Meunarodno porodino pravo

Meunarodno porodino pravoU savremeno doba porodinopravne odnose sve vie karakterie elemenat inostranosti. Vie nego ikada, ljudi prelaze granice svoje zemlje, u potrazi za poslom, ili zbog turizma ili drugih razloga i dolazi do zasnivanja braka izmeu lica razliitog dravljanstva, porijekla, tradicije. Takoe, sve ei su sluajevi meunarodnih porodica gdje postoje viestruko izraeni elementi inostranosti: razliita dravljanstva lanova porodica, razliita prebivalita ili uobiajena boravita, posjedovanje imovine u razliitim dravama, zasnivanje radnog odnosa van granice svoje zemlje i sl. U domenu materijalnopravnog regulisanja porodinopravnih odnosa smanjuju se razlike u nacionalnim zakonodavstvima. Pravo na brak, odnosi roditelja i djece koji se tretiraju kao univerzalna ljudska prava (u Povelji OUN, u Univerzalnoj deklaracija o pravima ovjeka, u Meunarodnom paktu o graanskim i politikim pravima, u Evropskoj konvenciji za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda) ine da se u nacionalnim zakonodavstvima naputaju koncepti koji bi predstavljali povredu ljudskih prava (pitanja koja se odnose na diskriminaciju odreenih kategorija lica na osnovu pola, vjere, rase, branog ili vanbranog porijekla, neraskidivost braka i sl.). Oblast mjerodavnog prava za porodine odnose i dalje je, najveim dijelom regulisana nacionalnim propisima a konkretna rjeenja zavise od pravne tradicije, istorije, vjeroispovijesti lica u pitanju i dr. injenica da je na meunarodnom planu izostalo jedinstveno regulisanje mjerodavnog prava za brane odnose dovodi do estih sukoba zakona u ovoj oblasti, posebo imajui u vidu intenzitet migracija i uopte kontakata sa stranim elementom. Sve to doprinosi uestalom nastajanju porodinih odnosa koji su u vezi sa vie drava, pa se poveava i broj pravnih pitanja iz takvih odnosa. Ova pitanja su od posebnog znaaja za Crnu Goru jer iako se ne zna taan broj crnogorskih iseljenika i njihovih potomaka irom svijeta, procjenjuje se da ih ima koliko i stanovnitva koje ivi u Crnoj Gori, a znaajan broj ima crnogorsko dravljanstvo[footnoteRef:2]. [2: Strategija saradnje sa dijasporom za period 2011-2014. godina, Ministarstvo vanjskih poslova, 2010, str. 4. Vidi: http://www.mvpei.gov.me/rubrike/Uprava-za-dijasporu/.]

