aRdgenis marTvis auditi - bp.com · ZuZumwovrebi, frinvelebi da qvewarmavlebi, maRali sakonservacio...
Transcript of aRdgenis marTvis auditi - bp.com · ZuZumwovrebi, frinvelebi da qvewarmavlebi, maRali sakonservacio...
aRdgeniTi procesis marTvis auditi
“milsadenis monitoringisa da dialogis iniciativa” (PMDI) programis nawili
angariSis moamzadebaSi monawileobdnen:
marina Jordania jgufis wevri, ,,saqarTvelos mwvaneTa
moZraoba”
Tamaz TurmaniZe jgufis wevri, ,,eko-veli”
irakli guledani jgufis wevri, asociacia ,,bio-riTmi”
Tbilisi - 2005
sarCevi
sarCevi ................................................................................................................................................................ 1
zogadi mimoxilva .............................................................................................................................. 2
miRwevebi .................................................................................................................................................. 3
gaumjobesebis SesaZleblobebi ....................................................................................... 3
1. Sesavali ................................................................................................................................................. 4
2. meTodologia .................................................................................................................................. 7
3. Sedegebi, analizi, mignebebi, rekomendaciebi ............................................ 8
3.1. aRdgenis gegmebis da programebis SemuSaveba,
ganxorcieleba da monitoringi ....................................................................... 8
3.2. niadagis zeda fenis da qveda fenis dasawyobeba ........................ 11
3.3. sanergeebi organizeba da movla .................................................................. 15
3.4. gasxvisebis zolis gaswvriv antieroziuli da
stabilizirebis RonisZiebebi .......................................................................... 20
3.5. gasxvisebis zolis da momijnave ubnebis aRdgena .................. 25
3.6. mdinareebis da sxva wyliani kalapotebis gadakveTis
ubnebis aRdgena .............................................................................................................. 27
3.7. inertuli masalebis karierebis aRdgena ............................................ 34
4. zogadi daskvnebi ......................................................................................................................... 35
5. madloba .................................................................................................................................................. 37 6. bibliografia .................................................................................................................................. 38 7. danarTebi ............................................................................................................................................. 39
danarTi 1 - aRdgenis valdebulebebi .................................................................. 39
danarTi 2 – aRdgenis jgufis wevrebi .................................................................. 41
SeniSvna avtorebi aRiareben, rom es angariSi da masSi gadmocemuli azrebi
ekuTvniT maT da ar gamoxatavs sponsori organizaciis, evraziis
fondis da misi TanamSromlebis politikasa Tu Sexedulebebs.
1
zogadi mimoxilva
monitoringis proeqti ganxorcielda 2005 wlis Tebervlidan-
ivlisamde evraziis fondis, IFC-is, UNDP-is da BTC-is finansuri da teqnikuri mxardaWeriT. aRdgenis monitorinigis proeqtSi
monawileobda sami arasamTavrobo organizacia – ,,mwvaneTa
moZraoba,” ,,eko–veli” da ,,bio-riTmi.”
am procesis amocanebsa da miznebs warmoadgenda:
• milsadenis marSrutis gaswvriv arsebul
biomravalferovnebaze da substratebze milsadenis
zegavlenis Seswavla milsadenis mSeneblobisa da momavalSi
misi funqcionirebis dros;
• BP/BTC-is da misi kontraqtorebis mier aRebuli
valdebulebebis Sefaseba da biomravalferovnebis dacvasTan
da eroziis kontrolTan dakavSirebuli zomebis miReba;
• biomravalferovnebaze da niadagis dacvaze milsadenis
zegavlenis minimumamde dayvanisaTvis rekomendaciebis
SemuSaveba.
mocemuli amocanebis da miznebis ganxorcielebisaTvis saWiro
miznobrivi RonisZiebebi:
1. BTC kompaniis da misi kontraqtorebis aRdgeniTi samuSaoebis
speqtris auditi. kerZod:
• aRdgenis gegmebisa da programebis SemuSaveba, ganxorcieleba
da monitoringi;
• niadagis zeda fenisa da niadagqveSa gruntis aReba, Senaxva da
monitoringi;
• Teslis bankebisa da sanergeebis organizeba da movla;
• antieroziuli da stabilizirebis RonisZiebebis
ganxorcieleba milsadenis gasxvisebis zolis gaswvriv;
• gasxvisebis zolis da momijnave ubnebis aRdgena;
• mdinareebis da sxva wyliani kalapotebis gadakveTis ubnebis
aRdgena;
• inertuli masalebis karierebis aRdgena.
2. saaudito saqmianobis (romelic iTvaliswinebs dokumentebis
mimoxilvas, sait-vizitebs) Sedegad miRebuli dakvirvebebisa da
mignebebis gaTvaliswineba da interviuebis da biomravlaferovnebis,
ekosistemebis da vizualuri mxaris aRdgenasTan dakavSirebuli
sakiTxebis Sefaseba.
2
miRwevebi
miuxedavad imisa, rom ufro detaluri ganxilvisas zogierTi
naklovanebac vlindeba, aRdgeniTi samuSaoebis Sesrulebis karg
praqtikad unda CaiTvalos Semdegi sakiTxebi:
• SemuSavebulia aRdgenis gegmebi da programebi;
• niadagis zeda fena da qveda fena zogadad saTanadod aris
Senaxuli;
• sabolood aRdgenili seqciebi KP 0-30-ze damakmayofilebelia;
• axali nergebis gamoyvanis da iSviaTi endemuri saxeobebis
gadatanisa da gazrdisaTvis Seqmnilia sami sanerge;
• BTC da SCP milsadenebis Cadebis Soris periodSi cicabo
ferdobebze miRebulia droebiTi antieroziuli zomebi.;
• karierebis aRdgenis kargi praqtika
gaumjobesebis SesaZleblobebi
mocemulma auditma gamoavlina valdebulebebisa da proeqtis sxva
dokumentaciasTan dakavSirebuli 12 darRveva, rac aRdgeniTi
samuSaoebis gaumjobesebis SesaZleblobas iZleva. kerZod,
mocemulma auditma gamoavlina:
• mTeli rigi uzustobebi da Seusabamobebi dokumentaciaSi;
• mTeli rigi darRvevebi sanergeebSi (xeebis raodenoba,
zogierTi saxeobebis ararseboba);
• ufro meti yuradReba unda daeTmos mdinaris
gadakveTebsa da cicabo ferdobebs, radganac isini
eroziiis TvalsazrisiT yvelaze ufro sensitiur areals
warmoadgenen. garda amisa, bsgzS-s valdebuleba, romelic
iTvaliswinebs mdinaris gadakveTebis mTlian aRdgenas,
miuxedavad SCP–is mSeneblobis ganrigisa, ar aris
Sesrulebuli;
• meti yuradReba unda daeTomos xis kafvis da
gadamuSavebis procedurebs;
• zogadad niadagis qveda fenis Senaxvasa da dacvsaTan
dakavSirebuli procedurebi damakmayofilebelia,
miuxedavad amisa, zog SemTxvevaSi, saWiroa arsebuli
mdgomareobis gamosworeba.
unda aRiniSnos, rom SCP gazis milsadenis mSenebloba amJamadac
mimdinareobs. Amgvarad, ZiriTadi da saboloo aRdgeniTi
samuSaoebi jer kidev unda ganxorcieldes da Semdgomi
monitoringis sagani gaxdes.
3
1. Sesavali 2002 wels dafuZnda baqo-Tbilisi-jeihanis kompania, romelic
xelmZRvanelobs milsadenis mSeneblobas. mocemuli milsadenis
daproeqtebaze muSaobda BTC kompaniis mflobelTa jgufi BP-s xelmZRvanelobiT. BTC navTobsadenis mSenebloba 2003 wels daiwyo.
1750 kilometri sigrZis milsadenis saqarTvelos teritoriaze
gamavali monakveTis sigrZe 249 kilometria.
meore (gazis) milsadeni (SCP), romelic baqodan erzerumSi
(TurqeTi) gadis, mSeneblobis procesSia BTC navTobsadenis
samSeneblo derefanSi. SCP- is mSenebloba dasruldeba da igi
eqsploataciaSi Seva 2006 wels. milsadenis mTliani marSruti
aRdgenili iqneba maspinZeli qveynebisA- azerbaijanis, saqarTvelos
da TurqeTis - mTavrobebTan dadebul xelSekrulebaSi
gaTvaliswinebuli valdebulebebis mixedviT. saqarTvelos
teritoriaze BTC milsadenis aRdgena Seferxda SPC milsadenis
mSeneblobis gamo. aRdgeniTi samuSaoebis dawyeba SesaZlebelia
2005 wlis maisisTvis, rodesac SPC milsadenis 20 %- ukve miwaSi
iqneba Cadebuli.
BTC milsadenis saqarTvelos monakveTi fiziko-geografiuli
(bunebrivi) pirobebis unikaluri mravalferovnebiTa da
ekosistemebis maRali sensitiurobiT gamoirCeva:
milsadenis marSruti kveTs ramdenime landSaftur zonas _
naxevarudabnos stepebiT dawyebuli da maRalmTiani alpuri zoniT
damTavrebuli. zRvis donidan hipsometrul simaRleTa sxvaoba 2,2
km-s aRwevs (jandara - >300 m; cxrawyaro – 2466 m).
vertikaluri zonebis mixedviT mkveTrad icvleba klimati,
niadaguri da mcenareuli safari, reliefis danawevreba da sxva.
yovel vertikalur-landSaftur zonas axasiaTebs ekologiuri
sensitiurobis erTi an ramdenime mkafiod gamosaxuli Tviseba.
magaliTad, jandara-marneulis monakveTebze yvelaze metad
moqmedebs gvalvianoba. aRdgeniTi samuSaoebis dagegmvisa da
ganxorcielebis dros gaTvaliswinebuli unda iyos
biorestavraciis sirTuleebi. magaliTad, zafxulSi mcenareuli
safari urwyavad xmeba, amitomac yuradReba unda mieqces qariseuli
eroziis sawinaaRmdego RonisZiebebs.
mTiswina gvalviani zona (H=600-800 m.) moicavs kodis, marabdis,
winwyaros mimdebare teritoriebs, Sua mTis zona (H=800-1200 m.)
moicavs ZiriTadad, TeTri wyaros raionis teritorias.
mTiani zona (H=1200-1600 m.) milsadenis gaswvriv moicavs walkisa da
axalcixis raionebis teritoriebs.
