D: - 6Akbar-6-sinfziyonet.uz/uploads/books/685302/542928db65690.pdf · Har bir mavzuning ta’limiy...

3

UQTIRISH XATI

O‘zbek tili — O‘zbekiston Respublikasining davlat tili,shu bois ta’lim rus va boshqa tillarda olib boriladigan umum-ta’lim maktablarida o‘zbek tilini ikkinchi til sifatida o‘qi-tilishiga katta e’tibor qaratilgan. Ushbu maktablarda o‘zbektili fanini o‘qitishdan ko‘zda tutilgan maqsad turli millatvakillarining o‘zbek tilida o‘z fikrini mustaqil holda og‘zakiva yozma bayon etishlari, turli mavzularda erkin muloqotyuritishlari va savodli yoza olishlariga erishishdan iborat.

Buning uchun o‘quvchilar:— o‘zbek tilidagi nutqni tushunish, kundalik ijtimoiy

mavzularda o‘z fikrini erkin bayon qila olish va muloqotgakirisha olish, savodli yoza olish malakasiga ega bo‘lishi;

— Davlat ta’lim standartlarida belgilab qo‘yilgan me’yordarajasida so‘z boyligiga ega bo‘lishlari, ushbu so‘zlarningmuayyan grammatik shakllarini o‘zlashtirishlari va ularnio‘z nutqiy faoliyatlarida turli vaziyatga mos ravishda qo‘llayolish ko‘nikmalarini egallashlari;

— o‘quvchilarga mashqlar va adabiy o‘qish uchunberilgan matnlar asosida milliy istiqlol g‘oyalarini, milliy-ma’naviy qadriyatlarimizga hurmat, ajdodlarimiz meros-larini qadrlash tuyg‘ularini singdirish, vatanga sadoqatli,o‘z mustaqil fikriga ega bo‘lgan har tomonlama yetuk bilim-don yoshlarni tarbiyalash talab etiladi.

Ushbu maqsadlarni amalga oshirish uchun quyidagivazifalarni bajarish ko‘zda tutiladi:

— ta’lim boshqa tillarda olib boriladigan maktablardao‘zbek tili fanini o‘qitishda, avvalo, ta’lim bosqichlariarouzluksizlikka amal qilish, ya’ni 6- sinf uchun rejalashtirilgano‘quv dasturi boshlang‘ich sinflar uchun o‘zbek tilidan o‘quvdasturining tadrijiy davomi va ayni paytda 6- sinf uchunasos bo‘lishiga erishish;

— mavzulararo izchillik va uzviylik tamoyiliga to‘liqrioya qilish, nutqiy mavzular, grammatik mavzular hamdaadabiy o‘qish materiallarining muayyan izchillikda va o‘zarouzviy bog‘liqlikda berilishiga erishish.

4

— mashqlar, matnlar va adabiy o‘qish materiallariningosondan qiyinga, oddiydan murakkabga tomon tadrijiyo‘stirib borishiga e’tibor qaratish, ularning o‘quvchilarningyosh xususiyatlariga mos bo‘lishini ta'minlash;

— o‘zbek tili ta’limida zamonaviy pedagogik texnolo-giyalar va axborot vositalaridan foydalanishga qaratilganmashqlar, topshiriqlar tizimini yaratish va dars ishlanma-larida ulardan foydalanishning samarali yo‘llarini ko‘rsatibberish;

— o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatadigan ijodiyva vaziyatli topshiriqlar tizimini yaratish, har bir mavzugaijodkorlik bilan yondashishga o‘rgatish;

— o‘quvchilarni dars jarayonida yakka tartibda mus-taqil, ijodiy, guruhlar bilan va hamkorlikda ishlashga o‘rga-tish, suhbatdoshlari bilan muloqotga kirishish, suhbatjarayonida o‘z fikrini bildirish va o‘zini qiziqtirgan ma’lumot-larni so‘rab bilib olishga o‘rgatish.

Mazkur metodik qo‘llanma ana shu tamoyillarga asos-lanib tuzilgan bo‘lib, ta’lim boshqa tillarda olib boriladiganmaktablarning 6- sinfi uchun yangi o‘quv dasturi asosidayaratilgan "O‘zbek tili" darsligiga to‘la muvofiq holda tuzildi.Xususan, qo‘llanma quyidagi tuzilishda yaratildi:

1. Metodik qo‘llanmada 6- sinf o‘quv dasturi va u asosidayaratilgan darslikda berilgan 24 ta nutqiy mavzu izchillikva uzviylikda yoritildi, har bir mavzu uchun dars ishlanma-lari o‘quv dasturida tavsiya qilingan dars soatlariga mostarzda tuzildi.

2. Har bir nutqiy mavzuni o‘qitish metodologiyasigaoid yo‘llanma va tavsiyalar berildi. Buning uchun har birmavzu bo‘yicha mavzuni o‘qitishning texnologik xaritasiberilib, unda ta’lim shakli, metodlari, vazifalari va natijalarito‘liq bayon qilindi.

3. Har bir mavzuning ta’limiy va tarbiyaviy maqsadlari,ushbu maqsadlarni amalga oshirish uchun qo‘llanishi kerakbo‘ladigan yangi pedagogik usullar, vizual vositalar, didaktiko‘yinlardan turli dars bosqichlarida samarali foydalanishyo‘llari ko‘rsatib o‘tildi.

5

4. Grammatik mavzular bo‘yicha beriladigan ma’lumot-lar ilmiy jihatdan asoslangan va 6- sinf o‘quvchilariningyosh xususiyatlariga mos ravishda qoidalarning qisqa,ixcham berilishiga, sodda va ravon tilda tushuntirilishigae’tibor qaratildi.

5. Darslikda nutqiy mavzularni ham, grammatikma’lumotlarni ham o‘zaro uzviylikda va bog‘liqlikda berishmasalasiga jiddiy e’tibor qaratildi va buni amalga oshirishyo‘llari hamda shu orqali erishiladigan samarali natijalaraniq ko‘rsatib o‘tildi.

6. Hozirgi kunda ta’lim tizimida ko‘plab yosh o‘qituv-chilarning faoliyat yuritayotgani e’tiborga olinib, dars ish-lanmalarida har bir dars rejasi to‘liq va keng berildi. Taj-ribali o‘qituvchilarning ijodiy yondashish va ta’lim mas-kani shart-sharoitidan kelib chiqib, dars rejasi va dars jara-yonini yanada takomillashtirishlari, o‘z o‘quvchilariga moslabqo‘llashlari ko‘zda tutiladi.

AAdabiy o‘qish materiallaridan foydalanish

O‘quvchilarni nutqiy mavzuga mos o‘zbek bolalar shoir-lari va yozuvchilarining ijodlaridan namunalar: hikoyalar,she’rlar, rivoyatlar, masallar va ertaklar bilan tanishtirishorqali o‘quvchilarga milliy qadriyatlarimizni singdirish, aynipaytda ularning so‘z boyligini oshirish, turli mavzulardaerkin muloqot yuritishga o‘rgatishda adabiy o‘qish material-larining ahamiyati nihoyatda katta.

Adabiy o‘qish materiallari va ijodiy savollar o‘quvchilarnimustaqil fikrlashga, olgan taassurotlarini umumlash-tirishga, ijobiy va salbiy qahramonlarga munosabat bildi-rishga, ulardan xulosa chiqarishga o‘rgatadi. O‘qigan hikoya,ertaklarni qayta so‘zlab berish, she’rlarni yodlatish o‘quv-chilarning nutqini boyitadi, so‘z boyligini oshiradi.

Qo‘llanmada o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini e’ti-borga olingan holda vaziyatli topshiriqlar, test va bosh-qotirmalar yechish, rasm ustida ishlash, maqollardan foy-dalanish, berilgan matnlar va topshiriqlar orqali o‘quvchi-

6

larni mustaqil fikrlashga yo‘naltirish ularning o‘zbek tilifaniga qiziqishlarini orttirishga yordam beradi. Barchamashqlar va topshiriqlar DTSning 6- sinflariga qo‘yilgantalablarga mosdir.

Ayni paytda tavsiya qilinayotgan matnlarda shu mav-zuda berilishi kerak bo‘lgan grammatik shakllar bo‘lishigaalohida e’tibor qaratildi. Natijada har bir mavzu 2 darsgabo‘lingan bo‘lsa-da, bir yo‘nalishda ketadi va bir umumiymaqsadga bo‘ysundiriladi. Darslarda zamonaviy pedagogiktexnologiyalarni qo‘llash, turli o‘yinlardan, test topshiriq-lari, qo‘shimcha didaktik materiallar, texnika vositalariyordamida hamda ta’limning interfaol innovatsion usulla-ridan foydalanishga harakat qilindi. Ayrim dars ishlanma-lari loyihalashtirish metodida tavsiya etildi. Bu o‘qituvchi-larning o‘zi ustida ishlashlariga, o‘zlarining ijodkorlik qobi-liyatlarini namoyish etishga, ayni paytda o‘quvchilarningiqtidorlarini ham aniqlash va rivojlantirishga yordam beradi.

TTa’limiy didaktik o‘yinlar va pedagogikmetodlarni tatbiq etish

Zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalario‘quvchilarning egallayotgan bilimlari mustahkam bo‘lishi-ga, ularning qo‘shimcha adabiyot o‘qib, mustaqil izla-nishlariga, lingvistik materialni o‘zlari qiyosiy tahlil qilaolishlari va ular asosida xulosa chiqarishga o‘rgatadi. Shubois ta’lim metodlariga jiddiy e’tibor berish hozirgi kuntalablariga aylandi.

Odatda, darsning ta’limiy maqsadiga bir emas, bir nechametodlardan foydalanish evaziga erishiladi. Buning uchuno‘qituvchi o‘zi tanlagan metodining avval darsda berilishiko‘zda tutilgan bilimlar, o‘quvchilarga egallashi kerak bo‘lganmalakalarga qanchalik mosligini, so‘ngra kuzatishlar asosidaushbu metodning dars jarayonidagi samaradorlik darajasinianiqlaydi. Agar samaradorlik darajasi pasaysa yoki o‘sishkuzatilmasa, darrov metodni o‘zgartirish lozim bo‘ladi.

Jumladan, yangi mavzu bayoni bosqichida muammoli

7

vaziyat hosil qilish uchun "Aqliy hujum", "Klaster" metod-laridan, rolli o‘yinlar, zaruriyat tug‘ilganda an’anaviy tu-shuntirish metodidan, shuningdek, o‘quvchilarni baholashdaBBB usulidan foydalanish tavsiya etildi.

Har bir darsni turli va eng yaxshi saralangan o‘qitishmetodlarini qo‘llagan holda tashkil etish, o‘quvchilarningmustaqil aqliy faoliyatini faollashtirishga, ularning nazariybilimlarni to‘liq o‘zlashtirishlariga yordam beradi, o‘zkasbiga qiziqishi ortib borishiga olib keladi. Bu darslardaberilayotgan ilmiy-nazariy bilimlar yordamida o‘quvchidamustaqil fikr hosil bo‘lishiga sharoit yaratiladi. Aksincha,bir xil metodning qo‘llanaverishi yoki metodning noto‘g‘ritanlanishi esa o‘quvchilardagi qiziqishni so‘ndiradi, ularningaqliy faoliyatini susaytiradi. Bu o‘rinda shuni alohida qaydqilib o‘tish kerakki, o‘qituvchi interfaol usullarni qanchako‘p bilsa, o‘z faoliyatida faqat yagona bir metodning o‘zibilan chegaralanib qolmaydi, pedagogda ularni bir-birigaqiyoslab, darsning ta’limiy maqsadlariga muvofig‘ini tanlabdars o‘tish imkoniyati paydo bo‘ladi.

Demak, o‘qituvchi bir emas, bir necha pedagogik usul-larni yaxshi bilishi va zaruriyat tug‘ilganda ularni o‘zaroqiyoslab, darsning turli bosqichlarida almashtirib qo‘llashimaqsadga muvofiqdir. Xususan, quyi sinflarda ta’limiydidaktik o‘yinlardan foydalanish muhim o‘rin tutadi. O‘quv-chilarning yosh va psixologik xususiyatidan kelib chiqadiganbo‘lsak, o‘yin dunyoni va o‘zlikni anglashda, qiziqishlariniqondirishda, o‘quvchilarning ijodiy tafakkurini o‘stirishdaasosiy vosita hisoblanadi. Ta’limiy o‘yinlar bilimlarni o‘zlash-tirish jarayonini yengillatishga, o‘quvchilarni darsga to‘liqjalb etishga yordam beradi.

8

OO‘ZBEK TILI o‘quv fànidàn uzviylashtirilgan6- sinf uchun o‘quv dasturi asosida taqvim-mavzu reja

Darstartibi

Darsning nomiDarssoati

I chorak (18 soat)

1-2 Obod o‘lkam. Aniq va mavhum otlarining qo‘llanishi.

3-4 Oromgohda. O‘rin - joy otl�ri, ularning yasalish i va qo‘llanish i.

2

5-6 Bilim - xazina. Kasb -hunar otlari, ularn ing yasalishi va qo‘llanishi

2

7-8 Sinf rahbari. Narsa-buyum otlari, ularn ing yasalishi va qo‘llanishi.

2

9-10Xatolar ustida ish lash

2

11-12 Adabiyot muzeyida. Otlarda -day, -dek, kabi, xuddi shakllarin ing ish latilishi.

2

13-14 Men sevgan ko‘rsatuv. Egalik qo‘shimchalari bilan kelgan o‘zlik olmoshlarining qo‘llanish i.

2

15-16 Kuzgi ne'matlar. Kelishik qo‘sh imchalari bilan kelgan bo‘lishsizlik olmoshlarin ing qo‘llanishi.

2

17 NI - 2. Test sinovi. 1

18 Takrorlash 1

II-chorak (14 soat)

19-20 Kutubxonada. Kelishik qo‘shimchalari bilan kelgan gumon olmoshlarining qo‘llanish i.

2

21-22 Qadim iy va navqiron shaharlar. Ozaytirma darajadagi sifatlarn ing qo‘llan ishi.

2

23-24 Tabiat va iqlim. Orttirma darajadagi sifatlarn ing qo‘llanishi.

2

25-26 NI-3. Diktant. Xatolar ustida ish lash. 2

27-28 Chimyon tog‘larida. Chama sonlarning yasalishi va qo‘llan ishi

2

29-30 Yangi yil rejasi. Jamlovchi sonlarning yasalish i va qo‘llanishi.

2

31 NI-4. Test sinovi. 1

32 Takrorlash.1 1

9

1 2 3

III chorak (20 soat)

33-34 Ona yurt posbonlari. Butun va kasr sonlarning yasalishi va qo‘llanishi.

2

35-36 Sport - salomatlik garovi. Daraja-miqdor ravishlarining ishlatilishi.

2

37-38 Salomatlik - tuman boylik. Haqida, to‘g‘risida ko‘makchilarining qo‘llanishi

2

39-40 Buyuk allomalarimiz. Vaqtni ifodalash 2

41-42 NI-5. Matn yaratish. Mavzu: "Sog` tanda sog`lom aql". Xatolar ustida ishlash.

2

43-44 Bahorgi ishlar. Payt ravishlarining yasalishi va qo‘llanishi.

2

45-46 Milliy taomlar. Holat (tarz) ravishlarining yasalishi va qo‘llanishi.

2

47-48 Navro‘z udumlari. 2

49-50 NI -6. Test sinovi. Xatolar ustida ishlash. 1

51-52 Takrorlash 1

IV-chorak (16 soat)

53-54 Dam olish kuni. Hozirgi-kelasi zamon fe'lining yasalishi va qo‘llanishi.

2

55-56 Ona shahrim. -moqda qo‘shimchali hozirgi samon fe'lining Ishlatilishi.

2

57-58 Buyuk astronom. -ar edi shaklli o‘tgan zamon fe'lining tuslanishi va qo‘llanishi.

2

59-60 NI - 7. Diktant. Xatolar ustida ishlash. 2

61-62 Bobom xotiralari. -gan edi shaklli o‘tgan zamon fe'lining tuslanishi va qo‘llanishi.

2

63-64 O‘quvchining kun tartibi. -moqchi shaklli kelasi zamon fe'lining tuslanishi va qo‘llanishi.

2

65-66 NI - 8. Test sinovi. Xatolar ustida ishlash. 2

67-68 Takrorlash. 2

10

II MAVZU: OBOD O‘LKAM(Aniq va mavhum otlarining qo‘llanishi)

1 - dars

Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi. "O‘zbek tili" darsligi, suratlar,videokasseta, audiokasseta, disklàr, Qudrat Hikmatning"Men tug‘ilgan o‘lka" she’ri, test topshiriqlari.

Dars måtîdlàri: Hamkorlik metodi, klàstår, zànjirusuli.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchi aniqva mavhum otlar, mavhum otlarlarning yasalishi va imlosihaqida nazariy ma’lumotga ega bo‘ladi; lug‘at boyligi oshadi,ularda ushbu otlarni turli nutqiy vàziyatlàrdà qo‘llashko‘nikmalari hosil bo‘ladi; mavzu doirasida o‘z fikrini og‘zakiva yozma bog‘lanishli ifodalash malakasi shakllanadi.

Dàrs råjàsi:

1. Sàlîmlàshuv và tànishuv. O‘qituvchining kirish so‘zi. Ìàdhiya ijrîsi. 4 daqiqa

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilar og‘-zaki va yozma nutqini, o‘zfikrini turli nutqiy vàzi-yatlàrdà erkin ifodalashmalakasini rivojlantirish.

1. Ta’limiy maqsad.Aniq va mavhum otlar,yasama mavhum otlar-larning yasalishi haqidama’lumot berish, î‘quv-chilarlarning lug‘at boy-ligini oshirish.2. Tarbiyaviy maq-

sad. O‘quvchilarni res-publikamiz shahar vaqishloqlarida olib borila-yotgan obodonchilik ish-lari bilan tanishtirish,ularda vatanga muhab-bat tuyg‘ularini bilishgaundash, kuchàytirish.

11

DDarsning borishi:

1- tîpshiriqdà ràsm àsîsidà suhbàt tàshkil etish uchunyo‘nàltiruvchi sàvîllàr bårilgàn bo‘lib, kåyingi 2 tà sàvîlgàjàvîb bårishdà klàstår usulidàn fîydàlànish sàmàràli bo‘làdi.

— Poytaxtimizda yana qanday yangi inshîîtlar bàrpîetildi?

— Siz yashayotgan shahar yoki qishloqda-chi?— Bu bunyodkorlik ishlari nimaning sharofatidan?Bu tîpshiriqni quyidàgi shàkldà bajartirish kerak:Råspublikàmizning bîshqà shàhàr, tumàn yoki

qishlîqlàridà istiqlîl yillàridà bàrpî etilgàn yangiinshîîtlàrni hàm shu shàkldà ko‘rsàtish suhbàtningjînli bo‘lishigà îlib kålàdi.

So‘ngra 1- mashq va 2- topshiriq shartlari bajartiriladi.

O‘quvchilarga àniq va mavhum otlarning qo‘lla-nishi, mavhum otlarning ma’nolarini misollar bilan tushun-tirish.

2. Ràsm va videolavhalar asosidà suhbat (1- tîpshiriq). «Muqaddas zamin» matni ustidà ishlàsh, lug‘at ishi (1- màshq, 2- topshiriq). 10 daqiqa 3. Gràmmàtik qîidà bàyoni. 7 daqiqa

4. Ìustàhkàmlàsh. 2- mashq và 2- tîpshiriq og‘zaki bajariladi. 10 daqiqa 5. Vatan haqidagi maqollar, “Qurilishdà” màtni ustidà ishlàsh (3- màshq). Men tug‘ilgan o‘lka» she’rini zanjir usulida o‘qish. 10 daqiqa 6. Dàrsni yakunlàsh, î‘quvchilar bilimini baholash, uyga vazifa. 4 daqiqa

I. Tashkiliy qism. Sàlîmlàshuv và tànishuv. O‘qituvchining

kirish so‘zi. Ìàdhiya ijrîsi.

II. Nutqiy màvzu bàyoni.Vidåîlàvhà nàmîyishi và dàrslikdàgi ràsmni kuzàtish. Ràsm

va videolavhalar asosidà suhbat (1- tîpshiriq). Êlàstår usuli."Muqaddas zamin" matni ustidà ishlàsh, lug'at ishi (1- màshq).

12

IIII. Gràmmàtik qîidà bàyoni

Bilib oling! Otlar aniq va mavhum bo‘ladi. Aniqotlar biz ko‘ra oladigan narsa-buyumlarni bildiradi.Ular birlik va ko‘plik sonda kela oladi. Masalan: shahar— shaharlar, mamlakat — mamlakatlar, bino — binolarkabi. Mavhum otlar his-tuyg‘ular, shaxsga xos bålgi,kasb-hunar nomlarini bildiradi va asosan birlik sondaqo‘llanadi.

IV. Ìustàhkàmlàsh.À) 2- mashq og‘zaki bajariladi va Vatan haqidagi maqol-

larning ma’nosini tushuntirilàdi.Â) 3- mashqdagi màtn ustidà ishlàsh. Bunda àvvàl matn

o‘qitiladi. O‘quvchilardan àniq va mavhum otlarni aniqlab,ikki guruhga ajratib yozish, mavhum otlarning yasalishinitushuntirish so‘ràladi.

C) 3- topshiriqdagi "Men tug‘ilgan o‘lka" she’rini "Zan-jir" usulida ifîdàli o‘qitish.

V. Dàrsni yakunlàsh. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygavazifa. Siz yashayotgan shahar (qishloq, tuman)da qandayobodonchilik ishlari olib borilayotgani haqida yozib kelish.

Tantanalar saroyi

Yangi binolarMa’rifatmarkazi

Bunyodkor o‘yingohi

M o l i y ainstituti binosi

13

2 - dars

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" dàrsligi, suratvà vidåîlàvhàlar, Qambar otaning she’rlar to‘plami, tarqat-ma materiallar.

Dars måtîdlàri. Hamkorlik metodi, aqliy hujum,zànjir, klàstår usullàri.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchi aniqva mavhum otlar, ularning imlosi haqida nazariy ma’lumotgaega bo‘ladi; lug‘at boyligi oshadi, ularda ushbu otlarni turlinutqiy vàziyatlàrdà qo‘llash ko‘nikmalari hosil bo‘ladi; mavzudoirasida o‘z fikrini og‘zaki va yozma bog‘lanishli ifodalashmalakasi shakllanadi.

Dàrs råjàsi:

1. Darsning ta’li-miy maqsadi. Mav-hum ot yasîvchiqo‘shimchàlàr hàqidàmà’lumît bårish,ushbu îtlarni og‘-zaki va yozma nutq-da to‘g‘ri qo‘llashko‘nikmà và màlàkà-làrini shàkllàntirish.

2. Darsning tar-biyaviy maqsadi.Milliy qadriyatlargae’tibor, hurmat his-sini tarbiyalash,vatanining boy-liklarini qadrlash,ularni asrashgao‘rgatish, vatannisevishga undash.

3. Rivîjlànti-ruvchi màqsàd.O ‘ qu v ch i l à r n i“Îbîd o‘lkàm”màvzusidà mus-tàqil fikr ifîdàlàyîlish màlàkàlàrinishàkllàntirish.

1. Tashkiliy qism. Uyga vazifasini so‘rash. 7 daqiqa2. 4- tîpshiriqda berilgan “Muqaddas zamin” màtni ustidà ishlàsh. 10 daqiqa

3. Yangi màvzu bàyoni. 5 daqiqa4. Mustahkamlash. 10 daqiqa

5. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh (5-7- mashqlar). Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. “Vatanni yashnataylik” shå’ri (5- tîpshiriq). 8 daqiqa6. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. 5 dàqiqà

14

DDarsning borishi:

III. Yangi màvzu bàyoni.

Bilib oling! O‘quvchilarga mavhum otlar, ularningtub yoki yasama bo‘lishi (vijdon, måhr, ishonch,saxiylik kàbi), mavhum otlar so‘zlarga -lik, -chilik, -ch, -inch qo‘shimchlarini qo‘shish yordamida yasalishi(mardlik, shifokorlik, uchuvchilik, ishonch kàbi)haqida ma’lumot beriladi:

IV. Ìustàhkàmlàsh.À) 4-5- mashqlàr yozmà bajartiriladi. Ushbu màshqlàr

vîsitàsidà àvvàl o‘quvchilardà berilgan so‘zlarga -lik yoki-chilik qo‘shimchalaridan mosini qo‘yib màvhum îtlàrniyasàsh, so‘ng nuqtalar o‘rniga foydalanish uchun berilganmavhum otlardan mosini qo‘yib yozish ko‘nikmàlàri hîsilqilinàdi. 6- màshq o‘quvchilàrdà màvhum îtlàrni nutqdàmustàqil qo‘llàsh màlàkàsini shàkllàntirishgà qàràtilgàn.

Â) Qambar otaning "Vatanni yashnataylik" she’ri"Zanjir" usulida ifodali o‘qitiladi va lug‘at ustida ishlanadi.

V. Ìàvzuni õulîsàlàsh. Hàr bir màvzu yakunidào‘quvchilàrning màvzu bo‘yichà egàllàgàn bilim, ko‘nikmàvà màlàkàlàrini àniqlàsh và ulàrni to‘g‘ri bàhîlàsh uchunBBB tàrqàtmà kàrtîchkàlàridàn fîydàlànish màqsàdgàmuvîfiq. Bu kàrtîchkàlàr o‘qituvchi tîmînidàn tàyyorlàbkålinàdi và dàrs tugàshigà 10 dàqiqà qîlgàndà tàrqàtibqo‘yilàdi. Dars yakunida o‘quvchilàrdan ularni to‘ldiribbårish so‘ràlàdi.

I. Tashkiliy qism. Uy vazifasi tekshiriladi. O‘quvchilardan"Men tug‘ilgan o‘lka" she’rini yod àytib bårish so‘raladi.

II. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh. 4- tîpshiriq. I. Karimov-ning "Yuksak ma’naviyat" — yengilmas kuch" asaridan olingan"Muqaddas zamin" matni ustida ishlash. Matn ifodalio‘qitiladi, o‘quvchilar diqqati ajratib ko‘rsatilgan so‘zlargaqaratiladi.

15

Bilàr edim Bilib îldim Bilmîqchimàn

Uyga vazifa: "Vatanni yashnataylik" she’rini yod olish.

II MAVZU: OROMGOHDA(O‘rin-joy otlari, ularning yasalishi

va qo‘llanishi)

3 - dars

Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" dàrsligi, rasmlarvà vidåîlàvhàlàr, prîyåktîr, disklàr.

Dars måtîdlàri. Hamkorlik, klaster metodi, aqliyhujum.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchi o‘rin-joy otlari, atoqli o‘rin-joy otlarining imlosi haqida nazariyma’lumotga ega bo‘ladi; atoqli o‘rin-joy nomlarini nutqdàqo‘llash ko‘nikmalari hosil bo‘ladi; oromgohlar mavzusidao‘z fikrini og‘zaki va yozma bog‘lanishli ifodalash malakasishakllanadi.

3. Rivojlantiruvchimaqsad: O‘quvchilàrni"Îbîd o‘lkàm" màvzusidàmustàqil fikr ifîdàlàyîlish màlàkàlàrini shàkl-làntirish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. O‘quvchilarni tà’til-ni mazmunli o‘tkazish,oromgoh imkoniyatlari-dan kång fîydàlànishgào‘rgàtish.

1. Òà’limiy màqsàd.O‘quvchilargà o‘zbek ti-lida tub và yasàmà o‘rin-joy otlari, ularning yasa-lishi va nutqdà qo‘llanishihaqida ma’lumot berish.

16

DDàrs råjàsi:

Darsning borishi:

Yangi nutqiy màvzu bàyoni dàrslikdà bårilgàn ràsmnikuzatish và 1- tîpshiriqdà berilgan sàvîllàr àsîsidà suhbattashkil etish bilan bîshlànàdi:

1. Yozgi ta’tilda qayerda dam oldingiz?2. Oromgoh qayerda joylashgan?3. Oromgohda nimalar qildingiz?4. Shahringiz (qishlog‘ingiz)da qanday oromgohlar bor?So‘ngra «Quyoshli oromgohi» matni o‘qitiladi.

III. Yangi màvzu bàyoni.

Bilib oling! O‘rin-joy otlari turdosh va atoqli bo‘làdi.Àtîqli îtlàr bîsh hàrf bilàn yozilàdi. Êîrõînà, tàsh-kilît, inshîît, îrîmgîh, màhàllàlàr, to‘gàràklàr nîm-làri qo‘shtirnîq bilàn yozilàdi. Masalan: shahar,tuman, Toshkent, Zomin, "Shàrq guli" firmàsi,"Òurkistîn" sàrîyi, "Îqtîsh" îrîmgîhi, "Gulzîr"màhàllàsi, "Yosh ijîdkîr" to‘gàràgi kàbi.

I. Tashkiliy qism. 1.Uy vàzifàsini so‘ràsh và bàhîlàsh. Ta’til taassurotlari haqida suhbat. Aqliy hujum. 8 daqiqa

2. Nutqiy màvzu bàyoni. Sàvîllàr àsîsidà suhbat (1- tîpshiriq). “«Quyoshli» îrîmgîhi” matnini o‘qish, lug‘at ishi (1- màshq). 10 daqiqa3. Grammatik qoida bilan tanishtirish 7 daqiqa

4. Mustahkamlash. 1-2- mashqlar. «Oromgohda» she’ri ustida ishlash. 15 daqiqa5. O‘quvchilar bilimini baholash, uyga vazifa. 5 daqiqa

II. Yangi nutqiy màvzu bàyoni.Savollar và ràsm asosida suhbat ( 1- topshiriq). "Quyoshli"

îrîmgîhidà matnini o‘qish, lug'at ishi (1- màshq), àjràtibko‘rsàtilgàn so‘zlàrgà e’tibîr qàràtish.

17

IIV. Mustahkamlash. A) Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh.

Gràmmàtik ko‘nikmàlàr hîsil qildirish uchun 1- mashq và2- mashq yozma bajartiriladi. Buning uchun 5 tà o‘quvchidoskàgà tàklif qilinàdi và hàr biri bittàdàn ustunni tànlàb,shahar, tuman, qishloq, mahalla, îrîmgîhlàr nomlariniustun shàklidà yozàdilàr. 3- mashqdà esà qàvs ichidàgiso‘rîqlàr o‘rnigà o‘rin-joy otlari qo‘yib yozàdilàr.Shaharlar Tumanlar Qishloqlar Mahallalar Îrîmgîhlàr.......... .......... ........... ........... ............

Â) Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun"Oromgohda" she’ri ustidà tahlil qilinàdi (2- tîpshiriq).Buning uchun avvàl shå’r bir màrtà ifîdàli o‘qitilàdi, nîtà-nish so‘zlàr lug‘àti ustidà ishlànàdi. Shå’rni 4 sàtrdànnàvbàtmà-nàvbàt o‘qitib, hàr bir misràsidagi o‘rin-joy ma’-nosini bildiruvchi otlarni tîptirib bîrish màqsàdgà muvîfiq.So‘ngrà 3- tîpshiriqdàgi sàvîllàr àsîsidà sàvîl-jàvîbo‘tkàzilàdi.

V. Ìàvzuni õulîsàlàsh. O‘qituvchi sàvîl-jàvîblàrniõulîsàlàgàn hîldà màvzuni yakunlàydi va dàrsdà fàîlqàtnàshgàn o‘quvchilàrni bàhîlàydi.

Uyga vazifa. O‘quvchilarga o‘zi yashayotgan shahari(qishlog‘i, tumani) dagi joylarning nomlarini yozish va ularhaqida qisqa ma’lumot berish.

4 - dars

1. Òà’limiy màq-sàd. O‘quvchilar-ning lug‘at boyligi-ni oshirish, ulargao‘rin-joy otlari,o‘rin-joy nomlariniog‘zaki va yozmaholda to‘g‘ri qo‘l-lanishini o‘rgatish,imlodagi xatolarnibartaraf qilish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. O‘quvchilargarespublikamizdagioromgohlar, shifo-baxsh o‘simliklar, ta-biat boyliklarini mu-hofaza qilish, zararkeltirmaslikkà un-dàsh, ularni turli to‘-garaklarga jalb qilish,kasb-hunarga yo‘nal-tirish.

3. Rivojlanti-ruvchi maqsad.O‘quvchini man-tiqan fikrlashmalakasini rivoj-lantirish.

18

DDarsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" dàrsligi, suratlar,tarqatma materiallar, BBB kàrtîchkàlàri.

Dars måtîdlàri. Hamkorlik metodi, guruhlargàbo‘linib ishlàsh, "Kim ko‘proq biladi?" o‘yini, BBB usuli.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchi tubva yasama o‘rin-joy otlari va o‘rin-joy nomlari, yasàmào‘rin-jîy îtlàrini yasîvchi qo‘shimchàlàr haqida nazariyma’lumotga ega bo‘ladi; ularda bunday otlarni nutqdàqo‘llash ko‘nikmalari hosil bo‘ladi; turli nutqiy vaziyatlardao‘z fikrini og‘zaki va yozma bog‘lanishli ifodalash malakasishakllanadi.

Dàrs råjàsi:

Darsning borishi:

III. Yangi màvzu bàyoni.Bu dàrsdà turdîsh và àtîqli o‘rin-jîy îtlàrining tub

yoki yasàmà bo‘lishi, yasàmà o‘rin-jîy îtlàrini yasîvchi

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash 8 daqiqa2. Rasm asosida suhbat. 4- topshiriq. 7 daqiqa

3. Guruhlarda ishlash. Grammatik qoidani mustahkamlash mashqlari (4-5- mashqlar) 10 daqiqa

4. Suhbat. (7- topshiriq) 8 daqiqa5. Adabiy o‘qish «Oromgohdagi voqea». Lug‘at ishi.

12 daqiqa

I. Tashkiliy qism. Uyga berilgan vazifa tekshiriladi.O‘quvchilarning o‘zi yashayotgan shahri (qishlog‘i, tu-mani)dagi joylarning nomlari haqida yozganlarini, ularningnima uchun shunday nomlangani haqida suhbatlashiladi.

II. Yangi màvzugà kirish. 4- topshiriqdagi suhbat matnio‘qitiladi va berilgan surat asosida davom ettiriladi.

19

qo‘shimchàlàri hàqidà mà’lumît bårilàdi. Dàrslikdà bårilgànquyidàgi misîllàr tàhlil qildirilàdi: vodiy, maktab, hovli -tub otlar; gulzor, oromgoh, Guliston - bular yasamaotlardir.

BBilib oling! O‘rin-joy otlari tub va yasama bo‘ladi.Masalan: vodiy, maktab, hovli — tub otlar; gulzor,oromgoh, Guliston — bular yasama otlardir. Yasamao‘rin-joy otlari -loq, -zor, -iston, -goh, -xona, -obodqo‘shimchlari bilan yasaladi.

Bundà quyidàgi slàyddàn fîydàlànish màqsàdgà muvîfiq:

Îtlàrning turlàri:

turdosh otlar atoqli otlar daraxtzor Bodomzor o‘tloq Guliston shifoxona Yangiobod sayilgoh Yusufxona

IV. Ìustàhkàmlàsh. À) Grammatik ma'lumîtni mustahkamlash

maqsadida kichik guruhlarga bo‘linib, "Kim ko‘proq biladi?"o‘yinini tashkil etiladi (4- mashq va 5- topshiriq). Bundao‘qituvchi o‘rin-joy nomlaridan birining nomini aytadi,aytilgan so‘zning oxirgi harfiga o‘quvchilar navbati bilanmisol keltiradilar. Qaysi guruh ko‘p so‘z aytsa, shu guruhg‘olib bo‘ladi va taqdirlanadi.

Â) Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. Adabiyo‘qish uchun berilgan "Oromgohdagi voqea" matni o‘quv-chilar tomonidan navbatmà-nàvbàt o‘qitilib, mazmuniso‘zlàtiladi. Matn yuzasidan lug‘at ishi o‘tkaziladi vatopshiriqlar bajartiriladi.

V. Ìàvzuni yakunlàsh và o‘quvchilàrni bàhîlàsh.O‘qituvchi màvzuni yakunlàydi, dàrsdà fàîl ishtirîk etgàno‘quvchilàrni ràg‘bàtlàntiràdi. Àvvàldàn tàrqàtilgàn và

20

o‘quvchilàr tîmînidàn to‘ldirilgàn BBB kàrtîchkàlàrinio‘qitib, o‘quvchilàrning bilim, ko‘nikmà và màlàkàlàrinibàhîlàydi.

UUyga vazifa: "Oromgoh taassurotlari" mavzusidakichik matn tuzib kelish.

III MAVZU: BILIM — XAZINA(Kasb-hunar otlari, ularning yasalishi

va qo‘llanishi)

5 - dars

Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi. Turli kasb egalariningrasmlari, audiokasseta, rivoyatlar, maqollar to‘plami, testtîpshiriqlari, slàydlàr.

Dars måtîdlàri. Hamkorlik metodi, aqliy hujum,rîlli o‘qish.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchio‘zbek tilida kasb-hunar, sohalarni bildiruvchi otlar, ular-ning yasalishi haqida nazariy ma’lumotga ega bo‘ladi; ulardabunday otlarni nutqdà qo‘llash ko‘nikmalari hosil bo‘ladi;o‘quvchilarda kitîbni såvish, kitîb o‘qishgà måhr uyg‘înadi,ularning ilm và hunàrgà intilishi oshadi; kasb-hunar, soha-

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilar og‘-zaki va yozma nutqini,o‘z fikrini turli nutqiy vàzi-yatlàrdà erkin ifodalashmalakasini rivojlantirish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. O‘quvchilarda kitîb-ni såvish, kitîb o‘qishgàmåhr uyg‘îtish îrqàliularni ilm và hunàrgàintilishini kuchàytirish.

1. Òà’limiy màqsàd.O‘zbek tilida kasb-hunarotlari, ularning yasalishihaqida ma’lumot berish,ularni nutqdà qo‘llàshko‘nikmàlàrini shàkl-làntirish.

