“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 1

๑ อาจารยประจ�าคณะศลปศาสตรมหาวทยาลยมหดล

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ”: ประวตและ

พฒนาการของการละเลนโบราณ

เกรยงไกร ฮองเฮงเสง๑

บทคดยอ

“กระอวแทงควาย กบ กระตวแทงเสอ ประวตและพฒนาการของการ

ละเลนโบราณ” เปนการศกษาเชงคณภาพเกยวกบความเชอมโยงระหวางการละเลน

ของหลวงทเรยกวา “กระอวแทงควาย” กบการละเลนของราษฎรทเรยกวา “กระตว

แทงเสอ” หรอบางครงเรยกวา “บองตนแทงเสอ” โดยกระอวแทงควายมรากฐาน

มาจากการประกอบพธกรรมทแสดงความสมพนธระหวางคนกบควายในสงคม

เกษตรกรรมของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเพอกอใหเกดความอดมสมบรณ ซง

ปรากฏหลกฐานตามรองรอยภาพฝาผนงภายในถ�าโดยขอมลทางประวตศาสตรระบวา

กระอวแทงควายเปนการแสดงทมาจากเมองทวายอนเปนเมองประเทศราช ซงน�ามา

แสดงถวายในงานพระราชพธโสกนต และงานมหรสพสมโภชในการพระเมร จงท�าให

ถกหมายรวมเขาเปนสวนหนงในการละเลนของหลวง ซงปรากฏหลกฐานตงแตสมย

กรงศรอยธยาเรอยมาจนถงสมยรตนโกสนทร สวนการละเลน “กระตวแทงเสอ”

เปนการละเลนทดดแปลงมาจาก “กระอวแทงควาย” ซงเปลยนแปลงเนอเรองและ

ตวละครใหม แตมเคาโครงเรองทคลายคลงกน การละเลนกระตวแทงเสอนนยงคง

สามารถพบเหนไดในงานบญงานประเพณในปจจบน แตกระอวแทงควายเปน

การละเลนทหาชมไดยาก จงควรคาแกการศกษาและอนรกษสบสานการละเลน

โบราณดงกลาวไว

ค�าส�าคญ:กระอวแทงควาย,กระตวแทงเสอ,การละเลนของหลวง

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐2

Kraoua Tang Kwai and Kratua

Tang Seua: History and Development of

Ancient Amusement Play

Kriangkrai Honghengseng๑

Abstract

Kraoua Tang Kwai and Kratua Tang Seua : History and Development

of Ancient Amusement Play was to study the relation between the Kraoua

TangKwai(BuffaloStabbingPlay),theRoyalAmusementPlayandKratua

TangSeuaorBongtanTangSeua(TigerStabbingPlay),thePublicAmusement

Play. The Kraoua Tang Kwai has its roots from ancient ceremony that showed

the relation between people and buffalo in agricultural society of Southeast

Asian region and was appeared on the cave wall. And historical evidence

showed that Thailand was derived Kraoua Tang Kwai from Dawei which was

performed in the top knot cutting ceremony and which was performed royal

cremationceremony,anditlaterbecamepartoftheroyalamusementplay

since Ayutthaya until Rattanakosin Era. While, Kratua Tang Seua was applied

from Kraoua Tang Kwai by making changes in the cast of the play with similar

storyline.Nowadays,KratuaTangSeuastillisavailableinanytraditional

ceremony.While,KraouaTangKwaiishardlyfoundandthusdeserved.

Keywords:KraouaTangKwaiorBuffaloStabbingPlay,KratuaTangSeuaor

TigerStabbingPlay,RoyalAmusementPlay

๑ Alecturer,FacultyofLiberalArts,MahidolUniversity

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 3

บทน�า

“กระอวแทงควาย”เปนหนงในการละเลนของหลวงทมรากฐานมาจาก

สงคมเกษตรกรรมในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตยคกอนประวตศาสตร ซงคน

และควายตางมความสมพนธกนในลกษณะการประกอบกสกรรม ควายจงถกน�ามาใช

เปนสอกลางในการประกอบพธกรรมขอฝนและกอใหเกดความอดมสมบรณ กระทง

เปนแรงบนดาลใจใหเกดการละเลนและมหรสพเพอใชในงานพระราชพธตางๆ ภายใน

ราชส�านก โดยเฉพาะอยางยงในพระราชพธโสกนต และงานมหรสพสมโภชในการ

พระเมรโดยไทยไดรบอทธพลการละเลนกระอวแทงควายมาจากทวายซงในอดตเคยเปน

ประเทศราชทสยามและพมาสลบผลดเปลยนกนครอบครอง ตอมาไดพฒนาเปน

การแสดงเบกโรงของมหรสพแขนงตางๆ ทงหนงใหญ โนรา และหนงตะลงทาง

ภาคใต ทใชการละเลนดงกลาวในการเบกโรงเหมอนกน ท�าใหมการเพมค�ารองและ

ท�านองกบเครองดนตรประเภทตางๆสอดแทรกเขาไปเพอความสนกสนาน จนถอวา

เปนการแสดงจ�าอวดอยางหนง ดงทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด�ารง-

ราชานภาพ กลาววา “ดเปนเลนจ�าอวดอยางต�า” (สถานอารยธรรมศกษาโขง-

สาละวน,๒๕๕๘,น.๑) และดดแปลงเนอหาของตวละครโดยไดรบแรงบนดาลใจจาก

เรอง “พระสธนมโนราห” จนปรบเปลยนชอเปน “กระตวแทงเสอ” หรอ “บองตน

แทงเสอ”ซงเปนการประยกตมาแสดงในงานมงคลและงานบญตางๆจนถงปจจบน

วตถประสงคของการศกษา

๑. เพอศกษาประวตความเปนมาของการละเลนกระอวแทงควายและ

กระตวแทงเสอ

๒.เพอศกษาพฒนาการจากการละเลนกระอวแทงควายมาเปนกระตว

แทงเสอ

วธด�าเนนการศกษา

เปนการศกษาเชงคณภาพโดยสบคนขอมลผานเอกสารหนงสองานวจยและ

บทความวชาการทมสวนเกยวของ รวมทงสมภาษณแบบเฉพาะเจาะจงจากผม

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐4

ความรความเชยวชาญดานงานวฒนธรรม เพอรวบรวมขอมลทงหมดมาประมวล

ใหเหนถงประวตความเปนมาและพฒนาการของการละเลนกระอวแทงควายและ

กระตวแทงเสอ

ประวตความเปนมาของการละเลนกระอวแทงควาย

“กระอวแทงควาย”เกดขนในสมยใดไมปรากฏหลกฐานแนชดแตในบทความ

“แทงควาย กลายเปนแทงเสอ” และ “กระอวแทงควาย การละเลนขอฝนเดอนหก”

