BİPOLAR VE ŞİZOFRENİK BOZUKLUK TANISI ALMIŞ ...docs.neu.edu.tr/library/6539333610.pdfBİPOLAR...

BİPOLAR VE ŞİZOFRENİK BOZUKLUK TANISI ALMIŞ

HASTALARDA İÇGÖRÜ, TEDAVİ UYUMU VE YAŞAM

KALİTESİ

MERİH GÜRMEN

YÜKSEK LİSANS TEZİ

LEFKOŞA 2018

YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

KLİNİK PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI

BİPOLAR VE ŞİZOFRENİK BOZUKLUK TANISI ALMIŞ HASTALARDA İÇGÖRÜ, TEDAVİ UYUMU

VE YAŞAM KALİTESİ

MERİH GÜRMEN

20165715

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TEZ DANIŞMANI PROF. DR. EBRU ÇAKICI

LEFKOŞA 2018

YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KLİNİK PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI

I

Merih Gürmen tarafından hazırlanan “Bipolar ve Şizofrenik bozukluk tanısı almış ayaktan tedavi gören hastalarda İçgörü, Tedaviye Uyum ve

Yaşam kalitesi arasındaki İlişkinin İncelenmesi” 11/06/2018 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak jürimiz tarafından

Yüksek Lisans Yeterlik Tezi olarak kabul edilmiştir.

KABUL VE ONAY

JÜRİ ÜYELERİ

Prof. Dr. Ebru ÇAKICI (Danışman)

Yakın Doğu Üniversitesi Psikoloji Bölümü Bölüm Başkanı

Yard. Doç. Dr. Deniz ERGÜN (Başkan)

Yakın Doğu Üniversitesi Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi

Yard. Doç. Dr. Ayhan EŞ

Yakın Doğu Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü

Öğretim Üyesi

Doç. Dr. Mustafa SAĞSAN

Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü

II

BİLDİRİM

Hazırladığım tezin, tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak gösterdiğimi taahhüt ederim. Tezimin kağıt ve elektronik

kopyalarının Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım.

Tezimin tamamı her yerden erişime açılabilir.

Tezim sadece Yakın Doğu Üniversitesinde erişime açılabilir.

Tezimin iki (2) yıl süre ile erişime açılmasını istemiyorum. Bu sürenin sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım taktirde tezimin tamamı erişime açılabilir.

Tarih

İmza

Ad, Soyad

III

TEŞEKKÜR

Bu araştırmanın oluşum aşamasında ve gerçekleştirilmesinde bilgi, tecrübe, zaman

ve desteğini esirgemeyen, mesleki gelişim sürecimde bana yol gösterici olan Saygıdeğer

danışman hocam Prof. Dr. Ebru ÇAKICI’ya sonsuz teşekkür ederim.

Bu çalışmanın uygulama aşamasında yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen Barış

Ruh ve Sinir hastalıkları Hastanesi Değerli Psikiyatristlerine , Sevgili Meslektaşlarıma ve

çalışan tüm Personel’e sonsuz teşekkür ederim. Ayrıca bu çalışmanın asıl kahramanları olan

tüm hastalara sonsuz teşekkür ediyorum.

Araştırmanın istatistiksel analiz sürecinde yardımları ve desteği için Sayın Sedat

Yüce’ye teşekkür ederim.

Yaşamım boyunca bana olan inançları, destekleri ve cesaretlendirmeleri ile daima

koşulsuz yanımda olan Sevgili Annem’e ve Babam’a ayrıca teşekkürü bir borç biliyor, sevgi

ve saygılarımı sunuyorum.

IV

ÖZ

BİPOLAR VE ŞİZOFRENİK BOZUKLUK TANISI ALMIŞ

HASTALARDA İÇGÖRÜ, TEDAVİ UYUMU VE

YAŞAM KALİTESİ

Bu araştırmanın amacı bipolar ve şizofrenik bozukluk tanısı almış ayaktan tedavi

gören remisyonda olan hastalarda içgörü, tedavi uyumu ve yaşam kalitesini etkileyen

sosyodemografik ve klinik faktörlerin belirlenmesi ve içgörü, tedaviye uyum ve yaşam

kalitesi arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Çalışmaya 50 hasta (34 bipolar ,16 şizofrenik

bozukluk) alınmıştır. Hastalar İçgörünün Üç Bileşenini Değerlendirme Ölçeği (İÜBDÖ)

,Morisky Tedavi Uyumu Ölçeği (MTUÖ) ,Yaşam Kalitesi Ölçeği (SF-36), Sosyodemografik

Bilgi Formu (SDBF) ile değerlendirilmiştir

Çalışmaya alınan hastaların %68,0’i bipolar, %32,0’si şizofren tanısı almıştır.

Hastaların 27’si (%54) kadın, 23’ü (%46) erkektir. Şizofreni tanılı hastaların bipolar tanılı

hastalara göre İÜBDÖ puanları istatistiksel olarak yüksek tespit edilmiştir (p

V

ABSTRACT

INSIGHT, TREATMENT ADHERENCE AND QUALITY OF LIFE IN PATIENTS

WİTH SCHIZOPHRENIA AND BIPOLAR DISORDER

The purpose of this study is to explore the sociodemographic and clinical factors

impacting on the insight, treatment adherence and the quality of life (QOL) in outpatients

with bipolar and schizophrenia disorder who were in remission and to examine the

relationship among insight, treatment adherence and QOL. Fifty patients (34 diagnosed with

bipolar, 16 diagnosed with schizophrenia) were included in this study. Patients were assessed

by the Schedule for Assessing the Three Components of Insight(SAI), Morisky Treatment

Adherence Scale(MTA), Quality of Life Scale(SF-36) and the Sociodemographic information

Form was administered.

68% of the patients had diagnosed with bipolar, 32% had diagnosed with

schizophrenia. 27 of the patients were female (54%) and 23 (46%) were male. There was a

statistically significant difference between the SAI scores of schizophrenic patients compared

to bipolar patients . The scores of the male patients were significantly higher in the physical

function subscale of SF-36 compared to the female patients (p

VI

İÇİNDEKİLER

KABUL VE ONAY…………………………………………………………………………..i

BİLDİRİM…………………………………………………………………………………...ii

TEŞEKKÜR…………………………………………………………………………………iii

ÖZ…………………………………………………………………………………………….iv

ABSTRACT…………………………………………………………………………………..v

İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………………...vi

TABLO DİZİNİ……………………………………………………………………………...ix

KISALTMALAR…………………………………………………………………………......x

1.BÖLÜM

GİRİŞ

1.1. Problem Durumu……………………………………………………………………..1

1.2. Araştırmanın Amacı………………………………………………………………….2

1.3.Araştırmanın Önemi…………………………………………………………………..2

1.4. Sınırlılıklar…………………………………………………………………………….3

1.5. Varsayımlar……………………………………………………………………………3

1.6. Tanımlar………………………………………………………………………………..4

1.6.1.Bipolar Bozukluk…………………………………………………………………...4

1.6.1.1.Bipolar Bozukluk Tanı Kriterleri……………………………………………..4

1.6.1.2.Bipolar Bozukluk Ayırıcı Tanı………………………………………………...7

1.6.2.Şizofrenik Bozukluk………………………………………………………………..7

1.6.2.1.Şizofrenik Bozukluk Tanı Kriterleri…………………………………………8

1.6.2.2.Şizofrenik Bozukluk Ayırıcı Tanı…………………………………………….9

VII

1.6.3.İçgörü………………………………………………………………………………..10

1.6.4.Tedavi Uyumu………………………………………………………………………11

1.6.5 Yaşam Kalitesi..……………………………………………………………………..13

2.BÖLÜM

KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR……………………………14

3.BÖLÜM

ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ……...………………………………………………........19

3.1.Araştırmanın Modeli..……………………………………………………………...19

3.2.Evren ve Örneklem………………………………………………………………….19

3.3.Verilerin Toplanması………………………………………………………………..20

3.4.Veri Toplama Araçları………………………………………………………………20

3.4.1.Sosyodemografik Bilgi Formu(SDBF)……………………………………….....20

3.4.2.İçgörünün Üç Bileşenini Değerlendirme Ölçeği(İÜBDÖ)……………………..21

3.4.3.Morisky İlaç Uyumu Ölçeği(MTUÖ)…………………………………………...21

3.4.4.Yaşam Kalitesi Ölçeği(SF-36 Kısa-Form)………………………………………21

3.5. Verilerin İstatistiksel Analizi………………………………………………………..22

4.BÖLÜM

BULGULAR………………………………………………………………………………...23

5.BÖLÜM

TARTIŞMA…………………………………………………………………………………51

VIII

6.BÖLÜM

SONUÇ VE ÖNERİLER………………………………………………………………….56

6.1.SONUÇ………..………………………………………………………………………..56

6.2.ÖNERİLER…………………………………………………………………………….57

KAYNAKÇA……………………………………………………………………………….58

EKLER………………………………………………………………………………….......67

EK 1.Aydınlatılmış Onam…………………………………………………………………67

EK 2.Bilgilendirme Formu………………………………………………………………...68

EK 3.Sosyodemografik Bilgi Formu……………………………………………………....69

EK 4.İçgörünün Üç Bileşenini Değerlendirme Ölçeği……………………………………71

EK 5.Morisky İlaç Uyumu Ölçeği…………………………………………………………73

EK 6.SF-36 Kısa-Form……………………………………………………………………..74

EK 7. ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………….............76

EK 8. İZİNLER……………………………………………………………………………..77

EK 9.ETİK KURUL ONAYI………………………………………………………………78

EK10.İNTİHAL RAPORU………………………………………………………………...79

IX

TABLO DİZİNİ

Tablo 1. Hastaların Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı………………………………….23

Tablo 2. Hastaların Yaş gruplarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 ölçeği puanlarının

Karşılaştırılması……………………………………………………………………………..24

Tablo 3. Hastaların Cinsiyetlerine göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 ölçeği puanlarının

Karşılaştırılması……………………………………………………………………………...26

Tablo 4. Hastaların Çalışma durumlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 ölçeği puanlarının


Tablo 5. Hastaların Medeni durumlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 ölçeği puanlarının


Tablo 6. Hastaların Eğitim durumlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 ölçeği puanlarının


Tablo 7. Hastaların Klinik Özelliklerine Göre Dağılımı…………………………………….34

Tablo 8. Hastaların Psikiyatriye başvuru yaşlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 ölçeği

puanlarının Karşılaştırılması…………………………………………………………………36

Tablo 9. Hastaların Tanılarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 ölçeği puanlarının


Tablo 10. Hastaların Tanı aldıkları sürelere göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 ölçeği

puanlarının Karşılaştırılması…………………………………………………………………40

Tablo 11. Hastaların hastaneye Yatış yapma durumlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36

ölçeği puanlarının Karşılaştırılması…………………………………………………………..42

Tablo 12. Hastaların Tedavi sürelerine göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 ölçeği puanlarının


Tablo 13. Hastaların tedaviye düzenli gelme durumlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36

ölçeği puanlarının Karşılaştırılması…………………………………………………………..46

Tablo 14. Hastaların İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 puanlarına ait tanımlayıcı istatistikler…….48

Tablo 15. Hastaların İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 puanları arasındaki korelasyonlar………...49

X

KISALTMALAR

APA: American Psychiatry Association

DSM-V: The Diagnostic and Statistical Manual Of Mental Disorders

DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü

ICD-10: International Classification of Diseases

İÜBDÖ: İçgörünün Üç Bileşenini Değerlendirme Ölçeği

MTUÖ: Morisky Tedavi Uyumu Ölçeği

SDBF : Sosyodemografik Bilgi Formu

SF-36KısaForm:YaşamKalitesiÖlçeği

1.BÖLÜM

GİRİŞ

Psikiyatride klinik içgörünün anlamı, kişinin ruhsal hastalığı tanıması ve kabul etmesi,

semptom belirtilerini farkında olma ve tedaviyi kabul etmesi olarak tanımlanmaktadır.

