Czynniki warunkujące wybór miejsca lokowania bezpośrednich ...
Transcript of Czynniki warunkujące wybór miejsca lokowania bezpośrednich ...
Magdalena Kinga Stawicka*
Czynniki warunkujące wybór miejsca lokowania
bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Unii
Europejskiej – studium komparatystyczne
lat 2005 i 2011
Wstęp
Rosnąca w świecie wielkość i dynamika bezpośrednich inwestycji
zagranicznych spowodowała zintensyfikowanie badań nad istotą i przy-
czynami tego zjawiska. Ekonomiści stawiają szereg hipotez objaśniają-
cych przedmiotowe zjawisko, interpretując motywy, przesłanki, deter-
minanty, uwarunkowania czy też opłacalność bezpośrednich inwestycji
zagranicznych w różnych krajach. Unia Europejska jako organizacja in-
tegrująca 27 gospodarek państw Europy jest znaczącym w świecie bene-
ficjentem kapitału zagranicznego lokowanego w tej formie. Do końca
2011 roku skumulowana wartość BIZ dla tego regionu wyniosła 7,2 bln
USD, co stanowiło ponad 35% ogółu kapitału zagranicznego zainwe-
stowanego na świecie [World Investment…, 2012, s. 173].
Celem artykułu jest omówienie motywów, jakimi kierowali się
przedsiębiorcy dokonujących inwestycji zagranicznych na terenie Unii
Europejskiej. Dodatkowo Autorka dokona porównania zmian tych
bodźców na przestrzeni siedmiu lat. W tym celu przeprowadzone zosta-
ły dwa badania ankietowe wśród firm zagranicznych prowadzących
swoją działalność w krajach unijnych. Na podstawie udzielonych przez
nie odpowiedzi można wyciągnąć wstępne wnioski o braku zmienności
tych motywów na przestrzeni ostatnich lat.
1. Mikroekonomiczne i makroekonomiczne determinanty loko-
wania bezpośrednich inwestycji zagranicznych – aspekt
teoretyczny Analiza czynników lokalizacyjnych bezpośrednich inwestycji za-
granicznych z punktu widzenia ich rodzajów oraz stopnia ważności jest
* Dr, Katedra Makroekonomii, Instytut Ekonomii, Wydział Nauk Ekonomicznych, Uni-
wersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, [email protected], ul. Komandor-
ska 118/120, 53-345 Wrocław
Magdalena Kinga Stawicka
316
od lat przedmiotem badań ekonomistów zarówno w kraju, jak i za gra-
nicą. Pierwsze teorie próbujące wyjaśnić przyczyny powstawania przed-
siębiorstw międzynarodowych, motywy podejmowania przez nie inwe-
stycji poza terenem swojego kraju oraz czynniki wpływające na wybór
miejsca lokalizacji ich działalności datowane są już na początek XX wie-
ku.1 W latach kolejnych, autorzy kontynuowali tę tematykę starając się
znaleźć odpowiedzi na następujące pytania:
1. Dlaczego firmy mając alternatywne formy prowadzenia działalności,
takie jak eksport, udzielanie licencji, franchising, wybierają bezpo-
średnie inwestycje zagraniczne?
2. W jaki sposób podmioty zagraniczne mogą skutecznie konkurować
na obcym rynku z przedsiębiorstwami lokalnymi?
3. Jakimi uwarunkowaniami powinna cechować się gospodarka, aby
była atrakcyjna dla inwestorów zagranicznych?
