1

Punoi: Dr. Ardit ÇOLLAKU

HISTORIA E MJEKËSISË SHQIPËTARE

“If you don't know history, then you don't know anything. You are a leaf that doesn't know it is part

of a tree.” 

Michael Crichton

2

Zakonisht njerëzit në jetën dhe veprimtarinë e tyre e respektojnë historinë, e përdorin si provë, e vlerësojnë si mësuese dhe dëshmitare, por në përgjithësi nuk filtet dhe aq për rendësinë e saj.

3

Historia tregon se si e kaluara do të jetë përsëri e ardhme.

-Tukididhi

“Nëse nuk njeh historinë tënde, atëherë ti nuk di asgjë. Je porsi një gjethe që nuk e di që është pjesë e një peme”.

-Michael Crichton

4

Cfarë është një mjek?

Në Egjiptin e lashtë, të shërosh ishte privilegj i magjistarëve,

Në Greqinë e hershme mjekët shiheshin si endacakë kuriozë që më shumë dëmtonin sesa ndihmonin.

Me ardhjen e shekullit 16-të, mjekët praktikonin mjekësi eklektive mikse ku përziheshin alkimia, astrologjia, herboristeria (bimët me veti kuruese), mineralogjia, psikoterapia dhe besimi-teologjia.

Ndërkohë mjekësia moderne e sotme ka bërë të mundur që mjekët të operojnë pacientët e tyre nëpërmjet robotëve.

5

Periodizimi* i historisë së kujdesit shëndetësor Shqipëtar

1- Periudha e lashtësisë

2- Periudha e mesjetës

3- Periudha e pavarësisë

4- Periudha e diktaturës komuniste

5- Periudha e demokracisë

*Këtë ndarje e bazojmë në radhë të parë duke u nisur nga materialet burimore dëshmuese shqiptare dhe të huaja.

6

1- Periudha e lashtësisë 30 000 p.e.s – 395 e.s

Fillon me ardhjen dhe vendosjen në trojet tona të “baballarëve tanë” (rreth 30 000 vjet më parë) dhe përfundon me ndarjen e perandorisë Romake në 395.

Përbën periudhën e parë dhe më të gjatë

Filimisht u vendosën në luginat e Aksit (Vardari i sotëm), buzë liqeneve të Ohrit, Maliqit, Prepsës, Shkodrës etj.

7

Periudha e lashtësisë

“Arritjet” në fushën e mjekësisë:

Në fushën e bimëve mjekësore:

* bima Gentiana, për nder të mbretit ilir, Genti

* Përdorimi i gjetheve të mullagës për mjekimin e plagëve të infektuara

* Iliria ka qenë eksporutesja e veteme e “iris illyrica”, rizom i një bime irisi

Në fushën e kirurgjisë:

* “Licenca” për të ushtruar profesionin e mjekut merej vetëm pasi të vërtetohej aftësia e mjekut të ri: ai duhet të hapte kafkën e një gjeli ku shihej qartë truri dhe më pas ta mbyllte; provimi quhej me sukses nëse gjeli pas operacionit do të jetonte

Në fushën e stomatologjisë:

Gjetje në skeletin e një kafke të dhëmbëve të mbushur (rreth 2000 vjet më parë)

Komplet veglash mjekësore për një “kabinet stomatologjik”

Protezë dhëmbësh me mbajtëse prej metali të pandryshkshëm, e punuar rreth shek. IX p.e.s nga “specialistë” pellazgë-etruskë (e paraqitur në ekspozitën stomatologjike në Pragë, Çeki)

Gentiana Lutea

Iris Ilyrica

8*The Albanians: An Ethnic History from Prehistoric Times to the Present (November 1994)

 -By Edwin E. Jacques (1909-1996)

Figura të shquara të mjekësisë tonë të lashtë

Hipokrati* (460 – 377 p.e.s)

Pirroja i Epirit (319 – 272

p.e.s)

Mbreti Gent(periudha e sundimit 181 – 168 p.e.s)

Filonid Durahieni (Durrsaku)- shek. I p.e.s

9

Faqe 85

10

2- Periudha e mesjetës 395 – 28 nëntor 1912

Kjo periudhë mund të ndahet në dy etapa/ nën periudha:

a- Periudha e pushtimit bizantin: 395 – shek XV

b- Periudha nën sundimin Osman: shek. XV – 28 nëntor 1912

11

a- Periudha e pushtimit bizantin:

395 – shek XV

* Me gjithë vështirësitë e kohës (luftërat, problemet ekonomike etj.) mjekësia e traditës/ popullore arriti të mbijetonte kryesisht në formën e “shkollave familjare”

* Një ndihmë dhanë edhe manastiret, të cilët shpesh shërbenin si spitale. Në këtë kategori spitalesh trajtimi ishte kryesisht kujdesi shëndetësor minimal(ushqimi, uji i pijshëm, strehimi) i shoqëruar me lutje dhe rituale fetare.

* Problem shqetësues ishin epidemitë e shumta: lija, kolera, murtaja etj

* Mjeku i parë nga Kosova që përmendet në dokumentet e mesjetës ishte Milicius Presarini (Milo i Prizrenit) që ka qenë kirurg urolog.

