Deri̇n Tari̇h Eylül 2015

7/26/2019 Dern Tarh Eyll 2015

1/230

Tm Bildikleriniz Tarih Olacak!Say 42 Eyll 2015

9 7 7 2 14 7 0 5 5 00 7

42

DerinTarih @derintarih DerinTarih derintarih derintarih.comderintarih

ranSadece

ranDeildir

Aykr tarihiAREL SALZMANNile Osmanlya

farkl baklar

SUnnI Iran

naSIl II yapIlDI?

Osmanldan KopanYunanistan AlmanyadanKral thal Etmiti


2/230


3/230

ndekler

52

02 Bizden Haberler

04Bizden Size

08Okur Hatt

10 Yanklar

12 Soru Cevap

14 Bunu da Grdk

16Miras Metinler

18Tarih artr

20Aktel

24Ayn Kelimesi Kamus

28Kaytlar

30 Ayn Tarihi

34Eyann Kalbi t

110 Ariel Salzman Sylei

120 smail Kara

KAPAK

DOSYASI

48

YUNAN STANATHAL ALMAN KRALI

Emir ngner

Mohamad Ballan, Mustafa Armaan, Mikail Bayram, Tufan Gndz, Osman zgdenli, Mahmud Erol Kl, kr Haniolu, Serhan Afacan, Mehmet elik

SNN RAN NASIL YAPILDI?ran Sadece ran Deldr!

130 Kaytlar

136 Vitrindekiler

142 Bulmaca

144 izgisel Tarih

STANBULUNEN ESK SAKASI

Semavi Eyice

44

Adem Apak

36

Asr- Saadetn lm ve Kmseszler EvAshab- Suffe

SULTAN ALPARSLANIN10 LDERLK SIRRI

Mustafa Alican

104

116

OSMANLIDA NASILMEZUN OLUNURDU?

Talip Ayar

124

PRANGAYA VURULAN MADENCLERbrahim Halil Kutluay

132

HALL NALCIK BU SKANDALIHAK ETMED!

Mustafa Armaan

2015 AUSTOS /DERN TARH 1


4/230

evecchnze layk olabilmek iin

hararetli bir alma temposuyla

geirdiimiz yaz aylarn arkamzdabraktk. 41. saymz sizlerle bulu-

turduktan sonra tebdil-i meknda ferahlk vardr

diyerek ekipe Osmanl Devletinin ilk bakentle-

rinden Edirneyi ziyaret ettik. Hem tatl yorgunlu-

umuzu Meriin serin sularna brakalm, hem de

tarih eserleri ziyaret ederek ecdadmzn bitmek

tkenmek bilmeyen enerjisinden, dnya tasavvu-

rundan, engin ufkundan nasiplenelim istedik.

ehrin merkezinde birbirine bakp Osmanlnn

ayr dnemini yd eden Selimiye, Eski Cami

ve erefeli Cami ile selamlatk nce. Ne yalan

syleyelim, Edirnenin modernleen grntsylehi de bark deildi bu kadim kafadar. tinadan

yoksun bu grnt ehrin stne serilmi ereti bir

kuma paras gibiydi. Sanki bir el o r ty ekse

her ey aslna dnecek ve Edirne bir Osmanl ehri

olduunu haykracakt.

Sultan II. Bayezid Klliyesi ve ifahanesinde

Osmanlnn ann ok tesinde bir tp bilgisi ve

salk kltrne sahip olduunu grme imknn

bulduk. ehir merkezindeki tarih ar ve meknlar

unutur muyuz hi! Mis gibi Edirne sabunu kokusu

eliinde bu ta yaplarn da asrlk srlarn aldk

ve attk heybemize. Edirneye gelip cier yememekolmazd tabii. Bizi gnl sofrasnda arlayan Edirne

muhiplerinden Mustafa Hatipler ve Prof. Engin

Beksa hocamza kalb teekkrlerimizi sunuyoruz.

ylesine bereketliydi ki gn, Edirne Valisi Dur-

sun Ali ahini makamnda ziyaret ederek tarih ve

dergimiz zerine sohbet bile edebildik. Kendisine

misafirperverlii, latif sohbeti ve gler yz iin

cidden mteekkiriz. Sayn ahinin Edirne adna bir

umut olduunu dnyoruz.

Sultan II. Muradn ryasnda Hz. Muhammedi

(sav) grp onun iaretiyle yaptrd, yaknlardayeniden dzenlenen Darlhadis Camiini de ziyaret

ettikten sonra gn Meri nehrinin kenarnda kah-

vemizi, aymz yudumlayarak, dostlarmzla Edirne

sohbetlerinin en koyularna dalarak sonlandrdk.

Gn batmnda Meri kprsne kar yudum-

ladmz yorgunluk aylarmza buruk bir hzn

elik ediyordu. Neden mi? Ardnda muazzam bir

tarih miras brakan atalarmzn onlara hi layk ol-

mayan duyarsz torunlarydk da ondan. Edirnenin,

Osmanl Edirnesinin gzleri yalyd zira.

Bizim iin mesaj aikrd: almaya devam!

nk Edirne iin yaplacak ok ey var. Valilik deolmasa o kadar az ey yaplyor ki! Heybemizi biraz

kitap, epey heyecan ve oka hzn doldurup dn-

dk. Edirne ykl bir bulut gibiydi. Yad yaacak...

BZDEN HABERLEROkur Hatt: 0212 467 52 52 [email protected]

EDRNEDE

KAYIPTARHMZARADIK

EYLL 2015

Tm Bildikleriniz Tarih Olacak!

Say 42, Eyll 2015ISSN 2147-0553

Dyalog Derg Yayncl A.. Adna mtyaz Sahb

MUSTAFA ALBAYRAK

Genel Yayn YnetmenMUSTAFA ARMAAN

Yaz ler efZLEM KOCUKEL ZBAY

EdtrlerHALL SOLAK, MUNSE MEK

Yayn KoordnatrRABA ALBAYRAK

Edtr YardmclarOLCAY CAN KApLAN, BRA SEZgN, SAMET TINAS

Sorumlu Yaz ler MdrBURHAN STENC

Yayn KuruluMAHMUT AKYREKL, SALM AYDZ

MUSTAFA BUDAK, M. FATH CANYUSUF ZYA CMERT, NAS gNDZMUSTAFA KAAR, MUHARREM KESK

ABDLKADR ZCANMEHMED NYAZ ZDEMR, MFD YKSEL

Danma KuruluAHMET AIRAKA, AL BRNC

AHMET DEMREL, UUR DERMANEKREM BURA EKNC, SEMAV EYCE

MEHMET gEN, HSREV HATEM, SMAL KARAKEMAL KARpAT, AYKUT KAZANCIgL

MAHMUD EROL KILI, HEATH W. LOWRYMT MER, EMNE gRSOY NASKAL

ORHAN OKAY, NORMAN STONE

evrZ-ALp EVR (NgLZCE)

OSMANLICA DERg (OSMANLICA)

Grafk-Tasarm

SEDA ERTRKOLU, FERHAT ACAR

Sosyal MedyaSUAT ZDEMR

FotorafMUSTAFA CAMBAZ, SEDAT ZKME

ReklamGenel Mdr:ABDULLAH HANN

Genel Mdr Yrd.:ZYA KADAM, gLAY BAYRAKReklam Mdr:AYEgL DAg

Rezervasyon Mdr:ABDULLAH BLg0212 612 29 30 (1727)

Mal: [email protected]

BaskZCAN URAL (Satn Alma ve Bask Mdr)

Abone - Sat - DatmBRLKTE DAITIM A..

Abone ve Okur Hatt0212 467 52 52

[email protected]@derintarih.com.tr

Basmhlas gazetecilik A..

Yenibosna - Bahelievler, stanbul 0212 454 30 00

Kurumsal DatmTurkuvaz Datm pazarlama A..

Samandra, stanbul 0216 585 91 00www.turkuvazmatbaacilik.com

letm - Ynetm YerMaltee Mah. ayhane Sok. No:1

34010 Zeytinburnu, stanbul 0212 467 65 05www.derintarih.com - [email protected]

Her hakk mahfuzdur. Derideki yaz, fotoraf ve dierrsellerin izin alnmadan veya kaynak sterilmeden

her trl ortamda oaltlmas yasaktr.

T

Bayrampaadaki emektar binamzda baladmz

42. saymzn almalarn Topkapdaki yeni adresimizde

sonlandrdk. Ferah bir ortamda daha gzel almalar

yapabilmeyi temenni ediyoruz. Yeni adresimiz: Maltepe

Mah. ayhane Sok. No: 1 34010 Zeytinburnu, stanbul.

Tandk

Edirnehatras

EdrneValsDursunAlahn(nde,soldank

nc)le

kendsnzyaretmzsonrasnda

brhatrafotoraf

ektrdk.YaynynetmenmzArmaannsolundak

Prof.Dr.EngnBeksalearkasndakdostuMu

stafa

HatplerEdrnesevdallarolarakhafzamzaem

anet.

DERN TARH/2015 EYLL2


5/230


6/230

RANITANIMIYORUZ

an bamzdaki bir corafyadan bahsediyoruz,

inden, Mainden deil, randan Yazk ki

ondan air Nedim kadar dahi haberdar deiliz.Osmanlnn gr sedasyla kendi bulduu ve

nev gazel dedii ark formunun lansmann yle

yapyordu Lale Devrinin rind airi rana hediye eyledii

yeni gazelin ah I. Abbasn ihtiaml ehri Isfahana s-

tanbul diyarn ulatrmasn arzu ediyordu.

Zihn amandralarmz batp kyor, dn Trkiye ran

olmayacak diyenler imdi ranl bakanlara d siyaseti-

mize akan demeler verdirmek iin seferber. Oysa ran

okuyor! Hem kitap okuma oran bizden yksek hem de

dnyay daha iyi okuyan aydnlar, brokratlar sayca

fazla.

Peki, neden byle?randa ulema geleneiyle balar kesilmedi, bir; klt-

rel ve alfabetik bir kopu yaanmad, iki; rejim deiti ama

mevcut devleti ykp sfrdan devlet kurmadlar, . Bu

devam zinciri Perslerden gelen devlet aklyla birleerek

nfus ve petrol silahyla bulutu ve ran blgesel, hatta

ksmen kresel bir aktr mevkiine tad.

Tanmyoruz ran ve Trklerle i ie olular ve kar

karya gelilerin diyalektiine sarmalanm tarihini.

Dahas, bir corafya m, bir halk m yoksa bir devlet mi

olduuna zihnimizde net bir cevap bulabilmi deiliz. Dn

ranolojinin en gl olduu lkelerden biriydik, bugn

maalesef kurumu durumda.

ABD ve ngilterenin pe pee Tahranda bykelilik

allar yapt bir zamanda Irak ve Suriyede blgesel

hkimiyet mcadelesi veren ran yakndan tanmak

gerektiini dndk ve zengin bir dosya ile huzurunuza

ktk.

Sadece Osmanl-Safevi mnasebetlerine taklmadk,

Perslerden slam Devrimine olabildiince kuatc bir ak

ve bakla ran nedir? sorusuna cevap aradk. Yan ba-

mzdaki bu mehul komunun tarihten gelen hedeeri

ve gelecek vizyonunu deifre etmek iin bu bahiste sz

sahibi olan hocalarmzn kaplarn aldk sabrla.

Bilmenizi isteriz ki, her ay daha gl ve dolu bir say

karmak iin var gcmzle alyoruz. Tarihin nabz bu

dergide atyor, atacak Tarihin derinlere kam nabz-

na kulak vermek isteyenler iin

kyoruz zira.

Yeni saylarmzda bulumak

midiyle.

Hayrla kalnz.

Mustafa Armaan

Genel Yayn Ynetmeni

Y


7/230


8/230


9/230


10/230 DERN TARH/2015 EYLL8

OKUR HATTIOkur Hatt: 0212 467 52 52 [email protected]

@FOmer27 / merFKEmei geenlerin imdiden ellerinesalk, poeti yavaa yrtyoruz vetarihe dalyoruz.

@hseyinsarcalar / hseyin sarcalarDerin Tarih zel saysn aldm. Sizinde dediiniz gibi Abdlhamidianlamak Trkiyeyi anlamaktr.

@CIRCIRBOCEG/ VeydcaDerin Tarih enfes bir say, hediyesimektuba ok ardm bunamukabil hayran kaldm.

twitter.com/derintarih

@semahanzeynep/S. Irmak ztrk@derintarihDaha ok okumakiin zamanma bereket istiyorumAllahtan...

@oguzyigit4/ oguz yiit@derintarihAyasofyann tapusunuverdiiniz gibi, BADETe aldnnda haberini vermeniz dileiyle..

TeknikAlbayrak / Mustafa Albayrak@derintarihyine bir harika : )@mustafarmaganne hediyeleryollam bize

@RumeysaTezcan / GundayBalamadan bitmesinden korkulan

biri zel iki say.. @derintarih

@metin_kacmaz / Metin KAMAZAbdlhamidi anlamak Trkiyeyianlamaktr @derintarihAbdlhamidzel Saysn tavsiye ederim.

@esrakrkse / Esra KARAKSEBaucunuzda Ayasofyann tapusuylauyumak istiyorsanz bu ay @derintarihaln. Emeinize salk hocam.

Ayn tweet olmak n orjnal

tweetlernz beklyoruz.