W związku z różnym postrzeganiem istoty BIZ w światowej litera-
turze ekonomicznej powstało wiele teorii, w których autorzy podjęli się
próby określenia najważniejszych czynników determinujących to zjawi-
sko. Dokonując ich przeglądu można stwierdzić, iż występują duże roz-
bieżności, związane z określeniem zunifikowanych rodzajów tych de-
terminant oraz ustaleniem stopnia ich ważności. W literaturze światowej
Autorka dokonała przeglądu ponad 30 teorii2, w których badacze podję-
li się próby określenia motywów, jakimi kierują się przedsiębiorstwa
podejmujące się bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Dokonując
syntetycznego zestawienia determinant do najczęściej wymienianych
w literaturze przedmiotu, motywów zaliczyć można:
1) dążenie do maksymalizacji zysku,
1 Można tu mówić o pracach J. A. Hobsona z 1914 roku, E. Heckschera z 1919 roku oraz
B. Ohlina z 1933, a także innych autorów. 2 Analizie poddane zostały prace S. Agarwala, Y. Aharoni, R. Z. Alibera, B. Balassa,
E. R. Barlowa, P. J. Buckley, & M. Cassone, R. Caves, R. Coase, J. H. Dunninga,
J. Fayerweathera, B. S. Freya, H. P. Graya, G. Haberlera, R. F. Harroda, D. Hartmana,
S. Hirscha, S. Hymera, J. A. Hobsona, E. Heckschera, G. C. Hufbauera, A. Jasay,
J. Johnsona, Ch. P. Kindlebergera, F. T. Knickerbockera, K. Kojami, P. Krugmana,
D. R. Lessarda, R. E. Lipseya, G. D. A. MacDougalla, A. Madhok, S. P. Magee,
H. Markowitza, B. Ohlina, T. Ozawy, M. V. Posnera, G. Reuber, S. H. Robocka,
A. M. Rugmana, P. A. Samuelsona, F. Schneidera, K. Simmondsa, S. B. Tallman,
D. J.Teece, J. Tobina, R. Vernona, R. Weintrauba, I. T. Wendera, J. T. White,
O. E. Williamsona.
Czynniki warunkujące wybór miejsca lokowania bezpośrednich…
317
2) chęć obniżenia kosztów produkcji – poszukiwanie krajów oferują-
cych niższe ceny czynników produkcji, takich jak praca czy kapitał,
ale również koszty komunikacji i transportu,
3) dysponowanie przewagami i możliwość trwałego ich wykorzystania
na rynkach zagranicznych (przewaga finansowa, technologiczna,
marketingowa),
4) upatrywanie w innych gospodarkach nowych rynków zbytu dla
swoich towarów i usług,
5) możliwość osiągnięcia korzyści skali,
6) chęć dywersyfikacji ryzyka związanego z działalnością firmy,
7) istnienie zachęt inwestycyjnych w kraju przyjmującym,
8) perspektywy ograniczenia kosztów transakcyjnych,
9) charakter produktu lub usługi,
10) dostęp do zasobów występujących w ograniczonych ilościach
w kraju macierzystym,
11) atrakcyjna struktura rynku zewnętrznego,
12) korzystny system podatkowy kraju goszczącego dla inwestorów
zagranicznych,
13) skłonność do uzyskania pozycji monopolistycznej na rynku przyj-
mującym,
14) niwelowanie luki technologicznej,
15) możliwość osiągnięcia maksymalizacji zysku przez reinwestowanie
zysków w krajach, w których istnieją restrykcje dotyczące przepły-
wu kapitału,
16) strach przed utratą przewagi konkurencyjnej,
17) ekspansja na rynki zbytu bezpośrednich konkurentów (efekt naśla-
downictwa),
18) chęć zdobycia nowych umiejętności i doświadczeń – etapowe zdo-
bywanie wiedzy z rynku,
19) przyjęta strategia w przedsiębiorstwie,
20) dążenie do niwelowania ryzyka kursowego,
21) możliwość korzystania z obniżonych stawek celnych w kraju przyj-
mującym,
22) brak kontroli dewizowej oraz ograniczeń dotyczących repatriacji
dywidend do spółki macierzystej,
23) inicjatywa rządów krajów zainteresowanych inwestycjami (zintensy-
fikowana polityka proinwestycyjna).