U narednim izlaganjima ograniiemo se na osvrt na osnovna pitanja kolizionopravnog regulisanja branih odnosa, odnosa izmeu roditelja i djece, kao i obaveza izdravanja.Mjerodavno pravo za brane odnoseInostrani element u branom odnosu, gledano iz ugla domaeg organa, pored dravljanstva jednog od suprunika moe biti izraen i u vidu prebivalita, odnosno uobiajenog boravita jednog ili oba supruika, kao i mjesta zakljuenja braka. Pored toga, inostrani element se moe javiti i u jednom broju brakova zakljuenih izmeu domaih dravljana, ako je mjesto zakljuenja braka, ili zajedniko prebivalite ili uobiajeno boravite suprunika tokom trajanja braka bilo u inostranstvu. U nastavku, ukazujemo na osnovne tendencije u uporednopravnom kolizionom regulisanju ovih odnosa kao i na rjeenja prava Crne Gore u domenu odreivanja mjerodavnog prava za materijalne uslove za zakljuenje braka, formu braka, nevanost i razvod braka, lina i imovinska dejstva braka. 55. Mjerodavno pravo za materijalne uslove za zakljuenje brakaUvodDa bi se zakljuio punovaan brak neophodno je da su ispunjeni odreeni materijalni i formalni uslovi koje propisuje mjerodavno pravo. Materijalni uslovi za punovanost braka obuhvataju odreene injenice, bez ijeg ispunjenja nema punovanog braka, dok se formalni uslovi odnose na zakonom predvienu formu zakljuenja braka, koja obuhvata nadlenost organa i nain zakljuenja braka. Sa aspekta meunarodnog privatnog prava, ova podjela ne mora biti tako jasna i nedvosmislena i pitanje ta e se smatrati formalnim a ta materijalnim uslovima moe predstavljati povod za problem pravne kvalifikacije. Postoje odreena pitanja koja se u nekim pravima kvalifikuju kao problemi forme braka, dok se ta ista pitanja prema drugim pravima shvataju kao materijalni uslovi za zakljuenje braka. Tako, npr. saglasnost roditelja za stupanje u brak maloljetnika se u Engleskoj smatra pitanjem forme braka, u Francuskoj je to jedan od materijalnih uslova za zakljuenje braka. U pravu Crne Gore Porodini zakon precizira materijalne uslove koji moraju biti ispunjeni da bi se zakljuio punovaan brak: razliitost polova buduih branih drugova; saglasnost izjavljenih volja za sklapanje braka; nepostojanje branih smetnji koje predvia zakon (branost, nesposobnost za rasuivanje i srodstvo) i zakljuenje braka u cilju zajednice ivota[footnoteRef:3]. Odredbe Porodinog zakona e se uvijek primijeniti kada se pred nadlenim organom matiarem u domaoj dravi zakljuuje brak izmeu dva domaa dravljana. Ali, ako postoji neki relevantan element inostranosti, porodinopravni odnos postaje odnos meunarodnog privatnog prava. Kao prethodno pitanje se javlja po pravu koje zemlje e se cijeniti ispunjenost materijalnih uslova za zakljuenje braka. Kada primjenom odgovarajue kolizione norme ustanovimo pravo koje zemlje e biti mjerodavno za materijalne uslove za zakljuenje braka, tek onda se pristupa primjeni odredaba koje neposredno reguliu ovu materiju (npr. ako je na osnovu kolizione norme iz crnogorskog Zakona o meunarodnom privatnom pravu za materijalne uslove za zakljuenje braka mjerodavno pravo Crne Gore, primijenie se gore navedene odredbe o materijalnim uslovima za zakljuenje braka iz Porodinog zakona Crne Gore). [3: lanovi 16-24 Porodinog zakona.]