SAYENZDE FARKINDAYIZTarihe ilgi ve merak olan birrenciyim. Tarihi aratrmay ve

yaptm aratrmalarn sonu-larn retmenlerim ve arka-dalarmla paylamay seviyo-rum. Okulumuzda tarih uurunugelitirmek iin Tarih lim Fikirve Aratrma kesi hazrlyoruz.Bununla yetinmeyip ecdadm-zn slam ahlakn anlatan Hisbe

Tekilat kesi hazrlyoruz.Gelecek yl da bu faaliyetlerimiziyeni oluturacamz Tarih Ku-lb ile devam ettireceiz. Belki

hakikatleri aka arkadalar-mza syleyemiyoruz ama hiolmazsa Necip Fazln yaptgibi arkadalarmzn zihinlerinesorular brakmaya alyoruz.Derin Tarihi takip ediyor veMustafa Armaann kitaplarnokuyorum. lkemizin inanltarihilere ihtiyac olduununfarkndaym. Farkndalmnolumasnda derginiz ve televiz-yon programnzn byk katksoldu.Beytullah Akba / Antalya

@sinanyavuzyigt/ Sinan YavuzyiitAustos saysnn en gzel spriziAYASOFYANIN RESMI TAPUSU. Budergi artk ok oluyor...

TRBEDE MHRAB NEDEN?Derginizi severek okuyorum veher seferinde aldm bilgilerle

ufkum geniliyor. Size ok teek-kr ediyorum. Bir sorum olacak:Bursadaki padiah trbelerindegenellikle Kble tarafnda mihrabvar. rnein, Yeil Trbe, YldrmBayezid ve I. Murad TrbeleriBunun sebebi nedir?Ahmet Tanrverd / Bursa

@yunusbayrak2013/Yunus EmreUzun bir yolculuk iin gzel bi yolarkada. Emeinize salk.

NASIL TEMN EDEBLRM?ncelikle baarl yaynlarnzve toplumsal kltr birikimine

katklarnzdan tr teekkrederim. Sitenizi incelememeramen android uygulama iinabonelik ilemleri hakkndabilgiye ulaamadm. Bu konudayardmc olursanz sevinirim.Bir de nceki saylar nasl teminedebilirim?Ahmet Serdar / Ankara

DT:nceki saylarmz topluolarak ya da tek tektemin iin, www.birlikte.com.tr/de-rintarih sayfamzziyaret edebilirsiniz.Android uygulamamzada www.derintarih.com sayfamzdanulaarak abonelikileminizi gerek-letirebilirsiniz.

OK PART AZ DEMOKRASBen sosyal bilgiler retmeni-yim. Derginizi yakndan takipediyorum ve ok beenerekokuyorum. Ayrca evremdekiherkese tavsiye ediyorum.Sizden ricam, herhangi bir sa-ynzda ok partili hayata gei

safsatasn ele almanz. Biliyoruzki Osmanlda II. Merutiyetile birlikte ok partili bir hayatvard. Cumhuriyet dnemindekapatlan muhalif partilerleanladk ki demokrasi szde biradmd. CHP muhalefeti kabuletmiyordu maalesef.Bar Keskn

DT:Bu saymzn eki ZavallSerbest Frka tam size gre...

SON SULTANIN EYHLERSultan II. Abdlhamid Hazretleriiin hazrladnz dergiyi ok

beenerek ve severek okudum.Abdlhamid Han anlamamzavesile olduunuz iin teekkrederim. Padiahn Hilafet hiz-metine kotuu eyhleri balaltndaki yazda ismi zikredilenEbul Hda es-Sayyadiye muhab-betim var. Muharrem Varolun

yazsnda kendi elyazmasnn fotora-fn grdm. zninizolursa bir kopyasn

ereveletip du-varma asmakisterim.

Doruk DenzDn / stanbul

SLAM LMLERN TANITINHer ay bir slam limini konuedinen bir makaleye yer verir-seniz ok faydal ve gzel olur.mam- Azamdan balayp mez-hep ve hadis imamlar incelene-bilir. simleri ok bilindii haldehaklarnda dakika konua-mayacamz pek ok isim var.Hlbuki her biri memleketimizinevlatlarnca muhakkak tannma-s gereken ahsiyetler.mer Ekrem Keec / stanbul

O KTABA ULAMAKSTYORUMMim Keml kenin Austossaysnda Sleyman Demirelhakknda nerdii Hulusi

Turguta ait kitab ve belgeseli

internetten bulamadm. Acabanasl ulaabilirim?

Kemal Kerem Bal / stanbul

DT: Eserin basks bitmiveya yeni basks yapl-

mam olabilir. Size sahaflardanveya internetteki sahaf sitele-rinden sipari vererek teminetmekten baka bir yol neremi-yoruz maalesef.

ATATRK TANIMAKSTYORUMDerginizi yeni okumaya ba-ladm. retmenlerimizin veders kitaplarnn verdii yanlbilgilerden syrlp dorularrenmek istiyorum. Atatrk ileilgili daha derin tarih yaparsanzsevinirim.Gl Bayar / stanbul

@ademsvm21 / Adem SevimSabahlar olmasn... @derintarihbitmesin...


11/230



Bendeniz yurtdnda ikmet ediyorum. Derginizi Trkiyeye

geldiimde alyor veya Trkiyeye giden tandklara sipari ve-

riyorum. Hi bir saysn karmamaya alyorum. Bizim ana

dilimiz Trke ve siz de Eyll 2014 saysnda Dil Devrimini ve

ztrkeyi ilediniz. Bu sebeple sizlerle Almanyada gzlemledi-

im nemli bir gerei paylamak istiyorum.

Almanya ve Avrupaya biz Trkler geleli 50 seneyi geti.

Bulunduumuz Avrupa lkelerinin bir ounda senelerdir asi-

milasyon politikas uygulanmakta. Bu ne demek? nmzde-

ki 40-50 yl ierisinde kimliimizi kaybetme ve bu topluluklar

ierisinde kaybolma tehlikesiyle kar karyayz. Almanya ve

Avrupa lkelerinde yaayan yeni nesiller maalesef ana dillerini

doru drst konuamyor. imdilik Trkeyi anlayabiliyorlar

fakat konumakta ok zorluk ekiyorlar (Almancalarnn kuv-

vetli olduunu eklemem gerek).

Bu konu hakknda bilimsel ve tarihsel almalar yaplmal.Devlet bu meseleye en acil ekilde el atmal. Yurt dnda ya-

ayan Trkler bilinlendirilmeli, ana dilimize nem verilmeli.

Aksi takdirde (Allah korusun) burada kaybolacaz. Trke bil-

mediimiz iin Trkiye ve tarihimizle, dier lkelerdeki akra-

balarmzla balarmz kopacak.

En vahim olan ise ana dilimizi kaybedersek, dinimizi de bir

gn kaybetmeye mahkum olacaz! Almanca veya dier Avrupa

dillerinin hi birinde lim karacak kadar slami kaynak kitap

mevcut deil. Rusyann slam kaynaklar (Sahih-i Buhargibi)

yasakladn da unutmayalm. Ayrca bir insann kendini bu dil-

lerde gelitirmesi Trkede olduu kadar kolay deil.Avrupada Diyanetin takriben 900, Mill Grn de 400 ca-

misi var. Bunlarda u an Trke din eitim veriliyor, vaazlar ve

hutbeler de Trke. Fakat genler bunlar anlamakta zorlanyor.

Bu sebepten dini eitim Almanca verilsin diyen velilerin says

gn getikce artmakta. Vaziyet maalesef dier Avrupa lkeleri,

hatta dnyann neresinde olursa olsun gurbette yaayan btn

Trk vatandalar iin de geerli.

Bu konuyu Derin Tarihin gelecek saylarnda ilerseniz

memnun olurum.

Sayglarmla

Mustafa Ycel / ALMANYA

ACI VATANDAN

TRKEYUNUTUYORUZFERYADI

YANKILAR


13/230


14/230

SZ SORUN TARHLER CEVAPLANDIRSIN!Tarihle ilgili merak ettiiniz sorular e-maille [email protected] veya postayla Maltepe Mah. ayhane Sok.

No: 1 Zeytnburnu - stanbul adresine gnderebilirsiniz.

ABD CHAN HARBNE NEDEN GRD?Tarafszlk politikas izlemesine ramenABD 1. Dnya Savana neden girdi?Osman Erdem

ABD, 1. Dnya Savann balamasn-dan sonra tarafszlk politikas izlemesinekarn tilaf devletleri ile gelitirdii ilikilerAlmanyann houna gitmiyordu. 1915ubatnda Almanyann denizaltlar

tarafndan icra edilecek bir abluka kararalmas ABDde ciddi bir tepki uyandrd.Ayn yln Mays aynda ngiliz bandralLusitaniagemisinin batrlmas ve 128Amerikan vatandann lmesi iki lkearasndaki gerginlii daha da artrd. 1916Martnda bu kez Sussex adl silahsz birFransz gemisinin batrlmas zerineBeyaz Saray, Almanyadan denizaltsaldrlarn durdurmasn istedi. ABDninsavaa katlmasndan ekinen Almanya,4 Mays 1916 tarihinde Bakan Wilsonun

taleplerini kabul etti. Ancak 1917 yl Ocakaynda Almanlar yeniden snrsz denizaltsavana baladlar. Bunun sonrasnda Wil-son, Almanya ile diplomatik ilikileri kestiama sava ilan yoluna gitmedi.

Alman denizaltlar saldrlarn srdrr-ken, ngiliz istihbarat ABD yetkililerine elegeirdikleri bir ifre telgraf iletti. AlmanDileri Bakan Arthur Zimmerman tara-

fndan Meksikadaki Alman bykelisinegnderilen telgraf yeniden snrsz deni-zalt savana balanacan belirtmeninyan sra Almanyann Meksikaya evvelceABDye kaybettii topraklar geri almakonusunda yardmc olma konusundakivaadini de ieriyordu. Bu bilgi WilsonuKongreden sava karar talep etmeyeyneltti ve 4 Nisan 1917 tarihinde ABDAlmanyaya sava ilan etti.

Prof. Dr. M. kr Hanolu

Baptistler hakknda ksacabilgi verebilir misiniz?Semha Dnmez / stanbul

17. yzylda ngilterede Protestanolan Anabaptist hareketinin bir koluolarak ortaya kan Baptistler, genel-likle Kuzey Amerikada yaarlar veABDnin yaklak drtte birlik nfusu-nu tekil ederler. Her trl kilise veyasivil tekilattan bamsz olduklar iin

Bamsz Kiliseler olarak bilinirler. Buanlamda sadece sa-Mesihin ve KutsalRuhun otoritesi altnda hareket edentopluluklar olduklarn kabul ederler.lahiyatla ilgili konularda genellikle 16.asrda yaam olan Fransz Protestanilahiyat Kalvinin yorumunu benim-semilerdir.

Baptistlerde cemaate kabul, imanikrarna dayanr. Din hareketin adnald vaftiz ise btn vcudun suyadaldrlmasyla gerekletirilir vesadece yetikinlere uygulanr. nan veahlaki konularda Kitab- Mukaddesiesas alan Baptistler, kutsal kitab fun-damentalist bir yntemle yorumlarlar.Misyonerlik ve Hristiyanlatrmafaaliyetlerine ok nem verirler. Bukonuda en aktif Hristiyanlar olarakbilinmektedirler. Martin Luther King,Billy Graham, Jimmy Carter ve BillClinton mehur Baptistlerdir. 125milyon nfusa sahip olan Baptistler,misyonerlik faaliyetlerini zellikleyoksul nc dnya lkelerinde

yrtmektedirler.Prof. Dr. smal Tapnar

BAPTSTLERKMLERDR?

Erturul Gazi ile Muhyiddin bnl-Arabnin karlap grm olabileceklerinedair dnemin kaynaklarnda ve gvenilir eserlerde herhangi bir kayt mevcut deil-dir. 1165 ylnda Endls spanyasnda doan bnl-Arab 1215te Konyaya gelmi, yl sonra Malatyaya yerlemi, sonra da ama gitmitir. Erturul Gazinin doum

yl belli olmamakla birlikte 13. asrn balarnda domu olabileceitahmin edilebilir. lk Bizans kronikleri olan Kantakuzenos, Nikep-

horas ve Gregorasn eserlerinde Erturul Gazinin ad gemez.El-mer ve bn Battuta gibi Arap tarihi ve gezginle-

rin eserlerinde sadece Osman Gaziden sz edilir.Erturul Gazi, Seluklu sultannn Karacahisarfethinde ona yardmc olmu, daha sonra ken-disine buralar ile birlikte St ve civar tahsis

edilmitir. Yani o yllarda Erturul Gazi ncegebe airet beyi, sonra u beyi konumundaidi. Osmanl Beylii henz kurulmamt.

Sonu olarak bu byk mutasavvfn Ana-doluya geldii yllarda 15-20 yalarnda

olan Erturul Gazinin onunla kar-lamas tamamen bir hayal rnolarak kabul edilebilir.

Prof. Dr. Abdlkadr zcan

BN ARAB LE ERTURUL GAZ MUAMMASI

Erturul Gazininbn Arab ilegrtne

dair bilgi mevcutmudur?

Orhan zmen



15/230

UEFA AMPiYONLAR LiGi VE

UEFA AVRUPA LiGiNNTM MALARI TVBUDA.



ABDLHAMD HANIN

ZMRDEK MZASI


17/230

imitisi, baharats, fndks,pazarlk mterileri ve bitmeyenhengmesiyle herhangi bir yerde

rastlayabileceiniz sradan bir ar buras.Ama bir farkla. Bu hayhuyun ortasnda biradrvan alyor. Buradaym, grn beni

diyor ksk sesiyle. Cihann dadaasnatatl rltlaryla cevap veriyor. zlediibiri var gibi. Kim? diye baknnca ze-rindeki silinmez imza kaldryor arada-ki tozlu zaman perdesini. Bir yaz, eskialarn akaklar aarm kz Bir imza,suya atlan Yani gnllere, grnmezbir yazyla Sultn Abdlhamid Hn-Sni hazretlerinin ahd-i hmyunlarn-da... yaptrlm adrvan, kitabeye gre.Birilerinin Kzl Sultan dedikleri Sul-tan Hamidin zmirdeki imzas. Bu irin

ehirdeki dier imzalarndan Sar Klayykp Saat Kulesindeki turasn kazyanyasak zihniyet utansn, ne diyelim!

