cumledeanlam

8/9/2019 cumledeanlam

1/6

www.kpsscafe.com Cmlede Anlam Yarglarna Gre Cmleler :

E Anlaml (Anlamda) Yarglar : Anlam ynnden birbirine uyan, deiik szckler kullanlmasna ramen ayn dnceyi, ayn yargy aktaran cmlelere e anlaml cmleler denir. Eanlaml yarg bildiren cmleleri bulabilmek iin, her cmleyi ayr ayr deerlendirmek ve "Bu cmleokuyucuya ne demek istiyor?" sorusuna cevap aramak gerekir.rnek :

ada Trk iiri bizim yurdumuzun, biziminsanmzn sesini yanstmad srecegelime gsteremez.

Duygu ve dncelerini birka szck ilesyleyebilmek, ancak yksek insanlara der.

iirimizin sanatsal ynden geliebilmesi, her eyden nce ulusal deerlerimiziyanstabilmesiyle mmkn olacaktr.

Az szle ok ey anlatabilmek ancak yetenekliinsanlarn iidir.

Yakn Anlaml Yarglar : Cmlelerin ilettii yarglar, anlamca birbirinin zdei olmasa dayakn anlamllk zellii tayabilir. Yakn anlaml cmleleri belirlemek, cmleleri doru yorumlamayave cmleden iletilen mesaj kavramaya baldr.rnek :

Aydn insan, toplumu dnrken, toplumunpeinden gitmek zorunda olmayan biridir.

Dalkavukluk, hibir zaman yksek ruhlukimselerde grlmez.

Halk iin almak demek, onu her zamanonaylamak demek deildir.

Dalkavukluk, aalk ruhlu kimselerezgdr.

zel ve Nesnel Yargl Cmleler : znel Yargl Cmleler : znede, yani sz syleyen kiide oluan; nesnelerin gereinedeil, kiilerin duygu ve dncelerine bal olan, bu nedenle de kiiden kiiye deiebilen

yarglardr. znel anlatmda kii, cmleye kendi duygularn katar, bir yorum yapar. Bu tr yarglar, "bence, bana gre" anlam tar.Nesnel Yargl Cmleler : znenin, yani sz syleyen kiinin dnce ve duygularna deil,nesnenin, varln kendi gereine dayanan, dolaysyla kiilere gre deimeyen yarglardr.Bu tr yarglarn, yorum ve deerlendirme iermeme, kantlanabilir zellikte olma, herkes iinayn anlam tama, akla ve manta dayal olma gibi zellikleri vardr.

rnek Cmleler :Dostluun olmad yerde insanca hibir deerin geliebileceine inanmyorum.

Oyunda drt kadn, erkek oyuncu rol alm.

Dostluk, insann ve insanln en byk, neyce deerlerinden biridir.

yknn yan sra birok iir yazm,bunlardan bazlar bestelenmitir.

airin, sesini daha geni kitlelereduyurabilmesi iin dergilerde daha skgrlmesinde yarar var.

Kyden kente yaplan gler her yl birazdaha artmakta, bu nedenle kentlerde konutsorunu ciddi boyutlara ulamaktadr.En iyi yaplan tatil, ormanda yaplan tatildir. Fatih Sultan Mehmet, stanbul'u aldnda 21yandayd.

yi bir romanc, iir yazamaz; ama iyi bir air,roman yazabilir.

Trkiye Avrupa Topluluu'na girebilmek iineitli giriimlerde bulundu.

Genel ve zel Anlaml Cmleler : Aralarndaki ortak zelliklere gre, daha ok varlkapsayan, ayn kavramlar topluca dndren szcklere genel; anlamlar snrl olan,kavramlar teke tek dndren szcklere zel anlaml szckler denir. Buradan hareketle genelanlaml szcklerin kullanld cmleler, genel, zel anlaml szcklerin kullanld cmleler isezel anlaml yarg ierir.rnek :

Geri kalm lkelerde spora hi nem verilmez. (Genel Anlaml)Hindistan, futbola hi nem vermeyen bir lkedir. (zel Anlaml)Dnyada en ok satan kitaplar, romanlardr. (Genel Anlaml)lkemizde en ok satan kitap tr, polisiye romanlardr. (zel Anlaml)