Kumulativna primjena prava dravljanstva buduih suprunika Povode sukobu zakona u ovoj oblasti daje razliito regulisanje materijalnih uslova za zakljuenje braka u raznim zemljama. Monogamija je jedno od osnovnih naela savremenog prava, ali u zemljama erijatskog prava dozvoljen je brak izmeu jednog mukarca i etiri ene. Takoe, u najveem broju zemalja brak je definisan kao zajednica ivota mukarca i ene, a istopolni brakovi nisu dozvoljeni. Pobono srodstvo kao brana smetnja je, takoe, razliito regulisano u uporednom pravom (u nekim pravnim sistemima branu smetnju predstavlja drugi, u nekim trei, a u nekim etvrti stepen pobonog srodstva). Razlike se javljaju i u pogledu tazbinskog i adoptivnog srodstva kao smetnji za zakljuenje braka. Uzrast koji se trai za zakljuenje braka je, takoe, razliito regulisan u uporednom pravu (obino se povezuje sa punoljetstvom, ali se u nekim pravima kree od 14-20 godina), a razliit je i uzrast maloljetnog lica za koji je mogue dobiti odobrenje za sklapanje braka. I nesposobnost za rasuivanje, mane volje i dr. na razliit su nain regulisani u uporednom pravu. Samim tim, u zavisnosti od mjerodavnog prava, brak sklopljen izmeu istih lica bi hipotetiki mogao biti punovano sklopljen u jednoj zemlji, dok bi mogao biti nitav u drugoj zemlji. U pogledu materijalnih uslova za zakljuenje braka uporedno meunarodno privatno pravo poznaje dva osnovna principa pri formulisanju kolizionih normi. Jedan pristup, koji je manje zastupljen u uporednom pravu odreuje kao mjerodavno, pravo zemlje u kojoj se brak zakljuuje. Primjena prava zemlje u kojoj se brak zakljuuje se svodi na primjenu jednog, i to domaeg prava, koje organ primjene prava najbolje poznaje i to predstavlja pozitivnu stranu ovog rjeenja. Ali, problem se moe javiti kada to pravo predvia rjeenja koja su nespojiva sa rjeenjima personalnog prava jednog od vjerenika, to moe dovesti do toga da takav brak ne bi mogao biti priznat u zemlji ije npr. dravljanstvo ima to lice.Drugi pristup polazi od personalnog pravo buduih suprunika (njihovog dravljanstva, prebivalita ili uobiajenog boravita), a najzastupljeniji vid je primjena prava dravljanstva ovih lica koji, ako lica imaju razliita dravljanstva, moe dovesti do kumulativne primjene dva prava. Ako se polazi od dravljanstva oba budua brana partnera, bez obzira na to da li je jedan od njih domai dravljanin, ili oboje imaju strano dravljanstvo, zakonodavac izraava tenju koja je usmjerena na to da se izbjegne situacija da brak punovano zakljuen po pravu zemlje gdje je do ceremonije dolo ne proizvodi pravno dejstvo u zemlji dravljanstva jednog ili oba suprunika. Ako su budui brani partneri dravljani razliitih drava, kumulativno e se primijeniti propisi tih drava o materijalnim uslovima za zakljuenje braka. Teorija razlikuje dvije vrste kumulacija: obinu i distributivnu. Praktinu razliku izmeu ova dva oblika kumulacije najlake je prepoznati na primjeru.Vjerenica crnogorskog dravljanstva i vjerenik amerikog dravljanstva sa mjestom prebivalita u saveznoj dravi SAD u kojoj se punoljetstvo stie sa navrenih 21 godinu, ele da zakljue brak. Ona ima 18 godina, i ispunjava uslov po pitanju godina po pravu Crne Gore, ali ne i po pravu drave gdje se brak sklapa. Vjerenik ima 25 godina i ispunjava uslov u pogledu uzrasta i po naem pravu i prema pravu drave gdje se brak sklapa.Ukoliko bi se primjenjivala obina kumulacija, po kojoj vjerenik i vjerenica moraju ispuniti uslov propisan u pogledu uzrasta oba mjerodavna prava, brak se ne bi mogao zakljuiti. Za razliku od prvog sluaja, ukoliko bi se primjenjivala distributivna kumulacija, po kojoj vjerenici treba da ispune samo uslove koji su propisani u pravu sopstvenog dravljanstva, a ne i one koje propisuje pravo dravljanstva drugog, ne bi postojale smetnje za zakljuenje ovog braka. Teorija i praksa se vie zalau za princip distributivne kumulacije. Kao nedostatak distributivne kumulacije, istie se da ovaj princip ne moe da vai u pogledu svih branih smetnji, ve da postoje apsolutne ili dvostrane smetnje ije postojanje na strani bilo kog od buduih suprunika predstavlja prepreku za sklapanje punovanog braka. To bi znailo da je za neke brane smetnje dovoljna obina kumulacija jer imaju dejstvo na oba lica. Kao primjer se mogu navesti branost, epilepsija ili polne bolesti koje mnoga skandinavska prava smatraju za smetnju. Kada je rije o srodstvu, kao branoj smetnji, distributivna kumulacija nije ni mogua, jer e odreeni stepen srodstva predstavljati branu smetnju po bilo kojem od dva nacionalna prava. Pitanje koje se esto postavlja u teorije je da li ima osnova da se odstupi od distributivne kumulacije i u drugim sluajevima, odnosno da li se i neke druge smetnje mogu posmatrati kao dvostrane? Preovladava stav da sama injenica da jedna drava postavlja neku branu smetnju sa pretenzijama da ona sprijei brak, ak i ako smetnja stoji na strani dravljanina druge drave, ne bi mogla da opravdava odstupanje od distributivne kumulacije[footnoteRef:4]. [4: Varadi et al, Meunarodno privatno pravo, str. 293.]