S


18/230

ir gn Fatih dirilecektir! Evet, lf ve hayalaleminde deil, dorudan doruya maddeve hakikat dnyasnda Fatih dirilecektir!

Bir gn Fatih, sandukasnn ihtiyar kapa-n gen omuzlaryla kaldrp ufk [yatay] vaziyettenakul [dikey] hle geecek ve stanbulun Divanyo-lunda grnecektir! Bir gn onu, kfurdan yontul-mu parmaklaryla klcnn kabzasn kavram, zarifve ince endamyla bir masaya eilmi ve gk gzle-riyle dnya haritasn szmee balam olarak g-receiz. Bandaki heybetli kavuu, Uludadan daha

hametli grnecektir.O gn, dnya ve insanlk muhasebesinde Trk mil-letine ait haklarn, Trk milletinin iinde ve dndaterazi kefesine konaca n olacaktr. te o gn ba-

mzda bulunacak olan yceler ycesi, gnn gerek-tirecei stn kurtarclk vasarna gre, ruhuylaolduu kadar cismiyle de Fatihten bakas olmaya-caktr! Zira Trk milletinin iindeki Fatihlerin hareke-te gemeleriyle, onun, aynen sandukasn devirmi,ayaa kalkm ve kalabalklarn nne gemi vazi-yette meydana kmas, iki hayali birbirine tpatp in-tibak ettirici en mesut ahengi douracaktr!

Kendi iinde olmu bir cemiyetin darya dorufetih hamlesini temsil eden Fatih, bu defa ayn cemi-yetin hem kendi iinde, hem de dna doru mefk-

rev [ideal] fetih hareketinin timsli olacak; bu da, 5asrdr sandukasnn iinde ders alan Fatihin ulatson keml haddini gsterecektir!

Bu millet lmeyecekse, bu Fatih dirilecektir!

B

Necip Fazl Ksakrek(1904-1983)

Miras Metinler

BR GN

DRLECEKTR

101 ereve 2den.



19/230



Tarih artr

RestorasyonusrasndaMekskadak

300yllksaheykelnndlernngerek

brnsanaatolduuortayakt.

Aklamalaragreheykel dnamalarla

vcutparalarnnklseyebalanmas

gelenennbrrneolablrm.Anlalan

MekskallarAzteklerdenkalmatanrlara

nsankurbanetmegelenen Hrstyan

olduktansonradadevamettrmler. Km

blr, belkdezorlaHrstyanyapldklar

nbuyoluterchettler!

KLSEYEORGANBAII

AKIN

GZN

KREDEN

SHAKESPEARE

MMEER

Shake

spearey

alnzdny

aedebyatnda

raanbryazardel;aynzamanda

nglzc

eamaz

ement(a

knlk),luggag

e(bagaj),gossp(dedkodu),bump

(arp

mak)ve

eyeball(g

zyuvarla)gb2

bnnzerndeokskkullanlankelme

catet

mbr

kelmema

knes.Catcha

cold(faykapmak)velovesblnd(akn

gz

krdr

)gbdey

mlerdekaza

ndrmdlne.DemekkShakespeareolmasa

nede

dkodu

yapablece

ktnglzhalk,

nedefay kapacakt.

Dnyann en esk kadn el

antas Irakn Musul ehrnde ortayakt. 700 yllk bu aheser, Londradak

Courtauld Galersnde serglenmeye deer

grld. Arkeologlar antann 1300l yllara

denk gelen br dnemn rn olduunu

sylyor. Gm ve altn kabartmal lemeler

antay yapanlarn gnmzdek profesyonel

tasarmclara ta kartt ak. Szce de yle

del m?

ORTAAIN MODA MERKEZMUSUL MUYDU?

Psagor(M570

-M495)sadece

saylarndel,ve

jetaryenlernde

babasym.nsan

oluacmaszca

kendndenzayf

olancanllar

ldrmeyedevam

ettkeasla

salkvebarne

drblmeyecek.

Hayvanlarldr

dsrecebrb

rn

deldrecekdy

erekvejetaryenlk

hakkndayazka

lemealanlkk

olarak

tarhegem.Ha

tta1847denglt

erede

kurulannglz

VejetaryenDern

ennkuruluun

akadarvejetarye

nler

Psagorcularolarakadla

ndrlrm.Etyem

ennvahmsonu

larndabr

denklemleform

lzeetmmydacaba?

Zekeryael-Kazv

n(1202-83),8as

rnceaytutulm

asn

doruolarakhes

aplam,eklnb

lezmt.Gne

n

nlar,dnyann

gneleayaras

nagrmesnden

dolay

ayaulaamad

nyzeykaranl

kgrlyor.Orj

nalne

Acabul-Mahl

uktadlesernd

eyerverdbu

zm,1566daya

planWonderso

fCreatonadl

tercmedenaln

m.Corafya,as

tronom,

matematkvejeolo

jalanndatam

brdehaolanKazvn,Batda

MslmanlarnP

lnusu

olarakanlr.

8ASIRLIKAY

TUTULMAS

I

AdolfoFarsartema

olarakJaponyaysembrtalyanfotoraf.

Japonyaynaslgrdm?balaltndakatalogladfotoraflarn

yabancalglarekllendrmedekullanm.Farsartarafndanrenklendrlmyzlerce

fotoraftanJaponyadaktaksrne,yaklak130ylncedoudakadnamuamelenn

Avrupadakndenokdahamedenceolduunugstermyormuszcede(1886)?

JAPONY

ADAKADINA

MAHSUS

TAKSLE

R

BRA [email protected]

PSAGORCULA

RDA

VEJETARYENM

!


21/230


22/230

NEW YORKTAKTARH KLSE

ARTIKMERYEM CAM

New Yorkta cemaat kalmadn kapatlan Holy Trnty KatolkKlses Mslmanlar tarafndan

300 bn dolar harcanarakcamye evrld. Onun ad artksa bn Meryem Cam. Katolk

cemaatnn protestolarnaramen 100 yl nce Alman

yerlemcler tarafndanna edlen klse bnasnn

camye dntrlmes,tam alt yl srm. Drdbetondan yaplm alt ha

sklm. Hrstyan sembollerkaldrlmakla beraber ve

d grn mmkn olduukadar korunmu. Klsey satn

alarak camye evren svltoplum kuruluu The Northsde

Learnng Center n bata Burma,Bhutan ve Somalller olmak

zere okuma yazma blmeyengmenlere etm verdnde rendk. yle grnyork, hayr faalyetler burada

kalmayacak.

KUDSTE 2000 YILLIK ARAMCE METN BULUNDU

Somun deynce lk km gelrakla? Tab k Somuncu Baba.

Osmanl Devlet kurulu

dnem lm ve mutasavvfla-rndan eyh Hamd- Velnn(1331-1412), nam- derSomuncu Babann srlarla doluhayat hkyesn tmsnzdrmuhakkak. md de lah akauzanan bu lel yolculua elketmek n beyaz perde bzaryor. Ynetmen tandk brsm: Daha nce Mevlana AknDansve Yunus Emre Akn Sesflmler le uluslararas alandadller kazanan Krat Kzbaz.

Somuncu Baba Akn Srradlflm, Hcazdan ama, BursadanAksaraya uzanan hkyesylebz dyar dyar gezdrecek;sonunda Somuncu Babannseknete erm kalbnde soluk-landracak.

Ynetmen Kzbazdanekmlern 13. yzyldan kalmablgelerde gerekletn vedrt mevsme yayldn re-nyoruz.

Bursada yaad yllarda Ulu

Camnn alnda lk hutbe-y verd blnen SomuncuBabann cam naatnda alanlere ekmek datt grn-tler n zel olarak br flmplatosu ble kurulmu. Kurulurelbet, marfet somun kokusunuulatrablmek seyrcye.

Kasm-Aralk aylar gb vzyo-na grece bldrlen flm baka-lm bu byk velnn ayak zlernhang topraklara drecek?

Kudsn gneyndek okul naat kaz almalarsrasnda zernde Aramce yazlar bulunan 2 bnyllk br yap bulundu. Haaretzn haberne gremetnlern br ksm amur ve dumanla, br ksmda taa oyularak yazlm. Hassas br al zerndek

yazlar srall yetkller tarafndan ncelenmek zerekoruma altna alnm.Yer gelmken Aramceden bahsetmeden gemek

olmaz. Hz. sann anadl olan Aramce Sam dlalesnn kuzeybat grubuna at. sm, muhtemelenSuryenn esk ad Aramdan gelyor. Pers mpara-torluunun resm yazma dl olan Aramce, brdnem de Yahudlerce gnlk konuma ve yaz dl

olarak kullanlm.Asl nemls, gzya dnmeyen topraklarn bnler-ce yldr saklad kutsal metn bze ne syleyecek?

III. MURADIN SPARLERDENZDEN IKTI

16. yzyla at Gnalcbatndankarlan, Osmanl haremne ula-trlacak deerl eyalar gelecek ylSakp Sabanc Mzesnde sergle-necek.

Gnalcbat da ne? dyorsanzanlatalm. III. Murad zamannda Ha-rem daresnde kan yangn sonras

Sadrazam Syavu Paa tarafndanyen sparlern verld rvayet ed-lr. Sparlerle ykl Gnalcadl gem,Venedkten 1583 Ekm sonundayola kar. Fakat Adryatk aklarndafrtnaya tutulur ve zynet eyalarylabatar. Batkta 1970l ve 90l yllardaalmalara devam edld. 2012deyenden balatlan kazlarn bakanl-n yrten Zadar nverstesndensualt arkeolou Dr. I. R. Ross get-mz Nsanda Ko nverstesndebr konferans verm, suyun onlarcametre altnda ayna, kuma, vazo,

sandk gb ss eyas saylablecekeyalar bulunduunu belrtmt.

Serg n gzmz yolda,bu kadarn syleyelm.

ZLEMK

OCUKELZBAY

ozlem.o

[email protected]

om

Aktel

ERTURUL BEYNZIHGRNDEN STYORUM!

Drl Erturul dzsnde ErturulBey karakternn ok atarken baparmana takt zhgr, son aylarnen popler erkek aksesuarlarndanbr halne geld. nceden ayda taatlasa 15-20 zhgr alc buluyormu.md se bu say bn bulmu. k ylnce okuluk mll takmndan gelen

spar zerne zhgr retmeye ba-ladn syleyen gm malatsmer Dven, mll takmn msaba-kalar n gtt yurtd zyaretlern-de hedye olarak verd zhgrlerretyormu. Ancak dzyle brlkteErturul Beyn parmanda, Kay bo-yunu smgeleyen desenl yzngrlmesyle sparler br patlam,pr patlam. Artk mterlernou, ok atsn atmasn, ErturulBeyn yznden styorum dyealyormu kapsn. Dz rzgaryla

satlar ykseledursun, bz zhgrnkalbne yolculuk yapmak steyenlerMays 2012de yaynladmz Zhgryazsna davet edelm.

BEYAZ PERDE SOMUN KOKACAK



23/230


24/230

Aktel

KAYIP YUSUF LE ZLEYHAMEER ALMANYADAYMI

Bal grnce Pek ama hangs?dye soruyorsanz hakknz var; zra

yzlerce kez yazld Yusuf le Zley-hann dllere destan hkayes. Burada,Zya Yusuf tarafndan 16. yzyldakaleme alnan ve ada olan LatfTezkresnde Trke yazlm en gzelYusuf u Zleyha olarak takdm edlenkayp eserden, Yusuf le Zleyha mes-nevsnden bahsedyoruz. Esern g-nmze ulaan tek nshasn AlmanyaStaatsbblothekde ortaya karank, Melke Gkcan adl akademsyen.Yen afaktan Aye Olgun eser aynzamanda gnmz Trkesne evre-

rek okuyucuyla buluturan Gkcan lekonutu. md 5 asrlk esern bulunuhkayesn kendsnden dnleyelm:

Agh Srr Levend, 16. yzyldayazlp da gnmze ulamayan Yusufu Zleyhalar nde Zya Yusuf adl brarn mesnevsn saymtr. Sz ko-nusu kayna referans alan gnmzedebyat tarhlernde ktabn kaypolduu blgs mevcut. Ancak benmbulduum ktap daha nce ad hbrkaynakta gemeyen Yusuf Can mah-lasyla kaydedlmt. Eser Kanunyesunulmu, gzel ve temz br hatla ya-zlm, tezhpl, cetvell, ksacas zenlbr nsha; stelk olduka hacml vetm Yusuf u Zleyhamesnevler ndeh de azmsanmayacak br kurgusalbaarya, zel br tahkye slubuna sa-hpt. Bu ktabn h delse kend a-dalarnca grlm olmas beklenrd.Aratrmalarm srdrrken LatfTezkresndek Zya Yusuf maddesntekrar okudum. Orada mesnevden al-nan beytlk rnek elmdek metneat knca problem zlm oldu.

Satrlarnda Kanunnn gz bebek-

ler dolaan bu hazneyle bulumaksteyenlere, esern Kabalc Yaynlartarafndan okuyucuya sunulduunumjdeleyelm.

SERGBsklet: k Tekerlek zernde

Tanan Tutku

Bskletn k tekere san veasrlar arnlayan tarhnden

er szlmeye hazr olun.lk 1870lerde retlm

olan ve ok ender bulunanfarkl marka ve modellerdek

bskletlern yer ald s ergde,k tekerlekl bskletlern

dengede duramayacanananlan zamanlardan kalma

ve drt tekerlekl bskletlerde beklyor bz.