ของสจตต วงษเทศ ไดอธบายวา มรองรอยสบเนองตงแตสมยอยธยา ธนบร และ

รตนโกสนทรในพระราชพธสมโภชตางๆซงปรากฏหลกฐานบนภาพจตรกรรมฝาผนง

อยในอโบสถวดพระแกววงหนา หรอวดบวรสทธาวาส กรงเทพมหานคร ทสรางใน

สมยรชกาลท๓ทงยงเปนการละเลนขอฝนของทกชาตพนธในอษาคเนยยคดกด�าบรรพ

หลายพนปมาแลว ไมเปนของชาตพนธใดชาตพนธหนงเทานน โดยเฉพาะบรเวณ

สวรรณภม,ลมน�าโขง,ลมน�าสาละวนและลมน�าเจาพระยาคนสองฝงโขงเชอวาควาย

ใหก�าเนดคน โดยคนออกมาจากน�าเตาปงซงงอกจากซากจมกควายทตายแลว

หลงจากพญาแถนสงควายลงมาบนโลก(สจตตวงษเทศ,๒๕๕๙,น.๑-๒)ดงต�านาน

เรองการก�าเนดมนษยของกลมชาตพนธไททวา

ในสมยทฟากบดนยงตดตอกนไดผและคนตางไปมาหาสกน

บนฟามแถนเปนใหญบนดนมขนคานปลกบานสรางเมองในเมองลม

แถนไดบอกกบขนคานใหบอกกลาวแกผคนทงหลายวา หากจะท�า

อะไรตอดนฟาหรอธรรมชาตตองบอกกลาวแถนและใหสงขาวปลา

ไปยงเมองแถนบนฟาดวยกระทงสมยหนงผคนกลบไมเชอฟงแถน

และไมยอมปฏบตตามแถนจงดลบนดาลใหเกดน�าทวมเมองผคน

พากนลมตายเปนจ�านวนมาก ขนคานและผเปนใหญรวม ๓ คน

ร ว าแถนโกรธจงพากนตอแพใหลอยขนไปบนฟาเพอบอกเลา

เหตการณตางๆใหแถนฟง กระทงน�าลด ขนคานและพวกจง

ขอลาแถนกลบลงมายงเมองลม แถนใหควายลงมาดวย ๓ ตว

ขนทง๓ท�านาได๓ปควายกตายแลวเกดเครอหมากน�าเตาออกมาจาก

รจมกควายถง๓ลกมผคนมากมายเกดออกมาจากผลน�าเตานน

(บาราย,๒๕๕๕,น.๓๔)

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 5

นอกจากนยงมนทานทเลากนในลมน�าเจาพระยาวาควายสอนคนใหปลกขาว

ทงนไดมหลกฐานปรากฏใหทราบวาคนเมอราว๓,๐๐๐ปกอนยงฝงโครงกระดกควาย

หรอควายดนเผารวมกบศพเชนทบานเชยงและบานนาดจงหวดอดรธานอนแสดง

ถงความสมพนธของควายตอพธกรรมศกดสทธ ปจจบนชาวจวงทางตอนใตของจน

ยงมประเพณยกยองควายทท�าใหการเพาะปลกเจรญงอกงาม นอกจากนน ยงม

หลกฐานปรากฏในภาพเขยนสคนกบควายเมอ ๒,๕๐๐ ปมาแลว ทภปลารา จงหวด

อทยธาน ซงเชอกนวาเปนพธกรรมแทงควาย หรอเซนไหวผบรรพชนดวยควาย

ปจจบนยงมเลนสบเนองในชมชนภาคอสาน เรยกวา “บวชควาย” คลายคลงกบ

ประเพณแทงควายหรอประเพณแปงฮตกนควายทสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชน

ลาว ประเพณนเกดจากความเชอเรองการบชาผ ปฏบตสบตอกนมานบพนป ทยง

หลงเหลอท�ากนจนถงปจจบนคอชนเผาเตลยงเผาลาวลมและในหลายพนทหางไกล

ความเจรญ เชน ทแขวงเซกอง มงานฆาควายกนบญ เชอกนวาท�าแลวจะน�าพา

ความอดมสมบรณของพชพนธธญญาหาร(สจตตวงษเทศ,๒๕๕๙,น.๓)

สวนบทความในรามญคด(๒๕๕๗,น.๑-๒)ระบวา

ในพธขอฝนของคนมอญและพมานยมใชหนรปควาย ใชผา

สด�าคลมแบบเดยวกบกระอวแทงควายในเมองไทยแหไปรอบ

หมบานโดยมขบวนกลองยาวน�าคนในขบวนกรองร�าไปตามจงหวะ

อยางสนกสนาน ชาวบานสองขางทางจะออกมารวมพธดวย

การน�าใบหวาจมน�าประพรมไปบนหวควายเพอความเปนสรมงคล

หรออาจรวมบรจาคสงของเงนทองสนบสนนการประกอบพธ

ดวยการแหควายนเปนพธทจะจดขนเมอประสบภยแลงเชนเดยวกบ

พธขอฝนดวยการแหนางแมว

จะเหนไดวา พธกรรม ความเชอ และวถชวตของคนในภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตมความผกพนกบควายมาชานานจนกอเกดเปนการละเลนทสะทอน