(Reddy,2015;Semple ve Smyth, 2013). David (1990) ise içgörüyü üç ayrı boyut olarak

tanımlamıştır. Bu boyutlar: belirtileri tanıma, ruhsal hastalığı kabullenme ve önerilen

tedaviye uyumdur. Buna ek olarak, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), psikiyatrik tanı almış

popülasyonda içgörüde bozulmanın yaygın ve ayırt edici bir semptom olduğunu belirtmiştir.

Literatür incelendiğinde içgörü kavramı tanım olarak kompleks bir kavramdır. Birçok bileşen

içermekte, ölçümler genellikle subjektif hastanın sözel bildirimine dayalı olduğundan

geçerlilik ve güvenilirliği kritik edilen bir kavram olmasına karşın psikiyatrik hastalıklarda ve

tedavide önemli bir bileşendir.

Araştırmalar, içgörü varlığının veya kısmi oluşunun tedaviye uyumunu bozarak

yaşam kalitesine etki edebileceğini vurgulamıştır. Buna ek olarak, içgörü düzeyi terapi ve

ilaç tedavilerinin etkilerini izlemek adına bir yöntem olarak kullanılabileceği önerilmiştir

(Henry ve Ghaemi, 2004). Bununla birlikte, içgörü yoksunluğu hospitalizasyon oranının

artması, olumsuz klinik sonlanım, psikososyal işlevsellikte azalma ve tedavi işbirliğinde

bariyer oluşturması açısından önemlidir (Margariti, Ploumpidis, Economou, Christodoulou,ve

Papadimitriou, 2015).

Araştırmacılar, farmakoterapi becerisi yanında hastalara semptomlarını tanıma, içgörü

kazandırılması ve başaçıkma becerilerinin arttırılmasının nüksleri önlemede başarı

sağlayacağını vurgulamışlardır. Bunun yanında içgörü eksikliği ile tedavi uyumsuzluğu

paralellik göstermekte ve hastalığın kötü seyrine sebep olmaktadır. Yapılan bir çalışmada

şizofrenide hastaların %50 -80 aralığında düşük içgörü düzeyine sahip oldukları ve tedaviyi

olumsuz etkilediğini belirtmiştir (Cuesta ve Peralta 1994). Buna ek olarak psikotik bozukluğu

olan hastaların zayıf içgörü düzeyi olduğunu diğer bir araştırmada vurgulamaktadır (Amador

ve Strauss, 1993). Yapılan diğer bir araştırmada hastalık şiddeti ile içgörü arasında negatif

korelasyon bulunmuştur (Markova ve Berious,1992) buna karşın yapılan diğer

1

araştırmada belirti şiddeti ve içgörü düzeyi araştırılmıştır. İçgörü düzeyi ile psikopatoloji

şiddetinin pozitif ve negatif belirtilerle ters bağıntılı olduğu fakat istatiksel olarak anlamlılık

taşımadığı belirtilmiştir (Mintz, Dobson ve Romney, 2003). Ayrıca şizofrenide içgörü

eksikliğinin şiddet davranışı ile ilişkili olduğunu gösteren çalışmalar mevcut olmasına karşın

(Buckley, Hasan, Friedman ve Cerny, 2001; Ekinci ,2012) bağıntılı olmadığını gösteren

araştırmalarda mevcuttur (Yen ve diğerleri.,2002; Lincoln, 2007).

İçgörü sadece tek bir psikopatoloji(şizofreni)ile ilişkili olmamakla birlikte

duygudurum bozuklukları ile ilgili yapılan araştırmalarda bipolar bozuklukta içgörü azalması

bilinen bir durumdur ve bipolar bozuklukta kötü prognoz ile bağıntılıdır (Amador ve

Strauss.,1993). Yapılan araştırmalar manik atakta olan hastaların depresif atakta olan

hastalara göre daha ağır içgörü kaybı olduğunu göstermiştir (Ghaemi, Stoll ve Pope, 1995).

İçgörüde bozulma manik dönemdeki hastalarda depresif hastalara göre daha ağır seyrettiği

çalışmalarla desteklenme birlikte ,başka bir araştırmada manik grupta içgörü gelişme

gösterirken depresif tanılı grupta içgörü minimal düzeydedir (Michalakaes ve diğerleri,

1994).

Ruhsal bozukluklarda iyileşmenin yada semptom remisyonunun sağlanabilmesi için ,

öncelikle kişinin farmakolojik tedavide işbirliği ve uyum içerisinde olması ve hastalığını

kabul etmesi gerekmektedir bunun sağlanabilmesi ise içgörü kazandırılması ile mümkündür

(Lysaker, Pattison, Leonhardt, Phelps ve Vohs, 2018).

İçgörüyü arttırmanın tedavi uyumunu arttırmak, relaps oranını azaltmak ve hastanın

yaşam kalitesini arttırmak açısından önemli olduğu vurgulanmaktadır. Mevcut yazında bu

konuda yapılan araştırmalar artmakla birlikte bazı çalışmalar bu ilişkiyi desteklememektedir.

Bu değişkenlerin arasındaki kompleks ilişki, yapılan çalışmalarda çelişik sonuçlar bulunması

bu araştırmanın yapılmasında etkendir.

1.1 Problem Durumu

Ruhsal bozukluklarda tedavi uyumsuzluğu diğer kronik hastalıklara oranla daha

yüksek orandadır ( Velligan ve diğerleri, 2010). Literatürde, tedavi uyumsuzluğunu yordayan

en önemli faktörlerden birinin içgörü kavramı olduğu vurgulanmaktadır. İçgörü geniş bir

kavram olmakla birlikte, kısaca hastanın hastalığını ve tedaviyi kabul etmesi olarak

tanımlanabilir. Psikiyatrik bozukluklarda tedavi sürecinde karşılan en önemli sorunlardan

2

biride hastaların çoğunlukla, tedaviyi yarım bırakmasıdır. Bunun sonucu olarak, relaps oranı

artmakta, tedavi maliyetleri yükselmekte, suisid riski artmakta, yaşam kalitesi düşmekte ve en

önemlisi hastanın işlevselliğinde bariyer oluşmaktadır.

İyileşmenin veya remisyon sürecinin sağlanabilmesi için öncelikle kişinin hastalığını

kabul etmesi ve tedavi sürecinde işbirliği içerisinde olması gerekmektedir. Farklı tanı

gruplarında, içgörü ve tedavi uyumunu etkileyen olası risk faktörleri ve değişkenleri

belirleme, tedavi sürecinde hastaların tedaviye katılımını sağlama ve yaşam kalitesini

arttırmak açısından faydalı olacağı düşünülmektedir.

1.2 Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın birincil amacı, bipolar ve şizofrenik bozukluk tanısı almış ayakta

tedavi gören remisyonda olan hastalarda içgörü, tedaviye uyum ve yaşam kalitesini etkileyen

sosyodemografik değişkenlerin ve klinik faktörlerin belirlenmesidir. İkincil amacı ise içgörü

tedaviye uyum ve yaşam kalitesi arasındaki ilişkisinin araştırılmasıdır.

1.3 Araştırmanın Önemi

İçgörü terapi ve ilaç tedavisinin etkisini izlemek açısından önemli ve kötü prognoz ile

ilişkilidir. İçgörü hastanın tedaviyi kabul etmesi ile ilişkili olduğundan hastalığın tedavi seyri

açısından önemlidir. Yapılan bazı çalışmalar içgörünün tedaviye uyum ile istatiksel olarak

ilişkili olduğunu bulmuştur ,buna karşın yaşam kalitesi üzerindeki etkisi tedaviye uyum ile

bağıntılı olabileceği vurgulanmıştır. İçgörü, kavram olarak tartışmalı, kompleks bir

fenomendir. Literatürde bu değişkenleri yordayıcı sosyodemografık ve klinik faktörlerin

farklı tanı gruplarında belirlenmesinin klinik pratikte önemine vurgu yapılmıştır, buna karşın

bu üç değişkenin araştırıldığı bilinen sınırlı sayıda çalışma mevcuttur. Buna ek olarak bazı

çalışmalar bu ilişkiyi desteklememektedir, birçok değişkenin rol oynayabileceğine vurgu

yapılmaktadır. Bu araştırma ileri ki çalışmalara ışık tutması açısından önemli olduğu

düşünülmektedir.

3

1.4 Sınırlılıklar

Bu çalışma kesitsel korelasyon çalışmasıdır .Örneklem amaca dönük ölçüt örneklem

yöntemi ile oluşturulduğundan örneklem büyüklüğü sınırlı, poliklinik koşullarında yapılmış

olup, kesitsel olarak değerlendirilmiş olması, uzun süreli izlem çalışmasının yapılmaması bu

çalışmanın bipolar ve şizofrenik bozukluk tanısı almış tüm hastalara genellenmesini

kısıtlamaktadır. Buna ek olarak bu çalışmaya sadece remisyonda olan hasta grubu alınmıştır.

Ayrıca çalışmanın tek merkezli olmasıda sınırlılıkları arasındadır.

1.5 Varsayımlar

1.Bipolar ve Şizofrenik bozukluk tanısı almış hastalarda içgörüyü etkileyen

sosyodemografik değişkenler ve klinik faktörlerin belirlenmesi.

2.Bipolar ve Şizofrenik bozukluk tanısı almış hastalarda tedaviye uyumu etkileyen

sosyodemografik değişkenlerin ve klinik faktörlerin belirlenmesi.

3.Bipolar ve Şizofrenik bozukluk tanısı almış hastalarda yaşam kalitesini etkileyen

sosyodemografik ve klinik faktörlerin belirlenmesi.

4.İçgörü , tedaviye uyum ve yaşam kalitesi arasındaki ilişkinin araştırılması.

4

1.6 Tanımlar

1.6.1 Bipolar bozukluk

Manik depresif bozukluk, iki uçlu bozukluk, bipolar duygudurum bozukluğu yada

bipolar spektrum bozukluk olarak adlandırılan mani/hipomani atakları ile depresif ve psikotik

semptomların eşlik ettiği veya etmediği dönemlerle karakterize farklı şiddette seyreden

mortalite ve komorbidin yüksek risk olduğu, disabiliteye yol açan affektif bozukluktur

(Semple ve Smyth, 2013). Bipolar bozukluk hastalık ve iyilik dönemleri ile giden, uzun

süreli, psikososyal işlevsellikte bozulma ve yeti yitimine yol açmaktadır

(Vieta,2014).Yükselmiş ve irritabl duygudurum mani olarak adlandırılır, benlik saygısında

abartılı artış uykuda azalma ,artmış libido, grandiyozite, fikir uçuşmaları hızlı konuşma ile

karakterizedir (Semple ve Smyth, 2013). Hastalar genellikle remisyon yaşayabilirler fakat

düşünce içeriğinde bozulma ve psikotik özellikler gösteren vakalar daha ağır

seyredebilmektedir. İntihar riski yüksek, sıklıkla alkol-madde bağımlılığı ve anksiyete eşlik

etmektedir (Semple ve Smyth, 2013).

1.6.1.1 Bipolar bozukluk tanı kriterleri

DSM-V bipolar bozuklukları dört alt tip olarak sınıflandırmıştır:

1.Bipolar I bozukluk

En az bir mani dönemi yada karma dönem bulunmalıdır, depresif ataklar görülebilir

fakat mutlak değildir. Daha şiddetli çoğunlukla yatış gerektirmektedir.

Mani dönemi sırasında aşağıdaki tanı ölçütlerinden en az üçünün bulunması gerekir.