Yer:Rahm M. Ko MzesAdres:Keec Pr Mah. HaskyCaddes No:5 Hasky - Beyolu

stanbul

Tarh:3 Ekme kadar.

I. Uluslararas AnadoluUygarlklar Sempozyumu

Anadoluda Kentleme veKurumsallama: Demve Dnm ana temalsempozyumda Hattler,

Luwler, Kagalar gb Httnces yaplanmalardan

Urartu ve Frglere, Anadoluyu

stla eden Kmmerler vesktlerden Helenstk ve Romadnem Anadolusunun darve syas tarhne, Anadoluda

ran ve Roma dnyasnnatma mrasndan Bzans,Seluklu, beylkler ve tab

k Osmanllara bu topraklarAnadolu yapan medenyetler

masaya yatrlacak.

Yer:Mula Stk Komannverstes

Tarh: 22-23 Ekm 2015letm:(0252) 211 10 00

ARIDAN SONRA LK KEZ OLMU

Tp tarhnn en neml eserle-rnden kabul edlen bn SnannEl-Kanun ft-Tbbnn en esknshalarndan olan elyazmasrestore edld.

14 cltlk esern 2. cld olduubelrlenen yazmann restoras-

yonunu Konya Yazma EserlerBlge Mdrl stlend. Eserbr koleksyonda adeta talamve sayfalar tahrp olmu haldebulunmu. Buna ramen 3 ay gbksa br srede restorasyonun

tamamlandn belrtelm.Abdurrahman b. Yesev (980-

1037) tarafndan hcr 529 (mlad1135) ylnda MuhammedyeMedresesnde nesh hatla yazlannsha 180 varak ve 25er satrdanmeydana gelyor.

18. yzyla kadar Avrupadatbbn temel eserlernden brolan Kanunun bu nshasn lmdnyasna kazandranlara tebrk-lermz letyoruz. Dars derler-nn bana!

BN SNANIN 880 YAINDAKESER ARAMIZDA!

ranl ynetmen ve senarstMecd Mecdnn Muhammedadl flmn Trkyede zel brgstermle 4 k zled. Hz. Mu-hammedn (sav) doumundan12 yana kadark hayatn anlatanflmn ansl zleycler kmler m?Hemen sayalm: Hayrettn Kara-man, hsan Kabl, Hakk Uygur veMurat Pay.

Karaman hoca flmde slamhassasyetlere dkkat edldnbelrterek u yorumda bulundu:Bu flm mmete ve dnyayane kazandrr dyerek zledk vemspet dnceler verecekanaatne vardm.

Snema eletrmen hsanKable gre se 30 mlyon dolarlkbr bteyle eklen flm, a-

rdan sonra gnl rahatlylaolmu denleblecek br yapm.

Ebrehenn ordusu ve Fl had-sesyle balayan, yryen bulutolayna da yer veren flm brebrayetlerden hareket edlerekeklm.

Henz gsterme grmeyenflmn dnya prmyer 27 Aus-tosta balayan 39. Montreal FlmFestval alnda gerekletrld.

Akkadn arsnn tay haylyukar ektn dnrsek flmmeakkatl br vazfey srtlanmgrnyor. Dlemz ary daaan br yapm zlemek. Yzm-z aartan br slam tarh flmnn39 yldr eklemedn dnr-sek buna braz olsun hakkmzolsun, del m?

SEMPOZYUM


25/230


26/230

nce telaffuzu

becerebiliyor

muyuz? Ka-

amuus... kiuzun hece. Latin asll alfa-

bede kullanlan iaretlerlekms olarak yazlabilir;fakat nasl okunur? Bu ia-ret (^) sadece uzatma mak-sadyla kullanlmyor ki.

Osmanl yazsndaki kafve kef, yani kaln k ile inceknin yerine mevcut alfa-bede bir tek k var. Harftek ama ses tek deil. O za-man ne yaplyor? K harfi-ne iaret konulamayacaiin ondan sonraki harfe bu sorumlu-luk yklenerek mesele -gya- zl-

yor. Mesela: Kfir, kt, kh, khin,kinat, kmil, kkl, knun, kr vs...

Hadi yazn: Khir. Oldu mu ya?Kaahir olabilir belki. Fakat TDKnn

yazm klavuzunda, iml kahir. Bukahr, yani byk znt, derin ac,keder, elem manasna gelen kelimeolmasn? Tamam, kahr yazarz olurbiter de, pek kahrlanmak demeyiz,

kahirlenmek deriz, hatta halk ga-hirlenmek der.

Arapa deniz, byk deniz, ok-yanus demek kamus. Okyanus ne?Dnya karasn evreleyen su ktle-si, engin deniz. Firuzbdnin me-hur Arapa szl Kamusul Muhitvel-kabesl-vasitu el-cmi lima zehebe

min lugatil-Arab ematit, ksaca Ka-musl-MuhitveyaKamusolarak anlr.19. yzyln banda Mtercim sm,ranl Yakup Firuzbdnin szlnEl-Okyanusl Bast f Tercmetil-Kam-

sl-Muht ismiyle evirmese idi, bukelime zihnimizde bu kadar yer etme-

yecekti.sm Efendi szl tercme et-

mekle kalmad, tahkik ve tenkidlerlezenginletirdi, ilvelerde bulundu,Trke karlklar verdi. Szlklktarihimizde bylece mstesna bir yeredindi. Daha nce Farsann temel sz-lklerinden Burhan- Kaaty da ayn

ekilde evirmiti. Bylece slmdnyasnn iki byk medeniyet dilininc nemli dilde konuturdu. 20.

yzyln nl dilcisi Veled elebi onu,lgatilerin en by, tahkikte bi-rinci vgsyle anar.

Kamus, lgat, szlk anlamylasm Efendiden sonra dilimize yer-leti. Kamus- Arab, Kamus- Fransev,Kamus- Osman, Kamus- Trk gibiszlkler yaynland. Baz ihtisas sz-

lklerinde de bu kelime kullanld. Me-selaAsker Kamus1939da baslm. Yakamusla deniz ayn isimde birleirsene olur? Sleyman Nutknin Kamus-Bahrsinin bask tarihi: 1918. Tahminedilebilecei gibi, bir denizcilik szl- bu.

Mehmed kif, Maher gibi faknsarm zulematn/Terihine, kamusu

yetimez kelimatn diyor. Yani ufuk-

larn karanlklar mahergibi sarm, bu halin ak-lanmasna kamusun keli-meleri yetimez

Ahter-i Kebirde ka-

mus iin denizin orta-s aklamas var. Lehe-iOsmande byk deniz,muhit, okyanus, ummanolarak aklanyor. Ka-mus- Osmande SalahBey, Engin, denizin or-tas; byk deniz, muhit,okyanus. Mufassal lgatkitab, Yeni Resimli TrkeKamusda Raif Necdet, B-yk deniz, byk denizin

ortas, mufassal lgat kitab aklama-larna yer veriyor.

Kamus- Trkde emseddin Sa-minin aklamas epey uzun:

Sfat- mzekker, arapa, cemi ka-vamis. (belki Yunanca okyanusdan).1. Deniz, bahr, yemm, derya. 2. Lgatkitab, bir lisann kffe lgatini veerh ve tefsirlerini hav kitab. (Asl Fi-ruzbdinin lisan- Arabinin lgatnhav olan mehur eserinin ismi olup,

hretine binaen, bittamam aleltlaklgat kitab mnasyla da kullanlm-dr, (Farside ferhenk gibi).

Gelelim ada szlklere.Kubbeal-t Lgatinden okuyalm:

Bir dilin btn kelimelerini iinealan byk szlk, byk lgat kitab;bir konu ile ilgili maddeleri alfabe sra-sna gre toplayan geni eser (mehurlim Firuzbdnin (15. yzyl) byk

Arapa lugatinin ismi olup aslnda de-niz, denizin en derin yeri, derya, okya-nus anlamnda olan kelime bu esereisim olduktan sonra szlk mnas-na kullanlmaya balanmtr.

Bu ansiklopedik malmat iin sy-lenecek bir ey yok. Fakat bir szlk-nn kullanmaktan iddetle kanmasgereken kelimelerden biri tarifte yeralyor: Btn. Bir dilin btn keli-meleri. Ne byk iddia. Okyanusuntamamn ihata eden bir kavray. Bummkn m? Bu sorunun cevabn-

Kamusun

Namusu

Kamus

AYINKEL

MES

D. MEHMET [email protected]



27/230


28/230

dan ok, u sorunun cevab

merak edilebilir: Kubbealt

Lgatibir kamus mudur?Kamus kelimesine 20.

yzylda hayatiyet kazan-

dran byk edebiyatla-rmzdan biri de Ahmed

Himdir: Cansz kamus

onun elinde bir le gibi

yanard. Bu cmle Ah-

med Haimin Sleyman

Nazifin lmnden sonra

yazd ezberlenesi bir yaz

olan Son arklda yer al-

yor.

Ahmed Haimin eski

hari kitaplar, bu arada

Gurabahane-i Lklakan ilk defa1969da Latin hareriyle yaynlad-

nda, hem de Devlet Kitaplar 1000

Temel Eser dizisinde, okuyucular bu

cmleyi bulamadlar: Cansz lgat

onun elinde bir alev gibi yanard.

Oldu mu ya imdi? Gelin paragrafn

tamamn okuyalm ve Haimin muh-

teem Trkesinin tadna varalm:

Sleyman Nazif bir arkl zihniye-

tiyle belagat kaidelerine byk bir

iman ile inanan son byk edibimizdi.Szn kudretini kelimelerin hen-

ginden, nidalarn azametinden ve te-

zadlarn imeklerinden beklerdi. Fa-

kat muhayirl-ukul bir hayat menba

olan bu adam, ateten parmaklaryla

kelimelere dokununca onlar garip

bir seyyaleyle canlandrmasn bilirdi.

Cansz kamus onun elinde bir le gibi

yanard.

Him, yazy yle bitirir: Sley-

man Nazif kelimelerin serdar idi. Ke-

limeler imdi onsuz babo bir sr-

dr.

Haimin Son arkly yazd

1926dan sonra kamusa kar ykc bir

sava almt. Bir taraftan bin yldr

yz binlerce eserin yazld elifba-

mz deitiriliyor, alfabe devrildikten

sonra sra dil devrimine geliyordu.

Kamusu devirmi, 7-8 bin kelimelik

cep klavuzlarna kalmtk. Mama-

fih 1935te yaynlanan Osmanlcadan

Trkeye Cep Klavuzunda kamusa

kamustan baka bir ey denileme-

miti! Lugate sz, szlk denilerek

kamus rahat braklmt. Bu yzden

1945te yaynlanan ilk Trke Szlkde

kamus byk szlk olarak aklan-m, hatta 1983de yaplan 8. baskda

da ayn aklama yer almt. Tabi keli-

menin eskimi olduu belirtiliyordu.

1998de yaplan 9. baskda eski kayd

kalmakla ve karlk da deimemekle

beraber, Falih Rfkdan rnek bir cm-

le konulmutur: stanbul szndeki

stanbul kelimesinin mnalarn anlat-

mak iin koca bir kamus lzm.

11. baskda (2011) madde deta ye-

niden yazlyor. Artk kamusun iki

anlam var: 1.si szlk, 2.si byk

szlk. Bu ne menem eskimi kelime

ki tarifi deiiyor! Bir ey daha var: Fa -

lih Rfknn cmlesi yine var. 9. bask-

da byk szlk anlamn aklamak

iin kullanlan cmle bu sefer szlk

anlamn aklamak iin kullanyor!

Falih Rfknn bu cmlede ka-

musu byk szlk mnasnda kul-

landn anlamamak iin resm leksi-

kograf olmaktan baka are yok!

Kamus kelimesi Cumhu-

riyetten sonra gerekten

eskimiti, daha dorusu l-

mt; ldrlmt. n-

k Cumhuriyetiler byk

szle, zengin kelime varl-na karyd. Onlar zengin ka-

muslarn yerine 1945 ylnda

15-16 bin kelimelik Trke Sz-lk ikame ettiler. Bin yllkdil varlmz bir yana brakp

25 yllk fakirlie raz olmaktan

baka bir ey deildi bu.

Peki, Kurum szlnde

1980 sonras kamus kelimesi-

nin yaayan bir kelime gibi ilem

grmesini neye yormalyz?

Bunu byk bir fikir ve edebiyat

adamna borluyuz: Cemil Meri.

Onun ilk basks 1974te yaplanBu l-kesinden okuyalm:

Her mukaddesi ykan Fransz ihti-

lali, tek mukaddese dokunmam. Ka-

mus. Kamus (dil, szlk), bir milletin

hafzas, yani kendisi heyecanyla, has-

sasiyetiyle, uuruyla. Kamus bir mille-

tin namusudur. Kamusa uzanan el na-

musa uzanmtr. Cemil Meriin bu

cmlesi ifade zenginlii bakmndanbir fikir kamusu.

Eyll... Dil Bayram ay! Esasen dil

yas, matemi ay olmal. nk Trk-

enin ileme, ameliyata -imdi operas-

yon deniliyor- tbi tutulduu ay. te

bunun iin 26 Eyll 1932de Trk Dili

Kurultay topland. Onun yldnm

Trk Dil Bayram olarak kutlanyor.

Size kaf ile kefin hikyesini anlata-

yam m? Bayramda sevinir, gleriz ya;

glersiniz belki.

Atatrk el yazs majiskllerini

bilmezdi. Kk hareri bytmek-

le yetinirdi. Kd ald, Kemalin ba

harfini kk qnn bytlm ile,

sonra da knn bytlm ile yazd.