2/6

Anlatmlarna Gre Cmleler :Dorudan ve Dolayl Anlatml Cmleler Dorudan (Dolaysz) Anlatm : Sylenenleri biimsel bir deiiklie uratmadan, kiilerinsyledii ya da szn sylendii biimde, olduu gibi aktaran cmlelerin anlatmna denir.Dolayl Anlatm: Bir szn kii, zaman, anlatc deiiklikleriyle aktarlan biimidir. Bu anlatmbiimiyle kurulan cmlelere daha ok roman, yk gibi anlatmsal trlerde, olaylarn yazar tarafndan anlatlmasnda rastlanr. rnek :

En iyi romanlar, bir bunalm dneminde yazlr, der Dostoyevski. (Dorudan)En iyi romanlarn bir bunalm dneminde yazlacan sylyor Dostoyevski (Dolayl)Turgut Uyar : "Nobel dln kazanan bu yazar, en iten dileklerimle kutlarm." Diyor.(Dorudan)Turgut Uyar, bir yazsnda , Nobel dl kazanan bu yazar en iten dilekleriyle kutladnbelirtiyor. (Dolayl)

Yorumlama Bildiren Cmleler : Yorumlama, grlp duyulanlardan anlatcnnkendince bir anlam karmas, aklama yapmasdr. Yorumlama, bu zelliiyle kiisel, znel bir deerlendirmedir. rnek :

Edip Cansever'in iirleri srekli bir alm ve geliim iinde grlyor.Eitim bir okul sorunu deildir, o insann kendisinde tad bir eylemdir.Ne zaman yzne baksam gzlerini karyor, sanki benden bir eyler saklyor.

Deerlendirme Cmleleri : Deerlendirme zellii tayan cmlelerde anlatc; bir yapt ,bir sanat, bir olayla ilgili olumlu ya da olumsuz belirlemeleri anlatr.rnek :

Yazarn bu romannda ok etkileyici bir anlatm var.Yazar, srekli gerilimler yaratarak okurun ilgisini hep canl tutuyor.Son sergideki resimlerinde, yeil tonlar krmz tonlardan daha ok kullanm.

Tanm Cmleleri : Tanmlama; bir kavram, bir durumu nitelik ve zellikleriyle belirleme,ilevini gsterme ya da onu benzerlerinden ayran ayrc ynlerini gstermeye denir. Bu amalakurulan cmlelere de tanm cmlesi denir. Bir kavramn, bir varln anlatld cmleye "Bunedir?", "Bu ey nedir?" sorusunu ynelttiimizde yant alabiliyorsak bu cmle bir tanmcmlesidir. rnek :

Roman, olmu ya da olabilecek olaylar anlatan uzun bir edebiyat eseridir.Sanatsal yaratmn temeli, doay taklit etmek deil, yeniden biimlendirmektir.

Cahillik ve bilgisizlik bir toplumu iten ie kemiren bir kurttur.Kartlk Bildiren Yarglar : Baz cmlelerde birtakm olay ya da olgularn kart zellikleriverilir. Kartlara yer vermek, anlatm belirgin klar.rnek :

Dars gnlk gnelik, halbuki burada paltolarmz bile bizi stmaya yetmiyor.Alarm hatra geldike gltklerimiz.Bir vard, bir yok oldu; byledir dnyann hali.

Anlamlarna Gre Cmleler Olumlu Cmle : Yklemin bildirdii anlam, eylemin yaplmas dorultusundaysa bu tr cmlelere olumlu cmle denir. rnek :

Ne kadar geriye bakarsanz, o kadar ileriyi grrsnz. (Olumlu eylem cmlesi)z gerek yaam dayal tiyatro yaptlar, dorudur ve gzeldir. (Olumlu ad cmlesi)Sattnz mallarn dkmn karp kar hesaplayalm. (Olumlu eylem cmlesi)

Olumlu Cmleler kiye Ayrlr :Biimce ve anlamca olumlu cmleler : Bu tr cmlelerde olumsuzluk bildiren hibir dil birimikullanlmaz, yklemin yanstt anlamda olumlu olur.rnek :

Ne zamandr gelmenizi bekliyorduk.Biimce olumsuz, anlamca olumlu cmleler : Bu tr cmlelerde cmlenin kuruluu olumsuz,anlamysa olumludur. rnek :