Manik Dönem Ölçütleri

1.Benlik saygısında abartılı artış ,büyüklük düşünceleri.

2.Uyku gereksiniminde azalma.

3.Daha konuşkan olma.

5

4.Düşünce uçuşması.

5.Distraktibilite (Dikkat dağınıklığı).

6.Amaca yönelik etkinliklerde artma.

7.Kötü sonuçlar doğuracak etkinliklere katılma.

8.Bu belirtiler mikst epizodun tanı ölçütlerini karşılamamaktadır.

9.Mesleki ve sosyal işlevsellikte bozulmaya yol açar, hastaneye yatış gerektirecek denli ağır

olabilir ve psikotik özellikler gösterebilir.

10.Bir maddenin ya da genel bir tıbbi durumun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı değildir.

Karma Dönem Ölçütleri

En az bir hafta boyunca manik ve depresif semptomlar ile karakterizedir, disforik manik

epizotlar ve en iki dönem tipik semptomlar eşlik eder (Vieta, 2014).

Major depresif atak döneminde ise iki haftalık dönem süresince çökkün duygudurum, ilgi

kaybı yada zevk almama (anhedoni) gibi belirtilerden en az birinin olması ve aşağıdaki

belirtilerden en az beşinin bulunması gerekir.

Depresif Dönem Ölçütleri

1.Günün çoğunluğunda çökkün duygudurum.

2.Etkinliklere karşı ilgide belirgin azalma.

3.Değersizlik aşırı suçluluk duyguları.

4.Bitkinlik,halsizlik, içsel gücün azalması.

5.Aşırı uyuma yada uyumama.

6.Ajitasyon yada yavaşlama.

7.Kronik ağrı yada fiziksel hastalığın eşlik etmediği bedensel semptomlar.

8.Çok kilo verme yada alma.

6

9.Odaklanmada güçlükler.

10.Yineliyici ölüm ve intihar düşünceleri.

2.Bipolar II bozukluk

En az bir hipomanik ve major depresif belirtiler bulunmalıdır. Manik ve karma ataklar

görülmez.

Hipomani dönemi en az dört gün sürmelidir ve mani döneminde görülen semptomlar hafif ve

orta şiddette eşlik eder.

Hipomani Ölçütleri

1.En az dört gün süren sürekli taşkın ya da irritabl döneminin olması.

2.Epizod sırasında işlevsellikte belirgin farklılıklar görülebilir fakat hastaneyi yatış

gerektirecek kadar ağır değildir.

3.Mani epizotları ile aynı seyreder.

4.Bir maddenin yada tıbbi durumun fizyolojik etiklerine bağlı değildir.

3.Siklotomik bozukluk:

En az iki yıl boyunca depresif(hafif şiddette) ve hipomanik semptomlar ile karakterizedir.

Major depresif belirtiler yada mani görülmez.

4.Başka türlü adlandırılamayan bipolar bozukluk:

Semptomlar bipolar ve ilişkili bozukluklara benzemekle birlikte tanı ölçütlerini karşılamaz

(Nussbaum, 2015; Vieta, 2014).

7

1.6.1.2 Bipolar bozukluk Ayırıcı tanı

Mani dönemine benzeyen semptomlar başka ruhsal hastalıklarda görülebilmektedir.

Şizofreni ve şizofreniform bozukluklar, şizoaffektif bozukluk, paranoid bozukluklar,

deliryum, psödopsikoz, dikkat eksikliği yada davranım bozuklukları, alkol madde kötüye

kullanım, ve kişilik bozukluklardır (Öztürk ve Uluşahin, 2016).

Ruhsal hastalıkları sınıflama sisteminden bir diğeri olan ICD-10 sınıflama sisteminde

ise bipolar tanısı için en az bir mani yada hipomani dönemi(her iki dönemde) görülmelidir.

Buna ek olarak ICD-10 bipolar bozukluğu alt tiplere (bipolar I ve II) ayırmamıştır.

Buna ek olarak genellikle erken erişkinlik döneminde ortaya çıkar ve 15-25 yaş

aralığında artış gösterir (Öztürk ve Uluşahin,2016;Vieta,2014). Yaşam boyu prevelans oranı

bipolar I bozuklukta %0.8 ,bipolar II için ise %0.5’ dir. Kadınlarda bipolar II bozukluk tanısı

daha sık görülebilmektedir (Vieta, 2014). Buna ek olarak ,ruhsal hastalıklar içinde alkol

madde kullanımının en fazla komorbid olduğu bozukluktur (Öztürk ve Uluşahin, 2016) .En

yaygın görülen ek tanılar ise anksiyete bozukluğu, panik bozukluk, sosyal fobiler ve obsesif

kompulsif bozukluktur.

1.6.2 Şizofrenik Bozukluk

Delüzyon ve halüsinasyonların varlığı ile gerçeği değerlendirme yetisinin ve

kognisyonların bozulduğu, disorganize düşünce, duygu ve konuşma ile karakterize kronik

seyreden ağır yeti yitimini yol açan psikotik bozukluktur (Nussbaum, 2015).

1.6.2.1 Şizofrenik bozukluk tanı kriterleri

DSM-V şizofreni kapsamında ve psikozla giden diğer bozukluklar başlığı altında

şizofreni tanı kriterlerini aşağıdaki gibi tanımlamıştır.

8

DSM-V Şizofreni tanı ölçütleri

1.Ayırdedici belirtilerden: sanrılar, varsanılar ,dağınık konuşma yada sapmalar ,katatonik

davranış ve duygusal katılımda azalma pasivite gibi negatif belirtilerin bulunması iki yada

daha fazla belirtinin sanrı varsanı yada darmadağın konuşma olması koşuluyla en az bir ay

süreyle sürmüş olması. Belirtiler sağaltımla düzelirse en az bir ay koşulu geçerli olmayabilir.

2.Hastalık semptomları en az 6 ay sürmelidir. En az bir ayında ayırdedici belirtilerden en az

ikisi vardır ve bu belirtilerden en az biri sanrı ,varsanı yada darmadağın konuşma olmalıdır.

3.Klinik açıdan belirgin bir sıkıntı sosyal işlevsellik, kendine bakım, iş gibi işlev alanlarında

bozulmalar olmalıdır.

4.Şizoafektif yada başka bir duygulanım bozukluğu bulunmamalıdır.

5.Belirtiler bir maddenin(ilaç yada kötüye kullanılan bir madde) yada tıbbı bir duruma bağlı

fizyolojiyle ilgili bir duruma bağlanabiliyorsa tanı dışlanır.

6.Otistik spektrum bozukluğu varsa en az bir ay süre ile sanrı ve varsanıların bulunması ile

şizofreni tanısı konabilir (Nussbaum, 2015; Öztürk ve Uluşahin,2016).

Diğer bir sınıflama sistemi olan ICD-10 ise aşağıdaki gibi tanımlamıştır.

ICD -10 Şizofreni tanı ölçütleri

A. Aşağıdaki kriterlerden en az biri olmalıdır;

1.Düşünce sokulması, çekilmesi, yankılanması.

2.Hastanın davranışlarını kontrol eden işitsel varsanılar.

3.Mümkün olmayan kültüre uygunsuz nitelikte devamlı sanrılar.

4.Kontrol edilme etkilenme sanrıları .

B, Aşağıdaki kriterlerden en az ikisi olmalıdır;

1. En az bir ay süreyle sanrı ve sürekli aşırı değerlilik fikirleriyle giden işitsel, görsel,

dokunsal varsanılar .

9

2. Negativizm , stupor ,balmumu esnekliği, postur alma ile giden katatonik davranış .

3. Neolojizm ,enkoheran konuşmaya neden olan düşünce kopuşları.

4. Apati emosyonel uygunsuzluk veya körelme gibi negatif belirtiler.

C. Semptomların bir ay yada bir aydan fazla devam ediyor olması ve semptomların bir yıl

süreğen olması.

D. Dışlama kriterleri; Manik yada depresif semptomların varlığında affektif bozulmalar

gözönünde bulundurularak şizoaffektif tanısı düşünülmelidir. Bozukluk organik beyin hasarı

,alkol ilaç entoksikasyonu yoksunluğu yada bağımlılığına bağlı değildir (İnternational

Classification of Mental and Behavioural Disorders,1992).

Ayırıcı tanı aşağıda gösterilmiştir.

1.6.2.2 Şizofrenik bozukluk Ayırıcı tanı

1.Psikotik veya katatonik özellikli Major Depresif ve Bipolar bozukluk

2.Şizoaffektif bozukluk

3.Kısa Psikotik bozukluk ve Şizofreniform bozukluk

4.Hezeyanlı bozukluk

5.Şizotipal Kişilik bozukluğu

6.Obsesif Kompulsif ve Beden Dismorfik bozukluk

7.Posttravmatik Stres bozukluğu

8.Otistik Spektrum bozukluk

9.Psikotik semptomların eşlik ettiği diğer mental bozukluklar(delirium ve benzeri)

(DSM-V, 2013)

DSM-V sınıflama sisteminde alt türler kaldırılmıştır. Belirleyici tanı olarak eşlik eden

katatoni belirtileri varsa katatoni tanısı eklenebilmektedir. Ayırıcı tanı ölçütlerine ek olarak

uygunsuz duygulanım, disforik duygudurum, anksiyete, uykuda bozulmalar, yemeyi

10

reddetme gibi belirtiler mevcuttur. Depersonalizasyon, derealizasyon veya somatik belirtiler

ortaya çıkabilir. Kognitif defisitler sonucu bellekte bozulmalar ve sosyal kognitif defisitler

sonucu başkalarının davranışlarını farklı anlamlandırma görülebilmektedir (DSM-V, 2013).

Buna ek olarak yaşam boyu prevelans oranı yaklaşık olarak %0.3-0.7’dir. Başlangıç

yaşı geç ergenlik veya otuz yaş civarındadır. Suisid riski yüksektir. Komorbid tanı genellikle

eşlik etmektedir. Madde kullanımı, depresif semptomlar, obsesif kompulsif bozukluk, panik

bozukluk yaygın eşlik eden tanılardır (Tandon ve diğerleri, 2013; Öztürk ve Uluşahin,2016).

Şizofrenide içgörü yoksunluğu yada hastalığı farkında olmama yaygındır

(Lysaker,2018). Hastalığı farkında olmama şizofrenide başaçıkma stratejisinden çok

semptom olarak değerlendirilmektedir. İçgörü yoksunluğu tedavi uyumsuzluğunu, istek dışı

tedaviler, yüksek relaps oranını azaltmak açısından önemlidir.

1.6.3 İçgörü

Lewis içgörüyü ‘kişinin kendinde ortaya çıkan morbid değişkenleri doğru biçimde

algılayabilmesi’ olarak tanımlamıştır (aktaran, Altınöz ve Aslan, 2010). David (1990) ise üç

ayrı boyut olarak ele almıştır. Bu boyutlar:

1.Mental bir hastalığı olduğunu bilme ,tanıma (farkındalık).

2.Hezeyan yada halüsinasyonlar gibi zihinsel durumları olağandışı olarak yeniden

değerlendirebilme (kendinin yada başkalarının davranışlarının nedenlerini tekrar

yorumlayabilme süreci ,atıf ).

3.Tedaviye ihtiyacı olduğunu kabul etme (aktaran, Reddy, 2015).

Buna ek olarak, içgörü kavramı şizofrenik bozuklukta daha geniş değerlendirilmesi

gerektiği vurgulanarak beş boyut olarak genişletilmiştir. Bu boyutlar:

1 Mental bir hastalığı olduğunu farkına varma.

2 Bu ruhsal hastalığın sonuçlarını farkına varabilme.

3 Hastalığın semptomlarını tanıma ve farketme.

11

4 Semptomları hastalığa atfedebilme.

5 İlacın etkilerini farkında olma olarak tanımlanmıştır (Amador ve David, 2004).