Birincisi hi houna gitmedi. Bu yz-

den Q harfinden kurtulduk. Bereket

Atatrk qnn majiskln bilmiyor-

du. nk o knn bytlmnden

daha gsterili idi (Falih Rfk Atay,

ankaya).

Ayn Kelimesi

Mustafa smn Trke-Japonca

ve Franszca Mecmua- Lugt venden br sayfa.



29/230


30/230 DERN TARH/2015 AUSTOS28

vrupadaki zulmden

kamak iin Struma ge-

misiyle Filistine ulamak

isteyen 769 Yahudinin s-

tanbulda yaad dram kaleme alan

Alatin Karacann yazsna getiimiz

Temmuz saymzda yer vermitik.

Panama bandral geminin 12 Ara-

lk 1941de Romanyadan hareket ede-

rek stanbula snmas ve Filistinegemek istemesi 2. Dnya Savann

hkm srd atmosferde ulusla-

raras bir krize dnmt. Nazi Al-

manyas, ngiltere, Sovyetler Birlii

ile Trkiye arasndaki grmeler so-

nusuz kalm, Ankarann Strumada-

ki yolculara vize verilerek karadan

Filistine sevk edilmesi nerisi de ie

yaramamt. Tam 70 gn Boazda

mahsur kalan Struma Karadenizde

kaderine terk edilmi ve bir Rus de-

nizalts tarafndan 23 ubat 1942deyolcularyla birlikte batrlmt.

Struma faciasnn bir de Vehbi

Kola ilgili bir cephesi var ki, pay-

lamadan edemedik. Alattin Kara-

cann satrlarndan okuyalm:

Struma tam 70 gn Boazda mah-

sur kalm, bu sre iinde baka baz

nemli olaylar vuku bulmutur. Bun-

lardan biri, yasak olmasna ramen

yetkililerin de gz yummasyla stan-

buldaki Yahudi cemaatinin -bunlar

arasnda Simon Brod, Rfat Caraco,

tzchak Berman, Hayim Eliyezer Ko-

henin katklar nemlidir- imknlar

elverdii lde gemide sefalet iindekalan yolculara yardm ulatrmasdr.

kincisi, baz yolcularn hatr saylr

arac ahsiyetlerin giriimiyle gemi-

den alnmasdr.

Mesela Vehbi Koun, Romanya

Standart Oil Companynin Genel M-

dr Saul Martin Segal, ei Elvira ve

olu Alexanderunun kurtarlmasn-

daki rol byktr. Segal ailesinin

kurtarlmasnn arkasndaki isim, o

yllarda stanbulda, Socony-Vacuum

Oilin Trkiye temsilciliini yapan,

ayn zamanda Amerikan stihbarat

Tekilt adna alan Ross kod adlArchibald Walkerdr. Walker, Vehbi

Kou aram, aileyi gemiden kart-

mas karlnda Almanyaya krom

satt iin Mttefik lkelerce kara

listeye alnan Ko irketinin listeden

karlacan vaat etmitir. Vehbi Ko

ise bunun zerine zamann Emniyet

Mdr hsan Sabri alayangil ve

ileri Bakan Faik ztrakla gre-

rek Segal ailesinin kurtarlmasn sa-

lamtr.

Vehbi Koun kara listeden azli-ne karlk Romanya petrol kralnn

lmden kurtarlmas. Anlayaca-

nz bu faciadan da krl kan pat-

ronlar olmu ve Struma, karayla

ticar mnasebeti olmayp torpil

koparamayan Yahudilerin tabutu ola-

rak karanlk sulara gmlmt.

Kaynak: Halit Kakn, Struma, Destek: 2012.

A

Romanya Standart Ol Companynn Genel Mdr, Yahudler tayanStrumann yolcularndan br d. Gem Karadenze gmlmeden

mdadna nl adam Vehb Ko yetecekt.

Bir tala ka ku?

Ko Holdngn kurucusu Vehb Ko sadece

Romanya petrol kraln del, br anlamda

stkbaln de kurtarmt.

teki Tarih

VEHB KO

NEDENKURTARMITI?PETROLKRALINI


31/230

Bir dnem Trkiyedeki dini-manevi dnm geleneksel olandanfarkl ve zgn bir slupla dile getiren Ezgilerin bestekar veyorumcularnn bir araya gelecei nanla Beslenen Ezgiler / Sayg

Gecesi ve dl Treni zel programna davetlisiniz.

EKM CUMARTES

SAAT 20:00BES

BAAKEHR EMN SARA

KLTR MERKEZ

inanl beslene

facebook.com/besezgi twitter.com/besezgi

www.inanclabeslenenezgiler.com


32/230

30 Eyll 1520 - Trkiye

Yavuz Sultan Selmn vefat zerne tek olu ehzade Sleyman tahtaget. Atalarnn trbelern zyaret ettkten sonra cls bah datanpadah, adaletyle dnya apnda br ne kavutu. Ayrca Batya kargaz syasetn canlandrarak Avrupann kld durumundak Belgradagzn evrd. Son yllarda dzlerde haremyle gndeme gelse deseferden sefere koan ve vakflaryla nam salan br ynetc olduunuhatrlatalm. Tab smn ald kanunnameleryle de...

Ve Muhteem Sleyman tahtta!

Eylln Dnyas

8 Eyll 1906 - nndek Kuomtang adl gzl cemyet, mpa-ratorluk rejmne ve yabanc dnlere, zellklede Hrstyanla kar dmanl kkrtmayabalad. Dernen banda br kylnn olu olan Sun Yat-Senbulunuyordu. Bugn n artk bu zulm gzl dernekler araclyladel, devlet elyle yapyor.

Dn dmanl

dernekler

28 Eyll 1910 - AlmanyaGrev halndek 140 kmr s le almaya hevesl ler arasndakan anlamazla pols mdahale ett. Berlnde slahl atmalaraneden olan hareket byk protestolara yol at. Bn polsn g-revlendrld olaylarda ok sayda gsterc hrpaland. 30 Eyllde se

yaklak 20 bn k sokaklara dkld. Pols ayn gn olaylar zlemeyegelen ok sayda yabanc gazetecy de copla yaralad. Hadse br hareketnden zyade pols terr olarak hafzalarda yer ett.

14 Eyll 1911Anarst Dmtr Bogrof, Kevgzl pols efnn salad brdavetyeyle Rusya Babakan PyotrStolypnn de dahl bulunduu br

tyatro temslne katlmay baard. Bogroftemsl daha balamadan Babakann ya-nna yrd ve zerne ate ett. Stolypnar yaral olarak hastaneye kaldrld vedrt gn sonra ld.

Lncolnsukastndenmlhem

4 Eyll 1852 - ranOsmanl devlet adam Ahmed Vefk Paa 15 Hazran 1581de Tahranbykellne tayn edld. Yaklak k ay sonra da nadr verlenfthar nannn sahb oldu. ranla mnasebetlern canlanmasgereken br dnemde bu grev n blm kaftan olan Paa, ahnhuzuruna kabul merasmnn hemen ardndan protokolde OsmanlDevletnn arln hssettrd. ran hkmetnn trazlarna ramenelle Trk bayrann eklmesne n ayak olmas bu uygulamalar-dan brdr.

Acem dyar byle bykel grmed

hareketne copla mslleme


RUSYA


33/230

Sevgiyle retilen her

rnde, her eserde

destans bir yan vardr.

Destanlar nesillerlebirlikte daha da byr,

sonsuzlua uzanan

kollar daha da glenir,

kklenir.

lk defa 90 yl nce

Karadeniz

topraklarnda filizlenen ve

blgeye umut alayan ay

da ite byle bir

destann konusudur.

Karadeniz topraklarn

seven ay biz de ok sevdik

byttk, paylatk.

90 yllk sevginin adAYKUR


34/230

[email protected] RABA ALBAYRAK

Astar yznden pahal9 Eyll 1903 - svreEngadn demryolu, Preda le Spnas arasndak 5.865 metreuzunluundak tnelyle hzmete ald. Tneller, toprak kaymasve lara kar destek duvarlar ve sra kemerl dev kprlergerektrd n demryoluna yaplan harcama epey kabartmt.

10 Eyll 1171 - Msr

Fatm Halfes dd le Selahaddn Eyyub arasndakmnasebetler y balasa da zamanla halfenn mknlarelnden alnd. Selahaddn, tarz ezan okunmasnyasaklad ve Fatm kadlar azlederek yerlerne Snnkadlar tayn ett. 1170de halfenn Cuma ve bayramnamazlarna kmas yasakland. Ardndan Selahaddnve arkadalar hlafetn kaldrlmasna karar verdler. Bukarardan sonra hutbeler Abbasler adna okundu.

hlafetnn sonu

Danmarkal muct Jakob Ellehammer, kend malett drt kanatl pervanel uayla Baltk DenznnLndholm adasnda 3-4 metre ykseklkten 42 metrekadar umay baard. Sonradan uuluatlama olarak tanmlanan bu baar,havaclk tarhnde br Avrupalnn lkmotorlu uuuydu.

Danmarka

Ey oul, kulak ver

dme

Kara Kartalkanat rpyorEyll 1903 - Trkiye

stanbulun Bekta semtnde jmnastk, es-krm ve arlk kaldrma sporlarna merakl

genler Plevne kahraman Gaz OsmanPaann Serencebey yokuundakkonann selamlk blmnde sportf

faalyetlere baladlar. Ahmed Fetger(Aen), Tayyarec Feth, Hseyn Bere-ket, Osmanpaazde Mehmed ml ve

Ceml Haydarn da aralarnda bulundu-u bu sporcular oluturduklar toplulua

Bekta Bereket Jmnastk Kulb adnverdler. Bylece Trkyedek lk cdd spor

kuruluu n adm atlm oldu.

18 Eyll 1885

mdk ad Plovdv olan Flbede Lberal Part hkmetdarbesyle ktdara el koydu. Eyll balarnda kaza nden k baz taraftarlarla sokaklarda dolamaya ve DsnDou Rumel, yaasn hrryet naralar atmaya balad.Olaylar ksa srede bastrlsa da mukadder akbet deme-d ve Flbe, Rumel- ark Bulgarstan le brlet.

Balkanlardakyrek paremz

Avrupa semalarmotorla bulutu

12 Eyll

1906

28 Eyll 1901 - Afganistan

Uzun srel karklklardan sonra Abdurrahman Han, Semerkanttanglzlerle br antlama mzalayarak emrln lan ett. Orduyuyenden dzenleyerek neml reformlara mza atan Afgan ynetc,20 yllk saltanatnn ardndan anszn hastaland ve sa tarafna felndkten sonra hkmdarln byk olu Habbullaha devrett. O-luna syasetle lgl verd tler lkesn uzun srel br stkrarakavutursa da kendsnn bunlar grmeye mr vefa etmeyecekt.



35/230


36/230

i hararetle fokurdarken, d mu-

hatabnn tm kusurlarn dzeltir,

olanca kr temize eker. Yani

harbi dosttur t; hatay f etmez,

bilakis yutar geer. Demirden karnn gez-

dirdike kuman koynunda, sadece mu-

hatab deil, cmle lem dze kar onun

fermanyla.

Peki, o nasl kmtr arzn krk yolla-

rna? Anlatalm.

Balarda t olarak stlm ar ta,

cam, mermer gibi aralarn kullanldn

biliyoruz. M 2400lerde Antik Msrllarn

kyafetlerini tledikleri rivayet olunur-

ken, en eski t M 400l yllarda inde

odun kmr yaklarak elde edilen kzgntavadr.

Antik Yunanlar yine M 400lerde

keten kumalara pili yapmak

iin kaynar ubuktan silindir

biimli bir tr t kul-

lanmlar. ki asr son-

ra ise Romallar dz,

metal bir malayla

pili yapmaya bala-

mlar. ki taraf vida-

l, kyafetleri bu vidalar ara-snda presleyen ty de ilk

onlar gelitirmiler. Bunun

bir sebebi varm tabii.

tl, hele bir de

tyle pili yapl-

m elbise giymek

Romallar arasnda

yksek toplumsal

stat belirtisi, zen-

ginlik alametiymi.

MS 1400lere gelindiinde tutama bu-

lunan ve sk sk atete stlmas gereken

metal plakalarn kullanldn grrz. Fa-

kat bu yntemle s uzun sre korunamad-

iin metal levhalar oyularak ileri kmr

kzleri ile doldurulmu. Ne var ki bu aletler

olduka ar ve klfetlidir. Bu yzden daha

ok Avrupal zenginlerce kullanldn sy-

leyelim.

Gazla aydnlanmann yaygnlat-

19. yzyla gelindiinde gaz

yayla snan t rabet

grd. Fakat kullanmnn

pratik olmamas ve tehli-

kelere sebebiyet vermesi

yznden tler ancakelektriin yaygnlama-

syla biim deitirip ev-

lerdeki yerlerini aldlar.

Amerikal Henry W.

Seely, 1882de elektrikli tnn

patentini alan mucit olarak

nlendi. Tasarlad

alet, iki ubuk kar-

bonun arasna

koyduu elekt-

rik kablolarylademiri starak

tleme ilemi

yapyordu. Fakat

bir sorunu vard:

cat ettii t fie

taklyken ok

yava snyor,

hemencecik de

souyordu.

CMLE LEMN KIRIII

ONUN KALBNDE SIRLI

EYMA [email protected]


Kucanda kor saklDekorarf motflerle

lenen kmrl antkatler, kyafetler adeta

lernde gzlenenzarafetle dzeltrd.

Eyann Kalbi


37/230

1905e gelene kadar elektrik sadece aydnlanmak iindi,

gne batmadan evlere elektrik verilmiyordu. Dolaysyla

elektrikli aletlerin yaygnlamas olduka ge tarihlere rastlar.

