"Bir zamanlar Rabbi ibrahim '; bir takrm kelimelerle smamt§, onlan tam olarak yerine getirince: Ben seni insanlara onder yapaca§mz, demi§ti.

199 ibrahim 14.24-27. 200 Du.zgiin, Af!a/,, Tabiat vc Tari/,/'245. 201 Bakra 2.62; Maide 5.69; .A:raf 7.26-36; Rum 3022; Lokman 31.25; Sebe 34.28;

Hucurat 49.13


"Soyumdan da (onderler yap, ya Rabbi!)" dedi. AJ/a/1: Ahdim za/,'mfere ennez (onlar Ifill siiz vennem} buyurJu."202

Mati.iridt, Hz. ibrahim'in ate§le imtihan edilip buna sabretti~ini, bununla beraber, kavmiyle su, a~ag ve higbir bitkinin olmachg1 bir yerde ikamet etmekle, ailesiyle hicret edip sonra e§i Hacer ve kuguk go

cugu ismail'i golde terk etmekle, sonra ·~am'a hicret etmelJe, evladrm kw:ban etmeyi goze almakla ve benzeri hic;bir peygamberde gorulmedigi zor i.rntihanlarla i.rntihan edildi~ini ve onun tiim bunlara sabrettigini ifade etmektedir.203 Hz. ibrahim i.rntiharurun geregini yerine getirince Allah, "seni insanlara imam/onder yapacagrm" demi§ti. Mati.iridt bununla kastedi.lenin resuf olmasmm mu.htemel oldugunu, zira semavi dinlerin kendJerini Hz. ibrahim' e nispet edip onun peygamberligini kabul ettiklerini belirtiyor. Bununla beraber "imam/onder" kelimesiniri, i.rnamet ve hilafet anlarrunda olmasmm da miimkiin oldu~unu zikrediyor.204 Hz. ibrahi.rn kendisine veri.len buyuk nimeti soyu igin de isteyince Allah "a/1dim zalimlere ermez (onlar igin soz vermem) buyurdu."

Mati.iridl'ye gore Hz. ihrahim, risaletin, hies kesintiye ugramadan, devamh bir §ekJde soyu i9inde devam etmesini istedi, fakat Allah ona, zi.irriyeti igerisinde zali.mler oldu~unu ve zalimlerin ahdine eri§emeyecegini haber verdi veya ibrahi.rn risaletin ismai.l evladma veri.lmesini istedi, fakat Allah yine ona ismai.l evlach olan .Axaplar arasmda da zalimler oldu~unu, zali.rnlerin ise ahdine eri§emeyecegini bi.ldirdi. Mati.iridt bu gergevede ahdin risafet ve vahiy olmasmm muhtemel oldugunu ifade ediyor. Mati.iridi daha sonra bundan muradm niibiivvet degi.l de imamet olabJecegirli de bel.irtir. Zira nubiivvet ibrahi.rn ve ismai.l evladt arasmda devam ettigi halde, i.rnamet birgok farkh gurup igerisinde varolagelmi§tir. 205

Bu ayet, oncesindeki i.ki ayetle beraber ele almdtgmda, nimete nankorluk eden israilogullanrun, bir zamanlar sahip olduklan i.isti.inli.igii arnk l~aybettiklerini Jan ederek, Allah tarafmdan "insanlann onderi" kJman Hz. ibrahi.rn'in soyundan gelmeleri sebebiyle "Allah 'm

segi/mi§ /1a/k1" olduklarma inanan bu milletin bu iddiasrm reddeder. 206

202 Bakara 2.124. 203 Tc'v'ilat, 1/227. 204 Tc'vdat, 1/228. 205 Tc'vdat, 1/228-229. 206 Esed, Kur'an Mesaj1, 1/35, 101. not.

TARiH VE TOPLU~I YASA LARI

Kur' an burada iisti.inliiglin biyolojik sebeplere, kan bagma degi.l, dini ve ahlaki Hyakate bagh oldugu i.lkesini ori:aya koyar. Buna gore zalirnler ibrahim soyundan da olsalar, Allah' ill vaad etl:igi onderlik, li.derlik, iistunlu.k gibi ayncahklara sahlp olamazlar.

SE<;:tv1ECiLiK "Alla/1 A.dem ';, Nu/1 'u, jbral1im ailesi ile jmran ailesini segip alemlere

iistiin k,/d,. "107 Allah ilk insandan itibaren baz1 insan ve toplumlan ilahi vahyi ta§rma goreviyle sorumlu tutmu§tur. Bu §erefli gorev igin Allah' ill tercihi, 1stija ve iatiba gibi son derece oluml~ anlarn.lar igeren teri.mlerle ifade edi.lmi.§tir.

Tarihin .sepneci bi.r l~arakterde i§lemesi, her tiir dogu§tan iistiinlu.k, segi.lmi§l:ik ve iistiin rrk iddialanru reddetl:igi. gibi, ayru zamanda hakikatin tek ve degi§mez sahibi ve temsilcisi oldu1Jal1.lll iddia edenlerin iddialanru da bo§a g~anru§hr. Kur'an tati.hsel siireg igerisinde bi.rgok kavme i.lahl vahyi ta§rma sonunlulugunun yu.klendigini208 ve en son olarak da, bu kutsal vazifenin Muhammed iimmetine verildigi.rll beyan etmeldedu·.