Na zakonodavac se takoe odluio za primjenu distributivne kumulacije. lan 77. Zakona o meunarodnom privatnom pravu Crne Gore glasi: U pogledu uslova za zakljuenje braka mjerodavno je, za svako lice, pravo drave ije je to lice dravljanin u vrijeme stupanja u brak. Kada stranac zakljuuje brak u Crnoj Gori duan je da priloi uvjerenje o slobodnom branom stanju, kojim se potvruje da ne postoje brane smetnje na strani tog lica za sklapanje braka, po pravu njegovog dravljanstva[footnoteRef:5]. Ipak, odreeni uslovi predvieni naim zakonodavstvom, kao pravom zemlje u kojoj se brak sklapa se nameu u primjeni ak i kada dva strana dravljana sklapaju brak u Crnoj Gori pred naim organom i nezavisno od nae kolizione norme koja ukazuje na primjenu prava njihovog dravljanstva. Ovdje mislimo na norme neposredne primjene prava Crne Gore, koje se odnose, u prvom redu na apsolutne brane smetnje (postojanje ranijeg braka, srodstvo, nesposobnost za rasuivanje).[footnoteRef:6] U pogledu maloljetstva situacija je neto drugaija, i 16 godina koje predvia nae pravo kao minimalan uzrast za sklapanje braka uz odobrenje suda ne bi se kvalifikovao kao norma neposredne primjene, ali bi se primjena naeg prava nametnula kao prepreka za sklapanje braka sa licem koje ima npr. 12 godina. To ima za posljedicu da e se odbiti zakljuenje braka izmeu dva stranca, ukoliko u smislu naih propisa branog prava postoji neka od navedenih smetnji, nezavisno od toga to po njihovom nacionalnom pravu nijedna od njih nema taj karakter (npr. ruski dravljani koji su u 3. stepenu pobonog srodstva ne bi mogli da sklope brak pred naim matiarem, ali im to ne bi predstavljalo prepreku za sklapanje braka u ruskom diplomatsko-konzularnom predstavnitvu u Crnoj Gori, koje bi primjenjivalo materijalno pravo Ruske federacije). [5: Tako npr. ameriki dravljanin koji eli da zakljui brak u Crnoj Gori treba da Kancelariji Matine slube u Crnoj Gori priloi dokument koji pokazuje da je slobodan za stupanje u brak kako bi mu dozvolili da se vjena u Crnoj Gori. S obzirom da se takav dokument ne izdaje u SAD, ameriki dravljani koji ele da se vjenaju u Crnoj Gori bi trebalo da zakau sastanak u Konzularnom odjeljenju SAD u Podgorici kako bi popunili Free to Marry - Slobodan za stupanje u brak izjavu koja bi zatim bila ovjerena od strane konzularnog slubenika prije vjenanja. Informacija dostupna na sajtu: http://podgorica.usembassy.gov/marriage_in_montenegro_mn.html] [6: Varadi govori o javnom poretku (str. 294-295), a Jaki o specijalnoj klauzuli javnog poretka (str. 383).]

U ovoj oblasti moe doi do odstupanja od primjene redovno mjerodavnog prava i ako bi dejstva primjene tog prava bila nespojiva sa osnovnim vrijednostima naeg javnog poretka. Tako ako bi naa koliziona norma ukazala na primjenu stranog materijalnog prava koje predvia neka rjeenja, ija bi primjena oigledno dovela do naruavanja osnovnih naela naeg pravnog sistema, dolo bi do primjene instituta javnog poretka u meunarodnom privatnom pravu. Npr. na osnovu prava dravljanstva lica ije nacionalno pravo u oblasti porodinog prava primjenjuje erijatsko pravo koje, uz ispunjenje odreenih uslova, dozvoljava mogunost da mukarac u isto vrijeme moe da ima punovano sklopljen brak sa 4 ene. Slina je situacija i kada pravo dravljanstva vjerenika predvia mogunost sklapanja istopolnih brakova. Ovakvi brakovi ne bi mogli biti sklopljeni pred naim matiarem, ali bi eventualno mogli biti sklopljeni u diplomatsko-konzularnom predstavnitvu strane zemlje koje se nalazi u Crnoj Gori, ije nacionalno pravo dozvoljava sklapanje takvog braka, naravno, uz ispunjenje odreenih uslova[footnoteRef:7]. [7: U ambasadi Velike Britanije u Podgorici brak mogu sklopiti samo britanski dravljani. Pored heteroseksualnog braka, ambasada je ovlaena i za sklapanje istopolnih brakova kao i za konverziju postojeeg civilnog partnerstva u brak. Na osnovu nota verbale od strane Ministarstva vanjskih poslova i evropskih integracija Crne Gore precizirano je da istopolni brak dva britanska dravljana, kao i konverzija civilnog partnerstva u brak predstavlja suveren in unutar teritorije ambasade. Meutim, takvi brakovi registrovani eksteritorijalno u prostorijama britanske ambasade nee proizvoditi pravno dejstvo na teritoriji Crne Gore (ne mogu predstavljati osnov za bilo koju drugu pravnu radnju u Crnoj Gori: ponitaj, odricanje, razvod ili prestanak braka zbog smrti, rastavu i podjelu zaostavtine). Informacija dobijena ljubaznou g-e Dijane Uljarevi, pro-konzula u britanskoj ambasadi u Podgorici. ]

Bilateralni ugovori koji sadre odrebe o mjerodavnom pravu za materijalne uslove za zakljuenje braka takoe predviaju ista rjeenja (ugovori: sa ekom odnosno Slovakom, Francuskom, Maarskom, Mongolijom, Poljskom i Rumunijom).