Hafif ty reten Earl Richardson, hanmlarn daha ok

sal gnleri t yaptn tespit ederek irketini sal gn debir saat elektrik verilmesi hususunda ikna etti. Buharl t

furyas da Amerikada 1926da Eldez isimli bir kuru temizleme

firmasnn piyasaya karmasyla hret buldu.

Fakat t yapmada maharetli ve bileine gvenen ev ha -

nmlar, bu daha pahal eyay almay gereksiz grd. Bu se -

beple 1940lara kadar buharl tler pek rabet gremeyecek-

lerdi.

Balarda buharl tlerin tek bir su delii varken, zamanla

bunlar nce ikiye, drde, hatta altya kt. Delik saylarnn

okluu, rekabet konusuydu adeta. En nihayetinde delikler

ufaldka ufald, saylar 70e kadar ulat.Kuma trlerinin eitlenmesi buharl tleri daha cazip

hale getirdi. 1995e gelindiinde musluk suyu kullanlabilen,

ok buharl, krom elik tabanl, kordonsuz tler piyasadaki

yerlerini almlard.

Kagarl Mahmudun tstnn ngilizce (iron: demir) ve Franszcada (fer repas-

ser: stnden gemek) ayr bir ismi yok. Buna karlk Trk-

e t teriminin, Rusa (utyug) dhil Balkan-Slav dilleri ve

Farsaya gemi olmas, Orta Asyann btn Altay dilleriyle

birlikte en uzak ve arkaik Yakutada (Sahaca) tk biimin-

de bulunmas, inliler kadar olmasa da Trklerin iyi tcolduuna delildir.

Gebe Trklerin zellikle Orta Asyada kyafetlerini eski-

yene kadar giymeleri adet olmasna karlk derli toplu, tl

bir grnme sahip olduklar da aikrdr.

Kagarl Mahmudun Ol tonu tidi (O elbisesini tledi)

rnei yannda, Ol ba tti (O bann salarn tyle yak-

t, tledi) cmleleri kullanm yelpazesini gzler nne serer.

stelik Kagarl Mahmud t iin, Mala biiminde bir

demir parasdr ki, diki yerlerini bastrmak iin kzdrlarak

elbise zerine baslr der. Aslnda Eski Trkler bu demire

tk derlermi.16. yzyl eski Anadolu metinleri ty ti eklinde kay-

dederler. Ahmed Vefik Paa ise hemen her meselede olduu

gibi bunda da derinleerek onun yalnz elbiseler iin kullanl -

madn gsterir. Nitekim ona gre t dericilik meslei iin

de mhimdir. Hayvan derilerinde zellikle paann tylerini

dken aletlere de t denirmi.

tye dair anlatlanlar dilden dile gezedursun, onun heybe-

sinde hep ayn cmle dner durur:

Gelen eya temiz ve helalinden olsun da buruukluklar

hale yola koymaya muhabbetin sca kfidir.

Ta tayablrsenKmrl demr

tler lk pyasayaktnda olduka arolduklarndan klfetlyd.Bu yzden t her evegremezd.

Tatan tM 2000lerde nsanlarta starak kyafetlerdzletrrlerd. Butalar estetk motflerlesslemey bldler.

Soyluluk gstergesAslzade evlernegren bu stlze tlerkyafetlere pl yapmakn kullanlrd.

tye lenen sanatAntka tler her nekadar ar ve hantalolsalar da kendlernezarf br kadn eldedn zerlerndekmotfler bell eder.

Haffleyen tler20. yzyl balarnaat sap seramk,gvdes demr but hayl klo verm,haffleyerek tlemen kolaylatrmtr.


39/230

Asr- Saadetin lim ve Kimsesizler Evi

Ashab- Suffeicret sonrasnda fakir ve kimse-

sizlerin barnmas iin Suffe adl bir

mekn ina edilmi, burada kalanlar

Ashab- Suffe olarak adlandrlmlard.

Peki burasnn ayn zamanda bir eitim

mekn olduunu, mensuplar arasnda

Bilal-i Habe ve Selman- Farisnin bulunduunu, Hz.

Peygamberin (sav) kendisine getirilen sadakalarn ta-

mamn Suffe ehline gnderdiini biliyor muydunuz?

lim tahsil edip yaymak zere yetitirilen Ashab-

Suffenin rnek yolculuuna biz de itirak edelim mi?

Ashab- Suffenin nveleri hicretle birlikte atld

diyebiliriz. Hicret Hz. Peygamberin Risalet grevini

daha iyi artlarda yerine getirmesi ve slamn gl bir

ekilde yaylmas iin gerekletirilmiti.Bunun ilk adm olarak Medinede bir mescidin,

Mescid-i Nebevinin inasna karar verildi. Mescide

mekn olarak Hz. Muhammedin ehre geldiinde de-

vesinin kt yere yakn bir alanda bulunan Sehl ve

Sheyl isimli yetimlere ait ve hurma kurutmak iin

kullanlan arsa seildi. Esasnda buras hicretten nce

ad geen yetimlerin bakmn stlenen Hazrecli Esad

b. Zrare tarafndan mescid olarak tahsis edilmiti.

Hz. Peygamber buraya ibadet merkezi inasna karar

verince sahipleri yerlerini bedelsiz olarak vermek iste-

miler, ancak Allah Resul arsann cretini kendileri-

ne demitir (Buhar, Salat 48).

nce arazi inaata hazr hale getirildi; arsadaki

mrik mezarlar baka bir yere tand. Mescidin ina

faaliyetine bata Hz. Peygamber olmak zere btn

Mslmanlar bizzat almak suretiyle itirak ettiler.

Duvarlar ykseltilen binann direkleri hurma gv-

delerinden, tavan yine hurma dallarndan yapld.

Kble ise Kudse doruydu. badet yerinin tamam-

lanmasndan sonra binann hemen bitiiine Hz. Pey-

gamber ve ailesinin kalacaklar odalar ilave edildi. bn

Sad et-Tabakatl-Kbra adl eserinde, almalar

Ashab- Suffe kmdr?

evkler ok, dnyevmegaleler yok bu grupslama nasl hzmet ett?Hz. Peygamber (sav)onlar nn alesndennde tuttu? En ok hads

nakledenler nedenonlard? te slamtarhnn sk zkredlp azdrak edlen br boyutudaha aydnlanyor.

H

ADEM [email protected]

slam Tarihi

2015 EYLL /DERN TARH 37



bittikten sonra Resulullahn misafir

kald Ebu Eyyub el-Ensarnin evin-

den ayrlp kendi konutuna yerletii-

ni bildirir.

Mescidin hemen arka ksmna sa-

ylar 30a ulaan yoksul ve evsizlerinkalaca odalar ina edilmiti ki, bura-

ya Suffe ad verilmitir. Szlkte gl-

gelik anlamna gelen suffe, Mescid-i

Nebevnin giri ksmnda, Medinede

evleri ve kalabilecek yaknlar olma-

yan bir ksm sahabenin barnmas

iin yaplan meknn ad olmutur.

Gerekten de Hicretin balamasy-

la Medinede byk bir nfus yl-

mas meydana gelmiti. Allah Resul

Ensar ile muhacir arasnda kardelik

(muahat) kurmak suretiyle Mekkeli

her bir muhaciri Medineli bir ailenin

yanna yerletirdi. Evli muhacirler

genellikle snabilecek bir yer bula-

bilirken bekr, zellikle de kimsesiz

ve fakir muhacirlerin yerletirilmesi

pek mmkn olmuyor, geici olarak

barndklar yerlerde ihtiyalarn kar-

lamak hayli zor oluyordu.

Bu durum onlarn Suffe gibi mer-

kez bir yerde toplanmas zaruretini

dourmutur. Burada kalan ve oun-

luu muhacirlerden oluan toplulu-

a Ashabs-Suffe/Ashab- Suffe veya

Ehls-Suffe/Ehl-i Suffe gibi isimler

verildi.

Suffede kalanlarn ihtiyalarnn

bata Hz. Peygamber olmak zere

dier Mslmanlar tarafndan kar-

landn belirtmekte fayda var. Suf-

fe sosyal bir ihtiyatan dodu ancak

burasnn mescidin yan bandaki bir

eitim merkezi misyonu stlendii

unutulmamal. Zira Suffe sadece ihti-

ya sahibi Mslmanlarn barnmas

amacyla yaplm olsayd Mescid-i Ne-

bevinin yannda ina edilmesi art de-

ildi; Medinede uygun baka bir yere

de yaplabilirdi. Bu, Suffenin eitim

mekn olma misyonunun ncelikliolduunu gsterir.

slam Suffede renlrAllah Resul Hicretten sonra 17.

ayn balarnda Beni Selime kabilesi-

ne ait mescidde le namaznn ilk iki

rekatn tamamladnda kblenin de-

imesini emreden Bakara Suresinin

144. ve 145. ayetleri nazil oldu:

Ey Muhammed! Biz senin ok defa

yzn ge doru evirip durduunu

(vahiy beklediini) gryoruz. (Merak

etme) elbette seni, honut olacan

kbleye evireceiz. (Bundan byle),

yzn Mescid-i Haram ynne e-

vir. (Ey Mslmanlar!) Siz de nerede

olursanz olun, (namazda) hep o yne

dnn. phesiz kendilerine kitap ve-

rilenler, bunun Rabblerinden (gelen)

bir gerek olduunu elbette bilirler.

Allah onlarn yaptklarndan habersiz

Ehl-islamnelidence

Hcret sonrasndaMednedehurma

gvdelervedallarndanmtevaz

bryap olaraknaedlenMescd-

Nebevnnhemenarkasnasuffe

ksm eklenmt. Mesctsrasyla

Emevler, Abbasler,Memlklerve

Osmanllarnkatklarylabugnk

haln ald.Mescd-Nebevnn19.

yzylaatbrtasvr.


41/230

deildir. Andolsun, sen kendilerine

kitap verilenlere her trl mucizeyi

getirsen de, onlar yine senin kblene

uymazlar. Sen de onlarn kblesine

uyacak deilsin. Onlar birbirlerinin

kblesine de uymazlar. Andolsun, eersana gelen bunca ilimden sonra on-

larn arzu ve keyierine uyacak olur-

san, o takdirde sen de mutlaka zalim-

lerden olursun.

Bylece Hz. Peygamber ynn

Kudsten Mekkeye doru evirdi.

Kbenin kble olmasyla birlikte Suffe

iin ayrlan binalar mescidin kuzeyi-

ne alnd, eski mekn ise daha sonra

geniletilen Mescid-i Nebeviye dhil

edildi. Gerek Mekke muhacirlerinden,

gerekse daha sonra slam kabul edip

Medineye hicret edenlerden yoksul,

bekr ve yakn bulunmayan sahabe-

ler burada kalmaya baladlar. Ayrca

Ensardan ve Abdullah b. mer gibi

evleri olan muhacirlerden bazlarnn

ilim renme adna Suffe ehline katl-

dklar ve onlarla birlikte kaldklar,

dolaysyla Ashab- Suffeden sayldk-

lar bilinir (Nesa, Mesacid 29).

Yeni katlanlar veya evlenip ayr-

lanlar olduu iin Ashab- Suffeninsays srekli deiiyordu. Kaynaklar-

da Suffenin mekn olarak genilii

tam olarak bildirilmemi olsa da bu-

rada ayn anda 70 kiinin kaldna

dair rivayetler var. Gidip gelmelerle

birlikte eitli zamanlarda kalanlarn

saysnn 400e ulat ifade edilir.

Zira Medineye ulap orada bir tand-

bulunmayanlar ve Medineye gelen

heyetler de genellikle burada arla-

nrd. Dolaysyla heyetler oaldka

burada kalanlarn saysnn artt

anlalyor. Nitekim bir defasnda Te-

mim kabilesinden 80 kiinin Suffede

arland Ahmed b. Hanbelin Ms-

nedinden renilmektedir.

Suffede kalanlarn banda kimse-

siz muhacirler geliyordu. Onlarn ilk

akla gelenleri Abdullah b. Mesud, Bi-

lal-i Habe, Ammar b. Yasir, Selman-

Faris ve Suheyb-i Rumdir. Ayrca

Mekke dndan hicret ederek Suf-

feye dhil olan muhacirler de vard

ki, bunlarn en mehurlar Yemenin

Devs kabilesinden Medineye hicret

eden byk hadis rvisi Ebu Hurey-

redir.

Suffenin ikinci grup mdavimleriMedinedeki bekr Mslmanlardr.

Onlar Medinede evleri olsa da Hz.

Peygamberden daha fazla istifade

edebilmek iin burada yatp kalkarlar-

d. Saylar az olan bu gruba Abdullah

b. meri rnek vermek mmkn.

Arap kabilelerinden Mslman

olup g edenler de Suffede iskn

edilirlerdi. Hz. Peygamber mrik

kabileler arasnda slam seen kim-

selerin Medineye gelip yerlemesini

tavsiye ediyordu. Medinede tand- bulunmayan muhacirler zaruri

olarak Suffeye yerleiyor, bu-

rada slam daha iyi bir ekilde

reniyorlard. Yeni Mslman

olanlarn Medineye hicret etmele-

rini tavsiye etmekle Hz. Peygamber

onlarn mrik akrabalar tarafndan

ezilmemesini, slam renip daha

sonra kabilelerine giderek teblide

bulunmalarn da salam oluyordu.