"Sonra Kitab',, kuf/ammz arasmdan segtik/erimize verdik. Onfardan (insanlardan) kimi kendisine zufmeder, kimi ortadad1r, kimi de Allah 'm izniyle l1ay~rlarda one ge;mek ifill yon§ IT. i§fe biiyiik /azilet budur. ''209

Allah, kullar arasmdan Hz. Muhammed'i insanlan "tevhid" e davet etmesi igin segmi§tirf,st,fa. 210 Buna gore Allah ilalu vahye bu iimmeti varis kld1. Mi.ras, zahmet gekmeden elde edilen §eyi ifade ettigi igin, bu i.inunetin veya gegrni§ iimmetlerin herhangi bi.r gah§masl olmakslZill Allah onlan segrni§ ve ilahl vahye varis kJrm§trr.211 Burada insanlarill i.radelerinin tesiri yoktur; segirni yapan Allah'tu·. Son Peygarnberin iirnmetinin vahye varis kJ.md1g1 Kur' an' da degi§~ ifade ve kelim.elerle ifade edi.lmi.§tir.212

Diger taraftan Kur'an bi.rgok ayette, dogu§ta~ ustunluk inancrm reddettigi gihi Muhammed iimmeti igin de boyle iistunluk iddiasillill

207 Al-i i111.t4n 3.33. 208 Bkz. Al-i i111.t4n 3.179; En' am 6.84-87. 209 Fabr 35.32. Aynca bkz. Hac 22.78. 210 Tc'vllat, 12/41. 211 Bk. Al-i il11.t4n 3.179; En' am 6.84-87. 212 Bk. Hac 22.78.


gergegi yansitma<hgiDl, §~yet sorumlulu.klanrun geregini yerine getirmezlerse emanetin ellerinden a.lmacagm degi§ik ifad.elerle orlaya koymu§tur:

"Siz ey iman edanler! jginizden /1er kim dininden donerse, iyi bi/sin k; AJ/a/1 zaman igerisinde onun yerine ba§ka bir toplu/uk getirir;

Tiim dogu§tan "seg~lik" inanglanD.l reddeden Kur'an bu konuda §U temel Jkeleri orlaya koyar. iman edip 1slah edici amellerde bulunanlar yeryiiziine haki.m kJ.umu§lardrr ve bu yasa byamete kadar gegerlidir.213 Allah kendi dinine yardrm edenlere yardrm eder ve onlan korur. 214 Allah mi.iminlere olan yarclrm ve savunmas1n1 ancak onlann yardrm ve gah§malanna baglarm§trr.215

"AJ/a/1 iginizden iman eden/ere ve 1s/ah edici iyi/ik/er i§/eyenfere, onlardan iincek;/eri /1akim k,/d,g, gibi kendi/erini de fuzkim k,faca§ma, onlar igin f,o§nut ve raz1 o/dugu dini yine onlar igin saglamla§hracagma, endi§eferinin (/,;zskm ofdugu) bir donemin ardmdan on/an guvenfi bir ortama kavu§furacagma saz venni§tir. Zira onlar bana kul/uk der ve bona fzigbir §eyi ortak ko§mazlar. "216

Mati.iridt bu ayeti Allah'tan Hz. Peygambere bir mujde olarak okumu§tur. Allah peygamberine, korku dolu gunlerden sonra emniyetin haki.m oldugu gunlerin yakm oldugunu, kendileri igin sevip razt oldugu din olan islarrun tiim di.nlere galip gelecegini217 miijdelemi§tir. Bu, Allah'm Kur'an'da peygam.berine, kendisinden oncekilere halifeler kJd1g1 gibi, kendisine tabi olan mi.iminleri de yeryiiziiniin halifeleri kJacagma dair bir vaaddir. Bu bakrmdan Kur'an', Tevrat, incil ve Zebur'da yer alan bu ilabi vaadi, Mati.iridt, bir taraftan miiminlere buyiik bir miijcle, diger taraftan ise inkarcJann aleyhine olmak iizere kesin bir hiiccet olarak degerlendirmektedir. 218 Allah' m tarih ve toplumlara dair yasasJsiinneti evrenseldir. ilahi: irade yaratt~l alemdeki hikmet ve siinnetini iptal etmez. Siinnetul!ahm herhangi bir §ekilde tebdi/ ve tahvi/ine izin verrnez.219

213 Nur 24.55; En.biya 21.105-106 214 Al-i iJ'Illin 3.68; Enfal8.19; Nahll6.128; rum 30.47; Saifat 37.171-173; Miimin 40.

51; Muhammed 47.10-11 215 Hac 22.40; Muhammed 47.7 216 Nur 24.55. 217 Fetih 48.28. 218 Te'vilat, 10/192-193. 219 isra 17.88; Ahzab 33.62; Fahr 35-43; Fetih 48.23.

318

~~

Dii§iinceDunyasl - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D200495/2011/2011_KORKMAZGOZR.pdf · ak,/...

Documents

Transcript of Dii§iinceDunyasl - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D200495/2011/2011_KORKMAZGOZR.pdf · ak,/...