รากเหงาและภมปญญาของคนในอษาคเนยไดเปนอยางด

จากหลกฐานทปรากฏขางตนท�าใหเหนไดวาการเขามาของกระอวแทงควาย

ในประเทศไทยมทมาจากเมองทวายหรอทแวอนเปนจงหวดทางตอนใตของสาธารณรฐ

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐6

แหงสหภาพพมาในปจจบน เพราะภาษาทใชเรยกชอตวแสดงหลกในการละเลนชนดน

คอ“นางกระอว”และสามของนางชอ“นายกระแอ”ลวนเปนนามซงมทมาจากภาษา

ทวายทงสน ซงสอดคลองกบค�าปรารภของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรม

พระยานรศรานวตวงศ ททรงสนนษฐานวา “การเลนกระอวแทงควายเปนการละเลน

ทประเทศราชจดมาชวยในงานพระราชพธโสกนต เพราะชอกระอวไมใชภาษาไทย”

(บาราย,๒๕๕๔,น.๔๐)จงเปนไปตามประวตศาสตรของเมองทวายทวาเมองทวาย

ไดขนแกอาณาจกรสโขทยครนพอขนรามค�าแหงมหาราชเสดจสวรรคตในปพทธศกราช

๑๘๖๐พระเจาแสนเมองราชบตรเขยของพอขนรามค�าแหงมหาราชซงเปนกษตรยมอญ

ทตงราชธานอยทเมองเมาะตะมะไดลงมาตเอาเมองทวายไปจากพระมหาธรรมราชา

ท๑ตอมาในสมยกรงศรอยธยาเมอปพทธศกราช๒๑๖๕รชสมยของพระเจาทรงธรรม

พมาไดยกกองทพมาตเมองทวายได กระทงในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช

จงตกลบคนมา จนเมองทวายตองสงดอกไมเงนดอกไมทองและเครองบรรณาการ

มาใหกรงศรอยธยาอยหลายสมย จงเปนไปไดวา การละเลนกระอวแทงควายนาจะ

ไดรบการเผยแพรเขามาผานชาวทวายเพอชวยในงานพระราชพธของเจานายใน

อดต อยางไรกตาม มหลกฐานปรากฏวาชาวทวายไดเขามาอาศยอยในประเทศไทย

เปนเวลายาวนานแลว เชน ในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน บรเวณเขตยานนาวา

กรงเทพมหานครดงความปรากฏในประวตวดยานนาวาทวา

วดยานนาวาตงอย รมแมน�า เปนวดโบราณมมาตงแต

ครงกรงศรอยธยา เดมชอวดคอกควาย เนองจากมชาวทวายมา

ลงหลกปกฐานอาศยอย เปนจ�านวนมาก และชาวทวายจะน�า

กระบอทเลยงไวมาท�าการซอขายแลกเปลยนกน หมบานบรเวณ

นนจงไดชอเรยกกนตอมาวา บานคอกควาย ในสมยกรงธนบร

ไดรบการยกฐานะวดคอกควายขนเปนพระอารามหลวง เรยกชอ

ใหมวาวดคอกกระบอ

(ส�านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต, ๒๕๕๙, น. ๒๐)

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 7

เนอเรองยอของการละเลนกระอวแทงควาย

กระอวแทงควายมตวละครหลกอย ๓ ตว ประกอบดวย นางกระอว

นายกระแอและควายปาอยางไรกตามการตงชอตวละครมความแตกตางกนออกไปบาง

กลาววานางกระอวมสามชอ“ตาโส”บางสลบชอกนเปนภรรยาชอ“นางกระแอ”สวน

สามชอ “นายกระอว” โดยมเรองยอวาคนหนงนางกระอวฝนวาไดกนแกงตบควายม

รสชาตอรอยมากนางจงรบเราใหสามออกไปแทงควายเอาตบมาแกงใหกนสามกถอ

หอกเขาไปในปาโดยมนางกระอวตามไปดวยพอพบควายฝายสามไดตรงเขาไปไลแทง

แตเพลยงพล�าจนจะถกควายขวดนางกระอวจงควาหอกของสามมาจวงแทงควายตาย

สนนษฐานวาควายทชาวบานรบประทานกนในสมยนนนาจะเปนควายปา ทงน

นกสตวศาสตรแยกควายออกเปนควายบานและควายปา แตยงมควายอกชนดหนง

ซงหลงเขาใจวาเปนควายปาคอ ควายปละหรอควายเพรด ควายชนดนคอควายบาน

นนเอง แตทดและดอกปละหรอเพรดจากบานเขาไปอยปา คนทไมรจกควายปาจง

เขาใจวาควายเพรดเปนควายปาได ควายปาผดกบควายเพรดหรอควายบานในขนาด

สวนสดของล�าตวและเขาอยางมาก สมยกอนควายปามชกชมเหมอนสตวปาอนๆ

จนคนไทยนยมลาควายปากน ดงความปรากฏในหนงสอเสภาเรอง “ขนชางขนแผน”

ซงกลาวถงการลาควายปาไวตอนหนง คอตอนทสมเดจพระพนวษา เสดจลาควายปา

เมองสพรรณบร ขนไกรบดาของขนแผนมหนาทไลควายปาใหเขาคอก ความวา

ครานนขนไกรพลพาย ครนรงเชาเรยกทนายอยสบสน

แลวพาพวกอาสาหารอยคน เทยวไลคนกระบอออองไป

(วชาภรณแสงมณ,๒๕๕๗,น.๑๒)

การแตงกายของผเลนกระอวแทงควาย

ดานการแตงกายของผเลนกระอวแทงควาย สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ

กรมพระยาด�ารงราชานภาพทรงอธบายวา“กระอวสวมเสอกระเหรยงยาวชายเสอ

ถงนอง เกลาผมสง ถอหอกใบกวางท�าดวยกระดาษ นางกระแอนงผาถง สวมเสอ

แขนกระบอก หมผาแถบสแดงหอยบา ผดหนาขาว แตมไฝเมดใหญ สวมผมปก

หรอเกลาผมสงกระเดยดกระทายถอรม”(สารานกรมไทยส�าหรบเยาวชนเลมท๑๓

เรองท๗“การละเลนของหลวง”)