Magdalena Kinga Stawicka
318
Wśród polskich autorów odnaleźć również można próby określenia
determinant lokalizacji zagranicznych inwestycji zagranicznych. We-
dług M. Geldera czynniki lokalizacyjne należy podzielić na: koszty pro-
dukcji, ze szczególnym uwzględnieniem kosztów siły roboczej, czynniki
marketingowe, takie jak wielkość rynku, jego dynamika, etap rozwoju
oraz nasilanie się konkurencji, ograniczenia handlowe – taryfowe i poza-
taryfowe bariery handlu oraz politykę państwa traktowaną jako cało-
kształt warunków sprzyjających, w skład których wchodzi stabilność
systemu politycznego, stosunki społeczne oraz charakter i stopień roz-
woju gospodarki [Geldner, 1986]. J. Rymarczyk natomiast tworzy cztery
grupy czynników, zgodnie z teorią lokalizacji. W grupie pierwszej wy-
mienia czynniki instytucjonalne i polityczne, tworzące klimat inwesto-
wania w danym kraju. Do drugiej grupy zalicza czynniki kosztowe, któ-
re obejmują dostęp do czynników produkcji oraz ich ceny. Czynniki
rynkowe, tworzą grupę trzecią determinant decydujących o podjęciu
w danym kraju inwestycji zagranicznych, a do grupy czwartej zaliczone
zostały bariery handlowe [Rymarczyk, 1996, s. 40 - 42]. Do wyżej wy-
mienionych czynników J. Witkowska dodała jeszcze czynniki związane
z zaopatrzeniem przedsiębiorstwa podejmującego bezpośrednie inwe-
stycje zagraniczne w wybranym kraju [Witkowska, 1996, s. 56]. Inny
podział dostępny w literaturze przedmiotu zaproponowała K. Przybyl-
ska [Przybylska, 2001, s. 100], która podzieliła czynniki decydujące
o atrakcyjności rynku zagranicznego dla inwestycji zagranicznych na
dwie główne grupy. Pierwsza z nich to determinanty wynikające z mo-
tywów podejmowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych, a druga
to determinanty wynikające z klimatu inwestycyjnego kraju goszczące-
go. Z uwagi na specyfikę opracowania przedmiotem analizy stała się
jedynie grupa pierwsza, w której wskazane zostały determinanty ryn-
kowe, kosztowe i efektywnościowe [Przybylska, 2001, s. 100]. E. Ozie-
wicz wyodrębniła natomiast dziesięć głównych motywów inwestowania
za granicą, które podzieliła na trzy kategorie [Oziewicz, 1998]:
1) motywy „kosztowe” takie, jak: poszukiwanie pewnych, tanich źró-
deł surowców, poszukiwanie taniej siły roboczej, bezpieczeństwo lo-
kat, czyli dywersyfikacja portfela inwestycyjnego, zabezpieczenie
przed stratami z tytułu spadku kursów walut,
2) motywy „zyskowe”: poszukiwanie nowych rynków zbytu, chęć
ominięcia przeszkód w handlu, zróżnicowanie poziomu rozwoju,
Czynniki warunkujące wybór miejsca lokowania bezpośrednich…
319
będące powodem różnic w poziomie stóp zysku, wzrost stopy zysku
i masy zysku,
3) motywy „mieszane”: proces koncentracji i centralizacji, kontrola nad
przedsiębiorstwem zagranicznym.
Dokonując podsumowania przeglądu teorii pod kątem czynników
determinujących podjęcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych
można stwierdzić, iż przedsiębiorcy kierują się w swoich decyzjach za-
równo czynnikami wewnętrznymi, właściwymi dla danej firmy, jak
i zewnętrznymi, na które składają się cechy charakterystyczne dla rynku
krajowego oraz rynku zagranicznego.
2. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Unii Europejskiej
w latach 2005 i 2011 Unia Europejska jest największym na świecie inwestorem zagra-
nicznym. Według danych statystycznych prezentowanych corocznie
w Światowych Raportach Inwestycyjnych (WIR) udział przedsiębiorców
unijnych w tworzeniu wszystkich przepływów BIZ na świecie stanowi
około 45%. Jest ona również głównym biorcą tej formy kapitału, ponie-
waż około 35% strumieni inwestycji trafia do obszaru Wspólnoty. Tak
duże zainteresowanie inwestorów lokowaniem swojego kapitału w Unii
Europejskiej uwarunkowane jest przede wszystkim możliwością niwe-
lowania ryzyka, bo lokata kapitału w kraju członkowskim wydaje się
być bardziej bezpieczna, z uwagi na charakteryzowanie się tego obszaru
względnie wysoką stabilnością polityczną, w porównaniu z innymi re-
gionami czy gospodarkami. Ponadto wiele z tych inwestycji to inwesty-
cje wewnątrzunijne, gdzie jedno państwo członkowskie dokonuje inwe-
stycji bezpośredniej w innym kraju unijnym. Zjawisko to zintensyfiko-
wało się jeszcze bardziej od chwili wprowadzenia wspólnej waluty,
z uwagi na ustabilizowanie się kursu walutowego i zredukowanie kosz-
tów transakcyjnych. Korzystniejsze warunki inwestowania na obszarze
Unii Gospodarczej i Walutowej zachęciły wiele przedsiębiorstw do do-
konywania BIZ drogą przejęć i fuzji.