4
maRalmTiani zona (H-1800-2500 m.) moicavs qcia-narianis, tabawyuris, cxrawarosa da kodianas mTian masivebsa da mTaTaSoris vakisebs.
rogorc aRiniSna, milsadenis teritoria xasiaTdeba geologiuri,
geomorfologiuri, klimaturi da hidrologiuri pirobebis
gansxvavebulobiT, rac aisaxeba maRali donis
biomravalferovnebaSi.
milsadenis im monakveTze, romelic gadis TrialeTis dasavleT
nawilSi mcenareulobis sartylianoba kolxuri tipisaa
(maradmwvane reliqturi mcenareebis tyeebi - borjomi-bakurianis
monakveTi), sadac iseTi kolxuri uZveles reliqturi saxeobebia
SemorCenili rogoricaa: Rhododendron ponticum, Laurocerasus officialis, Ilex Kolchica, Rus coriaria da rctostaphilus mirtilus.
milsadenis aRmosavleTi nawili stepebis, ariduli tyeebis da
hemiqserofiluri balaxovani buCqnari mcenareulobis sartyels
uWiravs.
milsadenis zemoqmedebis zonaSi didi raodenobiTaa warmodgenili
sxvadasxva konservaciuli Rirebulebis mqone mcenareTa da
cxovelTa saxeobebi, agreTve mcenareTa Tanasazogadoebebi
(subalpuri tyeebi, Walis tyeebi, cicabo ferdobebis tyeebi da sxva)
sxvadasxva sameurneo mniSvnelobis mcenareebi (samkurnalo,
dekoratiuli, aromatuli, veluri xili, sakvebi, samasale, saTib-
saZovari da sxva)
TrialeTis istoriul-floristul raionSi 1650-mde mcenaris
saxeobaa aRricxuli, maTgan 40—mde saxeoba saqarTvelos endemia,
110-mde ki kavkasiis endemi, romelTa Soris aris iSviaTi da
gadaSenebis safrTxis qveS myofi mcenareebic.
garda mcenareuli populaciebisa, BTC milsadenis terotoria
mdidaria fauniT, aq SeiZleba SegxvdeT mcire da saSualo zomis
ZuZumwovrebi, frinvelebi da qvewarmavlebi, maRali sakonservacio
Rirebulebis mqone saxeobebis CaTvliT, romlebic saqarTvelos
wiTel wignSia Setanili.
milsadenis zonaSi gvxdeba mravali sensituri habitati, sadac
dafiqsirebulia sakonservacio Rirebulebis mcenareTa saxeobebis
populaciebi (biomravalferovnebis monitoringis programa (aprili
2004, momzadebulia BP Exploration (Caspian Sea) LTD-sTvis). es
teritoriebia:
• TeTriwyaros midamoebi amave zonis tyiani ubnebis CaTvliT;
• bedenis plato;
• walkis wyalsacavis Warbteniani habitatebi;
5
• javaxeTis zegani;
• TavkveTilas mTa, maRalmTis Warbteniani habitatebis
fragmenti;
• narianis veli da mdinare qciis auzis zemo wylis
Warbteniani teritoriebi;
• cxrawyaros qedis Crdilo-dasavleTi ferdofi da kodianas
uReltexili;
• cixisjvrisa da sakires midamoebis tyis ekosistemebi.
gamomdinare iqidan, rom milsadenis gaswvriv mdebare es ubnebi
sensitiurobiT gamoirCevian da udidesi ekologiuri,
ekonomikuri da socialuri mniSvneloba aqvT, isini proeqtis mimarT
qarTuli sazogadoebriobisa da arasamTavrobo organizaciebis
mwvave interess iwveven.
milsadenis mSeneblobis winadadebis mxardasaWerad SemuSavda
bunebriv da socialur garemoze zemoqmedebis detaluri Sefaseba
(bsgzS). Ees Sefaseba moicavs milsadenis marSrutis dacvis zomebs
da aRdgenasTan dakavSirebul sakiTxebs, romlebic Sejamebulia I
danarTSi BTC kompaniis aRdgenasTan dakavSirebuli sajaro
valdebulebebis saxiT.
mocemul angariSSi Sefasebulia Tu ramdenad anxorcielebda BTC kompania am valdebulebebs aRdgenis procesis adreul safexurebze.
am procesis miznebs da amocanebs warmoadgenda Semdegi:
• milsadenis marSrutis gaswvriv arsebul
biomravalferovnebaze da substratebze milsadenis
zegavlenis Seswavla, milsadenis mSeneblobisa da momavalSi
misi funqcionirebis dros;
• BP/BTC-is da misi kontraqtorebis mier aRebuli
valdebulebebis Sefaseba da biomravalferovnebis dacvasTan
da eroziis kontrolTan dakavSirebuli zomebis miReba;
• biomravalferovnebaze da niadagis dacvaze milsadenis
zegavlenis minimumamde dayvanisaTvis rekomendaciebis
SemuSaveba.
proeqtis avtorebi imeds gamoTqvamen, rom aRdgenis adreul etapze
am auditis CatarebiT maT saSualeba eqnebaT zegavlena moaxdinon
milsadenis kontraqtorebsa da operatorebze nebismieri
ugulvelyofis an naklovanebis aRmoCenis SemTxvevaSi. mocemuli
informaciis sazogadoebisaTvis miwodebiT isini SeZleben
sazogadoebis moTxovnebis mxedvelobaSi miRebas. am proeqtSi sami
arasamTavrobo organizacia monawileobda. maT Sesaxeb informacia
mocemulia danarTSi 2.
6
2. meTodologia
milsadenis proeqtis auditi ganxorcielda 2005 wlis maisidan 2005
wlis ivnisamde. proeqtis miznebis SesrulebisaTvis da BTC kompaniisa da misi kontraqtorebis mier milsadenis aRdgenis mTeli
speqtris auditisaTvis Semdegi zomebi iqna miRebuli:
1. dokumentebis mimoxilva aRdgenis gegmebisa da programebis
progresis, ganxorcielebisa da monitoringis SefasebisaTvis;
2. mTeli rigi savele gasvlebisa, romlebic iTvaliswinebdnen
wamyvan TanamSromlebTan interviuebs, fotografiuli masalis
Seqmnas Semdegi sakiTxebis SefasebisaTvis:
• niadagis zeda fenisa da niadagqveSa gruntis aReba, Senaxva
da monitoringi (KP 122-126; gasxvisebis zolis momzadeba SCP-isaTvis);
• Teslis bankebisa da sanergeebis organizeba da movla
(cixisjvari/andeziti, algeTi, bakuriani, botanikuri baRi);
• antieroziuli da stabilizirebis RonisZiebebis
ganxorcieleba milsadenis gasxvisebis zolis gaswvriv (KP 23,24,25);
• gasxvisebis zolis da momijnave ubnebis aRdgena (KP 0-30); • mdinareebis da sxva wyliani kalapotebis gadakveTis ubnebis
aRdgena (mtkvaris aRmosavleTi KP 29 , WivWavi KP 85, mtkvaris dasavleTi KP 220, focxovi KP 239, focxovi KP 243);
• inertuli masalebis karierebis aRdgena (KP 80-100);
3. auditis Sedegad miRebuli dakvirvebebis analizi
dokumentaciasTan Sesabamisobis Sefaseba im mignebebis
gamosavlenad romlebic aferxeben biomravalferovnebis,
ekosistemebisa da vizualuri mxaris aRdgenas.
7
3. Sedegebi, analizi, mignebebi, rekomendaciebi
mxedvelobaSi unda iyos miRebuli Semaferxebeli sakiTxebis mTeli
rigi, romlebic gaTvaliswinebuli unda iyos aRdgenis procesTan
dakavSirebuli mignebebis gamovlenis Sedegebis
mimoxilvisas.EaRniSnuli sakiTxebi moicavs Semdegs:
• SCP milsadenisaTvis gaTxriTi samuSaoebi mimdinareobs. vinaidan
es saqmianoba mimdinareobs imave samSeneblo derefanSi an
gasxvisebis zolSi, SeuZlebeli iyo aRdgenis saboloo Sedegebis
mimoxilva garda KP 0-30 monakveTisa. sxva monakveTebze
SesaZlebeli iyo kontraqtoris mier ganxorcielebuli aRdgenis
droebiTi zomebis dafiqsireba, rogorc mTliani aRdgenis
winapiroba;
aRdgenis am auditisaTvis mxolod ori viziti Catarda.
zogadad, zemoT aRniSnulis gaTvaliswinebiT, samuSao jgufi
Tvlis, rom aRdgeniTi samuSaoebi da procedurebi saTanadod
xorcieldeba. miuxedavad amisa, aris mTeli rigi sakiTxebisa,
romlebzec BTC kompaniam da misma kontraqtorebma yuradReba unda gaamaxvilon. EaRniSnuli sakiTxebi qvemoT aris ganxiluli.
3.1. aRdgenis gegmebisa da programebis SemuSaveba,
ganxorcieleba da monitoringi
3.1.1. zogadi mimoxilva
am proeqtis garemosdacviT moTxovnebze Sesabamisi reagirebisaTvis
Zalian mniSvnelovania niadagis zeda da qveda fenis, eroziis
kontrolis, morfologiis, gaTxrebis, habitatebis, aRdgenis, wylis
kalapotis da sxva sakiTxebTan dakavSirebuli Sesabamisi
dokumentaciis, gegmebis, procedurebis, meTodologiis Camoyalibeba.
garemos dacvis marTvis gegmebi mocemulia garemosdacviTi marTvis
sistemis (EMS) reestrSi - BTC004-BO10-EV-REG-00002. aRdgenasTan
dakavSirebuli procedurebi da meTodologia mocemulia BTC-B010-GE-REG-0001. samuSao jgufma Seiswavla Semdegi dokumentebi:
1. bunebriv da socialur garemoze zemoqmedebis Sefaseba (bsgzS);
2. wina samSeneblo kvlevebi milsadenis mTeli marSrutisa da
mimdebare teritoriebisaTvis (BTC004-B210-EV-REP-00039 C01 – PCS KP-dan 10+281 KP-mde 28+033; BTC004-B210-EV-REP-00022 A02 –
8
PCS KP 176+355-dan KP-mde 190+065; BTC004-B210 EV-REP-00078 A02 – PCS KP -dan 220+000 239 KP-mde);
3. kontraqtoris sakontrolo gegma (CCP), aRdgena – moicavs
aRdgeniTi RonisZiebebisaTvis saWiro yvela sakiTxsa da
kontrolis meqanizms;
4. milsadenis aRdgenis specifikacia, saqarTvelo (PRSG –410088/301/pl/sp/026);
5. aRdgenis marTvis gegma (BTC004-B010-EV-RLN-0001); 6. bio-aRdgenis meTodologia(BTC004-B010-CM-PRO-00193); 7. bio-aRdgenebis specifikaciis gegma (BTC004-B010-EV-PLN-000014); 8. ekologiuri marTvis gegma (saboloo, 2003 wlis aprili);
9. infrastruqturisa da momsaxurebis marTvis gegma (BTC-004-B010-EV-RLN-00010);
10. winaswari da saboloo geoteqnikuri samuSaoebi (BTC004-B010-CM-PRO-00062);
11. biomravalferovnebis monitoringis programa (aprili, 2004 weli);
12. meTodologiis aRweriloba iseTi mniSvnelovani sakiTxebisaTvis,
rogoricaa xis kafva (BTC004-B010-CM-PRO-00004) da niadagis
zeda fenis mocileba (BTC004-B010-CM-PRO-00053);
3.1.2. dakvirvebebi, moTxovnebi, mignebebi da rekomendaciebi
3.1.2. a) darRveva, romelic exeba im faqts, rom aRdgenasTan
dakavSirebuli dokumentacia saTanadod ar iTvaliswinebs
bioaRdgenebTan dakavSirebul yvela saintereso da sensitiur
sakiTxs, samarTlebrivi da sxva moTxovnebis CaTvliT.