21

larni bildiruvchi otlarini turli nutqiy vaziyatlarda bog‘lanishliifodalash malakasi shakllanadi.

DDàrs råjàsi:

Darsning borishi:

III.Yangi mavzu bayoni.

Bilib oling! O‘zbek tilida kasb-hunar, sohalarnibildiruvchi otlar -lik, -chilik qo‘shimchalari bilanyasalishi haqida ma’lumot slàyd nàmîyishi vîsitàsidàtushuntiriladi.

Bundà quyidàgi slàyddàn fîydàlànish tàvsiya etilàdi:

1. Tashkiliy qism. Uy vàzifàsini so‘ràsh và bàhîlàsh.7 daqiqa

2. Êirish suhbàti va 1- tîpshiriqdagi savollar asosida suhbat. «Bilim — xazina» matni ustidà ishlàsh (1-màshq).

8 daqiqa

3. Grammatik qoida bàyoni. 7 daqiqa4. Gràmmàtik mà’lumîtni mustahkamlash mashqlari (2-3- màshqlàr). 10 daqiqa

5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh (2- tîpshiriq, 5- màshq). 7 daqiqa

6. O‘quvchilar bilimini baholash, uyga vazifa. 3 daqiqa

I. Tashkiliy qism. Salomlashish, uy vàzifàsini so‘ràb bàhîlàsh.

II. Yangi màvzugà kirish suhbàti. Ràsmlàrni kuzàtish, Q.Ìuhàmmàdiy shå’rini ifîdàli o‘qitish. Sàvîllàr àsîsidà kasb và hunàrlar haqida suhbatlàshish (1- tîpshiriq). "Bilim — xazina" matnini o‘qish, nîtànish so‘zlàr lug‘àti

ustidà ishlàsh, tarjima qilish, so‘ng matnda ajratib ko‘rsa-tilgan so‘zlarga e’tiborni qaratish (1- màshq).

22

ÌÌàvhum îtlàr va kasb-hunar otlarining yasàlishi: -lik qo‘shimchasi -chilik qo‘shimchasi

duradgorlik dehqonchilik quruvchilik pazandachilik zardo‘zlik hunarmandchilik binokorlik kulolchilik ganchkorlik må’morchilik gilamdo‘zlik båshikchilik

IV. Ìustàhkàmlàsh. À) Grammatik ma’lumotni mustahkamlash

uchun avval 2-3- mashqlàr yozma bajartiriladi. 2- mashqtîpshirig‘igà ko‘rà o‘quvchilàr berilgan so‘zlarga -lik, -chilikqo‘shimchalaridan mosini qo‘shib, avval -lik qo‘shimchaliso‘zlarni, so‘ng -chilik qo‘shimchali so‘zlarni yozàdilàr. 3-mashqdà àjratib ko‘rsatilgan so‘zlardan kasb otlari yasab,fikrni davom ettirish tîpshirig‘i bårilgàn. Bu tîpshiriqbårilgàn nàmunà àsîsidà tàõminàn quyidàgichà bàjàriladi:

Namuna: Men kelajakda o‘qituvchi bo‘lmoqchiman.O‘qituvchilik — eng sharafli kasb.

1. Do‘stim dadasi kabi shifokor bo‘lmoqchi. Shifîkîrlikîlijànîb kàsb.

2. Ìåning àkàm quruvchi bo‘lib ishlàydi. Tumanimizdaquruvchilik kolleji ochildi.

3. Amakim — mohir oshpaz. Îshpàzlik kåràkli kàsblàr-dàn biridir.

4. Madhiyamiz musiqasini bastakor Mutal Burhonovyozgan. Bàstàkîrlik uchun nîyob qîbiliyat kåràk bo‘làdi.

5. Bu go‘zàl binolarni usta me’morlar qurishgàn.Ìå’mîrchilik qàdimiy kàsb hisîblànàdi.

Â) Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 2-tîpshiriqdàgi suhbàt màtni rîlli o‘qitilàdi. So‘ng shu mavzu-da suhbat davom ettiriladi.

V. Dàrsni yakunlàsh. Dàrs yakunlànàdi, o‘quvchilàrbàhîlànàdi.

Uyga vazifa. Ilm haqidagi maqollardan 3—4 tasiniyozish va ularning ma’nolarini tushuntirish.

23

6 - dars

Darsning jihozlanishi. Olqor Daminning she’rlarto‘plami, î‘zbek xalq maqollari.

Dars måtîdlari. Hamkorlik metodi, aqliy hujum,muàmmîli måtîd, BBB usuli.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchikasb-hunar otlarining nutqda qo‘llanishi yuzasidan nazariyma’lumotga ega bo‘ladi; ularda bunday otlarni nutqdà amaliyqo‘llash ko‘nikmalari hosil bo‘ladi; o‘quvchilarda kitîbo‘qishgà måhr uyg‘înadi, ularning ilm và hunàrgà intilishioshadi; kasb-hunar sohalarini bildiruvchi otlarini turlinutqiy vaziyatlarda ifodalash malakasi shakllanadi.

Dàrs råjàsi:

1. Darsning ta‘-l imiy maqsadi.O‘quvchilarning lu-g‘at boyligini oshi-rish, ularga o‘rin-joy otlarini og‘zakiva yozma nutqdato‘g‘ri qo‘llanishinio‘rgatish, imlodagixatolarni bartarafqilish.

2. Darsning tar-biyaviy maqsadi.O‘quvchilarning kitobo‘qishga qiziqishiniuyg‘otish, ulargachuqur ilm egallashorqali inson o‘z maq-sadiga yetishi, obro‘qozonishi mumkun-ligini tushuntirish or-qali ilm olishga qiziq-tirish.

3.R i v o j l a n t i -ruvchi maqsad.O‘quvchini manti-qan fikrlash mala-kasini rivojlanti-rish, og‘zaki vayozma bog‘lanishlinutqini shakllan-tirish.

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. 8 daqiqa2. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh (3- tîpshiriq). 7 daqiqa

3. “Zàrdo‘zlik fàbrikàsidà” màtni ustidà ishlàsh (4- màshq). 7 daqiqa4. Ilm haqidagi maqollar và “Xayolparastlik va ish” matni ustidà ishlàsh (5- mashq, 4- topshiriq). 10 daqiqa

5. Adabiy o‘qish. Îlqîr Dàmining “Hamma hunar sevimli“ shå’ri ustidà ishlàsh. 8 daqiqa6. Ìàvzuni õulîsàlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. BBB kàrtîchkàlàri. 2 daqiqa

24

DDarsning borishi:

IV. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. Ilm haqidagimaqollarning davomini 2- ustundan topib yozish (5- mashq).Àqliy hujum. "Xayolparastlik va ish" matni ustidà ishlàsh(4- topshiriq). Ushbu màtn 2 qismdàn ibîràt bo‘lib, o‘quv-chilàrning mustàqil fikrlàsh jàràyonini rivîjlàntirishgà,ularning mantiqiy fikrlashini kuzatishgà qàràtilgàn. Àvvàlmàtn o‘qitiladi, so‘ng o‘quvchilardan màtn îõiridà bårilgànsàvîllàr àsîsidà qaysi talqin to‘g‘ri ekanligi va nima uchunto‘g‘ri ekanligini tushuntirib berish talab etiladi.

V. Adabiy o‘qish uchun berilgan Olqor Daminning"Hamma hunar sevimli" she’ri o‘quvchilarga navbat bilanifodali o‘qitiladi. Lug‘àt ustidà ishlànàdi và shå’r màzmunitushuntirilàdi.

VI. Ìàvzuni õulîsàlàsh. BBB kàrtîchkàlàri vîsitàsidào‘quvchilàrning bilim, ko‘nikmà và màlàkàlàrini àniqlàsh,fàîl ishtirîk etgàn o‘quvchilàrni bàhîlàsh.

Uyga vazifa. She’rni yod îlish va mazmunini so‘zlabberish.

I. Tashkiliy qism. Uyga berilgan vazifa tekshiriladi. O‘quvchi-larning o‘zi yoqtirgan kasbi haqida yozgan ijodiy matnlaridan5—6 tasi o‘qitiladi. Shu vaqt ichida o‘qituvchi parta oralab,barcha o‘quvchilarning vazifani qanday bajarganliklarini tekshiribchiqadi.

II. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh. Buning uchun àvvàl 3-tîpshiriq îg‘zàki bàjàrtirilàdi. O‘quvchilàr tàyanch so‘z sifàtidàbårilgàn so‘ànà, zàrdo‘zchilik, do‘ppido‘zlik, kàshtàchilik, milliyhunàrmàndchilik so‘zlàri ishtirîkidà gàplàr tuzib, bårilgàn suratnitàsvirlàydilàr.

III. Nutqiy màvzu yuzàsidàn"Zàrdo‘zlik fàbrikàsidà"màtni ustidà ishlàsh (4- màshq). O‘quvchilàr àvvàl màtnnio‘qiydilàr. So‘ng kasb-hunàrni bildiruvchi otlarni ko‘chiribyozib, yasalishini tushuntiràdilàr.

25

IIV MAVZU: SINF RAHBARI(Narsa-buyum otlari, ularning yasalishi

va qo‘llanishi)

7 - dars

Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" dàrsligi,Q. Muhammadiy, P. Mo‘min she’rlari, "Ustozlar" qo‘shig‘i,elåktrîn vîsitàlàr, audiokasseta, disklàr, slàyd, testtîpshiriqlari.

Dars måtîdlari. Hamkorlik metodi, aqliy hujum,klaster usuli.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchinarsa-buyum otlari, ularning yasalishi bo‘yicha bilimga egabo‘ladi; lug‘at boyligi oshadi, bunday otlarni og‘zaki vayozma nutqdà amaliy qo‘llash ko‘nikmalari, turli nutqiyvaziyatlarda o‘z fikrini bog‘lanishli ifodalash malakasishakllanadi.

Dàrs råjàsi:

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilar og‘-zaki va yozma nutqini,o‘z fikrini turli nutqiyvàziyatlàrdà erkin ifoda-lash malakasini rivojlan-tirish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. Ustîzlàrni hurmàtqilish, ularning mehnatiniqadrlash tuyg‘ularinishakllantirish.

1. Òà’limiy màqsàd.Òub và yasàmà narsa-buyum otlari, narsa-buyum otlarini yasîvchiqo‘shimchàlàr, ulàrningqo‘llànishi haqida ma’lu-mot berish.

1. Òàshkiliy qism. Uy vàzifàsini so‘ràsh và bàhîlàsh.2 daqiqa

2. Nutqiy màvzu bàyoni. O‘qituvchilàr, murabbiylar haqida suhbat. Surat asosida topshiriqlarni bajarish (1- topshiriq). 5 daqiqa

26

DDarsning borishi:

Nutqiy màvzu bàyonidà 1- màshqdà I. Karimovning"Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch" asarida î‘qituvchiva murabbiylar hàqidà bildirilgàn fikr bårilgàn bo‘lib, ushbumàtn và uning bàjàrilishigà àlîhidà e’tibîr qàràtilishi lîzim.Àvvàl màtn ifîdàli o‘qitilàdi.

O‘qituvchi va murabbiylar mehnatini hech narsabilan o‘lchab, qiyoslab bo‘lmaydi. Ma’rifatpavar bobo-larimizning fikrlarini davom ettirib, "Dunyo imoratlariichida eng ulug‘i maktab bo‘lsa, kasblarning ichidaeng sharaflisi o‘qituvchilik va murabbiylikdir", desakyanglishmagan bo‘lamiz. O‘qituvchi o‘z o‘quvchilariga hayotmaktabini beradigan mo‘tabar zotdir.

(I. Karimov)

O‘qituvchi ushbu màtndà o‘qituvchi và muràbbiylàrnidàvlàtimizdà qànchàlik qàdrlànishi, ulàrning måhnàti yuksàkbàhîlànishi to‘liq o‘z ifîdàsini tîpgànligini uqtiràdi. So‘ngrào‘quvchilàr màtndà àjratib ko‘rsatilgan gaplarni dàftàrlàrigà

3. I. Karimov. “Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch” asaridàn pàrchà ustidà ishlàsh (1-màshq). 8 daqiqa4. Grammatik qoida bilan tanishtirish 7 daqiqa5. Mustahkamlash mashqlari 10 daqiqa

6. Klaster usulida «Bizning sinf rahbarimiz» matni ustida ishlash 7 daqiqa7. O‘quvchilar bilimini baholash, uyga vazifa. 3 daqiqa

I. Tashkiliy qism. Uy vàzifàsini so‘ràb bàhîlàsh. O‘quvchilàrdàn

Olqor Daminning "Hamma hunar sevimli" she’rini yod àytib bårishso‘ràlàdi.

II. Nutqiy màvzu bàyoni. Yangi màvzu bo‘yichà o‘qituv-chining kirish so‘zi. O‘qituvchi o‘qituvchilik kasbi muqaddasekanligi, ustozlarning mehnatini qadrlash, ularni hurmat qilishhaqidà qisqàchà fikr bildiràdi. So‘ngrà 1- tîpshiriq àsîsidàbårilgàn tayanch so‘z va so‘z birikmalari va surat asosida gaptuzdirilàdi.

27

ko‘chiràdilàr, gàplàrning màzmunini o‘z so‘zlàri bilàntushuntiràdilàr.

IIII. Grammatik qoida bàyoni.O‘quvchilarga dàrslikdà bårilgàn qîidà àsîsidà narsa-

buyum otlari, ularning yasalishi haqida quyidàgi ma’lu-motlàrni beradi:

Bilib oling! Narsa-buyum otlari nima? so‘rog‘igajavob bo‘ladi. Ular tub va yasama bo‘lishi mumkin.Ìàsàlàn: kitîb, sinf, gul — tub nàrsà-buyum îtlàri;guldîn, o‘chirg'ich, supurgi — yasàmà nàrsà-buyumîtlàridir. Yasama narsa-buyum otlàr fe’llàrgà -k, -q,-g‘ich, -kich, -qich, -gi, -ki, -qi, -g‘i, -qin,-qun, -g'in, -mà, -m qo‘shimchalarini qo‘shishyordamida yasaladi.

IV. Ìustahkamlash. À) Grammatik ma’lumotni mustahkamlash.

Buning uchun 2—3- màshqlàr và 2- tîpshiriq bajartiriladi.O‘quvchilar 2- màshqdà berilgan fe’llarga qavs ichidagiqo‘shimchalardan mosini qo‘shib, narsa-buyum otlariniyasab, ular ishtirokida gaplar tuzadilar. 3- mashqda esàmaktab uchun zarur bo‘ladigan o‘quv qurollarining ro‘y-xatini tuzib chiqadilar hamda daftarga tub va yasama otlargaajratgan holda yozib chiqàdilar. 2- topshiriqda "Menda nimabor?" o‘yini tashkil qilinàdi. O‘quvchilar o‘z portfelidaginarsalar nomlarini aytib, ularni nima maqsadda ishlatilishinitushuntiradilar.

Â) Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. "Sinf rah-barimiz" matni ustidà ishlash (3- topshiriq). O‘quvchilàrmàtnni o‘qib chiqib, màtn îõiridà bårilgàn sàvîl àsîsidà o‘zsinf ràhbàrlàrini tà’riflàydilàr.

V. Dàrsni õulîsàlàsh va fàîl o‘quvchilàrni bàhîlàsh.Uyga vazifa. O‘quvchilàrgà mehribon, aqlli, shirinso‘z;

o‘qish, yozish, rasm chizish; tartibli, ahil, do‘st, maslahat;o‘rgatmoq, bermoq so‘zlàri ishtirîkidà sinf rahbarlàri haqidakichik matn tuzish tîpshirilàdi.

28

8 - dars

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" dàrsligi, elåktrînvîsitàlàr, disklàr, Po‘lat Mo‘minning she’rlar to‘plami,ibratli hikoyalar.

Dars måtîdlari. Hamkorlik metodi, aqliy hujum,klaster, rîlli o‘qish, BBB usuli.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchinarsa-buyum otlari yasovchi qo‘shimchalarning imlosibo‘yicha bilimga ega bo‘ladi; ularda narsa-buyum otlariniog‘zaki va yozma nutqdà amaliy qo‘llash ko‘nikmalari hosilbo‘ladi; mavzu doirasida o‘z fikrini bog‘lanishli ifodalashmalakasi shakllanadi.

Dàrs råjàsi:

1. Darsning ta’-l imiy maqsadi.O‘quvchilargà yasà-mà narsa-buyumotlari imlîsini tu-shuntirish, o‘quv-chilàr lug‘at boy-ligini nàrsà-buyumîtlàri bilàn bîyitish,ushbu so‘zlàrninutqdà to‘g‘ri qo‘l-lash o‘rgatish.

2. Darsning tar-biyaviy maqsadi.O‘quvchilarga o‘qi-tuvchilar, sinf rah-barlari faoliyatiningkeng ko‘lamliliginitushuntirish, ularmehnatini qadrlashtuyg‘ularini shakl-lantirish.

3. Rivoj lant i-ruvchi maqsad.O‘quvchini manti-qan fikrlash mala-kasini rivojlantirish.

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. 8 daqiqa 2. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh (4- tîpshiriq, 4- màshq).

7 daqiqa

3. Grammatik qoida bàyoni. 7 daqiqa 4. Mustahkamlash mashqlari (5-6- mashqlar). 8 daqiqa 5. Qiziqàrli gràmmàtikà màshqi (6- topshiriq). 5 daqiqa

6. Adabiy o‘qish. Po‘lat Mo‘minning «Ustozlar» she’ri, lug‘at ishi. 7 daqiqa

7. Ìàvzuni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. BBB usuli. 3 daqiqa

29

DDarsning borishi:I. Tashkiliy qism. Uy vazifasini tekshirish và bàhî-

làsh. O‘quvchilarning sinf rahbarlari haqida yozgan matn-laridan 4—5 tasi o‘qitiladi. Shu vaqt ichida o‘qituvchi partaoralab, barcha o‘quvchilarning vazifani qanday bajargan-ligini tekshirib chiqadi.

II. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh. Suhbàt màtninirîllàrgà bo‘lib o‘qish (4- tîpshiriq). Dialog matnidan o‘quv-chilar tub va yasama narsa-buyum otlarini aniqlaydilar,so‘ng daftarga ikki guruhga bo‘lib ko‘chirib yozadilar (4-mashq).

III. Grammatik qoida bàyoni. O‘quvchilarga nàrsà-buyum îtlàri yasîvchi qo‘shimchàlàrning imlîsi, unlitîvushlàr và jàràngli tîvushlàrdàn so‘ng -gich, -g‘ich, -gi,-g‘i, -g‘in, -m qo‘shimchàlàri, jàràngsiz tîvushlàrdàn so‘ng-kich, -qich, -qi, -ki, -qin, -qun qo‘shimchàlàri qo‘shilishihaqida ma’lumot berilib, misollar bilàn tushuntirilàdi.

IV. Ìustahkamlash màshqlàri.À) O‘quvchilàr 5- mashq tîpshirig‘igà ko‘rà berilgan

nàmunà àsîsidà fe’llarga qavs ichidagi qo‘shimchalardanmosini qo‘shib, narsa-buyum otlari yasaydilàr va ular ishti-rokida gaplar tuzib yozàdilàr.

Â) 6- mashq tîpshirig‘igà ko‘rà qavs ichida berilgansavollarga javob bergan holda matnni ko‘chiràdilàr và davomettirib, õulîsà qismi bilàn bîg‘làydilàr.

V. Qiziqàrli gràmmàtikà màshqi. Àqliy hujum.O‘quvchilàr 5- topshiriqdà bårilgàn she’riy topishmoqni o‘qiy-dilàr va narsa-buyum otlarini yasovchi qo‘shimchalarni ko‘r-sàtàdilàr và ulàrning qo‘llanishini bilib olàdilàr.

-k (-q )

Narsa-buyum otlarini -gichyasîvchi qo‘shimchàlàr (-kich, -qich, -g‘ich)

-gi (-ki,-qi,-g‘i,-g‘u) -ma (-m)

30

VVI. Adabiy o‘qish. Po‘lat Mo‘minning "Ustozlar"she’ri o‘quvchilarga ifodali o‘qib beriladi. So‘ng o‘quvchi-larga navbatmà-nàvbàt ifodali o‘qitiladi. Notanish so‘zlar-ning lug‘atini o‘quvchilar zanjir usulida takrorlaydilar.

VII. Dàrsni õulîsàlàsh. Àvvàldàn tàrqàtilgàn BBBkàrtîchkàlàri yordàmidà o‘quvchilàr egàllàgàn bilim,ko‘nikmà và màlàkàlàr àniqlànadi. Darsda faol qatnashgano‘quvchilar bàhîlànadi.


Uyga vazifa: "Ustozlar" she’rini yod îlish.

9 - dars NI -1. "Ustoz mehri" mavzusida

matn yaratish

10 - dars Xatolar ustida ishlash

V MAVZU: ADABIYOT MUZEYIDA(Otlarda -day, -dek, kabi, xuddi shakllarining

qo‘llanishi)

11 - dars

Darsning maqsadi:

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilar og‘-zaki va yozma nutqini, o‘zfikrini turli nutqiy và-ziyatlàrdà erkin ifodalashmalakasini rivojlantirish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. O‘quvchilarni milliyqadriyatlar, ajdodlarmerosini o‘rganishgaqiziqtirish, ularni e’zoz-lash ruhida tarbiyalash.

1. Òà’limiy màqsàd.Otlarda -day, -dek, kabi,xuddi singàri vîsitàlari-ning qo‘llànishi haqidama’lumot berish, ulàrniqo‘llàsh màlàkàsini shàkl-làntirish.

31

DDarsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" dàrsligi, elåktrînvîsitàlàr, disklàr, àudiîkàssåtà, màgnitîfîn, muzey ekspî-nàtlàri rasmlari, Oybekning "Bola Alisher" asari.

Dars måtîdlàri. Intårfàîl, hamkorlik metodi, rîllio‘qish, aqliy hujum.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchiotlarda -day, -dek, kabi, xuddi shakllarining qo‘llanishibo‘yicha bilimga ega bo‘ladi; ularda bunday otlarni og‘zakiva yozma nutqdà amaliy qo‘llash ko‘nikmalari hosil bo‘ladi;adabiyot muzeyi mavzusi doirasida o‘z fikrini bog‘lanishliifodalash malakasi shakllanadi.

Dàrs råjàsi:

Darsning borishi:

I. Taskiliy qism.

II. Nutqiy màvzu bàyoni.

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. «Ustozlar” qo‘shig‘ini birgàlikdà kuylàsh. 10 daqiqa

2. Alisher Navoiy nomidagi adabiyot muzeyi matni bilan ishlash (2-3- topshiriqlar). 10 daqiqa3. Grammatik qoida bilan tanishtirish. 7 daqiqa

4. Mustahkamlash mashqlari (2-4- màshqlàr). 10 daqiqa5. O‘quvchilar bilimini baholash, uyga vazifa. 8 daqiqa

Uy vàzifàsini so‘ràsh và bàhîlàsh. O‘quvchilàrgà Po‘lat Mo‘min-ning "Ustozlar" she‘rini yoddàn àyttirilàdi. So‘ngrà àvvàlàudiîkàssåtà îrqàli qo‘shiq eshittirilàdi và birgàlikdà kuylànàdi.

1. Àqliy hujum. 1- tîpshiriqdà bårilgàn sàvîllàr àsîsidà

suhbàt tàshkil etish.

2. 1- màshq. "Alisher Navoiy nomidagi adabiyot muzeyi"

matni ustidà ishlash. Î‘quvchilarga matn o‘qitiladi, nîtànishso‘zlàr lug‘àti ustidà ishlànàdi.

32

IIII. Gràmmàtik qîidà bàyoni.

Bilib oling! O‘quvchilarga o‘zbek tilida o‘xshatish-qiyoslash ma'nolarini bildirish uchun -day, -dek, go‘yo,kabi, xuddi shakllari ishlatilishi; -day, -dek qo‘shim-chalari so‘zlarga qo‘shib yozilishi haqida ma’lumotberiladi. Nàzàriy mà’lumît àvvàl màtnlàrdà bårilgànmisîllàr, so‘ngrà o‘quvchilàr îg‘zàki kåltirgàn misîllàriyordàmidà izîhlànàdi.

IV. Ìustahkamlash.

Gràmmàtik mà’lumîtni mustahkamlash uchun2—3- mashqlàr bajartiriladi. O‘quvchilàrgà 2- mashqdaberilgan nàmunà àsîsidà bàjàrtirilàdi.

Namuna: Kun — kundek — xuddi kundek; kundekravshan.

O‘quvchilàr àvvàl so‘zlarga o‘xshatish-qiyoslash ma’no-larini bildiruvchi qo‘shimchalar va so‘zlar qo‘shib yozàdilàr,so‘ng ular ishtirokida so‘z birikmalari tuzàdilàr.

So‘ngrà 3- mashq bàjàrtirilàdi. O‘quvchilàr nuqtalaro‘rniga o‘xshatish-qiyoslash ma'nolarini bildiruvchi so‘z vaqo‘shimchalarni qo‘yib gàplàrni ko‘chiràdilàr.

Ushbu màshqlàr o‘quvchilàrning nutqiy ko‘nikmàlàrinishàkllàntirishgà qàràtilgàn.

4- mashq rivîjlàntiruvchi tàmîyil àsîsidàtuzilgàn. Ushbu màshq tîpshirig‘igà ko‘rà nîmlàri bårilgànshàõslàr tà'riflànàdi. So‘ngra o‘xshatish-qiyoslash ma’no-larini bildiruvchi vîsitàlàr yordàmidà fikr davom ettirilàdi.

3. 2- topshiriq. Suhbat matni rollarga bo‘lib o‘qitilàdi.O'quvchilàr diqqàti màtndà àjratib ko‘rsatilgan go‘yo Navoiydavriga qaytgandekmiz, xuddi vorislardek, tog‘dek,bobomiz kabi, Navoiydek so‘zlari và birikmàlàrigà qàràtilàdi.So‘ngrà dàrslikdàgi gràmmàtik qîidà tushuntirilàdi.

33

Namuna: Alisher Navoiy — o‘zbek adabiy tiliningasoschisi. Biz xuddi bobomizdek bo‘lishni orzu qilamiz.

VV. Dàrsni yakunlash. O‘qituvchi màvzuni õulîsàlàydivà dàrsni yakunlàydi, fàîl o‘quvchilàrni bàhîlàydi.

Uyga vazifa: Berilgan reja asosida "Adabiyot muzeyi"mavzusida ijodiy matn tuzib kelish.

Reja: 1 Alisher Navoiy nomidagi adabiyot muzeyiningtaskil etilishi.

2. Muzey ekspozitsiyalari va bo‘limlari.3. Muzeyda alohida o‘rin tutadigan eksponatlar.

12 - dars

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" dàrsligi, elåktrînvà ko‘rgàzmàli vîsitàlàr, BBB kàrtîchklàri, O‘zbåkistînensiklîpådiyasi, Oybekning "Bola Alisher" asari.

Dars måtîdlari. Hamkorlik metodi, aqliy hujum, rîllio‘qish, BBB usuli.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchio‘zbek tilida -dåk, -dày qo‘shimchàli so‘zlar go‘yo, xuddi,kabi, singàri so‘zlari bilan qo‘llansa, o‘xshatish ma’nosikuchaytirilishi; bundà go‘yo, xuddi so‘zlari otlardan oldin,kabi esa keyin kelishi haqida ma’lumotga ega bo‘ladi; ulardaushbu shakllarni nutqda qo‘llash ko‘nikmalari hosil bo‘ladi;adabiyot muzeyi mavzusi doirasida o‘z fikrini bog‘lanishliifodalash malakasi shakllanadi.

1. Òa’limiy maq-sad. O‘quvchilar-ning lug‘at boyli-gini oshirish, o‘x-shatish-qiyoslashma’nolarini bildi-ruvchi -day, -dek,go‘yo, kabi, xuddi,singàri vîsitàlariniog‘zaki va yozmanutqda to‘g‘ri qo‘l-lashga o‘rgatish.

2. Òarbiyaviymaqsad. O‘quvchi-larga muzeylar haqi-da, ularda xalqningsan’ati, madaniyati,ilm-fani bilan bog‘liqmateriallar saqla-nishi haqida ma’lu-mot berish, ularnimilliy va umum-insoniy qadriyatlar-ni e’zozlashga o‘rga-tish.

3. Rivojlanti-ruvchi maqsad.O‘quvchilar og‘za-ki va yozma nutqi-ni, o‘z fikrini tur-li nutqiy vàziyat-làrdà erkin ifoda-lash malakasinirivojlantirish.

34

DDàrs råjàsi:

Darsning borishi:I. Taskiliy qism. Uy vazifasi tekshiriladi. O‘quvchi-

larning "Adabiyot muzeyidan olgan taassurotlarim" mavzu-sida ijodiy ishi tekshiriladi. Eng yaxshi yozilgan matn qaydetiladi va baholanadi.

II. O‘tilgànlàrni tàkrîrlàsh.Î‘quvchilarga darslikdagi 4- topshiriqdà bårilgàn

"Ìuzåy hàqidà" màtni o‘qitiladi, nîtànish so‘zlàr lug‘àtiustidà ishlànàdi. 2—3 ta o‘quvchi matn mazmunini so‘zlabberadi. Î‘qituvchi qo‘shimcha ma’lumotlar bilan matnniboyitadi. 5- topshiriqdagi savollar orqali o‘quvchilarningmuzeylar haqidagi tasavvurlari aniqlashtirilàdi.

III. Gràmmàtik qîidà bàyoni.

Bilib oling! O‘quvchilarga o‘zbek tilida -dåk, -dàyqo‘shimchàli so‘zlàr so‘zlar go‘yo, xuddi, kabi, singàriso‘zlari bilan qo‘llansa, o‘xshatish ma’nosi kuchay-tirilishi; bundà go‘yo, xuddi so‘zlari otlardan oldin,kabi esa keyin kelishi haqida ma’lumot beriladi. Màsàlàn:oyday — go‘yo oyday — xuddi oyday — oy kabi;

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. 8 daqiqa2. O‘tilgànlàrni tàkrîrlàsh. “Ìuzåy hàqidà” màtni ustidà ishlàsh (3-4- topshiriqlàr). Lug‘àtni tarjima qilish và sàvîllàr ustidà ishlàsh. 10 daqiqa

3. Grammatik qoida bàyoni 5 daqiqa4. Ìustahkamlash (4-5- mashqlar). 8 daqiqa

5. Adabiy o‘qish. Oybekning «Bola Alisher» asaridan parcha, lug‘at ishi. 10 daqiqa6. Ìàvzuni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh (BBB usuli) và uygà vàzifà. 4 daqiqa

35

IIV. Ìustahkamlash mashqlari. À) Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh

uchun 5- mashq bàjàrtirilàdi. O‘quvchilar nuqtàlàr o‘rnigào‘xshatish-qiyoslash vositalarini qo‘shib gaplarni ko‘chi-radilar.

Â) Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchunàdabiy o‘qish sifàtidà Oybekning "Bola Alisher" asaridanbårilgan parcha o‘quvchilàrgà juftlikdà rîlli o‘qitilàdi.Nîtànish so‘zlàr lug‘àti ustidà ishlànàdi, àsàr mazmuninitushuntirib beriladi. So‘ng o‘quvchilardàn asardan qandaytasavvur hosil qilganliklari so‘raladi.

V. Ìàvzuni yakunlàsh.Bu dàrsdà "Àdàbiyot muzåyidà" nutqiy màvzusi yakun-

lànàdi. Shu bîis o‘qituvchi BBB kàrtîchkàlàrini o‘qitishyordàmidà o‘quvchilàrning ushbu màvzu bo‘yichà egàllàgànbilim, ko‘nikmà và màlàkàlàrini àniqlàydi. So‘ngrà o‘quvchi-làrni bàhîlàydi.

Uyga vazifa: "Bîla Alisher" hikoyasi mazmuniniso‘zlab berish.

36

VVI MAVZU: MEN SEVGAN KO‘RSATUV(Egalik qo‘shimchalari bilan kelgan o‘zlik

olmoshlarining qo‘llanishi)

13 - dars

Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" dàrsligi, elåktrînvîsitàlàr, vidåîprîåktîr và disklàr, vidåîkàssåtà, Toshkentteleviminorasi và tålåko‘rsàtuvlàr hàqidà rasmlàr.

Dars måtîdlàri: Intårfàîl, hàmkîrlik usuli, guruh-làrgà bo‘linib ishlàsh, àqliy hujum.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchio‘zbek tilida egalik qo‘shimchalari bilan kelgan o‘zlikolmoshlarining ishlatilishi haqida ma’lumotga ega bo‘ladi;ularda o‘zlik olmoshlarini nutqda qo‘llash ko‘nikmalari hosilbo‘ladi; teleko‘rsatuvlar mavzusida o‘z fikrini bog‘lanishliifodalash malakasi shakllanadi.

Dàrs råjàsi:

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilarog‘zaki va yozma nutqini,o‘z fikrini turli nutqiyvàziyatlàrdà erkin ifoda-lash malakasini rivoj-lantirish.

2. Tarbiyaviy maqsad.Tîshkånt televideniye vàtà-ni ekànligi và O‘zbekistonteleviziîn dasturlar và ko‘r-sàtuvlàr haqida ma’lumotberish, vàqtni båhudào‘tkàzmàslikkà, televiziînko‘rsàtuvlàr vîsitàsidà o‘zbilimlàrini îshirib bîrishgàundàsh.

1. Òà'limiy màqsàd.O‘quvchilarga o‘zlik îl-mîshi, o‘zlik îlmîshiningegalik qo‘shimchalari bilanqo‘llànishi haqida ma’lu-mot berish, o‘zlik îlmî-shining mà’nîlàrini tu-shuntirish.

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash và bàhîlàsh. 7 daqiqa

2. Yangi màvzugà kirish. Âidåîlàvhà yoki ràsm àsîsidà suhbàt (1- tîpshiriq), «Toshkent — televideniye vatani» matni ustidà ishlàsh (1- màshq). Àqliy hujum. lug‘at ishi. 2- tîpshiriq àsîsidà sàvîl-jàvîb o‘tkàzish. 10 daqiqa

37

DDarsning borishi:

III. Grammatik qoida bàyoni.Î‘qituvchi o‘quvchilàrgà o‘zbåk tilidà gumîn îlmîshlàri

shaxs va narsa-buiyum, ulàrning belgi, miqdori, o‘rni, paytinîàniqligini ifîdàlàshi, ulàr so‘roq olmoshlari îldidàn àllàso‘zini yoki ulàrdàn kåyin -dir qo‘shimchàsini qo‘shish orqalihosil qilinishi hàqidà mà’lumît båràdi. Buning uchunslàyddàn fîydàlànish tàvsiya etilàdi:

Bilib oling! O‘z so‘zi o‘zlik olmoshi bo‘lib, qarashlilikma’nosini ifodalaydi. Masalan: O‘z uyim-o‘lan to‘shagim.U egalik qo‘shimchalari bilan qo‘llanadi va kishilikolmoshi ma’nosini bildiradi.

IV. Ìustahkamlash.

Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàshuchun avval 2- mashq yozma bajariladi. Bunda o‘quvchilarmaqollarni o‘qib, o‘zlik olmoshlarini o‘zi bog‘langan so‘zbilan ko‘chirib yozadilar, qanday ma’no ifodalayotganinitushuntirib beradilar. So‘ng 3- mashq bajartiriladi. Î‘quv-chilar nuqtalar o‘rniga mos olmoshlarni qo‘yib yozadilar.

3. Grammatik qoida bàyoni. 8 daqiqa 4. Mustahkamlash mashqlari. 2,3- mashqlar. 10 daqiqa

5. «Manmanlik» matni ustida ishlash. (3- tîpshirq). Intårfàîl o‘yin. 10 daqiqa6. O‘quvchilar bilimini baholash, uyga vazifa. 2 daqiqa

I. Òàshkiliy qism. Uy vazifasi: "Bîbîmdåk bo‘lmîqchimàn" màvzusidà tuzib kålingàn ijîdiy màtn o‘qitilàdi. Ìàvzu bo‘yichà qo‘shimchà sàvîllàr bårib, o‘quvchilàrning egàllàgàn bilim và màlàkàlàri baholanadi.

II. Yangi nutqiy màvzu. 1. Aqliy hujum. "Toshkent telemi-norasi" rasmi asosida suhbat (1- topshiriq). 2. "Toshkent —televideniye vatani" matnini o‘qish, lug‘at ishi (1- mashq).3. Savollar asosida suhbat (2-topshiriq).

38

Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh."Ìànmànlik" màtni ustidà ishlàsh (3- topshiriq). Ìàtn

bo‘yichà bårilgàn tîpshiriqlàrni intårfàîl o‘yin sifàtidà kichikguruhlàrgà bo‘linib tàshkil etish sàmàràli nàtijà båràdi.Buning uchun 4 o‘quvchidàn ibîràt kichik guruhlàr tàshkiletilàdi.

Hàr bir guruhdàn biro‘quvchi "Oqshom ertaklari"ko‘rsatuvi boshlovchisi sifa-tidà matnini ifodali o‘qiydi.2- o‘quvchi matn mazmuniniso‘zlab beradi, 3- o‘quvchimatndapgi o‘z so‘ziningma’nolàrini tushuntiràdi. 4-o‘quvchi esa matn voqea-lariga munosabat bildiradi. O‘quvchilarning nutqidagikamchiliklar, javobidagi xatolar o‘z o‘rnida o‘qituvchi yokiboshqa o‘quvchilar tomonidan tuzatib boriladi.

Bàrchà guruhlàrning chiqishlàri tugàgàch, î‘qituvchieng yuqîri bàll îlgàn o‘quvchilàrni e’lîn qilàdi.

V. Dàrsni yakunlàsh. O‘qituvchi màvzuni yakunlàydi,dàrsdà fàîl qàtnàshgàn o‘quvchilàrni bàhîlàydi.

Uyga vazifa. Bolalar uchun ko‘rsatuvlàr ro‘yõàtinituzish và ulàr hàqidà mà’lumît bårish.

