7/28/2019 Der Zor nsanlk Dramnn Tan Olan Topraklar

1/6

Der Zor: nsanlk Dramnn Tan Olan Topraklar

Sait ETNOLU

Raymond Kevorkiann Der Zor, Soykrmn ikinci safhas[1], Ermeni Soykrmnn bir

belgeseli olarak okunmaldr. Kevorkiann uzun deerlendirmesi ile balayaninceleme Aram Andoniann bizzat bir kurban olarak kendisinin tanklklar ve dierkurbanlardan derledii tanklklarn, Suriye ve Mezopotamyadaki toplamakamplarnda ve sevkiyatlar da bizzat grevli Osmanl yetkilileri, tank olan mttefikmisyon grevlileri ile Vatikan grevlilerinin tesbit ve tanklklarn, Tessa Hofman ilebir tandk yolda Aram Pehlivanyann kz Melinnin Alman misyonerlerininSoykrmn birinci evresine dair tanklklarnn deerlendirmeleri ile soykrm srecininbirinci evresi ile ikinci evre bir btnlk iinde ve birbirini tamamlayan son derecenemli bir Ermeni Soykrm almasdr. Ksaca Soykrmn ilk elden tankldr.

Kevorkian, Soykrmn eitli safhalarnn kurbanlar ve onlar tamamlayan eitliyelpazedeki grevlilerin tanklklaryla okuyucuya sunarken sunumunda bu tanklklareitli aratrma ve istatistiklerle de destekleyerek tanklklarn nemini daha daarttrr.

Bir ekilde iskan blgesi olarak adlandrlan Suriye vilayetine, TCnin istemediisay ile ulaan kurbanlar zellikle hayatta kalamayacaklar yerlerde tutulduklar,Douda Azez(Bab) eddade Der Zor geninde ve Batda Halep(Sebil) HavranCebel Lbnan eridinde yeniden krma tabi tutulup Soykrmn ikinci evresi

gerekletirilir. Bu blgeler lm tarlalar haline gelir. Zaptiye yada devlet onlarnlmelerine yardm etmek iin elik etmektedir.

lm geninin bir kesindeki Der Zor, Ermeni halknn hafzasnda nemli biryerdir. Soykrmn son duraklarndan, Ermenilerin son kez krma uratld tketildiiyerlerden. Der Zordaki gnmzn Ermeni kilisesi ve Soykrm Mzesi aynzamanda bu kurbanlar iin bir ant mzedir. Her eye ramen yok olmayan Ermenihalkn simgelediini de syleyebiliriz. Kilise ve ant mze kllerinden yeniden doanErmeni halkn tasvir eder.

Mays 2007 deki Suriye seyahatimde bu mzeyi ile birlikte blgeyi snrl olsa dagrme imkanm oldu. Der Zordaki Soykrm Mzesi ve Der Zora 90 kilometreuzaklktaki Mergadehteki toplu lm kampn yakndan grebildim. Grntkorkuntu aradan 92 yl gemesine karn Soykrmn izleri silinmemitir. Grntlerbende tarifsiz ac duygular brakt. Elinizde tuttuunuz kitab hazrlarken aynduygular yeniden yaadm. Kitabn redaksiyonunu aylarca bitiremedim.

Katliamdan bir mucize eseri kurtulan Antepli Dikran Berberyan lm kampMergadehi u cmlelerle anlatr: eenler, bizi, Ras ul-Ayn yoluyla Halepe sevkedeceklerini bildirerek, 25 bin kiilik kafilemizi 8-10 kadar gruba ayrdlar. Fakat,Halep yerine, Suvar ve eddade arasndaki dan br yamac zerine, onlar