dakvirveba
1. bsgzS-s, landSaftis vizualuri Sefasebisa da marTvis sqemis
E-I-15 mixedviT, rekomendirebulia 13 saxeobis mcenareebis, aqedan 5
saxeobis xisa da 8 saxeobis buCqis dargva. Mmilsadenis
bioaRdgenis specifikaciis gegmis (BSPP gv. 8-31) mixedviT, darguli
iqneba moxlod 7 saxeobis xe, esenia: 1. Quercus macranthera, 2. Fagus orientalis, 3. Carpinus caucasica, 4. Pinus silvestris, 5. Picea orientalis, 6. Salix alba, 7. Betula Litvinowi. Ggarda amisa, sanergeebSi mxolod Semdegi 5 saxeobis
xe iyo darguli: Quercus macranthera, 2. Fagus orientalis, 3. Carpinus caucasica, 4. Pinus silvestris, 5. Picea orientalis. bioaRdgenebis specifikuri gegma ar iTvaliswinebs buCqebs, gansxvavebiT gzsS-sgan, sadac
rekomendirebulia Semdegi buCqovani mcenareebis dargva: Salix caprea, Corylus avellana, Rosa canina, hipphae rhamnoides, Tamarix ramosissima and Betula litwinowi. 2. saqarTvelos flora xasiaTdeba ara mxolod mravalferovnebiT,
aramed mcenareTa gamoyenebis farTo speqtriT. milsadenis gaswvriv
9
aris mcenaris bevri saxeoba, romelic gamoiyeneba samedicino,
dekoratiuli, sakvebi da samRebro mizniT. adgilobriv
mosaxleobaSi damkvidrebuli veluri floris resursebis
gamoyenebis uZvelesi tradiciidan gamomdinare,Aam mcenareebs
udidesi mniSvneloba aqvT adgilobrivi mosaxleobis ekonomikuri
mdgomareobisaTvis. aRniSnuli resursis gamoyeneba da misi aRdgena
ar aris gaTvaliswinebuli arc bsgzS-Si da arc sxva Sesabamis
dokumentaciaSi.
3. Ddokumentebis mimoxilvisas aRiniSna Semdegi: “aRdgenis marTvis
gegma” (Tavi 5.7.2.) adgens: “ori wlis ganmavlobaSi yvela sanergeSi
moyvanili xis nergebis odenoba unda Seadgendes daaxloebiT 93 000-
s” “infrastruqturisa da momsaxurebis marTvis gegma” (Tavi 9.3.2.)
adgens: “vinaidan aRdgenisaTvis aucilebelia 300 000 xis dargva,
saWiro iqneba adgilobrivi sanergeebis Seqmna”
4. dokumnetebis mimoxilvisas aRiniSna, rom winasamSeneblo
Seswavla KP 220+000 –dan KP 239 -mde (BTC004-B210-EV-REP-00078 A02-PCS) Catarda ianvarSi. BbsgzS adgens, rom winasamSeneblo aRwera
unda ganxorcieldes vegetaciis periodSi, kerZod gazafxulsa da
zafxulSi.
M
moTxovnebi
1. nebismier garemosdacviT marTvis sistemaSi, organizaciam unda
uzrunvelyos dokumentaciis xelmisawvdomoba, Canawerebis
CaTvliT, mniSvnelovan garemosdacviT aspeqtebTan dakavSirebuli
procesebis efeqturi dagegmvis, funqcionirebis da
kontrolisaTvis;
2. bsgzS-s “landSaftis vizualuri Sefasebisa da marTvis sqemaSi
E-I-15” rekomendirebulia 13 saxeobis mcenaris dargva, aqedan 8
saxeobis xis da 5 saxeobis buCqis;
3. valdebulebaTa reestri moiTxovs mcenareTa saxeobebis
Tavdapirveli biomravalferovnebis aRdgenas (danarTi 1,
valdebulebaTa reestri, #15);
4. bsgzS-s “landSaftis vizualuri Sefaseba da marTvis sqema E-I-12” adgens, rom winasamSeneblo Seswavla unda ganxorcieldes
vegetaciis periodSi, kerZod gazafxulsa da zafxulSi.
M
mignebebi
1. bsgzS-Si warmodgenili dasanergi xeebis saxeobebis raodenoba (8
saxeoba) ar Seesabameba biomravalferovnebis gegmiT
gaTvaliswinebul raodenobas. Agarda amisa, biomravalferovnebis
gegmaSi saerTod ar aris Setanili buCqebi, maSin rodesac bsgzS-
Si rekomedirebulia Semdegi buCqebis dargva: Salix caprea, Corylus
10
avellana, Rosa canina, hipphae rhamnoides, Tamarix ramosissima da Betula litwinowi;
2. garemosdacviTi marTvis sistemis Sesabamis dokumentaciaSi ar
aris asaxuli mcenareTa da balaxeulobis saxeobebi, romlebic
adgilobrivi mosaxleobis mier gamoiyeneba samedicino, sakvebi,
dekoratiuli da samRebro miznebisaTvis. AaRniSnuli saxeobebi
arc proeqtis sanergeebSi mzard mcenareulobas Soris iqna
gamovlenili. aRdgenasTan dakavSirebul arsebul
dokumentaciaSi ar aris aRiarebuli es mniSvnelovani
garemosdacviTi aspeqti da informacia nebismieri zegavlenis
Serbilebis Taobaze;
3. sanergeebSi gamosayvani xeebis raodenobasTan dakavSirebiT
gamovlenilia Seusabamoba “aRdgenis marTvis gegmasa” (BTC-004-B010-EV-PLN-0001) da “infrastruqturisa da momsaxurebis marTvis
gegmas” (BTC-004-B010-EV-PLN-0010) Soris; 4. dokumentebSi asaxuli praqtika ar Seesabameba winasamSeneblo
aRwerasTan dakavSirebul bsgzS-s moTxovnebs.
rekomendaciebi
1. dauyonebliv unda iqnes miRebuli zomebi aRdgeniTi
samuSaoebisaTvis sanergeebidan saTanado raodenobisa da
saxeobebis mcenareebis xelmisawvdomobis uzrunvelyofisaTvis;
2. saswrafod unda ganxorcieldes milsadenis gaswvriv arsebuli
im mcenareebisa da balaxeulobis saxeobebis aRwera, romlebic
adgilobrivi mosaxleobis mier samedicino, dekoratiuli, sakvebi
da samRebro miznebisaTvis gamoiyeneba, am saxeobis mcenareebTan
dakavSirebiT aRdgenis gegmaSi zogierTi aRdgeniTi
RonisZiebebis SetanisaTvis;
3. gasxvisebis zolis im adgilebSi, sadac winasamSeneblo aRwera
Catarda ianvris TveSi aucilebelia ganmeorebiTi aRweris
Catareba ufro xelsayrel periodSi, pirveli aRweris dros
gamotovebuli floristuli komponentebis gamovlenisaTvis;
3.2. niadagis zeda fenisa da niadagis qveda fenis
dasawyobeba
3.2.1. zogadi mimoxilva
niadagis zeda fenis dasawyobebis pirobebi unda Seesabamebodes
“aRdgenis marTvis gegmaSi” (BTC004B010EV PLAN-0001; Tavi 6.4.2. – niadagis zeda fenis dasawyobeba) da “niadagis zeda fenis
11
mocilebis meTodologiis aRweraSi” (BTC-004-B010-CM-PRO-00053) mocemul moTxovnebs.
monaxulebul saitebze, umetes SemTxvevebSi niadagis zeda fena
gancalkevebulia qveda fenisagan da milsadenis marSrutis gaswvriv
zvinebad aris dasawyobebuli. Uumravles SemTxvevebSi zvinebi
balaxiT aris dafaruli, rac niadagis noyierebasa da zogadad
dasawyobebis karg pirobebze miuTiTebs. BTC garemos dacvis
menejeris moadgilis informaciiT, niadagis simkvrivisa da
tenianobis monitoringi yovelTviurad xorcieldeba. zvinebis zoma
swored aris daculi. Mmeore mxriv “zeda fenis xangrZlivi
dasawyobeba gamoiwvevs Teslis bankis dasustebas da Seamcirebs
gadarCenili Teslebis gamravlebis xarisxs, rac Tavis mxriv
mogvcems habitats floris Semcirebuli biomravalferovnebiT”
(bsgzS 14.5.1.3 – gasxvisebis zolis dagvianebuli aRdgena).
3.2.2. dakvirvebebi, moTxovnebi, mignebebi da rekomendaciebi
3.2.2. a) zogierT monakveTze niadagis qveda fenis dasawyobebasTan
dakavSirebuli darRveva
dakvirvebebi
niadagis zeda fenis dasawyobebuli zvinebi karg mdgomareobaSia
Semdeg adgilebSi:
• KP – 085 – md. WivWavis kveTa – moicavs rux-yavisfer niadags;
• KP – 183 – md. kumiskas kveTa – ruxi-yavisferi niadagi, niadagis
zeda fena saTanadod aris Senaxuli. Ddasawyobebuli zvinebi
balaxiT aris dafaruli (ix. suraTi 1);
• KP – 185 – md. oSaras kveTa. ruxi-yavisferi niadagebi, aluviuri
yavisferi niadagebi. niadagis zeda fenis dasawyobeba saTanadoa;
• KP – 220 – Senakadis kveTa -Yyavisferi aluviuri niadagebi.
Nniadagis zeda fena saTanadod aris Senaxuli;
• KP 244 – md. Ffocxovis kveTa 2. yavisferi aluviuri niadagebi. Nniadagis zeda fena saTanadod aris Senaxuli, rasac
amtkicebs misi xSiri balaxeuli safari.
12
suraTi 1. KP 183 – mdinare kumiskas kveTa, niadagis zeda fenis
xSiri balaxeuli safariT dafaruli yrilebi
miuxedavad amisa, niadagis qveda fena ar iyo miCneuli saTanadod
Senaxulad KP 238 – mdinare focxovis kveTa 1-ze - yavisferi
aluviuri niadagebi. Nniadagis qveda fenis Senaxva ar aris
saTanadod miCneuli, vinaidan am yrilis simaRle aRemateboda 3
metrs (ix. suraTi 2)
suraTi 2. KP 238 – mdinare focxovis kveTa 1, Nniadagis qveda fenis
yrilebi. ukana fonze Cans balaxiT dafaruli niadagis zeda fena
13
moTxovna
aRdgenis marTvis gegma adgens Semdeg moTxovnebs niadagis qveda
fenis SenaxvasTan dakavSirebiT:
• qveda fena unda iyos dasawyobebuli yrilebis saxiT, romelTa
simaRle ar unda aRematebodes 3 metrs da cicabo dablobebi
unda iyos daaxloebiT 60 gradusiT daqanebuli;
• drenaJis uzrunvelyofa yrilebidan zedapiruli wylebis
CadinebisaTvis;
• gamoyofili unda iyos dasawyobebis adgilebi, raTa Tavidan
iqnes acilebuli yrilebis dazianeba manqanebis moZraobisa da
sxva masalebiT dabinZurebisagan.
migneba
KP 238-Tan niadagis qveda fena ar aris dasawyobebuli “aRdgenis
marTvis gegmis” (BTC 004 B010 EV PLAN 001), 6.5.2. Tavis Sesabamisad. yrilis simaRle aRemateba 3 metrs da is ganTavsebulia mZime
teqnikis samoZrao gzebTan axlos, rac misi zeTebiT an sawvaviT
dabinZurebis safrTxes qmnis. jgufma ver naxa drenaJi (ix. suraTi 2)
rekomendacia
rekomendirebulia yrilis simaRlis Semcireba 3 metramde, misi
formis Secvla da dacva manqanis moZraobis zemoqmedebisagan.
kontraqtori da qvekontraqtori kompaniebis TanamSromlebi
saWiroeben yrilebis marTvis kargi praqtikis Sexsenebas.