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐8

สวนในพจนานกรมศพทวรรณกรรมไทยฉบบราชบณฑตยสถานพทธศกราช

๒๕๕๒ไดอธบายเกยวกบรปแบบเครองแตงกายของการละเลนกระอวแทงควายไววา

..ผเลนเปนฝายชายคนหนงฝายหญงคนหนงฝายชายสมมต

เปนตวสาม สวมเสอกระเหรยงชายกรอมถงนอง ถอหอกใหญ

ดามยาวท�าดวยกระดาษ ฝายหญงปะแปงเตมหนา มไฝเมดใหญ

อมหมาก สวมเสอและมผาแถบสแดงหมทบกระเดยดกระทาย

มอหนง อกมอหนงถอรมเพอใชค�าควายปองกนตว มผแสดง

สองคนเลนเปนควายโดยเขาไปอยในรปจ�าลองควายดานหวและ

ขาหนาคนหนงดานหางและขาหลงคนหนง

(นตยสารวฒนธรรมฉบบท๔,๒๕๕๗,น.๒๖)

จากขอมลดงปรากฏในเอกสารขางตนท�าใหเขาใจไดวารปแบบการแตงกาย

ของผเลนกระอวแทงควายจ�าแนกออกเปน ๓ ตวละครหลก ส�าหรบตวละครทรบบท

เปนสามจะสวมเสอกะเหรยงชายกรอมยาวถงนอง ในมอถอหอกทท�าดวยกระดาษ

สวนตวละครทรบบทเปนภรรยาสวมเสอแขนกระบอกกบผานง ผดใบหนาใหขาวดวย

แปงแลวแตมจดไฝบรเวณรมฝปากมอขางหนงถอภาชนะจกสานทเรยกวา“กระทาย”

สวนอกขางหนงถอรม ขณะทควายใชผแสดงสองคนเขาไปอยในรปจ�าลองควายทท�า

จากกระดาษและผาสด�าคนหนงบงคบสวนขาหนาและหวของควายอกคนหนงบงคบ

สวนขาหลงและดานหางของควาย

วธการเลนกระอวแทงควาย

วธการเลนกระอวแทงควาย ฝายชายสมมตเปนตวสามจะเดนถอหอกใหญ

โดยมนางกระอวเดนตามดวยทาทางแชมชอย เมอพบควายกจะแสดงกรยาอาการ

ตนกลวพรอมตะโกนเรยกหาสาม ควายกท�าทาไลขวด สามจงเงอหอกจะแทงควาย

ผลดกนหนผลดกนไลไปเรอยๆดวยทาทางทชวนใหผชมเกดความตลกขบขน (ส�านก

ศลปะและวฒนธรรม มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา, ๒๕๔๘, น. ๘๓)

อยางไรกตาม วรรณกรรมไทยทงในสมยกรงศรอยธยาและกรงรตนโกสนทรไดมการ

สอดแทรกเนอหาเกยวกบการละเลนกระอวแทงควายไวหลายเรอง ส�าหรบสมย

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 9

กรงศรอยธยาปรากฏในเอกสารเกาจากหอหลวงทเรยกกนวา “ค�าใหการขนหลวง

วดประดทรงธรรม” ซงเปนเอกสารยคปลายกรงศรอยธยา สนนษฐานวาเขยนขน

ราวรชสมยสมเดจพระบรมราชาธราชท ๓ หรอทค นกนมากกวาในพระนามของ

พระเจาอยหวบรมโกศครองราชยระหวางพทธศกราช๒๒๗๕-๒๓๐๑มขอความระบ

ถง “กระอวแทงควาย” สวนหนงในงานพระบรมศพ ความวา “..หนาเสาไมสามตอม

ไมลอยลวด เลอลวดลงกา มคมดาบคอนนอนหอกดาบ ลอดบวงเพลง กระอว

แทงควาย กลาตไม โมงครมมาเลนอกหลายอยางตางๆ แลม โขน หน งว ละคร

สงละสองโรงละครชาตรเทพทองมอญร�าเพลงปรบไกเสภาเลานยายอยางละโรง..”

(ศรพจนเหลามานะเจรญ,๒๕๕๙,น.๒)

สวนในโคลงสสภาพสมยกรงศรอยธยา ไดจารกขอมลการละเลนกระอว

แทงควายไววา

๏ จรกางหมหอกเลอง แทงเขน

สองประยทธยนยน ยองยอง

นางกระอวเพงผวเอน ควายเสยว

สองประจนมอจอง จอแทง

(ชชรนทรไชยวฒน,๒๕๕๙,น.๑๔)

ในสมยกรงรตนโกสนทร ไดแกเรอง พระอภยมณ ของสนทรภ ตอน

พระบาทหลวงพาพระมงคลาหนทพไปเมองก�าพลเพชร อนเปนบทอศจรรยระหวาง

พระมงคลากบนางยาใจทเปรยบเทยบการรวมรกเหมอนการละเลนกระอวแทงควาย

ความวา

ถนอมนวลชวนชดจมพตพกตร รวมภรมยสมรกสมครสมาน

อศจรรยนนกไมใครไดการ เหมอนต�านานนางกระตวไมกลวตาย

จะแทงกระบอถอหอกท�ากลอกกลบ เขยงขยบขยนเขยอนไมเหมอนหมาย

ไดทแทงแกลงกระทงถกพงควาย ทะลกทลายเลอดนองในทองนาฯ

(พระอภยมณค�ากลอนฉบบหอพระสมดวชรญาณ,๒๔๖๗)

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐10

นอกจากน “กระแอ” ถอเปนตวละครหนงทปรากฏอยในวรรณกรรมเรอง

ระเดนลนไดซงแตงโดยพระมหามนตร (ทรพย) ในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลา

เจาอย หว ในเนอเรองอธบายวานางกระแอเปนชาวทวายทประกอบอาชพขาย

ขาวเหนยวเหลองดงความปรากฏในบทกลอนวา

มาจะกลาวบทไป ถงนางกระแอทวายขายขนม

เจาเงนโปรดปรานพานอดม นงหมผนผาคาบาทเฟอง

ผกดอกออกจากฟากเรอนนาย ลดเลยวเทยวขายขาวเหนยวเหลอง

ตามตลาดเสาชงชามาเนองเนอง ปลดเปลองเฟองไพรไดทกวน

(หอสมดพระวชรญาณ,๒๔๖๓)

จากใจความในบทประพนธดงกลาวแสดงใหเหนวา ชาวทวายเขามาอาศย

อยในประเทศไทยเปนเวลานานแลวซงตวละครหลกสวนใหญในเรองไมวาจะเปนลนได

นางประแดะ และทาวประด ตางเปนแขก แตมนางกระแอคนเดยวทเปนชาวทวาย

จงอาจเปนไปไดวาเหตผลทพระมหามนตร (ทรพย) ก�าหนดบคลกภาพของตวละคร

ชอกระแอขนมา เพราะไดรบแรงบนดาลใจมาจากการละเลนกระอวแทงควายซงม

ตวละครชอกระแอทมบคลกตลกขบขน ซงตรงกบลกษณะเดนของวรรณกรรมเรอง

ระเดนลนไดทสรางความบนเทงอารมณใหแกผอานดงนนอาจกลาวไดวาการละเลน

กระอวแทงควายอาจมอทธพลตองานวรรณกรรมเรองระเดนลนไดของพระมหามนตร

กเปนได อยางไรกตาม หลงจากการละเลนกระอวแทงควายไดรบการพฒนามาเปน

กระตวแทงเสอไดมหวหนาคณะกระตวแทงเสอหลายแหลงระบวาภรรยาของกระตว

ชอวา“นางประแดะ”ซงเปนตวละครหลกในเรองระเดนลนไดเชนกนดงจะเหนได

จากศนยขอมลกลางทางวฒนธรรมของกระทรวงวฒนธรรมไดใหขอมลเกยวกบคณะ

กระตวแทงเสอของต�าบลปากจน จงหวดพระนครศรอยธยาวา “กระตวมภรรยาชอ

นางประแดะ และมลกสองคนชอวาโกะกบแกละ” (ศนยขอมลกลางทางวฒนธรรม,

๒๕๕๕)

วรรณกรรมอกเรองหนงคอสแผนดนของหมอมราชวงศคกฤทธปราโมทย

ทไดบอกเลาเรองราวของแมพลอยซงไดรบชมการแสดงกระอวแทงควายในงาน

พระราชพธโสกนตความวา

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 11

..พลอยและชอยไมสนใจกระบวนแหตอนทายเทาไรนก

เพราะพอไดฤกษเคลอนกระบวนการมหรสพทงหลายทงปวง

ทมอย ในสนามขางหนากเรมลงโรงพรอมกนพอไดโอกาส

ทงพลอยและชอยกจงมอกนเตรไปทางดานโรงมหรสพทตรง

สนามหลงวดพระแกวมการละเลนทนาดหลายอยาง มไมลอย

ซงคนปนไมสงขนไปยนอยบนยอดมไตลวดและการแสดงโลดโผน

อนๆทพลอยชอบมากทสดกเหนจะไดแกกระอวแทงควายมคน

สองคนเขาไปอย ในผาคลม ถอหวควายแสดงกรยาเหมอน

ควายจรงๆมชายคนหนง เลนเปนผวนางกระอว ถอหอกไล

แทงควายและมคนแตงเปนนางกระอว อยางตลกนาหวเราะ

ถอรมขาดและกระเดยดกระจาดคอยวงตามหลงสวนควายนน

กวงไลขวดคนทงสองซงหนบางสบาง ดวยทาทาง ทท�าใหคนด

ตองหวเราะทองคดทองแขง..

(ศนสนยวระศลปชย,๒๕๕๔,น.๒๔)

จากเนอหาดงปรากฏในเรอง สแผนดน ขางตน ท�าใหทราบวาการละเลน

กระอวแทงควายไดเรมการแสดงไปพรอมกบมหรสพแขนงอน ๆ เมอกระบวนใน

พระราชพธ โสกนต ได เคลอนท โดยแสดงกนอย บร เวณดานหลงสนามของ

วดพระศรรตนศาสดารามหรอวดพระแกวเพอเปนการเฉลมฉลองในโอกาสมงคลและ

สรางความสนกสนานใหแกบรรดาประชาชนทพากนมาเขารวมพระราชพธโสกนต

ดงความปรากฏในงานวจยเรอง “โสกนต : พระราชพธแหงความทรงจ�า” ของ

ประภาษเพงพมทวาตอจากกระบวนการแตงกายเปนชนตางภาษาแลวถงกระบวน

แตงเปนต�ารวจกระบวนเครองประโคมพระราชยานเสลยงกงและคเคยงตามดวย

นางเชญเครอง คณเถาแก ตามดวยกระบวนการละเลนของหลวง ไดแก โมงครม

กระอวแทงควายแทงวไส”(ประภาษเพงพม,๒๕๕๘,น.๖)

นอกจากน กระอวแทงควายยงนยมแสดงในงานมหรสพสมโภชในการ

พระเมรสมยกอนอกดวย ดงท ประเมษฐ บญยะชย ครเชยวชาญวทยาลยนาฏศลป

สถาบนบณฑตพฒนศลป กระทรวงวฒนธรรม ไดกลาวไวในบทความเรอง “มหรสพ

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐12

สมโภชในการพระเมร”ความวา

นอกจากสาระส�าคญของการแสดงในงานมหรสพสมโภช

ในการพระเมรทตองมหนงใหญโขนละครหนแลวนนกจะมการ

ละเลนตางๆทยดตามแบบแผนทมมาตงแตโบราณ เฉพาะทยง

ศกษาหาขอมลไดเชนโมงครมกลาตไมระเบงแทงวไสยกระอว

แทงควายร�าโคมญวนร�าโคมบว เปนตน (ประเมษฐ บญยะชย,

๒๕๕๑,น.๔)