İçgörü yoksunluğuna, neuropsikolojik defisitler, psikiyatrik hastalığın bir semptomu

olarak yada savunma mekanizması (inkar, stigma yada hastalığın yarattığı stres ) gibi

etkenlerin yol açtığı vurgulanır (Reddy, 2015). Bununla birlikte, içgörünün içsel ve dışsal

faktörlerden etkilendiği belirtilmiştir. Ayrıca sosyokültürel farklılıklardan etkileneceği

vurgulanmıştır. Klinik uygulamada mental durum değerlendirmesinde ise, hastalığı tam

inkar, kısmi olarak hastalığı olduğunu ve tedavi ihtiyacını olduğunu farkında olmasına

rağmen aynı zamanda reddetme, hastalığı farkında olup başkalarını suçlama eğilimi (dışsal

atfetme), entellektüel içgörü yada emosyonel içgörü olarak tanımlanmaktadır (Reddy, 2015).

Entellektüel içgörü, hastanın ruhsal bir hastalığı farkında olması ve semptomlarının

ruhsal hastalıktan dolayı olmasına bilmesine karşın içsel olarak hezeyanın gerçekliğine

inanmasını tanımlamaktadır(Altınöz ve Aslan, 2010). Daha çok bilgi düzeyinde bilmektedir

fakat içsel olarak inanmamaktadır. Emosyonel içgörü ise, içsel dünyaya atıf yapar.

Buna ek olarak DSM-IV, şizofreni bozuklukta zayıf içgörünün, hastalığın inkarından

çok hastalığın manifestosu olarak tanımlamıştır. Buna karşın DSM-V içgörü kavramını

boyutsal olarak değerlendirmeye almamıştır (Fıstıkçı, Keyvan ve Cesur, 2016).

Bipolar bozuklukta içgörü “duruma bağlılık” fenomeni ile açıklanmaktadır ve hasta

epizodik olarak tam bir iyileşmeden sonra içgörü kazanabileceği vurgulanmaktadır. Buna

karşın şizofreni bozuklukta içgörü kavramı “özellik” olarak değerlendirilmekte, remisyon

sürecinde görülebileceği vurgulanmaktadır (Reddy, 2015).

1.6.4 Tedavi Uyumu

DSÖ, tedavi uyumunu kısaca “Sağlık profesyonellerinin tedaviye yönelik önerilerini,

kişinin doğru bir şekilde takip etmesi ve uygulaması’ olarak tanımlamıştır (“Adherence to

Long term Therapies”, 2003).

Tedavi uyumu (ilaca uyum ) kısaca , önerilen ilaç dozunun uygun oranda

kullanılması, düzenli tedavi kontrollerine katılımı, ve tedaviyi kabul etmeyi içermektedir

12

Uyumsuzluk, önerilen tedaviye uymama, ilacın kesilmesi veya dozunun kötüye kullanımı

olarak tanımlanabilir (Demirkol ve Tamam, 2016).

Tedaviye uyumsuzluk ise literatürde genellikle istemli ve istemsiz uyumsuzluk olarak

iki grupta incelenmiştir. İstemli uyumsuzluk hastanın kendi seçimine vurgu yapmakla birlikte

,istemsiz uyumsuzluk genellikle tedavi sürecindeki objektif bariyerlere vurgu yapmaktadır

(Velligan vd., 2010).

Literatürde uyumu etkileyen faktörler aşağıdaki başlıklarda toplanmıştır.

1.Hastanın özellikleri (hastalığa ve ilaca karşı tutumlar).

2.Tedavi yeri ,ortam (özel klinik ,hastane ,yatarak veya ayaktan tedavi görme gibi).

3.İlaca bağlı özellikler (yan etkiler ,karmaşık ilaç rejimi).

4.Hastalığın klinik özellikleri (kronik seyreden ).

5.Klinisyenin özellikleri (farmakoloji bilgisi, empati, terapötik işbirliği )

(Fawcett, 1995).

Tedaviye uyum prognozu ve tedavi maliyetlerini düşürmesi açısından önem arz

etmektedir. Buna ek olarak, literatürde klinik pratikte subjektif değerlendirmeler (öznel iyilik

algısı, hekimin gözlemi ,hastanın ifadesi gibi) ile hastanın uyumu ölçüldüğünden kritik edilen

bir kavram olmasına karşın subjektif faktörlerin belirlenmesinin hastanın motivasyonunu

sağlamak adına daha efektif olduğu vurgulanmaktadır (Beck ve diğerleri, 2011). Objektif

ölçümler için, ilacın plasma seviyesi, elektronik kayıtlar, laboratuvar testleri gibi ölçümlerin

yapılmasının gerekliliği vurgulanırken pratik zorluklardan dolayı gözlemsel ölçümler ve

ölçekler ile değerlendirmeye çalışılmaktadır. Bununla birlikte, tedavi uyumsuzluğu yüksek

hospitalizasyon, yüksek tedavi maliyetine, intihar riskine ve yaşam kalitesinde azalma gibi

faktörlerle korele olduğu vurgulanmaktadır Buna ek olarak Bipolar bozuklukta uyumsuzluk

%20-50 aralığında, Şizofrenide ise, %20-72 aralığında seyretmektedir (Dubin, Julius ve

Novitsky, 2009).

13

1.6.5.Yaşam Kalitesi

Yaygın anlamıyla yaşam kalitesi tanımı “bireylerin yaşadıkları kültürel ve değerler

sistemi içerisinde amaçlarını ,beklentilerini, standartlarını ve ilgi alanlarına ilişkin yaşamdaki

pozisyonların algılamalarıdır“ (Who, 1995). Diğer araştırmacıların sağlıkla ilişkili yaşam

tanımı ise, hastanın sağlık yada hastalığının fiziksel, mental ve sosyal hali üzerindeki etkisine

ilişkin görüşüdür (Testa ve Simonson, 1996). Yaşam kalitesi geniş bir kavramdır. DSÖ ,

kısaca “fiziksel, zihinsel ve sosyal iyilik hali” olarak tanımlamıştır ve fiziksel, psikolojik,

sosyal işlevsellik, çevre, maneviyat ve bağımsızlık düzeyi gibi bileşenleri içine alan bir

kavram olduğu vurgulanmaktadır (aktaran, Top, Özden ve Efe Sevim, 2003). Buna ek olarak

kişinin hastalığa yönelik subjektif algısı ve objektif algıları (yaşam standardı gibi) olarak da

tanımlanabilir. Klinikte yaşam kalitesi, tedavinin sonuç ölçütü, sağlık ihtiyaçlarını

değerlendirme, bireysel tedavi planı oluşturmada bir ölçüt olarak kullanılabileceği

vurgulanmaktadır ( Albrecht ve Fitzpatrick, 1994).

Ruhsal hastalıklarda yaşam kalitesi iyilik hali ve hastalık hali, semptomun yarattığı

stres, depresif duyguduruma bağlı enerji ve motivasyonda azalma gibi semptom

belirtilerinden etkilenmekle birlikte, sosyal ilişkiler ve psikopatolojide yaşam kalitesini

etkilemektedir. Sosyal ilişkiler, aidiyet duygusu, destekleyici bir çevre, sosyal etkileşimler ve

aktiviteler otonomi, umut ve umutsuzluk gibi faktörlerin yaşam kalitesi algısında önemli rol

oynadığı vurgulanmaktadır ( Connell, Cathain ve Brazier, 2014).

14

2. BÖLÜM

KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

Psikiyatride içgörü ruhsal hastalığı tanıma ve belirtilerini farkında olmadır (Jaspers,

1990; Semple ve Smyth, 2013). DSM-IV ve ICD-10 ruhsal hastalıklarda sınırlı farkındalık ve

klinik içgörü kaybı görülebileceğini vurgulamıştır (APA, 2013). İçgörü bütünsel bir kavram

olmamakla birlikte birçok bileşen içermektedir ve üç ayrı boyut olarak tanımlanmıştır

(David,1990). Bu boyutlar: ruhsal hastalığı kabullenme ve farkında olma, belirtileri tanıma ve

değerlendirebilme yetisi ve tedaviye uyumdur. Jaspers (1997) içgörüyü klinik olarak

tanımlayan ilk araştırmacılardan biridir. Diğer bir araştırmacı içgörüyü “kişinin kendinde

ortaya çıkan morbid değişkenleri algılayabilmesi” olarak tanımlamıştır (aktaran, Aslan ve

Altınöz, 2010). Bunun dışında içgörü kavramı tek bir model ile açıklanamayacağı

vurgulanmıştır (Cooke, Peters, Kuipers ve Kumari, 2005).

Hastalığa içgörü daha çok psikotik bozukluk tanısı için önem taşıdığı düşünülürken

diğer birçok psikiyatrik bozukluk için önem arz ettiği ortaya çıkmıştır. Buna ek olarak

hastalığa içgörü klinik olarak yaşam kalitesi, psikososyal işlevsellik, semptomoloji, iyi bir

terapötik uyum ve düşük tekrar yatış ile ilişkilidir (Dias, Brissos, Frey ve Kapsinzki,2008).

Tedavi boyunca temel hedeflerden birinin içgörü kazandırılması olması gerektiği ayrıca

araştırmacılar tarafından vurgulanmıştır (Lincoln, 2003).

Literatür araştırmaları incelendiğinde öncü bir araştırmada, şizofreni hastalarında

içgörü derecesi ile psikopatoloji şiddeti arasında bir ilişki bulunmamıştır (aktaran:Aslan ve

Altınöz,2010) buna karşın, diğer bir çalışmada semptom şiddeti arttıkça içgörünün azaldığı

entellektüel düzey, kişilik özellikleri, geçmiş yaşantıların içgörüyü etkileyen faktörler olduğu

sonucuna varılmıştır (Markova ve Berrios,1992). Bazı çalışmalar aslında içgörü

yoksunluğunun hastanın savunma mekanizması olan inkarı kullanarak hastalıkla başetme

şekli olduğu görüşündedir( aktaran, Margariti vd., 2015). Buna ek olarak yapılan araştırmalar

hastalığın farkında olmamanın tedavi uyumu, sosyal ve mesleki işlevselliği, prognozu ve

tedavi sonucunu olumsuz etkilediği görüşündedir (Amador ve Strauss,1993; David,1990

Lincoln, 2007). Bunun yanında içgörünün yaşam kalitesi üzerindeki etkisi çelişkili

görünmekte ve bu “İçgörü paradox” olarak tanımlanmaktadır (Lysaker, Roe ve Yanos, 2009)

örneğin; depresif belirtiler gösteren hastalar yaşam kalitelerini düşük olarak değerlendirebilir

15

bunun yanında manik belirtiler gösteren hastalarda olduğundan daha fazla olarak

değerlendirebilirler. Diğer bir çalışmada akut, kronik ve stabil psikoz hastalarında iyi

içgörünün pozitif olarak depresif semptomlarla ilişkili olduğu bulunmuştur( Cooke, Peters,

Kuipers ve Kumari, 2005). Bununla birlikte yapılan bir başka çalışmada bu ilişkiyi

desteklemektedir (Mintz, Dobson ve Romney, 2003). Depresyonun psikopatolojik parametre

olarak en fazla öne çıkan bozukluk olduğu da araştırmalar ile desteklenmiştir. Buna ek olarak

yapılan diğer bir çalışma azalmış içgörünun zayıf kognisyon ve tedavi uyumu ile ilişkili

olduğunu bulmuştur (Nair, Palmer, Aleman ve David, 2014). Buna ek olarak neurokognisyon

klinik içgörü, semptom şiddeti ile güçlü şekilde bağıntılı bulunmuştur (Chan, 2016).Ayrıca,

semptom tedavisi ve tedavi uyumunun içgörüyü arttırabileceğini böylece kişinin yaşam

kalitesinde düzelmeler görülebileceğini vurgulanmaktadır.

