Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme
description
Transcript of Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme
![Page 1: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/1.jpg)
Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme
Arsimtari: Ramiz Iljazi
Dhjetor 2008.
![Page 2: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/2.jpg)
Numrat tek Gumulgalët(paraardhës të australianëve)
1 urapon
2 ukasar
3 ukasar-urapon
4 ukasar-ukasar
5 ukasar-ukasar-urapon
6 ukasar-ukasar-ukasar
...
Ne për të gjithë numrat shfrytëzojmë vetëm dy
fjalë: urapon dhe ukasar.
Kjo ndoshta është primitive, por….
... dhe do ta mendojnë makinën digjitale llogaritëse e cila do të llogarit vetë me
numrat 0 dhe 1.
... një ditë njerëzit fjalët urapon dhe
ukasar do të ndërojnë
me shifrat 0 dhe 1...
baza 2
![Page 3: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/3.jpg)
Numrat tek Actekët(Amerika qendrore, shekulli 15.-16.)
1 kokra misri Neve kemi
përdorur vetëm katër simbole.
Bashkësia e numrave është
ndërtuar me bazë 20.
20 flamur
400 kashta e misrit
8000 kukulla misri
![Page 4: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/4.jpg)
Numrat tek Actekët(Amerika qendrore , shekulli 15.-16.)
mbledhje
pjestim (është fjala për thyesat)
shumzim
20 + 15 + 4= 39
8000+ 400+400+200= 9000
8000 + 3 · 400 + 4 · 20 + 7= 9287
1 20
400 8000
![Page 5: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/5.jpg)
Numrat teka Majët(fis indian në Amerikën qendrore, shekulli 3.-10.)
Na numrat i kemi shënura vetëm me
ndihmën e 3 simboleve:
1 pikë
0 shtëp. e kërm ose
5 vizë
![Page 6: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/6.jpg)
Numrat tek Egjiptianët(3000. vjet para erës sonë.)
Shkrimet tona përbëhen nga simbole dhe
fotografiza të ndryshme të quajtura hijeroglife.
Ndërsa ndërjmet tyre ka 7 simbole me ndihmët e të cilëve i kemi shënura të
gjithë numrat:
baza 10
![Page 7: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/7.jpg)
Numrat tek Egjiptianët(3000 vjet para erës sonë.)
125
1 973
2 235 102
sistemi numeirk aditiv
![Page 8: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/8.jpg)
Numrat tek Babilonasit(afër 2000. vjet para erës sonë)
Në fillim kemi përdorur 5 simbole:
Por më vonë kemi kuptuar se të majftueshëm janë vetëm dy:
për 1 (ose 60) mvarësisht nga pozitapër 10
Na rrethin e kemi ndarë ne 360 shkallë...
... orën në 60 minuta, kurse minutat në 60
sekonda.
baza 60
![Page 9: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/9.jpg)
Ja p.sh., nurmi 95 shënohet:
Si atëher mund ti shfrytëzojmë vetëm dy simbole për shënimin e të gjithë numrave?
Më tutje?
60 + 30 + 5
1 ose 60
10
Numrat tek Babilonasit(afër 2000. vjet p. e. sonë)
![Page 10: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/10.jpg)
Numrat tek Kinezët
4359
5080
Na kemi pasur simbolet për numrat nga 1 deri 10, pastaj 100,
1000 dhe 10000.
sistemi numerik
aditiv-multiplikativ
Zeron e kemi llogaritur me zbrazëtirë
baza 10
(rreth 1400.-1100. p.e.re
![Page 11: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/11.jpg)
40698
(4. shekuj p.e.re)
Më vonë kemi zhvilluar bahskësitë për të treguar numrat
me ndihmën e shkopinjëve…
... Të cilët paraqesin numrat e vënë nga 1 deri 9…
VERTIKALISHT
HORIZONTAL
sistemi“vlera vendore”
Për njëshet, qindëshet,...
dhjetëshët, mijëshet,…
Numrat tek Kinezët(rreth 1400.-1100. p.e.re.)
![Page 12: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/12.jpg)
Numrat tek Indasët
KHAROSTHI (rreth 400.-200. p.e.r.)
BRAHMI (rreth 300. p.e.r.) GWALIOR (rreth 850. pas e. re.)
Na kemi zhvilluar tre lloje të sistemeve
numerike:
Al-Biruni
baza 10
![Page 13: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/13.jpg)
Numrat tek Indasët - Brahmi (1. shekull pas erës se re.)
nuk ka kuptimin e “vlerës vendore”Për veç numri 1, pastaj nga 4 deri 9, kanë pasur simbole të veçanta për numrat më të mëdhenj:10, 100, 1000, ... 20, 30, 40, ... , 90 200, 300, 400, ..., 900.
Sistemi Brahmi është më i
intresantëshmi…
…pasi nga ai do të zhvillohet sistemi
numerik arab.
![Page 14: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/14.jpg)
Numrat tek Grekët(rreth 900.vjet p.e.re – 200.vjet pas erës se re.)
Na kemi pasur dy sisteme numerike
krahasuese.
I pari ka qenë i bazuar në shkronjat fillestare të emrit të
numrit:
5678
![Page 15: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/15.jpg)
I dyit ka përdorur të gjitha shkronjat e
alfabetit grek dhe tre nga alfabeti fenikas:
baza 10269
Numrat tek Grekët(rreth 900.vjet p.e.re – 200.vjet pas erës se re.)
![Page 16: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/16.jpg)
Numrat tek Romakët(400. pr. Kr. - 600. poslije Kr.)
1 I5 V10 X
50 L100 C500 D
1000 M
sistemi jopozicional
Për shëminim e numrave neve kemi përdorur vetëm
7 simbole:Sistemi i jonë numerik do ët
përdoret deri në paraqitjen e
numrave arab…
... që më vonë, p.sh. për shënimin e viteve ose
numrave të orës.
MCMLXXIV
1974Sistemi aditiv-suptraktiv
?
![Page 17: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/17.jpg)
Numrat tek Arabët(rreth 650 pas erës se re.)
Kurse na kemi zhvilluar dy
sisteme numerike:
Sistemi numerik pozicionalbaza 10
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Sistemin Lindor (Arabija dhe Persija):
Sistemi Perëndimor, nga i cili janë zhvilluar numrat e sotshëm:
![Page 18: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/18.jpg)
Numrat nga 1-10 në tërë botën
![Page 19: Bashkësitë e numrave në civilizimet e famshme](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061506/568152d3550346895dc0eec8/html5/thumbnails/19.jpg)
Autor i prezantimit:
Ramiz Iljazi