Seni srekli eletiren ve senin kuyunu kazan bu insan nasl bilmezsin? (bilirsin)Bu kadar ok dversen hangi ocuk yaramaz olmaz? (yaramaz olur)

Olumsuz Cmle : Bir eylemin gereklemediini, gereklemeyeceini ya da bir eyinyokluunu bildiren cmlelerdir.rnek :

Aradnz kii burada yok. (Olumsuz ad cmlesi)Dnk davranlarnz hi tasvip etmedim. (Olumsuz eylem cmlesi)Kimse olayn nedenini bilmiyor. (Olumsuz eylem cmlesi)

Olumsuz Cmleler kiye Ayrlr :Biimce ve anlamca olumsuz cmleler : Bu tr cmlelerde yklem ya olumsuz bir eylemdir yada yarg bildiren ad soylu bir szcktr. rnek :


3/6

Mutluluunu herkesle paylasan da yalnzln paylaamazsn.Baar, zannedildii kadar kolay elde edilen bir ey deildir.

Biimce olumlu, anlamca olumsuz cmleler : Bu tr cmlelerde olumsuzluk anlam tayan ekya da szck kullanlmad halde cmleler olumsuzluk bildirir.rnek :

Kim demi onu ok sevdiimi? (sevmiyorum)O kadar sinirli ki ona paray kaybettiini syle syleyebilirsen. (syleyemezsin.)

Soru Cmlesi : Bir iin yaplp yaplmadn sormak, bir eyin nedenini renmek, durumlailgili bilgi edinmek ya da kukuyu gidermek... gibi amalarla kurulan cmlelere soru cmlesidenir. rnek :

Kardein eve geldi mi?Daha ok hangi kitaplar okuyorsunuz?Olanlar sana kim anlatt?Buraya nasl geldin?

Soru eleri kullanlarak soru cmleleri kurulabildii gibi, bu yolla cmleye deiik anlamzellikleri de katlabilir.Bu adan soru cmleleri ikiye ayrlr :Gerek Soru Cmlesi : Yant gerektiren, soruyu sorann yant bekledii soru cmleleridir.Gerek soru cmleleri u amalarla kurulabilir :

Cmlenin elerinden birini ya da birkan renmek iin, rnek : Bu elbiseyi mi aldnz?Hangi kitab ne zaman okudunuz?

Eylemin yaplp yaplmadn sormak iin, rnek :Ismarladm kitaplar alacak msn?Anlalmayan bir dnceyi, bir duyguyu sormak iin, (Yineletme amal sorular) rnek :retmen gelmeyecek mi dediniz?Anlalmayan bir soruyu anlamak iin, rnek :Buraya neden mi geldim?

Szde Soru Cmlesi : Yant gerektirmeyen, cmleye ama, kmseme, inanmay,beklenmezlik, zlem ... vb. anlamlar katmak iin kurulan soru cmleleridir. rnek :

nne baksan kr msn? (Azarlama)Bugn retmen gelir mi ki? (Olaslk)Bu yksek notu almak sana m kald? (Kmseme)Nerde o gnler? (zlem)O zavall kime ktlk edecek ki? (Onaylatma)

Dilek (istek) Cmlesi : Bir dilei, bir istei, bir arzuyu, bir temenniyi bildiren cmlelere,anlamlar ynnden dilek veya istek cmlesi denir. rnek :

Yarn bizde toplanp bir gzel yemek yiyelim. ocuk tek kazansn da neresi olursa olsun. Umarm ileriniz yolunda gidiyordur. Ah u bahar bir gelse, ocuklar nee iinde koup oynasa. nallah btn dlerin bir gn gerek olur.

Allah sana uyuz versin de trnak vermesin.Gzn kr olsun.