3.3. sanergeebis organizeba da movla
3.3.1. zogadi mimoxilva
BTC kompaniam aiRo valdebuleba Seegrovebina Teslebi da nergebi
da Seeqmna sanergeebi raTa gaezarda aRdgenisaTvis saWiro nergebi.
am auditis ganmavlobaSi jgufma inaxula qvemoT aRwerili sami
sanerge da Sexvda maT xelmZRvanelobas:
algeTis xeebis sanerge (KP-90). Ees sanerge ekuTvnis Sps ,,mamuls”,
romelic SPJV-is kontraqtoria. sanerge 1990 wels Seiqmna da masSi
izrdeboda nergebi grozno – Tbilisis gazis milsadenisaTvis.
dReisaTvis sanergeSi izrdeba Semdegi saxeobis xeebi: Quercus iberica, Juglans regia, Fagus orientalis, Carpinus caucasica, Pyrus caucasica, Pinus silvestris, Acer ibericum.
14
gasul wels sanergeSi hqondaT buCqovani mcenareebis nergebic,
rogoricaa: askili, qacvi, FSati, Txili, kuneli, kvrinCxi, Sindi,
magram rogorc Sps ,,mamulis” menejerma aRniSna daufinanseblobis
gamo ver moxerxda maTi movla da es mcenareebi ganadgurda (ix.
foto 3).
suraTi 3. algeTis sanerge
menejerma ver miawoda jgufs detaluri informacia SPJV kontraqtoris mier SekveTili mcenareebis raodenobis Taobaze.
auditis jgufis vizualuri SefasebiT, sanergeSi gacilebiT
naklebi raodenobisa da saxeobebis mcenareebia vidre aRniSnuli
valdebulebiT aris gaTvaliswinebuli.
cixisjvris xeebis sanerge (KP-190). sanerge ekuTvnis ,,sulkalmaxs”
da misi direqtori adgilobrivi mewarmea. sanerge mowyobilia 0,5 ha-
ze da gamoiyeneba adgilobrivi jiSis mcenareTa Teslebisagan
merqniani mcenareebis gazrdisaTvis.
am sanerges sul SekveTili hqonda 72 000 cali sami saxeobis
merqniani mcenare, esenia: Pinus sylvestris–36 000 cali, Picea orientalis –20 000 cali da Fagus orientalis –16 000 cali
rogorc sanergis mflobelma Tqva, Tavidan dagegmili iyo buCqovani
mcenareebis dargvac, magram Semdeg SPJV-im uari ganacxada.
gamoyvanili nergebis gadargvis dawyeba dagegmilia 2005 wlis
Semodgomidan da igi dasruldeba 2006 wlis Semodgomaze
milsadenis koridoris im nawilSi sadac adre tyeebi iyo (ix.
suraTi 4).
15
suraTi 4. cixisjvris sanerge
bakurianis botanikuri baRi. bsgzS-s, saqarTvelos garemos dacvis
kanonis, “bioaRdgenebis marTvis gegmis” da valdebulebaTa
reestris Sesabamisad, milsadenis koridorSi moxvedrili iSviaTi
da endemuri saxeobebi konservaciis mizniT gadatanili unda
yofiliyo uaxloes sanergeebSi da botanikur baRebSi. bakurianis
botanikuri baRi, romelic mdebareobs. zRvis donidan 1650 m.
simaRleze, swored am mizniT gamoiyeneba. BbaRSi mcenareebis
Semdegi saxeobebi izrdeba:
1. dakuTxuli naRvela (Genciana angulosa) –Camotanili kodianadan
2. rozenis cisTvala (Scilla rosenii)- kodianadan 3. TeTryvavila (Galantus alpinus)- kodianadan 4. daqtiloriza (Dactylorhiza urvilleana)- cxrawyaro, andeziti,
bedenis plato.
5. yviTeli Rvina (Fritillaria lutea )- TavkveTili.
6. qarTuli medgara (Pulsatilla georgica) - TeTriwyaro
7. zambaxi (Iris sibirica) – TeTriwyaro
8. jadvari (Orchis coriophora) – Tiseli
9. SroSani (Lilium Shovicianum) – tabawyuridan
10. traunSteinera (Traunsteinera sphaerica) - kodianadan
16
suraTi 5. bakurianis botanikuri baRi,
daTvalierebuli sanergeebis SesaZleblobebis ganxilvis
safuZvelze SesaZlebelia gamotanil iqnes daskvna, rom am
sanergeebSi aRdgenis miznebisaTvis 300 000 xis gazrda naklebad
aris SesaZlebeli.
3.3.2. dakvirvebebi, moTxovnebi, mignebebi da rekomendaciebi
3.3.2. a) sanrgeebSi maRali konservaciuli Rirebulebis mqone
saxeobebis gazrdasTan dakavSirebuli Seusabamo debulebis an
saerTod debulebis ararsebobasTan dakavSirebuli darRveva
dakvirveba
auditis dros monaxulebul sam sanergeSi 5 saxeobis mcenare iyo
warmodgenili, esenia: Quercus macranthera, Fagus orientalis, Carpinus caucasica, Pinus silvestris, Picea orientalis. 176-193 KP-sTan milsadeni kveTs subalpur tyeebs, romelic
mcenareebis Semdeg saxeobebs moicavs: Betula Litwunowi, Acer trautvetteri da Sorbus caucasigena. samive am saxeobas maRali sakonservacio
Rirebuleba aqvs. aRniSnuli xeebis arseboba aseve Zalze
mniSvnelovania mocemuli subalpuri zonis antieroziuli
procesebis stabilizirebisa da hidrologiuri reJimis
17
SenarCunebisaTvis (bsgzS, arsebuli mdgomareobis Seswavla, 8.11
flora fauna gv. 8-128).
moTxovna
• bsgzS-Si rekomendirebulia 13 saxeobis, 8 saxeobis xis da 5
saxeobis buCqis, gadargva sanergeebSi;
• “bioaRdgenebis specifiuri gegma” moiTxovs 7 saxeobis xis
dargvas: (Quercus macranthera, Fagus orientalis, Carpinus caucasica, Pinus silvestris, Picea orientalis, Salix Alba, Betula litwinowi - bsgzS, gv 8-31);
• ,,infrastruqturisa da momsaxurebis marTvis gegma,” Tavi 9.3.2.
adgens, rom daaxloebiT 300 000 axalgazrda xe unda iyos
gamoyvanili sanergeebSi aRdgenis miznebisaTvis.
bsgzS-Si (landSaftis vizualuri Sefaseba da marTvis sqema 1.5.2.1;
,,bioaRdgenis specifiur gegmaSi” - BTC-004-B010– EV- PLN-000014 5.0 ,,xelaxali vegetaciis veqtorebisaTvis sasuqebis gamoyenebis
kriteriumebi”) aRniSnulia: ,,niadagi da tanbrecili mcenareuli
safari cxrawyaros monakveTis cicabo ferdobebze” -
valdebulebaTa reestri (danarTi 1, muxli 15) adgens, rom
mcenareTa saxeobebis Tavdapirveli biomravalferovneba aRdgenili
unda iyos.
migneba
proeqtis sam sanergeSi dReisaTvis arsebuli maragi daaxloebiT 100
000 nergs Seadgens, rac naklebia ,,infrastruqturisa da
momsaxurebis marTvis gegmaSi” mocemuli aRdgeniTi saqmianobisaTvis
gansazRvrul gegmiur maCvenebelze, romelic 300 000 xis dargvas
gulisxmobs.
organizaciam ver miiRo zomebi bioaRdgenebis specifiur gegmaSi
mocemuli Sesabamisi saxeobis buCqebis nergebis gamoyvanisa da
gadargvisaTvis. es saxeobebia: Salix caprea, Corylus avellana, Rosa canina, hipopphae rhamnoides, Tamarix ramosissima, Betula litwinowi. organizaciam ar gadadga saTanado nabijebi cxrawyaros
uReltexilis monakveTidan sami saxeobis, - Betula litwinowi, acer tratvetteri, Sorbus caucasigena, - gadatanisa da gadargvisaTvis romelime
sanergeSi.
rekomendacia
gasxvisebis zolis mcenareuli safaris warmatebiT aRdgenisa da
biomravlaferovnebis SenarCunebisaTvis saWiroa sanergeebSi
sakmarisi raodenobisa da saxeobis nergebis gamoyvanis
uzrunvelyofa, rogorc es gaTvaliswinebulia bsgzS-Si.
18
3.4. antieroziuli da stabilizirebis RonisZiebebi
milsadenis gasxvisebis zolis gaswvriv
3.4.1. zogadi mimoxilva
baqo-Tbilisi-jeihanis milsadeni kveTs uamrav cicabo ferdobs,
mdinaris kveTebs da landSaftebs, romlebic Zalian mgZnobiareni
arian eroziis TvalsazrisiT. BTC kompaniis kontraqtorebis mier gansaxorcielebeli stabilizirebis zomebi mocemulia ,,aRdgenebis
marTvis gegmis” (BTC004-B010-EV-PLN-00001) a) danarTSi. procedura
winaswari da saboloo geoteqnikuri samuSaoebisaTvis, – eroziis
kontroli ((BTC004-B010-CM-PRO-00062) moicavs sensitiuri
teritoriebis CamonaTvals. saitebze vizitebis dros
daTvalierebul iqna ramodenime aRniSnuli sensitiuri teritoria.
es teritoriebi mocemulia qvemoT - savele CanawerebSi.
KP 28-29 – md. mtkvris kveTa-1 (aRmosavleT sanapiro). Oorive mili
Cadebulia. Fferdobi daqanebulia da masze damontaJebulia
antieroziuli bermebi (ix. suraTi 6). rogorc BTC kompaniis garemos dacviTi menejeris moadgilem aRniSna, uaxloes momavalSi
dagegmilia antieroziuli Wilofis damontaJeba. garkveuli
Seferxeba gamoiwvia navTobsadenisa da gazsadenis mSeneblobis
ganrigma. niadagis aRdgenis Semdeg dagegmilia balaxovani
mcenareebis dargva, romlebic daculi iqneba qarisagan damcavi
safariT.