สวนในหนงสอโคลงดนเรองโสกนต บทพระราชนพนธในพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท๕ไดทรงกลาวถงการละเลนดงกลาวไววา

๏ นางกระอวกนรมเวา เผอเรอ

แปงเปรอะหมแดงนม พลดกลง

เคยวหมากผย�าเผยอ ยาจกตยนา

ท�ากระดกกระดกตงตง ตดผว

๏ พบควายรองหวดวาย ตะกยตาแฮ

ควายไลกระชนตว หอกจอง

กระทายหกกระจยกระจาย ของหมด

ตางวงวนวารอง ชวยท

๏ ผลดผลดลดหลกไหล อลเวง

ตาทมตาแทงต ปดปอง

ยายฟดฟกโตงเตง ฮาลน

ควายแหกคนรองซอง ซาเฮฯ

(ส�านกงานเสรมสรางเอกลกษณของชาต,๒๕๓๘)

จากบทพระราชนพนธของรชกาลท ๕ ในขางตน สงเกตไดวานางกระอว

มพฤตกรรมชอบเคยวหมาก จงเขากบขอสนนษฐานทวา กระอวแทงควายนาจะไดรบ

วฒนธรรมมาจากชาวเมองทวาย ซงเปนจงหวดทางตอนใตของสาธารณรฐแหง

สหภาพพมาในปจจบน เพราะวฒนธรรมการเคยวหมากของชาวพมาทเรยกวา

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 13

“กวนหยา” มมาตงแตโบราณกาล ถอไดวาชาวพมาเปนชนชาตทมการเคยวหมาก

มากทสดกวาได เพราะชาวพมาสวนใหญมความสามารถในการเคยวหมากไดเกอบ

ตลอดทงวนจนแทบกลายเปนสวนหนงของการด�ารงชวตไปแลวอนงอปกรณประจ�า

กายของนางกระอวคอรม ซงรมถอเปนสงส�าคญส�าหรบชาวพมามากในอดตเพราะ

ใชประกอบในประเพณบวชนาค อนเปนประเพณทมความศกด สทธอยางยง

เนองจากชาวพมาสวนใหญนบถอพระพทธศาสนา รมจงเปรยบเสมอนสญลกษณของ

การอยใตรมกาสาวพสตรขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาดงนน รมจงเปนสงท

ขาดแทบไมไดส�าหรบสตรชาวพมาในอดต ท�าใหนางกระอวซงเปนชาวเมองทวายตอง

ถอรมไปดวยแมกระทงยามเขาปาไปลาควาย

เมอนางกระอวฝนวาตนเองไดกนตบควายแลว ทนททตนกชวนสามออกไป

ลาควายในปาทนทเพราะชาวพมามความเชอถอเรองความฝนนมตและลางบอกเหต

เปนอยางมาก นยวาความฝนดงกลาวของนางกระอวอาจตความไดวาเปนฝนราย

นางจงตองการแกเคลดดวยการเดนทางเขาไปในปาเพอลาเอาตบควายมากน

ซงความฝนในภาษาพมาเรยกวา “เอะแมะ” หากเปนฝนดกใหไปขอดค�าท�านายไดจาก

หมอดพมา แตถาเปนฝนรายใหไปจดธปเทยนบชาพระพทธรปหรอองคเจดย จากนน

ใหสะเดาะเคราะหดวยการสระผมหรอเอาขาวสกกบน�าไปวางไวบนตอไม แลวหาของ

อรอยสกหนงอยางกนแกเคลด จงเปนไปไดวาของอรอยทนางกระอวเลอกกนเพอ

แกเคลดในความฝนคอ “แกงตบควาย” โดยตบควายในยคสมยนนถอเปนอาหาร

ทหารบประทานไดยาก เพราะควายปายอมมความดราย จงตองยอมเสยงอนตราย

เพอใหไดตบควายมาเพราะถาหากควายปาในสมยนนไมมความดรายแลวนางกระอว

คงไมมความจ�าเปนตองชกชวนสามซงเปนผชายไปลาควายดวย อกทงความดราย

ของควายกเกอบท�าใหสามของนางกระอวพลาดทาถกควายขวดตายมาแลว ดงนน

การไดกนแกงตบควายจงถอเปนความโชคดของนางกระอวทนานทปครงถงจะไดม

โอกาสกนอาหารทหาไดยากเชนน(วรชนยมธรรม,๒๕๕๔)

จงกลาวไดวา “กระอวแทงควาย” เปนการเลนของหลวงอยางหนง เพราะ

เทาทปรากฏอย ในเอกสารทางประวตศาสตรและในภาพจตรกรรมฝาผนงของ

พระอารามไดปรากฏการละเลนของหลวงอย๕แขนงดวยกนประกอบดวยระเบง,

โมงครม,กลาตไม,แทงวสยและกระอวแทงควาย(มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช,