14 - dars

1. Darsning ta’-l imiy maqsadi.O‘quvchilarning lu-g‘at boyligini oshi-rish, ularda nutqdao‘zlik olmoshiningma’nolàrini fàrqlàbqo‘llash màlàkà-làrini shàkllàntirish.

2. Darsning tar-biyaviy maqsadi.O‘quvchilargà bola-lar uchun tålådàs-turlarning tàyyor-lànishi, ulàrni olibborilishida teng-doshlari ham ish-tirok etishi haqidama’lumot berish,o‘quvchilàrni ijod-korlikka undash.

3. Rivojlanti-ruvchi maqsad.O‘quvchilarningog‘zaki va yozmabog‘lanishli nutqm a l a k a l a r i n ishakllantirish,mustaqil fikr-lashini rivojlan-tirish.

39

DDarsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" dàrsligi, elåktrînvîsitàlàr, àudiî và vidålkàssåtàlàr, disklàr, rasmlar, BBBkàrtîchkàlàri.

Darsda qo‘llanadigan måtîdlar. Hamkorlik metodi,guruhlàrgà bo‘linib ishlàsh, rîlli o‘qish, BBB usuli.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchio‘zbek tilida o‘zlik olmoshi nutqda kishilik olmoshi yoki birso‘zi bilan, shuningdåk, qaratqich kelishigi qo‘shimchasibilan qo‘llanganda, ma’noni ta’kidlab kålishi haqida ma’lu-motga ega bo‘ladi; ularda o‘zlik olmoshlarini nutqda farqlabqo‘llash ko‘nikmalari hosil bo‘ladi; o‘zi sevgan teleko‘r-satuvlar haqida o‘z fikrini ifodalashni o‘rganib oladi.

Dàrs råjàsi:

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash và bàhîlàsh.8 daqiqa

2. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh. Ràsm àsîsidà suhbàt (4- tîpshiriq). Guruhlarda ishlash. Suhbàt màtnini rîlli o‘qish (5- tîpshiriq). 5 daqiqa

3. Grammatik qoida bàyoni. 7 daqiqa4. Grammatik qoidani mustahkamlash mashqlari (4-6- mashqlar). 12 daqiqa

5. “Bîlàlàrning såvimli ko‘rsàtuvi” matni ustidà ishlàsh (6- màshq).6. Adabiy o‘qish. «Ko‘rsatuvni ko‘rib» she’rini o‘qish.

10 daqiqa7. Ìàvzuni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. BBB usuli. 3 daqiqa

Darsning borishi:I. Tashkiliy qism. Uyga berilgan vazifa tekshiriladi.

O‘quvchilardan 5—6 tasi navbati bilan o‘zi yoqtirgan ko‘rsa-tuv haqida yozgan ijodiy ishini o‘qiydi. Eng yaxshi yozilganish ta'kidlab o‘tiladi va taqdirlanadi.

II. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh:À) Rasm asosida suhbat. 4- topshiriqda bårilgàn yo‘nàl-

tiruvchi sàvîllàr asosida savol-javob o‘tkaziladi.

40

Â) 5- topshiriqdà bårilgàn suhbat matni rollarga bo‘libo‘qitilàdi. O‘quvchilàrdàn î'zlik olmoshining ma’nolarigae’tibîr bårish và uni tushuntirib bårish so‘ràlàdi. Ushbutîpshiriqqà ijîdiy yondàshishi và shu màvzudà o‘quvchilàrîràsidà erkin suhbàt tàshkil etish hàm mumkin.

IIII. Grammatik qoida bàyoni. O‘quvchilarga nutqdao‘zlik olmoshi nutqda kishilik olmoshi yoki bir so‘zi bilan,shuningdåk, qaratqich kelishigi qo‘shimchasi bilan qo‘l-langanda, ma’noni ta’kidlab kålishi Ko‘rsatuvni men o‘zimolib boraman. Bu gapni sen o‘zing aytding. U bir o‘zikeldi. U o‘zining uyiga ketdi misîllàri vîsitàsidàtushuntirilàdi.

IV. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh.O‘quvchilar 4- mashqdà berilgan maqollar va gaplarni

kishilik olmosh ‘lari yoki bir so‘zini qo‘shib ko‘chiràdilàr,o‘zlik îlmîshining ma'nosida yuz bårgàn o‘zgarishlàro‘qituvchi yordàmidà tushuntirilàdi.So‘ngrà 5- mashqdàgitîpshiriq àsîsidà, o‘zlàri berilgan gaplardagi kishilikolmoshlarini o‘zlik olmoshlari bilan almashtirib yozàdilàrvà ma'nodagi farqlarini tushuntiràdilàr. Ushbu màshqlàro‘quvchilàrdà îlmîshlàrni nutqdà to‘g‘ri qo‘llàsh màlàkàlàrinihîsil qilishgà qàràtilgàn.

V. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. "Bîlàlàrningsåvimli ko‘rsàtuvi" matni ustidà ishlàsh (6- màshq). O‘quv-chilàr màtnni îvîz chiqàrib o‘qiydilàr, o‘zlik olmoshini o‘zibog‘langan so‘z bilan ko‘chiradilar và mà'nîlàrini tushun-tiràdilàr.

VI. Adabiy o‘qish ruknida berilgan Dilshod Rajabning"Ko‘rsatuvni ko‘rib" she’ri ifîdàli o‘qitilàdi, nîtànish so‘zlàrlug‘ati ustidà ishlànadi.

VII. Ìàvzuni yakunlàsh. BBB kàrtîchkàlàrinitàrqàtish và o‘quvchilàrdàn fikrlàrini îlish. O‘quvchilàrgàushbu kàrtîchkàlàrni dàrs tugàshidàn îldinrîq tàrqàtibqo‘yish và dàrs îõiridà ulàrdàn qisqàginà to‘ldirib bårishniso‘ràsh o‘quvchilàrning o‘tilgàn màvzu bo‘yichà egàlàgànbilim, ko‘nikmà và màlàkàlàrini àniqlàshgà và to‘g‘ri bàhî-làshgà yordàm båràdi.

41


Dàrsdà fàîl ishtirîk etgàn o‘quvchilàrni bàhîlàsh.Uyga vazifa: O‘zi yoqtirgan ko‘rsatuv haqida so‘zlab

berish.

VII MAVZU: KUZGI NE’MATLAR(Kelishik qo‘shimchalari bilan kelgan

bo‘lishsizlik olmoshlarining qo‘llanishi)

15 - dars

Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" darsligi, elåktrînvîsitàlàr, videolavha và rasmlar.

Darsda qo‘llanadigan måtîdlar. Intårfàîl måtîd,guruhlàrgà bo‘linib ishlàsh, àqliy hujum, gràmmàtik o‘yin.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchio‘zbek tilida bo‘lishsizlik olmoshlarining so‘roq olmoshlarigabir, narsa so‘zlarini qo‘shish orqali hosil bo‘lishi haqidama’lumotga ega bo‘ladi; ularda o‘zlik olmoshlarini nutqdafarqlab qo‘llash ko‘nikmalari hosil bo‘ladi; o‘zi sevganteleko‘rsatuvlar haqida o‘z fikrini bog‘lanishli ifodalashmalakasi shakllanadi.

3. Rivojlantiruvchimaqsad: O‘quvchilàrnierkin fikrlàshgà, o‘z fik-rini îg‘zàki và yozmàmustàqil bàyon etishgào‘rgàtish.

2. Tarbiyaviy maq-sad: O‘quvchilarga kuzgine’matlar haqida ma’-lumot berish, ularni kuzfasliga, tabiatga muhab-bat ruhida tarbiyalash.

1. Òà'limiy màqsàd:O‘quvchilarga bo‘lishsiz-lik olmoshlari, ulàrningyasàlishi, bildiràdigànmà’nîlàri haqida ma’lu-mot berish.

42

DDàrs råjàsi:

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash và bàhîlàsh.8 daqiqa

2. Yangi màvzu bàyoni. Rasm asosida suhbat. (1 và 2-topshiriqlar). “Êuz tàbiàti” shå’ri và “Îltin kuz” màtni ustidàishlàsh (1- màshq). 12 daqiqa

3. Grammatik qoida bàyoni 7 daqiqa4. Mustahkamlash mashqlari (2-3- mashqlar).“Êuz nå’màtlàri” màtni ustidà ishlàsh. 10 daqiqa

5. Rebusni yechish va guruhlarga bo‘linib ishlash (3-4-topshiriqlar). 6 daqiqa6. O‘quvchilar bilimini baholash, uyga vazifa. 2 daqiqa

Darsning borishi:I. Tashkiliy qism. Uy vàzifàsini so‘ràsh và bàhîlàsh.

O‘quvchilar tuzib kålgàn bolalar tålåko‘rsatuvlàri ro‘yõàtinio‘qiydilàr và ushbu ko‘rsàtuvlàr hàqidà mà’lumîtlàr bårà-dilàr. Eng to‘liq ro‘yõàt tuzgàn và ma’lumît to‘plàgàn o‘quv-chi àlîhidà ta’kidlab ko‘rsàtilib baholanadi.

II. Yangi màvzu bàyoni intårfàîl o‘yindàn bîsh-lànàdi. O‘qituvchi o‘quvchilàrni ikki guruhgà bo‘làdi vàdàrslikdà bårilgàn ràsmlàrdàn birini tàsvirlàsh tîpshirilàdi(1- tîpshiriq).

So‘ng Shukur Sa’dullaning "Kuz tabiati" haqidagi she’rio‘qitiladi (2- topshiriq), nîtànish so‘zlàr bilàn tànishtirilàdivà shå’r màzmuni àsîsidà kuz fàlidà tàbiàtdà bo‘làdigàno‘zgàrishlàr so‘zlàtilàdi. Shundàn so‘ng "Îltin kuz" màtnio‘qitilàdi và o‘quvchilàr e’tibîri àjratib ko‘rsatilgan hechbir, hech qaysi so‘zlarigà qàràtilàdi (1- màshq).

1- guruh:Bîg‘, måvà tårimi

jàràyoni

2- guruh:Dàlà, pîliz

ekinlàri yig‘imi

43

ÀÀqliy hujum

III. Grammatik qoida bàyoni. O‘qituvchi ushbumisîllàrdàn fîydàlànib î‘quvchilarga bo‘lishsizlik olmoshlariso‘roq olmoshlariga hamda bir, narsa so‘zlariga hech so‘ziniqo‘shish orqali hosil qilinishi haqida ma’lumot beriladi.

Bilib oling! Bo‘lishsizlik olmoshlari so‘roqolmoshlariga hamda bir, narsa so‘zlariga hech so‘ziniqo‘shish orqali hosil qilinadi. Masalan: hech bir, hechnarsa, hech kim, hech nima, hech qaysi, hech qancha,hech qanday, hech qayer kabi. Hech narsa, hech kim,hech nima shaxs va narsa-buiyumni, hech bir, hechqaysi, hech qancha, hech qanday olmoshlari narsa-buyumning belgisi yoki miqdorini, hech qayer, hechqachon so‘zlari esa o‘rni yoki paytni inkor qilish uchunishlatiladi.

IV. Ìustàhkàmlàsh. Darsning bu bosqichi ikkibîsqichdàn ibîràt.

À) Grammatik ma’lumotni mustahkamlashuchun dàrslikdàgi 2-3- mashqlàr bajartiriladi. 2- mashqdàso‘zlàrgà àvvàl hàr, kåyin håch so‘zini qo‘shib, yangi so‘zlarhosil qiling va shu so‘zlar asosida matn tuzish tîpshirig‘ibårilgàn. Bu intårfàîl usuldà tàshkil etilàdi và î'quvchilarikki guruhga bo‘linàdi.

Håch kim håch nàrsà dåmàdi.Sizgà håch nimà qilmàdimi?Håch qàysi màmlàkàtdà yoshlàrgàbizdagidày shàrîitlàr yo‘q.

hech + kim, nimàhech + bir, narsa

1- guruh:Hàr +...

2- guruh:Håch +...

44

Birinchi guruhgà berilgan so‘zlarga har so‘zini, ikkinchiguruhgà hech so‘zini qo‘shgan holda yangi so‘zlar hosilqilish, shu so‘zlarni tàyanch qilib matn tuzishni topshirishmumkin. Qaysi guruh topshiriqni birinchi bo‘lib sifatlibajarsa rag‘batlantiriladi.

Â) Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun3- màshq và 3-4- tîpshiriqlarni bàjàrish ko‘zdà tutilàdi. 3-màshqdà rasmlarda tasvirlangan mevalarning nomini yozibgaplarni to‘ldirish so‘ràlgàn. Bu màshqni hàm intårfàîlusuldà bàjàrtirish và guruhlàr musîbàqàsi tàrzidà tàshkiletish sàmàràli bo‘làdi. 3- topshiriqda berilgan rebusniyechish so‘ralgan.

4- topshiriq àsîsidà "Kim ko‘p biladi?" o‘yinini tashkilqilish. O‘quvchilàr guruhlargà bo‘linàdi. 1- guruh polizekinlarini, 2- guruh mevalarning nomlarini topishi va dos-kaga ustun shàklidà yozishi kåràk. Bu o‘rindà o‘qituvchinîmlàri àytilgàn måvàlàrning fîydàli õususiyatlàri hàqidàgàpirib bårishni so‘ràshi hàm màqsàdgà muvîfiq.

Shuningdåk, hàr bir guruh îldigà kuz nå’màtlàri bilànto‘ldirilgàn likîpchà yoki sàvàtchàni qo‘yib, undàgi måvàlàrninàvbàtmà-nàvbàt tà’riflàb bårishni so‘ràsh hàm mumkin.

V. Dàrsni yakunlàsh. O‘qituvchi dàrsni yakunlàydi,fàîl ishtirîk etgàn o‘quvchilàrni bàhîlàydi.

Uyga vazifa: Sàhîvàtli kuz fàsli bizgà in’îm etàdigànnå’màtlàrning fîydàli õususiyatlàri hàqidà mà’lumîtlàryozib kålish.

45

16 - dars

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" darsligi, slàydlàr,bîzîr và hîsil bàyràmi tàsviri vidåîlàvhàsi yoki ràsmlàr,Yo‘ldosh Sulaymon va Mamarasul Boboevning shå’riyto‘plamlàri.

Dars måtîdlari. Hamkorlik metodi, aqliy hujum, kimtez topadi? klaster usuli.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchio‘zbek tilida o‘zlik olmoshi nutqda kishilik olmoshi yoki birso‘zi bilan, shuningdåk, qaratqich kelishigi qo‘shimchasibilan qo‘llanganda, ma’noni ta’kidlab kålishi haqidama’lumotga ega bo‘ladi; ularda o‘zlik olmoshlarini nutqdafarqlab qo‘llash ko‘nikmalari hosil bo‘ladi; o‘zi sevganteleko‘rsatuvlar haqida o‘z fikrini bog‘lanishli ifodalashmalakasi shakllanadi.

Dàrs råjàsi:

2. Darsning tar-biyaviy maqsadi.O‘quvchilarga kuz-gi nå’màtlar, hosilbayrami, dåhqîn-làrning måhnàti ha-qida ma’lumot be-rish, o‘quvchilarnid åh qî n l à r n i n gmehnatini qàdrlàsh-gà undàsh, måh-nàtsåvàr õàlqimiz-ni e’zîzlàshgà o‘r-gàtish.

3. Rivoj lant i-ruvchi maqsad:lug‘at boyliginioshirish, ulàrdàbo‘lishsizlik îl-mîshlàrini nutqdàto‘g‘ri qo‘llàsh ko‘-nikmà và màlà-kàlàrini shàkllàn-tirish. Og‘zaki vayozma bog‘lanishlinutqini rivojlan-tirish.

1. Darsning ta’-l imiy maqsadi.O‘quvchilargà bo‘-lishsizlik olmosh-larining egalik vakelishik qo‘shimcha-lari bilan qo‘llanishi,bu qo‘shimchàlàr-ning qo‘shilish tàrti-bi hàqidà mà’lumîtbårish, lug‘at boyli-gini oshirish.

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. 7 daqiqa2. Yangi màvzugà kirish (5- và 6- topshiriqlàr). “Êuz” shå’ri ustidà ishlàsh. 8 daqiqa3. Grammatik qoida bàyoni. Slàyd nàmîyishi. 7 daqiqa

46

DDarsning borishi:

I. Tashkiliy qism. Uy vazifasi so‘ràb bàhîlànàdi.O‘quvchilàr kuz nå'màtlàrining fîydàli õususiyatlàri hàqidàmà’lumît båràdilàr.

II. Yangi màvzugà kirish. O‘qituvchi o‘quvchilàrtîmînidàn àytilgàn fikrlàrni to‘ldirib, o‘quvchilar e’tibîrinidarslikda berilgan ràsmlàrgà qàràtàdi. O‘quvchilàr 4-topshiriq àsîsidà rasmlarda kim tasvirlangani, ular nimaish bilan mashg‘ulligi haqida so‘zlab beradilar.

So‘ngrà Yo‘ldosh Sulaymonning "Êuz" shå’ri ifîdàlio‘qitilàdi (5- tîpshiriq) và shå’r màzmuni so‘zlàtilàdi. Bun-dà àsîsiy e’tibîr shå’rning yakuniy qismigà qàràtilàdi. O‘quv-chilàrgà "Shunday go‘zal, Shunday asal, Ehson tutgan o‘zikim? Dehqon og‘am, Dehqon tog‘am, O‘sha dehqon ama-kim!" sàtrlàri yanà qàytàdàn o‘qittirilàdi. O‘qituvchi kuzginå’màtlar bîbîdåhqînlàrimizning màshàqqàtli måhnàti bilànåtishtirilishi, bîzîrlàrimiz, dàsturõînlàrimizning to‘kin-sîchinligi ulàr tufàyli ekànligi, shu bîis dåhqînlàrningmehnatini qàdrlàsh, sàhîvàtli yurtimiz và måhnàtsåvàrõàlqimizni e’zîzlàsh bizning burchimiz ekànligini uqtiràdi.

III. Grammatik qoidà bàyoni. Slàydlàr vîsitàsidàbo‘lishsizlik olmoshlarining kelishik qo‘shimchalari bilanturlànishi, olmoshlarga egalik và kelishik qo‘shimchalariningqo‘shilish tàrtibi haqida ma’lumot beriladi.

4. Grammatik qoidani mustahkamlash mashq (4- màshq). 8 daqiqa

5. “Hîsil bàyràmi” màtni ustidà ishlàsh (5 mashq). Âidåîlàvhà nàmîyishi. 7 daqiqa

6. Adabiy o‘qish. M.Boboyevning “O‘zbekiston” she’ri ustidà ishlàsh. 6 daqiqa7. Ìàvzuni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. 2 daqiqa

47

Slàyd nàmîyishi:

BBo‘lishsizlik olmoshlari kelishik qo‘shimchalaribilan qo‘llanishi

Bo‘lishsizlik olmoshlari kelishik qo‘shimchalari bilanqo‘llanishi mumkin. Masalan:

hech kimhech nima + -ni, -ning, -ga, -da, -danhech narsahech qanchaAyrim olmoshlarga avval egalik qo‘shimchalari,

so‘ngra kelishik qo‘shimchalari qo‘shilib keladi. Masalan:hech qaysihech bir + imiz + -ni, -ning,- ga, -da, - danhech qayer

IV. Mustahkamlash. Ìàvzuni mustàhkàmlàsh uchundàrslikdàgi 4-5- màshqlàr và 6- tîpshiriq bàjàrtirilàdi. 4-mashqdà berilgan namuna àsîsidà îlmoshlarni so‘zlar bilanalmashtirib, gaplar tuzdirish và gaplàr mazmunidagi o‘z-garishni tushuntirib bårish tîpshirig‘i bårilgàn. Ushbumàshqni àvvàl dîskàdà klàstår usulidà bàjàrtirish, tîp-shiriqning ikkinchi qismini esà mustàqil bàjàrtirish màq-sàdgà muvîfiq bo‘làdi.

qovunlarBiz uzumlar -ni uzmoq

tarvuzlar

anorlarSiz olmalar -ni termoq

xurmolar

V. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. "Hîsil bày-ràmi" màtni ustidà ishlàsh (5- mashq). O‘quvchilàr màtnniqavs ichida berilgan so‘zlardan mosini qo‘yib ko‘chiràdilàr.

48

So‘ng màtn o‘qitilàdi, õàtîlàr to‘g‘rilànàdi. Shuningdåk,hîsil bàyràmi hàqidàgi ràsm yoki vidåîlàvhàni nàmîyishqilish và quyidàgi yo‘llîvchi sàvîllàr àsîsidà suhbàtuyushtirish mumkin:

1. Siz tàsvirdà nimàlàrni ko‘ryapsiz?2. Nimà uchun bu "Hîsil bàyràmi" dåb àtàlàdi?3. Dåhqînlàrning ko‘zlàridàgi quvînch nimàni

ifîdàlàydi?4. Bîshqà màmlàkàtlàrdà hàm shundày bàyràmlàr

o‘tkàzilàdimi?

VVI. Adabiy o‘qish. O‘qituvchi Mashrab Boboyevning"O‘zbekiston" she’rini àvvàl o‘zi ifîdàli o‘qib båràdi, so‘ngo‘quvchilarga "Zànjir" usulidà o‘qitiadi, nîtànish so‘zlàrlug‘àti ustidà ishlànàdi.

VII. Ìàvzuni yakunlàsh. O‘qituvchi àytilgàn fikr-làrni umumlàshtiràdi và màvzuni yakunlàydi. O‘quvchilàrtîmînidàn to‘ldirilgàn BBB kàrtîchkàlàrini o‘qitish îrqàliulàr màvzu yuzàsidàn egàllàgàn bilim, ko‘nikmà và màlàkàlàràniqlànàdi. Dàrsdà fàîl ishtirîk etgàn o‘quvchilàr bàhîlànàdivà uygà vàzifà bårilàdi.


Uygà vazifa: "O‘zbekiston" she’rini yod îlish. Shå’rmàtnidàgi egàlik qo‘shimchàli so‘zlàr và so‘rîq gàplàrningo‘qilishigà e’tibîr bårish.

17 - dars NI - 2. Test sinovi

18 - dars Takrorlash

49

VVIII MAVZU: KUTUBXONADA(Kelishik qo‘shimchalari bilan kelgan gumon

olmoshlarining qo‘llanishi)

19 - dars

Darsning maqsadi:

Dars måtîdlàri: hamkorlik metodi, aqliy hujum, BBBusullàri.

Darsning jihîzlànishi và vositalàri: "O‘zbåk tili"darsligi, tarqatma materiallar, videolavha, CD, DVD disklar,proyektor, slàyd.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchio‘zbåk tilidà gumîn olmoshlarining yasàlishi va ma'nolarihaqida ma’lumotga ega bo‘ladi; gumîn olmoshlarini nutqdaqo‘llash ko‘nikmalari hosil bo‘ladi; kitob o‘qish va kutubxonamavzularida fikrini bog‘lanishli ifodalash malakasishakllanadi.

Dars rejasi:

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilar og‘-zaki va yozma nutqini,o‘z fikrini turli nutqiyvàziyatlàrdà erkin ifo-dalash malakasini rivoj-lantirish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. O‘quvchilarda kitîb-ni såvish, kitîb o‘qishgàmåhr uyg‘îtish îrqàliularning ilmgà intilishinikuchàytirish.

1. Òà’limiy màqsàd.O‘zbåk tilidà gumîn ol-moshlarining yasàlishihaqida ma’lumot berish,bu îlmîshlàrini to‘g‘riqo‘llàsh ko‘nikmàlàrini,nutqdà mustàqil ishlàtishmàlàkàsini shàkllàntirish.

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. 7 daqiqa

2. Rasm àsîsidà và “Êutubõînàdà” màvzusida suhbat.1- topshiriq va 1- màshq bajartiriladi. 10 daqiqa

50

II. Taskiliy qism

II. Yangi màvzu bàyoni Grammatik qoidan bàyonidàn àvvàl 1- mashqdà-

gi matnni o‘qitish và o‘quvchilàrni màtn màzmunigà hàmdàmàtndà àjràtib ko‘rsàtilgàn kimdir, qàysidir, kimlàrningdirso‘zlàrigà o‘quvchilàr e’tibîrini jàlb qilish màqsàdgàmuvîfiq.

Bilib oling! Î‘qituvchi o‘quvchilàrgà o‘zbåk tilidàgumîn îlmîshlàri shaxs va narsa-buiyum, ulàrningbelgi, miqdori, o‘rni, payti nîàniqligini ifîdàlàshi, ulàrso‘roq olmoshlari îldidàn àllà so‘zini yoki ulàrdàn kåyin-dir qo‘shimchàsini qo‘shish orqali hosil qilinishi hàqidàmà’lumît båràdi.

Buning uchun quyidàgi slàyddàn fîydàlànish tàvsiyaetilàdi:

1- slàyd nàmîyishi:

3. Grammatik qoida bàyoni. Slàyd nàmîyishi. 7 daqiqa4. Mustahkamlash mashqlari (2-4- mashqlar). 8 daqiqa

5. “Bilàsizmi?”rukni àsîsidà guruhlarda ishlash (2- tîpshiriq). 10 daqiqa6. BBB usuli.O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uyga vazifa.

5 daqiqa

Uyga vazifa — Ì.Bîbîyåvning "O'zbåkistîn" she’ri ifodalio‘qitilàdi hàmdà 5- mashqda bårilgàn mevalar ta’rifi so‘ràlàdi.Shu àsîsdà o‘tilgàn màvzu bo‘yichà o‘quvchilàrning bilim vàmàlàkàlàri baholanadi.

Nutqiy màvzugà kirish.1. Ràsm ustidà ishlàsh và "Êutubõînàdà" màvzusidà suhbàt (1- topshiriq).2. 1- màshqni yozma bajarish.

51

GGumîn îlmîshlàrining hîsil qilinishi

kimnimàqàysi

àllà + qàndày + dirqànchànåchtà

III. Mustankamlash.Grammatik ma’lumotni mustahkamlash uchun dàrs-

likdà berilgan 2-4- mashqlàr yordàmidà o‘quvchilàrdàso‘zlarga alla so‘zini yoki -dir qo‘shimchasini qo‘shib, gumonolmoshlarini hosil qilish (2- mashq), qavs ichida berilganolmoshlardan mosini qo‘yib gaplarni to‘ldirish (3- màshq),kå gàplàrdàgi gumon olmoshlarini topib, qo‘llanishinitushuntirish (4- mashq) ko‘nikmàlàri hîsil qildirilàdi.

IV. Guruhlarda ishlash.O‘quvchilargà 2- tîpshiriqdàgi "Bilasizmi?" rukni o‘qiti-

làdi. So‘ngrà 5 tà guruhga bo‘linib, kim nimani và qàndàyo‘rganganligini yozib chiqàdilàr.

So‘ngrà hàr bir guruhdàn bittàdàn vàkil chiqib, buyukàllîmàlàrimiz hàqidà mà’lumîtlàr båràdilàr hàmdà nàmunààsîsidà o‘z õulîsàlàrini yozàdilàr. Qaysi guruh topshiriqnibirinchi bo‘lib và yaõshi bajarsa, yuqîri bàhî bilàn rag‘bat-lantiriladi.

V. Dàrsni yakunlàsh.Dàrs yakunidà àvvàldàn tàrqàtib qo‘yilgàn BBB kàr-

1- guruh:Àbu Ràyhîn

Båruniy

2- guruh:ÌuhàmmàdÀl Õîràzmiy

3- guruh:Àbu Àli ibn

Sinî

4- guruh:Àl Ôàrg'îniy

5- guruh:Ìirzî

Ulug'båk

52

tîchkàlàri o‘quvchilàrtîmînidàn to‘ldirtirilàdi hàmdào‘quvchilàr egàllàgàn bilim, ko‘nikmà và màlàkàlàr àniq-lànib, ulàrgà bàhî qo‘yilàdi.


Uygà vàzifà. Ìàktàbingiz kutubõînàsidàn olgankitoblaringiz haqida so‘zlab bering.

20 - dars

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" darsligi, "Ìà'rifàtmàrkàzi" ràsmi, elåktrîn kutubõînà hàqidà vidåîlàvhà,slàydlàr.

Dars måtîdlari. Hamkorlik metodi, aqliy hujum, rîllio‘yin.

Dars rejasi:

1. Darsning ta’-l imiy maqsadi.O‘quvchilarga gu-mîn olmoshlariniko‘plik và kålishikqo‘shimchàlàri bilànqo‘llanishini tu-shuntirish và gu-mîn îlmîshlàrininutq jàràyonidàto‘g‘ri qo‘llàsh ko‘-nikmàlàrini shàkl-làntirish.

2. Darsning tar-biyaviy maqsadi.O‘quvchilarni kitobo‘qishga undash,ularning ilmga in-tilishini kuchay-tirish, zàmînàviykutubõînàlàr àfzàl-liklàri bilàn tànish-tirish.

3. Rivojlanti-ruvchi maqsad:O‘quvchi l arn imavzu doirasidaog‘zaki va yozmaerkin so‘zlashishma l aka l a r in i ishakllantirish.

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. 8 daqiqa2. “Ìà’rifàt màrkàzi” màtni ustidà ishlàsh, elåktrîn kutub- õînà vidåîlàvhàsi yoki ràsm asosida suhbat (3- topshiriq, 5- màshq). 10 daqiqa

53

DDarsning borishi:I. Taskiliy qism.

II. O‘tilgàn màvzuni mustàhkàmlàsh.O‘quvchilàr diqqàti dàrslikdàgi 3- topshiriqdà bårilgàn

suhbat matnini rolli o‘qish tàvsiya etilàdi. So‘ngrà "Ìà'rifàtmàrkàzi" matni ustidà ishlànàdi (5- màshq). Àvvàl màtno‘qitilàdi, màtndàgi îlmîshlàrni àniqlàtilàdi và ulàrningmà'nîsi izîhlàtilàdi. Ushbu màtn ustidà ishlàsh jàràyonidàÒîshkånt shàhridà yangi qurilgàn "Ìà’rifàt màrkàzi"ràsmidàn, u yårdàgi elåktrîn kutubõînà hàqidàgi vidåî-làvhàdàn fîydàlànish tàvsiya etilàdi.

III. Yangi mavzu bayoni.

Bilib îling! Gumon olmoshlariga ko‘plik qo‘shim-chalari kelishik qo‘shimchalaridan oldin qo‘shiladi.Masalan: kimdir — kimlargadir, nimadir — nimalarni,birovlarning kabi. Birov, biron, biror so‘zlàri gumonolmoshlari bo‘lib, ulàr bir so‘ziga -ov, -on, -or qo‘shim-chalarini qo‘shish orqali yasàladi. Biron, biror so‘zlaribiron-bir, biror-bir shaklida juft holda ham qo‘llanadi.

3. Grammatik qoida bilan tanishtirish.1-và 2- slàydlàr nàmîyishi. 8 daqiqa4. Mustahkamlash mashqlari (6- mashq, 4- topshiriq )

7 daqiqa

5. Àdàbiy o‘qish. “Êitîb o‘qishning hikmàti” màtni ustidà ishlàsh. Zànjir usuli. 10 daqiqa6. Òåst yordàmidà o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uyga vazifa.

2 daqiqa

Uy vazifasini so‘ràb bàhîlàsh. O‘quvchilàrdàn "Ìàktàbkutubõînàsidà" màvzusidà tuzib kålgàn màtnlàri o‘qitilàdi, îõirgio‘qigàn kitîblàri hàqidà, tuzgàn màtnlàri tàrkibidà qo‘llàgàngumîn îlmîshlàri, ulàrning yasàlishi bo‘yichà qo‘shimchàsàvîllàr bårib, o‘quvchilàrning egàllàgàn bilim-ko‘nikmàlàribàhîlànàdi.

54

Ushbu qîidàni tushuntirishdà 1- màvzudàgi slàydningdàvîmini nàmîyish qilish yaõshi nàtijà båràdi.


GGumîn îlmîshlàrining kelishik và ko‘plikqo‘shimchalari bilan ishlatilishi

kim niàllà + nimà + làr + ning

birîv gàbirîn-bir dàbirîr-bir dàn

IV. Ìàvzuni mustahkamlash.Grammatik ma’lumotni mustahkamlash uchun dàrs-

likdà bårilgàn 6- mashqdàgi tårmà gàplàrdàn fîydàlànilàdi.O‘quvchilàr gàplàr tàrkibidàgi gumîn îlmîshlàri qàysikålishik qo‘shimchàlàri bilàn kålgànligini àniqlàydilàr,qo‘llànishini slàydgà qàràb turib izîhlàydilàr. O‘quvchi-làrning nutqiy màlàkàlàrini mustàhkàmlàsh uchun esà 4-tîpshiriqdàgi suhbàt màtni îg‘zàki o‘qitilàdi.

V. Àdàbiy o‘qish. "Êitîb o‘qishning hikmàti" màtni"Zànjir" usulidà îvîz chiqàrib ifîdàli o‘qitilàdi (5- topshiriq).Êàttàrîq nàsriy và shå’riy màtnlàrni shu usuldà o‘qitisho‘quvchilàrni o‘qish jàràyonini diqqàt bilàn kuzàtib bîrishgà,bir-biridàn yaõshirîq o‘qishgà intilishgà o‘rgàtàdi. So‘ngnîtànish so‘zlàr lug‘àti ustidà ishlànàdi. Bu o‘quvchilàrningso‘z bîyligini îshiràdi, nutqiy màlàkàlàrini mustàhkàmlàydivà màvzugà îid bilimlàrini chuqurlàshtiràdi.

VI. Dàrsni yakunlàsh.Dàrsni yakunlàshdà quyidagi tåst tîpshiriqlàridàn

fîydàlànish mumkin. Bu o‘quvchilàr egàllàgàn bilim, ko‘-nikmà và màlàkàlàrni àniqlàsh và bàhîlàsh imkînini båràdi:

55

1. Gumon olmoshlari berilgan qatorni ko‘rsating.A) bir narsa, har narsa, hech narsaB) allanima, kimdir, allanarsaC) hech bir, hech narsa, hech kim,

2. Gumon olmoshi xato yozilgan qatorni ko‘rsating.A) har qancha, har qaysi, har nimaB) alla narsa, kimdir, nimalardirC) har narsa, hech kim, bir nima

3. Gumon olmoshlàrini hîsil qiluvchi vîsitàlàr bårilganqatorni ko‘rsating.

A) har, håchB) alla, - dirC) narsa, bir

4. Gumon olmoshlàrining imlîsi to‘g‘ri bårilgan qatorniko‘rsating.

A) alla so‘zdàn îldin kålib àjràtib yozilàdi, - dir so‘zdànkåyin kålib qo‘shib yozilàdi

B) alla so‘zdàn îldin kålib qo‘shib yozilàdi, - dir so‘zdànkåyin kålib àjràtib yozilàdi

C) alla so‘zdàn kåyin kålib àjràtib yozilàdi, - dir so‘zdànîldin kålib qo‘shib yozilàdi.

UUygà vàzifà. "Êitîb o‘qishning hikmàti" màtni màz-munini hikîya qilib bårish. Màtndà qo‘llàngàn gumînîlmîshlàrni àniqlàb, qo‘llànishini tushuntirish.

56

IX MAVZU: QADIMIY VA NAVQIRON SHAHARLAR(Ozaytirma darajadagi sifatlarning

qo‘llanishi)

21 - dars

Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" darsligi, vidåî-làvhà, proyektor, ràsmlàr, slàydlàr.

Darsda qo‘llanadigan måtîdlar. Aqliy hujum, guruh-làrgà bo‘linib ishlàsh, klàstår, BBB usuli.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchio‘zbåk tilidà sifatlarning îzàytirmà dàràjàsi mîrfîlîgik usul— qo‘shimchàlàr qo‘shish và sintàktik usul — so‘zlàr qo‘shishvîsitàsidà hîsil bo‘lishi haqida ma’lumotga ega bo‘ladi;sifatlarni nutqda amaliy qo‘llash ko‘nikmalari hosil bo‘ladi;qadimiy va navqiron shaharlar mavzularida o‘z fikrinibog‘lanishli ifodalash malakasi shakllanadi.

Dars rejasi:

3. Rivojlantiruvchimaqsad: O‘quvchilàrningîg‘zàki và yozmà bog‘-lanishli nutqini shakllàn-tirish.

2. Tarbiyaviy maq-sad: O‘quvchilardà istiq-lîl tufàyli råspublikàmizvilîyatlàri, shàhàr vàqishlîqlàridà yuz bårgànkàttà o‘zgàrishlàr bilànfàõrlànish tuyg‘ulàrinitàrbiyalàsh.

1. Òà'limiy màqsàd:O‘quvchilarga sintàktikusuldà sifatlarning îzay-tirma darajasini hîsilqilish haqida ma’lumotberish, sifatlarning îzay-tirma darajasini nutqdàto‘g‘ri qo‘llàsh màlàkàsinishàkllàntirish.

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. 8 daqiqa2. 1- tîpshiriqdàgi sàvîllàr àsîsidà suhbàt và Samarqand màtni ustidà ishlàsh (1- màshq). 10 daqiqa

3. Yangi grammatik màvzu bàyoni. Slàyd nàmîyishi.8 daqiqa

4. Gràmmàtik mà’lumîtni mustahkamlash (2-3- màshqlàr). 7 daqiqa

57

DDarsning borishi: I. Tashkiliy qism.

II. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh.

III. Gràmmàtik màvzu bàyoni.

Bilib îling! Sifàtlàrning îzaytirma darajasi -mtir, -imtir, -ish qo‘shimchalarini qo‘shish orqali hosil qilinadivà belgining kamligi, kuchsizligini bildiradi. Masalan:qoramtir, ko‘kimtir, sarg‘imtir, oqish, ko‘kish, sarg‘ishkabi. Shuningdåk, -roq qo‘shimchasi ham belginiozaytirib ifodalaydi. Ushbu qo‘shimchàlàr qo‘shilgànda,ayrim tovush o‘zgarishlari yuz berishi mumkin.Ìàsàlàn: sariq+ish - sarg‘ish, qizil+ish qizg‘ish kabi.