F
suraTi 6. KP 28-29 - md. mtkvris kveTa-1 (aRmosavleT sanapiro)
cicabo ferdobebze mimagrebulia antieroziuli bermebi
19
KP 176 - TeTriwyaros uReltexili, romelic zRvis donidan 2500
metris simaRleze mdebareobs, moicavs alpur midamoebs, romlebic
mdidaria iSviaTi da endemuri mcenareebis saxeobebiT. midamoebi
dafarulia balaxovani alpuri mcenareebiT, kavkasiis endemebis
CaTvliT, kerZod: Gentiana angulosa, Scilla rosenii, Primula macrocalix, Primula algida. samSeneblo derefani gadis subalpur tanbrecil tyeze da kveTs
mas.Daq damontaJebulia droebiTi antieroziuli bermebi da
saniaRvreebi. mimdinareobs gazis milsadenis mSenebloba da
amitomac bioaRdgeniTi samuSaoebi jer ar dawyebula. am
teritoriis sensitiurobidan gamomdinare eroziis kontroli
gaormagebulia. cicabo ferdobis erT monakveTSi SeiniSneba mewyersaSiSi
mdgomareoba, rac gadaudebeli mewyersawinaaRmdego RonisZiebebis
gatarebas moiTxovs (ix. suraTi 7).
suraTi 7. KP 176 – cxrawyaros uReltexili.
droebiTi antieroziuli zomebi ganxorcielebulia
bermebis gamoyenebiT
KP 220 – mocemul monakveTze gamoyenebulia droebiTi
antieroziuli zomebi, kerZod ki antieroziuli qviSis tomrebi.
damontaJebulia arxebi. gazis milsadenis mSeneblobis gamo
bioaRdgeniTi samuSaoebi am monakveTze jer ar dawyebula (ix.
suraTi 8).
20
FsuraTi 8. droebiTi antieroziuli zomebi
qviSis tomrebis gamoyenebiT
KP-222 – cicabo daqanebis ferdobia da mewyersaSiS zonas
warmoadgens. Fferdobebze damontaJebulia saniaRvreebi da eroziis
Semakavebeli bermebi. DdroebiTi antieroziuli zomebis saxiT.
Wilofebi ar aris, magram bioaRdgenebi ar aris dawyebuli
gazsadenis mSeneblobis gamo. swored drois didi interveli,
romelic aris navTobsadenisa da gazsadenis mSeneblobas Soris
arTulebs viTarebas da qmnis eroziis saSiSroebas.
ferdobis zemoT aris meoradi alpuri mdelo, sadac erT
monakveTze iyo milebis Sesanaxi adgili gamoyofili, iq niadagis
fena aRdgenilia da midis bunebrivi aRdgenis procesi.
3.4.2. dakvirvebebi, moTxovnebi, mignebebi da rekomendaciebi
3.4.2. a) Sesabamisi tanbrecili nargavebis saxeobebis
saSualebiTEeroziisadmi midrekili zogierTi cicabo ferdobebis
aRdgenasTan dakavSirebuli darRveva
droebiTi antieroziuli zomebi, rogoricaa bermebi, saniaRvreebi
da qviSis tomrebi damagrebulia cicabo ferdobebze da ramodenime
wylian kalapotze (KP 28.3,28.6,29,176,185,216 da 222). garda amisa, BTC kompaniis garemosdacviTi menejeris moadgilis informaciiT,
cicabo ferdobebis xelaxali vegetaciisaTvis gamoyenebuli iqneba
importirebuli serTificierebuli Tesli. es warmoadgens eroziis
kontrolis droebiT zomas. importirebuli Tesli swrafad mzardi
yovelwliuri balaxia, romelic axdens ferdoebebis
stabilizirebas bunebrivi balaxis amosvlamde. eroziisadmi
midrekil cicabo ferdobebze (kategoriebi IV-VII) saboloo
aRdgenisas damontaJebuli iqneba Wilofi.
21
cxrawyaro-kodianas monakveTSi, subalpur zonaSi ((KP 176-193) milsadeni kveTs tanbrecil tyeebs, romlebic moicaven maRali
sakonservacio Rirebulebis mqone Semdeg saxeobebs: Betula litwinowi, Acer trautvetteri da Sorbus caucasigena. am tyeebs udidesi antieroziuli
datvirTva aqvT da garda amisa, isini xels uwyoben hidrologiuri
reJimis SenarCunebas (bsgzS, 8.11 flora da fauna gv.8-128)
foto 9 KP222 – cicabo ferodobi droebiTi antieroziuli
zomebiT, bermebisa da qviSis tomrebis gamoyenebiT
moTxovna
kontraqtoris ,,aRdgenis sakontrolo gegma” (CCP) moiTxovs
mcenareuli mravalferovnebis pirvandel mdomareobamde aRdgenas
bsgzS-Si (lanSaftis vizualuri Sefaseba da marTvis sqema1.5.2.1;
,,bio-aRdgenis specifikaciis gegma” BTC004-B010-EV-PLN-000014.5.0. ,,xelaxali vegetaciis veqtorebisaTvis sasuqebis gamoyenebis
kriteriumebi”) aRniSnulia, rom ,,cxrawyaros uReltexilis ubanze
ciacabo ferdobebis balaxeuli da buCqovani safari aRdgenili
iqneba”.
migneba
verc erT sanergeSi ver iqna nanaxi tanbrecili mcenareebis nergebi,
romlebic izrdeboda gasxvisebis zolis cxrawyaros uReltexilis
22
ubanze. ver iqna mopovebuli dokumenturad SemuSavebuli gegma,
romelic iTvaliswinebs tanbrecili nargavebis gaSenebas
cxrawyaros uReltexilis monakveTze eroziuli ferodbebis
stabilizirebis mizniT.
rekomendacia
mimdinare sezonisaTvis, cxrawyaros uReltexilis monakveTidan sami
saxeobis tanbrecili nergebis (Betula litwinowi, Acer trautvetteri, Sorbus caucasigena) gamosayvani masalebi gadatanili unda iqnes sanergeebSi.
1. tanbrecili nargavebis aRdgena Setanili unda iqnas, momdevno
savele sezonisaTvis konkretulad cxrawyaros
monakveTisaTvis SemuSavebul aRdgeniTi samuSaoebis
Sesworebul gegmaSi;
2. mSeneblobis dasrulebamde da mis Semdeg, saWiro iqneba
aRdgenil ubnebze monitoringis warmoeba.
3.5. gasxvisebis zolis da momijnave ubnebis aRdgena
3.5.1. zogadi mimoxilva
aRdgenis procesi yvelaze ufro mniSvnelovani saqmianobaa,
romelic Cveulebriv samSeneblo samuSaoebis dasrulebis Semdeg
xorcieldeba bsgzS-Si da sxva TavSi 3.1.1. mocemul saTanado
dokumentaciaSi dadgenili Sesabamisi valdebulebebisa da
procedurebis mixedviT. am TvalsazrisiT, ver iqneba gadaWarbebuli
winasamSeeneblo mdgomareobis dokumentalurad asaxvis udidesi
mniSvneloba.
2005 wlis 5 maisis pirveli savele vizitis dros mTlianad
aRdgenili iyo mxolod KP 0-30 monakveTi (ix. suraTi 10). am
monakveTis gaswvriv miwis reliefi ukve mosworebulia. mcenareuli
safari moicavs balaxsa da balaxovan mcenareebs.
23
suraTi 10. gasxvisebis zolis saboloo aRdgena KP 30-ze
KP-17-ze aRdgenebi mTlianad aris dasrulebuli. mcenareuli
safaris aRdgena mimdinareobs bunebrivad da intensiurad, rac
niadagis zeda nayofieri fenis kargi dasawyobebis Sedegia. es
teritoria ZiriTadad, sasoflo-sameurneo kulturebisTvis da
saZovrebadaa gamoyenebuli.
3.5.2. dakvirvebebi, moTxovnebi, mignebebi da rekomendaciebi
3.5.2. a) winasamSeneblo kvlevisas gadaSenebis piras myofi titis
saxeobis gamovlenasTan dakavSirebuli darRveva
dakvirveba
KP 222 –ze aRdgena saTanadod mimdinareobs. monakveTis morfologia
emTxveva wina samSeneblo periodSi arsebul mdgomareobas.
miuxedvavad amisa, samuSao jgufma am monakveTSi ixila gadaSenebis
piras myofi titis saxeoba (mas hqonda 20-25 santimetri sigrZis da
3-3.5. sm. siganis 2-3 foToli, Seubusavi zedapiris, TiTqmis SiSveli,
lega mwvane Seferilobis). saxeobis zusti identifikacia
SeuZlebelia vinaidan mcenare ar iyo ayvavilebuli. orive SesaZlo
saxeoba saqarTveloSi gavrcelebulia mxolod Sida qarTlis
teritoriaze.
24
saqarTveloSi titis ori saxeoba arsebobs da orive maTgani
saqarTvelos wiTel wignSia Setanili. arcerTi saxeoba ar iyo
aRniSnuli wina-samSeneblo kvlevaSi da arc imis mtkicebuleba, rom
es saxeobebi, saboloo aRdgenis periodamde sanergeebSi iqneba
gadatanili ar iyo uzrunvelyofili.
moTxovna
bsgzS-sa (Tavi 8) da ,,bioaRdgenebis gegmis mixedviT”, mcenareTa
saxeobebis pirvandeli biomravalferovneba da maTi milsadenis
gaswvriv gamravlebis meTodi unda iqnes aRdgenili. mcenareuli
safari unda Sedgebodes adgilobrivi floris saxeobebisagan.
uzrunvelyofili unda iqnes endemuri da gadaSenebis safrTxis
piras myofi saxeobebis konservacia (CCP, danarTi 1, valdebulebaTa
reestri, gv. 45).
migneba
winasamSeneblo kvlevebis dros ver iqna gamovlenili KP 222 ubanze gadaSenebis piras myofi titis saxeobebi da ar iqna dagegmili maTi
sanergeebSi gamravlebisa da gasxvisebis zolSi gadmorgvis
RonisZiebebi am monakveTSi sicocxlisunariani populaciebis
aRdgenisaTvis.
rekomendacia
saWiroa gasxvisebis zolSi gavrcelebuli yvela endemuri da
gadaSenebis piras myofi saxeobis detaluri Seswavala da
sakonservacio zomebis miReba;
samSeneblo samuSaoebis dasrulebis Semdeg saWiroa damatebiTi
monitoringis Catareba.
3.6. mdinareebis da sxva wyliani kalapotebis gadakveTis
ubnebis aRdgena
3.6.1. zogadi mimoxilva
BTC milsadenis mrSruti kveTs daaxloebiT 200-mde wylian
kalapots. maTi ubnebis umravlesobaze jer kidev mimdinareobs
mSenebloba da maTi aRdgena ar aris gaTvaliswinebuli SCP milsadenis Cadebamde.