7/28/2019 Der Zor nsanlk Dramnn Tan Olan Topraklar

2/6

katlettikleri Mereda (Marghada) lne gtrdler. Araplar da ayn ekilde 10yandan kk kz ocuklarn kirlettiler ve rzlarna getiler ve Murrattan gelenyzlerce gen yetimleri Haburun iine attlar. Mergadeh (Marghada) Suriyede bilinentoplu lm kamplarndan sadece biridir, Ras ul Ayn, Meskene gibi baka yerlerde varancak dier blgeleri grme imkann daha 2007deki seyahatimde bulamadm gibi,sonraki iki seyahatimde de blgeye gitmeme ramen kamp alanlarna girme imkannelde edemedim. Mergadehteki toplu lm kamp ok geni bir alan, 92 yl nceldrlen masum insanlarn kemikleriyle dolu Kurbanlarn bir mezar bile olmam,ac eken bedenlerinden kalan kemikleri ln rzgarlaryla srklenen kumlarlartlm, herhangi bir alet olmakszn elle kumun kaldrlmas halinde bile kurbanlarnkemikleri karnza kyor. Bu kampla ve dierleriyle ilgili hazrlanan Al ErmenLubnen belgesel filmi soykrm belgeselidir ve sze gerek brakmaz. Okuyucutanklklar okurken Suriyenin corafi haritasna da bir gz atarsa Ermeni halknayaatlan dehetin boyutunu anlamasna yardmc olur dncesindeyim ki lm

tarlalarnn boyutunu grebilsin.

Der Zordan geip mucize eseri kurtulanlarn bandan geenleri sizlere aktaracaksz daarcna sahip olmadm itiraf edeyim. Ben buna muktedir olmadm gibikimsenin de olduunu sanmyorum. Yaananlar kelimelerle ifade edilemeyecek kadarinanlmazdr: Halk kendi kendini tketiyordu: yiyecee ihtiyac vard ve o da buradayoktu. lm eek, at ve kpekleri vs., ve hatta insan cesetlerini yiyen insanlargrdm. Dibsi, ancak 6 ay sresince toplama kamp olarak faaliyet gstermesinekarn, insanlar iin, sevkiyatlar sresince, bu kadar ldrc tek bir yerin

bulunabileceine inanmyorum. Burada takriben 30 bin kii, hepsi alk ve tifsnedeniyle ldler. Meskenede lme mahkm edilmilerin hepsi biraz daha fazla acekmeleri iin Dibsiye gnderilmilerdi. Dibsiyi, Meskenenin mezar olarak kabuledebiliriz.

Pipe Karademirciyann szleri hibir yoruma gerek brakmaz: Bu kadnlarn arasnda,bir elinde ncil, br eliyle yemek iin ate stne koyduu nal tutan erkek kardeimYervantn karsn grdm. Beni grr grmez, alamaya balad ve bana: te gndr ki bu atn toynayla hayatta kalyorum. Benim sevgili tek ocuum ld.Onun yok olmasna zlmyorum, fakat dierleri ben grmeden, gizlice onun

cesedini aldlar, piirdiler ve sonra yediler. te budur ki bana ok ac veriyor,kvrandryor, aklmdan hi kmyor dedi. kinci gn, oradaki Araplarn yannda birpara ekmek zerine elimi koyabildim. Bu ekmei, alktan alayan kzma verdim.Kk bu ekmei eline ald zaman, bana bakarak alamaya balad. Ona niinaladn; neden ekmeini yemediini sordum; Bana ayn anda hem enfes, okgzel ve hem de dokunakl, ilendirici bir bak att ve dedi: Ahh Mama, senburada yok iken, bu kadn kendi ocuunu ldrd ve u anda onu yemeleri iinpiiriyor. Sen de benimle ayn eyi mi yapacaksn? Bunun zerine, gzlerim gzyalarla dolu kendimi, benim sevgilime g vermek, onun toparlanmasn salamak

iin zorladm. Bunu ok zorlukla baarabildim ve ona ekmei yedirdim.

7/28/2019 Der Zor nsanlk Dramnn Tan Olan Topraklar

3/6

Aram Andonyan, derlemeleriyle ilgili yarnn tarihilerine Der Zora dair u ikazyapmaktan kendini alamaz: Bazlar, Der-Zorda oluan olaylar zerine birok kerelertekrarlanan btn tanklklarn, buralardaki kk ocuklarn, veya biraz dahabyklerinin, her trl hayatta kalabilme imknndan mahrum braklmolduklarndan ve alktan kvrandklarndan, hellarn evresinde dolatklarn, kendiyiyecek ihtiyalarn karlamak iin insan dklarna mit baladklar zerine yapmolduklar dorulamalarn abartl olarak dnebilir, kabul edebilirler ancak bazaklamalara gereksinim duyulmaktadr ki ben bunlar, toplam olduum -Benahsen bunu yazmak iin gerekli olan zamana sahip olacam dnmyorum-materyalleri kullanarak tarihi yazacak olanlarn, bu olaylar abartl bularak ihmaletmemeleri iin, bu aklamalar burada notlar halinde aktaryorum.