12

* a- Periudha e pushtimit bizantin: 395 – shek XV

Shërbimi shendetësor

Përfaqësohej nga manastiret-spitale të cilat u diferencuan në veprimtarinë e tyre:

A- Spitale ku strehoheshin kryesisht të sëmurë me sëmundje kronike dhe që izoloheshin nga njerëzit pasi vuanin nga sëmundje “të liga” si psh. Lepra; shembull spitali i Decanit i ndërtuar në vitet 1327-1335

B- Spitale të ndërtuara pranë ujërave termale

C- Spitale me karakter mjekues-shërues; shembull spitali i Prizrenit me 20 shtretër

D- Spitale që i shërbenin kryesisht klerikëve; shembull spitali i Novoberdës në Kosovë

13

b- Periudha nën sundimin Osman: shek. XV – 28 nëntor 1912

Karakterizohet nga një periudhë e vështirë, e trashëguar që nga periudha e mëparshme gjithashtu e kushtëzuar nga luftërat e shumta për shak të pozicionit strategjik të trojeve tona.

Kujdesi shëndetësor kushtëzohej nga dy grupe sëmundjesh:

-sëmundjet ngjitëse (epidemike dhe endemike)

-sëmundjet e tjera (uria, kequshqyerja e nënushqyerja)

14

b- Periudha nën sundimin Osman: shek. XV – 28 nëntor

1912

Vaksinimi i popullsisë: 1812 vaksinimi me vaksinë të mirëfilltë ndaj Lisë (Variola)

Hapja e spitaleve të para: ½ e dytë e shek XIX

Mjekësia si profesion ushtrohej nga:

*Mjekët popullorë (përbënin pjesën më të madhe)

*Mjekët e shkolluar jashtë vendit

*Persona që nuk kishin të bënin me mjekësinë por që mereshin me “magji”, yshtje e supersticione

15

Xherrahët shqiptarë

Xherrahët shqiptarë ishin të famshëm në të gjithë perandorinë Osmane

Ndër më të dëgjuarit ishin ata të Zagorisë dhe Përmetit, gjithashtu ata të Elbasanit, Beratit, Tiranës, Durrësit etj.

“Plagët shiptarët i trajtojnë në një mënyrë shumë të mencur. Ata përdorin një antiseptik tradicional. Thonë se plaga nuk duhet larë kurrë me ujë, por me raki të fortë dhe pastaj e mjekojnë me një përzierje me dyllë të bardhë, vaj ulliri dhë rrëshirë pishe”.

Miss Edith Durham

16

3- Periudha e pavarësisë

Pas shpalljes së pavarësisë deri në 1939 Shteti Shqiptar ende funksiononte me struktura të pakonsoliduara, vecanërisht ato shëndetësore

Qeveria e Vlorës (14/12/1912-Janar 1914): nuk trashëgoi asnjë strukturë sado rudimentare të organizimit të një shërbimi shëndetësor publik.

Qeveria e Durrësit (1914): u krijua Drejtoria e Përgjithshme e Shëndetësisë (DPSH), me në krye Mihal TURTULLIN

17

3- Periudha e pavarësisë

Kongresi i Lushnjës (1920)- Prof. Refat Frashëri kreu i DPSH

Qeveria e Fan Nolit (1924)- programi parashikonte edhe organizimin e shëndetësisë

Mbreti Zog (1939)- Dr. Hamdi SULCEBE, drejtor i DPSH nw “Shqipërinë Etnike” (1942-1944)

Qeveria e Re Demokratike (22 Tetor 1944)- Dr. Ymer Dishnica, ministri i parë i shëndetësisë

18

4- Periudha e diktaturës komuniste

Institucionalizimi i Sistemit Shëndetësor sipas modelit të vendeve Lindore (1944- 1992)

Modeli Semashenko (Nikolai Aleksandrovich Semashko):

“shërbim për të gjithë”

“jeta e njeriut është kapitali më i cmuar”

19

Fakulteti i Mjekësisë

Fakulteti i Mjekësisë e nisi punën e tij në 22 shtator 1952 si Instituti I Lartë Mjekësor (ILM)

Drejtori i  ILM ishte Dr. Aleks  Bozo dhe nën drejtor teknik Dr. Aleksandër Vasivjevic Anikim një kuadër me përvojë i shkollës së lartë mjekësore ruse

20

Në vitin e parë ILM ishte i lokalizuar midis klinikave të qendrës spitalore dhe Shkollës Ushtarake dhe në vitin e dytë të studimeve u zhvendos në godinën e ish Laboratorit Bakteriologjik të Shtetit ku vazhdon të jetë edhe sot administrata dhe dekanati.

21

Figura të shquara

Dr. Fejzi Hoxha- themelues i degës së patologjisë. Diabetolog

Dr.Skënder Sinojmeri- themeluesi i shërbimit të okulistikës

Prof. Dr. Bajram Preza- themelues i shërbimit të neurologjisë

Dr.Shefqet Ndroqi- njihet ndryshe si babai i Pneumologjisë shqiptare

Dr. Nazmi R. Shehu- themeluesi i traumatologjisë në Spitalin Ushtarak

Prof. Dr. Dhori Pojani- kontribut në themelimin dhe zhvillimin e stomatologjisë dhe Kirurgjisë OMF

22

5- Periudha e demokracisë

Sistemi aktual shëndetësor nën drejtimin e Ministrisë së Shëndetësië dhe institucionet në varësi të saj