Ashab- Suffe aledennce gelrd

Geimlerini salayabilecekleri bir

ileri olmayan Ehl-i Suffenin mai-

etiyle bizzat ilgilenen Resulullah

akam olunca karnlarn doyurmak

iin onlar birer ikier ashaba taksim

eder, kendisi de evine gtrr, yedirip

iirdikten sonra yatmalar iin tekrar

Suffeye gnderirdi. Allah Resulnn

hemen hemen her gece evine misafir

kabul ettii Suffeliler 10 kii civarnda

oluyordu. Tirmizi ve Ebu Mslimin

verdii bilgiye gre bazen Suffede-

kilerin tamamn evine davet eder,

onlara ikramlarda bulunurdu. Nite-

kim Hz. Zeyneble evlendii zaman

mm Sleymin gnderdii dn

yemeine, ilerinde Ashab- Suffenin

de bulunduu 300 kadar sahabi katl-

m, bunlar 10ar kiilik gruplar

halinde yemek yemiti.

Bu uygulama Mslmanlarn mad-

di durumu dzelinceye kadar devam

etti. Resul-i Ekrem kendisine getirilen

sadakalarn tamamn Suffe ehline

gnderir, hediyeleri de onlarla pay-

lard. yle ki, onlarn ihtiyalarnkendi aile fertlerinin ihtiyalarnn

nne alrd. Nitekim Buharinin nak-

lettiine gre Hz. Fatma kendisine

yardm etmek zere bir hizmeti


slam Tarihi

E d h e m

E l d e m

O s m a n H a m d i B e y S z l T C K l t r v e T u

r i z m

B a k a n l 2 0 1 1


42/230

talep ettiinde Hz. Peygamber Ehl-i

Suffenin ihtiyalarn giderebilmek

iin kznn arzusunu geri evirmiti.

Ashab- Suffenin yiyecei genel-

likle hurmayd. Hasat zaman gelince

herkes gcne gre hurma salkmla-

rn getirerek mescide asar, onlar da

karnlarn bunlarla doyururdu. S-

rekli hurma yedikleri iin mideleri-

nin kavrulduunu syleyerek ikayet-

te bulunan baz Suffelilere Resulullah

bir hutbe irad ederek yle demiti:

Neden bazlar hurma karnmz ka-

vurdu diyor? Siz bilmiyor musunuz

ki, Medinelilerin yiyecei hurmadr.

Onlar yiyeceklerini bizimle, biz de

sizinle paylayoruz. Nefsim kudret

elinde olan Allaha yemin olsun ki, iki

aydan beri Allah Resulnn evinde

duman ttmedi, yedikleri hurma ve

sudan baka bir ey deil (Ahmed b.

Hanbel,Msned III, 487).

Anlald kadaryla Suffeliler her

gn dzenli bir ekilde yiyecek bula-

myor, bazen gnler boyu a kaldkla-

r oluyordu. Bu durumu Medinedeki

artlar erevesinde deerlendirmek

gerekir. Resulullahn evinde bazen

aylar boyunca ate yanmad, ek-

mek-yemek piirilmeyip kuru hurma

yendii dnlrse onlarn karla-

t glklerin umumi hayatn bir

yansmas olduu grlr.

Buharinin naklettii hadislerde

Ehl-i Suffenin iae meselesinde kar-

lat skntlarn bir benzerini giyim

hususunda da yaadklar grlr. Ni-

tekim Ebu Hureyre, Ashab- Suffeden

70 kiinin, zerinde bir rida (belden

yukarsn rtmek iin kullanlan ku-

ma paras) olmayacak kadar plak

bir vaziyette olduklarn, bunlardan

bazlarnn sadece bir izar (bele dola-

narak giysi yerine kullanlan rt), ba-

zlarnn da boyunlarna baladklar

ve ayaklarnn bir ksmna kadar uza-

nan bir rtye sarndklarn zikreder.

Ashab- Suffe genelde Mslman-

larn ihsanyla geinirken, fizik gc

yerinde olanlar gndzleri mescide su

tayarak ve dadan getirdikleri odun-

lar satarak ihtiyalarn temin etme-

ye alr, geceleri de Kuran tilveti

ve ilimle megul olurlard (Mslim,

mare, 147).

Bununla birlikte ounlukla geim

darl iinde zhidane bir hayat ya-

yorlard. Hatta bazlarnn alktan

namazda ayakta durmakta zorlandk-

larna dair rivayetler vardr. Kuranda

kendilerini Allah yoluna vakfedip

yeryznde dolaarak geimlerini

salama imkn bulamayan yoksul-

lar ifadesiyle btn zamanlarn Re-

sul-i Ekremi dinlemeye ayrmalar

sebebiyle geimlerini kazanamayan

Ashab- Suffeye iaret edildii bildiril-

mektedir (Bakara, 273).

Ashab- Suffenin eitim ve re-

tim ileriyle bizzat ilgilenen Resul-i

Ekrem Suffede muntazam olarak

dersler veriyordu. Ayrca onlara yazyazmay ve Kuran okumay retmek

zere Ubade b. Samit gibi hocalar da

tayin edilmiti.

lm yolculuunda ehadetTebli iin ihtiya duyulan yerle-

re gnderilen Ehl-i Suffenin slamn

retilmesi hususunda mhim hiz-

metler verdiklerini belirtelim. Ancak

tebli amacyla yola kmalar-

na ramen zaman zaman

ihanete uram, bu yol-

da hayatlarn kaybet-

milerdir. Siyer kay-

naklarnda iki trajikSuffe ehlnn slam lmlern

gelmesne dorudan etks

olmutur. Bata Ebu Hreyre olmak

zere en ok hads rvayet eden

sahabler Ehl- Suffedendr. Ebu

Zerr el-Gfar 281, Huzeyfe b.

Yeman 225, Ammar b. Yasr

62, Selman- Fars 60, Ukbe

b. mr 55 ve Blal- Habe 44

hads rvayet etmtr.

Ebu Hureyre, der

sahablern neden ken-

ds kadar hads rvayet

etmedklern soranlara

muhacrler arda tca-

retle, Ensar da mallar ve

mlkleryle megulken Ehl-

Suffeden br olarak Resulul-

lahn yanndan ayrlmadn,

der sahablern bulunma-

d meclslere katlp onlarnduymad hadsler duyup

ezberledn sylemtr.

Onlar dnledkler hadsler

der sahablere naklederek

lmn yaylmasna neml

katkda bulunmulardr. Hads-

lerdek brok sened slslesnn

brnc halkasn Ehl- Suffeye

mensup smlern tekl etmes

bunun barz br delldr.

HADS REKORU ONLARDA!

OryantalistRessamla

rnDiyar-Osmaniyyesisergikatalou.



43/230

hadiseden bahsedilir kibunlar Rci ve Biri-mane olaylardr.

Rci hadisesiHicri 4. yln Safer

aynda (Temmuz625) gerekleti. Ri-

vayete gre Adal veKre kabilelerindenbir heyet Medineyegelerek Resulullahtankendilerine Kuran veslam esaslarn retecekmuallimler gndermesini talepetti. Hz. Peygamber bunun zerineMersed b. Ebu Mersed liderliindeou Ehl-i Suffeden 10 kiilik ret-men heyetini yola kard. Mslman-lar Mekke yolu zerinde bulunan Racisuyu yaknnda konakladklar sradablgenin hkimi durumundaki H-zeyl kabilesine mensup Lihyanoul-larndan 100 kiilik bir grup baskndzenledi. arpmalar sonucunda sa-habeden 7 kii ehit edildi. Esir olarakele geirilenlerden Abdullah b. Tark

yolda ldrld, geriye kalan Zeyd b.Desinne ile Hubeyb b. Ad ise kle ola -

rak Kurey mriklerine satld.Vakid Kitabl-Megazide Mekke-

lilerin onlar yaknlarnn intikamnalmak iin ldrmek amacyla satnaldklarn bildirir. Ebu Sfyan liderli-indeki Mekke mrikleri dinini terketmesi artyla Hubeybi serbest bra-kacaklarn sylediler. Ancak o, lmtehdidine ramen bu teklifi kabul et-medi. Sadece lmeden evvel iki rektnamaz klmasna msaade edilmesiniistedi. Bu davran sonradan idam edi-lecek Mslmanlar iin bir rnek te-kil etmitir. Namaz sonrasnda Mekkemrikleri onu Bedirde ldrlenakrabalarna karlk onu ikenceyleehit ettiler.

Ashab- Suffenin maruz kaldikinci facia ise Uhud Savandan yak-lak 4 ay sonra, Safer aynda (Tem-muz 625) gerekleen Birimanehadisesidir. mir b. Sasaa kabilesininreisi Ebu Bera mir b. Malik Me-


slam Tarihi

Sudabyyenhalkalargibi

slamlemndeAshab-Suffele

balayanetmhalkasnaslam

yayldkabykvekklkurumlar

eklenecekt.Osmanltopraklar

slamlmlerncamvemedreselerde

nevnemabulduuyerlerdendr.

OsmanHamdnnfrasndanBursa

YelCamndeKuranders(1890).

EdhemE

ldem,OsmanHamdiBeySzl,T

CKltrveTurizmB

akanl,2011.


44/230

dineye gelerek Hz. Peygamberdenslamiyet hakknda bilgi ald ve ka-bilesine slam anlatacak kiileringnderilmesini rica etti. Resulullahblgeye gidecek Mslmanlarn can

gvenlii iin gvence aldktan sonraou Ensardan mteekkil ve Suffede

yetimi, Kuran iyi bilen ve kendile-rine kurr denilen 70 kadar sahabe-

yi Mnzir b. Amr bakanlnda yolakard.

Tebli heyeti Medine-Mekke yoluzerindeki Birimaneye gelincearalarndan Haram b. Milhan Hz.Peygamberin davet mektubuyla bir-likte Beni mir reislerinden ve EbuBerann yeeni mir b. Tufeyle gn-derdiler. bn Tufeyl mektubu okuma-dan elinin zerine saldrarak onuldrd.

Ardndan da Beni mirden Ms-lmanlara hcum etmelerini istedi.

Ancak bu srada Necid taraarndabulunan Ebu Berann Hz. Peygam-

bere verdii sze sadk kalacaklarnbildirerek arsna itirak etmediler.Bunun zerine mir, blgede yaayanmrik Beni Sleym kabilelerindentoplad askerlerle Mslmanlara

saldrd. bn Hiam arpmalar neti-cesinde Kab b. Zeyd, Amr b. meyyeed-Damr ve Mnzir b. Muhammeddnda tebli heyetinin tamamnnehit edildiini bildirir.

Bu hadiseyi vahiy yoluyla renenResulullah, hibir felket karsndaolmad derecede zlm ve faciaya

yol aanlara bir ay sreyle sabah na-mazlarnda beddua etmitir (Mslim,Mesacid, 297).

Tasavvufa ve fkha katklarslam hukuku alannda ortaya -

kan ehl-i hads ve ehl-i rey ekollerininilk temsilcileri kabul edilen Abdullahb. mer ile Abdullah b. Mesud benze-ri birok sahabe de Suffeden yetimi-ti. Bunun yannda ilk dnem zhd ha-reketlerinin Ehl-i Suffe ile balad,Suffenin tasavvufun nvesini tekilettii kabul edilmektedir. Baz tabakt(biyografi) yazarlar eserlerinde Ehl-i

Suffeyi geni bir ekilde tantm,bunlardan Ebu Nuaym el-sfahan,Hil-yetl-Evliyadl eserinde Suffede ka-

lan 100 kadar sahabe hakknda bilgivermitir. Bu hususta ayrca pek okaratrma da yaplmtr.

Hz. Peygamberden sonra Suffenineskisi gibi devam edip etmedii husu-

su belirsizdir. Anlald kadaryla Hz.mer dneminde Mslmanlar fetih-lerle zenginleip herkese beytlmal-den maa balannca Suffe ashab danormal hayat artlarna kavumu, za-manla onlara duyulan ihtiya ortadankalkmtr. Dier taraftan Hz. mer

ve Hz. Osman devirlerinde Mescid-iNebevinin, birka yne birden geni-letilmesiyle Suffe tamamen mescidiniinde kalm ve bamsz bir mahalolmaktan kmtr.

Hlasa, Mslmanlarn Medineyehicretinden sonra meydana gelensoysal ve din ihtiyalar sonucu teek-kl eden Suffe ashab bir zaruretinsonucudur. Nitekim bu zaruretler or-tadan kalknca messese de grevinitamamlamtr. Fakat mecburi olarakbir araya gelen bu kimsesiz, muhta

ve gsz insanlarn btn maddi vemanevi ihtiyalar bizzat Resulullah(sav) tarafndan karland. Onlar ei-

tilerek pek ok ynde hizmet verebi-lecek hazr bir kuvvet haline gelmi-lerdi.

Peygamberimizin tevikiyle dahaok ilim veya ibadete ynlendirilenSuffelilerin, kabiliyetleri dorultu-sunda yetimi, evkleri ok, dnyevmegaleleri yok olduu iin bolca eldeettikleri snnet bilgisini nakletmeksuretiyle hadis rivayetine ve slam hu-kuk doktrinlerinin teekklne, hal

ve tavrlaryla da tasavvuf hareketle-re byk etkileri olmutur. Ksacas s-lam ilimlerin teekklnde baat roloynamlardr.

Prof. Dr., Uluda nverstes lahyat Fakltesslam Tarh ve Sanatlar Anablm Dal.

Adem Apak


slam Tarihi

VincentMonteil,MondeMusulman,HorizonsdeFrance,

1963.

Birharfreteni

yceltenbirdin

slamdnHz.Muhammede(sav)

nenlkvahydentbarenlmeve

etmemukaddesbrpayevermtr.

Ashab-Suffegbbrmessesenn

oluturulmas,bugnnetcmlerne

lhamverecekbruygulamadr.