O‘zbåk tilidà sifàtning îzàytirmà dàràjàsi mîrfîlîgikusul- qo‘shimchàlàr qo‘shish và sintàktik usul — so‘zlàrqo‘shish vîsitàsidà hîsil qilinàdi. Bu mà’lumît 2 sîàtgàtàqsimlànàdi và 1- sîàtdà sifàt dàràjàlàrining mîrfîlîgik

5. Nutqiy màlàkàlàrini mustàhkàmlàsh (2- topshiriq, 4- mashq). Tarmoqlangan klàstår usuli, guruhlàrgà bo‘linib ishlàsh. 10 daqiqa6. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uyga vazifa. 2 daqiqa

O‘quvchilàrgà "Êitîb o‘qishning hikmàti" hikîya qildirilàdi.Àsàrdà qo‘llàngàn gumîn îlmîshlàri, ulàrning yasàlishibo‘yichà qo‘shimchà sàvîllàr bårib, o‘quvchilàrning egàllàgànbilim-ko‘nikmàlàri bàhîlànàdi. Bundà àsîsiy e’tibîr buyukalloma Ibn Sinîning kitîb mutîàlàsini qànchàlik yaõshiko‘rgànigà qàràtilish kåràk. Àqliy hujum usuli

1- topshiriq. Bårilgàn savollar,dàrslikdàgi ràsm yoki vidåîlàvhààsîsidà qàdimiy shàhàrlàrimizhàqidà suhbàt tàshkil etish.1- màshq. "Sàmàrqànd" màtnini

o‘qitish, àjràtib ko‘rsàtilgàn so‘zlàrishtirîkidà so‘z birikmàlàri tuzdi-rish.

càlîbàtli ...ko‘kish ... , sàrg'ish ... qizg'ish ...

58

usuldà hîsil qilinishi, 2- sîàtdà sintàktik usul bilàn hîsilqilinishini o‘rgàtish råjàlàshtirilàdi. Dàrslikdàgi gràmmàtikqîidàlàr hàm shu àsîsdà bårilgàn bo‘lib, ushbu qîidàlàrnitushuntirish uchun 2 tà slàyddàn (1- và 2- dàrslàr uchun)fîydàlànish ko‘zdà tutilàdi.


ÌÌîrfîlîgik usuldà sifàtlàrning îzàytirmàdàràjàsini hîsil qilish

Îddiy dàràjà Qiyosiy dàràjà Îzàytirmà dàràjà

qizil qizilrîq qizg‘ishkàttà kàttàrîqqîrà qîràrîq qîràmtirpushti pushtirîqkichik kichikrîqsho‘r sho‘rrîq

IV. Ìàvzuni mustahkamlash. À) Dàrslikdàgi 2- và 3- màshqlàr gràmmàtik

mà’lumîtlàrni mustàhkàmlàshgà qàràtilgàn. 2- màshqbårilgàn nàmunà àsîsidà bàjàrilàdi, 3- màshqdà esà nuqtàlàro‘rnigà sifàtlàrni qo‘yib, quyidàgichà so‘z birikmàlàri tuzishko‘zdà tutilàdi:

bàlànd minîrà hàshàmàtli binî eski shàhàrmîviy îsmîn mustàhkàm qàl'à tîsh ko‘chàqàdimiy îbidà muhtàshàm qàsr màshhur màdràsàkång màydîn muqàddàs màqbàrà go‘zàl måhmînõînà

B) 2- topshiriq và 4- mashqni o‘quvchilàrningnutqiy màlàkàlàrini mustàhkàmlàshgà qàràtilgàn. 2- top-shiriqni bàjàrishdà tàrmîqlàngàn klàstår usulidàn fîydà-lànish tàvsiya etilàdi.

+ rîq

59

ÒÒàrmîqlàngàn klàstår nàmunàsi

Registon maydonidagimadrasalar

Ushbu madrasalardatahsil olganlar

Sàmàrqànddagi madrasalar

Mirzo Ulug‘bekmadrasasi

Shårdîrmàdràsàsi

Òillàkîri màdràsàsi

1. ÀlishårNàvîiy

2. ÀbduràhmînJîmiy

3. Àli Qushchi

Samarqanddagi yanabîshqà tarixiy obidalar

1. Go‘ri Àmir 2. Bibiõînim 3. Ràsàdõînà

Ulàr kimlàr tîmînidànqurilgàn?

Àmir Òåmur Àmir Òåmur Ìirzî Ulug‘båk

Darslikda yordàmchi vîsità sifàtidà foydalanish uchunso‘zlàr bårilgàn. Shuningdåk, o‘quvchilàrgà îldingi màshq-làrdàgi mà’lumîtlàrdàn hàm fîydàlànish tàvsiya etilàdi.Ìàshq và tîpshiriqlàrni bàjàrishdà àvvàl o‘tilgànlàrgà murî-jààt qilib turish o‘quvchilàrning egàllàyotgàn bilim và ko‘nik-

60

màlàrini mustàhkàmlàb bîrishgà, o‘tilgàn màvzulàrni tàk-rîrlàb turishgà o‘rgàtàdi.

4- màshqni bàjàrishdàn îldin o‘quvchilàr diqqàti dàrs-likdàgi ràsmlàrgà qàràtilàdi. O‘quvchilàr 2 guruhgà bo‘linàdivà 1- guruh birinchi ràsm và birinchi màtn àsîsidà, 2-guruh ikkinchi ràsm và ikkinchi màtn àsîsidà ishlàydilàr.

Guruhlàrgà bo‘linib ishlàsh

Hàr bir guruh à’zîlàri hàmkîrlikdà màtnni o‘qib, ràsmàsîsidà và àvvàlgi màshqlàrdàn îlgàn mà’lumîtlàri àsîsidàmàtnni dàvîm ettiràdilàr. Bålgilàngàn muddàt ichidà màtnnieng yaõshi tuzgàn guruh g‘îlib bo‘làdi.

VV. Dàrsni yakunlàsh:a) BBB usulidà o‘quvchilàrning bilim và màlàkàlàri

àniqlànàdi.b) Fàîl o‘quvchilàr bàhîlànàdi.Uygà vàzifà. "Qàdimiy và zàmînàviy Samarqand"

mavzusida ijodiy matn tuzish.

22 - dars

Darsning maqsadi:

1- guruh:Qàdimiy Sàmàrqànd

2- guruh:Zàmînàviy Sàmàrqànd

1. Darsning ta’-l imiy maqsadi.O‘quvchilarga sin-tàktik usuldà sifat-larning îzaytirmadarajasini hîsil qi-lish haqida ma’lu-mot berish, sifatlar-ning îzaytirma da-rajasini to‘g‘ri qo‘l-làshga o‘rgatish.

2. Darsning tar-biyaviy maqsadi.O‘quvchilardà is-tiqlîl tufàyli rås-publikàmiz vilîyat-làri, shàhàr vàqishlîqlàridà yuzbårgàn kàttà o‘zgà-rishlàr bilàn fàõr-lànish tuyg‘ulàrinitàrbiyalàsh.

3. Rivîjlànti-ruvchi màqsàd.O‘quvchilàrningîg‘zàki và yozmàbog‘lanishli nutqinishakl lànt ir ish,mantiqiy fikrlashnirivojlantirish.

61

DDarsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" darsligi,Buõîrîdàgi Ìinîrài kàlîn, Àrk ràsmlàri (vidåîlàvhàlàri),Àbdulla Îripîvning "Dehqonbobo va 12 bolakay", SafarBarnoyevning "Ìinîrà" shå’rlàri, slàydlàr.

Dars måtîdlari. Intårfàîl usullàr: guruhlàrgà bo‘linibishlàsh, "Zànjir", BBB usullàri, "Taqdimot" o‘yini, tàrqàtmàmàtåriàllàr.

Darsdan kutiladigan BKM natijalari. O‘quvchio‘zbåk tilidà sifatlarning îzàytirmà dàràjàsi ozaytirma darajasifat oldidan och, nim, sal, picha, biroz so‘zlarini qo‘llashyordamida ham ifodalanishi haqida ma’lumotga ega bo‘ladi;ushbu so‘zlarni nutqda amaliy qo‘llash ko‘nikmalari hosilbo‘ladi; qadimiy va navqiron shaharlar mavzularida o‘zfikrini bog‘lanishli ifodalash malakasi shakllanadi.

Dars rejasi:

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. 7 daqiqa2. Safar Barnoyevning “Ìinîrà” shå’ri, ràsmlàr yoki vidåîlàvhà nàmîyishi (3- tîpshiriq). 8 daqiqa

3. Grammatik qoida bàyoni. 2-slàyd nàmîyishi. 5 daqiqa4. Ìustahkamlash (5-7- mashqlar, 4- tîpshiriq). 10 daqiqa

5. Àdàbiy o‘qish. “Dehqonbobo va 12 bolakay” shå’ri. Guruhlàrgà bo‘linish, “Taqdimot” o’yini. 13 daqiqa6. Ìàvzuni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh (BBB usuli). Uyga vazifa: savollarga javob yoziah. 2 daqiqa

Darsning borishi:

I. Tashkiliy qism: Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh.II. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh.3- tîpshiriqda o‘qituvchi qàdimiy và nàvqirîn shàhàr-

làrimizdàn yanà biri Buõîrî ekànligini eslàtib, SafarBarnoyevning "Ìinîrà" shå’rini ifîdàli o‘qitàdi và o‘quv-

62

chilàr diqqàtini Buõîrî shàhridàgi Ìinîrài kàlîn, Àrkmå'mîriy îbidàlàr ràsmigà (yoki vidåîlàvhàsigà) jàlb qilàdi.Ushbu tàsvirlàrni tà’riflàshdà sifàt và uning dàràjà shàkl-làridàn fîydàlànishgà hàràkàt qilish kåràk. Jumlàdàn,quyidàgi kàbi sàvîllàr yozilgàn tàrqàtmà màtåriàllàrnitàrqàtish îrqàli o‘quvchilàrni shå’r màzmunigà îlib kirishmumkin:

5- mashq. Matnni o‘qitilàdi. So‘ng o‘quvchilàr e’tibîriàjràtib ko‘rsàtilgàn so‘zlàr và so‘z birikmàlàrigà qàràtilàdivà gràmmàtik qîidàni tushuntirishgà o‘tilàdi.

IIII. Yangi mavzu bayoni.

Bilib îling! Îzaytirma daraja sifat oldidan och, nim,sal, picha, biroz so‘zlarini qo‘llash yordamida hamifodalanishi mumkin. Masalan: och yashil, nim pushti,sal kam, picha ko‘p, ozgina kattaroq, biroz kichikroqkabi.


Shoir minorani tasvirlashda qanday so‘zlardan foydalangan?

Ushbu satrlar ma’nosini izohlang: «Qaramoqchi bo‘lsangdo‘pping tusar boshingdan»

Siz bu minorani o‘z so‘zlaringiz bilan qanday tasvirlaysiz?

63

SSintàktik usuldà sifàtlàrning îzàytirmà dàràjàsini hîsil qilish

Îddiy dàràjà Qiyosiy dàràjà Îzàytirmà dàràjà

qizil qizilrîq qizg‘ish, sàl qizil kàttà kàttàrîq pichà kàttà qîrà qîràrîq qîràmtir,birîz qîrà pushti pushtirîq nim pushti kichik kichikrîq îzginà kichik sho‘r sho‘rrîq jindak sho‘r

IV. Ìàvzuni mustahkamlash.

À) Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàshuchun 6- mashq îg‘zàki, 7- màshq esà yozmà bàjàrtirilàdi.O‘quvchilàr 6- màshq tîpshirig‘igà ko‘rà bårilgàn so‘zlàrdànîzàytirmà dàràjàdàgi sifàtlàr hîsil qilàdilàr. 7- mashqdàesà bårilgàn màtnni nuqtàlàr o‘rnini fîydàlànish uchunbårilgàn so‘zlar bilan to‘ldirib yozàdilàr.

Â) Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh 4- tîpshiriqvà àdàbiy o‘qish màtåriàlidàn fîydàlànilàdi. 4- topshiriqnibàjàrishdà o‘quvchilàr bårilgàn màtnlàrdàgi mà’lumîtlàrdànfîydàlànib, sàvîllàrgà jàvîb båràdilàr. Òîpshiriq àsîsidàsifatlarning ozaytirma daraja shakllarini qo‘llab, àmàliynutqiy ko‘nikmàlàrini mustàhkàmlàydilàr.

Guruhlàrgà bo‘linib ishlàsh. "Taqdimot" o‘yini.Àdàbiy o‘qish màtåriàli sifàtidà bårilgàn Àbdullà Îripîvning"Dehqonbobo va 12 bolakay" shå’rini "Zànjir" usulidà ifîdàlio‘qitish và ushbu shå’r àsîsidà "Taqdimot" o‘yinini tashkiqilish dàrsning tàrbiyaviy-tà’limiy màqsàdigà erishishgàkàttà yordàm båràdi. Buning uchun o‘quvchilàrni kichikguruhlarga bo‘lish va har bir guruhgà bittadan shahartàqdimîtini tîpshirish kåràk. Guruh à’zîlàri 13 daqiqa ichidashu shaharning tarixi và hozirgi holati haqida ma’lumottaqdim qilishlàri kerak.

+rîq

64

VV. Ìàvzuni yakunlàsh.BBB usuli bo‘yichà tàrqàtilgàn kàrtîchkàlàrni o‘qitish

và o‘quvchilàr egàllàgàn bilim, ko‘nikmà và màlàkàlàrnibàhîlàsh. Bundà ushbu kàrtîchkàlàrning quyidàgi tàrzdàto‘ldirilishi ko‘zdà tutilàdi:

Bilàr edim

Bilib îldim Bilmîqchimàn

Sifàtlàrning dàràjà shàkllàrini

1. Bålgi bildiruvchi so‘zlàr- ning qo‘llànishini 2. Sifàtning îzàytirmà dàràjàsini 3. -mtir, -mtir, -sh, -ish qo‘- shimchàlàrini 4. Îch, nim, sàl, õ iyol, pichà, jindàk so‘zlàrini qo‘llàshni

Îrttirmà dàràjàni

Uygà vàzifà. She’rni yod îlish.

2- guruh:Andijon

3- guruh:Farg'ona

4- guruh:Namangan

1- guruh:Toshkent

6- guruh:Samarqand

7- guruh: Mo‘ynoq

8- guruh:

Xorazm

5- guruh:Buxoro

65

XX MAVZU: TABIAT VA IQLIM (Orttirma darajadagi sifatlarning qo‘llanishi)

23 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarga sifat-larning îrttirma darajasini hîsil qiluvchi qo‘shimchàlàr,ulàrning imlîsi và qo‘llanishi haqida ma’lumot berish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrni rås-publikàmizning tàbiàti và iqlimi bilàn tànishtirish, ulàrnitàbiàtni àsràb-àvàylàsh tuyg‘ulàrini tàrbiyalàsh.

Darsning jihozlanishi. Darslik, O‘zbåkistîn tàbiàtigàîid ràsmlàr, "O‘zbåkistîn ensiklîpådiyasi", HàmidÎlimjînning shå’riy to‘plàmi, "O‘zbåkistîn" shå’ri, slàydlàr.

Dars måtîdlari. Guruhlàrgà bo‘linib ishlàsh, "Zànjir"usuli, "Taqdimot" o‘yini, BBB usuli.

Dars rejasi:

Darsning borishi:

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. 8 daqiqa2. “O‘zbåkistîn tàbiàti” màtni ustidà ishlàsh (1- tîpshiriq, 1- màshq). 7 daqiqa

3. Grammatik qoida bilan tanishtirish. 2- slàyd nàmîyishi.5 daqiqa

4. Gràmmàtik mà’lumîtni mustahkamlash (2-3- mashqlar và 2-3- tîpshiriqlar). 7 daqiqaHàmid Îlimjînning “O‘zbåkistîn” shå’rini ifîdàli o‘qish (4- tîpshiriq). 15 daqiqa

5. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uyga vazifa. 3 daqiqa

I. Tashkiliy qism. Uy vazifasi — o‘quvchilàrning î'zlàri yashày-

digàn shàhàr yoki qishlîq tarixi, u yerdagi qadimiy yodgorliklarhaqida tuzib kålgàn ijîdiy matnlàri o‘qitilib bàhîlànàdi.

66

III. Yangi mavzu bayoni.O‘quvchilàr diqqàti dàrslikdà bårilgàn dîvîn ràsmigà

qàràtilàdi và 1- tîpshiriq bàjàrtirilàdi. O‘quvchilàr bårilgànsifàtlîvchili birikmàlàr yordàmidà bir nåchtà gàplàr tuzib,ràsmdàgi tàbiàt ko‘rinishini tàsvirlàydilàr. So‘ngrà"O‘zbåkistîn tàbiàti" màtni (1- màshq) o‘qitilàdi và màtndààjràtib ko‘rsàtilgàn so‘zlàrni o‘zi bîg‘làngàn so‘zlàr bilànko‘chirib yozish tîpshirilàdi: nihîyatdà kång sàhrî-yudàshtlàr, bånihîya bàlànd tîg‘làr, eng bàlànd cho‘qqi,tångsiz kång àdirlàr, õiylà kàttà pàst tåkisliklàr, g‘îyatdàbîy o‘lkà.

Ushbu birikmàlàrni bir yo‘là dîskàgà hàm yozdirishyoki àqliy hujum yordàmidà dîskàdà quyidàgichà ishturlàrini o‘tkàzish yangi gràmmàtik màvzu — sifàtlàrningîrttirmà dàràjàsi hàqidà mà’lumît bårishgà yordàm båràdi.

.... adirlar

... cho‘llar

... daryolar

III. Gràmmàtik qîidà bàyoni.

Bilib îling! O‘zbåk tilidà sifàtlàrning îrttirmadarajasi bålgining oddiy daraja holatidan ortiqekanligini bildiràdi và bålgi bildiruvchi so‘zlàrgà juda,nihoyatda, eng, hammadan, g‘oyat, g‘îyatdà, bånihîya,båhàd, to‘q, tim kabi so‘zlarni qo‘shish orqali hîsilqilinàdi.

Gràmmàtik qîidàni tushuntirishdà quyidàgi slàyddànfîydàlànish màqsàdgà muvîfiq:

Slàyd nàmîyishi:

67

SSifàtlàrdà îrttirmà dàràjàning hîsil qilinishi

Îddiy dàràjà Îrttirmà dàràjà

yaõshi judà yaõshi kuchli nihîyatdà kuchli kàttà bånihîya kàttà àqlli hàmmàdàn àqlli nàfis eng nàfis kàmtàr g‘îyatdà kàmtàr sîg‘lîm båhàd go‘zàl

IV. Ìàvzuni mustahkamlash.

À) Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàshuchun 2-3- tîpshiriqlàr bajartirilàdi. O‘quvchilàr 3- màshq-dàgi màtn màzmunidàn fîydàlànib, 2- topshiriqda bårilgànsàvîllàrgà jàvîb båràdilàr.

Â) Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 3-tîpshiriqdà bårilgàn Hàmid Îlimjînning "O‘zbåkistîn"shå’ridàn bårilgàn pàrchà hàm ifîdàli o‘qitilàdi và shå’rdàtàsvirlàngàn tàbiàt mànzàràlàri so‘zlàtilàdi.

V. Dàrsni yakunlàsh.Dàrs yakunidà o‘quvchilàr egàllàgàn bilim và ko‘nik-

màlàr bàhîlànàdi. Àtrîfdàgi tàbiàt mànzàràlàrini kuzàtishvà o‘zigà yoqqàn mànzàràni so‘zlab berish uygà vàzifàsifàtidà tîpshirilàdi.

24 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarga sifat-larning îrttirma darajasini hîsil qilishdà ishlàtilàdigàndàràjà bildiruvchi so‘zlàr và ulàrning qo‘llanishi haqidama’lumot berish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrni råspub-likàmiz iqlimi bilàn tànishtirish, tàbiàtgà måhr uyg‘îtish

68

và ekîlîgik tàrbiyani shàkllàntirish, àtrîf-muhitgà e’tibîrlibo‘lish, tàbiiy bîyliklàrimizni, àsràb-àvàylàshgà chàqirish.

DDarsning jihozlanishi. Darslik, O‘zbåkistîn iqlimigàîid ràsmlàr, "O‘zbåkistîn ensiklîpådiyasi", slàydlàr.

Dars måtîdlari. Hàmkîrlik måtîdi, vàziyatli tîpshi-riqlàr, tåst tîpshiriqlàri.

Dars rejasi:

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. 7 daqiqa2. Ràsmlàr ustidà và “O‘zbåkistîn iqlimi” màtni ustidà ishlàsh (4- tîpshiriq, 4- màshq). 8 daqiqa

3. Grammatik qoida bilan tanishtirish. 2- slàyd nàmîyishi.5 daqiqa

4. Yangi gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh (5-6- màshqlàr). 8 daqiqa

5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. Âàziyatli tåst tîpshiriqlàri (5-6- tîpshiriq). Hàmkîrlik måtîdi. 7 daqiqa6. Àdàbiy o‘qish. 7 daqiqa7. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uyga vazifa. 3 daqiqa

Darsning borishi:

I. Tashkiliy qism.

Uy vazifasi: o‘quvchilàrning î‘zlàri yashàydigàn shàhàryoki qishlîq tarixi, u yerdagi qadimiy yodgorliklar haqidatuzib kålgàn ijîdiy matnlàri o‘qitilib bàhîlànàdi.

II. Nutqiy màvzu bàyoni. "Êuz" shå’ridàn bårilgànto‘rtlik ifîdàli o‘qitilib, o‘quvchilàr diqqàti dàrslikdàgi fàsllàrtàsvirigà qàràtilàdi. 4- tîpshiriq àsîsidà hàr bir fàsldàtàbiàtdà và iqlimdà bo‘làdigàn o‘zgàrishlàr hàqidà suhbàttàshkil etilàdi. So‘ngrà "O‘zbåkistîn iqlimi" màtni o‘qitilàdi

O‘quvchilàrgà "Êitîb o‘qishning hikmàti" hikîya qildirilàdi.Àsàrdà qo‘llàngàn gumîn îlmîshlàri, ulàrning yasàlishi bo‘yichàqo‘shimchà sàvîllàr bårib, o‘quvchilàrning egàllàgàn bilim-ko‘nikmàlàri bàhîlànàdi. Bundà àsîsiy e'tibîr alloma Ibn Sinîningkitîb mutîàlàsini qànchàlik yaõshi ko‘rgànigà qàràtilish kåràk.

69

(4- màshq) và o‘quvchilàr màtndà àjràtib ko‘rsàtilgàn judàquruq, õiylà sîvuq, judà issiq, eng sîvuq, eng issiq kàbiso‘zlàr àsîsidà iqlimgà îid so‘zlàr bilàn tànishtirilàdi.

IIII. Gràmmàtik mà’lumît bàyonidà îrttirma darajasifatning birinchi bo‘g‘iniga p, m, k, s kabi tovushlarniqo‘shib takrorlash yo‘li bilan hàm hîsil qilinishi, bundaysifatlar chiziqcha bilan yozilishi, birîq oq sifatining orttirmadarajasi oppoq shaklida qo‘shib yozilishi hàqidà mà’lumîtbårilàdi. Dàrslikdà bårilgàn yap-yangi, dum-dumaloq, qip-qizil, qop-qora, pak-pakana, chippa-chin, to‘ppa-to‘g‘rimisîllàri tàhlil qildirilàdi.



IV. Ìàvzuni mustàhkàmlàsh.

À) Gràmmàtik bilimni mustàhkàmlàsh. 6-màshqyozmà bàjàrtirilàdi. O‘quvchilàr bårilgàn sifàtlàrning birin-chi bo‘g‘inini tàkrîrlàsh îrqàli îrttirmà dàràjàdàgi sifàtlàrhîsil qilishlàri, so‘ng ulàrni îrttirmà dàràjà shàklidà yozishtîpshirig‘i bårilgàn. Êåyingi tîpshiriqdà o‘quvchilàr iliq,qàttiq, sîvuq, quruq, issiq, sàlqin, õushhàvî, tîzà, go‘zàl,bîy so‘zlàrini àjràtib îlishlàri và hàr birining îrttirmàdàràjà shàkllàrini quyidàgichà yozib chiqishlàri ko‘zdàtutilàdi: Iliq-miliq, judà qàttiq, nihîyatdà sîvuq, qup- qu-ruq, g‘îyat issiq, sàp-sàlqin, eng õushhàvî, tîp-tîzà, båhàd

70

go‘zàl, eng bîy. 6- mashqda berilgan matndan belgibildiruvchi so‘zlarni topib, orttirma daraja shakllariniyozadilar.

Â) Nutqiy ko‘nikmàlàrni shàkllàntirish. 6-mashq matni bo‘yicha bårilgàn savollarga javob bårish îrqàlio‘quvchilàrdà egàllàngàn bilimlàr yuzàsidàn nutqiy ko‘nik-màlàr hîsil qildirish, ya’ni o‘quvchilàr bilàn ulàr tug‘ilgànyoki yashàyotgàn shàhàr, tuman, qishloqning tàbiàti vàiqlimi hàqidà, u årdàgi o‘simliklàr, tîg‘, dàryo, cho‘llàr,îrîmgîhlàr hàqidà suhbàt tàshkil etiladi. So‘ngrà ekîlîgiktàrbiyagà õizmàt qiluvchi vàziyatli tîpshiriqlàr (5- tîpshiriq)ustidà ishlàsh ko‘zdà tutilàdi. Ushbu vàziyatli tîpshiriqlàrdàkundàlik turmushdà tåz-tåz uchràb turàdigàn hîdisàlàrgàmunîsàbàt màsàlàsi o‘rtàgà tàshlàngàn.

V. Àdàbiy o‘qish màtåriàlidà bårilgàn "Òîzà hàvî -tàngà dàvî" màtni ustidà ishlàsh o‘quvchilàrdà ekîlîgiktàrbiyani shàkllàntirishgà, o‘quvchilàrni àtrîf-muhitgàe’tibîrli bo‘lish, tàbiàtimizni àsràb-àvàylàshgà chàqirishgàqàràtilgàn.

VI. Dàrsni yakunlàsh bîsqichidà tåst tîpshiriqlàridànfîydàlànib, o‘quvchilàrning sifàt dàràjàlàri bo‘yichà egàllà-gàn BÊÌlàrini to‘liq bàhîlàsh mumkin.

1. Qàysi qàtîrdà iqlimni bildiruvchi so‘zlàrbårilgàn?

À. Mo’tàdil, sàlqin, sîvuqÂ. Tîzà, iflîs, sàrishtàC. Qizil, qîrà, pushti2. Qàysi qàtîrdà tàbiàtni tàsvirlîvchi sifàtlàr

bårilgàn?À. Shirin, båmàzà, nîrdînÂ. Xushtàbiàt, yovtàbiàt, îqko‘ngilC. Xushmànzàrà, go‘zàl, so‘lim3. Orttirma dàràjàdàgi sifàtlàr bårilgàn qàtîrni

bålgilàng.À. Kàp-kàttà, båqiyos go‘zàlÂ. Xiyol bàlànd, bir îz hàshàmdîr

71

C. Eng õushmànzàrà, nihîyatdà zo‘r44. Orttirma dàràjàdàgi sifàtlàrni hîsil qiluvchi

so‘zlàr qàysi qàtîrdà bårilgàn?À. Judà, båqiyos, tångsizÂ. Xiyol, bir îz, sàg‘àl, nimC. Eng, nihîyatdà, g‘îyatdà5. Bårilgàn gàpdàgi îrttirma dàràjàdàgi sifàt qàysi

jàvîbdà to‘g‘ri ko‘rsàtilgàn?Òîg‘làrdàgi bulîqlàrdàn tushàdigàn billurdåk tiniq

suvlàr g‘îyat shifîbàõsh hisîblànàdi.À. Tiniq suvÂ. Billurdåk suvC. G‘îyat shifîbàõsh

Uygà vàzifà. "O‘lkàmiz tabiati và iqlimi" màvzusidàmàtn tuzish.

XI MAVZU: CHIMYON TOG‘LARIDA(Chama sonlarning yasalishi va qo‘llanishi)

25 - dars

I. Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" darsligi, elåktrîn

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilarningog‘zaki va yozma nutqinispîrt sîhàsigà îid so‘zlàrbilàn bîyitish, o‘z fikrinierkin ifodalash malaka-sini shàkllantirish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. O‘quvchilàrni Chim-yon tîg‘làri bilàn tànish-tirish, qishki spîrt musî-bàqàlàridà qàtnàshishgàchàqirish.

1.Òà’limiy màqsàd:O‘quvchilarga shamasonlar, ulàrning yasalishivà nutqdà qo‘llànishihaqida ma’lumot berish.

72

vîsitàlàr, disklàr, Chimyon tîg‘i và dàm îlish màskànigàîid ràsmlàr, spîrt musîbàqàlàrigà îid vidåîlàvhàlàr.

DDars måtîdlari. Hàmkîrlik måtîdi, àqliy hujum.

Dàrs råjàsi:

I. Tashkiliy qism. "O‘lkàmiz tabiati và iqlimi" màv-zusidà tuzgàn ijîdiy màtnlàrini o‘qitish và bàhîlàsh.

II. O‘tilgànlàrni tàkrîrlàsh. Dàrslikdà bårilgànChimyon tîg‘làri ràsmlàrini kuzàtish và tàyanch so‘zlàràsîsidà o‘quvchilàrgà bir nåchtà gàplàr tuzdirilàdi (1- tîp-shiriq). So‘ngrà "Chimyon tog‘larida" màtni o‘qitilàdi (1-màshq). O‘quvchilarga notanish so‘zlar lug‘ati ustidaishlanadi va matn tarjima qilinadi. So‘ngrà sàvîllàr àsîsidànutqiy màvzu yuzàsidàn suhbàt tàshkil etilàdi. Ushbutîpshiriqdàn keyin o‘quvchilàr e’tibîri màtndà àjràtibko‘rsàtilgàn minglàb, yuzlàb, o‘nlàb so‘zlàrigà qàràtilàdivà yangi gràmmàtik mà’lumît bàyonigà o‘tilàdi.

III. Gràmmàtik mà’lumît bàyonidà o‘quvchilàrgàchama sonlar shàõs và narsa-buyumning taxminiy miqdorinibildirishi, chàmà sînlàr sànîq sonlarga -tàcha, -larcha, -lab qo‘shimchalarini qo‘shib hosil qilinishi, qancha? nech-tacha? so‘roqlariga javob bo‘lishi tushuntirilàdi. Dàrslikdàbårilgàn Chimyonga har yili minglab insonlar dam olganikeladilar. Êutubõînàdàn o‘ntàchà kitîb îldik, shuningdåk,"Shimyon tog‘larida" màtnidàgi chàmà sînlàr qo‘llàngàngàplàr o‘qitilàdi và tàhlil qildirilàdi.

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash 8 daqiqa2. Ràsm ustidà và “Chimyon tog’larida” màtni ustidà ishlàsh (1- tîpshiriq, 1- màshq). 10 daqiqa

3. Yangi grammatik mà’lumît bàyoni. 7 daqiqa4. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh (2-4- màshqlàrni yozmà bàjàrtirish). 8 daqiqa

5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh (2- tîpshiriq). Hàmkîrlik và àqliy hujum måtîdlàri. 10 daqiqa6. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uyga vazifa. 5 daqiqa

73

IIV. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh uchun2-4- màshqlàrni yozmà bàjàrtirish ko‘zdà tutilàdi. Ushbumàshqlàr o‘quvchilàrdà sànîq sînlàrdàn àniq sînlàr, ulàrdànesà -tàchà, -làrchà, -làb qo‘shimchàlàri vîsitàsidà chàmàsînlàr hîsil qilish, chàmà sînlàrni gàp tàrkibidà qo‘llàshko‘nikmàlàri hîsil qildirishgà qàràtilgàn.

V. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh dàrslikdàgi 2-tîpshiriq îg‘zàki bàjàrtirilàdi. 2- tîpshiriqdà qiziqàrligràmmàtikà màshqlàri ruknidà bårilgàn gràmmàtik tîpish-mîq o‘quvchilàrning mustàqil fikrlàsh, tîpqirlik màlàkà-làrini shàkllàntirishgà yordam beradi (5-6- tîpshiriq).

VI. Dàrs oxiridà o‘quvchilàr bàhîlànàdi và savollargayozma javob berish uyga vazifa sifatida topshiriladi.

26 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarga shamasonlarlàrning tàkrîrlànib kålishi và màõsus so‘zlàr bilànqo‘llànishi haqida ma’lumot berish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrni tàbiàtnikuzàtishgà o‘rgàtish, ulàrni tàbiàt go‘zàlliklàrini his qilishgàvà ulàrni àsràb-àvàylàshgà undàsh.

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" darsligi, Chimyontîg‘làrigà îid ràsmlàr, R.Dàminîvning "Bo‘stînliq" shå’ri.

Dars måtîdlari. Hàmkîrlik måtîdi, tåst tîpshiriqlàri,"Zànjir" usuli, àqliy hujum.

Dars rejasi:

3. Yangi grammatik qîidà bàyoni. 7 daqiqa4. Gràmmàtik qîidàni mustàhkàmlàsh (5- màshq). «Chimyonga sayohat» matni ustida ishlash (6- màshq).

8 daqiqa

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash 8 daqiqa2. O‘tilgàn màvzuni mustàhkàmlàsh (3- tîpshiriq)

10 daqiqa

74

DDarsning borishi:I. Tashkiliy qism.


Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràb bàhîlàsh.O‘quvchilàr "Òîg‘da" mavzusida tuzib kålgàn ijîdiy màtno‘qitilàdi.



Yangi màvzugà kirish. O‘tilgànlàrni mustàhkàm-làsh và nutqiy màlàkàlàrini shàkllàntirish màqsàdidà dàrs-likdàgi 3- tîpshiriqdà bårilgàn suhbàt màtni rîlli o‘qitilàdi.O‘quvchilàr màtndàn uch kun, o‘n sàkkiztà o‘quvchi, uch-to‘rttà îtà-înàlàr, o‘ntàchà o‘quvchi, yigirmà båshtàchàîdàm, minglàb îdàm birikmàlàrini ko‘chirib yozishlàri ko‘zdàtutilàdi. So‘ng ushbu misîllàr tàhlil qildirilib, sînlàr sànîq

5. 4- topshiriq va adàbiy o‘qish. R.Dàminîvning “Bo‘stînliq”shå’rini ifîdàli o‘qish. “Zànjir” usuli. 10 daqiqa6. O‘quvchilàrni bàhîlàsh. Òåst tîpshiriqlàri và uyga vazifa.

5 daqiqa

O‘quvchilàrgà "Êitîb o‘qishning hikmàti" hikîya qildirilàdi.Àsàrdà qo‘llàngàn gumîn îlmîshlàri, ulàrning yasàlishi bo‘yichàqo‘shimchà sàvîllàr bårib, o‘quvchilàrning egàllàgàn bilim-ko‘nikmàlàri bàhîlànàdi. Bundà àsîsiy e’tibîr buyuk allomaIbn Sinîning kitîb mutîàlàsini qànchàlik yaõshi ko‘rgànigàqàràtilish kåràk.

75

sîn, dînà sîn và chàmà sînlàrgà àjràtilàdi, chàmà sînlàrningyasàlishi so‘ràlàdi và shu yuzàsidàn yangi mà’lumît bàyonigào‘tilàdi.

IIV. Gràmmàtik qîidà bàyoni. Ushbu dàrsdà shamasonlar ikkita sonning takrorlanishi orqali ham ifodalanishimumkinligi, shuningdåk, chàmàsi, yaqin, tàõminàn so‘z-làrini sînlàr bilàn birgàlikdà qo‘llàsh vîsitàsidà hàm chàmàsînlàrni hîsil qilish mumkinligi hàqidà mà’lumît bårilàdi.Dàrslikdàgi o‘ngà yaqin, chàmàsi qirq yoshlàrdà, tàõminànikkilàrdà, o‘n — o‘n besh, yuz — ikki yuz misîllàri tàhlilqildirilàdi.

V. Gràmmàtik qîidàni mustàhkàmlàsh uchun 5-màshq yozmà bàjàrtirilàdi. O‘quvchilàr qàvs ichidà bårilgànràqàmlàrgà mîs qo‘shimchàlàr và so‘zlàr qo‘yib, bårilgànràqàmlàrni chàmà sîn shàklidà yozàdilàr.

VI. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 6-màshqdàgi "Chimyongà sàyohàt" màtni o‘qitilàdi, màtndàgichàmà sînlàrni o‘zi bîg‘làngàn so‘zlàr bilàn ko‘chirib yozishtîpshirilàdi. 4- tîpshiriqdà bårilgàn sàvîllàr hàm nutqiymàvzuni, hàm gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàshgàqàràtilgàn.

4- topshiriq esa o‘quvchilarning oh‘zaki nutqini yaxshirivojlantirishga yorgam berib, maktab, mahalla, tuman,viloyatlarda sport sohasida o‘tkazilayotgan musobaqalarnikuzatib borishga undaydi.

VII. Àdàbiy o‘qish uchun bårilgàn R.Dàminîvning"Bo‘stînliq" shå’ri ifîdàli o‘qitilàdi. Shå’rdàgi jîy nîmlàrihàqidà suhbàt tàshkil etilàdi.

VIII. Dàrsni yakunlàsh bîsqichidà quyidàgi testtopshiriqlaridàn fîydàlànish o‘quvchilàrning gràmmàtikbilimlàrini àniqlàsh và bàhîlàsh imkînini båràdi.

càlîbàtli ...ko‘kish ... , sàrg'ish ...qizg'ish ...

76

11. Qàysi qàtîrdà sànîq sînlàr bårilgàn?À. o‘ntà, yigirmànchiÂ. minglàb, o‘ttiztàchàC. o‘ttiz ikki, båsh yuz2. Qàysi qàtîrdà àniq sînlàr bårilgàn?À. o‘n-o‘n båsh, elliktàchàÂ. yigirmà sàkkiztà, bittàC. bittà-yarimtà, minglàrchà3. Chàmà sînlàr bårilgàn qàtîrni bålgilàng.À. yuztàchà, milliînlàbÂ. uch, ikki yuz yigirmà båshC. ikkitàdàn, uch-to‘rttàchà4. Qàysi qàtîrdà chàmà sînlàrni hîsil qiluvchi

qo‘shimchàlàr bårilgàn?À. -tà, -tàdànÂ. -nchi, -inchiC. -tàchà, -làb, -làrchàUygà vàzifà. R.Daminovning "Bo‘stonliq" shå’rini

yod îlish.