Emir (Buyruk) Cmlesi : Emir kipiyle kurulan ya da gelecek zaman kipinin emir anlamylakullanld cmlelere, anlamlar ynnden emir cmlesi denir. rnek :

Sandalyeyi ek, sessizce oturup bekle.retmeniniz izinli, grlt etmeden ders aln.Herkes devlerini nmzdeki hafta getirecek, not alacak.uraya da bir hal ser, ortal topla.Sen de al ve para kazan artk.

nlem Cmlesi : Korku, acma, arma, sevinme, kzma gibi anszn beliren duygularanlatmaya yarayan cmlelere, anlamlar ynnden nlem cmlesi denir. rnek :

Ah, elim yand!Kapy atm ki bir de ne greyim!Oh, okul bitti, rahat bir nefes alalm!O... kimler gelmi, kimleri gryorum!Elimi cebime attm ki czdan yok!

eriklerine Gre Cmleler


4/6

Varsaym eren Cmleler : Varsaym, gerekte olup olmadna, olmayacanabaklmakszn bir olay ya da durumu bir sre iin var kabul etmektir. Varsaym anlam tayanyarglarda genellikle "tutalm ki, diyelim ki, farz edelim, dn ki" gibi ifadelere yer verilir. rnek :

Byk ikramiye sana kt diyelim, bana ne alrsn?Tut ki puann yetmedi ve niversiteye giremedin.u anda kapnn alndn ve olunun geldiini farz edelim.Gzlerini kapa ve smscack bir odada darda yaan kar seyrederek ay itiimizi dn.nyarg Bildiren Cmleler : Bir eylem henz sonulanmadan, o eylemin nasl

sonulanaca konusunda fikir yrten cmlelerdir. rnek :Bizi grr grmez yine barp aracak.Ben zaten onun sulu olduunu batan biliyordum.Greceksiniz, son iirlerinde de ayrlk ve lm zerine konuup bizleri hayal krklnauratacak.Bu ocuun bir baltaya sap olamayaca batan belliydi.

neri Bildiren Cmleler : Bir sorunu zmek, herhangi bir konuda yol gsterip bilgi vefikir vermek amacyla, ne srlen gr, dnceyi ve teklifi ieren cmlelere neri bildirencmleler denir. rnek :

Kitabn sonuna bir de kaynaka konsa iyi olur.Konuyu iyice anlamak istiyorsan, nce tekrar et, sonra da bol bol soru z.Oyunda gnlk yaamn derinliine fazlaca girilmeseydi, oyun daha derli toplu olurdu.Siyah etein stne mavi desenli gmleini giyersen sana daha ok yakr.

slupla ilgili Cmleler : Bir yazar ya da bir eserin dil ve anlatm zelliklerine slup denir.slubun iki boyutu vardr. Biri yazarn teknii, kurgusuyla; dieri dil ve anlatm zellikleriyleilgilidir. Herhangi bir metne ynelttiimiz "Nasl anlatlm?" sorusuna dil ve anlatmla ilgili bir yant alrz ve aldmz bu yant, yazarn slubunu ortaya koyar. rnek :

lk kitabnda Halk edebiyat syleyiiyle yazd kk iirler vard.Tasvir blmlerinde dili iyice arlam; yazar sz oyunlarna sk sk bavurarak sfatl,mecazl ve sanatl bir anlatm kullanmtr.Ksa ve zl bir anlatm, devrik cmleler, eserine en belirgin zelliidir.

Olaslk - Olabilirlilik Cmleleri : Olaslk, kesinlii olmakszn bir olay ya da durumunortaya kmasnn beklenilmesidir. Bu tr yarglar kesinlik anlam tamaz. rnek :

Yarn ie biraz ge gelebilirim.imdi bizim oralara da bahar gelmitir.Snav zaman yaklat, herhalde dzenli bir alma yapyordur.Durumu ok iyi, bu ocua kk bir yardmda bulunur sanyorum.

Eitliin Sz Konusu Olup Olmadn Bildiren Cmleler : Kimi cmleler,herhangi bir eyin ortadan ya da eit biimde blnd anlam tar. Bu tr yarglarda eitliksz konusudur. Ancak kimi cmlelerde herhangi bir eyin ortadan veya eit olarak blnmediianlam vardr ya da eitliin olduuna dair herhangi bir ipucu verilmemitir. Bu tr cmleler deeitlik sz konusu deildir. rnek:

Harlklarn karde pay yaparak birka gn idare ettiler. (Eitlik Anlam)Bir elmay yar yarya paylap yediler. (Eitlik Anlam)Kardeler, mirastan paylarna deni alp, sessizce ayrldlar. (Eitlik sz konusu deil)irketin karn hisseleri orannda paylatlar. (Eitlik sz konusu deil)

Gereklememi Bir Beklentiyi Dile Getiren Cmleler : Beklenti, bir olgununsonunda gereklemesi beklenen sonu, bireyin, belli art ve durumlarn alaca biimler veyakendisinden beklenenler konusundaki n gr anlamna gelir. Bu tanmlamaya bal olarakkimi cmlelerde bir beklentinin gereklemedii ynnde bir anlam ve yarg grlr. rnek :

Ankara'ya geldiinde beni arar sanmtm. Bizi bu sefer daha scak karlayacan dnmtk. Yl boyunca alp didindiini grnce iyi bir okula gireceini zannediyordum. Bu iten daha ok para kazanacamz ummutuk.