25
3.6.2. dakvirvebebi, moTxovnebi, mignebebi da rekomendaciebi
3.6.2. a) xis kafvasTan dakavSirebuli moTxovnebis Sesrulebasa da
mdinaris kveTebze xeebis dazianebis Tavidan acilebasTan
dakavSirebuli darRvevebi.
dakvirveba
KP 85-ze mdinare WivWavis kveTaze koridoris gaswvriv darCenili
iyo uswormasworod damtvreuli xeebi (ix. suraTi 11). es mdinaris
kveTa ar iyo aRdgenili da ar aRdgeba gazis milsadenis gavlamde.
suraTi 11. damtvreuli xeebi mdinare WivWavis kveTaze KP 85-ze
xeebisaTvis xis kafvis cudi praqtikiT miyenebuli ziani aRiniSna
KP 183-zec.
moTxovna
,,xis kafvis meTodologiis aRwera” (BTC004-B010-CM-PRO-00004), Tavi
6 ,,procesi” adgens Semdeg moTxovnebs:
“xis kafva unda dasruldes erTi uwyveti proceduris
ganmavlobaSi;”
“moWrili xe ar unda darCes dagdebuli an nawilobriv moWrili;”
“davardnili xeebidan moWrili totebi unda Segrovdes grovebad da
daiwvas samSeneblo derefanSi.”
26
migneba
BTC kompaniam ver SeZlo Tavisi kontraqtorebis mxridan xeebis
kafvis procedurebis Sesrulebis uzrunvelyofa da xeebis
dazianebis Tavidan acileba mdinareebis WivWavisa (KP 85) da
kumiskas (KP 183) kveTis ubnebze.
rekomendacia
dazianebuli xeebi gamotanili da gadayrili unda iyvnen “xeebis
kafvis meTodologiuri aRwerilobis” Sesabamisad, xolo momavalSi
tyis kafvis samuSaoebi unda warimarTos detaluri monitoringis
qveS.
3.6.2. b) BTC milsadenis mSeneblobis dasrulebis Semdeg mdinareebis
kveTis mTlian aRdgenasTan dakavSirebuli darRveva
dakvirveba
auditis jgufma moinaxula mdinaris kveTis Semdegi ubnebi:
KP-29-ze, mtkvris gadakveTaze ferdobi cicaboa da damagrebulia
eroziis sawinaaRmdego bermebi. aRdgeniTi samuSaoebi jer-jerobiT
dawyebuli ar aris. ar aris gakeTebuli eroziis sawinaaRmdego
Wilofebi. aRdgeniTi samuSaoebis gadavadeba gamoiwvia
navTobsadenisa da gazsadenis mSeneblobas Soris arsebulma drois
diapazonma. (ix. suraTi 12)
suraTi 12. KP-29 md. mtkvris gadakveTa 1
antieroziuli bermebi
27
KP-85 md. WivWavis gadakveTa. navTobsadeni Cadebulia miwaSi, magram
gazis milsadenis mimdinare mSeneblobis gamo, aRdgeniTi samuSaoebi
ar aris dasrulebuli (ix. suraTI 13).
suraTi 13. KP-85 md. WivWavis kveTa.
ukana fonze moCans gazis milsadeni, romelic unda
daimarxos. navTobsadeni ukve Cadebulia.
KP-183- md. kumiskas kveTa. md. kumiska md. borjomulas marcxena
Senakadia. am adgilebSi navTobsadeni gadis Sereuli tyis zonaSi,
sadac qvetyeSi gavrcelebulia qarTuli Txili (Corilus iberica), es tyeebi mdidaria veluri xiliTa da sxva sakvebi mcenareebiT. igi
aris mravali aq gavrcelebuli ZuZumwovrebis (daTvi, mgeli, mela,
focxveri) TavSesafari. md. kumiskaSi aRwerilia Tevzebis 5 saxeoba:
kalmaxi(Salmo fario), kavkasiuri qaSapi(Leuciscus cephalus), mtkvris
wvera(Barbus lacerta), murwa(Barbus mursa), aRmosavluri frita(Alburnoides bipunctatus) (bsgzS 8.11.3.6.7.).
aq navTobsadenis mSenebloba dasrulebulia. magram bioaRdgenebi
aqac ar aris dawyebuli, gazsadenis mSeneblobasTan dakavSirebiT.
(ix. suraTi 14)
28
suraTi 14. KP-183- md. kumiskas kveTa.
navTobsadeni Cadebulia da mimdinareobs gazsadenis mSenebloba.
KP-185 – md. oSoras kveTa. kumiskas Semdeg milsadeni gadakveTs md.
oSoras (kumiskis Senakadi) cixisjvris dasavleTiT. am teritoriaze
navTobsadeni tyis zonas kveTs. am mdinareSi 4 saxeobis Tevzia.
esenia: kalmaxi (Salmo fario), kavkasiuri qaSapi (Leuciscus cephalus), mtkvris wvera (Barbus lacerta), aRmosavluri frita (Alburnoides bipunctatus) (bsgzS 8.11.3.6.7. Tevzebi).
aqac navTobsadeni Cadebulia da midis gazsadenis mSenebloba.
cicabo ferdobze damontaJebulia droebiTi bermebi.
KP-216 sakmaod Rrma arxia, sadac nakaduli moedineba. navTobsadenis
mili Cadebulia, arxis gverdebze eroziis sawinaaRmdego qviSis
tomrebia dawyobili gamagrebis mizniT. SPJV kontraqtorma niadagis gasamagreblad ferdobze daTesa Svria, magram gvalvebis gamo jer
ar iyo amosuli.
KP-223 –mdinare mtkvris gadakveTa. mdinaris napirebze SemorCenilia
Walis tyis fragmentebi. aq gavrcelebulia iSviaTi, wiTeli wignis
saxeoba Zelqvis (Zelcova carpinifolia) koromebi, romelic saqarTvelos
wiTel wignSia Setanili. bioaRdgenebi aqac ar aris dawyebuli,
gazsadenis mSeneblobis gamo.
am teritoriaze auditis jgufma SeniSna wyalmcuravi frinvelebi.
Soridan isini rux weros gavdnen, magram SesaZloa yanCas romelime
saxeoba yofiliyo. aqve SemCneul iqna yviTelfexeba Tolia.
29
KP-238 – mdinare focxovis kveTa 1. BTC kompaniis warmomadgenlebis
TqmiT, aq uamindobis gamo garTulda samuSaoebis Sesruleba.
qariSxalma didi ziani miayena am monakveTze gazsadenis gayvanas.
mdgomareoba TandaTan swordeba. bioaRdgenebi aqac ar aris jer
dawyebuli. mdinaris orive mxares aris fragmentulad SemorCenili
Walis tyis naSTi. aseT fragmentebs aqvs maRali sakonservacio
Rirebuleba, vinaidan Walis tyeebi saqarTveloSi umeteswilad
TiTqmis sruliad mospobilia da maTi mcire naSTebis SenarCunebas
aqvs Zalian didi mniSvneloba Walis tyis Semdgomi aRdgenisaTvis.
aseTi habitatebi warmoadgenen sxvadasxva cxovelebisa da
wyalmcuravi frinvelebis adgilsamyofels. KP-243 – mdinare focxovis kveTaA 2 _ navTobsadenis mili
Cadebulia, magram bioaRdgenebi jer ar aris dawyebuli
md. focxovis orive napirze gadakveTasTan fragmentuladaa
SemorCenili Walis tyis naSTi. marjvena sanapiroze sasoflo-
sameurneo savargulebia. litaraturis monacemebiT am adgilebSi
aris wavis soroebi (bsgzS). (ix. suraTi 15)
suraTi 15 KP-243 – mdinare focxovis kveTaA2.
cicabo ferdobi, romelzec ar aris Catarebuli
antieroziuli RonisZiebebi
moTxovna
bsgzS 5.4.10.3 - mdinaris napiris aRdgena, adgens:
mdinaris kveTis ubani unda iyos mTlianad aRdgenili, miuxedvad
gazsadenis mSeneblobis grafikisa.
30
migneba
bsgzS-s moTxovnebis darRveviT ar moxda mdinareebis gadakveTebis
ubnebis sruli aRdgena KP29 (mtkvris aRmosavleTis gadakveTa), KP85 (WivWavi), KP185 (oSora), KP220 (mtkvris dasavleTis gadakveTa), KP238 (focxovi I), KP243 (focxovi II) monakveTebze. am ubnebze gatarebulia
mxolod droebiTi RonisZiebebi, xolo saboloo aRdgena
gadadebulia SCP-is mSeneblobis dasrulebamde.
rekomendacia
mdinareTa gadakveTis ubnebze dauyonebliv unda Catardes sruli
aRdgeniTi samuSaoebi, raTa Sesrulebuli iqnas bsgzS-s moTxovnebi.
aRniSnuls udidesi mniSvneloba aqvs eroziisadmi mgZnobiare
sensitiuri ubnebisa da florisa da faunis habitatebis
konservaciisaTvis.
3.7. karierebis aRdgena
3.7.1. zogadi mimoxilva
proeqtis farglebSi aRdgenilia mxolod erTi karieri. igi
mderbareobs mdinare WivWavis gadakveTaze milsadenis marSrutis KP 90-Tan (ix. foto 16). miuxedavad amisa, aRniSnuli karieri ar iyo
gamoyenebuli rogorc masalebis mopovebis wyaro samSeneblo
samuSaoebisaTvis. is did xnis winaT iyo mitovebuli. BTC gremosadcviTi menejeris moadgilis infromaciiT, mflobelebTan
molaparakebebis Semdeg mitovebuli karieri amoivso
mSeneblobisaTvis gamoyenebuli qvebiT da daifara niadagiT.
31
suraTi 16. aRdgenili karieri (KP 90 –Tan).
3.7.2. dakvirvebebi, moTxovnebi, mignebebi da rekomendaciebi
dakvirveba
karieri aRdgenilia da saeWvoa, rom misi mflobelebi SeZlebdnen am
saqmianobis ganxorcielebas. garda amisa, mSenbelobis narCenebi
saTanadod iqna gankarguli.
32
4. zogadi daskvnebi
BTC milsadenis mSenebloba TiTqmis dasrulebulia. mimdinareobs SCP milsadenis mSenebloba. mimdinare saqmianobis statusi ukve
qmnis zogad warmodgenas aRdgeniTi samuSaoebis mdgomareobasTan
da xarisxTan dakavSirebiT.
marSrutis mTliani da saboloo aRdgena ganxorcieldeba
samSeneblo samuSaoebis dasrulebis Semdeg. Sesabamisad,
SesaZlebeli iyo BTC da SPJV kompaniebis mier ganxorcielebuli
mxolod droebiTi zomebis mimoxilva. ZiriTadad valdebulebebi
da samuSaoebi, dafuZnebuli saxvadasxva sakiTxebTan dakavSirebuli
did moculobis dokumnetaciaze, Sesrulebulia. miuxedavad amisa,
gamovlinda mTeli rigi sayuradRebo sakvanZo mignebebi:P
• dokumentaciaSi ar aris gaTvaliswinebuli bevri
mniSvnelovani sakiTxi da araerTi Seusabamobaa, rac, ra Tqma unda,
mSeneblobis periodSi praqtikaSic aisaxa da aRniSnulia mocemul
angariSSi (Tavi 3.1.). bsgzS da rac kidev ufro mniSvnelovania,
winasamSeneblo kvlevebi, romlebic uSualod mSeneblobis
dawyebamde ganxorcielda, ar moicaven endemuri floris yvela
saxeobas. samedicino daniSnulebis mcenareebis ugulvelyofa
seriozuli Secdomaa. Sesabamisad, es mcenareebi ar moipoveba arc
sanergeebSi.