XII MAVZU: YANGI YIL REJASI (Jamlovchi sonlarning yasalishi va qo‘llanishi)

27 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarga jamlovchisonlarning yasalishi va qo‘llanishi haqida ma’lumot berish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrni qishfàslidà tàbiàtdà yuz båràdigàn o‘zgàrishlàrni kuzàtishgào‘rgàtish, ulàrgà qishki o‘yinlàrning jàmîà bo‘lib o‘ynàlishinisingdirish, àhil jàmîà bo‘lib yashàshgà intilish tuyg‘ulàrinikuchàytirish.

Darsning jihozlanishi. Darslik, videolavha va ràsmlàr,qishki o‘yinlàr và spîrt turlàri hàqidà mà’lumîtlàr, tåsttîpshiriqlàri.

Dars måtîdlari. Hàmkîrlik måtîdi, àqliy hujum,rîlli o‘yin.

77

DDarsdan erishiladigan BKM natijalari: O‘quvchio‘zbek tilidagi jamlovchi sonlar haqida nazariy bilimga egabo‘ladi, ularda ushbu sonlarni amaliy qo‘llash ko‘nikmalariva yangi yil mavzusida og‘zaki va yozma bog‘lanishli ifodalashmalakalari shakllanadi.

Darsning rejasi:

Darsning borishi:I. Tashkiliy qism.



1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. 8 daqiqa2. Rasm asosida “Qish fàslidà” màtni ustidà ishlàsh (1- tîpshiriq, 1- màshq). Àqliy hujum. 10 daqiqa

3. Yangi grammatik qîidà bàyoni. 7 daqiqa4. Gràmmàtik qîidàni mustàhkàmlàsh (2-4- màshqlàr).

10 daqiqa

5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh (2- tîpshiriq). Hàmkîrlik måtîdi. 10 daqiqa6. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà.

5 daqiqa

Uy vazifasi — R.Dàminîvning "Bo‘stînliq" shå’rini yodàytish so‘ràlàdi. O‘quvchilàrdàn shå’rdàgi jîy nîmlàri,Bo‘stînliqdàgi tîg'làr hàqidà hàm so‘ràb o‘tgàn dàrs tàkrîrlàbîlinàdi.

O‘quvchilàr diqqàti dàrslikdà bårilgàn ràsmgà qàràtilàdi yokivideolanva namoyish qilinadi hàmdà 1- tîpshiriqdàgi sàvîllàràsîsidà "Àqliy hujum" måtîdidà suhbàt tàshkil etilàdi. So‘ngrà"Qish fàslidà" màtni ustidà ishlànàdi (1- màshq). Àvvàl màtno‘qitilàdi và màtndà àjràtib ko‘rsàtilgàn uchîvlàri, ikkîvi,to‘rtàlàmiz, o‘nlàb so‘zlàrigà e’tibîr qàràtilàdi.

78

BBilib oling! Ushbu dàrsdà nutqdà shàõs và narsa-buyumlàrning jàmi miqdîrini ko‘rsàtishdà jàmlîvchisonlardàn fîydàlànilishi, jàmlîvchi sonlar ikkidàno‘ngàchà bo‘lgàn sonlarga -ov, -ovlon, -ala qo‘shim-chalarini qo‘shib hosil qilinishi, jàmlîvchi sînlàrning,îdàtdà, egàlik qo‘shimchàlàri bilàn birgàlikdà qo‘llànishi,egàlik qo‘shimchàlàri -ov, -ovlon, -ala qo‘shimchalaridànkåyin qo‘shilishi hàqidà mà’lumît bårilàdi.

Yangi mavzu bayoni.IV. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh uchun

2-4- màshqlàrni bàjàrtirish ko‘zdà tutilgàn. Ushbu màshqlàrtàdrijiy o‘sish tàmîyilidà tuzilgàn bo‘lib, bundà 2- màshqegàllàngàn bilimni mustàhkàmlàshgà, 4-5- màshqlàr ko‘nik-mà và màlàkàlàrni shàkllàntirishgà qàràtilgàn. O‘quvchilàràvvàl bårilgàn sînlàrgà jàmlîvchi sînlàrni hîsil qiluvchiqo‘shimchàlàrni qo‘shib yozishni (2- màshq), so‘ngrà qàvsichidà bårilgàn jàmlîvchi sînlàrdàn birini tànlàb îlishni(3- màshq), kåyin esà jàmlîvchi sînni o‘zlàri mustàqil tîpib,gàp tàrkibidà qo‘llàshni (4- màshq) màshq qilàdilàr.

V. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 2-tîpshiriq bàjàrtirilàdi. O‘quvchilàr àvvàl màtnni ichlàridào‘qiydilàr và suhbàtdà nåchà kishi ishtirîk etgànini àniq-làydilàr. So‘ngrà suhbàt màtni rîllàrgà bo‘lib o‘qitilàdi vàhàmkîrlikdà dàvîm ettirilàdi.

VI. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygàvàzifà tîpshirish.

Uygà vàzifà. Yangi yilni qàndày kutib îlish và qishkità'tilni qàndày o‘tkàzish råjàsini tuzib kålish.

28 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarga jamlovchisonlarning yasalishi va qo‘llanishi haqida ma’lumot berish.

79

DDarsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrni qishfàslidà tàbiàtdà yuz båràdigàn o‘zgàrishlàrni kuzàtishgào‘rgàtish, ulàrgà qishki o‘yinlàrning jàmîà bo‘lib o‘ynàlishinisingdirish, àhil jàmîà bo‘lib yashàshgà intilish tuyg‘ulàrinikuchàytirish.

Darsning jihozlanishi. Darslik, yangi yil àrchàsiràsmi, àudiîmàtn, BBB kàrtîchkàlàri.

Darsda qo‘llanadigàn måtîdlar. Nîàn'ànàviy, hàm-kîrlik måtîdi, àqliy hujum, rîlli o‘yin, BBB usuli.

Darsdan erishiladigan BKM natijalari: o‘quvchijamlovchi sonlarning qo‘shimchalari haqida nazariy bilimgaega bo‘ladi, ularda ushbu sonlarni og‘zaki va yozma nutqdaamaliy qo‘llash ko‘nikmalari va yangi yil mavzusida suh-batlasha olish malakalari shakllanadi.

Dars rejasi:

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘rash. 3 daqiqa2. Berilgan tayanch so‘zlar asosida gaplar tuzish va “Yangi yil råjàsi” màtni ustidà ishlàsh (3- tîpshiriq, 5- màshq). Guruhlàrgà bo‘linib ishlàsh. Nîàn’ànàviy måtîd. 15 daqiqa

3. Yangi grammatik qîidà bàyoni. Àqliy hujum. 7 daqiqa4. Gràmmàtik qîidàni mustàhkàmlàsh (6-7- màshqlàr).

10 daqiqa

5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh (4- tîpshiriq). Àdàbiy o‘qish. “Yangi yil qo‘shig‘i”ni kuylàsh. Hàmkîrlik måtîdi. 7 daqiqa6. Dàrsni yakunlàsh và tåst tîpshiriqlàri yordàmidà o‘quvchilàrni bàhîlàsh, uygà vàzifà. 3 daqiqa

I. Tashkiliy qism. Yo‘qlàmà và uy vàzifàsini so‘ràsh.II. O‘tilgan mavzuni mustahkamlash.III. Yangi nutqiy màvzu bàyonini àrchà hàqidàgi

shå’rni ifîdàli o‘qitish và bårilgàn tàyanch so‘zlàr (3- tîp-shiriq) hàmdà ràsm àsîsidà suhbàt tàshkil etishdàn bîsh-lànàdi. O‘quvchilàr tuzgàn gàplàr biri-birining dàvîmibo‘lishi và àrchà, yangi yil bàyràmi hàqidà bîg‘lànishli màtn

80

hîsil qilinishi ko‘zdà tutilàdi. So‘ngrà "Yangi yil råjàsi"màtni o‘qitilàdi và bårilgàn sàvîl àsîsidà màtn îg‘zàki dàvîmettirilàdi. O‘quvchilàr yangi yilni qàndày kutib îlish råjàlàrihàqidà so‘zlàb båràdilàr.

Dàrsning ushbu bîsqichini nîàn’ànàviy tàrzdà tàshkiletish hàm mumkin. Buning uchun o‘quvchilàr o‘zlàri tànlàbîlgàn yulduzchàlàr àsîsidà guruhlàrigà birlàshàdilàr.Yulduzchàlàrdà àrchà, qîr bîbî, qîr qiz, yangi yil ràsmlàriyopitirilgàn yoki so‘zlàri yozilgàn bo‘lib, shu tàyanch so‘zàsîsidà hàr bir guruh kichik hikîya, ertàk yoki shå’r to‘qibàytib båràdi.

IIV. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh uchun6-7- màshqlàr yozmà bàjàrtirilàdi. O‘quvchilàr nuqtàlàro‘rnigà mîs jàmlîvchi sînlàrni qo‘yib, màtnni to‘ldiribyozàdilàr. Buning uchun o‘quvchilàr gàpdà ifîdàlàngànhàràkàtni nåchtà shàõs bàjàrishini àniqlàshi và shungàmîs jàmlîvchi sînni yozishlàri dàrkîr. Bundày màshqlàro‘quvchilàrni mustàqil màntiqiy fikrlàshgà và tîpqirlikkào‘rgàtàdi, gràmmàtik bilimlàrni àmàliy qo‘llàsh màlàkàlàrinishàkllàntiràdi.

V. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 4-tîpshiriqdà bårilgàn sàvîllàrni 4 guruhgà tàqsimlàb bårilàdiQuyidàgi màqîllàr hàm hàr bir guruhgà bittàdàn tàrqàtilàdi.Guruh à’zîlàri ulàrni o‘qib, mà'nîlàrini tushuntirib bårish-làri và qo‘llàngàn sînlàr hàqidà mà’lumît bårishlàri kåràk.

QORBOBOARCHA

QORQIZ YANGI YIL

81

11- guruh uchun:1. Yangi yil bàyràmini kimlàr bilàn (jàmi nåchà kishi)

nishînlàmîqchisiz?2. Izohlang: O‘nta bo‘lsa, o‘rni boshqa, qirqta bo‘lsa

qilig‘i.

2- guruh uchun:1. Yangi yil bàyràmigà kimlàr bilàn qàndày tàyyorgàrlik

ko‘ryapsiz?2. Izîhlàng: Ikki yorti — bir butun.

3- guruh uchun:1. Qishki tà’tildà kimlàr bilàn (jàmi nåchà kishi) qàyårgà

bîrmîqchisiz?2. Izîhlàng: Yetti màrtà o‘lchàb, bir màrtà kås.

4- guruh uchun:1. Òà’til kunlàridà yanà nimàlàr qilishni råjàlàsh-

tiryapsiz?2. Izîhlàng: Îltîvlîn îlà bo‘lsà, îg'zidàgin îldiràr, to‘r-

tîvlîn tugàl bo‘lsà bo‘lsà, unmàgàni undiràr.

So‘ngrà àdàbiy o‘qish uchun bårilgàn "Yangi yil qo‘shi-g‘i" shå’rini ifîdàli o‘qitish, àuditàsmà yordàmidà qo‘shiqnitinglàsh và birgàlikdà kuylàsh ko‘zdà tutilàdi (5- topshiriq).

VI. Dàrsni yakunlàsh jàràyonidà o‘quvchilàrgà quyi-dàgi tåst tîpshiriqlàrini tàrqàtish ulàrning bilim-màlàkà-làrini àniqlàsh imkînini båràdi.

Uygà vàzifà: Yangi yil tabrigini yozish.

82

XXIII MAVZU: ONA YURT POSBONLARI(Butun va kasr sonlarning yasalishi

va qo‘llanishi)

29 - dars

I. Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi. Darslik, vàtàn himîyachilàrigàqo‘yilgàn hàykàl ràsmi, videolavha, "Âàtàn pîsbînlàri" shå’rivà qo‘shig‘i, àudiîkàssåtà, BBB kàrtîchkàlàri.

Darsda qo‘llanadigan måtîdlar. Intårfàîl hàmkîrlikmåtîdi, àqliy hujum, guruhlàr bilàn ishlàsh, BBB usuli.

Darsdan erishiladigan BKM natijalari. O‘quvchilarbutun va kasr sonlar haqida nazariy bilimga ega bo‘ladi,ularda ushbu sonlarni amaliy qo‘llash ko‘nikmalari vayurtimiz posbonlari mavzusida og‘zaki va yozma bog‘lanishliifodalash malakalari shakllanadi.

Dars rejasi:

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilàrningmustàqil fikrlàsh và o‘zfikrini îg‘zàki và yozmàerkin ifîdàlàsh màlà-kàlàrini rivîjlàntirish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. O‘quvchilàrdà vàtàn-pàrvàrlik, vàtàngà sàdîqàttuyg‘ulàrini kuchàytirish,ulàrgà vàtànni himîyaqilish hàr bir fuqàrîningburchi ekànligini singdi-rish.

1.Òà'limiy màqsàd.O‘quvchilarga butun va

kasr sonlar, ulàrningyasalishi va qo‘llanishihaqida ma’lumot berish.


2. Ràsm và sàvîllàr àsîsidà suhbàt, “Âàtàn himîyachilàri kuni” màtni ustidà ishlàsh (1- tîpshiriq, 1- màshq).

10 daqiqa

83

II. Tashkiliy qism.

II. Yangi màvzu bàyoni.

III. Gràmmàtik qîidà bàyonidàn àvvàl 1- màshqdàgisînlàr ifîdàlàyotgàn mà’nîlàr izîhlànàdi. So‘ngrà o‘qituvchisonlar matematik miqdorni bildiradigan so‘zlar ekànligi,ular butunni va uning qismini ko‘rsatishi mumkinligi to‘g‘-risidà mà’lumît båràdi. Miqdorni butunligicha bildiruvchisonlar butun son, butunning qismini ifodalovchi sonlarkasr sonlar deb àtàlishi hàqidàgi gràmmàtik qîidà o‘qitilàdivà misîllàr vîsitàsidà mustàhkàmlànàdi. O‘quvchilàrgàdîskàdà butun và kàsr sînlàrgà misîllàr yozdirilàdi.

IV. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh uchun2-3- màshqlàr và 2- tîpshiriq bàjàrtirilàdi. O‘quvchilàr 2-

3. Yangi grammatik qîidà bàyoni. Àqliy hujum. 7 daqiqa4. Gràmmàtik qîidàni mustàhkàmlàsh (2-3- màshqlàr).

8 daqiqa5. Intårfàîl o‘yin.“Raqamlar tilga kirganda” (2-tîpshiriq). Guruhlàr bilàn ishlàsh. 7 daqiqa

6. “Înà yurt pîsbînlàri” she’ri ustida ishlàsh. Hàmkîrlik måtîdi. 3 daqiqa7. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh (BBB usuli), uygà vàzifà. 2 daqiqa

Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh. O‘quv-chilàr "Yangi yil

qo‘shig'i" shå’rini yod àytib båràdilàr và "Yangi yil kåchàsidà"màvzusidà mustàqil tuzgàn màtnlàrini o‘qib båràdilàr.

O'quvchilàr dàrslikdà bårilgàn ràsm và 1- tîpshiriqdàgi sàvîllàràsîsidà suhbàt tàshkil etishdàn bîshlànàdi. Shu mavzuda berilganvideolavhani namoyish qilish yanada samarali bo‘ladi. Bundào‘quvchilàrning diqqàti hàykàldà tàsvirlàngàn vàtàn pîsbîniningyuz-ko‘z ifîdàsigà, undàgi qàt’iyatlik, fàõr tuyg‘ulàrigà qàràtilishikåràk. So‘ngrà "Âàtàn himîyachilàri kuni" màtni o‘qitilàdi (1-màshq). O‘quvchilàr màtndà bårilgàn ràqàmlàrni o‘zi bîg'làngànso‘z bilàn birgà ko‘chirib yozàdilàr.

84

mashqdà berilgan sonlarni savollarga mos holda namu-nadagidek 2 guruhga bo‘lib ko‘chiràdilàr. 3- mashqdà esàavval butun sonlarni, so‘ngra kasr sonlarni harflar bilanyozàdilàr.

VV. Intårfàîl o‘yin. 2- topshiriqqà ko‘rà "Raqamlartilga kirganda"o‘yini tàshkil etilàdi. Ushbu tîpshiriqnibàjàrish uchun àvvàl o‘quvchilàr guruhlarga àjràtilàdi.Hàr bir guruh bårilgàn 1, 2, 4, 12 raqamlariga tàbiàt vàjàmiyat hàyotidàn mos kålàdigàn ma’lumotlarni topibyozishlàri và ulàrni izîhlàb bårishlàri so‘ràlgàn. O‘quvchilàrtabiatda 1 ràqàmi yilni, 2 ràqàmi kun va tunni, 4 ràqàmi— 4 tà faslni, 12ràqàmi 12 oyni bildi-rishi, jàmiyatdà esà,màsàlàn, 1 ràqàmiråspublikàmiz, ya’niO‘zbekistonni, 2 rà-qàmi 2 tà eng kattadaryolarimizni, 4bayrog‘ imizdag irànglàrni ànglàtishimumkinligini tîpibàytishlàri ko‘zdà tutilgàn. Ushbu intårfàîl o‘yinni dàvîmettirish và guruhlàr musîbàqàsini tàshkil etish mumkin.Bundà hàr bir guruh ikkinchi guruhgà sàvîl tàriqàsidà o‘zràqàmini båràdi, ikkinchi guruh à'zîlàri esà shu ràqàmlàrgàmîs mà’lumîtlàrni tîpib àytishlàri kåràk bo‘làdi.

Sàvîllàr nàfàqàt tàbiàt, bàlki màktàb, sinf hàyotidànîlingàn mà’lumîtlàr àsîsidà tuzilishi hàm mumkin.

VI. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 3-tîpshiriqdà bårilgàn "Înà yurt pîsbînlàri" qo‘shig‘i màtniniifîdàli o‘qitilàdi. So‘ngrà àudiîkàssåtà vîsitàsidà qo‘shiqnitinglàsh và birgàlikdà kuylàsh ko‘zdà tutilàdi.

VII. Dàrsni yakunlàshdà o‘qituvchi o‘quvchilàr tîmî-nidàn to‘ldirilgàn BBB kàrtîchkàlàrini yig‘ib îlàdi, dàrsdàfàîl qàtnàshgàn o‘quvchilàrni bàhîlàydi. Shå’r màtnini yodîlish uygà vàzifà qilib tîpshirilàdi.

85

30 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarga kasrsonlarning àlîhidà so‘zlàr bilàn ifîdàlànishi và ulàrningnutq jàràyonidà qo‘llanishi haqida ma’lumot berish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrdà kuchbirlikdà ekànligi, vàtàngà õizmàt qilishning yuksàk burchekànligi, bundàn iftiõîr qilish tuyg‘ulàrini kuchàytirish.

Darsning jihozlanishi. Darslik, vàtàn himîyachilàriqàsàmyodidàn pàrchà, Hamdam Sodiqovning "Bîburningmàktubi" màtni, àudiîkàssåtà, BBB kàrtîchkàlàri.

Dars måtîdlari. Intåfàîl hàmkîrlik måtîdi, àqliyhujum, guruhlàr bilàn ishlàsh, BBB usuli.

Darsdan erishiladigan BKM natijalari. O‘quv-chilarda kasr sonlarning so‘zlar bilan qo‘llanishi, butun vakasr sonlarni aralash holda qo‘llash haqida nazariy bilimgaega bo‘ladi, ularda ushbu sonlarni amaliy qo‘llash ko‘nik-malari va mavzu bo‘yicha matn bilan ishlash hamda suh-batlasha olish malakalari shakllanadi.

Dàrs rejasi:


2. Suhbàtni rollarga bo‘lib o‘qish (4- tîpshiriq). 7 daqiqa

3. Grammatik màvzu bàyoni. 4 daqiqa4. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh (4-5- màshqlàr).

8 daqiqa5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. 5- tîpshiriqdàgi maqollar ustidà ishlàsh. Zànjir usuli. 7 daqiqa

6. Adabiy o‘qish. “Bîburning màktubi” màtni ustidà ishlàsh. 8 daqiqa7. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh (BBB usuli), uygà vàzifà. 3 daqiqa

86

DDàrsning bîrishi:

I. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh.O‘quvchilàr "Âàtàn pîsbînlàrigà" shå’rini yod àytib båràdilàr.

II. O‘tilgàn dàrsni tàkrîrlàsh uchun 4- topshiriqdàgisuhbàt màtni rîllàrgà bo‘lib o‘qilàdi.

III. Gràmmàtik màvzu bàyoni. Ushbu dàrsdà kasrsonlar maxsus so‘zlar bilan ifodalanishi ham mumkinligi,1/2 — yarim, 1/4 — chorak, 1/8 — nimchorak so‘zlàribilàn ifîdàlànishi hàqidà, shuningdåk, butun son bilan kasrson aralash holda qo‘llànishi ham mumkinligi hàqidàmà’lumît bårilàdi.

IV. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh uchun4-5- màshqlàr yozmà bàjàrtirilàdi. O‘quvchilàr 4- mashqtîpshirig‘i àsîsidà juftlikdà berilgan sonlardan avval kasrsonlar hosil qilàdilàr, so‘ngra ularni so‘z bilan ifodalabyozàdilàr. 5- mashqdà bårilgàn màtåmàtik màsàlàni o‘qib,unda qo‘llangan raqamlarni so‘zlar bilan yozàdilàr. hàmgràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàshgà qàràtilgàn.

V. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 5- topshi-riqdà bårilgàn maqollar o‘qitilàdi và mazmuni so‘zlatilàdi.

VI. Adabiy o‘qish uchun bårilgàn "Boburning mak-tubi" màtni o‘qitilàdi, màzmuni so‘zlàtilàdi. Ìàktubni àvvàlàudiîvîsità îrqàli eshittirilsà, so‘ng o‘quvchilàrgà o‘qitilsà,yanàdà sàmàràlirîq bo‘làdi. Ìàktubning qàndày màzmuniyqismlàrdàn tuzilishi, màktub yozishdà qo‘llànàdigàn tilvîsitàlàri hàqidà tushunchà bårilàdi. O‘quvchilàrgà zîbito‘rnigà o‘zini qo‘yib yaqinlàri, do‘stlàrigà yoki àksinchàõizmàtdàgi àkàsigà màktub yozish màshq qildirilàdi.

Uyga vazifa. Ìàktub nàmunàsidàn fîydàlànib, yaqin-làr yoki do‘stlargà màktub yozish.

31 - dars NI-4. Test sinovi

32 - dars Õàtîlàr ustidà ishlàsh

87

XXIV MAVZU: SRORT — SALOMATLIK GAROVI(Daraja-miqdor ravishlarining qo‘llanishi)

Dàrsning tåxnîlîgik xàritàsi

Daraja-miqdor ravishlarining ishlatilishi

Màqsàd. O‘quvchilarga daraja-miqdor ravishlari,ulàrning yasàlishi haqida ma’lumot berish;

daraja-miqdor ravishlarini nutq jàràyonidà qo‘llàshko‘nikmàlàrini hîsil qilish;

spîrtning àhàmiyati, spîrt — sàlîmàtlik gàrîviekànligini uqtirish;

spîrt và sàlîmàtlik màvzulàridà fikrni îg‘zàki vàyozmà ràvishdà bàyon etishni o‘rgàtish.

Vàzifàlàr. O‘quvchilàrdà màvzugà nisbàtàn qiziqishuyg‘îtish, màvzu bo‘yichà egàllàngàn bilimlàrni àmàldàqo‘llàsh ko‘nikmàlàrini hîsil qilish và nutqiy màlàkàlàrnishàkllàntirish;

bårilgàn gràmmàtik bilimlàrni o‘zlàshtirish, ulàrninutqdà qo‘llàshgà o‘rgàtuvchi màshqlàr, îg'zàki vàyozmà nutq ko‘nikmàlàrini rivîjlàntirishgà qàràtilgànsuhbàt màtnlàri và àdàbiy o‘qish màtåriàllàri îrqàlibårilgàn nàzàriy bilim, àmàliy ko‘nikmà và màlàkàlàro‘quvchilàr tîmînidàn qày dàràjàdà o‘zlàshtirilgànligininàzîràt qilish và bàhîlàsh.

Î‘zbek tilidagi daraja-miqdor ràvishlàri: ko‘p, kam,oz, ozgina, jindak kàbi miqdîr ràvishlàri hamda juda,eng, nihoyatda, g‘oyat, g‘oyatda, benihoya kàbi dàràjàràvishlàri hàqidà mà’lumît bårish, ushbu so‘zlàrningnutqdà qo‘llànish õususiyatlàrini o‘rgàtish.

Dàrs måtîdi. Hàmkîrlik måtîdi, àqliy hujum,"Zànjir" usuli.

Shàkl. Yakka tartibda và guruh bilàn ishlash.Vîsitàlàr. Darslik, ràsm yoki vidåîlàvhà, slàydlàr.Nàzîràt turlàri. o‘qitish, îg`zàki so‘zlàtish, sàvîl-

jàvîb.Bàhîlàsh. 5 bàlli tizim àsîsidà.

Màvzu

Màqsàdva vàzi-fàlàr

O‘quv jarayonining mazmuni

O‘quv ja-rayoniniamalgaoshirishtexnologi-yasi

33 - dars

88

DDàrs råjàsi:


2. Ràsm và sàvîllàr àsîsidà suhbàt, "Spîrt o‘yinlàri" màtni ustidà ishlàsh (1- màshq, 1-2- tîpshiriqlar). 10 daqiqa

3. Grammatik màvzu bàyoni. Slàyd nàmîyishi. 6 daqiqa.

4. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh (2- màshq). 10 daqiqa.

5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh ( 3-4- mashqlàr). 8 daqiqa.

6. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh, uygà vàzifà. 5 daqiqa.

O‘qituvchi: Dars jarayonida talimning intårfàîlusullarini qo‘llàsh vositasida màvzuning to‘liq o‘z-làshtirilishigà erishàdi, î‘quvshilàrdà fangà và màv-zugà nisbàtàn qiziqish uyg‘îtàdi, ulàrning fàîlliginiîshiràdi. BBB usuli îrqàli o‘quvchilàrning o‘z-o‘zininàzîràt qilib bîrishgà o‘rgàtàdi, ulàrdà bilmàgànnàrsàlàrini bilishgà intilish, tångdîshlàrigà åtib îlishhissini uyg‘îtàdi, bir dàrsdà bàrchà o‘quvchilàrnibàhîlàshgà erishàdi. Dàrslikdà bårilgàn màshq vàtîpshiriqlàrni bàjàrtirish, elåktrîn và ko‘rgàzmàlivîsitàlàrdàn sàmàràli fîydàlànish îrqàli dàrsningtà’limiy và tàrbiyaviy màqsàdlàrigà to‘liq erishàdi.

O‘quvchi. Ìàvzu bo‘yichà yangi bilimlàrni egàl-làydi, bårilgàn màshq và tîpshiriqlàrni mustàqilishlàsh îrqàli îg‘zàki và yozmà nutq ko‘nikmàlàrini,guruh bo‘lib ishlàsh màlàkàlàrini egàllàydi.

O‘qituvchi. Pådàgîgik tåxnîlîgiyalàr và elåktrînvîsitàlàrni dàrs jàràyonidà ko‘prîq tàtbiq etishgà,o‘z màhîràtini îshirib bîrishgà hàràkàt qilàdi.

O‘quvchi: Î‘z fikrini îg'zàki và yozmà sàvîdlivà bîg'lànishli bàyon qilishni, yakkà tàrtibdàmustàqil tàrzdà, guruh bilàn ishlàshni o‘rgànàdi.Ìàvzu dîiràsidà qo‘shimshà màtåriàllàr izlash vàulàrni qo‘llàb ijîdiy màtn tuzishni o‘rgànàdi. O'zbilimini îshirib bîràdi.

Kutilgannatijalar

Kelgusirejalar

89

DDàrsning bîrishi:I. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh.

O‘quvchilàr o‘zlàri yozib kålgàn màktub nàmunàsini o‘qibbåràdilàr.

II. Nutqiy màvzu bàyoni. Dàrslikdàgi ràsmni yokiviveolavhani kuzàtiladi. 1- topshiriqdà berilgan tayanchso‘zlar ishtirokida gaplar tuzdiriladi. 2- topshiriqni bàjàrishhàm rasmni diqqat bilan kuzatishni tàqîzî etàdi. O‘quv-chilàr dialogik matnni o‘qiydilàr và suhbatni davom etti-ràdilàr. So‘ngrà 1- màshqdàgi "Spîrt o‘yinlàri" matni o‘qi-tilàdi và àjratib ko‘rsatilgan so‘zlargà e’tibor qàràtilàdi.

III. Gràmmàtik màvzu bàyoni. Ushbu dàrsdà î'zbektilida daraja-miqdorni bildirishda ko‘p, kam, oz, ozgina,jindak kàbi miqdîr ràvishlàri hamda juda, eng, nihoyatda,g‘oyat, g‘oyatda, benihoya kàbi dàràjà ràvishlàri ishlatilishi,ushbu so‘zlàrning nutqdà qo‘llànishi hàqidà mà’lumîtbårilàdi. Bundà quyidàgi slàyddàn fîydàlànish hàmdà ushbuso‘zlàrni ishtirîk ettirib so‘z birikmàlàri và gàplàr tuzdirishmàqsàdgà muvîfiq:

Slàyd nàmîyishi:

Daraja-miqdor ravishlari

Miqdorni bildiruvchi Darajani bildiruvchi so‘zlar so‘zlar

ko‘p juda kam eng oz hammadan ozgina g‘oyat jindek nihoyatda pichà benihoya

IV. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh uchunàqliy hujum àsîsidà bir nåchtà misîllàr 2- màshq yozmàbàjàrtirilàdi. 2- mashq tîpshirig‘igà ko‘rà o‘quvchilàr gaplar-

90

ni daraja-miqdor ma'nosini bildiruvchi so‘zlar bilan to‘ldiribko‘chiràdilàr.

VV. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 3-4-mashqdàn fîydàlànilàdi. O‘quvchilàr 3- màshqdà bårilgànmatnni o‘qiydilàr và màtndàn salomatlikni tavsiflovchiso‘zlarni ajratàdilàr. So‘ngrà 3- mashqdagi matndan foyda-lanib, qavs ichidagi savollarga javob bergàn hîldà gaplarnito‘ldiràdilàr (4- mashq). Ushbu tîpshiriqni quyidàgichàbàjàrish ko‘zdà tutilàdi:

Hàr bir insîn sîg‘lîm bo‘lishni và uzîq yashàshni îrzuqilàdi.

Sog‘lom bo‘lish uchun inson o‘zini chiniqtirib bîrishi,jismîniy tàrbiya màshqlàri bilàn muntàzàm shug‘ullànishikåràk.

Sport bilan shug‘ullangan insonlar go‘zàl, chàqqîn vàepchil bo‘ladilar?

Sport bilan shug‘ullanish bîshqàlàrgà nisbàtàn tåtik,õushchàqchàq và kuchli bo‘lishgà yordam beradi.

VI. Dàrsni yakunlàsh và o‘quvchilàrni bàhîlàsh.Uyga vazifa: Yoqtirgan sport turi haqida so‘zlab

berish.

34 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarda daraja-miqdor ravishlarini nutq jàràyonidà qo‘llàsh ko‘nikmàlàrinihîsil qilish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrgà spîrt-ning àhàmiyati, spîrt bilàn shug‘ullànishning sàlîmàtlikkàtà'sirini tushuntirish, spîrt — sàlîmàtlik gàrîvi ekànliginiuqtirish.

Darsning jihozlanishi. Darslik, "Sport — salomatlikgarovi" màtni, àudiîkàssåtà, BBB kàrtîchkàlàri.

Dars måtîdlàri. Hàmkîrlik måtîdi, àqliy hujum, rîllio‘qish, BBB usuli.

Darsdan erishiladigan BKM natijalari. O‘quvchilar

91

daraja-miqdor ravishlarining qo‘llanishi haqida nazariybilimga ega bo‘ladi, ularda ushbu ravishlarni amaliy qo‘llashko‘nikmalari va mavzu bo‘yicha yakka tartibda va guruhbo‘lib ishlash, o‘z-o‘zinin nazorat qilish malakalari shakllanadi.

DDars rejasi

I. Tashkiliy qism.À) Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh. O‘quvchilàr o‘zlàri

yozib kålgàn màktub nàmunàsini o‘qib båràdilàr.B) Rasm va berilgan savollar asosida o‘zaro suhbat-

lashish, suhbàt màtnini dàvîm ettirish (3- topshiriq).II. O‘tilgàn nutqiy màvzuni tàkrîrlàsh uchun 5-

mashq yozma bajariladi. So‘ngra 4- topshiriqda berilgansuhbat o‘qitiladi va davom ettiriladi.

III. Adabiy o‘qish. "Uch buyuk tabib" rivîyati ustidàishlàsh. Rivîyat màtni bir nåchà o‘quvchi ishtirîkidà rîl-làrgà bo‘lib o‘qitilàdi, so‘ngrà bårilgàn sàvîllàr àsîsidàmazmuni so‘zlatilàdi. Bundà imkîn qàdàr ko‘prîq o‘quvchi-làrning ishtirîk etishi tà'minlànishi dàrkîr.

IV. Ìàvzuni yakunlàshdà quyidàgi tåst tîpshiriq-làridàn fîydàlànib, nutqiy và gràmmàtik màvzu bo‘yichào‘quvchilàrning bilim và màlàkàlàrini bàhîlàsh sàmàràlinàtijà båràdi:


2. Rasm va berilgan savollar asosida o‘zaro suhbatlashish (3- tîpshiriq). 10 daqiqa

3. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh. 5- mashqni yozma bajarish, 4- topshriqdagi suhbatni o‘qish. 10 daqiqa4. Àdàbiy o‘qish. "Uch buyuk tàbib". Rîlli o‘yin. Sàvîllàrgà jàvîb bårish. 10 daqiqa

5. Ìàvzuni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh (tåst usuli), uygà vàzifà. 7 daqiqa

92

11. Qaysi qatorda butun son berilgan?A. Oltinchi sinf. B. Ikkita anor.C. Bir yarim yil. D. To‘qqiz kun.

2. Kasr son berilmagan qatorni aniqlang.A. Yarimta non. B. Chorak asr.C. To‘rtdan bir qism. D. To‘rt-besh kun.

3. Vatan himoyachilari kuni qachon nishonlanadi?A. 1- yanvarda. B. 14- yanvarda.C. 9- fevralda. D. 9- mayda.

4. Birinchi Îlimriya î'yinlàri qàyårdà bî'libî'tgàn?

À. Itàliyadà B. IsràniyadàC. Gårmàniyadà D. Yunînistîndà

5. Qishki olimpiada o‘yinlari qachon joriy etilgan?A. 776- yilda. B. 1924- yilda.C. 1960- yilda. D. 1980- yilda.

6. Nuqtalar o‘rniga kerakli so‘zni qo‘ying.Sport — ... garovi.A. Ozodalik. B. Tinchlik.C. Salomatlik. D. Ozodlik.

7. Daraja-miqdor ravishlarini aniqlang.A. Unda-bunda. B. Birma-bir.C. Hali-beri. D. Hihoyatda, sal.

8. Qays i qatorda daraja-miqdor ravishlariberilmagan?

A. Sal xomroq uzum.B. Ko‘p o‘yla, oz so‘zla.C. Picha dam olay.D. Bilmasdan hafa qilib qo‘ydi.

Uyga vazifa. Rivoyatning mazmunini so‘zlab berish.

93

XXV MAVZU: SALOMATLIK — TUMAN BOYLIK(Haqida, to‘g‘risida ko‘makchilarining

qo‘llanishi)

35 - dars

Darsning maqsadi:

Darsda qo‘llanadigàn vîsitàlàr. Darslik, Ï. Ìo‘min-ning "Ibn sino bobo - ulashar davo" shå’ri, "Sport —salomatlik garovi", "Sîg‘lîm turmush tàrzi" màtnlàri, BBBkàrtîchkàlàri.

Darsda qo‘llanadigàn måtîdlar. Hàmkîrlik måtîdi,"Zànjir", "Àqliy hujum" måtîdlàri, guruhlàrgà bo‘linibishlàsh, BBB usuli.

Darsdan erishiladigan BKM natijalari: O‘quvchilarhaqida, to‘g‘risida ko‘makchilarining qo‘llanishi bo‘yichanazariy bilimga ega bo‘ladi, ushbu ko‘makchilarni amaliyqo‘llash ko‘nikmalari hamda mavzu bo‘yicha suhbatgakirishish, matn bilan ishlash malakalari shakllanadi.

Dàrs råjàsi:

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilar og‘-zaki va yozma nutqini,o‘z fikrini turli nutqiyvàziyatlàrdà erkin ifoda-lash malakasini rivojlan-tirish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. O‘quvchilàrgàsàlîmàtlik — tumàn bîylikekànligini uqtirish, sîg‘-lîm turmush tàrzi kåchi-rishgà undàsh.

1. Òà'limiy màqsàd.O‘quvchilarga haqida,to‘g‘risida ko‘makchilarihàqidà mà’lumît bårish,ulàrni nutqdà qo‘llàshko‘nikmàlàrini hîsilqilish.


2. Êirish suhbàti. Rasm va berilgan savollar asosida o‘zaro suhbatlashish (1- tîpshiriq). Àqliy hujum. 10 daqiqa

94

DDàrsning bîrishi:I. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh.II. Yangi nutqiy màvzugà kirish. Rasm asosida

suhbatlashish (1- topshiriq). Àqliy hujum. O‘quvchilàr beril-gan gàplar qàysi ràsmlàrgà mîs kålishini àytishlàri và o‘zfikrlàrini isbîtlàsh uchun shu màvzudà bir nåchtà gàplàrtuzib, sàlîmàtlik uchun nimàlàr zàrurligi hàqidà fikrbildirishlàri kåràk.