Psikiyatrik bozukluklarda tedavi uyumsuzluğu diğer kronik hastalıklara göre daha

yüksek orandadır (Velligan ve diğerleri, 2010). Psikofarmakolojik tedaviye kısmi yada tam

uyumsuzluk değişkenlik göstermekle birlikte %40-50 gözlenmektedir (Velligan, Sajatovic,

Hatch, Kramata ve Docherty, 2017). Tedaviye uyumu inceleyen bazı araştırmalar istemli ve

istemsiz uyumsuzluk olarak iki grupta incelemiştir. İstemli uyumsuzluk hastanın kendi

seçimine vurgu yapmakla birlikte ,istemsiz uyumsuzluk genellikle tedavi sürecindeki objektif

bariyerlere vurgu yapmaktadır. Tedaviye uyumsuzluk(ilacı bırakma yada tam doz almama)

şizofren hastalarda hospitalizasyonu arttırmaktadır. Buna ek olarak şiddet, tutuklanmalar

sosyal kayıplar ile birlikte hastaların yaşam kalitesi düşmektedir (Velligan vd., 2017).

Yapılan sistematik bir çalışmada ruhsal bozukluklarda ilaç tedavisine karşı

uyumsuzluk nedenleri ile ilişkili literatüre taranmıştır ve %55.6 içgörü neden olarak

saptanmıştır (Velligan vd, 2017). Buna ek olarak madde kullanımı, ilaca karşı negatif tutum,

ve ilaca bağlı yan etkilerin yordayıcı olduğu bulunmuştur. Özellikle ilaca karşı negatif tutum

ve madde kullanımı çalışmalarda tutarlı şekilde tedaviye uyumsuzluk ile ilişkili bulunmuştur.

Buna ek olarak içgörü ile ilgili yapılan çalışmalar şizofrenik bozuklukta zayıf içgörünün

tedavi uyumsuzluğunu yordayıcı olduğunu bulmuştur .Ayrıca ilaca karşı tutumlar, terapötik

işbirliği, ilaca bağlı yan etkiler, özellikle kilo alımı, kognitif defisitler gibi nedenlerinde

tedavi uyumunu yordayabileceği bulgulanmıştır (Velligan vd., 2017).

Yapılan diğer bir takip çalışması bipolar bozuklukta zayıf içgörünün tedavi

uyumsuzluğu ile ilişkili olduğunu saptamıştır (Novick ve diğerleri, 2015). Şizofren ve

bipolar bozukluk karşılaştırıldığında bipolar bozuklukta tedavi uyumu daha yüksek

16

bulunmuştur. Buna ek olarak içgörü, terapötik işbirliği ve tedavi uyumu yüksek oranda ilişkili

olduğu saptanmıştır (Novick vd., 2015). Bunu destekler çalışmalarda ise bipolar ve şizofreni

bozuklukta zayıf içgörü, ,zayıf terapötik ilişki ile tedavi uyumunun ilişkili olduğunu

bulmuştur (Karaytuğ ve diğerleri,2017 ; Sendt, Tracy ve Bhattacharyya, 2015). Bununla

birlikte, şizofren hastalarında yapılan diğer bir çalışmada ise zayıf içgörü, sosyal işlevsellikte

bozulmalarla ilişkili olduğunu ve klinik içgörünün sosyal bağları yordayıcı olduğunu

vurgulamıştır (Montemagni ve diğerleri, 2014). Buna ek olarak tedavi uyumunu inceleyen bir

araştırmada ise kişilik bozukluğunun olmaması, günlük ilaç doz sayısının az olması gibi

etkenlerin uyum üzerinde etkili olduğu, tedavi uyumunu azaltan etmenlerin ise major depresif

bozukluk terapötik işbirliği olmayışı, sosyal çevre desteğinin minimal olması, olumsuz bakan

eş varlığı gibi faktörlerin uyumsuzluğu arttırdığı vurgulanmıştır (Demirkol ve Tamam, 2016).

Buna ek olarak, uyumsuzlukta risk faktörler olarak genç yaş, ilaç tedavisinin ilk yılı olması,

geçmişte tedaviye direnç, yükselmiş duygudurum olarak bulunmuştur. Bunun yanında

psikotik bozuklukta uyumu etkileyen faktörlerin bakıldığı bir çalışmada hastalık şiddeti,

içgörü, kognitif bozukluk gibi nedenlerin uyumu etkileyebileceği vurgulanmıştır (Fenton,

Blyler ve Heinssen, 1997). Hastaların yarısının tedaviyi tamamlamadan sona erdikleri

bilinmektedir ve uyumu etkileyen faktör olarak depresif bulgular ön plana çıkmaktadır ve

tedaviye uyumu bozan etkenin içgörü olduğu vurgulanmıştır (Lincoln, 2007). Buna karşın,

içgörü ve tedavi uyumu arasındaki ilişki araştırmalarla desteklenmesine ve örtüşen yanları

olmasına karşın ,David (1990) , içgörü düzeyi yüksek olan bir kişinin tedaviye uyuma direnç

gösterebileceğinin altını çizmiştir. Buna ek olarak ,içgörü düzeyi düşük olmasına karşın

tedavi uyumu görülebilmektedir (aktaran, David, 1990).

Bunun yanında şizofreni bozuklukla ilgili yapılan bir araştırmada, içgörü kaybı yada

kısmi içgörü oranı yaklaşık 50%’ dir ( Lincoln, Lullmann ve Rief, 2006). Yapılan birçok

çalışma içgörü düzeyinin yaşam kalitesini etkilediğini vurgulamış, içgörüde iyileşmenin

sosyal işlevselliği arttırabileceğinin altına çizmiştir( Yen ve diğerleri , 2002). Buna ek olarak

içgörü azlığı yada kaybı tedaviye uyumu bozduğu, hospitalizasyon oranını arttırdığı

,psikososyal işlevsellikte düşüş ve kötü prognoz ile ilişkili olduğu bir çok araştırma

tarafından belirtilmiştir.(Yen vd.,2002 ; Buckley ve diğerleri, 2007). Buna ek olarak yapılan

diğer bir araştırmada şizofreni tanısı almış hastalarda hastalık süresi uzadıkça belirtiler

artmakla birlikte , özellikle depresif ve negatif belirtiler, buna karşın içgörü ve ilaç uyumu

pozitif bulunmuştur. (Sağlam Aykut, 2017). Literatür incelendiğinde, duygudurum

bozukluklarında içgörünün araştırıldığı bir çalışmada manik veya depresif atakta olan

17

hastaların içgörü değerlendirmesinde, manik atakta olan hastaların depresif hastalara oranla

daha ağır içgörü kaybı olduğu, remisyon sürecinde bile içgörü gösteremeyebileceği (Ghaemi,

Stoll ve Pope, 1995) bunun yanında psikotik özellikli depresif hastaların psikotik

semptomların eşlik etmediği hastalara göre daha ağır seyrettiği çalışmalarla desteklenmesine

karşın, başka bir araştırmada ise manik tanılı grupta içgörü gelişme gösterirken depresif

tanılı grupta içgörü minimal düzeyde korunmuştur (Michalakaes ve diğerleri, 1994). Buna ek

olarak bipolar hastalarda içgörüsü olan hasta grubunun remisyona girme oranı daha yüksek

bulunmuştur. Literatürde, bipolar bozuklukta relapse sebebi genellikle tedaviye uyum ile

ilişkili olduğu vurgulanmıştır ve en önemli faktörlerden birinin içgörü fenomeni olduğu

belirtilmiştir. Buna ek olarak içgörü azlığının kötü prognozla ilişkili olduğu

vurgulanmaktadır (Ghaemi, Boiman ve Goodwin, 2000). Araştırmalar benzer sonuçları

göstermesine karşın özellikle bipolar bozuklukta içgörüyü etkileyen sosyodemografik

değişkenlerle ilişkili yazın artmakla birlikte sonuçlar değişkendir.

Bunun yanında, yaşam kalitesine ilişkin literatür incelendiğinde yaşam kalitesi

tedavinin sonucunu değerlendirme açısından önemlidir. Klinik araştırmalarda artan şekilde

yaşam kalitesi sonuç değişkeni olarak ele alınırken özellikle somatik tıpta yaşam kalitesi

ölçümü güvenilir bir ölçüm olabileceği vurgulanırken, mental bozukluklarda hastanın

subjektif perspektifindeki bozulmalardan ötürü kritik edilen bir kavramdır, örneğin :depresif

hasta iyilik halini depresif duygudurum sonucu olarak daha kötü değerlendirebilirken, manik

hasta için tam tersi endikedir. Bu ölçümlerin tek başına yeterli olmayacağı hasta yakınlarının

ve klinisyenlerin değerlendirmeleri gerektiği üzerinde vurgu yapılır (Katschnig, 2006).

Literatür incelendiğinde, bireyin kendi algısının rolü üzerine vurgu yapılmıştır.

Duyguduruma ilişkin en çok atıf yapılan kavram olan ”affektif bias” semptomların abartılı

yaşam kalitesi algısına yol açabileceğine vurgu yapar. Bununla birlikte bipolar bozuklukta

yaşam kalitesinde iyileşme ve sosyal işlevsellikteki artış tedavi sonucunu değerlendirme

açısından önemli bir göstergedir (Gitlin ve Miklowitz, 2017). Yapılan diğer bir çalışmada

öyküde mental bozukluğun varlığı yaşam kalitesi ile anlamlı şekilde ilişkili bulunmuştur,

bunun yanında, şimdiki semptomoloji ve işlevselliğin yaşam kalitesi üzerinde etkisi olduğu

sonucuna varılmıştır (Schechter, Endicott ve Nee, 2007). Semptomatik gelişme ve

iyileşmenin yaşam kalitesi üzerinde olumlu etkisi olduğu araştırmalar ile desteklenmiştir

(Ruta ,Garratt, Leng, Russell ve MacDonald, 1994). Yapılan diğer bir çalışmada ise depresif

duygudurumun şizofren hasta grubunda olumsuz şekilde yaşam kalitesini etkilediğini

bulmuştur ( Margariti vd., 2015).

18

Literatürde, şizofreni ve diğer mental bozukluklarda yaşam kalitesini etkileyen

değişkenlere ilişkin birçok bilimsel çalışma mevcuttur. Yapılan çalışmada şizofreni

hastalarının yaşam kalitesi skorlarının duygudurum ve nevrotik bozukluklara göre daha

lehinde olduğu sonucuna ulaşılmıştır ve bütün tanı gruplarında yaşlı ve çalışan popülasyonun

yüksek yaşam kalitesi olduğu saptanmıştır. Bunun yanında semptom düzeyi, duygudurum

bozuklukları ve şizofreni hasta grubuna göre nevrotik hasta grubunda güçlü düzeyde yaşam

kalitesi ile ilişkili bulunmuştur. Ayrıca şizofreni hasta grubunun diğer tanı gruplarına göre

pozitif yaşam kalitesi skorları olduğu, bu sonucun şizofreni tanılı hasta grubunun hastalıkları

ile yaşamaya daha farklı adapte oldukları düşük beklenti düzeyinin yüksek doyuma yol

açabileceği duygusal geri çekilme ve kognitif defisit sonucu yaşam kalitesi skorları

artabileceği belirtilmiştir (Atkinson, Zibin ve Chuang, 2018). Birçok çalışma

sosyodemografik özellikler ve klinik faktörler ile yaşam kalitesini ölçmüştür (Sullivan,Wells

ve Leake,1992; Lehman Rachuba ve Postrado, 1995). Eğitim düzeyi ve yaşam kalitesi

arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur buna ek olarak şizofreni ve duygudurum

bozukluklarında yaşam kalitesi üzerinde yapılan çalışmalarda çelişik sonuçlar bulunmuştur

(Atkinson vd., 1997) buna karşın bütün tanı gruplarında semptom derecesinin düşük yaşam

kalitesi ile ilişkili olduğu sonucuna varılmıştır. Yapılan diğer bir çalışmada bipolar

bozuklukta psikopatolojinin şiddeti ile yaşam kalitesi arasında ilişki bulunmamıştır (Dias,

Brissos, Frey ve Kapszinski, 2008). Tüm tanı gruplarında benzer sosyodemografik ve klinik

faktörlerin etkileyebileceği vurgulanırken bu değişkenlerle ilişkili mevcut literatür çalışmaları

sınırlı, çelişik sonuçlar bulgulamıştır. Buna karşın yaşam kalitesi klinikte önemli bir tedavi

ölçümü olarak değerlendirilebileceği bazı araştırmalarla desteklenmektedir.