45/230



Asrlarca stanbulun su htyacn karlayan Bzans mrasBozdoan Su Kemer, stanbul manzarasn zlemek steyen seyyahlar

da arlam bann stnde. Sadece seyyahlar m?Kmlern ayak ses tlmez k o yorgun talarn altnda!


47/2302015 EYLL /DERN TARH 45

stanbulun hl ayakta duran

en eski tarih eserlerinden

biridir Bozdoan Su Kemeri.

ehrin nc ve drdnc te-

peleri Fatih ile Beyazt arasndaki epey

ukur bir sel yata arazisinin zerin-

den suyu ehrin iine getiren bir tesis

olarak yaplmtr. Kemer suyun, Be-

yazttaki niversite merkez binasnn

yapld yerde bulunduu sanlan ba

havuza (Nymphaeum majus veya

Mymphaeum maximum olarak da

adlandrlr) akmasn salyordu.

lka stanbulunun merkez eme-

sinin Roma devrinde praefectus, yani

belediye bakan Clearchus tarafndan

yaptrld bilinmekle beraber bu ya-

pnn hibir kalntsna rastlanmaz.

Ancak Anadoluda Roma dnemin-

de imar edilen baz ehirlerin byle

ana emelerinden kalntlar bulmak

mmkn. Nitekim Akdeniz kysnda

bir liman ehri olan Sidenin muhte-

em bir ant halindeki merkez emesi

btnyle meydana karlm ,baz

blmlerini ssleyen mermerden yon-

tulma heykel ve kabartmalar da resto-

re edilmitir.

Hadrianus zamannda 123 ylna

doru stanbulda birtakm su tesisle-

rinin yapld bilindiine gre bu ke-

merin onlarla birlikte ina ettirildii

yolunda dnceler varsa da bu husus

kesinlik kazanmamtr.

I. Constantinos tarafndan ehir 300

ylnda yeniden kurulduktan sonra

tesisler de yenilenmitir. Genellikle

kemerin Valens (364-378) tarafndan

yaptrld kabul edilir ve bu sebep-

Prof. Dr. SEMAV EYCEDERN TARH N YAZDI


48/230

le Valens Su Kemeri adyla da anlr.

Bozdoan Kemerinin yapmnda bir

ayaklanma giriiminden dolay ceza-

landrlan Khalkedon (Kadky) eh-

rinin surlarnn yktrlmas suretiyle

elde edilen malzemeden faydalanld-

yolundaki iddiay destekleyen inan-

drc bir dayanak yoktur.Kemerin Hadrianus ve daha sonra

I. Theodosius (378-95) tarafn-

dan yaptrlan ehir d

su tesislerine baland-

muhakkak olmak-

la beraber bu ebe-

kenin sanld gibi

Belgrad orman

blgesinden deil,

bat tarafndaki

sulardan beslendii

anlalmaktadr. Ta-

larna kabartma olarak

halar ilenmi olduuna gre

Hristiyanlk yaygnlatktan

sonra yapld anlalan baz

irili ufakl su kemerleri ile ba-

lantl olduu tahmin edilebilir.

Ayrca bu blgede Trk devrinde de

su ebekelerine balanarak kullanm

srdrlen Mazul ya da Mazlum Ke-

mer, esasnda erken Bizans ana ait

bir yapdr. Avarlarn 626da tahrip et-

tii Valens Su Kemeri -onlar surlardan

ieri giremediklerine gre- Bozdoan

Kemeri olmayp ehrin dndaki tesis-

ler olmaldr ve bylece bunlarn bt-

nne 7. yzylda Valens Tesisleri de-

nildii tahmin edilebilir. Bu suyollar

ve herhalde kemer de 758den sonra V.Constantinos (741-775) tarafndan ok

sayda ii toplanarak tamir et-

tirilmitir.

Bozdoan Kemeri Bi-

zans devrinde baka

tamirler grmekle

beraber bunlarn

ne derecede olduk-

lar bilinmemekte,

yalnz II. Basileios

tarafndan 1019da

yaptrlan bir blm

tannmaktadr. Bizansn

son yllarnda kemerin etra-

fndaki ba ve bahelerin su-

lanmasna yardmc olduu,

1403te spanyadan Timura

eli olarak gnderilirken stanbuldan

geen Ruy Gonzales de Clavijonun se-

yahatnamesinden renilmektedir.

Fetihten sonra ehrin su sknts

iinde olduunu gren Sultan Meh-

medin acele bir su ebekesi ihya et-

tirdii, bu arada Bozdoan Kemerinin

de devreye girdii anlalmaktadr.

Fatih vakfiyelerinde sadece kemer

ad ile belirtilen eserin bugnk ismi-

ni ne zaman ve ne mnasebetle ald

henz aydnlatlamamtr. Baz kay-

naklarda grlen ve Bozdoan adnnbir eit doan kuundan yahut bu ad

tayan armut veya ona benzer grz-

den gelmi olduu yolundaki grler,

bu su kemeriyle aralarnda ilgi kurula-

madndan inandrc saylmazlar.

II. Bayezid (1481-1512) ve Kanuni

Sultan Sleyman (1520-66) zamanla-

rnda yaplan su tesislerinde de Bozdo-

an Kemeri zerinden yeni suyollar

(Halkal suyu) geirilmitir.

Kemerin ehzade Camii yaknnda-

ki ksmnn teden beri sanld gibi

caminin Hali tarafndan grnm-

n kapatt iin yktrlmad anlal-

mtr. Bu ksmn byk bir depremde,

muhtemelen 1509 ylnda vuku bulan

ve ehrin yaad en iddetli deprem

olduu iin kyamet-i sura denilen

depremde ykld 1607 tarihli bir su-

yolu haritasndan renilmektedir.

Bu haritaya dayanarak kemerin

Trk devrinde ald Bozdoan adnn

Valens

dnemne at

Bzans paras.


ehrin en eski sakini

Btndek sevml evler ve

zern kaplayan sarmaklarla

ehre karm, hatta onun takends olmutu br zamanlar

(W. H. Bartlett, 1838).


49/230

bu yklma hadisesiyle ilgili olduu ve

haritada grlen Bozulgan Kemer

adnn zamanla Bozdoan Kemeri ek-

line dnt ileri srlmektedir. Bu

ykmdan sonra ehzadeba-Vefa bl-

gesinde bir sre su toplandndan birglet meydana gelmi ve buna byk

batak denilmitir.

lk Krkeme sularnn ehre geti-

rilmesine yardmc olan kemer, Sley-

maniye suyolu yapldnda (964/1556-

57) bu ebekeye hizmet etmi ve

bilhassa Saray- Amirenin suyunun

nakline yaramtr. Kemerin stne

k kontrol etmek iin birtakm ka-

plar yaplm ve bunlarn ne surette

alaca kaidelere balanmt.

Kemerden nek dt!Ahmed Muhtar Paann 1908 yan-

gnna kadar Bozdoan kemerinin he-

men yannda kona bulunmaktayd.

Olu Sermed Muhtar Alusun anlatt-

na gre bu kaplarn koca anahtar-

larn tayan gedikli suyolcular akam

sabah kemere kar, adeta kendi mlk-

leriymi gibi mutasarrf olan sahiple-

rinin evlerine gerektii miktar kadar

suyu salverirler, her birinden ayda 10,15, 20 kuru alrlard.

Kemerin Fatih tarafndaki kapsna

bitiik kahve dkknlarnda -ki keme-

rin anahtarlar burada dururdu- bu-

lunanlar ecnebi seyyahlar drt gzle

beklerler, geldiler mi bir eyrek bir

mecidiye karlnda kemere karp

stanbulun panoramasn seyrettirir-

lermi. 1908 ylndaki yangnn ev-

reye verdii felaketin grnts yine

Bozdoan zerinden ekilen fotoraf-

lar sayesinde gnmze ulamtr.

Sonralar blge yangn yeri halinde

bakmsz kald iin kemerin stne

k tamamen kontrolsz braklm-

tr. Bir sylentiye gre kemer o kadar

kontrolsz kalmtr ki, zerinden de-

vaml su gemekte olduundan besle-

yici otlarn kmas yznden bu defa

da buraya bazen otlamak zere hay-

vanlarn karanlar olmutur. Hatta

bir gn surun zerindeki bir inein

ayann kayd ve surun dibindeki

bir evin zerine dt, dam delip

evin iine girdii sylenir. Yine yangn-

dan sonraki dnemde surun baz gz-

lerinin iine evler de yaplmt.

2. Dnya Savandan nceki yllar-

da stanbulun nazm plann hazrla-

yan H. Prost, ehri Galata-Beyoluna

balayan ana caddenin (Atatrk Bul-

var) Bozdoan Kemerinin heybetini

belirtecek ekilde onun altndan gei-

rilmesine zen gstermitir.

Bugnk haliyle Bozdoan Kemeri

tamam olmayp her iki ucundan ve do-

udaki blmnn iinden baz para-

lar eksiktir. Fatih tarafndaki ucundan

50 metrelik bir parasnn yakn tarih-

lerde eksildii bilinmektedir.

Kemerin bugn mevcut olan para-

larnn Fatih yakasndan itibaren 1den

40a ve 46dan 51e kadar olan gzleri

Roma devri yapsdr. 52-56. gzler Ka-

nuni Sultan Sleyman, 41-45. gzler

ise II. Mustafa devirlerinde tamir etti-

rilmilerdi. ehzade Camii ile Delikan-

l Soka arasndaki parasndan ise

toprak stnde hibir iz kalmamtr.

En yksek kenar deniz seviyesin-

den 61 metre yukarda olan kemerin

1-17. gzleri tek sra; 18-73. gzleri ise

ift sra halindedir. Dier uta gzlerin

yine tek sraya indikleri grlr.

Kemerin genilii Fatih taraf ucun-

da 3,40 metre ile balamakta, gzlerin

ift kat olduu yerde 5,65 metreyi bul-

makta ve dou ucuna yaklarken 4,30

metreye inmektedir.

Aslnda su, kemerin stnden ak

bir kanal iinde geirilmekte iken son-

ralar knkler denmi, daha sonra

da demir borular konulmutur. Bu

borulardan gelen su, yakn tarihlere

kadar Sleymaniye Camiine ve Beya-

zttan itibaren yer alt kanal ile Aya-

sofya taksimine, oradan da Topkap

Sarayna gidiyordu.

Kemerin zeminden imdiki yk-seklii baz ksmlarda 28-29 metreyi

bulmaktadr. Uzunluu ise Fatihten

ehzade Camiine kadar olan paras

592,40 metre, Beyazt tarafndaki par-

as 199,28 metre olduuna gre bu

rakamlara aradaki eksik ksm ve bat

ucunda yklan para da eklendiinde

uzunluu 971 metreyi bulmaktadr.

Kemer hakknda en etra alma

olan K. O. Dalmana aitDer Valens-Aqu-

adukt in Konstantinopel (Bamberg1933), Alman Arkeoloji Enstitsnn

stanbul ubesi yaynlar arasnda Al-

manca olarak baslmtr. Burada tek-

rarladmz ller bu yayndan der-

lenmitir.

Muntazam kesme talarla ina

edilen Bozdoan Kemerinin orijinal

teknik zellikleri, en iyi durumda ka-

labilmi olan 25. gzde grlmektedir.

Baz ksmlarda ise tuladan yaplm

yamalar dikkati eker.

Ayrca 1988 ylna doru stanbul

Belediyesinin istei zerine bir grup

aratrc tarafndan kemerin ayakla-

rnn birinde derinlemesine bir kaz

yaplarak toprak altnda kaldklar iin

yangnlarn ypratamad baz talar

yontulduklar biimde meydana ka-

rlabilmitir.

stanbulun ayakta duran en eski ta-

rih eserinin de genel bir tasviri ve ksa

tarihesi bundan ibarettir.


EZAN KEMERNSTNDE OKUNDU

Bozdoan Kemernn dou b-

lm Sultan II. Mustafa tarafndan

1109da (1697-98) tamr ettrlm

ve bu mnasebetle, tarh beytd-b klp lem zzle Sultan

Mustaf / Bl-y tk- serblend

ml-hayta nvedan olan be

satrlk br ktabe kuzey cephe-

snde 45. payenn yzne konul-

mutu. Bundan sonra da zaman

zaman ufak tamrlern yapld

blnmektedr. 23 Austos 1908de

stanbulun bu blgesn mahve-

den byk yangnn sabahnda

evredek btn cam ve mescdler

yandndan ezann kemern stn-de okunduu, o gnler yaayanlar

tarafndan sylenmektedr.

Usta Kalemler


51/2302015 EYLL /DERN TARH 49

KRAL THAL ETMTYUNANSTAN ALMANYADANOSMANLIDAN KOPAN

Avrupa Tarihi

unan bamszlkhareketi 1821 y-

lnda alevlenmi,

bu Osmanlnn

i ve d politikadaki ma-

nevra kabiliyetini olduk-

a zorlatrmt. Megali

dea ve Mavri Mira gibi

gelecee ynelik, ger-

ekle badamayan

fikirler yayan ve Filiki

Eterya gibi komitelerkuran Yunan eteciler

katliamlarla Avrupadaki

dindalarnn gzne gir-

mek iin abaladlar.

Bamszlk serve-

nini tetikleyen olay,

1774te imzalanan K-k Kaynarca Antla-

masdr. Antlamayla

birlikte Rusya, Osman-

l topraklar zerinde

yaayan Ortodoks kili-

sesine bal Yunan azn-

l koruma ve savunma

hakkn elde etmi, bylece dolayl

yoldan Devlet-i Aliyyenin i ilerine

karma avantajn yakalamt. Yine

bu antlama dahilinde Yunan-

lar, Karadenizde Rus bayra

Deri̇n Tari̇h Eylül 2015

Documents

Transcript of Deri̇n Tari̇h Eylül 2015