Na początku XXI wieku poziom globalnych BIZ został silnie ogra-
niczony w wyniku osłabienia światowej koniunktury gospodarczej, któ-
remu towarzyszył spadek aktywności inwestycyjnej korporacji między-
narodowych. Rok 2005 był pierwszym okresem wzrostu globalnej war-
tości BIZ na świecie, jak i w Unii Europejskiej. W krajach członkowskich
ulokowany został kapitał zagraniczny o wartości 421 mld USD, a war-
Magdalena Kinga Stawicka
320
tość ta była wyższa w porównaniu z rokiem poprzednim o prawie 100%
(Rysunek 1).
Rysunek 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w krajach Unii
Europejskiej w roku 2005 (w mld USD)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [World Investment…, 2006, s. 299].
Wśród krajów Unii Europejskiej największym beneficjentem kapita-
łu zagranicznego w postaci BIZ w 2005 roku była Wielka Brytania,
w której napływ BIZ zwiększył się trzykrotnie, z 56 mld USD w roku
2004 do 165 mld USD w roku kolejnym. Wzrost ten, w dużej mierze
spowodowany był sfinalizowaniem fuzji firm Shell Transport and Tra-
ding Company Plc i Rogal Dutch Petroleum Company, w wyniku której
powstał Royal Dutch Shell. Szacunkowa wartość przeprowadzonej
transakcji wynosiła aż 74 mld USD. Na kolejnych miejscach uplasowały
się przede wszystkim kraje rozwinięte, w których wzrost napływu kapi-
tału zagranicznego w porównaniu do roku 2004 wyniósł 37%. Również
nowe państwa członkowskie były w obszarze zainteresowań przedsię-
biorców zagranicznych, a wśród nich najwięcej kapitału pozyskały Cze-
chy i Polska. Zwiększenie inwestycji zagranicznych w Unii Europejskiej,
w tym okresie, powiązać można przede wszystkim ze zwiększeniem się
tempa wzrostu gospodarczego w państwach unijnych, a także z wysoką
rentownością przedsiębiorstw, która wpłynęła na zwiększenie ilości
oraz skali fuzji i przejęć międzynarodowych. Warte podkreślenia jest
również to, iż w analizowanym okresie zintensyfikowane zostały inwe-
Czynniki warunkujące wybór miejsca lokowania bezpośrednich…
321
stycje strefy euro w krajach członkach UE nienależących do UGiW, po-
strzeganych jako nowe rynki zbytu, cechujące się wzrostem lokalnego
popytu. Szczególne zainteresowanie wzbudziła możliwość przejęcia
przedsiębiorstw, w ramach programów prywatyzacyjnych państw włą-
czonych w 2004 roku w struktury Unii Europejskiej. Przykładem takim
jest Estonia, gdzie wartość zainwestowanego kapitału zagranicznego
zwiększyła się 200% w ciągu jednego roku, a napływ netto tych inwe-
stycji w stosunku do PKB wyniósł aż 93%. W dużej mierze do tak do-
brego wyniku uzyskanego przez estońską gospodarkę przyczyniła się
pojedyncza, duża transakcja, a mianowicie przejęcie przez szwedzkiego
ForeningsSparbanken AB (obecnie Swedbank) ponad 50% akcji estoń-
skiego banku AB Hansabank.
Od 2008 roku coroczny napływ bezpośrednich inwestycji zagra-
nicznych na świecie, a także do Unii Europejskiej, został silnie zreduko-
wany. Działo się tak w wyniku ogólnoświatowego kryzysu finansowe-
go, który spowodował drastyczne zmniejszenie się przede wszystkim
fuzji i przejęć, o około 2/3, co pokazało iż inwestorzy starają się przecze-
kać trudną sytuację na rynku, nie podejmując żadnych działań obarczo-
nych ryzykiem. Z tego samego powodu zaobserwować można było
w tym okresie zmniejszenie się liczby projektów greenfield o około 25%.