19

3. BÖLÜM

YÖNTEM

3.1 Araştırmanın Modeli

Bu araştırma bipolar ve şizofreni bozukluk tanısı almış ayaktan tedavi gören

hastalarda içgörü, tedaviye uyum ve yaşam kalitesi arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla

yapılmış, nicel bir yöntem olan tanımlayıcı bir araştırmadır. Araştırma ilişkisel tarama modeli

kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma deseni ‘kesitsel korelasyon yöntemi’dir. Zaman,

maliyet açısından düşük kısa sürede yapılabilir ve sonuçlanabilir olması, tüm toplum yerine

belirlenen örneklemde tanı yöntemleri ve ölçekler kullanılarak bir sağlık durumunun

boyutunu değerlendirmek, çoklu değişkenler arasındaki ilişkiye bakmaya olanak

sağlamasından dolayı bu yöntem seçilmiştir.

3.2 Evren ve Örneklem

Araştırmanın çalışma evrenini, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Barış Ruh ve Sinir

Hastalıkları hastanesine 2017-2018 tarihleri arasında polikliniğe başvuran, 18-65 yaş

aralığında, bipolar ve şizofrenik bozukluk tanısı almış ayaktan tedavi gören hastalar

oluşturmaktadır.

Araştırmanın örneklemi, amaca dönük örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir. Yapılan

araştırmaya bağlı olarak belirli ölçütleri karşılayan veya belirli özelliklere sahip bireyler

araştırmaya alınmıştır. Karşılaştırma olanağı sağlaması, bir durum hakkında detaylı bulgu

edinme gibi nedenlerle örneklem seçilimi bu yöndedir.

Araştırmanın örneklemini 01 Eylül 2017-15 Nisan 2018 tarihleri arasında polikliniğe

başvuran, psikiyatri uzmanı tarafından bipolar bozukluk veya şizofrenik bozukluk tanısı

verilmiş, çalışmaya alınma kriterlerine uyan gönüllü hastalar oluşturmaktadır. Alınma

kriterleri : DSM-V tanı ölçütlerine göre bipolar bozukluk veya şizofrenik bozukluk tanısı

almış olmak, en az ilkokul mezunu olmak, yaş aralığı 18-65 yaş aralığı olarak belirlenmiştir

ve bilgilendirme sonucunda çalışmaya onam vermesi gerekmektedir. Mental retardasyon

tanısı, okuma-yazma bilmemek, DSM-V tanı ölçütlerine göre herhangi bir kognitif bozukluk

20

tanısı almak, alkol ve madde kullanımı eşlik eden ve çalışmaya katılma esnasında akut

dönemde olan hastalar dışlanmıştır.

3.3 Verilerin toplanması

Araştırmaya başlamadan önce Yakın Doğu Üniversitesi etik kurulundan onay

alınmıştır. Ayrıca KKTC Sağlık Bakanlığı’ndan ve Barış Ruh ve Sinir hastalıkları Hastanesi

başhekimliğinden gerekli izinler alınmıştır. Bilgilendirilmiş onam ile hastalar klinik

çalışmaya alınmadan önce araştırmanın amacı ve koşulları açıklanmıştır ve yazılı onam

alınmıştır. Araştırma sırasında etik kurallar gözetilerek hastanın herhangi bir tereddütünde

araştırmadan çekilebileceği belirtilmiştir.

Araştırma verileri Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Barış Ruh ve Sinir Hastalıkları

hastanesi 01 Eylül 2017-15 Nisan 2018 tarihleri arasında polikliniğe başvuran alınma

ölçütlerine uyan Bipolar ve Şizofren tanılı hastalardan araştırmacı tarafından toplanmıştır.

Araştırmaya 50 hasta alınmıştır. 34 hasta bipolar bozukluk tanısı almıştır, 16 hasta ise

şizofreni bozukluk tanısı almıştır. Araştırmacı tarafından 40 dakika süren görüşmeler

yapılarak veriler toplanmıştır.

3.4 Veri Toplama Araçları

Araştırmada veri toplama aracı olarak Sosyodemografik Bilgi Formu, İçgörünün Üç

Bileşenini Değerlendirme Ölçeği, Morisky Tedavi Uyum Ölçeği ve Yaşam Kalitesi Ölçeği

olmak üzere 4 bölümden oluşan anket formu kullanılmıştır.

3.4.1 Sosyodemografik Bilgi Formu(SDBF)

Araştırmaya dahil edilen hastaların, yaş, cinsiyet, eğitim durumu, medeni durum

çalışma durumu gibi bilgilerin sorulduğu tanıtıcı bilgiler ile psikiyatriye ilk başvuru yaşı

yakınmalar, tedavi süresi, hastaneye yatış sayısı, tedaviye düzenli devam etme gibi klinik

faktörlerin saptanması amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanmıştır.

21

3.4.2 İçgörünün Üç Bileşenini Değerlendirme Ölçeği (İÜBDÖ)

Bu araştırma da araştırmacı tarafından uygulanan içgörüyü niceliksel olarak ölçen

İÜBDÖ kullanılmıştır. Tedaviye uyum, hastalığı farkında olma, psikotik yaşantıları doğru

olarak tanımadan oluşan üç bileşenden oluşmaktadır. Sekiz sorudan oluşmaktadır ve yarı

yapılandırılmış bir ölçektir. İlk 7 sorunun en yüksek toplam puanı 14’tür. Sekizinci soru ,

hipotetik olarak eklenmiştir, sorunun sorulması araştırmacıya bırakılmıştır. Bu soru ile

birlikte en yüksek toplam puan 18’dir. Hastanın yüksek puan alması yüksek içgörü düzeyini

gösterir. Bu ölçek David tarafından geliştirilmiştir (David,1990). Türkçe geçerlilik ve

güvenilirlik çalışması Arslan ve arkadaşları (2001) tarafından yapılmıştır.

3.4.3 Morisky Tedavi Uyumu Ölçeği (MTUÖ)

Donald E. Morisky (1986) tarafından geliştirilmiştir. İlaç uyumunu ölçen hastanın

kendisinin doldurduğu bir ölçektir. Ölçek dört adet iki seçenekli evet/hayır şeklinde kapalı

uçlu sorudan oluşmaktadır. Evet 0 ,hayır ise 1 olarak değerlendirilmektedir .Soruların tümüne

hayır cevabı verilmişse ilaç uyumu yüksek bir yada iki soru evet ise uyum orta, üç yada dört

soruya evet olarak cevaplandırılmış ise uyum düşüktür. Geçerlilik ve güvenilirlik çalışması

Yılmaz (2004)tarafından antipsikotik tedaviye uyumu ölçmek için yapılmış daha sonra

Muslu (2010) şizofreni hastalarında tedaviye uyumu değerlendirmek amacıyla kullanmıştır.

İki uçlu bozuklukta ise geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Bahar (2014) tarafından

yapılmıştır.

3.4.4 Yaşam kalitesi (SF-36 )

Bu araştırmada hastaların yaşam kalitelerinin belirlenmesinde Ware ve Sherbourne

tarafından geliştirilen ve Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Koçyiğit ve arkadaşları

(1999) tarafından yapılan Yaşam Kalitesi Ölçeği (SF 36) kullanılmıştır.

Yaşam kalitesi ölçeği fiziksel fonksiyon (10 madde), sosyal fonksiyon (2 madde),

fiziksel fonksiyonlara bağlı rol kısıtlılıkları (4 madde), emosyonel sorunlara bağlı rol

kısıtlılıkları (3 madde), mental sağlık (5 madde), enerji/ vitalite (4 madde), ağrı (2 madde) ve

22

sağlığın genel algılanması (5 madde) olmak üzere 8 alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçekte O-100

puan aralığında değerlendirme sağlanır ve yüksek puan daha iyi sağlık düzeyini

göstermektedir.

Araştırmacı tarafından yapılan iç tutarlılık testi sonuçlarına göre ölçekte yer alan alt

boyutlara ait Cronbach alfa değerlerinin 0,71 ile 0,79 arasında değiştiği tespit edilmiştir.

3.5 . Verilerin İstatistiksel Değerlendirilmesi

Araştırmada elde edilen verilerin istatistiksel olarak analiz edilmesinde Statistical

Package for Social Sciences (SPSS) 24.0 paket programından yararlanılmıştır.

Araştırmaya dahil edilen bipolar ve şizofrenik bozukluk tanısı almış ve ayaktan tedavi

gören hastaların tanıtıcı ve klinik özelliklerine göre dağılımı frekans analizi ile belirlenmiş

olup, sonuçlar frekans dağılım tabloları ile gösterilmiştir.

Hastaların İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 puanlarına ait ortalama, standart sapma, en

küçük ve en büyük değeri gibi tanımlayıcı istatistikler verilmiştir.

Araştırmaya dahil edilen hastaların tanıtıcı ve klinik özelliklerine göre Hastaların

İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 puanlarının karşılaştırılmasında kullanılacak hipotez testlerinin

saptanması amacıyla veri setinin normal dağılımı Shapiro-Wilk testi ile incelenmiştir. Buna

göre hastaların ölçeklerden aldıkları puanların normal dağılıma uymadığı saptanmış ve

araştırmada parametrik olmayan hipotez testleri kullanılmıştır.

Hastaların cinsiyet, çalışma durumu, hastaneye yatma durumu ve tedaviye düzenli

olarak gelme durumlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 puanları Mann-Whitney U testi

kullanılarak karşılaştırılmıştır. Hastaların yaş grubu, medeni durum, eğitim durumu,

psikiyatriye başvurma yaşı, yakınmaları, tanı süresi ve tedavi süresine göre ölçek puanlarının

karşılaştırılmasın Kruskal-Wallis testi kullanılmıştır. Kruskal-Wallis testi sonucunda gruplar

arası fark çıkması halinde farkın hangi gruplardan kaynaklandığının saptanmasında Mann-

Whitney U testi kullanılmıştır. Hastaların ölçeklerden aldıkları puanlar arasındaki

korelasyonlar Spearman korelasyon analizi ile belirlenmiştir.