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐14

๒๕๕๓) โดยในสมยรชกาลท ๑ กระอวแทงควายอยในความดแลของกรมมหรสพ

ในการก�ากบของกรมมหาดเลก เนองจากมหาดเลกสมยนนตองฝกซอมการแสดง

การละเลนและการดนตร เพอใชในงานพระราชพธตางๆ โดยมพระเจาบรมวงศเธอ

พระองคเจากญชร กรมพระพทกษเทเวศร ทรงก�ากบดแลกรมโขน กรมหน กรมหก

คะเมนร�าโคมกรมปพาทยและกรมมหรสพเมอสนพระชนมไดตกทอดมาสพระองคเจา

สหนาทดรงฤทธผเปนพระโอรสและเจาพระยาเทเวศรวงศววฒนหรอหมอมราชวงศ

หลานกญชรดแลก�ากบตอมาตามล�าดบตอมาในสมยรชกาลท๕กรมโขนกรมหน

กรมหกคะเมนร�าโคมกรมปพาทย และกรมมหรสพ ไดยายมาสงกดกระทรวงวงและ

กรมชางสบหมอยภายในกระทรวงโยธาธการ โดยกรมตางๆจะมเลกหรอคนในความ

ควบคมของกรมปฏบตหนาทตางๆในแตละกรมเปนการเฉพาะเมอเวลาปกตพวกเลกจะ

แยกยายกนไปท�ามาหากนเวนเสยแตเมอมราชการจงเขารวมกนฝกซอมและจดแสดง

ดงท ประเมษฐ บญยะชย ไดกลาวไวในบทความเรอง “มหรสพสมโภชในการ

พระเมร”ความวา

นอกจากสาระส�าคญของการแสดงในงานมหรสพสมโภช

ในการพระเมรทตองมหนงใหญ,โขน,ละคร,หนแลวนนกจะมการ

ละเลนตางๆทยดตามแบบแผนทมมาตงแตโบราณ เฉพาะทยง

ศกษาหาขอมลได เชน โมงครม, กลาตไม, ระเบง, แทงวไสย,

กระอวแทงควาย,ร�าโคมญวน,ร�าโคมบวเปนตนซงพระราชนยม

แตละสมยจะไมเหมอนกน(ประเมษฐบญยะชย,๒๕๕๑,๑-๒)

ครนสมยรชกาลท ๖ โปรดเกลาฯใหกรมมหรสพดแล ๔ หนวยงานคอ

กรมโขนหลวง, กรมปพาทยหลวง, กรมชางมหาดเลก และกองเครองสายฝรงหลวง

ภายใตการดแลของหลวงสทธนายเวร(นอยศลป)หรอพระยาวศกรรมศลปประสทธ

ในเวลาตอมาโดยพระราชทานทนนามใหแกขาราชการในดานจ�าอวดวา“ราชนนทการ

ส�าราญมตรมขสนกชวนเรงบนเทงชวนหว”จากนนในวนท๒๐กมภาพนธพทธศกราช

๒๔๕๖ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหโอนกรมชางมหาดเลกมาขนกบกรมมหรสพและ

ใหพระยาประสทธศภการ (เจาพระยารามราฆพ) เปนผบญชาการกรมมหรสพ และ

ในวนท๕เมษายนพทธศกราช๒๔๖๗ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหพระยาอนรทธ

เทวา หรอหมอมหลวงฟน พงบญ เปนผบญชาการตอมาจนสนรชกาล จะเหนไดวา

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 15

ผ ทมความสามารถดานการแสดงและไดเขารบราชการในกรมมหรสพมกเปนท

โปรดปรานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงไดรบการเลอนต�าแหนงเรวกวาบคคล

อน ประกอบกบการใชจายเงนจ�านวนมากเพอจดการแสดงโขนละคร จงท�าใหบคคล

กลมหนงเกดความไมพอใจ อนเปนปจจยเสรมใหเกดการเคลอนไหวเรยกรองทางการ

เมองในทสด(วณาเอยมประไพ,๒๕๕๔,น.๑)สงผลใหกรมมหรสพถกยบยกเลกไป

เมอปพทธศกราช๒๔๖๙

ความเปนมาของการละเลนกระตวแทงเสอหรอบองตนแทงเสอ

ทงน หลายคนอาจเคยไดยนชอของการละเลน “บองตนแทงเสอ” หรอ

“กระตวแทงเสอ” ซงมลกษณะการเรยกชอและวธการเลนทคลายคลงกบ “กระอว

แทงควาย” จงท�าใหเกดประเดนค�าถามวาการละเลนทงสองอยางนนเปนพฒนาการ

กนมาตามล�าดบหรอเปนการละเลนคนละชนดกนแนโดยจากการทบทวนวรรณกรรม

ท�าใหทราบวา “บองตนแทงเสอ” เปนการเบกโรงอยางหนง ซงในหนงสอสมทรโฆษ

ค�าฉนทสมยกรงศรอยธยาระบวามการเบกโรงดงเดมเพยง๗ชดเทานนประกอบดวย

หวลานชนกน, ลาวไทยฟนดาบ, ชวาแทงหอก, ชนแรด, แขงววเกวยน, จระเขกดกน

และแขงเรอพระทนงเสยงทาย ตอมาไดเพมเตมชดจบลงหวค�าและบองตนแทงเสอ

เขามา โดยเฉพาะอยางยงในการเบกโรงของหนงใหญทนยมใชเรองจบลงหวค�าและ

บองตนแทงเสอ แตไมปรากฏหลกฐานวาไดเพมการเบกโรงชดบองตนแทงเสอเขามา

เมอใด สนนษฐานวาไดรบอทธพลมาจากการละเลนกระอวแทงควาย เพราะม

การเรยกชออกแบบหนงวา “กระตวแทงเสอ” (ผะอบ โปษะกฤษณะ, ๒๕๒๐)

ดงความปรากฏใน“หนงทเลนในการมโหระสพ”ความวา

หนงบางโรงเมอเบกหนาพระแลว กเชดบองตนแทงเสอ

ออกแทนลงหวค�ากม แตนอยนกนาน ๆ จงจะไดเหนครงหนง

เมอปลอยลงหวค�าหรอบองตนแทงเสอแลว จงจบเรองใน

รามเกยรตตอไปตามแตจะเลนเมอตอนไหนไมก�าหนดสดแลวแต

จะเตยมตกลงกน” (ศนยมานษยวทยาสรนธร, ๒๕๕๘, น. ๔๐๑)

ค�าวา “กระตว” อาจแผลงมาจากค�าวา “กระอว” ทวา กระอวเปนภาษา

ทวาย แต “กระตว” เปนภาษาชวามลาย ซงมความหมายดงเดมวา “ปากคมหนบ”