Rok 2011 był, podobnie jak omówiony już rok 2005, pierwszym okre-
sem, w którym w statystykach ujmujących przepływy kapitałowe odno-
towano wzrost (rysunek 2). W Unii Europejskiej napływ BIZ wyniósł
420 mld USD, czyli powrócił do poziomu z roku 2005. Wzrost analizo-
wanego wskaźnika, w porównaniu z rokiem 2010, wyniósł 32%. Lide-
rem w pozyskiwaniu BIZ w 2011 roku była tym razem Belgia, w której
przedsiębiorcy zainwestowali przeszło 89 mld USD. Na miejscu drugim
uplasowała się ponownie Wielka Brytania, a na trzecim Francja. W sto-
sunku do roku poprzedniego największe wzrost napływu BIZ odnoto-
wano dla krajów, które najdotkliwiej odczuły kryzys w swoich gospo-
darkach. Wzrost BIZ o 388%, najwyższy wśród wszystkich krajów
członkowskich, charakteryzował Grecję. Niepokojące jest jednak to, iż
mimo tak silnego wzrostu wartości BIZ, ilość reinwestowanych zysków
w tej gospodarce maleje, co pozwala wnioskować, że zyski przedsię-
biorstw tam działających są coraz mniejsze i w konsekwencji firmy te
mogą zacząć wycofywać się z tego rynku. Na kolejnych miejscach z du-
żymi wzrostami BIZ uplasowała się Łotwa, Włochy i Portugalia. We
Włoszech znaczący wzrost inwestycji zagranicznych w stosunku do ro-
Magdalena Kinga Stawicka
322
ku 2010 wynikał z przede wszystkim z przeprowadzenia transakcji
przejęcia włoskiego Weather Investments Srl działającego w branży te-
lekomunikacyjnej przez holenderskiego VimpelCom Ltd za 22,4 mld
USD.
Rysunek 2. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w krajach Unii
Europejskiej w roku 2011 (w mln USD)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [World Investment…, 2012, s. 169].
Struktura geograficzna inwestorów zagranicznych lokujących swój
kapitał w państwach członkowskich była analogiczna do roku 2005.
Nadal Europa jest jednym z najważniejszych rynków dla Stanów Zjed-
noczonych i w roku 2011 amerykańskie przedsiębiorstwa dokonały na
terenie UE inwestycji o łącznej wartości przekraczającej 150 mld USD.
Na miejscach kolejnych są Szwajcaria (ok. 44 mld USD), potem Kanada,
Hong Kong, Japonia i Brazylia (nie więcej niż 10 mld USD każdy). Istot-
ny wpływ na wartość pozyskanego przez całe ugrupowanie kapitału
mają również przepływy wewnątrzunijne, szczególnie niemieckie, które
również w tym okresie zostały zintensyfikowane.
3. Porównanie motywów podejmowania inwestycji zagranicz-
nych przez przedsiębiorców w krajach członkowskich Unii Eu-
ropejskiej w latach 2005 i 2011 Ankieta badawcza została skierowana do losowo wybranych firm,
prowadzących swoją działalność na terytorium Unii Europejskiej i po-
siadających w swoim kapitale zakładowym udział kapitału zagranicz-
Czynniki warunkujące wybór miejsca lokowania bezpośrednich…
323
nego. Łącznie w ankiecie wzięło udział ponad 6000 firm z 27 krajów
członkowskich Unii Europejskiej. Ankieta została przeprowadzona
dwukrotnie, w roku 2006 i 2012, a pytania w niej zawarte dotyczyły
wskazania przez przedsiębiorców bodźców, które wpłynęły na dokona-
nie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w danym kraju unijnym.
Tablica 1. Istotność bodźców wewnętrznych skłaniających do podjęcia bez-
pośrednich inwestycji zagranicznych w krajach Unii Europejskiej w 2005 r.