23

4. BÖLÜM

BULGULAR

Tablo 1

Hastaların tanıtıcı özelliklerine göre dağılımı

Tanıtıcı Özellikler Sayı (n) Yüzde (%)

Yaş Grubu

40 yaş ve altı 13 26,0

41-50 yaş arası 20 40,0

51 yaş ve üstü 17 34,0

Cinsiyet

Kadın 27 54,0

Erkek 23 46,0

Çalışma durumu

Çalışan 10 20,0

Çalışmayan 40 80,0

Medeni Durum

Bekar 17 34,0

Evli 25 50,0

Boşanmış/Dul 8 16,0

Eğitim durumu

İlkokul 19 38,0

Ortaokul/Lise 23 46,0

Üniversite 8 16,0

Tablo 1.’de araştırma kapsamına alınan hastaların tanıtıcı özelliklerine göre dağılımı

verilmiştir. Tablo 1. incelendiğinde, hastaların %26,0’sının 40 yaş ve altı, %40,0’ının 41-50

yaş arası ve %34,0’ünün 51 yaş ve üstü yaş grubunda yer aldığı, %54,0’ünün kadın ve

%46,0’sının erkek olduğu görülmüştür. Hastaların %80,0’inin çalışmadığı, %34,0’ünün

bekar, %50,0’sinin evli ve %16,0’sının boşanmış/dul olduğu saptanmıştır. Hastaların

%38,0’nin ilkokul mezunu, %46,0’sının ortaokul/lise ve %16,0’sının üniversite mezunu

olduğu saptanmıştır

24

Tablo 2

Hastaların yaş gruplarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF36 puanlarının karşılaştırılması

Yaş Grubu n �̅� s M

Sıra

Ort.

X2 p

İçgörünün Üç

Bileşenini Değerlendirme

Ölçeği

40 yaş ve altı 13 10,38 2,69 10 29,88 3,228 0,199

41-50 yaş arası 20 9,70 2,58 10 26,73

51 yaş ve üstü 17 8,59 2,48 9 20,71

Morisky Tedavi

Uyum Ölçeği

40 yaş ve altı 13 3,15 1,28 4 27,23 0,486 0,784

41-50 yaş arası 20 2,90 1,33 3 23,98

51 yaş ve üstü 17 3,24 0,83 3 25,97

Fiziksel Fonksiyon

40 yaş ve altı 13 86,54 16,38 95 31,35 3,140 0,208

41-50 yaş arası 20 72,02 22,18 67,5 22,33

51 yaş ve üstü 17 75,00 22,84 85 24,76

Fiziksel Rol Güçlüğü

40 yaş ve altı 13 44,23 50,16 0 27,23 0,598 0,742

41-50 yaş arası 20 30,00 44,87 0 23,90

51 yaş ve üstü 17 39,71 49,26 0 26,06

Emosyonel Rol Güçlüğü

40 yaş ve altı 13 41,03 49,35 0 28,54 1,574 0,455

41-50 yaş arası 20 21,67 40,86 0 23,18

51 yaş ve üstü 17 33,33 47,14 0 25,91

Enerj / Canlılık / Vitalite

40 yaş ve altı 13 44,62 14,78 45 25,96 0,117 0,943

41-50 yaş arası 20 42,75 11,86 45 24,65

51 yaş ve üstü 17 44,12 13,95 45 26,15

Ruhsal Sağlık

40 yaş ve altı 13 55,69 9,01 60 27,35 0,313 0,855

41-50 yaş arası 20 52,60 13,06 54 25,20

51 yaş ve üstü 17 52,71 12,27 56 24,44

Sosyal İşlevsellik

40 yaş ve altı 13 56,73 24,27 62,5 30,65 2,735 0,255

41-50 yaş arası 20 49,38 20,87 50 25,10

51 yaş ve üstü 17 44,12 18,28 50 22,03

Ağrı

40 yaş ve altı 13 67,12 21,26 67,5 33,42 5,299 0,071

41-50 yaş arası 20 50,25 26,79 55 22,33

51 yaş ve üstü 17 51,91 16,97 55 23,18

Genel Sağlık Algısı

40 yaş ve altı 13 46,54 7,18 50 25,58 0,007 0,996

41-50 yaş arası 20 47,25 5,95 47,5 25,30

51 yaş ve üstü 17 47,35 7,73 50 25,68

25

Tablo 2.’de araştırma kapsamına alınan hastaların yaş gruplarına göre İÜBDÖ,

MTUÖ ve SF36 puanların karşılaştırılmasına ilişkin yapılan Kruskal-Wallis testi sonuçları

verilmiştir.

Tablo 2. incelendiğinde araştırmaya katılan hastaların yaş gruplarına göre İÜBDÖ

puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (p>0,05). 40 yaş

ve altı yaş grubunda yer alan hastaların İÜBDÖ puanları diğer yaş gruplarındaki hastalara

göre yüksek olsa da anlamlı düzeyde değildir.

Hastaların yaş gruplarına göre MTUÖ’den aldıkları puanlar arasında istatistiksel

olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (p>0,05). 41-50 yaş grubunda yer alan

hastaların tedavi uyum puanları diğer hastalara göre düşük bulunsa da, bu fark istatistiksel

olarak anlamlı değildir.

Araştırma kapsamına alınan hastaların yaş gruplarına göre SF-36’da yer alan fiziksel

fonksiyon, fiziksel rol güçlüğü, emosyonel rol güçlüğü, enerji/canlılık/vitalite, ruhsal sağlık,

sosyal işlevsellik, ağrı ve genel sağlık algısı alt boyutlarından aldıkları puanlar arasında

istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05).

26

Tablo 3

Hastaların cinsiyetlerine göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF36 puanlarının karşılaştırılması

Cinsiyet n �̅� s M

Sıra

Ort. Z p

İçgörünün Üç Bileşenini

Değerlendirme Ölçeği

Kadın 27 9,33 2,20 10 24,93 -0,305 0,760

Erkek 23 9,70 3,08 9 26,17

Morisky Tedavi

Uyum Ölçeği

Kadın 27 2,89 1,28 3 23,59 -1,078 0,281

Erkek 23 3,30 0,97 4 27,74

Fiziksel Fonksiyon Kadın 27 69,64 23,22 60 20,67

-2,564 0,010* Erkek 23 85,22 15,99 90 31,17

Fiziksel Rol Güçlüğü Kadın 27 36,11 46,68 0 25,37

-0,079 0,937 Erkek 23 38,04 48,77 0 25,65

Emosyonel Rol Güçlüğü Kadın 27 29,63 44,66 0 25,22

-0,176 0,861 Erkek 23 31,88 46,58 0 25,83

Enerj / Canlılık / Vitalite Kadın 27 42,22 10,86 45 23,81

-0,896 0,370 Erkek 23 45,43 15,44 50 27,48

Ruhsal Sağlık Kadın 27 53,04 12,58 56 25,48

-0,010 0,992 Erkek 23 53,91 10,85 60 25,52

Sosyal İşlevsellik Kadın 27 49,07 19,59 50 24,87

-0,339 0,735 Erkek 23 50,00 23,23 50 26,24

Ağrı Kadın 27 55,19 23,83 55 25,43

-0,039 0,969 Erkek 23 55,22 22,79 55 25,59

Genel Sağlık Algısı Kadın 27 46,11 6,25 45 23,50

-1,092 0,275 Erkek 23 48,26 7,33 50 27,85

*p0,05). Kadın ve erkek hastaların

İÜBDÖ puanları benzer bulunmuştur.

27

Hastaların cinsiyetlerine göre MTUÖ’den aldıkları puanlar arasında istatistiksel

olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (p>0,05). Erkek hastaların MTUÖ aldıkları

puanlar kadın hastalara göre yüksek olsa da, bu farkın anlamlı olmadığı görülmüştür.

Hastaların cinsiyetlerine göre SF-36 yer alan fiziksel fonksiyon alt boyutundan

aldıkları puanlar arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu tespit edilmiştir

(p0,05). Kadın ve erkek hastaların bu alt boyutlardan

aldıkları puanlar benzer bulunmuştur.

28

Tablo 4

Hastaların çalışma durumlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF36 ölçeklerin puanlarının

karşılaştırılması

Çalışma

durumu n �̅� s M

Sıra

Ort. Z p

İçgörünün Üç Bileşenini

Değerlendirme Ölçeği

Çalışan 10 10,70 1,95 10 32,05 -1,607 0,108

Çalışmayan 40 9,20 2,70 9 23,86

Morisky Tedavi Uyum Ölçeği Çalışan 10 3,30 0,67 3 26,05

-0,143 0,886 Çalışmayan 40 3,03 1,25 3,5 25,36

Fiziksel Fonksiyon Çalışan 10 86,00 17,61 92,5 31,70

-1,518 0,129 Çalışmayan 40 74,51 21,96 80 23,95

Fiziksel Rol Güçlüğü Çalışan 10 47,50 50,62 37,5 28,05

-0,714 0,476 Çalışmayan 40 34,38 46,58 0 24,86

Emosyonel Rol Güçlüğü Çalışan 10 33,33 47,14 0 26,70

-0,350 0,726 Çalışmayan 40 30,00 45,17 0 25,20

Enerj / Canlılık / Vitalite Çalışan 10 42,50 18,45 45 23,75

-0,429 0,668 Çalışmayan 40 44,00 11,72 45 25,94

Ruhsal Sağlık Çalışan 10 52,40 13,26 58 24,85

-0,159 0,873 Çalışmayan 40 53,70 11,45 56 25,66

Sosyal İşlevsellik Çalışan 10 51,25 25,31 56,25 26,90

-0,348 0,728 Çalışmayan 40 49,06 20,29 50 25,15

Ağrı Çalışan 10 68,00 21,92 61,25 32,25

-1,649 0,099 Çalışmayan 40 52,00 22,54 55 23,81

Genel Sağlık Algısı Çalışan 10 46,00 7,75 47,5 24,35

-0,290 0,772 Çalışmayan 40 47,38 6,60 50 25,79

Hastaların çalışma durumlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF36 puanların

karşılaştırılmasına ilişkin yapılan Mann-Whitney U testi sonuçları Tablo 3.’de verilmiştir.

Araştırmaya katılan hastaların çalışma durumlarına göre İÜBDÖ puanları arasında

istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05). Çalışan hastaların

İÜBDÖ’den almış oldukları puanlar, çalışmayan hastalara göre daha yüksek bulunmuş ancak

bu farkın anlamlı düzeyde olmadığı saptanmıştır.

29

Araştırmaya dahil edilen hastaların çalışma durumlarına göre MTÜÖ’den aldıkları

puanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (p>0,05). Çalışan

hastaların SF-36 puanları, çalışmayan hastalara göre yüksek bulunmasına rağmen bu farkın

anlamlı düzeyde olmadığı görülmüştür.

Araştırma kapsamına alınan hastaların çalışma durumlarına göre SF-36’da yer alan

fiziksel fonksiyon, fiziksel rol güçlüğü, emosyonel rol güçlüğü, enerji/canlılık/vitalite, ruhsal

sağlık, sosyal işlevsellik, ağrı ve genel sağlık algısı alt boyutlarından aldıkları puanlar

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05).