III. Nutqiy màvzu bàyoni. Ushbu kirish suhbàtidànso‘ng o‘qituvchi bugungi nutqiy màvzu sàlîmàtlik hàqidàekànligini àytàdi và o‘quvchilàrgà 1- màshqdàgi "Sàlîmàtlik— tumàn bîylik" màtnini o‘qitàdi. O‘quvchilàr màtnni o‘qib,sîg‘lîm bo‘lish uchun nimàlàrgà e’tibîr bårish kåràkliginiàniqlàydilàr. So‘ngrà 2- topshiriqdàgi sàvîllàr àsîsidà sàvol-javob o‘tkàzilàdi.

IV. Yangi gràmmàtik màvzu bàyonidà àvvàl o‘quv-chilàr e’tibîri 2- tîpshiriqdàgi sàvîllàrdà àjràtib ko‘rsàtilgànhaqida, to‘g‘risida so‘zlàrigà qàràtilàdi. O‘qituvchi yaangiaxborot berishda haqida, to‘g‘risida yordamchi so‘zlaridanfoydalanilishi, ushbu so‘zlàr yordàmchi so‘zlàr ekànligi,ulàr o‘zbåk tilidà ko‘makchilar dåb àtàlishi và o‘zi bog‘langanso‘z bilin bittà sàvîlgà jàvîb bårishini misîllàr vîsitàsidàtushuntiràdi.

V. O‘tilgàn màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 2-mashqdà bårilgàn "Sîg‘lîm turmush tàrzi" màtni ustidà

3. Nutqiy màvzu. “Sàlîmàtlik — tumàn bîylik” màtni ustidà ishlàsh (1- màshq) va savollarga javob berish (2- tîpshiriq).

10 daqiqa4. Gràmmàtik mà’lumît. Hàqidà, to‘g‘risidà ko‘màchilàri.

5 daqiqa

5. Ìàvzuni mustàhkàmlàsh. “Sîg‘lîm turmush tàrzi” màtni ustida ishlash (2-3- màshq)6. “Èbn sino bobo — ulashar davo” shå’ri ustidà ishlàsh (3- tîpshiriq) 10 daqiqa7. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh (BBB usuli), uygà vàzifà. 3 daqiqa

95

ishlànàdi. O‘quvchilàr ushbu matnddà nimà hàqidà fikryuritilgànini àniqlàydilàr và 3- màshqni nàmunà àsîsidàyozmà bàjàràdilàr. Bu tîpshiriqni dîskàdà bàjàrtirishmàqsàdgà muvîfiq. O‘quvchilàr sog‘lom turmush tarzigamos va zid odatlarni o‘zaro qiyoslab, har ikkisidan kelibchiqadigan oqibatlarni quyidàgi ikki ustunga ajratibyozàdilàr:

Sîg‘lîm turmush tarzi Nîsîg‘lîm turmush tarzi______________ __________________________ ____________

Buni guruhlàr musîbàqàsi sifàtidà tàshkil etish hàmmumkin.Òîpshiriq bàjàrib bo‘lingàch, o‘qituvchi fikrlàrniumumlàshtirish và o‘quvchilàrgà yoshlikdàn sîg‘lîmturmush tàrzini kåchirishgà îdàtlànish kåràkligini, buni,àvvàlî, shàõsiy gigiånà qîidàlàrigà àmàl qilishdàn bîshlàshzàrurligini uqtiràdi.

VVI. Nutqiy màtn ustidà ishlàsh. "Ibn sino bobo —ulashar davo" (3- topshiriq) she’ri ifodali o‘qitilàdi và màz-muni — shå’r nimà hàqidà ekànligi so‘zlàtilàdi. Îlingànõulîsàlàrni 3- màshqdàgi ustunlàrgà yozdirib qo‘yish hàmmumkin. Shå’rni yod olish và Ibn Sinî bîbîmiz hàqidàmà’lumît yozib kålish uygà vàzifà sifàtidà tîpshirilàdi.

VII. Dàrsni yakunlàsh jàràyonidà BBB kàrtîchkàlàrito‘ldirilàdi và o‘quvchilàr bàhîlànàdi.

Uygà vàzifà: "Ibn sino bobo - ulashar davo"shå’riniyod îlish.

36 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarda haqida,to‘g‘risida ko‘màkchilàrini nutq jàràyonidà qo‘llàsh, yangimà’lumîtni so‘ràb bilib îlish màlàkàlàrini hîsil qilish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrni shàõsiygigiyånà qîidàlàrigà àmàl qilish, ulàrni sàlîmàtlikkà zàràr

96

kåltiràdigàn îdàtlàrdàn sàqlànishgà, sàlîmàtliklàrini yosh-likdàn àsràb-àvàylàshgà chàqirish.

DDarsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" darsligi, elåktrînvîsitàlàr, Rauf Subõonning "Tushki ovqat" hikîyasi, BBBkàrtîchkàlàri.

Darsda qo‘llanadigan måtîdlar. Hàmkîrlikdà vàguruhlàrgà bo‘linib ishlàsh, àqliy hujum, måtîdlàri, rîllio‘qish, BBB usuli.

Dars rejasi.

Dàrsning bîrishi:I. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh.

O‘quvchilàr shîir P.Ìo‘minning "Ibn Sino bobo — ulashardavo" shå’rini yod àytib båràdilàr, Ibn Sinî hàqidà yozibkålgàn mà’lumîtlàrini o‘qib båràdilàr.

II. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh. O‘qituvchi o‘quv-chilàr diqqàtini 4- mashqdà bårilgàn "Shaxsiy gigiyena qoi-dalari" matnigà qàràtàdi. O‘quvchilàr màtnni o‘qib, undànimà hàqidà fikr yuritilgànini àytib båràdilàr. Màshqnibàjàrishdà "Àqliy hujum" måtîdidàn fîydàlànish tàvsiyaetilàdi. So‘ngrà 4- topshiriq bàjàrtirilàdi. Ushbu tîpshiriq4- màshqni mustàhkàmlàshgà qàràtilgàn bo‘lib, o‘quvchilàr


2. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh “Shaxsiy gigiyena qoidalari”matni ustidà ishlàsh (4- màshq, 4- tîpshiriq).Àqliy hujum. 10 daqiqa

3. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. “Uyali aloqa hàqidà” màtni ustidà ishlàsh (5-mashq). 10 daqiqa4. Guruhlàrgà bo‘linib “Ìån kålàjàkdà...”o‘yinini o‘ynàsh (6- topshiriq). 7 daqiqa

5. Adabiy o‘qish. Rauf Subõonning “Tushki ovqat” hikîyasi. Rîlli o‘yin. 8 daqiqa6. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh (BBB usuli), uygà vàzifà. 3 daqiqa

97

bårilgàn javoblarni o‘qib chiqàdilàr và màtn màzmunidànfîydàlànib, ushbu jàvîblàrga mos savollar tuzàdilàr. Sàvîltuzish jàràyonidà o‘quvchilàrdà hàqidà, to‘g‘risidà ko‘màk-chilàrini àmàliy qo‘llàsh ko‘nikmàlàri hîsil qildirib bîrilàdi.

IIII. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun Uyalialoqa hàqidàgi màtni ustidà ishlànàdi (5- mashq). O‘quv-chilàrgà matn o‘qitilàdi, so‘ngrà ulàrning diqqàti dàrslikdàgiràsmgà, uyali tålåfîn bilàn mulîqîtlàrgà qàràtilàdi va buhîlàtlàrgà o‘z munosabatlàrini bildirish so‘ràlàdi. Bàhs-munîzàràdàn so‘ng 5- topshiriq àsîsidà uyali telefonningfoydali va zararli tomonlarini ikki ustunga ajratib yozishtîpshirig‘i bårilàdi.

IV. Guruhlàrgà bo‘linib ishlàsh và "Ìån kålàjàk-dà..." o‘yinini tàshkil etish. Bu o‘yin dàrslikdàgi 6- topshiriq-dà bårilgàn maqollarni o‘qish va mazmunini tushuntirishàsîsidà tàshkil etilàdi. Buning uchun o‘quvchilàrni 4guruhgà bo‘lish và hàr bir guruhgà bittàdàn màqîlni "Ìånkålàjàkdà sîg‘lîm bo‘lishim uchun..." shiîri îstidà shàrhlàbbårish tîpshirilàdi.

1- guruh: Sog‘ tanda — sog‘lom aql.

2- guruh: Sog‘liging — boyliging.

3- guruh: Salomatlik — tuman boylik.

4- guruh: El sog‘ligi — yurt boyligi.

V. Adabiy o‘qish. Rauf Subõonning "Tushki ovqat"hikîyasi ustidà ishlàsh. Dàrs jàràyonidà hikîyani rîllio‘qitish, so‘ngrà uning màzmunini so‘zlàtish màqsàdgàmuvîfiq.

VI. Dàrsni yakunlàsh, BBB kàrtîchkàlàrini o‘qitish,dàrsdà fàîl ishtirîk etgàn o‘quvchilàrni bàhîlàsh.

Uyga vazifa. Hikoyani o‘qish va so‘zlab berish.

Menkelajakda...

M e nkelajakda...

Menkelajakda... Men

kelajakda...

98

XXVI MAVZU: BUYUK ALLOMALARIMIZ(Vaqtni ifodalash)

37 - dars

Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàri. Darslik, elåk-trîn vîsitàlàr, Àhmàd al-Fàrg‘îniygà qo‘yilgàn hàykàl ràsmi,I. Êàrimîvning "Yuksàk mà’nàviyat — yångilmàs kuch"àsàri, krîssvîrd.

Darsda qo‘llanadigan måtîdlar. "Àqliy hujum","O‘ylàb tîp" usullàri, qiziqàrli gràmmàtikà màshqi.

Darsdan erishiladigan BKM natijalari. O‘quvchilarvàqtni ifîdàlàshdà qo‘llàydigàn sînlàrining qo‘llanishi bo‘yi-cha nazariy bilimga ega bo‘ladi, ushbu sonlarni amaliy qo‘l-lash ko‘nikma hamda buyuk allomalarimiz mavzusida suh-batga kirishish, matn bilan ishlash malakalari shakllanadi.

Dars rejasi:

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilarningog‘zaki va yozma nutqinio‘stirish, o‘z fikrini turlinutqiy vàziyatlàrdà erkinifodalash malakasinirivojlantirish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. O‘quvchilàrdàbuyuk àjdîdlàrimiz bilànfàõrlànish hissini uyg‘î-tish, ilmlàrni chuqur egàl-làshgà undàsh.

1. Òà'limiy màqsàd.Vàqtni ifîdàlàshdà qo‘llà-nàdigàn sînlàr, ulàrningimlîsi hàqidà mà’lumîtbårish, àllîmàlàr bilàntànishtirish.

1. Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh. 7 dàqiqà2. Yangi màvzu bàyoni. Rasm ustidà ishlàsh va savollarga javob berish (1- tîpshiriq, 1- màshq). Àqliy hujum.

10 dàqiqà

3. Gràmmàtik qîidà bàyoni. 6 dàqiqà4. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh (2-3- màshqlàr, 2- topshiriq). 8 dàqiqà

99

DDàrsning bîrishi.I. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh.II. Yangi màvzu bàyoni. O‘qituvchi o‘quvchilàr diqqà-

tini dàrslikdà bårilgàn buyuk àllîmà Àhmàd al-Fàrg‘îniyhàykàli ràsmigà qàràtàdi và "Àqliy hujum" måtîdidànfîydàlàngàn hîldà 1- tîpshiriqdàgi sàvîllàr àsîsidà buyukàllîmàlàr màvzusidà suhbàt o‘tkàzàdi. So‘ngrà 1- màshqdàbårilgàn I. Karimovning "Yuksak ma’naviyat — yengilmaskuch" asaridan îlingàn pàrchà o‘qitilàdi.

«Ulug‘ ajdodimiz Ahmad al-Farg‘oniy insoniyat tarixidagiilk Uyg‘onish davridagi eng zabardast va kuchli namoyan-dalaridan biridir. Allomaning "Astronomiya asoslari" asariXII asrdayoq lotin va ivrit tillariga tarjima qilingan. XVIasrda Oydagi kraterlardan ikkitasi ikki buyuk vatandoshimiz— Ahmad al-Farg‘oniy va Mirzo Ulug‘bek nomi bilan ataladi.Amerikalik tarixchi Sarton milliy tariximizning yana biryorqin yulduzi Abu Rayxon Beruniy faoliyatiga baho berarekan, XI asrni "Beruniy asri" deb ta’riflaydi.»

(I. Karimov. "Yuksak ma'naviyat yengilmas kuch"asaridan)

O‘qituvchi màtndà àjràtib ko‘rsàtilgàn XII asrdayoqsînlàrgà o‘quvchilàr e’tibîrini qàràtàdi và yangi gràmmàtikmà’lumîtni tushuntirishgà o‘tàdi.

III. Gràmmàtik qîidà bàyonidà o‘qituvchi vaqtniifodalashda sànîq và tàrtib sonlarning ishlàtilishi, ulàrningqàchîn? qày pàyt? so‘rîqlàrigà jàvîb bo‘lishi, tàrtib sonlararab raqamlari bilan yozilganda chiziqcha bilan, rim raqam-lari bilan ifodalanganda chiziqchasiz yozilishini misîllàrvîsitàsidà tushuntiràdi.

IV. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh uchun2-3- màshqlàr fîydàlànish tàvsiya etilàdi. 2- mashqdào‘quvchilàr nuqtalar o‘rniga fîydàlànish uchun berilgan

5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh (4- màshq, 3- tîpshiriq). Êrîssvîrd yåchish. 10 dàqiqà6. Dàrsni yakunlàsh và uygà vàzifà bårish. 4 dàqiqà

100

so‘zlardan mosini qo‘yib gaplarni ko‘chiràdilàr, 3- màshqhàrflàr bilàn yozilgàn sînlàrni mîs ràqàmlàr bilàn yozishko‘nikmàsini hîsil qilishgà qàràtilgàn. 4- màshqdà esào‘quvchilàr sînlàrning yozilish shàklini izîhlàydilàr.

VV. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. Qiziqàrligràmmàtikà màshqi. 2- và 3- màshqlàrdà bårilgàn màtnlàro‘quvchilàrgà nutqiy màvzu bo‘yichà hàm kång mà’lumîtbåràdi. Ushbu mà’lumîtlàrni yoddà sàqlàb qîlish uchun 2-tîpshiriqdàgi sàvîllàrgà îg‘zàki jàvîb bårdirish, bundaquyidàgi krîssvîrd tîpshiriqlàridàn fîydàlànish tàvsiyaetilàdi:

Gorizontal yo‘nalishda: 2. X asrda yashaganqomuschi olim. 5. O‘zbek romanchiligining asoschisi.6. "Sharq Arastusi" "Ikkinchi muallim" nomlarini olganqomuschi olim. 7. XX asrdagi buyuk o‘zbek shoiri.9. Qo‘qonlik shoira Nodirabegimning ustozi. 10. OnaVatanimizni Chingiz istilosidan, Yevropa mamlakatlariniSulton Boyazid istilosidan xalos etgan buyuk tarixiy shaxs.

Vertikal yo‘nalishda: 1. X asrda yashagan buyuktabib-olim. 3. Qo‘qon xoni Amir Umarxonning rafiqasi,shoira. 4. Buyuk o‘zbek shoiri. 8. XV asrda yashagan shohva shoir, mutafakkir va mashhur sarkarda.

VI. Dàrsni yakunlàsh. O‘qituvchi dàrs màvzusigà

1 2 3 5 6 8 7 9 10

4

101

yakun yasàydi, dàrsdà fàîl ishtirîk etgàn o‘quvchilàrnibàhîlàydi và uygà vàzifà bårilàdi.

UUyga vazifa. Buyuk àllîmàlàrning nomlarini yozishva ulardan biri haqida ma’lumot berish.

38 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarda vàqtmà’nîsini bildiruvchi tàrtib sînlàrni nutqdà to‘g‘ri qo‘llàshmàlàkàlàrini shàkllàntirish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. Buyuk àllîmàlàrimizmårîslàrini chuqurrîq o‘rgànishgà intilish tuyg‘ulàriniuyg‘îtish và zàmînàviy ilmlàrni chuqur egàllàshgà undàsh.

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" darsligi, ÀbuNàsr Fîrîbiy, Àbu Ràyhîn Båruniy suràtlàri, BBBkàrtîchkàlàri.

Dars måtîdlari. "Àqliy hujum", "Zànjir", BBB usullàri.Darsdan erishiladigan BKM natijalari: O‘quvchilar

vàqtni ifîdàlàshdà qo‘llànàdigàn tinish belgilàri bo‘yichanazariy bilimga ega bo‘ladi, berolgan mashq va topshiriqlarnimustaqil ishlash orqali og‘zaki va yozma nutq ko‘nikmalarihamda mavzu bo‘yicha matn bilan ishlash, o‘z-o‘zini nazoratqilish malakalari shakllanadi.

Dàrsning bîrishi.

5. Adabiy o‘qish. "Tabiblarning tabibi" àsàridàn pàrchà. "Zànjir" usuli. 10 dàqiqà6. O'quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. 5 dàqiqà

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh. 8 dàqiqà

2. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh (4-tîpshiriq). Àqliy hujum. "Abu Nasr Forobiy" matni ustida ishlash (5- mashq).

7 dàqiqà

3. Yangi gràmmàtik qîidàni tushuntirish. 5 dàqiqà4. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh (6- màshq va3- topshiriq). 10 dàqiqà

102

II. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh.O‘quvchilàr "Buyuk àllîmàlàrimiz" màvzusidà tuzib kålgànijîdiy màtnlàrini o‘qib båràdilàr, qo‘shimchà sàvîllàrgà jàvîbbåràdilàr.

II. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh uchun 5- màshqdàbårilgàn màtn o‘qitilàdi. O‘quvchilàr buyuk àllîmà ÀbuNàsr Ôîrîbiy hàqidàgi mà’lumîtlàr bilàn tànishàdilàr.

III. Yangi gràmmàtik qîidà bàyoni. Ushbu dàrsdàketma-ket kelib, ma’lum bir vaqtdan ko‘rsatilgan muddat-gacha bo‘lgan vaqt oralig‘i ma’nosini bildiruvchi sonlarorasiga tire (—) qo‘yilishi hàqàdàgi mà’lumît bilàn tànish-tirilàdi. Masalan: 1441—1501- yillar, XIX—XX asr kàbi.

IV. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh uchun6- màshq yozmà bàjàrtirilàdi. O‘quvchilàr àvvàl màtnnio‘qiydilàr, so‘ngrà Abu Rayhon Âåruniy bàjàrgàn ishlàrnikåtmà-kåtlikdà yozib chiqishlàri kåràk. So‘ngrà màtnàsîsidà bir-biringizgà savollar bering va savol-javobni davomettiring (3- topshiriq).

V. Adabiy o‘qish. Dàrslikdà bårilgàn "Tabiblarningtabibi" hikîyati "Zànjir" usulidà îvîz chiqàrib và hàr birgàp o‘quvchilàrgà qàtîrmà-qàtîr kåtmà-kåtlikdà o‘qitilàdi.Usulning shàrtidà o‘quvchilàr to‘õtàb qîlmàsliklàri, hi-kîyatni huddi bir îdàm o‘qiyotgàndåk gàplàrni bir-birigàulàb o‘qishlàri tàlàb qilinàdi. Buning uchun o‘quvchilàro‘qish jàràyonini diqqàt bilàn tinglàb và kuzàtib bîrishlàrikåràk bo‘làdi.

VI. Ìàvzuni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh vàuygà vàzifà. Îldindàn tàrqàtilgàn BBB kàrtîchkàlàrio‘quvchilàrgà o‘qitilàdi và o‘quvchilàrning màvzu bo‘yichàegàllàgàn bilim, ko‘nikmà và màlàkàlàri àniqlànàdi, so‘ngrào‘quvchilàr bàhîlànàdi.

Uygà vàzifà: Hikîyatni uydà to‘liq o‘qib chiqish vàmàzmunini so‘zlàb bårish.

103

XXVII MAVZU: BAHORGI ISHLAR(Payt ravishlarining yasalishi va qo‘llanishi)

39 - dars

Darsning maqsadi:

3. Rivojlantiruvchimaqsad: O‘quvchilarnimustaqil fikrlashi rivoj-lanadi og‘zaki va yozmanutq malakalari shakl-lanadi.

2. Tarbiyaviy maq-sad. O‘quvchilàrgà bà-hîrdà qilinàdigàn ishlàrhàqidà mà’lumît bårish,o‘quvchilàrni umumõàlqhàshàrlàridà fàîl ishtirîketishgà undàsh, ulàrnimåhnàtsåvàrlikkà o‘rgà-tish.

1.Òà’limiy màqsàd:O‘quvchilarga tub vàyasàmà pàyt ravishlari,ràvish yasîvchi qo‘shim-chàlàr, ràvishlàrningîg‘zàki và yozmà nutqdàqo‘llànishi hàqidà mà’lu-mît bårish.

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàri. "O‘zbåk tili"darsligi, videolavha va rasmlar, Kavsar Turdiyevaning"So‘zlàr àdàshdi" shå’ri.

Darsda qo‘llanadigan måtîdlar. "Àqliy hujum","Êlàstår" usullàri, qiziqàrli gràmmàtikà màshqlàri.

Darsdan erishiladigan BKM natijalari. O‘quvchilarpayt ravishlarining qo‘llanishi haqida nazariy bilimga egabo‘ladi, ularda ushbu ravishlarni amaliy qo‘llash ko‘nik-malari va mavzu bo‘yicha yakka tartibda va guruh bo‘libishlash, o‘z-o‘zini nazorat qilish malakalari shakllanadi.

Dàrs råjàsi:


2. Rasm (1- tîpshiriq) va «Bahorgi ishlar» màtni ustidà ishlàsh (1- màshq). Àqliy hujum. 7 dàqiqà

3. Yangi gràmmàtik qîidàni tushuntirish. 5 dàqiqà4. O‘tilgàn màvzuni mustàhkàmlàsh (2-4- màshqlàr) va2-3- topshiriqlar. 10 dàqiqà

104

DDàrsning bîrishi.I. Tashkiliy qism.

II. Yangi màvzu bàyoni. 1- tîpshiriq àsîsidà dàrslikdàbårilgàn ràsm kuzàtilib, àqliy hujum måtîdidàn fîydàlànib,bahorda bajariladigan ishlar haqida suhbat tàshkil etilàdi.So‘ngrà "Bàhîrgi ishlàr" màtni o‘qitilàdi và bahor fàslidàbàjàrilàdigàn ishlar sanab chiqilàdi (1- mashq). So‘ngrà 2-topshiriq àsîsidà savol-jàvîb tàshkil etilàdi, sàvîllàrdà ajratibko‘rsatilgan so‘zlarga e’tibor qàràtilib, bahor faslida tabiat-ning uyg‘onishi tartibi bayon etilàdi.

III. Yangi gràmmàtik qîidà bàyoni.

Bilib oling! O‘qituvchi î‘zbek tilida rayt ma’nosinibildirishda kåchà, bugun, ertà, indin, o‘tgàn kun, o‘tgànyil, kålàsi yil, ertàlàb, kunduzi, kåchqurun, kåch,tushdà, påshin, hîzir, ilgàri, àvvàl, doim, ilk, îldin,kåyin, so‘ng, so‘ngrà, hali kabi rayt ravishlariningishlatilshi, bundày so‘zlar qachon? qay payt? so‘roq-lariga javob bo‘lishi hàqidà mà’lumît bårilàdi.

IV. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh uchun3-4- màshqlàr yozmà bàjàrtirilàdi. O‘quvchilàr àvvàl 3-màshqdà bårilgàn gàplàrdàgi nuqtalar o‘rniga payt ravish-laridan mosini qo‘yib, bårilgàn gaplarni ko‘chiràdilàr. So‘ng4- masq tîpshirig‘i àsîsidà bahor fàslida bajariladigan ishlarnivàqt tàrtibi bo‘yichà mustàqil yozib chiqàdilàr. Ìàzkurtîpshiriqni quyidàgichà bàjàrish ko‘zdà tutilàdi:

5. “Bàhîr elchilàri” màtni (5-màshq), “So‘zlàr àdàshdi”shå’ri ustidà ishlàsh (4- tîpshiriq). Qiziqàrli gràmmàtikàmàshqi. 10 dàqiqà6. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. 5 dàqiqà

Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh. O'quvchilàr "Òàbiblàrningtàbibi" hikîyati màzmunini so‘zlàb båràdilàr, buyukàllîmàlàrimiz hàqidà bårilgàn qo‘shimchà sàvîllàrgà jàvîbbåràdilàr.

105

Ertà bàhîrdà yårlàr chopiladi, yangi ko‘chàtlàr, gullàrekilàdi. Hàr yili dàràõtlàr îqlànàdi, ulàrning îrtiqchà shîõ-làri kåsilàdi. Êåyin esà ko‘chà-hîvlilàr tîzàlànàdi.

VV. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. Ìàtn ustidàishlàsh. Àvvàl"Bàhîr elchilàri" màtni o‘qitilàdi, màzmuniso‘zlàtilàdi và màtndà qo‘llàngàn pàyt ràvishlàri àniqlàtilàdi(5- màshq). So‘ngrà qiziqàrli gràmmàtikà ruknidà KavsarTurdiyevaning "So‘zlàr àdàshdi" shå’ri o‘qitilàdi (3- top-shiriq). O‘quvchilàr she’rdagi adashgan so‘zlarni o‘z o‘rnigaqo‘yib, quyidàgi shàklgà kåltirishlàri kåràk:

Gulga qo‘ndi kapalak Tongda tinmas xo‘rozlar,Rang-barangdir kamalak. Juda qiziq ertaklar.Dorivordir gulqoqi Ko‘kka chiqdi oymomo,Sharsharalar o‘ynoqi, Yechilmaydi muammo.

Quloq teshar kurtaklar. Ochilmoqda ovozlar.

Buning uchun o‘qituvchi o‘quvchilàrgà Nimà tîngdàtinmày uchàdi? Nimà ràng-bàràng bo‘làdi? Nimàlàr dîrivîrbo‘làdi? Shàrshàràlàr qàndày îqàdi? Îymîmî qàårdà bo‘làdi?Òîngdà nimà qichqiràdi? kàbi sàvîllàrni o‘rtàgà tàshlàshi,sàvîllàrning bir-ikkitàsini dîskàdà "Êlàstår" usulidàmuhîkàmà qildirishi màqsàdgà muvîfiq bo‘làdi.

VI. Dàrsni yakunlàsh bîsqichidà o‘qituvchi bàhîrfàslining o‘zigà õîs õususiyatlàri, o‘lkàmizdà bàhîrdà bàjà-rilàdigàn ishlàrning àhàmiyati và bàhîrgi ishlàrni bàjà-rishdà kàttàlàrgà ko‘màklàshish hàqidà gàpirib màvzuniumumlàshtiràdi, dàrsdà fàîl ishtirîk etgàn o‘quvchilàrnibàhîlàydi và uygà vàzifà tîpshirilàdi.

Uyga vazifa. "So‘zlar adashdi" she’rini to‘g‘ri shaklgaqo‘yib, yod olib kelish.

40 - darsDarsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarga o‘zbåk

tilidà payt ravishlarining imlîsi hàqidà mà’lumît bårish,ulàrni nutqdà to‘g‘ri qo‘llàsh ko‘nikmàlàrini shàkllàntirish.

106

DDarsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrgà bàhîrfàslidà o‘tkàzilàdigàn hàshàrlàr hàqidà tushunchà bårish,ulàrni hàshàrlàrdà fàîl ishtirîk etishgà undàsh.

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàri. "O‘zbåk tili"darsligi, videolavha, elåktrîn vîsitàlàr, Hàbibullî Qîdiriy-ning "Îtàm hàqidà" àsàri, hàshàrlàr jàràyoni ràsmlàri, BBBkàrtîchkàlàri.

Darsda qo‘llanadigan måtîdlar. Rîlli o‘yin, "Zànjir",BBB usullàri.

Darsdan erishiladigan BKM natijalari: O‘quvchilarpayt ravishlarining imlosi haqida nazariy bilimga ega bo‘ladi,ularni o‘zaki va yozma nutqda to‘gri qo‘llash ko‘nikmalarihamda mavzu bo‘yicha guruhlarda ishlash, o‘z-o‘zini nazoratqilish malakalari shakllanadi.

Dars rejasi:


2. O‘tilgànlàrni tàkrîrlàsh. 4- tîpshiriqdàgi suhbàtni rîlli o‘qish va 5- màshqdàgi "Hàshàr" màtni ustidà ishlàsh.

8 dàqiqà

3. Yangi gràmmàtik qîidàni tushuntirish. 7 dàqiqà4. Ìàvzuni mustàhkàmlàsh (6- màshq, 5- tîpshiriq).

8 dàqiqà

5. Adabiy o‘qish. Hàbibullî Qîdiriyning "Bîg‘dàgi ishlàr" màtni ustidà ishlàsh. 10 dàqiqà6. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. 5 dàqiqà

Dàrsning bîrishi.I . Tashk i l i y qi sm. Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh.

"Bahorgi ishlar" mavzusida tuzilgàn ijodiy matnlàr o‘qitilibbàhîlànàdi.

II. Yangi nutqiy màvzu bàyoni. Dàrslikdà bårilgànràsm kuzàtilàdi và 4- tîpshiriqdà bårilgàn suhbàt màtnirîllàrgà bo‘lib o‘qitilàdi. Bu o‘rindà màktàbdà, màhàllàdà,

107

ko‘chàdà o‘tkàzilgàn hàshàrlàr jàràyoni ràsmlàridàn hàmfîydàlànish mumkin. So‘ngrà 5- màshqdàgi "Hàshàr" màtnio‘qitilib, o‘quvchilàr e’tibîri àjratib ko‘rsatilgan so‘zlargaqàràtilàdi và gràmmàtik qîidà bàyonigà o‘tilàdi.

IIII. Gràmmàtik mà’lumît bàyoni. Ushbu dàrsdàpàyt ràvishlàrining yozilishi hàqidà mà’lumît bårilishi vào‘quvchilàrning pàyt ràvishlàrini qo‘llàsh ko‘nikmàlàrinimusàhkàmlàsh ko‘zdà tutilgàn. Shundàn kålib chiqibo‘qituvchi payt ravishlarining juft holda qo‘llanishi, bundaular îràsigà -u (-yu) yuklamasi yoki chiziqcha qo‘yilishiqîidàsini, shuningdåk, àyrim hollarda -dan chiqish kelishigiqo‘shimchasini va -gacha qo‘shichasini olib kålib, takrorlanibqo‘llanishi ham mumkinligini misîllàr vîsitàsidà tushun-tiràdi.

IV. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun bårilgànHàbibullî Qîdiriyning "Îtàm hàqidà" àsàridàn îlingànpàrchà- "Bog‘dagi ishlar" màtni "Zànjir" usulidà o‘qitilàdi.Bàhîrdà bàjàrilàdigàn àyrim ishlàrgà izîh bårilàdi (6-topshiriq).

V. Ìàvzuni yakunlàsh. Bu dàrsdà bàhîrgi ishlàrmàvzusi yakunlànàdi, shu bîis o‘qituvchi BBB kàrtîch-kàlàridàn fîydàlànàdi. O‘quvchilàr àvvàldàn tàrqàtilgàn BBBkàrtîchkàlàrigà bårgàn jàvîblàrini o‘qiydilàr và shulàre’tibîrgà îlingàn hîldà o‘quvchilàrning bilim, ko‘nikmà vàmàlàkàlàri bàhîlànàdi.

Uyga vazifa. Payt ravishlarini qo‘llab savollarga javobyozib kelish.

2- guruhÌàktàbdàgi

hàshàr

1- guruhÌàhàllàdàgi

hàshàr

108

XVIII MAVZU: MILLIY TAOMLAR(Holat ravishlarining yasalishi va qo‘llanishi)

41 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarga o‘zbåktilidà nolat ravishlarining yasalishi hàqidà mà’lumît bårish,ulàrni nutqdà to‘g‘ri qo‘llàsh ko‘nikmàlàrini shàkllàntirish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrgà o‘zbåkõàlqining milliy tàîmlàri, ulàrning tàyyorlànishi hàqidàtushunchà bårish, ulàrni tàîmlàr tàyyorlàshni o‘rgànishgàundàsh.

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàri. "O‘zbåk tili"darsligi, elåktrîn vîsitàlàr, vidåîlàvhà, ràsmlàr, slàyd.

Darsda qo‘llanadigan måtîdlar. Hàmkîrlik, ko‘rsàt-màlilik måtîdlàri.

Darsdan erishiladigan BKM natijalari. O‘quvchilarholat ravishlarining qo‘llanishi haqida nazariy bilimga egabo‘ladi, ularda ushbu ravishlarni amaliy qo‘llash ko‘nik-malari va mavzu bo‘yicha yakka tartibda ishlash, o‘z-o‘zininazorat qilish malakalari shakllanadi.

Dars rejasi:

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh.7 dàqiqà

2. Berilgan ràsm và "Milliy taomlar" màtni ustidà ishlàsh (1-2- tîpshiriq, 1- màshq). 8 dàqiqà

3. Yangi gràmmàtik qoida bàyoni. Slàyd nàmîyishi. Àqliy hujum. 7 dàqiqà4. Gràmmàtik màvzuni mustàhkàmlàsh (2-4- màshqlàr).

8 dàqiqà

5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. 3-4- topshiriq. "Mehnatning noni shirin" matni ustida ishlash. 10 dàqiqà6. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. 5 dàqiqà

109

DDarsning borishi: I. Tashkiliy qism.

II. Nutqiy màvzu bàyoni.Yangi nutqiy màvzu bàyonidàn àvvàl o‘quvchilàr dàrs-

likdàgi sumalak pishirish jarayonining ràsmi bilàn tànishà-dilàr và ràsm àsîsidà hàmdà 1- topshiririqdàgi tayanchso‘zlar ishtirîkida gaplar tuzàdilàr. So‘ng "Milliy taomlar"matni ustidà ishlànàdi (1- màshq). So‘ng 2- tîpshiriq àsîsidàsuhbàt tàshkil etilàdi.


Bilib oling! O‘qituvchi o‘quvchilàr diqqàtini dàrslikdàbårilgàn gràmmàtik qîidàgà qàràtàdi và ish-harakatningqay tarzda bajarilishini bildirishdà qo‘llànàdigàn sekin,asta, tez, darhol, ohista, astoydil, to‘satdan, china-kamiga, mardona, muloyim, zo‘rg‘a, bolalarcha, guldekkabi ravishlarning qo‘llànishi, ulàrning qay tarzda?qanday? qay holda? so‘roqlariga javob berishi hàqidàmà’lumît båràdi.

Ushbu ràvishlàr ishtirîkidà tuzilgàn so‘z birikmàlàribårilgàn slàydni nàmîyish qilish và o‘quvchilàrning o‘zlàrigàshu kàbi misîllàr tuzdirish yangi màvzuni tåz và mustàhkàmtushunib îlishgà yordàm båràdi.

Slàyd nàmîyishi:

Holat ravishlari Fe’llarqay tarzda? qay holda? qanday? nimà qilmîq?

sekin, asta, ohista, muloyim, tez gàpirmîqchinakamiga, mardona, astoydil kuràshmîqdarhol, to‘satdan kålib qîlmîqguldek îchilmîq

1. Uy vazifasini so‘ràsh và bàhîlàsh. "Bahorgi ishlar"

mavzusida tuzilgàn ijodiy matnlàr o‘qitilib bàhîlànàdi

110

IIV. Gràmmàtik màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 2-4-màshqlàr bàjàrtirilàdi. O‘quvchilàr àvvàl 2- mashqdàgimàtnni o‘qiydilàr. So‘ngrà màtndàn harakat tarzini ifoda-lovchi so‘zlarni aniqlab, o‘zi bog‘lanib kelgan so‘zlar bilanko‘chirib yozàdilàr. So‘ngrà matnni davom ettiràdilàr. So‘ng3-mashqdàgi gàplàrni qavs ichidagi so‘roqlarga mos so‘zlarbilàn to‘ldirib ko‘chiràdilàr. Bundà fîydàlànish uchun båril-gàn astoydil, bolalardek, birdan, cho‘g‘day, darhol, samimiyso‘zlàridàn fîydàlànilàdi.

V. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 3-topshiriqdà bårilgàn suhbàt màtnini rîllàrgà bo‘lib o‘qitish,so‘ngrà 4- tîpshiriqdà bårilgàn "Ìåhnàtning nîni shirin"màtni ustidà ishlàsh ko‘zdà tutilàdi. O‘quvchilàrgà màtno‘qitilàdi và màtngà qo‘yilgàn sàrlàvhà màzmunini izîhlàshtîpshirilàdi.

VI. Dàrsni yakunlàsh, BBB kàrtîchkàlàrini to‘ldirishvà o‘quvchilàrni bàhîlàsh.

Uyga vazifa. O‘zingizgà yoqàdigàn tàîmni tàyyorlàshtàrtibini yozing.

42 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarda o‘zbåktilidàgi nolat (tarz) ravishlarini to‘g‘ri qo‘llàsh ko‘nik-màlàrini shàkllàntirish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrgàpàlîvning tàyyorlànishi hàqidà mà’lumît bårish, måhnàtdànkåyingi tàîm eng shirin tàîm ekànligini tushuntirish.

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàri. "O‘zbåk tili"darsligi, videolavha, sumàlàk, pàlîv pishirish jàràyoniràsmlàri, Mahmud Murodovning "Shirin pàlîv" hikîyasi.

Darsda qo‘l lanadigan måtîdlar . Hàmkîrlik,ko‘rsàtmàlilik, rîlli o‘qish måtîdlàri.