• miuxedavad bsgzS-s moTxovnisa, rom winasamSeneblo kvlevebi
Catardes vegetaciis optimalur periodSi, am auditis farglebSi
ganxiluli winasamSeneblo kvleva Catarebulia ianvarSi. cxadia,
rom weliwadis am dros SeuZlebelia floris yvela saxoebis
gamovlena da identifikacia.
• bsgzS-Si rekomedirebulia 13 saxeobis mcenaris dargava: 8
saxeobis xis da 5 saxeobis buCqis. ,,bioaRdgenebis specifiuri gegma”
iTvaliswinebs 7 saxeobis xis dargavs. sanergeebSi dargulia
mxolod 5 saxeobis xe. ,,bioaRdgenebis specifiur gegmaSi” ar aris
Setanili bsgzS-Ti rekomendirebuli arcerTi buCqi. zemoT
aRniSnulis gaTvaliswinebiT, sadao xdeba biomravalferovnebis
pirvandel mdgomareobamde aRdgenis SesaZlebloba.
• rekomedirebulia dokumentaciaSi arsebuli Seusabamobebis
ganxilva, mdgomareobis gamosworebis mizniT da am
sakiTxebisadmi ufro detaluri midgoma; • dasanergi xeebis raodenobasTan dakavSirebuli zogierTi
migneba dakavSirebulia sanergeebTan da mocemulia 3.3.
qveTavSi. rekomendirebulia zomebis miReba raTa bioaRdgenis
33
procesi ar Seferxdes darguli xeebisa da buCqebis
Sesabamisi raodenobis ar qonis gamo.
• antieroziuli saqmianobis xarisxze msjeloba SesaZlebelia
mxolod KP 0-30-Tan dakavSirebiT, sadac jgufis vizitis
periodisaTvis aRniSnuli samuSaoebi ukve dasrulebuli iyo. sxva
saitebze mxolod droebiTi antieroziuli zomebia miRebuli, rac
ganpirobebuli iyo imiT, rom mxolod navTobsadeni iyo Cadebuli
da mimdinareobda gazsadenis Cadeba. es faqti aferxebs saboloo
antieroziuli zomebis miRebas.
• mdinaris kveTebi da cicabo ferdobebi eroziis TvalsazrisiT
yvelaze ufro sensitiuri ubnebia. bsgzS-Si gaTvaliswinebuli
valdebulebis mixedviT: ,,mdinaris kveTebi mTlianad unda
iyos aRdgenili SCP milsadenis mSeneblobis miuxeadavad.”
mdinaris kveTis ubnebze ganxorcielebuli antieroziuli
samuSaoebi Semoifargleba mxolod napiris gasamagrebeli
samuSaoebiT. mocemul SemTxvevebSi jgufs SesaZlebloba
hqonda droebiTi zomebis mimoxilvisa mxolod WivWavis
mdinaris kveTaze. rac Seexeba mdinareebis mtkvris da
focxovis kveTebs (mtkvari aRmosavleTi da dasavleTi da
focxovi I da Ffocxovi II), napirsamagri zomebi saerTod ar
iyo miRebuli da mxolod sawyis etapze imyofeboda;
• gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces xeebis kafvas da maTi
ganadgurebis proceduras (md WivWavis kveTa - KP 85 da
kumiskas kveTa KP 183);
• dafiqsirebulia karierebis aRdgenis kargi praqtika. es
praqtika SeiZleba gamoyenebuli iyos sxva karierebis
aRdgenisas.
zemoT aRniSnul sakiTxebze BTC kompaniis drouli da Sesabamisi
reagireba daarwmunebs qarTul sazogadoebas, rom bsgzS-Si da sxva
wamyvan dokumentaciaSi gaTvaliswinebuli valdebulebebi sruldeba
da aRdgenis procesi efqtruri kontrolis qveS mimdinareobs.
vinaidan aRdgenis warmatebis Sefaseba jer Zalian adrea, am
Tematikis monitoringi PMDI-is Semdgom ciklebSi Zalian
mniSvnelovania.
34
5. madloba
PMDI proeqtis farglebSi momuSave aRdgenis monitoringis jgufis
wevrebi madlobas uxdian Semdeg pirovnebebs, organizaciebsa da
kompaniebs im mxardaWerisaTvis, mowodebuli informaciisTvis da
konsultaciebisaTvis, romlebiTac maT monitoringis jgufi
proeqtis ganxorcielebis procesSi uzrunvelyves:
evraziis fondi da misi direqtori qeTevan xuciSvili
proeqtis koordinatori giorgi baqraZe
proeqtis konsultanti suzan Cenoni
BTC/SPJV–kompaniebis garemosdacviTi sferos wamyvani
TanamSromlebi: iurgen fon borisi, andriu hakbodi, bili savindra
da ana haltoni
jgufi gansakuTrebul madlobas uxdis saerTaSoriso eqsperts
klaiv morgans, roemlic jgufs daexmara auditis sisruleSi
moyvanasa da Sedegebis analizSi
,,garemosdacviTi kvleva da Sefaseba”- ERA – daviT abulaSvili
adgilobriv da saerTaSoriso eqspertebi da arasamTavrobo
organizaciebi, romlebTanac jgufs Sexvedrebi hqonda monitoringis
procesis dros, daviT xecurianisa da zviad Cadunelis CaTvliT,
romlebmac jgufis wevrebs gidoba gauwies velze da
daaTvalierebines sxvadasxva adgilebidan motanili iSviaTi
saxeobebi.
35
6. bibliografia
• saqarTvelos wiTeli wigni – 1982, gamomcemeli - “sabWoTa
saqarTvelo”
• saqarTvelos mcenareebi – n. kecxoveli, 1968, gamomcemeli -
saqarTvelos mecinierebaTa akademia
• flora da fauna – 1968-1999, I-XII – saqarTvelos mecnierebaTa
akademia
• adgilobrivi flora – r. gagniZe 2002, gamomcemeli “baTumi”
• saqarTvelos satyeo kodeqsi – 1999, gamomcemeli - saqarTvelos
parlamenti
• bunebriv da socialur garemoze zemoqmedebis Sefaseba (bsgzsS)
• winasamSeneblo kvleva mTeli milsadenis marSrutisa da
mimdebare ubnebisaTvis(BTC004-B210-EV-REP-00039 C01 – PCS KP-dan 10+281 KP-mde 28+033; BTC004-B210-EV-REP-00022 A02 – PCS KP 176+355-dan KP-mde 190+065; BTC004-B210 EV-REP-00078 A02 – PCS KP -dan 220+000 239 KP-mde).
• kontraqtoris sakontrolo gegma (CCP), aRdgena – moicavs
aRdgeniTi RonisZiebebisTvis saWiro yvela sakiTxsa da
kontrolis meqanizms.
• milsadenis aRdgenis specifikacia, saqarTvelo (PRSG –410088/301/pl/sp/026)
• aRdgenis marTvis gegma (BTC004-B010-EV-RLN-0001) • bio-aRdgenis meTodologia(BTC004-B010-CM-PRO-00193) • bio-aRdgenebis specifikaciis gegma (BTC004-B010-EV-PLN-000014) • ekologiuri marTvis gegma (saboloo, 2003 wlis aprili)
• infrastruqturisa da momsaxurebis marTvis gegma (BTC-004-B010-EV-RLN-00010)
• winaswari da saboloo geoteqnikuri samuSaoebi(BTC004-B010-CM-PRO-00062)
• biomravalferovnebis monitoringis programa (aprili, 2004 weli)
36
7. danarTebi
danarTi 1. aRdgenis valdebulebebi
BTC/SCP –is aRdgenasTan dakavSirebuli sajaro valdebulebebi
• eroziis kontrols daqvemdebarebuli marSrutis monakveTSi
Sualeduri aRdgenisa da gazsadenis mSeneblobis dawyebamde 12
Tveze ufro xangrZlivi Seferxebisas, mTliani eroziis kontrolis
zomebi da aRdgeniTi samuSaoebi ganxorcieldeba mTel am
teritoriaze;
• mdinaris kveTa mTaliand iqneba aRdgenili miuxedavad gazsadenis
mSeneblobis grafikisa;
• niadagis zeda fenisa da qveda fenis xarisxi, struqtura da
mTlianoba SenarCundeba winaswar gansazRvruli niadagis fenis
mocilebisa da dasawyoebebis procedurebis gziT;
• eroziis droebiTi kontroli ganxocieldeba eroziis sawinaaRmdego
Wilofebis wyalamridi kvlebis, saleqarebisa da filtris bermebis
saSualebiT;
• eroziis mudmivi kontroli ganxorcieldeba bermebis, gabionis
leibebis da saniaRvreebis saSualebiT, xolo garemosdacviTi
TvalsazrisiT sensitur zonebSi damatebiTi dacva
uzrunvelyofili iqneba saleqarebis saSualebiT, romlebic
pirdapir sensitiuri ubnis ferdobis maRla damontaJdeba;
• mesame mxaris dazianebuli da gadaadgilebuli sakuTreba
aRdgenili iqneba winaswar dadebuli xelSekruelebebis Tanaxmad;
• garemosdacvis TavlsazrisiT sensitiur ubnebze, wyalnakadian
kalapotebsa da eroziisadmi midrekil ubnebSi milsadenis
damontaJebisTanave daiwyeba niadagis dayra da aRdgena. nebismieri
saSualebebi (gzebi, satvirTo manqanebi, xidebi, samSeneblo banakebi
da sxva), romlebic mSeneblobis miznebisaTvis gamoiyeneboda, aseve
dauyonebliv iqneba aRdgenili pirvendel mdgomareobaSi;
• yvela dazianebuli ubani daeqvemdebareba saboloo mosworebas,
romelic moicavs balaxis Teslebis daTesvas da xeebisa da buCqebis
dargvas;
• pirvandeli mcenareuli safaris miznobrivi minimumi misi dargvidan
erT weliwadSi 70%-s Seadgens;
• Semdgomi movla, monitoringi da koreqciuli qmedebebis programa
daefuZneba bioaRdgenebis procesis Semowmebas dargvis Semdeg
yovel 3 TveSi;
• niadagis ukan dabrunebisa da zemoT CamoTvlili sawyisi aRdgeniTi
RonisZiebebis Semdeg, dazianebuli an gadaadgilebuli Robeebi,
milsadenis derefnebi da sakuTrebis sazRvrebi aRdgenili iqneba
pirvandel mdgomareobaSi;
• mdinaris arxebis Tavdapirveli sigane, siRrme da daqaneba iqneba
dokumentalurad dafiqsirebuli maT Secvlamde da Semdgom
aRdgenili;
37
• gasxvisebis zolis mudmivi aRdgenisaTvis aSenebuli iqneba gabionis
kedlebi;
• meTodologiis aRwera, eroziis da naleqebis kontrolis
saSualebebis CaTvliT, SemuSavebuli iqneba yvela mdinaris
kveTebisaTvis;
• kontraqtori valdebuli iqneba waradginos niadagis eroziisa da
naleqebis kontrolis gegma kontraqtis specifikidan gamomdinare.