30

Tablo 5

Hastaların medeni durumlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF36 ölçeklerin puanlarının


Medeni

Durum n �̅� s M

Sıra

Ort. X2 p

İçgörünün Üç


Ölçeği

Bekar 17 9,00 3,35 8 22,74 2,925 0,232

Evli 25 10,12 2,05 10 28,92

Boşanmış/Dul 8 8,63 2,26 9 20,69

Morisky Tedavi

Uyum Ölçeği

Bekar 17 3,41 1,06 4 30,15 3,153 0,207

Evli 25 2,88 1,30 3 23,58

Boşanmış/Dul 8 3,00 0,76 3 21,63

Fiziksel Fonksiyon

Bekar 17 77,94 18,21 85 24,82 0,929 0,628

Evli 25 74,02 24,60 80 24,52

Boşanmış/Dul 8 83,13 18,11 87,5 30,00


Bekar 17 39,71 49,26 0 26,06 2,219 0,330

Evli 25 30,00 45,07 0 23,38

Boşanmış/Dul 8 53,13 50,78 62,5 30,94


Bekar 17 31,37 46,35 0 25,82 0,035 0,983

Evli 25 30,67 46,07 0 25,18

Boşanmış/Dul 8 29,17 45,21 0 25,81


Bekar 17 41,76 10,45 40 22,44 1,757 0,415

Evli 25 43,40 13,21 45 25,98

Boşanmış/Dul 8 48,75 17,88 47,5 30,50

Ruhsal Sağlık

Bekar 17 54,82 9,36 60 26,85 0,231 0,891

Evli 25 52,96 13,18 56 24,90

Boşanmış/Dul 8 52,00 12,47 60 24,50


Bekar 17 45,59 20,22 50 22,50 4,606 0,100

Evli 25 47,50 20,09 50 24,44

Boşanmış/Dul 8 64,06 22,60 68,75 35,19

Ağrı

Bekar 17 56,03 20,92 55 26,38 2,037 0,361

Evli 25 50,60 23,72 55 23,06

Boşanmış/Dul 8 67,81 23,51 60 31,25


Bekar 17 47,06 6,86 50 25,76 0,044 0,978

Evli 25 47,20 7,37 50 25,62

Boşanmış/Dul 8 46,88 5,30 47,5 24,56

31

Tablo 5.’de araştırma kapsamına alınan hastaların medeni durumlarına göre İÜBDÖ,

MTUÖ ve SF36 puanların karşılaştırılmasına ilişkin yapılan Kruskal-Wallis testi sonuçları

verilmiştir.

Tablo 5. incelendiğinde araştırmaya katılan hastaların medeni durumlarına göre

İÜBDÖ puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (p>0,05).

Hastaların medeni durumlarına bakılmaksızın İÜBDÖ’den benzer puanlar aldığı görülmüştür.

Hastaların medeni durumlarına göre MTUÖ’den aldıkları puanlar arasında

istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (p>0,05). Bekar olan hastaların SF-

36 puanları diğer hastalara göre yüksek bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir.

Araştırma kapsamına alınan hastaların medeni durumlarına göre SF-36’da yer alan

fiziksel fonksiyon, fiziksel rol güçlüğü, emosyonel rol güçlüğü, enerji/canlılık/vitalite, ruhsal

sağlık, sosyal işlevsellik, ağrı ve genel sağlık algısı alt boyutlarından aldıkları puanlar

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05).

32

Tablo 6

Hastaların eğitim durumlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF36 ölçeklerinin puanlarının


Eğitim

durumu n �̅� s M

Sıra

Ort. X2 p

İçgörünün Üç


Ölçeği

İlkokul 19 8,95 2,99 9 23,13 3,592 0,166

Ortaokul/Lise 23 9,48 2,11 9 24,41

Üniversite 8 10,88 2,85 11 34,25

Morisky Tedavi

Uyum Ölçeği

İlkokul 19 3,37 0,96 4 29,05 2,681 0,262

Ortaokul/Lise 23 3,00 1,21 3 24,41

Üniversite 8 2,63 1,41 3 20,19

Fiziksel Fonksiyon

İlkokul 19 67,92 24,43 65 20,13 5,955 0,051

Ortaokul/Lise 23 78,91 19,19 85 26,78

Üniversite 8 91,88 7,53 95 34,56


İlkokul 19 31,58 47,76 0 24,03 1,199 0,549

Ortaokul/Lise 23 45,65 49,23 0 27,59

Üniversite 8 25,00 40,09 0 23,00


İlkokul 19 28,07 44,81 0 24,89 0,447 0,800

Ortaokul/Lise 23 34,78 46,58 0 26,65

Üniversite 8 25,00 46,29 0 23,63


İlkokul 19 43,42 11,91 45 25,39 0,036 0,982

Ortaokul/Lise 23 43,70 15,17 45 25,28

Üniversite 8 44,38 10,84 47,5 26,38

Ruhsal Sağlık

İlkokul 19 53,89 11,73 60 26,42 0,295 0,863

Ortaokul/Lise 23 54,09 11,24 56 25,57

Üniversite 8 50,50 14,01 58 23,13


İlkokul 19 49,34 20,19 50 25,08 0,041 0,980

Ortaokul/Lise 23 50,00 20,98 50 25,93

Üniversite 8 48,44 26,25 50 25,25

Ağrı

İlkokul 19 50,26 24,68 55 22,05 1,839 0,399

Ortaokul/Lise 23 57,50 21,62 55 27,13

Üniversite 8 60,31 24,33 61,25 29,00


İlkokul 19 46,58 5,54 50 25,03 0,117 0,943

Ortaokul/Lise 23 47,61 8,24 45 26,22

Üniversite 8 46,88 5,30 47,5 24,56

33

Araştırmaya dahil edilen hastaların eğitim durumlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-

36 puanların karşılaştırılması amacıyla yapılan Kruskal-Wallis testi sonuçları Tablo 5.’de

verilmiştir.

Hastaların eğitim durumlarına göre İÜBDÖ puanları arasında istatistiksel olarak

anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (p>0,05). Üniversite mezunu olan hastaların ölçekten

almış oldukları puanlar ilkokul mezunu ve ortaokul/lise mezunu hastalara göre yüksek

bulunsa da, bu fark anlamlı düzeyde değildir.

Araştırma kapsamına alınan hastaların eğitim durumlarına göre MTUÖ aldıkları

puanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (p>0,05).

Üniversite mezunu olan hastaların MTUÖ’den aldıkları puanlar diğer eğitim düzeylerindeki

hastalara göre düşük puan alsa da, bu farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmüştür.

Hastaların eğitim durumlarına göre SF-36’da yer alan fiziksel fonksiyon, fiziksel rol

güçlüğü, emosyonel rol güçlüğü, enerji/canlılık/vitalite, ruhsal sağlık, sosyal işlevsellik, ağrı

ve genel sağlık algısı alt boyutlarından aldıkları puanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı

bir fark olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05). Eğitim durumlarına bakılmaksızın hastaların

Yaşam Kalitesi Ölçeğinde yer alan alt boyutlardan aldıkları puanlar benzerdir.

34

Tablo 7

Hastaların klinik özelliklerine göre dağılımı

Klinik Özellikler Sayı (n) Yüzde (%)

Psikiyatriye başvuru yaşı

30 yaş altı 24 53,33

30-39 yaş arası 16 35,56

40 yaş ve üzeri 5 11,11

Tanı (n=50)

Bipolar 34 68,00

Şizofren 16 32,00

Tanı yıl

10 yıl ve altı 13 29,55

11-20 yıl arası 21 47,73

21 yıl ve üzeri 10 22,73

Yatarak Tedavi

Yatış var 23 57,50

Yatış yok 17 42,50

Tedavi süresi

10 yıl ve altı 11 26,19

11-20 yıl arası 21 50,00

21 yıl ve üzeri 10 23,81

Tedaviye etki eden faktörler

İlaç 11 22,91

Doktor 15 31,25

Aile üyeleri 12 25,00

Diğer 10 20,83

Tedaviye düzenli gelme durumu

Düzenli gelen 45 90,00

Düzenli gelmeyen

Toplam-50 5 10,00

Sosyal destek alınan kişiler

Aile üyeleri 19 61,29

35

Eş/Partner 10 32,26

Arkadaşlar 2 6,45

Tablo 7.’de araştırmaya dahil edilen hastaların klinik özelliklerine göre dağılımı

verilmiştir Tablo 7. incelendiğinde araştırmaya katılan hastaların %53,33’ünün 30 yaşından

önce psikiyatri kliniğine başvuruda bulunduğu, %35,56’sının 30-39 yaş arasında ve

%11,11’nin 40 yaşından sonra psikiyatri kliniğine başvurduğu saptanmıştır. Hastaların

%68,0’inin bipolar, %32,0’sinin şizofreni tanısı aldığı saptanmıştır Araştırmaya dahil edilen

hastaların %29,55’i 10 yıl ve daha kısa süre önce, %47,73’ü 11-20 yıl arası süre önce,

%23,81’i 21 yıl ve daha uzun bir süre önce tanı almıştır. Hastaların %22,91’i ilaçların,

%31,25’i doktorun, %25,0’i aile üyelerinin tedavilerine etki ettiğini ifade etmiştir.

Araştırmaya dahil edilen hastaların %90,0’ının tedaviye düzenli olarak geldiği, %10,0’unun

ise düzenli olarak gelmediği saptanmıştır. Hastaların %61,29’u aile üyelerinden, %32,26’sı

eş/partnerinden ve %6,45’i arkadaşlarından sosyal destek aldıklarını belirtmiştir.

36

Tablo 8

Hastaların psikiyatriye başvuru yaşlarına göre İÜBDÖ, MTUÖ ve SF-36 ölçek puanlarının


Psikiyatriye

başvuru yaşı n �̅� s M

Sıra

Ort. X2 p

İçgörünün Üç


Ölçeği

30 yaş altı 24 10,21 2,64 10 25,23 1,672 0,434

30-39 yaş arası 16 9,50 2,61 9,5 21,06

40 yaş ve üzeri 5 9,20 0,84 9 18,50

Morisky Tedavi

Uyum Ölçeği

30 yaş altı 24 3,04 1,20 3 22,15 1,464 0,481

30-39 yaş arası 16 3,00 1,26 3,5 22,34

40 yaş ve üzeri 5 3,60 0,89 4 29,20

Fiziksel Fonksiyon

30 yaş altı 24 80,83 23,58 90 25,81 2,512 0,285

30-39 yaş arası 16 70,96 18,86 65 19,25

40 yaş ve üzeri 5 74,00 19,81 65 21,50


30 yaş altı 24 35,42 47,16 0 21,94 3,301 0,192

30-39 yaş arası 16 51,56 50,39 62,5 26,59

40 yaş ve üzeri 5 15,00 33,54 0 16,60


30 yaş altı 24 30,56 46,02 0 22,48 0,937 0,626

30-39 yaş arası 16 41,67 49,44 0 24,81

40 yaş ve üzeri 5 20,00 44,72 0 19,70


30 yaş altı 24 45,42 12,76 45 23,52 1,680 0,432

30-39 yaş arası 16 41,56 13,38 45 20,41

40 yaş ve üzeri 5 51,00 8,94 45 28,80

Ruhsal Sağlık

30 yaş altı 24 52,50 12,33 56 22,85 1,515 0,469

30-39 yaş arası 16 52,00 10,63 54 21,22

40 yaş ve üzeri 5 58,40 12,52 64 29,40


30 yaş altı 24 47,92 21,39 50 22,23 0,605 0,739

30-39 yaş arası 16 48,44 20,85 50 22,88

40 yaş ve üzeri 5 55,00 6,85 50 27,10

Ağrı

30 yaş altı 24 55,83 22,43 55 24,48 1,033 0,597

30-39 yaş arası 16 48,13 22,52 55 20,34

40 yaş ve üzeri 5 54,50 19,87 55 24,40


30 yaş altı 24 46,04 7,07 47,5 22,19 5,249 0,072

30-39 yaş arası 16 45,94 6,38 45 20,44

40 yaş ve üzeri 5 54,00 6,52 50 35,10

37

Tablo 8.’de araştırmaya alınan hastaların psikiyatri kliniğine başvurma yaşlarına göre

İÜBDÖ, MTUÖ ve SF36 puanların karşılaştırılmasına ilişkin yapılan Kruskal-Wallis testi

sonuçları verilmiştir.

Araştırmaya dahil edilen hastaların psikiyatri kliniğine başvurma yaşlarına göre

İÜBDÖ puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanm

BİPOLAR VE ŞİZOFRENİK BOZUKLUK TANISI ALMIŞ ...docs.neu.edu.tr/library/6539333610.pdfBİPOLAR...

Documents

Transcript of BİPOLAR VE ŞİZOFRENİK BOZUKLUK TANISI ALMIŞ ...docs.neu.edu.tr/library/6539333610.pdfBİPOLAR...