56. Forma braka Veina savremenih prava predvia posebnu formu za zakljuenje braka. Ta forma predstavlja konstitutivni element braka, tj. uslov za njegovu punovanost. Ona se ogleda u tome to se brak zakljuuje javno, u sveanoj formi, i pred nadlenim organom, ime se postie pravna sigurnost i smanjuje mogunost zakljuenja nitavih brakova. U uporednom pravu najee vrste forme braka su graanska i vjerska. Pritom, u najveem broju pravnih sistema graanska forma je obavezna forma braka. Pravna sigurnost je, obezbijeena ueem ovlaenog organa. Poto ovlaenje potie od drave, nain postupanja ovlaenog organa, sama ceremonija, kao i radnje koje prethode i koje slijede poslije zakljuenja braka, propisane su pravom one drave kojoj pripada ovlaeni organ. U brakovima sa elementom inostranosti, forma daje povoda za razlikovanje dvije situacije. Prva se tie zakljuivanja braka pred domaim organom, na domaoj teritoriji, kada se element inostranosti javlja u subjektu. Druga situacija se odnosi na priznanje brakova koji su zakljueni u inostranstvu, kada se element inostranosti javlja u pravima i obavezama.U oba sluaja, osnovno koliziono rjeenje u uporednom pravu je da e se forma braka cijeniti na isti nain kao to se cijeni punovanost forme pravnih akata uopte po pravu zemlje preduzimanja pravnog akta (lex loci actus), odnosno u ovom sluaju zakljuenja braka (lex loci celebrationis). U cilju odravanja na pravnoj snazi brakova zakljuenih u inostranstvu u manjem broju zemalja pored ovog osnovnog pravila predviena su i odreena supsidijarna rjeenja koja se, uglavnom svode na ispunjenost uslova postavljenih personalnim pravom suprunika (pravom dravljanstva, prebivalita ili uobiajenog boravita). Tako, prema poljskom pravu, brak e se u pogledu forme smatrati punovanim ako je potovana forma prema mjestu zakljuenja, odnosno forma propisana nacionalnim zakonom vjernika ili zajednikim prebivalitem ili uobiajenim boravitem[footnoteRef:8]. Slinu odredbu sadri i austrijski zakon koji kao supsidijarnu taku vezivanja predvia personalno pravo svakog od suprunika[footnoteRef:9]. Italijansko pravo za formalnu punovanost propisuje primjenu, bilo prava mjesta zakljuenja, bilo prava dravljanstva jednog od buduih branih partnera ili prava mjesta zajednikog boravita u vrijeme zakljuenja braka[footnoteRef:10]. [8: lan 49.2 novog poljskog Zakona o Meunarodnom privatnom pravu iz 2011, dostupno na linku: http://www.polishlaw.com.pl/pdf/act02b_new.pdf] [9: Paragraf 16 stav 2 austrijskog Zakona o meunarodnom privatnom pravu iz 1978. godine.] [10: lan 28 Zakona o reformi italijanskog sistema meunarodnog privatnog prava br. 218. od 1995.]