Andonian Marat Kampnda yaananlara dair u notu der: Bir adrn altnda a biryetikin ve kk bir kz, kk kz lme yakn bir durumda uzanm pimekte olan

etin kokusu kza kadar gelmektedir. Bu ktlk gnlerinde, bu byk bir ayrcalkt.Yetikin ve kk kz birbirlerine bakmaktadrlar. Bir sreden beri artk eek etisatlmyordu; artk hi ldrlecek eek kalmamt. Muhtemelen yine kk bir ocuklmt ve phesiz onun etini piiriyorlard. Kk kz annesine: Anne, artkdayanamyorum, onlardan bir para istemeye git der. adr terk eder ve bir mddetsonra ok krgn ve kzgn bir ekilde kznn yanna dner. Kk kz ona ondanvermediklerini anlar, fakat midinden ve arzusundan ok abuk vazgemekistememektedir ve sorar: Ondan vermediler, mama. Hayrkzm kr olsunlar.Kk kz o zaman yazgsna boyun eerek annesine tte bulunarak, talep eder:

Mama, ben de lrsem, sen de onlara benim etimden verme Szn bittii yerdir.

Der Zor hala kayp Ermenilerin youn olduu yerlerden biridir de. Her yl birkaAraplam Ermeni aile kefediliyor(!) Bu konuda Badrig Kouyoumdjian ve ChristineSimeonenin Deir es Zor, Sur Les Traces du Genocide Armenien de 1915 adlalma ile olaylar ayrntl olarak anlatr.

Artk merhaba demeye [muktedir] hi bir Ermeni kalmamaldr. Herhangi bir damarnErmenilere kar acma duygusu ihtiva ettiini rendiim zaman, onu keserim vedar ekip karrm diyen Der Zordaki Soykrmn sorumlusu mutasarrf Salih

Zekinin [Zor] krmdan sonra komnistlere katlmak iinBakuya gidii de ayr birironidir. Salih Zeki Zor TKPye katlr. Son olarak M. Suphi ile M.Kemal arasndakiirtibat salarken gryoruz. M. Suphi ve arkadalarn sonu ise malum

Soykrmn bir yz de emval-i metrukelerdir. Ermenilerin tarihi topraklarndanskldkten sonra terk ettirildikleri mallarn talann sava srasnda Osmanlnnmttefik temsilcileri Bulgaristan Bakonsolosu G. Seraphimoff Avusturya-MacaristanKonsolosu, A. Nadamlenzki u szlerle ifade ederler: Darya gnderilenlere aiteyalar, yeniden bir kez daha Trk alcsnn tercihine sunulduu ak arttrmalarda,ok dk, gln fiyatlara satldlar. te bu ekildedir ki ynetmelie gre, saymnn

ve dkmnn karlmas gereken mal varlklar, zenginlikler gasp edildi. Daryaatlmann ayn gecesi, Trk temsilcileri sahipsiz kalan evlerde kendilerine kk

7/28/2019 Der Zor nsanlk Dramnn Tan Olan Topraklar

4/6

ziyafetler verdiler; buralarda piyano alnd, mahzenler boaltld ve orada bulunanyiyecekler yenildi. Ayn grntler ikinci gn, gn boyunca tekrarlandlar.