Motywy
Znaczenie bodźca
Bardzo
ważny
Średnio
ważny
Mało
ważny Nieważny
Czy
nn
iki
wew
nęt
rzn
e
Poszukiwanie nowych
rynków zbytu
X
Dążenie do minimalizo-
wania kosztów produkcji
X
Dysponowanie przewa-
gami / atutami
X
Chęć maksymalizacji
zysku
X
Efekt naśladownictwa X
Zdobywanie nowych
umiejętności, doświad-
czeń wiedzy
X
Przyjęta strategia w
przedsiębiorstwie
X
Chęć ograniczenia ryzy-
ka w działalności gospo-
darczej poprzez jego roz-
łożenie
X
Dostęp do unikatowych
surowców
X
Niski koszt podjęcia in-
westycji
X
Omijanie barier handlo-
wych
X
Korzyści skali X
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
W tablicy 1 przedstawione zostały czynniki wewnętrzne wpływają-
ce na podejmowanie decyzji o ekspansji zagranicznej przedsiębiorstw na
rynki unijne. Ważność danej determinanty została określona na podsta-
Magdalena Kinga Stawicka
324
wie najczęściej wskazywanej przez nie odpowiedzi. Jako najważniejsze
bodźce skłaniające do dokonywania BIZ w 2005 roku przedsiębiorcy
wskazali chęć poszukiwania nowych rynków zbytu dla swoich towa-
rów, a także dążenie do maksymalizacji zysku. Przyjęta strategia
w przedsiębiorstwie oraz chęć ograniczenia ryzyka w działalności go-
spodarczej poprzez funkcjonowanie na różnorodnych rynkach uznane
zostały przez zdecydowaną większość respondentów za nieistotne.
Tablica 2. Istotność bodźców zewnętrznych skłaniających do podjęcia bezpo-
średnich inwestycji zagranicznych w krajach Unii Europejskiej w roku 2005
Motywy
Znaczenie bodźca
Bardzo
ważny
Średnio
ważny
Mało
ważny
Nieważ-
ny
Czy
nn
iki
zew
nęt
rzn
e
Przynależność kraju do
UE
X
Przynależność kraju do
strefy euro
X
Oferowanie niższych cen
czynników wytwórczych
X
Zachęty/ulgi inwestycyjne X
Duży rynek zbytu (chłon-
ność rynku)
X
Stabilność gospodarcza i
polityczna kraju goszczą-
cego
X
Zwiększona konkurencja
na rynku krajowym
X
Niesprzyjające warunki
dla sprzedaży produktów
eksportowanych i udzie-
lania licencji firmom z
innych krajów
X
Klimat inwestycyjny kraju
goszczącego
X
Położenie geograficzne X
Dogodna infrastruktura X
Bliskość istniejących ryn-
ków zbytu
X
Ochrona własności akty-
wów
X
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
Czynniki warunkujące wybór miejsca lokowania bezpośrednich…
325
Wśród czynników zewnętrznych (tablica 2), przedsiębiorcy doko-
nujący BIZ w 2005 roku w Unii Europejskiej uznali za najważniejsze ta-
kie bodźce jak: wielkość rynku, oferowanie przez kraj goszczący atrak-
cyjnych cen czynników produkcji oraz zachęt i ulg inwestycyjnych.
Tablica 3. Istotność bodźców wewnętrznych skłaniających do podjęcia bez-
pośrednich inwestycji zagranicznych w krajach Unii Europejskiej w 2011 r.
Motywy
Znaczenie bodźca
Bardzo
ważny
Średnio
ważny
Mało
ważny
Nieważ-
ny
Czy
nn
iki
wew
nęt
rzn
e
Poszukiwanie nowych
rynków zbytu
X
Dążenie do minimalizo-
wania kosztów produkcji
X
Dysponowanie przewa-
gami / atutami
X
Chęć maksymalizacji zy-
sku
X
Efekt naśladownictwa X
Zdobywanie nowych
umiejętności, doświad-
czeń wiedzy
X
Przyjęta strategia w
przedsiębiorstwie
X
Chęć ograniczenia ryzyka
w działalności gospodar-
czej poprzez jego rozło-
żenie
X
Dostęp do unikatowych
surowców
X
Niski koszt podjęcia in-
westycji
X
Omijanie barier handlo-
wych
X
Korzyści skali X
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
W tablicy 3 Autorka zaprezentowała odpowiedzi ankietowanych
z roku 2012. Podobnie jak w roku 2005 przedsiębiorcy inwestujący w UE
najczęściej wskazywali „poszukiwanie nowych rynków zbytu” jako
Magdalena Kinga Stawicka
326
nadrzędny motyw swojej ekspansji zagranicznej. Posiadane przez nich
atuty czy strategia realizowana w przedsiębiorstwie ponownie uznana
została za motyw nieistotny.