I u pravu Crne Gore osnovno koliziono rjeenje u pogledu forme braka sa elementom inostranosti je mjesto zakljuenja braka. Brak punovano zakljuen u dozvoljenoj formi u inostranstvu naelno e se smatrati punovanim i u naoj zemlji, osim ako bi postojao osnov za primjenu instituta javnog poretka. Ovo rjeenje opredijeljeno je funkcijom koju forma braka treba da ispuni, a ona se sastoji, kao to je ranije navedeno, u ouvanju pravne sigurnosti. Priznanje brakova zakljuenih u inostranstvuU sluajevima kada vjerenici odlue da zakljue brak u inostranstvu, oni e to, po pravilu, morati da urade u formi koja je propisana u toj dravi, kao pravu zemlje mjesta zakljuenja braka. U praksi se postavlja pitanje: da li e brakovi zakljueni u inostranstvu biti punovani i izvan tih drava, i to, u prvom redu, u onim zemljama iji su brani drugovi dravljani? Ovo pitanje je u meunarodnom privatnom pravu definisano kao problem priznavanja inostranih brakova, odnosno kao problem mjerodavnog prava za priznanje inostranih brakova. Ovdje je rije samo o priznanju formalne punovanosti braka. Najee sporno pitanje koje se javlja u ovoj oblasti odnosi se na pitanje da li e se u domaoj zemlji, koja propisuje obaveznu graansku formu braka moi priznati dejstvo braka koji je u drugoj zemlji punovano sklopljen u vjerskoj formi? Tako, recimo, umjesto pravila o obaveznosti crkvenog braka za domae dravljane pravoslavne vjere, bez obzira na to gdje brak sklapaju, koje je dugo godina bilo prisutno u grkom pravu, novo grko pravo uvodi mogunost izbora forme braka, ime su stvoreni uslovi za priznanje brakova grkih dravljana sklopljenih u inostranstvu u graanskoj formi. U paniji, postoji mogunost priznanja brakova panskih dravljana zakljuenih u graanskoj formi u stranoj dravi, pod uslovom da nije bilo dokaza o eventualnom izigravanju panskih propisa u ovoj materiji[footnoteRef:11]. [11: Rokomanovi, str. 264.]

Mjerodavno pravo za priznanje brakova zakljuenih u inostranstvu odreuje se na osnovu maksime brak punovaan u mjestu zakljuenja, punovaan je svuda. U uporednom pravo iroko prihvaeno pravilo lex loci celebrationis vai i u nas. Isto pravilo se primjenjuhe kako za brakove sa stranim elementom zakljuene u Crnoj Gori tako i za priznanje brakova zakljuenih u inostranstvu. Za obje situacije, vai, dakle, ista koliziona norma, a razlika je u ulozi domaeg organa. U domaim brakovima nadleni organ uestvuje u postupku zakljuivanja brakova i pri tom, postupa na nain koji je propisan u domaem pravu. U sluaju inostranih brakova, nadleni domai organ treba da se izjasni o pravnom odnosu koji je nastao u inostranstvu i da, na osnovu prava koje je mjerodavno po domaoj kolizionoj normi, prizna brak za punovaan ili da odbije da ga prizna. Brak zakljuen u inostranstvu ne prolazi kroz postupak priznanja kao to je to sluaj sa stranim sudskim ili arbitranim odlukama. Faktiki se priznaje dokazna snaga izvoda iz matine knjige vjenanih.

57. Diplomatsko-konzularni brakoviBrak moe da se zakljui i u diplomatsko-konzularnoj formi. Ova vrsta braka se smatra domaim brakom, jer se brak zakljuuje pred ovlaenim organom drave ije dravljanstvo imaju lica koja sklapaju brak, u inostranstvu, u formi koju propisuje pravo drave imenovanja predstavnitva. Diplomatsko-konzularno predstavnitvo se smatra eksteritorijalnim dijelom drave imenovanja, pa se na takav brak primjenjuje pravo drave imenovanja (npr. u diplomatsko-konzularnom predstavnitvu Ruske federacije u Podgorici primjenjivae se rusko pravo).Da bi se brak mogao sklopiti u jednom diplomatsko-konzularnom predstavnitvu potrebno je da su ispunjeni odreeni uslovi:1) da drava imenovanja diplomatsko-konzularnog predstavnitva da posebno ovlaenje na osnovu koga se ova aktivnost moe obavljati jer to ne spada u redovne funkcije diplomatsko-konzularnih predstavnitava; 2) postojanje saglasnosti i drave u kojoj se nalazi diplomatsko-konzularno predstavnito da se na njenoj teritoriji obavlja sklapanje brakova u stranoj formi, da bi bili punovani i u toj dravi, kao dravi prijema. Ova pitanja se obino reguliu bilateralnim ugovorima;3) Poseban uslov koji se odnosi na diplomatsko-konzularne brakove tie se dravljanstva lica koja ele da zakljue brak. Lica koja ele da sklope brak u diplomatsko - konzularnim predstavnitvima obino moraju biti istog dravljanstva. Ako bi jedno od lica imalo dravljanstvo druge drave od one koju predstavnitvo predstavlja, brak bi se sklopio pred organima i prema postupku, kao i uslovima drave u kojoj se brak i eli sklopiti[footnoteRef:12]. [12: Za amerike dravljane u Crnoj Gori vidi link: http://podgorica.usembassy.gov/marriage_in_montenegro_mn.html]