38
danarTi 2. aRdgenis jgufis wevrebi
Tamaz TurmaniZe – jgufis wevri
garemos dacvis da bunebrivi resursebis racionaluri marTvis dargis
profesori, saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis
wevri.
1991 wlidan - arasamTavrobo organizacia ,,agro-ekologiuri
sazogadoebis” Tavmjdomare. Organizacia anxorcielebs monitorings
miwis dacvasa da miwiT sargeblobaze
mariam Jordania – jgufis wevri
botanikosi, ,,saqarTvelos mwvaneTa moZraobis” wevri.
saqarTvelos mwvaneTa moZraoba pasuxismgebelia garemos dacvasa da
ekologiuri resursebis racionalur gamoyenebaze.
irakli guledani – jgufis wevri
2001 wlidan - genetikis institut ,,kolxidis” ufrosi mecnier muSaki.
1999 wlidan - axalgazrda biologTa asociacia ,,bio-riTmis”
prezidenti. “bio-riTmi” muSaobs garemos dacvasTan, am sferoSi
studenebis triningTan dakavSirebul sxva sakiTxebze.
39
BTC Co. pasuxebi aRdgenis marTvis Taobaze
gamoTqmuli rekomendaciebis Sesaxeb BTC Co. pasuxi: zogadi Sesavali
BTC Co.-saTvis mniSvnelovani iyo is SesaZlebloba, rom ganixila es
angariSi auditorul jgufTan da miawoda pasuxi gakeTebul
rekomendaciebze. SemdgomSi Cveni SeniSvnebi ganxiluli iqna
auditorul jgufTan. rekomendaciebi iqna miRebuli da SeTanxmeba
moxda ramodenime sferoSi.
aris ramdenime aspeqti, razec SeTanxmebis miRweva BTC Co-sa da
auditorul jgufs Soris ver moxerxda. amis mizezebi axsnilia
sadac es SesaZlebelia. miRweuli iqna SeTanxmeba, rom is sakiTxebi,
romlebzec arsebobda azrTa sxvadasxvaoba, Seswavlili iqneba
kvlav momavali auditebis mier.
BTC Co-s aRebuli aqvs pasuxismgebloba, rom ganaxorcielebs
maRali donis aRdgeniT samuSaoebs milsadenis marSrutis
gayolebaze da siamovnebiT iRebs rekomendaciebs am jgufisagan.
miRweuli iqna SeTaxmeba rom mniSvnelovania momavalSi aRdgenis
xarisxis monitoringis gagrZeleba.
BTC Co. pasuxi: 3.1.2. a) darRveva, romelic exeba im faqts, rom aRdgenasTan
dakavSirebuli dokumentacia saTanadod ar iTvaliswinebs
bioaRdgenebTan dakavSirebul yvela saintereso da sensitiur
sakiTxs, samarTlebrivi da sxva moTxovnebis CaTvliT.
pasuxi 1.
BTC Co. eTanxmeba am SeniSvnas da rogorc auditis dros aRiniSna,
BTC Co, SPJV-sTan SeTanxmebiT, iwyebs bio-aRdgenis gegmis
menejmentze da mis ganxorcielebaze muSaobas, maT Soris xeebisa da
buCqebis saxeobebis swori raodenobis damatebaze bunebriv da
socialur garemoze zemoqmedebis Sefasebis dokumentis mixedviT.
dasargavi saxeobebis ganaxlebuli sia axlaxans SeTanxmda BTC-isa da saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis
saministros Soris. am siis mixedviT, BTC kisrulobs valdebulebas,
rom dargavs ufro met saxeobas, vidre naxsenebia bunebriv da
socialur garemoze zegavlenis Sefasebis dokumentSi.
40
pasuxi 2.
BTC-s aRebuli aqvs valdebuleba, rom aRadgens im tipiuri da iSviaTi saxeobebis mravalferovnebas, rac arsebobda gasxvisebis
derefanze mSeneblobis dawyebamde. am saxeobebis identifikacia da
dokumenturi aRricxva ganxorcielda mosufTavebis wina periodis
ganmavlobaSi.
SeuZlebelia TiToeuli am saxeobis xelaxla dargva, magram
Seiqmneba pirobebi imisaTvis, raTa bunebrivad damkvidrdes manmade
arsebuli yvela saxeoba.
BTC Co. Caiwers rekomendaciis saxiT momavali proeqtebisaTvis imas,
rom bunebriv da socialur garemoze Sefasebis angariSi unda
moicavdes im mcenareebze da balaxebze zegavlenis Sefasebas,
romlebsac adgilobrivi mosaxleoba iyenebda.
pasuxi 3.
mSeneblobis wina aRwerebi, romlebic zamTarSi Catarda, misaRebad
iTvleba, radgan isini Catarda iq, sadac Tovli ar iyo. daiwyeba
yovlismomcveli bio-aRdgenis monitoringis programa, raTa
Catardes gasxvisebis derefanze mcenareuli safaris gansxvavebis
monitoringi mimdebare miwasTan mimarTebaSi.
miRweuli iqna SeTanxmeba, rom aRwerebi misaRebia, Tumca proeqtma
unda daicvas bunebriv da socialur garemoze Sefasebis angariSis
moTxovnebi sadac SesaZlebelia da daasrulos aRwerebi
gazafxulze/zafxulSi.
BTC Co. pasuxi: 3.2.2. a) zogierT monakveTze niadagis qveda fenis dasawyobebasTan
dakavSirebuli darRveva
BTC Co. eTanxmeba, rom aris teqnikuri darRveva imasTan
dakavSirebiT, rac naxsenebi iyo proceduraSi am adgilas. Tumca es
praqtika ar ukavSirdeba negatiuri zegavlenas imitom, rom niadagis
qveda fena aris inertuli da, niadagis humusovani fenisagan
gansxvavebiT, xarisxi ar dazianebula >3 m simaRlis daxvavebiT.
aqedan gamomdinare, am konkretul adgilas Semdgomi moqmedeba ar
iTvleba saWirod.
miRweuli iqna SeTanxmeba, rom niadagis qveda fenaze ar moxdeba
uaryofiTi zegavlena.
41
BTC Co. pasuxi: 3.3.2. a) sanrgeebSi maRali konservaciuli Rirebulis mqone
saxeobebis gazrdasTan dakavSirebuli Seusabamo debulebis an
saerTod debulebis ararsebobsTan dakavSirebuli darRveva
BTC Co. eTanxmeba am rekomendacias. bunebriv da socialur garemoze
zegavlenis Sefasebis dokumentis Sesabamisad, warmodgenili iqneba
sakmarisi raodenobebi da mravalferovneba. es moicavs im saxeobebs,
romlebic zemoTaa CamoTvlili. Tumca, gTxovT gaiTvaliswinoT,
rom xeebi ar SeiZleba dairgas gasxvisebis derefnis mTlian
siganeze da rom milsadenis dacvis zona unda iqnas daculi.
BTC Co. pasuxi: 3.4.2. a) Sesabamisi tanbrecili nargavebis saxeobebis
saSualebiTEeroziisadmi midrekili zogierTi cicabo ferdobebis
aRdgenasTan dakavSirebuli darRveva
pasuxi 1.
tanbrecili xeebi gazrdili da gamoyenebuli iqneba aRdgenis dros,
sadac isini arsebobda mSeneblobis dawyebamde, mosufTavebis wina
aRwerebis, aRdgenis specifikaciisa da miladenis dacvis zonis
dokumentis mixedviT.
pasuxi 2.
BTC Co. eTanxmeba am gancxadebas. daiwyeba yovlismomcveli bio-
aRdgenis monitoringis programa, raTa Catardes gasxvisebis
derefanze mcenareuli safaris gansxvavebis monitoringi mimdebare
miwasTan mimarTebaSi. Catardeba rogorc Sida, ise gare
monitoringi.
BTC Co. pasuxi: 3.5.2. a) winasamSeneblo kvlevisas gadaSenebis piras myofi titas
saxeobis gamovlenasTan dakavSirebuli darRveva
BTC ar eTanxmeba am mignebas. gawmendis wina aRwerebi Catarda BTC-is mier da safrTxis winaSe aRmoCenili saxeobebi gadargul iqna
botanikur baRebSi rogorc SeTanxmebuli iyo garemos dacvis
saministros, saqarTvelos navTobis saerTaSoriso korporaciasa da
damoukidebel garemosdacviT mrCevlebTan. es ganxorcielda wina
samSeneblo aRwerebamde (rac ar moicavs safrTxis winaSe
aRmoCenil saxeobebs).
BTC Co. adasturebs, rom mniSvnelovania safrTxis winaSe damdgari
saxeobebis identifikacia da gegmebis dasaxva imasTan dakavSirebiT,
rom moxdes maTi gadargva gasxvisebis derefanze. safrTxis winaSe
42
damdgari saxeobebis monitoringi ganxorcieldeba bio-aRdgenis
monitoringis programis farglebSi.
BTC Co. pasuxi: 3.6.2. a) xis kafvasTan dakavSirebuli moTxovnebis Sesrulebasa da
mdinaris kveTebze xeebis dazianebis Tavidan acilebasTan
dakavSirebuli darRvevebi
BTC Co. eTanxmeba rekomendacias, xeebi iqneba mocilebuli da
Sesabamisi formiT ganTavsebuli. gTxovT, gaiTvaliswinoT, rom
dazianebuli xeebi iyo im damtkicebul damatebiT samuSao
farTobSi, rac dakavSirebuli iyo mdinareebis gadakveTebTan.
BTC Co. pasuxi: 3.6.2. b) BTC milsadenis mSeneblobis dasrulebis Semdeg mdinareebis
kveTis mTlian aRdgenasTan dakavSirebuli darRveva
BTC Co. ar eTanxmeba am mignebas. bunebriv da socialur garemoze
zegavlenis Sefasebis dokumentSi aseve naTqvamia, rom aucilebelia
mdinaris napirebis stabilizacia Txrilis amovsebidan 48 saaTSi,
Tu SCP-is damontaJeba pirdapir mohyveba BTC milsadenis
damontaJebas. sruli aRdgena ganxorcieldeba mxolod im
monakveTebze, romelsac ar Seexeba SCP-is samSeneblo saqmianoba.
droebiTi aRdgena ganxorcieldeba gasxvisebis derefnis darCenil
nawilze, raTa daifaros milsadenis damontaJebebs Soris periodi.
gTxovT aseve gaiTvaliswinoT, rom mtkvari aRmosavleTis mdinaris
napirebi xelSeuxebelia, gamomdinare iqidan, rom orive milsadenis
damontaJeba ganxorcielda horizontaluri mimarTulebis burRviT.
auditorebis jgufTan diskusiis dros iyo SemoTavazeba, rom am
sakiTxTan dakavSirebiT bunebriv da socialur garemoze Sefasebis
dokumentSi aris Seusabamoba, rac BTC Co-m unda gaasworos. Tumca,
miRweuli iqna SeTanxmeba, rom BTC axorcielebs yvelaze gonivrul
midgomas, roca swrafad axdens napirebis stabilizacias, raTa
Tavidan iqnas acilebuli erozia, magram ar axorcielebs srul
aRdgenas iq, sadac SCP-is mSenebloba ganxorcieldeba mcire drois
Semdeg.
43