Tablica 4. Istotność bodźców zewnętrznych skłaniających do podjęcia bezpo-
średnich inwestycji zagranicznych w krajach Unii Europejskiej w roku 2011
Motywy
Znaczenie bodźca
Bardzo
ważny
Średnio
ważny
Mało
ważny
Nieważ-
ny
Czy
nn
iki
zew
nęt
rzn
e
Przynależność kraju do
UE
X
Przynależność kraju do
strefy euro
X
Oferowanie niższych cen
czynników wytwórczych
X
Zachęty/ulgi inwestycyj-
ne
X
Duży rynek zbytu
(chłonność rynku)
X
Stabilność gospodarcza i
polityczna kraju goszczą-
cego
X
Zwiększona konkurencja
na rynku krajowym
X
Niesprzyjające warunki
dla sprzedaży produktów
eksportowanych i udzie-
lania licencji firmom z
innych krajów
X
Klimat inwestycyjny kra-
ju goszczącego
X
Położenie geograficzne X
Dogodna infrastruktura X
Bliskość istniejących ryn-
ków zbytu
X
Ochrona własności akty-
wów
X
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
Wśród czynników zewnętrznych (tablica 4), oprócz tych najczęściej
wskazywanych przez inwestorów ankietowanych w roku 2006, istotny
Czynniki warunkujące wybór miejsca lokowania bezpośrednich…
327
wpływ na decyzje inwestycyjne i miejsce lokowania działalności miała
stabilność polityczna kraju goszczącego.
Zakończenie
Międzynarodowe przepływy kapitału, w tym w formie BIZ, od-
grywają istotną rolę w kształtowaniu zarówno systemów gospodar-
czych poszczególnych państw, jak i gospodarki rozpatrywanej w skali
globalnej. Z tego powodu państwa świata zabiegają o napływ kapitału
do swoich gospodarek, tworząc atrakcyjne warunki do inwestowania.
Również przedsiębiorcy w pewnym momencie swojego funkcjonowania
na rynku podejmują decyzję o umiędzynarodowieniu swojej działalno-
ści. Ekspansja zagraniczna nie zależy jednak od jednego motywu, ale od
całej ich grupy, a bodźce te mogą wynikać z wnętrza przedsiębiorstwa
lub stanowić impulsy zewnętrzne, pochodzące z kraju goszczącego.
Przeprowadzone przez Autorkę dwukrotne badanie dotyczące istotno-
ści motywów, którymi kierowali się przedsiębiorcy dokonujący inwe-
stycji bezpośrednich w państwach unijnych, pokazało, iż w zdecydowa-
nej większości przedsiębiorstwa kierują się chęcią pozyskania nowego
rynku zbytu dla swoich produktów oraz maksymalizacją zysku. Ponad-
to kraje chcące pozyskać BIZ powinny charakteryzować się dużym
i chłonnym rynkiem, oferować tanie czynniki produkcji oraz zachęcać
inwersorów ulgami i zwolnieniami inwestycyjnymi. Co istotne respon-
denci nie kierowali się w swoich decyzjach przyjętą w firmie strategią
ani posiadanymi przewagami. Dziwi szczególnie ten pierwszy bodziec,
ponieważ przedsiębiorstwa z jednej strony wśród najistotniejszych mo-
tywów wskazały chęć poszukiwania nowych rynków zbytu dla swoich
produktów, a z drugiej strony twierdzą, że ich działanie nie było zapla-
nowane, co wydaje się nielogiczne, a wręcz sprzeczne i daje podstawy
sądzić, że wejście na rynek zagraniczny było przypadkowe. Ponadto
w przypadku drugiego z wymienionych bodźców zastanawiające może
być to, dlaczego firmy nie wykorzystują swoich atutów wchodząc na
rynki obce, czy nie są ich świadome, a może oceniają siebie negatywnie
na tle innych podmiotów?
Zmienność motywów skłaniających do ekspansji zagranicznej na
rynki Unii Europejskiej w ostatnich siedmiu latach jest niewielka. Więk-
szość bodźców wskazywanych jako istotne w ankiecie w roku 2006, zo-
stała ponownie wybrana przez respondentów w roku 2012. Na podkre-
ślenie zasługuje czynnik zewnętrzny określany mianem stabilności go-
Magdalena Kinga Stawicka
328
spodarczej i politycznej kraju goszczącego, uznawany w pierwszym ba-
daniu jako nieważny, natomiast w ankiecie drugiej jako bardzo ważny.