Darsdan erishiladigan BKM natijalari: O‘quvchilarholat (tarz) ravishlarining imlosi haqida nazariy bilimgaega bo‘ladi, ularni o‘zaki va yozma nutqda to‘gri qo‘llash

111

5. Àdàbiy o‘qish. Mahmud Murodovning “Shirin pàlîv” hikîyasini rîlli o‘qitish. 15 dàqiqà6. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. 5 dàqiqà

ko‘nikmalari hamda mavzu bo‘yicha suhbatga kirisha olish,matn bilan ishlash malakalari shakllanadi.

DDars rejasi:

1. Tashkiliy qism. 5 dàqiqà2. Suhbat màtnini rîllàrgà bo‘lib o‘qitish (5- topshiriq),

so‘ng uy vazifasini so‘ràb bàhîlàsh. 10 dàqiqà

3. Gràmmàtik qîidàni tushuntirish. 5 dàqiqà4. Gràmmàtik màvzuni mustàhkàmlàsh (5-6-màshqlàr).

10 dàqiqà


II. Yangi màvzu bàyoni

Bilib oling! O'zbåk tilidà hîlàtni ifîdàlîvchi ravishlarnutqdà juft va takror holda qo‘llanishi mumkin. Bundayravishlar àsîsàn chiziqcha bilàn, shuningdåk, -u, -yuyuklàmàlàri bilan yoziladi. Masalan: asta-sekin, tez-tez, zo‘rg'à-zo‘rg'à, àstà-yu îhistà kabi.

III. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh uchun5- màshq yozmà, 6- màshq esà îg‘zàki bàjàrtirilàdi.O‘quvchilàr 5- mashq tîpshirig‘igà ko‘rà harakat tarzinibildiruvchi so‘zlarni takror yoki juft holda qo‘llab, gaplarniko‘chiràdilàr, ma'nodagi farqlarni tushuntiràdilàr. So‘ngrà

Ìàzkur dàrsni 5- topshiriqdàn bîshlàsh màqsàdgà muvîfiq.Àvvàl suhbat màtni rîllàrgà bo‘lib o‘qitilàdi, bîshqà o‘quvchilàrtîmînidàn dàvîm ettirilàdi: o‘quvchilàr uydà mustàqil pishirgantaomni tayyorlash tartibini gapirib beràdilàr. Bundà dàrslikdàbårilgàn turli milliy tàîmlàr ràsmlàridàn fîydàlànish mumkin.

112

6- màshqdàgi ralov tayyorlash tartibini o‘qiydilàr, màtndàqo‘llàngàn hîlàt ràvishlàrini àniqlàb, o‘zi bîg‘làngàn so‘zbilàn ko‘chirib yozàdilàr.

IIV. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 6- top-shiriqdàgi maqollar o‘qitilib, ulàrning mà'nîsi shàrhlànàdi.

V. Àdàbiy o‘qish. Mahmud Murodovning "Shirinpàlîv" hikîyasi rîlli o‘qish vîsitàsidà o‘qitilàdi, màzmuniqàytà hikîya qilinàdi.

VI. Ìàvzuni õulîsàlàsh. BBB kàrtîchkàlàrini o‘qi-tish, o‘quvchilàr egàllàgàn bilim, ko‘nikmà và màlàkàlàrniàniqlàsh và o‘quvchilàrni bàhîlàsh.

Uyga vazifa. Hikoyani so‘zlab bering.

XIX MAVZU: NAVRO‘Z UDUMLARI(O‘rin ravishining qo‘llanishi)

43 - dars

Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàri. "O‘zbåk tili"darsligi, prîåktîr, vidåîvîsitàlàr, Nàvro‘z tàntànàlàri,sumàlàk pishirish jàràyoni ràsmlàri, Nilufar Sharipovaning"Nàvro‘z"shå’ri.

Darsda qo‘llanadigan måtîdlar. Nîàn'ànàviy intår-fàîl usul, guruh bilàn hàmkîrlikdà ishlàsh, rîlli o‘qishmåtîdlàri.

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilarninutqiy màvzu dîiràsidào‘z fikrini îg‘zàki vàyozmà tarzda ifîdàlàshgào‘rgatish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. Nàvro‘z udumlàrihàqidà tushunchà bårish,ulàrni milliy qàdriyat-làrimizni àsràb-àvày-làshgà chàqirish.

1.Òà’limiy màqsàd.O‘quvchilarda àvvàlgidàrslàrdà o‘tilgàn gràm-màtik mà’lumîtlàrninutqdà to‘g‘ri qo‘llàshko‘nikmàlàrini shàkl-làntirish.

113

2- guruh2- ràsm àsîsidà

1- guruh1- ràsm àsîsidà

DDars rejasi:

Dàrsning bîrishi.I . Tashk i l i y qi sm và uy vàzifàsini so‘ràb bàhîlàsh.

O‘quvchilàr ralov tayyorlash tartibi asosida uyda bàjàrgànishlàri hàqidà so‘zlàb båràdilàr.

II. Nutqiy màvzu bàyoni. Ushbu dàrs nîàn'ànàviytàrzdà tàshkil etilishi ko‘zdà tutilàdi. O‘quvchilàr e’tibîridàrslikdà bårilgàn ràsmlàrgà qàràtilàdi. O‘qituvchi o‘quv-chilàrni 1- tîpshiriq àsîsidà 2 guruhgà àjràtàdi và hàr birguruhgà 1 tàdàn ràsmni tàsvirlàb bårish tîpshirig‘i bårilàdi.

Guruhlàr hàmkîrlikdà ishlàydilàr và bårilgàn muddàttugàgàch, hàr bir guruhdàn bittàdàn vàkil dîskà îldigàchiqib ràsm màzmunini shàrhlàb båràdi. Bîshqà o‘quvchilàrto‘ldirishlàri hàm mumkin.

So‘ng "Nàvro‘z bàyràmi" màtni o‘qitilàdi và màtndààjratib ko‘rsatilgan so‘z va birikmalar ustidà ishlànàdi. Bumàtn îrqàli o‘quvchilàrni Nàvro‘z bàyràmining kålib chi-qishi, ushbu so‘zning mà'nîsi, bîshqà bàyràmlàrdàn fàrqikàbilàr bilàn tànishtirilàdi.

III. Nutqiy ko‘nikmàlàrni shàkllàntirish. 2- mashqtîpshirig‘i o‘quvchilàrni Nàvro‘z udumlàrigà îid so‘zlàrni

5. Àdàbiy o‘qish. «Navro‘z» she‘ri. 7 dàqiqà6. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. 3 dàqiqà

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràb bàhîlàsh. 7 dàqiqà2. Yangi nutqiy màvzu bàyoni. Ràsmlàr và “Nàvro‘z” màtni ustidà ishlàsh (1- tîpshiriq, 1- màshq).

10 dàqiqà

3. Nutqiy ko‘nikmàlàrni shàkllàntirish (2-mashq).“Navro‘zudumlari” màtni ustidà ishlàsh (3- mashq). 10 dàqiqà4. O‘tilgàn gràmmàtik màvzulàrni tàkrîrlàsh. (4-màshq).

8 dàqiqà

114

nutqdà qo‘llàshgà qàràtilgàn. Bundà o‘quvchilàr bårilgànmàtndàgi rasmlar o‘rnigà mîs so‘zlàr qo‘yib yozàdilàr.So‘ngrà o‘quvchilàrgà "Navro‘z udumlari" màtni o‘qitilàdi(3-màshq) và bårilgàn sàvîllàrgà jàvîb bårdirish îrqàliushbu màtn màzmuni o‘quvchilàrgà singdirilàdi.

IIV. Àdàbiy o‘qish. Nilufar Sharipovaning "Nàvro‘z"shå’ri ifîdàli o‘qitilàdi. Shå’r màzmuni yaõshilàb tushun-tirilàdi và yod îlish uchun tîpshirilàdi.

V. Dàrsni yakunlàsh. O‘qituvchi o‘tilgàn màvzuniumumlàshtiràdi, dàrsdà fàîl qàtnàshgàn o‘quvchilàrnibàhîlàydi và uygà vàzifà tîpshiràdi.

Uygà vàzifà. 1. Shå’rni yod îlish. 2. Navro‘z bayramidaushbu udumlardan qaysi birini bajara olganingiz haqidaso‘zlàb bårish.

44 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilarning nutqbîyligini îshirish, Nàvro‘z màvzusidà îg‘zàki và yozmàmustàqil màtn tuzish màlàkàlàrini shàkllàntirish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrgà båmîr-làrni, kåksàlàrni bîrib ko‘rish, Ìåhribînlik uylàrigàsîvg‘àlàr ulàshish, måhnàt fàhriylàrigà ehtirîm ko‘rsàtishkàbi Nàvro‘z udumlàrini singdirish.

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàr. "O‘zbåk tili"darsligi, elåktrîn vîsitàlàr, àudiî và vidåîdisklàr, Nàvro‘zudumlàri àks ettirilgàn ràsmlàr.

Darsda qo‘llanadigan måtîdlar. Nîàn'ànàviy, guruhbilàn hàmkîrlikdà ishlàsh, ko‘rsàtmàlilik, rîlli o‘qishmåtîdlàri.

Dars rejasi:

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràb bàhîlàsh. 7 dàqiqà2. Îg‘zàki nutq màlàkàlàrini mustàhkàmlàsh. Guruhlàrgà bo‘linib ràsm ustidà ishlàsh (4- tîpshiriq)

15 dàqiqà

115

DDarsning borishi:I. Tashkiliy qism.

Ushbu dàrsdà î'quvchilarning nutq bîyligini îshirish,Nàvro‘z màvzusidà îg‘zàki và yozmà mustàqil màtn tuzishmàlàkàlàrini shàkllàntirish dàrsning tà'limiy màqsàdi sifàtidàbålgilàngàn. Shundàn kålib chiqib o‘qituvchi dàrsniquyidàgichà tàshkil etàdi:

II. Îg‘àki nutq màlàkàlàrini mustàhkàmlàsh. Bu-ning uchun quyidàgi tîpshiriqlàr ustidà ishlànàdi:

1) O‘quvchilàr 2 guruhga bo‘linàdi va dàrslikdà berilganrasmlar asosida har bir guruhgà bittadan kichik hikoyatuzish tîpshirig‘i bårilàdi (3- topshiriq). Ushbu tîpshiriqo‘quvchilàrni tîpqirlikkà, hàmkîrlikdà và ijîdiy ishlàshgào‘rgàtàdi, ulàrning hàmdà bîg‘lànishli màtn tuzish ko‘nik-màlàrini và îg‘zàki bàyon qilish màlàkàlàrini shàkllàntiràdi.

2) Ìàtn ustidà ishlàsh (4- tîpshiriq). Ushbu tîpshiriqdàbårilgàn màtndà Navro‘z udumlaridan biri - båmîrlàrni,kåksàlàrni bîrib ko‘rish hàqidà gàp bîràdi. Àvvàl màtno‘qitilàdi và màtn màzmuni àsîsidà suhbàt tàshkil etilàdi.Ushbu màtn o‘quvchilàrgà qàdimgi vàqtlàrdàn båri sàqlànibkålàyotgàn milliy qàdriyatlàrimizni singdirishgà yordàmbåràdi. O‘qituvchi bu o‘rindà kimlàrning uyidà kåksàlàr,måhnàt fàhriylàri bîrligini so‘ràshi, o‘quvchilàrgà ulàrni,birinchi ustîzlàrini, bîbî-buvilàrini bîrib ko‘rish, àràzlàgàn-

3. Yozmà nutq màlàkàlàrini mustàhkàmlàsh. Yozmà tîpshiriqlàrni bàjàrish (4-5- màshqlàr). 10 dàqiqà

4. Àdàbiy o‘qish. "Uyg‘înish" hikîyasini o‘qish. 10 dàqiqà5. Ìàvzuni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà, BBB usuli. 3 dàqiqà

O‘quvchilàr: 1) Nilufar Sharipovaning "Nàvro‘z"shå’ri yod àytib

båràdilàr;2) Bayram kunlàri Navro‘z udumlaridan qaysi birini bajarà

îlganlàri haqida so‘zlàb båràdilàr.

116

làrni yaràshtirish kàttà sàvîb ish ekànligini uqtirib o‘tishimàqsàdgà muvîfiq. Bundà quyidàgi kàbi yo‘llîvchi sàvîl-làrdàn fîydàlànish mumkin:

Îilàngizdà kåksàlàr bîrmi? Nàvro‘z kunlàri ulàrniko‘rgàni kimlàr kålishàdi? Nàvro‘z bàyràmidà màktàbingizdàkimlàr bilàn uchràshuvlàr o‘tkàzilàdi?

Bu o‘rindà Nàvro‘z kunlàri tålåko‘rsàtuvlàrdà shundàylàvhàlàr ko‘plàb bårilishini hàm tà'kidlàb o‘tish mumkin.

IIII. Yozmà nutq màlàkàlàrini mustàhkàmlàsh.1. O‘quvchilàr 4- màshq tîpshirig‘i àsîsidà màshqdà

bårilgàn Navro‘z bayrami udumlarini muàyyan izchillikbilan yozishlàri, bundà izchillik, kåtmà-kåtlikni ifîdàlîvchipàyt ràvishlàridàn fîydàlànishlàri ko‘zdà tutilgàn. Ushbumàshq o‘quvchilàrdàn mustàqil fikrlàshni, udumlàrni yaõshibilishni, shuningdåk, o‘tilgàn màvzulàrni hàm esgà îlishnitàlàb etàdi.

2. Qavs ichida berilgan so‘zlardan mosini qo‘yib matnniko‘chirish (7- mashq). Bu màshq o‘quvchilàrni mustàqilfikrlàshgà, egàllàgàn bilimlàrini àmàldà qo‘llàsh ko‘nik-màlàrini shàkllàntirishgà yordàm båràdi.

IV. Àdàbiy o‘qish màtåriàli sifàtidà M. Qosimovaning"Uyg‘înish" hikîyasi bårilgàn. Hikîya àvvàl rîlli o‘qishtàrzidà o‘qitilàdi, nîtànish so‘zlàr lug‘àti ustidà ishlànàdi.Hikîyadà tàbiàtni àsràb-àvàylàsh, uning bîyliklàrini båkîr-dàn båkîrgà uzib-yulqib tàshlàmàslik, kålàjàk àvlîdlàr uchunsàqlàsh kàbi ekîlîgik muàmmîlàr ko‘tàrilgàn. O‘quvchilàrgààdàbiy o‘qish màtåriàllàridà shu kàbi nàsriy và shå’riyàsàrlàrdàn bårib bîrish nàfàqàt ulàrning nutq bîyliginiîshirishgà, bàlki mustàqil fikrlàshgà hàm o‘rgàtàdi. Hikîyamàzmunini so‘zlàb bårish và îõirgi 2 tà gàpgà o‘z munîsà-bàtini bildirish uygà vàzifà qilib bårilàdi.

V. Ìàvzuni yakunlàsh. Ushbu dàrsdà o‘qituvchi Nàv-ro‘z màvzusi bo‘yichà o‘tilgànlàrni umumlàshtiràdi, àvvàldàntàrqàtilgàn và o‘quvchilàr to‘ldirgàn BBB kàrtîchkàlàrio‘qitilàdi, so‘ng fàîl ishtirîk etgàn o‘quvchilàr bàhîlànàdi.

Uygà vàzifà. Hikîya màzmunini so‘zlàb bårish và îõirgi2 tà gàpgà o‘z munîsàbàtini bildirish.

117

XXX MAVZU: DAM OLISH KUNI(Hozirgi-kelasi zamon fe'lining yasalishi va

qo‘llanishi)

45 - darsDàrsning tåxnîlîgik xàritàsi

MavzuHozirgi-kelasi zamon fe’lining yasalishi va

ishlatilishi

Màqsàd và vàzifàlàr

O‘quvjàràyonining màzmuni

O‘quv jàràyonini àmàlgà îshirish tåxnîlîgi- yasi

Màqsàd. Î‘zbek tilida hozirgi-kelasi zamon fe'lidîimiy hàràkàtni bildirishi, bundày få’llàr unlitovushdan so‘ng -y, undosh tovushdan so‘ng -aqo‘shimchalarini qo‘shish yordamida hîsil qilinishi,ulàrning tuslànishi hàqidà mà’lumît bårish; bårilgànushbu bilimlàrni àmàliy qo‘-llàsh ko‘nikmàlàrini hîsilqilish.Vàzifalàr. O‘quvchilàrgà nutqiy và gràmmàtik

màvzu àsîsidà bilim bårish hàmdà egàllàngànbilimlàrni îg‘zaki và yozmà nutqdà qo‘llàsh ko‘ni-kmàlàrini hîsil qilish, fikrni erkin ifîdàlàsh màlà-kàlàrni shàkllàntirish; ulàrdà màvzugà nisbàtànqiziqish uyg‘îtish, bårilgàn bilim, hîsil qilingànko‘nikmà và màlàkàlàr o‘quvchilàr tî-mînidàn qàydàràjàdà o‘zlàshtirilgànligini nàzîràt qilish vàbàhîlàsh.

Î‘zbek tilida hozirgi-kelasi zamon fe’li doimiyhàràkàtni bildirishi, bundày få’llàr unli tovushdanso‘ng -y, undosh tovushdan so‘ng -a qo‘shim-chalarini qo‘shish yordamida hîsil qilinishi, ulàrningtuslànishi hàqidà mà’lumît bå-rish; bårilgàn ushbubilimlàrni "Dàm îlish kuni" nutqiy màvzusi dîiràsidààmàliy qo‘llàsh ko‘nikmàlàrini hîsil qilish.

Dàrs måtîdi: hàmkîrlik måtîdi, àqliy hujum,"Zànjir" usuli.Shàkl: yakka tartibda và guruh bilàn ishlash.Vîsitàlàr: darslik, ràsm yoki vidåîlàvhà, slàydlàr.Nàzîràt turlàri: o‘qitish, îg‘zàki so‘zlàtish, sàvîl-

jàvîb. Bàhîlàsh: 5 bàlli tizim àsîsidà.

118

Dàrs rejasi:

5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh (4-5- mashqlar, 2- tîpshiriq). 10 dàqiqà6. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. 5 dàqiqà

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràb bàhîlàsh. 7 dàqiqà2. Yangi màvzu bàyoni. "Dàm îlish kunidà" màtni ustidà ishlàsh (1- màshq, 1- tîpshiriq). 8 dàqiqà

3. Gràmmàtik qîidà bilàn tànishtirish. Slàyd nàmîyishi.7 dàqiqà

4. Gràmmàtik qîidàni mustàhkàmlàsh (2-3- màshqlàr).10 dàqiqà

Mavzu Hozirgi-kelasi zamon fe’lining yasalishi va ishlatilishi

Kutilàdigàn nàtijàlàr

Kålgusi råjàlàr

O‘qituvchi: Dars jarayonida ta’limning intårfàîlusullarini qo‘llàsh vositasida màvzuning bàrchào‘quvchilàr tîmînidàn o‘zlàshtirilishigà erishàdi,î‘quvshilàrdà fangà và màvzugà nisbàtàn qiziqishuyg‘otàdi, ulàrning fàîlligini îshiràdi. BBB usuliîrqàli o‘quvchilàrning o‘z-o‘zini nàzîràt qilibbîrishgà o‘rgàtàdi, ulàrdà bilmàgàn nàrsàlàrinibilishgà intilish, tångdîshlàrigà åtib îlish hissiniuyg‘îtàdi, bir dàrsdà bàrchà o‘quvchilàrni bàhî-làshgà erishàdi.O‘quvchi: Ìàvzu bo‘yichà yangi bilimlàrni egàl-

làydi, bårilgàn màshq và tîpshiriqlàrni mustàqil ish-làsh îrqàli îg‘zàki và yozmà nutq ko‘nikmàlàrini,yakkà tàrtibdà và guruh bo‘lib ishlàsh màlàkàlàriniegàllàydi, o‘z-o‘zini nàzîràt qilishgà o‘rgànàdi.

O‘qituvchi: Pådàgîgik tåxnîlîgiyalàr và elåktrînvîsitàlàrni dàrs jàràyonidà ko‘prîq tàtbiq etishgà,o‘z pådàgîgik màhîràtini îshirib bîràdi.O‘quvchi: Î‘z fikrini îg‘zàki và yozmà sàvîdli

và bîg‘lànishli bàyon qilishni, yakkà tàrtibdà vaguruh bilàn ishlàshni o‘rgànàdi. Ìàvzu dîiràsidàqo‘shimshà màtåriàllàr izlash và ulàrni qo‘llàbijîdiy màtn tuzishni o‘rgànàdi.

119

DDàrsning bîrishi.I. Tashkiliy qism. Uy vàzifàsini so‘ràb bàhîlàsh.II. Yangi màvzu bàyoni o‘quvchilàr diqqàtini dàrslik-

dàgi ràsmgà qàràtish và "Dàm îlish kunidà" màtni ustidàishlàshdàn bîshlàsh màqsàdgà muvîfiq (1- mashq). O‘quv-chilàrgà àvvàl màtn o‘qitilàdi, so‘ngrà ulàrning e’tibîri 1-tîpshiriqdà bårilgàn sàvîllàrgà qàràtilàdi. Sàvîl-jàvîb yordà-midà suhbàt dàvîm ettirilàdi. So‘ngrà o‘quvchilàr diqqàtimàtndà àjràtib ko‘rsàtilgàn so‘zlàrgà qàràtilàdi.

III. Gràmmàtik qîidà bàyoni. Bu dàrsdà o‘qituvchiî'zbek tilida hozirgi-kelasi zamon fe'li dîimiy hàràkàtnibildirishi, bundày få’llàr unli tovushdan so‘ng -y, undoshtovushdan so‘ng -a qo‘shimchalarini qo‘shish yordamidahîsil qilinishi hàmdà ulàrning tuslànishi hàqidà mà’lumîtbåràdi. Bundà quyidàgi slàyddàn fîydàlànish màqsàdgàmuvîfiq:

Slàyd nàmîyishi:

Hîzirgi-kålàsi zàmîn få’lining hîsil bo‘lishi vàtuslànishi

Birlik Ko‘plikI shaxs o‘qiyman, yozaman o‘qiymiz, yozamizII shaxs o‘qiysan, yozasan o‘qiysiz, yozasizIII shaxs o‘qiydi, yozadi o‘qiydi, yozadi

IV. Gràmmàtik mà’lumîtni mustàhkàmlàsh uchunàvvàl 2- mashqdà bårilgàn sàvîllàrgà yozmà jàvîb bårishîrqàli hîzirgi-kålàsi zàmîn få’lining turli shàõslàrdàtuslànishi tàkrîrlànàdi. So‘ngrà 3- màshq tîpshirig‘igà ko‘ràbårilgàn gàplàr tàrkibidàgi qavs ichida berilgan fe'llarhozirgi-kelasi zamon shaklida yozilàdi.

V. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 4-5-mashq và 2- tîpshiriq îg‘zàki bàjàrtirilàdi. So‘ng 2- top-shiriqdàgi suhbat matni rollarga bo‘lib o‘qitilàdi. So‘ngrà4- mashqdà bårilgàn kåyingi dàm îlish kuni råjàsini tuzishtîpshirig‘i bàjàrtirilàdi.

120

VVI. Dàrsni yakunlàsh, fàîl o‘quvchilàrni bàhîlàsh.Uyga vazifa. Dam olish kunida nimalar bilan shug‘ul-

lanishingiz haqida yozish.

46 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilargà o‘zbåktilidàgi hozirgi-kelasi zamon fe’lining bo‘lishsiz shàklininghîsil qilinishi hàqidà mà’lumît bårish và ulàrni qo‘llàshko‘nikmàlàrini shàkllàntirish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrni dàmîlish kunidà màdàniy hîrdiq chiqàrish, bu kunni sàmàràlio‘tkàzishgà undàsh.

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàr. "O‘zbåk tili"darsligi, hàyvînît bîg‘i àks ettirilgàn ràsmlàr, slàydlàr,tîpishmîqlàr.

Darsda qo‘llanadigan måtîdlar. Hàmkîrlik, ko‘rsàt-màlilik, rîlli o‘qish, BBB usullàri.

Darsdan erishiladigan BKM natijalari: O‘quvchihozirgi-kelasi zamon fe’li haqida nazariy bilimga ega bo‘ladi,ularda hozirgi-kelasi zamon fe‘lini amaliy qo‘llash ko‘nik-malari va dam olish kuni mavzusi bo‘yicha suhbatlashaolish malakalari shakllanadi.

Dàrsning bîrishi.I. Tashkiliy qism.

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràb bàhîlàsh.7 dàqiqà

2. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh. “Hayvonot bog‘ida” matni ustida ishlash (5- mashq). 8 dàqiqà

3. Gràmmàtik màvzuni mustàhkàmlàsh. “Îlmàliq” màtni ustidà ishlàsh (3- mashq, 5- tîpshiriq). 7 dàqiqà4. Guruhlàrgà bo‘linib ishlàsh. “Kim ko‘p biladi?” o‘yini (6- tîpshiriq). 10 dàqiqà

5. Àdàbiy o‘qish. Yashar Xondamirning “Ustunlar” hikîyasi. 10 dàqiqà6. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. 3 dàqiqà

121

III. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh. "Hàyvînît bîg‘idà"màtni ustidà ishlàsh (5- mashq). O‘quvchilàr màtndàgirasmlar o‘rniga so‘zlar qo‘yib yozàdilàr. So‘ngrà 6- mashqdàberilgan javoblarga mos savollar tuzàdilàr.

III. Gràmmàtik qîidà bàyonidà î‘zbek tilida hozirgi-kelasi zamon fe'lining bo‘lishsiz shàkli - mày qo‘shimchasibilàn hîsil qilinishi tushuntirilàdi. Ushbu få’llàrning tus-lànishini quyidàgi slàyd yordàmidà nàmîyish qilish màqsàdgàmuvîfiq:

Slàyd nàmîyishi

Hîzirgi-kålàsi zàmîn få’li bo‘lishsiz shàklininghîsil bo‘lishi và tuslànishi

Birlik Ko‘plikI sh: o‘qiman, yozàman; o‘qiymiz, yozàmizII sh: o‘qiysan, yozàsan; o‘qiysiz, yozàsizIII sh: o‘qiydi, yozàdi; o‘qiàdi, yozàdi

IV. Gràmmàtik qîidàni mustàhkàmlàsh uchun àvvàlo‘quvchilàrgà 8- mashqdà berilgan gàplàrdàgi få’llàrnibo‘lishsiz shàkldà yozish, so‘ngrà màtn îõiridà bårilgànsàvîllàrgà jàvîb bårish và màtnni dàvîm ettirish tîpshirig‘ibårilàdi. 3- tîpshiriqdà bårilgàn topishmoqlarning javobinitopdirish và tîpishmîqlàrdàgi fe’llarning zamonini izîhlàshniso‘ràsh îrqàli hîzirgi-kålàsi zàmîn få’llàrining bo‘lishsizshàklini mustàhkàmlàshgà yordàm båràdi.

V. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh uchun 7-mashqni bàjàrish ko‘zdà tutilàdi. Ushbu tîpshiriqdà damolish kunida bàjàrilàdigàn ish turlàri o‘tgàn zàmîn shàklidàqàyd qilingàn bo‘lib, o‘quvchilàr berilgan ish turlaridanqaysilarini bajarishlàri, uyda qanday ishlar qilishlàrinihozirgi-kelasi zamon shaklida yozishlàri so‘ràlgàn. Ushbutîpshiriq o‘quvchilàrgà dàm îlish kunini qàndày o‘tkàzishsàmàràlirîq ekànligini ànglàb îlishgà yordàm båràdi.

VI. Àdàbiy o‘qish. "Qizlar" hikîyasi o‘quvchilargao‘qitiladi, savol-javob o‘tkaziladi.

122

VVII. Dàrsni yakunlàsh, BBB usulidà o‘quvchilàrningbilim và ko‘nikmàlàrini àniqlàsh và ulàrni bàhîlàsh.

Uyga vazifa. "Qizlar" hikîyasiga o‘z munosabatingiznibildiring.

XXI MAVZU: ONA SHAHRIM(-moqda qo‘shimchali hozirgi samon fe'lining

qo‘llanishi)

47 - dars

Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi. "O‘zbåk tili" darsligi, shà-hàrlàrdàgi yangi inshîîtlàr ràsmlàri, slàydlàr.

Darsda qo‘llanadigan pedagogik texnologiyalar.Hàmkîrlik, ko‘rsàtmàlilik måtîdlàri, rîlli o‘qish, BBBusullàri.

Dars rejasi:

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilàrnimustàqil fikrlàsh và o‘zfikrini erkin ifîdàlàshmàlàkàsini rivîjlàntirish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. O‘quvchilàrni înàshàhàrlàri hàqidà ko‘prîqmà’lumîtlàr bilishgà,ulàrni o‘z înà shàhàrlàribilàn fàõrlànishgà chàqi-rish.

1.Òà'limiy màqsàd.O‘quvchilardà o‘zbåk tili-dàgi hozirgi zamondàvîm fe’lining -mîqdàqo‘shimchàli shàkliningtuslànishi và qo‘llànishihàqidà mà’lumît bårish.

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràb bàhîlàsh.7 dàqiqà2. Yangi màvzugà kirish suhbàti. “Înà shàhrim” màtni ustidà ishlàsh (1- mashq, 1-2- tîpshiriq). 8 dàqiqà

3. Gràmmàtik qîidà bàyoni. Slàyd nàmîyishi. 7 dàqiqà4. Gràmmàtik qîidàni mustàhkàmlàsh (2- màshq).

8 dàqiqà

123

DDarsning borishi:I. Tashkiliy qism.Uy vazifasi nazorati: O‘quvchilàr uydà yozib kålgàn

"Dàm îlish kunidà" màvzusidàgi ijîdiy ishlàr o‘qitilibbàhîlànàdi.

II. Yangi màvzugà kirish suhbàti.

III. Nutqiy màvzu bàyoni. "Înà shàhrim" màtniustidà ishlànàdi (1- mashq) và 2- tîpshiriqdà bårilgàn sàvîllàràsîsidà o‘quvchilàrning înà shàhàrlàri yoki qishlîqlàridàbo‘làyotgàn o‘zgàrishlàr, yangi qurilishlàr hàqidà suhbàt-làshilàdi. Àvvàl màtn o‘qitilàdi, so‘ng o‘quvchilàr e’tiborimàtndà àjratib ko‘rsatilgan qaratilmoqda, qurilmoqda, ta'-mirlanmoqda, bormoqda, barpo etilmoqda so‘zlariga qàrà-tilàdi. Ushbu so‘zlàr tàhlili àsîsidà gràmmàtik qîidà bàyoni-gà o‘tilàdi.

IV. Gràmmàtik qîidà bàyonidà î‘zbek tilida nutqso‘zlanayotgan paytda sodir bo‘layotgan ish-harakatniifodalovchi fe'llar -moqda qo‘shimchasi yordamida hosilqilinishi, bunday fe'llarning tuslanishi tushuntirilàdi.Ushbu få’llàrning tuslànishini quyidàgi slàyd yordàmidànàmîyish qilish màqsàdgà muvîfiq:

Slàyd nàmîyishi:

5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh (3- tîpshiriq). Hàmkîrlik måtîdi. 10 dàqiqà6. O‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. 5 dàqiqà

O'quvchilàr e’tibîri dàrslikdàgi ràsmgà qàràtilàdi và 1-torshiriqdà bårilgàn tayanch so‘zlar: muhtasham vazamonaviy binolar, keng ko‘chalar, haykal, qadimiy obidalar,chiroyli bekatlar, katta bozor so‘zlari asosida gaplar tuzdirilàdi.

124

HHîzirgi zàmîn dàvîm få’lining tuslànishi

Birlik Ko‘plikI shaxs qurmoqdaman qurmoqdamizII shaxs qurmoqdasan qurmoqdasizIII shaxs qurmoqda qurmoqdalar

V. Ìustàhkàmlàsh. Buni 2 bîsqichdà o‘tkàzilishimàqsàdgà muvîfiq:

À) Gràmmàtik qîidàni mustàhkàmlàsh uchunàvvàl 2- mashqdà berilgan so‘zlarni o‘zaro bog‘lab gaplartuzish tîpshirig‘i bàjàrtirilàdi. Bundà o‘quvchilàr bårilgànfe'llarni hozirgi zamon shàkllàridà qo‘llashlàri và nimàuchun shu shàkldà qo‘llàgànliklàrini tushuntirishlàri kåràk.Ushbu tîpshiriqdà 1-và 5- gàp tàrkibidàgi få’llàr hîzirgi-kålàsi zàmîn shàklidà, 2- và 3- gàplàrdàgi få’llàr hîzirgizàmîn dàvîm få’li shàklidà qo‘llànishi kåràk. Shu bîis ushbutîpshiriqni to‘g‘ri bàjàrgàn o‘quvchilàrni dîskàgà chiqàrishvà bu få’llàrning àynàn shu shàkldà qo‘llànishi sàbàbinitushuntirib bårish àvvàl o‘tilgàn màvzulàrni tàkrîrlàsh vàyangi màvzuni mustàhkàm o‘zlàshtirishgà yordàm båràdi.

Â) Nutqiy màvzunni mustàhkàmlàsh uchun 3-topshiriqdà bårilgàn suhbàt màtinidàn fîydàlànilàdi.O‘quvchilàr dàrslikdà bårilgàn nàmunàdàn fîydàlànib, o‘zshahàrlàri, qishlîqlàrida olib borilayotgan bunyodkorlikishlari haqida bir-birlàri bilan savol-javob qilib, o‘zarosuhbatlàshàdilàr.

Nàmunà: — Shahringizning bosh maydonida qandayo‘zgarishlar bo‘lmoqda?

— Shahrimizning bosh maydoni eng îbîd jîygààylàntirilmoqda, yangi favvoralar qurilmoqda.

VI. Dàrsni yakunlàsh. O‘qituvchi suhbàtni yakun-làydi, dàrs jàràyonidà fàîl ishtirk etgàn o‘quvchilàrnibàhîlàydi và uygà vàzifà tîpshiràdi.

Uyga vazifa. O‘z shahri yoki qishlîg‘ining ko‘zgako‘ringan joylari hàqidà mà’lumît yozish.

125

48 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilardà hozirgizamon dàvîm fe'lini qo‘llàsh ko‘nikmàlàrini hîsil qilish,ulàrning îg‘zàki và yozmà nutq màlàkàlàrini shàkllàntirish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrni shàhàrva qishloqlàrimizning tîbîrà gullàb-yashnàyotgàni bilànfàõrlànishgà undàsh, ulàrni Âàtànimizning munosib far-zandlàri bo‘lishgà chàqirish.

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàr. "O‘zbåk tili"darsligi, prîyåktîr, vidåîlàvhàlàr, yangi inshîîtlàr ràsmlàri,slàydlàr.

Darsda qo‘llanadigan pedagogik texnologiyalar.Intårfàîl måtîd, rîlli o‘qish và suhbàt, guruhlàrgà bo‘linibhàmkîrlikdà ishlàsh, "Kim ko‘p biladi?" o‘yini, BBB usuli.

Dars rejasi:

Dàrsning bîrishi.

I. Tashkiliy qism và uy vàzifàsini so‘ràb bàhîlàsh.

II. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh. Dàrslikdàgi spîrtkîmplåksi ràsmini kuzàtish và 4- topshiriqdàgi suhbat mat-nini rollarga bo‘lib o‘qish, so‘ngrà màtnni davom ettirish.

1. Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràb bàhîlàsh. 7 dàqiqà2. O'tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh. "Hàyvînît bîg'idà" màtni

ustidà ishlàsh (6-mashq). 8 dàqiqà

3. Gràmmàtik qîidà bilàn tànishtirish. Slàydlàr nàmîyishi. 5 dàqiqà

4. Gràmmàtik qîidàni mustàhkàmlàsh (4- màshq). 8 dàqiqà5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh (7- mashq). 7 dàqiqà

6. Àdàbiy o‘qish. 7 dàqiqà

7. O'quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. 3 dàqiqà

126

IIII. Gràmmàtik màvzuni mustàhkàmlàsh uchun3- mashqdà bårilgàn "Îlmàliq" màtni o‘qitilàdi. O‘quvchilàrqàvs ichidà bårilgàn få’llàrni mîs zàmîn shàkligà qo‘yib,màtnni ko‘chiràdilàr. So‘ngrà 5- topshiriq àsîsidà berilganjavoblarga mos savollar tuzish màshqini bàjàràdilàr.

IV. Guruhlàrgà bo‘linib ishlàsh. O‘tilgàn màvzubo‘yichà egàllàngàn bilimlàrni àmàliy qo‘llàsh màlàkàlàriniàniqlàsh màqsàdidà o‘quvchilàr guruhlarga bo‘linàdi va"Kim ko‘p biladi?" o‘yini tashkil qilinàdi. O‘yin topshirig‘igako‘ra har bir guruh o‘z shahri (qishlog‘i)dagi tarixiy joylarhaqida ma’lumotlar berishi kerak (6- topshiriq).

V. Adabiy o‘qish. Yashar Xondamirning "Ustunlar"hikîyasini rîlli o‘qish và hikîya màzmunini qàytà so‘zlàbbårish và savollarga javob berish. Ushbu hikîya o‘quv-chilàrni vàtànpàrvàrlik ruhidà tàrbiyalàshgà qàràtilgàn.Shuning uchun bàrchà o‘quvchilàrni jàlb qilgàn hîldà 3-4 màrtà o‘qitib chiqilàdi. O‘quvchilàrgà hikîyaning àsîsiymàzmunini o‘z so‘zi bilàn so‘zlàb bårish và hikîya sàr-làvhàsigà hàmdà "Vàtàn ustunlàrimiz" ifîdàsigà munîsàbàtbildirish tîpshirig‘i bårilàdi. O‘quvchilàr o‘z fikrlàrini bàyonqilgàch, o‘qituvchi fikrlàrni umumlàshtirib, vàtànning hàrbir zàrràsi, hàr bir qàrich åri, qishlîqlàrimiz, shàhàrlàrimiz"Vàtàn ichrà Vàtàn" ekànligi, biz fuqàrîlàr esà shuVàtànning ustunlàri ekànligimizni tà'kidlàydi.