U predstavnitvima stranih drava u Crnoj Gori vai isto. Naime, diplomatsko-konzularna predstavnitva moraju imati posebno ovlaenje od strane Ministarstva vanjskih poslova koje se tie sklapanja braka, kao i personalnu opremljenost. Ta personalna opremljenost podrazumijeva ispunjenost odreenih uslova za realizaciju takvog ina, s obzirom da sklapanje braka zahtijeva sveanu formu, zatim, prethodni postupak koji se odnosi na provjeru postojanja, odnosno nepostojanja branih smetnji, adekvatan prostor i sl.

U diplomatsko-konzularnom predstavnitvu Savezne Republike Njemake kao ni u diplomatsko-konzularnom predstavnitvu Sjedinjenih Amerikih Draava u Podgorici ne mogu se sklapati brakovi, dok to ovlaenje posjeduju npr. diplomatsko-konzularno predstavnitvo Ruske federacije u Podgorici, u kome mogu sklapati brakove ruski dravljani[footnoteRef:13]. U diplomatsko-konzularnom predstavnitvu Velike Britanije u Podgorici mogue je i sklapanje istopolnih brakova[footnoteRef:14]. [13: U skladu sa stavom 2. lana 4. Zakona Ruske Federacije 143 - FZ od 11.15.1997 O aktima graanskog statusa, koji predvia da se u konzularnim predstavnitvima Ruske Federacije van teritorije Ruske Federacije, vri registracija promjene graanskog statusa (roenje, brak, razvod, usvojenje, uspostavljanje oinstva, promjene imena i smrti) ruskih graana koji ive izvan teritorija ruske Federacije.] [14: U Velikoj Britaniji istopolni brakovi su uvedeni Zakonom iz 2013, a na osnovu Zakona od 3. juna 2014 ta mogunost je predviena i kada se brak sklapa bitanskim diplomatsko-konzularnim predstavnitvima.http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2013/30/pdfs/ukpga_20130030_en.pdf http://www.legislation.gov.uk/uksi/2014/1110/pdfs/uksi_20141110_en.pdf ]

U osnovne konzularne funkcije naih predstavnitava spada prijavljivanje sklopljenog braka u inostranstvu, ali se brak ne moe sklopiti u naim diplomatsko-konzularnim predstavnitvima u inostranstvu [footnoteRef:15]. [15: http://www.mvpei.gov.me/rubrike/konzularni-poslovi/Konzularne-funkcije/Osnovne-konzularne-funkcije/]

58. Nevanost brakaVeina savremenih evropskih zakona ubrajaju proglaenje braka nepostojeim i ponitenje takvog braka u naine prestanka braka. Ukoliko u vrijeme zakljuenja braka nije bio ispunjen neki od formalnih ili materijalnih uslova za zakljuenje braka dolazi do nevanosti braka. I mjerodavno pravo za nevanost braka se cijeni po istom pravu koje se primjenjivalo na zakljuenje braka, tanije na materijalne ili formalne uslove za zakljuenje braka. Za zakljuenje braka ne mora biti mjerodavno jedno pravo, tim prije to se forma braka cijeni prema mjestu zakljuenja braka, a materijalni uslovi najee prema personalnom pravu vjerenika (dravljanstvu, prebivalitu ili uobiajenom boravitu). Bitno je da je uzrok ponitaja braka postojao u vrijeme zakljuenja braka i po pravu koje je bilo mjerodavno za njegovo zakljuenje.Prema Porodinom zakonu Crne Gore nitav je onaj brak koji je sklopljen bez ispunjenja pozitivnih materijalnih uslova, uz prisustvo negativnih materijalnih uslova (branih smetnji) ili je povrijeena zakonom propisana forma. Apsolutno nitav je onaj brak pri ijem zakljuenju nisu potovani uslovi koji su propisani u optem interesu i koji se zbog toga moe ponitavati po tubi ireg kruga lica, bez ogranienja rokom. Ovi uslovi su taksativno navedeni a brak e biti apsolutno nitav ako ga zakljue lica istog pola, ako nije bilo saglasne izjave volje vjerenika, ako nije zakljuen u cilju zajednice ivota; ako je zakljuen uprkos postojanju neke brane smetnje (branost, srodstvo[footnoteRef:16] i nesposobnost za rasuivanje) i ako brak nije zakljuen pred nadlenim organom. Relativno nitavi brakovi se ponitavaju po privatnoj tubi iz uzroka koji se tiu samo branih drugova, i to pravo je ogranieno rokom. Relativno nitav brak moe se konvalidirati ne samo protekom roka za tubu, ve i naknadnim odobrenjem suda. Do relativno nitavih brakova dolazi nepotovanjem branih smetnji, kao to su: kada maloljetnik stariji od 16 godina zakljui brak bez dozvole suda, nedostatak volje i nesposobnost za rasuivanje koja je tokom braka prestala. to se tie pravnih posljedica nitavog braka, nevaei brak traje i, po pravilu, proizvodi posljedice do pravosnanosti presude o nevanosti. [16: Srodstvo kao uzrok apsolutne nitavosti braka postoji kad je zakljuen brak izmeu krvnih srodnika u pravoj liniji bez obzira na stepen srodnika u pobonoj liniji, do treeg stepena zakljuno, a u etvrtom stepenu izmeu djece, brae i sestara, kao i izmeu graanskih srodnika iz potpunog usvojenja u istim stepenima srodstva. Brak zakljuen izmeu graanskih srodnika iz nepotpunog usvojenja, kao i izmeu tazbinskih srodnika u prvom stepenu, je takodje nitav, ali za razliku od ostalih moe se u postupku za ponitenje osnaiti (konvalidirati) tako to e sud dati naknadno odobrenje.]