Z pewnością tak duża zmiana istotności tego bodźca spowodowana zo-
stała pojawieniem się kryzysu gospodarczego w wielu krajach unijnych
i zwiększeniem się ryzyka prowadzenia działalności na ich terytorium.
Oznacza to, że w latach kolejnych państwa UE, charakteryzujące się sta-
bilną sytuacja gospodarczą, mogą stać się głównym beneficjentem stru-
mienia inwestycji napływającego do krajów Wspólnoty.
Literatura
1. Geldner M. (1986), Przyczynek do teorii zagranicznych inwestycji bezpo-
średnich, Monografie i opracowania, SGPiS, Warszawa, nr 193.
2. Oziewicz E (1998), Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w rozwoju go-
spodarczym Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
3. Przybylska K. (2001), Determinanty bezpośrednich inwestycji zagranicz-
nych w teorii ekonomii, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
w Krakowie, Zeszyt Naukowy Nr 144, Kraków.
4. Rymarczyk J. (1996), Internacjonalizacja przedsiębiorstwa, Polskie Wy-
dawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
5. Witkowska J. (1996), Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Europie
Środkowowschodniej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
6. World Investment Report 2006. FDI from Developing and Transition Eco-
nomies: Implications for Development (2006), United Nations, New
York and Geneva.
7. World Investment Report 2012. Towards a New Generation of Investment
Polices, United Nations Conference on Trade and Development (2012),
New York and Geneva.
Streszczenie Unia Europejska jest głównym beneficjentem, a także inwestorem kapitału
zagranicznego na świecie. Corocznie przedsiębiorcy z całego świata lokują
w krajach członkowskich około 35% strumienia globalnych inwestycji. Celem
artykułu jest omówienie motywów, jakimi kierowali się przedsiębiorcy doko-
nujących bezpośrednich inwestycji zagranicznych na terenie Unii Europejskiej.
W pierwszej części artykułu Autorka dokonuje przeglądu polskiej i światowej
literatury w zakresie teorii omawiających problematykę wyboru miejsca lokali-
zacji swojej działalności przez przedsiębiorców przez pryzmat motywów
i czynników, jakimi kierują się w swoich decyzjach. W drugiej części opraco-
Czynniki warunkujące wybór miejsca lokowania bezpośrednich…
329
wania przestawione zostało zjawisko napływu BIZ do państw członkowskich
w latach 2005 i 2011, a także wskazano liderów w odbiorze tej formy kapitału.
Część trzecia to syntetyczne zestawienie wyników badań ankietowych prze-
prowadzonych przez Autorkę w 2006 i 2012 roku, których celem było określe-
nie bodźców, jakimi kierowali się przedsiębiorcy w swoich decyzjach o ekspan-
sji na rynki unijne. Na ich podstawie wyciągnięte zostały wnioski, w których
nacisk Autorka postawiła na określenie motywów istotnych i mniej istotnych
przy tego typu działaniach, a także ich zmienność w ostatnim pięcioleciu.
Słowa kluczowe BIZ, motywy, determinanty, Unia Europejska
Factors conditioning location of foreign direct investments in the Eu-
ropean Union - comparable work – years: 2005 and 2011 (Summary) The European Union is both, a main beneficiary and a main investor in-
vesting the foreign capital around the world. Every year entrepreneurs from
around the world invest in the Member States approx. 35% of the global stream
of investments. The goal of this paper is presentation of motives of entrepre-
neurs who carry out foreign investments directly in the area of the European
Union. In the first part of the paper the Author reviews Polish and world
sources focused on theories on locations selected by entrepreneurs on the basis
of motives and factors, which determine the process of selection of locations. In
the second part of the paper a phenomenon of inflow of the FDI into the Mem-
bers States in 2005 and 2011 was presented as well as leaders among beneficiar-
ies of this form of the capital. The third part is a list of results of surveys con-
ducted by the Author in 2006 and 2012. The aim of the survey was determina-
tion of factors, which were taken into accounts by the entrepreneurs when mak-
ing decision on expansion into the Union's markets. On the basis of the surveys
some conclusions occurred. The author managed to specify more and less sub-
stantial motives and their variability in the period of recent five years.
Keywords FDI, motives, determinates, European Union