VI. Ìàvzuni yakunlàsh. O‘qituvchi àytilgàn fikrlàrniumumlàshtiràdi và màvzuni yakunlàydi. Òo‘ldirilgàn BBBkàrtîchkàlàrini o‘qitàdi và dàrsdà fàîl ishtirîk etgàno‘quvchilàrni bàhîlàydi.

Uyga vazifa. Hikoyaning mazmunini so‘zlab berishva munosabat bildirish.

127

XXXII MAVZU: BUYUK ASTRONOM(-r (-ar) edi shaklli o‘tgan zamon fe'lining

tuslanishi va qo‘llanishi)

49 - dars

Darsning maqsadi:

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàri. "O‘zbåk tili"darsligi, elåktrîn vîsitàlàr, ràsmlàr, slàydlàr, shîir DilshîdRàjàbning "Ulug‘ bîbîmiz" shå’ri.

Darsda qo‘llanadigàn måtîdlar. Hàmkîrlik måtîdi,rîlli o‘qish, guruhlàrgà bo‘linib ishlàsh, "Kim ko‘p biladi?"o‘yini, BBB usuli.

Darsdan erishiladigan BKM natijalari. O‘quvchi-r (-ar), edi shaklli o‘tgan zamon fe‘li haqida nazariy bilimgaega bo‘ladi, og‘zaki va yozma nutqda amaliy qo‘llashko‘nikmalari va o‘tilgan mavzu bo‘yicha suhbatlasha olishmalakalari shakllanadi.

Dars rejasi:

3. Rivojlantiruvchimaqsad. O‘quvchilarningo‘z fikrini turli nutqiyvàziyatlàrdà îg'zàki vàyozmà erkin ifodalashmalakasini rivojlantirish.

2. Tarbiyaviy maq-sad. O‘quvchilàrni ÌirzîUlug‘båk hàqidàgi zaru-riy mà’lumîtlàr bilàntànishtirish, ulug‘ àjdîd-làrimiz bilàn fàõrlànishgàundàsh.

1.Òà’limiy màqsàd.O‘tgan dàvîm zamon fe'li,uning yasàlishi và imlîsi,tuslanishi hàqidà mà’-lumît bårish, nutqdàqo‘llànishini o‘rgàtish.


2. Nutqiy màvzu bàyoni. O‘qituvchining kirish so‘zi và 1- tîpshiriqni bàjàrish.”Buyuk astronom” màtni ustidà ishlàsh (1- màshq). 12 dàqiqà

128


II. Yangi nutqiy màvzu bàyoni quyidàgi bîsqichlikåtmà-kåtlikdà tàshkil etish màqsàdgà muvîfiq:

III. Gràmmàtik màvzu bàyoni.Bu dàrsdà î‘tgan zamon davom fe’llari harakatning

o‘tgan zamonda davom etgani yoki bir necha bor takror

3. Gràmmàtik màvzu bàyoni. 1- và 2- slàydlàr nàmîyishi.10 dàqiqà

4. Ìustàhkàmlàsh. 2-4- màshqlàrni yozmà và 2- topshiriqni îg‘zàki bàjàrish. 10 dàqiqà

5. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà. “Ulug‘ bîbîmiz” shå’rini yodlàsh. 5 dàqiqà

Uy vàzifàsini so‘ràb bàhîlàsh. O'quvchilàr àdàbiy o‘qishsifàtidà bårilgàn Yashar Xondamirning "Ustunlar" hikîyasimàzmunini so‘zlàb båràdilàr, "Âàtàn ustunlàri" ibîràsigào‘z munîsàbàtlàrini bildiràdilàr.

À) Nutqiy màvzugà kirish suhbàti. O'qituvchi kirish so‘zidà"Âàtàn ustunlàri" ibîràsi bo‘yichà bildirilgàn fikrlàrni umum-làshtirib, buyuk àjdîdlàrimizgà munîsib vîrislàr bo‘lishgàintiluvchi, ilm-fàn cho‘qqilàrini egàllàb, vàtànimizning gullàb-yashnàshigà õizmàt qiluvchi yoshlàr "Âàtàn ustunlàri" bo‘làîlishlàrini tà'kidlàydi.

Â) Yangi nutqiy màvzu o‘quvchilàr e’tibîrini dàrslikdà bårilgànÌirzî Ulug'båk hàykàli ràsmigà qàràtish bilàn bîshlànàdi.O'quvchilàrgà 1- topshiriqdà bårilgàn tàyanch so‘zlàr vîsitàsidàÌirzî Ulug'båk và uning hàykàlini tà'riflîvchi gàplàr tuzishtîpshirilàdi.

S) O'quvchilàrgà 1- màshqdà bårilgàn "Buyuk àstrînîm"màtni o‘qitilàdi, màtndàgi nîtànish so‘zlàrning mà'nîlàriizîhlànib, màtndà àjràtib ko‘rsàtilgàn få’l shàkllàri dàftàrgàyozdirilàdi. Shu misîllàr àsîsidà gràmmàtik màvzu bàyonigào‘tilàdi.

129

sodir bo‘lganini bildirishi, ushbu zàmîn shàkli fe’llarga-r(-ar) qo‘shimchasi hamda edi fe'lini qo‘shish orqali hosilqilinishi, bundà -r qo‘shimchasi undîsh tîvush bilàn tugà-gàn få’llàrgà, -ar qo‘shimchasi unli tîvush bilàn tugàgànfå’llàrgà qo‘shilishi hàqidà mà’lumît bårilàdi. Îg‘zàki nutqdàko‘pinchà edi få’li qisqàrtirilib -di shàklidà qo‘llànishi vàbundà ushbu qo‘shimchà få’l àsîsigà qo‘shib yozilishi àlîhidàtushuntirilàdi. Hàr ikki shàkl uchun màõsus tàyyorlàngànslàyd nàmîyishi îrqàli ushbu nàzàriy mà’lumît mustàh-kàmlànàdi.

Slàyd nàmîyishi:

Î‘tgan zamon davom fe'llarining hîsil bo‘lishi và tuslànishi

Birlik Ko‘plik I sh: o‘qir (ko‘rar) edim o‘qir (ko‘rar) edik II sh: o‘qir (ko‘rar) eding o‘qir (ko‘rar) edingiz III sh: o‘qir (ko‘rar) edi o‘qir (ko‘rar) edilar

Birlik Ko‘plikI shaxs o‘qirdim o‘qirdikII shaxs o‘qirding o‘qirdingizIII shaxs o‘qirdi o‘qirdilar

IV. Ìustàhkàmlàsh.Ushbu bîsqichidà dàrslikdàgi màshq và tîpshiriqlàr bilàn

ishlàsh ko‘zdà tutilàdi. 2-4- màshqlàr o‘quvchilàrning yozmànutqlàrini rivîjlàntirishgà qàràtilgàn bo‘lib, undà gràm-màtik bilimlàr mustàhkàmlànàdi. 2- tîpshiriqlàrni bàjàrishesà o‘quvchilàrning îg‘zàki nutqiy ko‘nikmàlàrini shàkllàn-tirishgà yordàm båràdi. 2- tîpshiriqdà bårilgàn "Ulug‘bîbîmiz" shå’ri ifîdàli o‘qitilàdi, nîtànish so‘zlàr lug‘àtiustidà ishlànàdi và uni yod îlish uy vàzifàsi qilib tîpshirilàdi.

V. Dàrsni yakunlàsh.O‘qituvchi o‘tilgàn màvzuni õulîsàlàydi và dàrsdà fàîl

ishtirîk etgàn o‘quvchilàrni bàhîlàydi.Uyga vazifa. "Ulug‘ bîbîmiz" shå’rini yodlàb kålish.

130

50 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilargà o‘tganzamon fe'li, uning yasàlishi ushbu få’llàrning imlîsi vàtuslanishi hàqidà mà’lumît bårish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrni buyukàstrînîm îlim Ìirzî Ulug‘båk hàqidàgi mà’lumîtlàr bilàntànishtirish, àjdîdlàrimiz bilàn fàõrlànishgà undàsh, ulàrnimunîsib àvlîdlàr bo‘lishgà chàqirish.

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàri. "O‘zbåk tili"darsligi, elåktrîn vîsitàlàr, ràsmlàr, slàydlàr, shîir DilshîdRàjàbning "Ulug‘ bîbîmiz" shå’ri.

Darsda qo‘llanadigàn måtîdlar. Hàmkîrlik måtîdi,rîlli o‘qish, guruhlàrgà bo‘linib ishlàsh, "Kim ko‘p biladi?"o‘yini, BBB usuli.

Dars rejasi:


2. Nutqiy màvzu bàyoni. O‘qituvchining kirish so‘zi và 3- tîpshiriqni bàjàrish. 10 dàqiqà

3. Gràmmàtik màvzu bàyoni. 1- và 2-slàydlàr nàmîyishi.7 dàqiqà

4. Ìustàhkàmlàsh. 5-6-màshqlàrni yozmà và 7-mashqni îg‘zàki bàjàrish. 10 dàqiqà

5. Adabiy o‘qish: «Mirzo Ulug‘bek» matni 10 daqiqa6. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh 5 dàqiqà

Dàrsning bîrishi.I . Tashk i l i y qi sm. Uy vàzifàsini so‘ràb bàhîlàsh.

O‘quvchilàr shîir Dilshîd Ràjàbning "Ulug‘ bîbîmiz"shå’rini yod àytib båràdilàr.

II. O‘tilgàn dàrsni tàkrîrlàsh 3-tîpshiriq àsîsidààmàlgà îshirilàdi. O‘quvchilàr dàrslikdà bårilgàn ràsàdõînàràsmini diqqàt bilàn kuzàtàdilàr, sàyyoh và muzåy õîdimio‘rtàsidàgi suhbàt màtnini rîllàrgà bo‘lib o‘qiydilàr.

131

IIII. Gràmmàtik màvzu bàyonidà î'tgan zamon davomfe’lining bo‘lishsiz shàkli hàqidà mà’lumît bårilàdi. O‘qituv-chi dàrslikdàgi qîidà và slàyd nàmîyishi vîsitàsidà î‘tganzamon davom fe’lining bo‘lishsiz shàkli -màs qo‘shimchàsi,uning qisqàrgàn shàkli esà -màsdi qo‘shimchàsi orqali hosilqilinishini misîllàr vîsitàsidà tushuntiràdi. Ushbu gràm-màtik mà’lumîtdà quyidàgi slàyd nàmîyishidàn fîydàlànishko‘zdà tutilàdi.

Î‘tgan zamon davom fe’lining bo‘lishsiz shàkli

Birlik I sh. o‘qimàs (ko‘rmàs) edim II sh. o‘qimàs(ko‘rmàs) eding III sh. o‘qimàs (ko‘rmàs)

Ko‘plik I sh. o‘qimàs (ko‘rmàs) edik II sh. o‘qimàs (ko‘rmàs) edingiz III sh. o‘qimàs (ko‘rmàs) edilar

Birlik Ko‘plik I sh. ko‘rmàsdim ko‘rmàsdik II sh. ko‘rmàsdingiz ko‘rmàsdingiz III shaxs ko‘rmàs ko‘rmàsdilar

IV. Ìustàhkàmlàsh bîsqichidà dàrslikdàgi màshq vàtîpshiriqlàr bilàn ishlàsh ko‘zdà tutilàdi. 5-6- màshqlàrgràmmàtik bilimlàrni mustàhkàmlàsh và àmàliy ko‘nikmàlàrhîsil qilishgà qàràtilgàn. 7- mashq o‘quvchilàrdàn bîshlànishibårilgàn matnlàrni davom ettirishlàri, tuzgàn màtnlàridào‘tgàn zàmîn få’lining qàysi shàklidàn fîydàlàngànliklàriniàytishlàri tàlàb etilàdi. Bu nutqiy màvzu o‘quvchilàrning bîg‘-lànishli nutq màlàkàsini shàkllàntirishgà yordàm båràdi.

V. Àdàbiy o‘qish uchun bårilgàn "Ìirzî Ulug‘båk"matni o‘quvchilàrgà "Zànjir" usulidà o‘qitilàdi, nîtànishso‘zlàr lug‘àti ustidà ishlànàdi.

VI. Dàrsni yakunlàsh. O‘qituvchi o‘quvchilàr tîmî-

132

nidàn to‘ldirilgàn BBB kàrtîchkàlàrini o‘qitàdi, dàrsdàfàîl qàtnàshgàn o‘quvchilàrni bàhîlàydi.

UUyga vazifa. "Ìirzî Ulug‘båk" matnni o‘qish vamazmunini so‘zlàb bårish.

XXIII MAVZU: BOBOM XOTIRALARI(-gan edi shaklli o‘tgan zamon fe’lining


51 - dars

Dàrsning tåxnîlîgik xàritàsi

Màqsàd: O‘zbek tilida uzoq o‘tgan zamon fe'llariharakatning nutq so‘zlanayotgan pàytdàn ànchàîldin bàjà-rilgànini bildirishi, uzoq o‘tgan zamonfe’llari -gan qo‘shimchasidan so‘ng edi to‘liqsizfe’lini keltirish orqali, shuningdåk,-gan qo‘shim-chàsining o‘zi bilàn hîsil qilinishi; ushbu fe'llar-ning bo‘lishsiz shakli -ma qo‘shimchasi yoki to‘liq-siz fe’lning emas shaklini qo‘shish orqali hosilqilinishi hàqidà nàzàriy mà’lumît bårish.Vàziflàr: O‘quvshilàrgà "Bîbîm õîtiràlàri" nutqiy

màvzusi và gràmmàtik màvzu bo‘yichà bilim bå-rish, bilimlàrni îg‘zàki và yozmà nutqdà qo‘llàshko‘nikmàlàrini hîsil qilish, fikrni erkin ifîdlàshmàlàkàlàrni shàkllàntirish; bårilgàn bilimningo‘zlàshtirilgànligini nàzîràt qilish và bàhîlàsh.

O‘zbek tilida -gan qo‘shimchasi bilan hosil qili-nadigan uzoq o‘tgan zamon fe’llari harakatningnutq so‘zlanayotgan paytdan ancha oldin bajarilga-nini bildirishi, bu qo‘shimchadan so‘ng -man, -san,-miz, -siz shaxs-son qo‘shimchalarini olib kelishi,bu få’llàrning bo‘lishsiz shakli ushbu qo‘shimcha-lardan oldin -ma qo‘shimchasini qo‘shish orqali hosilqilinishi. Masalan: eshitganman, eshitgansan,eshitgan; eshitganmiz, eshitgansiz, eshitganlar.Uzoq o‘tgan zamon fe’lining. Masalan: Biz buvoqealarni eshitmaganmiz.

Mavzu Sifatdosh

Maqsadva

vazifalar

O‘quvjàràyonining

màzmuni

133

DDàrs råjàsi:

1.Tashkiliy qism. Uy vazifasini so‘ràb bàhîlàsh. 8 dàqiqà2. Nutqiy màvzu bàyoni. 1-tîpshiriq àsîsidà sàvîl-jàvîbo‘tkàzish. "Bîbîm õîtiràlàri" màtni ustidà ishlàsh (1- mashq).

10 dàqiqà

3. Gràmmàtik màvzu bàyoni. Slàydlàr nàmîyishi. 7 dàqiqà4. Gràmmàtik mà’lumîtlàrni mustàhkàmlàsh. 2-3- màshqlàrni yozmà bàjàrish. 8 dàqiqà

Mavzu Sifatdosh

O‘quv jàràyonini àmàlgà îshirish tåxnîlî-

-- giyasi

O‘quv jàràyonini àmàlgà îshirishtåxnîlîgiyasi

Kutilàdigàn nàtijàlàr

Kålgusi råjàlàr

Uslub: Suhbàt, ko‘rsàtmàlilik, rîlli o‘qish måtîdlàri.Shàkl: Hàmkîrlikda và yakkà tàrtibdà ishlash.Vîsità: Darslik, ràsmlàr, slàyd.Nàzîràt: Sàvîl-jàvîb, màshq và topshiriqlar.Bàhîlàsh: 5 bàll tizim àsîsidà.Uslub: Suhbàt, ko‘rsàtmàlilik, rîlli o‘qish måtîdlàri.Shàkl: Hàmkîrlikda và yakkà tàrtibdà ishlash.Vîsità: Darslik, ràsmlàr, slàyd.Nàzîràt: Sàvîl-jàvîb, màshq và topshiriqlar.Bàhîlàsh: 5 bàll tizim àsîsidà.

O‘qituvchi: Màvzuning dars jarayonida ta’limningilg‘or usullari vositasida bàrchà o‘quvchilàr tî-mînidàn o‘zlàshtirilishigà erishàdi. O‘quvchi fàîl-ligini îshiràdi.O‘quvchilàrdà fangà nisbàtàn qiziqish uyg‘îtàdi.

O‘quvchi: Yangi bilimlàrni egàllàydi. Yakkà vàguruh bo‘lib ishlàshni o‘rgànàdilàr, nutqi rivîj-lànàdi. Qisqà vàqt ishidà fe’l shakllari yuzasidanyetarli ma‘lutogà e gà bo‘làdi.O‘qituvchi: Pådàgîgik tåxnîlîgiyalàrni o‘zlàsh-

tirish và dàrsdà tàtbiq etish, tàkîmillàshtirish, o‘zustidà ishlàsh.

O‘quvchi: Mustàqil ishlàshni o‘rgànàdi. O‘z fikriniràvîn bàyon qilà îlàdi. Shu màvzu àsîsidàqo‘shimshà màtåriàllàr izlaydi, ulàrni o‘rgànàdi.Guruh fikrini tàhlil qilàdi.

134

DDàrsning bîrishi.I. Tashkiliy qism. Uy vàzifàsini so‘ràsh và bàhîlàsh.II. Yangi nutqiy màvzu bàyoni. O‘qituvchi dàrs

màvzusini e'lîn qilàdi và dàrslikdàgi 1- tîpshiriqdà bårilgànsàvîllàrni o‘rtàgà tàshlàydi:

— Bobongiz bilan nimalar haqida suhbatlashasiz?— Bobongiz qaysi kasb egasi bo‘lganlar?— Bobongizni ko‘rgani tez-tez borib turasizmi?

O‘quvchilàrning jàvîblàridàn so‘ng "Bîbîm õîtiràlàri"màtni o‘qitilàdi, àjràtib ko‘rsàtilgàn so‘zlàrgà e’tibîr qàrà-tilàdi. O‘qituvchi ushbu so‘zlàr vîsitàsidà gràmmàtik màvzu— o‘zbåk tilidàgi uzîq o‘tgàn zàmîn få’llàrining yasàlishivà tuslànishi hàqidàgi gràmmàtik qîidàni tushuntirishgào‘tàdi.

III. Gràmmàtik qîidà bàyoni. O‘zbek tilida uzoqo‘tgan zamon fe'llari hakatning nutq so‘zlanayotgan pàytdànànchà îldin bàjàrilgànini bildirishi, uzoq o‘tgan zamon fe’llari-gan qo‘shimchasidan so‘ng edi to‘liqsiz fe'lini keltirishorqali, shuningdåk, -gan qo‘shimchàsining o‘zi bilàn hîsilqilinishi hàqidà nàzàriy mà’lumît bårilàdi. Slàydlàr nà-mîyishi îrqàli ushbu få’llàrning tuslànish shàkllàri tushun-tirilàdi:

Slàyd nàmîyishi:

Uzîq o‘tgàn zàmîn få’llàrining tuslànishi

Birlik Ko‘plikI shaxs o‘qigan edim o‘qigan edikII shaxs o‘qigan eding o‘qigan edingizIII shaxs o‘qigan edi o‘qigan edilar

5. Nutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. "Sîàt" màtni ustidà ishlàsh (2- tîpshiriq). 7 dàqiqà6. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà.

5 dàqiqà

135

Birlik Ko‘plikI shaxs o‘qiganmàn o‘qiganmizII shaxs o‘qigansàn o‘qigansizIII shaxs o‘qigan o‘qiganlar

IIV. Gràmmàtik mà’lumîtlàrni mustàhkàmlàsh.Dàrslikdàgi 2-3- màshqlàr yozmà bàjàrtirilàdi. Berilganfe’llarni uzoq o‘tgan zamon shakllàrida tuslash và berilgangaplardagi fe’llarni uzoq o‘tgan zamon shakli bilan almash-tirib yozish îrqàli o‘quvchilàrdà ushbu få’llàrni nutqdààmàliy qo‘llàsh ko‘nikmàlàrini shàkllàntirilàdi. O‘quvchilàr3- màshqni dàrslikdà bårilgàn nàmunà àsîsidà bàjàràdilàr.Ìàshq tîpshirig‘i àsîsidà få’lning zàmîn shàkllàri ma’no-laridagi farqni tushuntirish o‘quvchilàrgà bilimlàrini tushu-nib egàllàshgà yordàm båràdi.

V. SNutqiy màvzuni mustàhkàmlàsh. YozuvchiO‘lmàs Umàrbåkîvning"Sîàt" hikîyasi o‘qitilàdi. Ushbuhikîyaning tàrbiyaviy àhàmiyati nihîyatdà kàttà bo‘lib,o‘qituvchi hikîyani o‘qitish jàràyonidà o‘quvchilàr diqqàtinijàmlàshgà, "Bu oddiy soat emas, dadamlarniki" gàplàrigààlîhidà e’tibîr qàràtishi zàrur. Hikîya màzmunini so‘zlàbbårish và îõirgi àbzàtsdàgi gàplàrning màzmuni bo‘yichàsuhbàt tàshkil etish bîbîlàrimiz õîtiràlàrini e’zîzlàshkåràkligini o‘rgàtishgà õizmàt qilàdi.

VI. Dàrsni yakunlàsh. Dàrsdà fàîl ishtirîk etgàno‘quvchilàrni bàhîlàsh.

Uygà vàzifà. "Sîàt" hikîyasini o‘qib so‘zlàb bårish.

52 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilargà o‘tganzamon dàvîm fe’lining bo‘lishsiz shàkllàri, ulàrning yasà-lishi, imlîsi và tuslanishi hàqidà mà’lumît bårish, ushbufå’llàrni nutqdà qo‘llàsh ko‘nikmàlàrini shàkllàntirish.

136

DDarsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrni bîbîlàrõîtiràlàri, bîbîlàrimizning bizning kålàjàgimiz uchun jînfidî qilgànliklàri hàqidàgi mà’lumîtlàr bilàn tànishtirish,àjdîdlàrimiz bilàn fàõrlànishgà undàsh, ulàrni munîsibàvlîdlàr bo‘lishgà chàqirish.

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàri. "O‘zbåk tili"darsligi, elåktrîn vîsitàlàr, ràsmlàr, slàydlàr, O‘lmàsUmàrbåkîvning "Sîàt" hikîyasi, BBB kàrtîchkàlàri.

Darsda qo‘llanadigàn måtîdlar. Hàmkîrlik måtîdi,rîlli o‘qish, BBB usuli.

Dàrs råjàsi

Dàrsning bîrishi.

I. Tashkiliy qism. Uy vàzifàsini so‘ràsh và bàhîlàsh.II. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh. O‘quvchilàrgà

"Õîtirà màydînidà" màtni o‘qitilàdi, 3- tîpshiriqdàgi sàvîl-làr àsîsidà suhbàt tàshkil etilàdi.

III. Gràmmàtik qîidà bàyoni. Ushbu dàrsdà uzoqo‘tgan zamon fe'lining bo‘lishsiz shakli -ma qo‘shimchasiyoki emàs to‘liqsiz få’lini qo‘shish orqali hosil qilinishi,ulàrning tuslànishi hàqidà mà’lumît bårilàdi. Bundàquyidàgi slàydlàrdàn fîydàlànish ko‘zdà tutilàdi:


2. Nutqiy màvzu bàyoni. O‘qituvchining kirish so‘zi và ” Õîtirà màydînidà” màtni ustidà ishlàsh (4- màshq va 3- topshiriq). 7 dàqiqà

3. Gràmmàtik màvzu bàyoni. Slàydlàr nàmîyishi.7 dàqiqà

4. Ìustàhkàmlàsh. 5- màshqni yozmà và 4- tîpshiriqni îg‘zàki bàjàrish. 8 dàqiqà

5. Adabiy o‘qish. «Bobo va nabira» matni. 10 dàqiqà6. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà.

5 dàqiqà

137

Slàyd nàmîyishi:

UUzîq o‘tgàn zàmîn få’llàri bo‘lishsiz shàkliningtuslànishi:

Birlik Ko‘plikI shaxs o‘qimàgan edim o‘qimàgan edikII shaxs o‘qimàgan eding o‘qimàgan edingizIII shaxs o‘qimàgan edi o‘qimàgan edilar

Birlik Ko‘plikI shaxs o‘qimàganmàn o‘qimàganmizII shaxs o‘qimàgansàn o‘qimàgansizIII shaxs o‘qimàgan o‘qimàganlar

IV. Ìàvzuni mustàhkàmlàsh. Dàrslikdàgi 5- màshqvà 3-4- tîpshiriqlar bàjàrtirilàdi. 5- màshq gràmmàtikbilimlàrni mustàhkàmlàshgà, 4- tîpshiriqdà bårilgàn jàvîb-làrgà sàvîllàr tuzish nutqiy màvzuni mustàhkàmlàshgàqàràtilgàn.

V. Àdàbiy o‘qish uchun bårilgàn Abdulhay Nosirov-ning "Bîbî và nàbirà" hikîyasi ustidà ishlàsh. Rîlli o‘qish.Hikîya màtni 4-5 juft o‘quvchilàrgà ifîdàli o‘qitilàdi, nîtà-nish so‘zlàr mà’nîsi izîhlànàdi.

VI. Ìàvzuni yakunlàsh. BBB kàrtîchkàlàri àsîsidào‘quvchilàr egàllàgàn bilim, ko‘nikmà và màlàkàlàrniàniqlàsh và fàîl o‘quvchilàrni bàhîlàsh.


Uygà vàzifà. "Bîbî và nàbirà"hikîyasini o‘qish vàunga munosabat bildirish.

138

XXXIV MAVZU: O‘QUVCHINING KUN TARTIBI(-moqchi shaklli kelasi zamon fe’lining


53 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilargà kålàsizamon fe’llàri, ulàrning -mîqchi qo‘shimchàsi bilàn hîsilqilinishi và tuslanishi hàqidà mà’lumît bårish, ushbu få’llàrninutqdà qo‘llàsh ko‘nikmàlàrini shàkllàntirish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrni vàqtdànunumli fîydàlànishgà îdàtlàntirish, råjà bilàn ish yuritishgà,kun tàrtibigà riîya qilishgà undàsh.

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàri. "O‘zbåk tili"darsligi, elåktrîn vîsitàlàr, ràsmlàr, slàydlàr.

Darsda qo‘llanadigàn måtîdlar. Hàmkîrlik, tàhlilvà qiyoslàsh måtîdi, rîlli o‘qish, rivîjlàntiruvchi.

Dars rejasi:


2. Nutqiy màvzu bàyoni. O‘qituvchining kirish so‘zi và 1-2- tîpshiriqlàrni bàjàrish. Suhbàt. 8 dàqiqà

3. Gràmmàtik màvzu bàyoni. Qîidàni tushuntirish và slàyd nàmîyishi. 8 dàqiqà4. Ìustàhkàmlàsh (1-4- màshqlàr). 12 dàqiqà

5. Adabiy o‘qish. «Bebaho boylik» matni ustida ishlash.6. Dàrsni yakunlàsh, o‘quvchilàrni bàhîlàsh và uygà vàzifà.

7 dàqiqà

II. Yangi nutqiy màvzu bàyoni.À) O‘quvchilàr diqqàtini dàrslikdàgi vàqt ko‘rsàtkichlàrigà

qàràtish. O‘quvchilàr ko‘rsàtilgàn vaqtlarda nimalàr qilishlàriniaytib beràdilàr (1- topshiriq)Â) Suhbàt màtnini rîlli o‘qitish và àjràtilgàn få’llàrni tàhlil

qilish (2- tîpshiriq).

Dàrsning bîrishi: I. Tashkiliy qism.

139

IIII. Gràmmàtik màvzu bàyoni. Ushbu dàrsdà o‘quv-chilàrgà kelasi zamon fe’llàri, ulàrning kålàsi zàmîndàmàqsàd qilingàn ish-hàràkàtni bildirishi, -moqchi qo‘shim-chàsi bilàn hîsil qilinishi và tuslànishi hàqidà mà’lumîtbårilàdi. Gràmmàtik qîidàni tushuntirishdà slàyd nàmîyi-shidàn fîydàlànish ko‘zdà tutilàdi.

Slàyd nàmîyishi:

Êålàsi zàmîn màqsàd få’lining tuslànishi Birlik Ko‘plik

I shaxs o‘qimîqchimàn o‘qimîqchimizII shaxs o‘qimîqchisàn o‘qimîqchisizIII shaxs o‘qimîqchi o‘qimîqchilàr

IV. Ìàvzuni mustàhkàmlàsh dàrslikdàgi 2-4- màshq-làr àsîsidà àmàlgà îshirilàdi. 1- mashq bårilgàn gràmmàtikbilimni mustàhkàmlàshgà qàràtilgàn. O‘quvchilàr berilgannàmunà àsîsidà fe’llardan kelasi zamon maqsad fe’llàrinihosil qilishlàri và tuslàb yozishlàri kåràk.

Namuna: Qatnashmoqchimàn, qatnashmoqchisàn,qatnashmoqchi, qatnashmoqchimiz, qatnashmoqchisiz,qatnashmoqchilàr.

2- màshq tîpshirig‘idà o‘quvchilàrdà kålàsi zàmînfå’llàrini mustàqil qo‘llàsh ko‘nikmàsini hîsil qilishni ko‘zdàtutilgàn. O‘quvchilàr nuqtalar o‘rniga foydalanish uchunberilgan fe’llarni kelasi zamon maqsad fe’li shaklida qo‘llabyozàdilàr.

3-4- mashqlàr hàm gràmmàtik màvzuni, hàm nutqiymàvzuni mustàhkàmlàshgà qàràtilgàn.

4- màshqdà o‘quvchilàr màshq tîpshirig‘i àsîsidà gàplàrtuzàdilàr và ràsmlàrdà tàsvirlàngàn tångdîshlàriningvàqtdàn qàndày fîydàlàngànliklàrini bir-birigà qiyoslàb àytibbåràdilàr. Ulàrdàn qàysi biri vàqtdàn unumli fîydàlàngàni,buning sàbàbi nimàdà ekànligi yuzàsidàn suhbàt tàshkiletilàdi.

140

O‘qituvchi bildirilgàn fikrlàrni umumlàshtiràdi và vàqt-dàn unumli fîydàlànish uchun råjà bilàn ish tutish zàrur-ligini uqtiràdi.

So‘ng adabiy o‘qish uchun berilgan «Bebaho boylik»matni ustida ishlanadi. O‘quvchilarga matn rollarga bo‘libo‘qitiladi va hikoya yuzasidan savol-javob qilinadi.

VV. Dàrsni yakunlàsh: fàîl o‘quvchilàrni bàhîlàsh.

Uygà vàzifà: keyingi haftada bàjàrmoqchi bo‘layotganishlaringiz rejasini tuzish.

54 - dars

Darsning ta’limiy maqsadi. O‘quvchilargà kålàsizamon fe’llàrining bo‘lishsiz shàklini emàs to‘liqsiz få’liyordàmidà hîsil qilinishi hàqidà mà’lumît bårish, ulàrdàkålàsi zàmîn få’llàrining bo‘lishli và bo‘lishsiz shàkllàrininutqdà qo‘llàsh ko‘nikmàlàrini shàkllàntirish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi. O‘quvchilàrgà kuntàrtibi hàqidà bårish, ulàrni vàqtni qàdrlàshgà undàsh,vàqtdàn unumli fîydàlànish uchun råjà bilàn ish yuritishgà,kun tàrtibigà riîya qilishgà chàqirish.

Darsning jihozlanishi và vîsitàlàri. "O‘zbåk tili"darsligi, elåktrîn vîsitàlàr, ràsmlàr, slàydlàr.

Darsda qo‘llanadigàn måtîdlar. Hàmkîrlik, tàhlilvà qiyoslàsh måtîdi, rîlli o‘qish, rivîjlàntiruvchi.


2. Nutqiy màvzu bàyoni. O‘qituvchining kirish so‘zi và 3-4- tîpshiriqni bàjàrish. Suhbàt. 10 dàqiqà

3. Gràmmàtik màvzu bàyoni. Qîidàni tushuntirish và slàyd nàmîyishi. 8 dàqiqà4. Ìustàhkàmlàsh (5-7- màshqlàr). 10 dàqiqà

141

5. Adabiy o‘qish. «Bebaho boylik» hikoyasi. 7 dàqiqà 6. Darsni yakunlàsh, oquvchilarni baholash va uyga vazifa. 3 dàqiqà

DDars rejasi:Dàrsning bîrishi:

I. Tashkiliy qism. Uy vàzifàsini so‘ràb bàhîlàsh.O‘quvchilàr hàftà ichidà bàjàrmîqchi bo‘lgàn ishlàri råjàsinio‘qib båràdilàr.

II. O‘tilgàn màvzuni tàkrîrlàsh. Àvvàl 3-topshi-riqdàgi suhbat matni bir nåchà o‘quvchilàrgà rîlli o‘qishtàrzidà o‘qitilàdi. Hàr bir juftlik suhbàt màtnini dàvîmettiràdi và o‘zlàrining bir kunlik ish råjàlàri hàqidà so‘zlàbbåràdilàr. So‘ngrà "Êun tàrtibi nimà?" màtni ustidà ishlà-nàdi. O‘quvchilàr màtnni îvîz chiqàrib o‘qiydilàr. Ìàtnso‘nggidà bårilgàn sàvîllàrgà jàvîb båràdilàr và õulîsàsifàtidàn àjràtib ko‘rsàtilgàn gàpni dàftàrlàrigà ko‘chiribyozàdilàr.


Gràmmàtik qîidàni quyidàgi slàyd nàmîyishi bilàntushuntirish ko‘zdà tutilàdi.

Slàyd nàmîyishi:

Ushbu dàrsdà o‘quvchilàrgà kålàsi zàmîn màqsàd få’liningbo‘lishsiz shàkli -moqchi qo‘shimchàsi so‘ng emàs to‘liqsiz få’liniqo‘shish îrqàli hîsil qilinishi và tuslànishi hàqidà mà’lumîtbårilàdi.

142

ÊÊålàsi zàmîn màqsàd få’li bo‘lishsiz shàkliningtuslànishi

Birlik Ko‘plikI sh. o‘qimîqchi emàsmàn o‘qimîqchi emàsmizII sh. o‘qimîqchi emàssàn o‘qimîqchi emàssizIII sh. o‘qimîqchi emàs o‘qimîqchi emàslàr

IV. Ìàvzuni mustàhkàmlàsh uchun dàrslikdàgi 6-7- màshqlàr yozmà bàjàrtirilàdi. Ushbu màshqlàr bårilgàngràmmàtik bilimni mustàhkàmlàshgà và o‘quvchilàrdà kålàsizàmîn få’llàrining bo‘lishli và bo‘lishsiz shàkllàrini àmàliyqo‘llàsh ko‘nikmàlàrini hîsil qilishgà qàràtilgàn.

V. Àdàbiy o‘qish uchun yozuvchi Hàkim Nàzirning"Båbàhî bîylik" hikîyasi bårilgàn. Hikîya àvvàl "Zànjir"usulidà, so‘ngrà rîlli o‘qish tàrzidà o‘qitilàdi. So‘ngràhikîyaning màzmuni bo‘yichà suhbàt tàshkil etilàdi. Õulîsàqismidà bårilgàn "Âàqting kåtdi, nàqding kåtdi" màqîliizîhidàn kålib chiqib, 4- tîpshiriqdàgi màqîllàr ustidàishlànàdi.

VI. Ìàvzuni yakunlàsh. BBB kàrtîchkàlàri àsîsidào‘quvchilàr egàllàgàn bilim, ko‘nikmà và màlàkàlàrni àniq-làsh, fàîl o‘quvchilàrni bàhîlàsh.

Uygà vàzifà: «Yozgi tà’til rejasi»ni tuzish.

143

MUNDARIJA

UQTIRISH XATI .............................................. 3I MAVZU. OBOD O‘lKAM .................................. 10II MAVZU. OROMGOHDA................................. 15III MAVZU: BILIM — XAZINA ......................... 20IV MAVZU. SINF RAHBARI ............................ 25V MAVZU. ADABIYOT MUZEYIDA ..................... 30VI MAVZU. MEN SEVGAN KO‘RSATUV ............ 36VII MAVZU. KUZGI NE'MATLAR ..................... 41VIII MAVZU. KUTUBXONADA ........................ 49IX MAVZU. QADIMIY VA NAVQIRONSHAHARLAR .................................................. 56X MAVZU. TABIAT VA IQLIM. ......................... 65XI MAVZU. CHIMYON TOG‘LARIDA ................. 71XII MAVZU. YANGI YIL REJASI ....................... 76XIII MAVZU. ONA YURT POSBONLARI............. 82XIV MAVZU. SRORT — SALOMATLIKGAROVI .......................................................... 87XV MAVZU. SALOMATLIK -TUMAN BOYLIK............................................... 93XVI MAVZU. BUYUK ALLOMALARIMIZ ........... 98XVII MAVZU. BAHORGI ISHLAR ...................... 103XVIII MAVZU. MILLIY TAOMLAR .................... 108XIX MAVZU. NAVRO‘Z UDUMLARI ................. 112XX MAVZU. DAM OLISH KUNI ...................... 117XXI MAVZU. ONA SHAHRIM ........................... 122XXII MAVZU. BUYUK ASTRONOM .................. 127XXIII MAVZU. BOBOM XOTIRALARI ............... 132XXIV MAVZU. O‘QUVCHINING KUNTARTIBI ......................................................... 138

D: - 6Akbar-6-sinfziyonet.uz/uploads/books/685302/542928db65690.pdf · Har bir mavzuning ta’limiy...

Documents

Transcript of D: - 6Akbar-6-sinfziyonet.uz/uploads/books/685302/542928db65690.pdf · Har bir mavzuning ta’limiy...