Ayn grevliler bir eye daha dikkat ekerek, ttihak ve Terakki Cemiyetinin bugneuzanacak ve gnmz de ipotek edip esir alacak bir gelimeyi vurgularlar: Trk

okullarnn ve zellikle Komitenin okullarnn rencilerinin yzlerce Ermenininacdan ldrm ve mitsizlik iinde gidilerini, bir trene elik eder gibi seyretmeyegetirilmeleri, imzas bulunanlarn [G. Seraphimoff ve A. Nadamlenzki] grne greok ciddi bir tehlikedir! Bu, ocuklarn kalplerinin ve ruhlarnn iine, gnn birindebugnk dostlarna kar da ynelebilecek, kinin yerletirilmesi ve beslenilmesi, Jn-Trk komitesinin dhili politikasnn gizli niyetlerinin kefedilmelerine yol amakta veonlar ortaya karmaktadrlar. Ermenilere kar hibir sempatisi olmayan AlmanMisyoner Hans Bauernfeind, mttefik, Bulgaristan ve Avusturya-Macaristanmparatorluu temsilcilerinin yarglarn tamamlayarak, uygulamadaki Alman faktr

ve etkisine istemeden de deinmek zorunda kalr: 1895/96 yllarndaki katliamlardanfarkl olarak, bunlar halkn nnde yurtseverliin bir gereklilii olarak atafatl vegsterili durumlar altnda tannmayacak bir kla sokularak, hukuken yarglanmasgereken katliamlar gizlice gerekletirmektedirler ve neredeyse hibir gerekeleriolmadan Belikadaki Almanlarnrnei gsterilerek kendilerini haklkarmaktadrlar Eer bununla bir cezann uygulanmas anlalyorsa, bu sonsuzderecede zalimce, kan dkc ve yasalara kar olan keyfi bir yntemdir Benimgrme gre, burada bulunan gl baz adamlarn, Haim beg ve oullar gibildrlen Ermenilerin mallaryla -bir eit sava ganimeti gibi- zenginlemek

istemeleri btn bunlarda byk rol oynad.

Soykrmn bir dier yz de eftal-i metrukelerdir. Yani el konulan ocuklar vekadnlar: ocuklarn maddi sefaleti szlerle ifade edilemezdi, fakat ahlaki, ruhsalsefaletleri ok daha ktyd. ok sayda erkek ve kz ocuklar kleleri olduklar,denetimi altnda bulunduklar kadn ve erkek sahiplerinin canavarca, vahi itahlarngidermek iin kullanlyorlard. Bir yal adam yannda 15 yandan kk 15 kzalkoyuyordu. Daha sonra onlardan bazlarnn cesetleri yolda bulundu, dierleri isesokaa atlmlard. ocuklarn fahielii: bunun ne anlama geldiini anlamaya,hissetmeye aln. Sebil Havran- Cebel eridindeki Ermeni Mltecilerin durumuyla

ilgilenmesi iin Ermeni gen havuzundan faydalanmak isteyen Cemal Paa tarafndangrevlendirilen Hasan Amcann izlenimlerinin banda grdklerini yle kaydeder:Bana beraberinde hizmetkr olarak erkei ve iki kz gtrmekte olduunubildirilmiti. Havrann eski delegesi bunda hibir engelin olmadn dnyordu.Ermeni ocuklar deiller miydi, annesiz, sahipsiz? Sava dneminin mrrtezkerelerinin incelenmesi bu gibi uygulamalarn ok doal olduu grlr.Cepheden, grevden, menzilden dnen sivil ve askeri ahsiyetler yanlarndaErmenilerden ikinci nc e ve hizmetilerle birlikte dnmektedirler. Hasan Amca,Cebeldeki Ermeni kurbanlarnn durumunu anlatrken izdii tabloyu tarif etmeye

insanlk d szleri bile hafif gelir. Kurbanlar ile ilgili olarak syledii szlerinanlmazdr: Bu dalar, yaratllarndan gnmze kadar, bu denli korkun bir

7/28/2019 Der Zor nsanlk Dramnn Tan Olan Topraklar

5/6

insanlk dram, sefaleti, acy tamamlard. Kendi benzerinin, ot, kokmu hayvan etive hatta kendi ocuunu yediini gren insan ne hisseder? Diyebilirim ki, bendonmu, ta kesilmitim. Gsz ayaklaryla yrmeye, hayvanlar gibi otlayan, bykbir itahla, ok ackm bir srtlan gibi bir katrn cesedinin paralarn elde etmeyideneyen, abalayan ve buhayvan leinin barsaklarn paylaabilmek iin birbiriniboazlayan insanoullarn grdm. nsann btn duygular hissetmemeye,almamaya balyor, gzler grmeyi, kulaklar duymay reddediyorlar Onlarafotoraf makinemle yaklatm zaman bile, hirahatszlk duymadlar. Onlardanhibiri bakmak iin dnmedi.