lan 79. Zakona o meunarodnom privatnom pravu Crne Gore glasi: Za ponitenje braka mjerodavno je pravo drave ije je pravo primijenjeno na uslove za zakljuenje braka.Kada je na sud nadlean da odluuje o ponitaju braka, na osnovu Zakona o meunarodnom privatnom pravu pitanje forme kao razloga za ponitaj cijenie se po pravu zemlje gdje je brak zakljuen, a punovanost materijalnih uslova za zakljuenje braka cijenie se po pravu dravljanstva vjerenika u vrijeme stupanja u brak. U praksi se moe desiti da su za zakljuenje braka bila mjerodavna dva ili vie prava, od kojih neka prava priznaju, a druga ne priznaju razlog po kome se trai ponitaj. Razlog koji se navodi za ponitaj treba da se cijeni prema onom pravu prema kojem su cijenjeni uslovi prilikom zakljuenja braka. Tako, ako se ponitaj trai npr. zbog branosti ili nesposobnosti za rasuivanje, postojanje ovih smetnji se cijeni po pravu dravljanstva onog vjerenika na ijoj strani postoji. U sluaju postojanja dvostrane materijalne smetnje (srodstva), do ponitaja braka e doi ukoliko postoje uslovi po bilo kojem od dva mjerodavna prava dravljanstva lica, a ako se pitanje postavlja pred naim sudom, dovoljno je da je uslov predvien naim pravom jer predstavlja normu neposredne primjene.Osim uzroka za nevanost braka, po ovom mjerodavnom pravu odreuju se i sledea pitanja: da li uzrok ini brak nepostojeim, nitavim ili ruljivim; da li uzrok nevanosti djeluje ipso iure, ili e se brak smatrati punovanim dok ga nadleni organ ne oglasi nevaeim; da li se brak, u zavisnosti od uzroka, moe konvalidirati ili ne[footnoteRef:17]. Preovlauje stav da sa po tom mjerodavnom pravu cijeni i krug lica koja su ovlaena da pokrenu postupak ponitaja braka, kao i pitanje rokovi za podnoenje tube za oglaenje braka nevaeim, uz obrazloenje da njihovo proputanje ima kao posledicu gubitak subjektivnog prava[footnoteRef:18]. Anglosaksonsko pravo, meutim, dejstva nevanosti braka podvodi pod proceduralna pitanja i na njih primjenjuje lex fori[footnoteRef:19]. [17: Varadi, Borda, Kneevi, Pavi, Meunarodno privatno pravo, str.302.] [18: Dika, Kneevi, Stojanovi, str. 120-121; suprotno, Pak zastupa stav da su navedena pitanja procesnopravne prirode i da se na njih primjenjuje lex fori. ] [19: Varadi, Borda, Kneevi, Pavi, Meunarodno privatno pravo, str.303.]