Gerekte Var Olmayp yle Sanlma Anlam Tayan Cmleler : Kimi cmleler,herhangi bir olgu gerekte var olmad halde, kiinin bu olgunun var olduunu zannetmesianlamn tar. rnek :

Ben onun kardei deil, dmanydm sanki.Adama bak, sanki para vermi de karln bekliyor.Arkada sorular zdke, kendisi zyor gibi seviniyordu.


5/6

Hayflanma - zlme Anlam Tayan Cmleler : Hayflanma cmleleri bir olay,durum ve kii karsnda zlme ya da yerinme anlamlarn tar. rnek :

Kular g ediyor, ne yazk ki k geliyor.O gzelim kz, birka ylda kp yaland.Yreinin acsn, yllarn izini tayordu yzndeki derin izgiler.Zavall adam, ocuklarn yetitirebilmek iin ne aclar ekti.

Sitem - Kzgnlk Anlam Tayan Cmleler : Sz ya da hareketleriyle, birinin, bir kimseyi krdn, zdn veya gcendirdiini fkelenmeden dile getiren cmleler sitemanlatml; sz syleyenin bir kiiye kzdn anlatan cmlelerse kzgnlk anlaml cmlelerdir.rnek :

Her hafta sonu toplanp kra gidersiniz de beni armazsnz.nsan, kendisine bunca emei geen insan bir kere de olsa arayp sorar.Dediklerimi yapma da greyim seni!Sen kim oluyorsun da bana kar byle konuuyorsun!

Yaptn Konusuna Deinen Cmleler : Bir anlatmda verilmek istenen z, dnce veduygu btnne ierik ad verilirken kimi cmleler, herhangi bir yaptn konusuna ya da zn neolduuna yani ieriine deinir. rnek :

Cahit Stk'nn iirlerinde genel olarak lm ve yalnzlk temas ele alnyor.Romanda kent insanlarnn bireyci yaamlar ve bunun yaratt bunalmlar anlatlm.mer Seyfettin, kimi yklerinde ocukluk ve askerlik anlarn iliyor.Ziya Osman Saba, yaln ve iten bir anlatmla yoksul yaamlara kar duyduu ezikliianlatr bu iirinde.

Aamal Bir Durumu Bildiren Cmleler : Aamal bir anlam ieren cmlelerde, bir durumun gitgide ilerlemesi anlam vardr. rnek :

Zavall kadn srekli zayflyor, her geen gn biraz daha klyordu. Uak nce havaland, sonra yava yava bulutlarn arasnda kayboldu. Hastamz gnden gne iyiye gidiyor. Kurun srtndan girince, asker nce dizlerinin zerine kt, sonra boylu boyunca yere

yld. Beenme - Takdir Etme Anlam eren Cmleler : Beenme, takdir etme anlamieren cmleler, herhangi bir eye ynelik beeniyi, vgy dile getiren cmlelerdir. rnek :

Akolsun delikanlya, rakibinin srtn bir hamlede yere getirdi.Her trl rezaletin yaand bu evrede drst ve tertemiz bir insan olarak yetiti.Eserlerinde yapayla kamadan iten ve yaln bir syleyile dile getirir duygularn.Bozkrn ortasnda alm sapsar bir iektir bu iirler.