Osmanl mparatorluunda 1909da klelik kaldrd halde (!) blgede kadn veocuklarn toplu olarak satld esir pazarlar kurulmutur. Hasan Amca, srlenErmenilerin iskan diye bir projenin olmadnn kantlarn da sunar, abalar vatanhainliiyle edeerdir: Bu zavalllar, sadece lmden kurtarmay arzu etmi olmay,

vatana kar ihanet olarak kabul eden kiiler vard ve bu hareketleri organize edenkiiler de basit bir ekilde vatan haini olarak kabul edilmilerdi. Suriye anlarnyaynlayan Hasan Amcann tefrikas gazeteden birden bire kesilir. Susturulur. Tehditmektuplar alr: Bir tehdit mektubunda, bana unlar yazlmaktadr: Her ndestlan pilav gibi, meseleyi tartmaya ayor, gndem konusu yapyorsun; uherkesin sustuu anda, sen iindeki zehiri kusuyorsun. Okuyucu kolayca tahminedebilecei gibi Hasan amca susturulacak ve cezalandrlacaktr, bu cesur ve vicdansahibi insan 1961 ylnda yoksulluk iinde lr. O dierleri gibi kurbanlar soymamonlara yardm elini uzatmtr.

Hasan Amca szlerini balarken bu gne de seslendiini syleyebileceim szlerininaltn iziyoruz: Trk Milletini tanyorum. Fakat onun iki deposu var: Birincisi, tahrikedilmeden, nedensiz silahlarn eski dostlarna kar skt, ikincisi lkede krmlaryapt Sadece ar sululuun aptall, budalal inkr ettirir Hangisinin daha iyiolduunu deerlendirelim, itiraf etmek veya inkr etmek Kald ki, siz dahi ak birekilde kabul etmektesiniz: Trk de Ermeni de, ayn ekilde srgnlerin altndakigerekleri bilmektedirler.

Ermenilere kar hibir sempatisi olmadn ifade ettiimiz Alman Misyoner Hans

Bauernfeind grdkleri karsnda unlar sylemekten kendini alamaz: Ermenilerihedefleyen, genel ahlak kurallarn hie sayan, kuvvetli bir imha etme politikas szkonusudur Kadnlarn yaamalarna izin verilmektedir, bu da onlar ryereklme brakma anlamna gelmektedir; ayn ey ocuklar iin de geerlidir veya onlarTrkletirilmektedirler.

Ne yazk ki Osmanl ile mttefik olduklarndan reel politik gerei Bauernfeindsusmasnn zorunluluk olduunu kaydeder. Ermeniler reel politiin kurbanolmulardr: Bizler, Trklerin mttefikleri ve kardeleri olarak, gzlerimizin nndeher eyi yapmalarna msaade etmeye zorlanyoruz Stratejik gereklilik bahanesi

altnda, hkmet sadece Ermeni sorununu radikal bir ekilde kkten zmek iinideal bir imkna sahip deil, fakat o bylece ayn zamanda savan btn finansal,

7/28/2019 Der Zor nsanlk Dramnn Tan Olan Topraklar

6/6

ekonomik zorluklarndan da kurtulmaktadr. Bauernfeind, krlne tanry aletetmekten ekinmez: Btn bunlara ramen, Tanr bizim hepsini grmemizi, hepsinibilmemizi ve bizden susmamz istedi.

Bir Ermeni gen kz lmeden birka saniye nce szleri szn bittii yerdir: Benim

Tanrm, biliyorum ki sen onlardan bizim intikammz alacaksn. Fakat onlar affet,nk onlar ne yaptklarn bilmiyorlar. Tanrm ruhumu al veya birisi hayatma sonvermek istesin, nk artk bunlara dayanamyorum. Ermeni kurbanlarndrldkleri durum karsnda lm bir kurtulutur!

NOT:

1 -Raymond H. Kevorkian, Dre Zor Soykrmn kinci Safhas ev. NaringlTateosyan, Belge Yaynlar 2011