Anlam likilerine Gre Cmleler : Bileik ve sral cmlelerde birden ok yarg, nermebulunur. Genellikle Bu yarglar arasnda ya da tek yargl anlatmlarda deiik amalarla deiik anlamilikileri kurulabilir. Balalar, ilgeler ya da dier dil birimleriyle kurulan anlam ilikilerinin balcalarunlardr:

Neden - Sonu likili Cmleler : Bir cmlede ifade edilen yarglardan birinin neden,dierinin sonu olabilecek biimde kullanlmasyla ortaya kan cmleler, neden sonu anlamtar. Bir cmlede neden sonu ilikisi genellikle "iin, ile, den dolay, den tr" ilgeleriylekurulabilecei gibi "den / dan" eki ya da kimi bala ve szcklerle de kurulabilir. Byle

cmlelerde "neden" bildiren ksm bata ya da sonda olabilir. rnek : Youn kar ya yznden Ankara - stanbul seferleri iptal edilmi. Elindeki ii bitiremediinden bir hafta kadar yeni bir i alamayacan syledi. Derslere srekli ge gelmesi ve devlerini zamannda yapmamas retmenini ok

kzdryordu. UYARI :"-den" ekiyle "dolay" ve "tr" ilgelerinin birlikte kullanlmas genellikle gereksiz szckkullanmndan kaynaklanan anlatm bozukluu yaratr. Ancak anlatm bozukluu olmayankullanmlar da vardr. rnek :

Sizi sevdiimden dolay byle davranyorum. ("dolay" ilgeci gereksiz kullanlm)Bundan dolay akam size gelemeyiz. (anlatm bozukluu yok)

Ama - Sonu likili Cmleler : Sonu bildiren bir yargyla o sonucun hangi amala

yapldn anlatan bir baka yargdan oluan cmlelerdir. Bu iliki "-mek / -mak iin, -mek / -mak zere" ilgeleri ya da "-e , -a" ekiyle kurulur. rnek :Biraz hava almak ve dinlenmek iin arkadalaryla Pazar gn piknie gideceklermi.


6/6

Onunla bu durumu btn ayrntlaryla deerlendirmek zere tekrar bir araya geleceiz.Okula onu grmeye gittim.

Aklama likili Cmleler : Aklama, bilinmeyeni bilinir klmaktr. Bir kavram, durum yada olguyla ilgili bilgi vermek amacyla kurulan cmleler, aklama nitelikli cmlelerdir. Aklamabelirten cmlelerde yarglar arasndaki balant balalarla kurulur. rnek :

Bugn okula gitmeyeceim; nk hastaym.Yznden den bin para, anlalan zgnsn.Koul likili Cmleler : Bir durumun, yargnn olumasn, gereklemesini, bir dier yarg ile, anlatlan koulun olmasna balayan cmlelerdir. Bu iliki genellikle "-se / -sa" dilekkoul kip ekiyle, "ise" ek-eylemi ya da balalarla salanr. rnek :

Annem sana baktka genlik yllarn anmsadn sylyor.Sinemaya gideceksin; ancak nce devlerini bitir.stediin her eyi alrm, yeter ki snfn ge.Git; ama saat on ikiden nce evde ol.Buraya gelirse grebiliriz.

Karlatrma Cmleleri : Karlatrma, birbirleriyle ilikili iki varlk, iki kavram ya daherhangi iki eyi, ortak olan ya da olmayan ynleriyle anlatmaktr. Karlatrma cmlelerinde;karlatrma ilikisi "gibi, kadar, daha, en..." gibi bala, ilge ve belirtelerle kurulur. rnek :

Haber alma gereksinimini en iyi karlayan iletiim arac televizyondur.Hibirimiz onun kadar duyarl ve hogrl deildik.Kendi yat insanlardan daha gen ve daha diri bir grn vard.

Cmle Tamamlama : Kimi zaman bir yarg btnlnden bir szck yada szck beikarlm olabilir. Yargnn anlamsal ve anlatmsal btnl gz nnde bulundurularak bueksik tamamlanr.Tamamlanacak ve tamamlayacak cmleler ya da szler arasnda;

Anlamsal iliki doru kurulmaldr.Zaman ve kii ynnden uyum olmaldr.Cmleleri anlamca balamak iin uygun balalar kullanlmaldr.

rnek : nsanlar bilerek ya da bilmeyerek doann dengesini bozuyorlar, sonra ayn doaykorumak iin sempozyumlar dzenleyip, dernekler kuruyorlar; nk...

Doann kendileri iin yaamsal deerini biliyorlar.Yanl yaptklarnn bilincindeler.Kendilerini affettirmek istiyorlar.Doay taklit etmek istiyorlar.

Kaynak: [email protected]

cumledeanlam

Documents

Transcript of cumledeanlam