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐16

จงเปนทมาของการใชเรยกชอนกแกวจ�าพวกหนงขนาดโตกวานกแกวธรรมดามสขาว

หรอสแดงเหลองเรยกวา“นกกระตว”นอกจากนค�าวา“กระตว”ในภาษาชวามลาย

ยงมความหมายวา “พอเฒา” อกดวย จงเปนไปไดวาสาเหตทเรยกตวแสดงหลก

วากระตว อาจเกดจากบคลกภาพของตวสามนางกระอวทเปนผสงอาย สวนค�าวา

“กระตวแทงเสอ” มความหมายวา การละเลนของภาคกลางทดดแปลงมาจากการ

ละเลน “กระอวแทงควาย” ซงเปนการละเลนหลวงอนตกทอดมาตงแตสมยอยธยา

ราษฎรจงดดแปลงใหใกลเคยงกบวถชวต (พจนานกรมศพทวรรณกรรมไทย ฉบบ

ราชบณฑตยสถาน,๒๕๕๒)บางกระบวา

จากแตแรกเรมเดมทเปนกระอวแทงควายกคอยๆกลายมา

เปนกระตวแทงเสอ ถาหากเปลยนควายมาเปนเสอ ตวละคร

เลยตองเปลยนชอเสยงเรยงนาม จากนางกระอวกลายมาเปน

นางกระตว จากตาโสกลายมาเปนนายพรานชอวาบองตน โดยม

ลกเลกๆคอไอจกกบไอแกละ คอยวงไปวงมาเพมความชลมน

วนวายและความสนกสนาน(ไทยโพสต,๒๕๕๙,น.๑๔)

ขณะทค�าวา “บองตน”มความหมายวาเปนเนอสวนโคนหางของจระเข แต

น�ามาใชเรยกชอตวละครดงกลาวไดอยางไรนนไมมทมาแนชดทงนตวละครประกอบ

ดวยเสอ,บองตนมหอกเปนอาวธ,เจาจกมขวานเปนอาวธ,เจาแกละมมดอโตเปน

อาวธและภรรยาของบองตน(ฐตกรสงขแกวและอรรถสทธพานแกว,๒๕๕๙)

พฒนาการจากกระอวแทงควายกลายเปนกระตวแทงเสอ

อควทย เรองรอง ไดใหขอมลไวในวารสารททศนวฒนธรรม วา สาเหตท

เปลยนจากการเลนแทงควายมาเปนเลนแทงเสอเพราะผรบบทเปนควายจะตองสวมหว

ท�าใหตลงกาไดล�าบาก แตถาหากเปลยนมาเปนการเลนแทงเสอแลว ผสวมใสหวเสอ

จ�าลองจะสามารถตลงกาโลดโผนไดสะดวกกวาทวา ในบนทกของเอกสารหลายฉบบ

ไดประมวลวาผทสวมบทเปนควายจะตองประกอบดวยคนเลนสองคนคอเปนศรษะ

และเปนเทาหนาของควายคนหนงสวนอกคนหนงเปนสวนหางและทาวหลงของควาย

ดงนน การตลงกายอมเปนไปไดยากอยแลว จงท�าใหเกดความสบสนและขอถกเถยง

กนวาแททจรงแลว“กระอวแทงควาย”และ“กระตวแทงเสอ”มทมาเดยวกนหรอ

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 17

มาจากคนละทมาแตเผอญวามความคลายคลงกนเหมอนกบการละเลนหลวงทชอวา

“แทงวสย”หรอ“แทงปไสย”ทรบวฒนธรรมมาจากมลายซงใชทาทางการแทงประกอบ

การแสดงดวยเหมอนกน(สทธชยนครวลย,๒๕๕๗,น.๓)

ขณะทนยายหรอต�านานตนเรองของทงสองการละเลนกมความแตกตางกน

กลาวคอ กระตวแทงเสออางองต�านานบทละครพระสธนมโนราห สวนกระอวแทง

ควายอางองต�านานเรองนางกระอวกบสาม ทงน มนตร นาคออน (๒๕๕๖, น.๓-๔)

หวหนาคณะกระตวแทงเสอลกบานขอม จงหวดสมทรสาคร ไดให ข อมลว า

กระตวแทงเสอเรมมการแสดงครงแรกทจงหวดสระบร และมการแสดงทแพร

กระจายไปทวเขตภาคกลางมานานนบ ๕๐ ป เพลงทใชในการแสดงกระตวจะเนน

ไปทางประกอบจงหวะการแสดงของตวละคร เชน จงหวะเพลงเดน, จงหวะโทน,

สามปะ,จงหวะสอง,สองโทน,เพลงกลองโทนเปนตนหลงจากบชาครแลวจะมการ

โหมโรงดวยเพลงโหมโรงสามลา, สองปะ, สองโทน และเพลงกลองโทน เมอจบจาก

เพลงโทนตวเสอจะเรมเดนวนตามจงหวะของเสยงดนตรตามลลาการเคลอนท

ของเสอไปเรอยๆ และเดนตวงใหกวางเทาทจะท�าได เพอก�าหนดพนทในการแสดง

เมอไดพนทเรยบรอยแลวจะมการแสดงตลงกา การตอตวและการตอสของตวละคร

กบเสอ ผเลนตองท�าลลาเหมอนเสอจรงๆ เชน การคลาน การกระโดด การกลงตว

ไปมา บองตนพรอมลกชายและเมยเดนรายร�าออกมา เมอเจอเสอตวละครจะมการ

ตอสกบเสอ จากนนเสอจะกระโดดหรอคลานออกไป ตามดวยตวละครทชอบองตน

ภรรยาและลกดนตรบรรเลงจบดวยเพลงรวสามลาอกครงส�าหรบการแทงเสอโบราณ

ไดก�าหนดวาการแทงเสอในเนอเรองเสอจะตองไมตายเพราะเชอวาถามการแทงเสอ

ตายจะไมเปนสรมงคลกบทางคณะ

ส�าหรบเนอเรองของการแสดงกระตวแทงเสอไดดดแปลงมาจากบทละคร

เรองมโนราห ตอน พรานบญจบนางมโนราหถวายแดพระสธน โดยมตนเรองมาจาก

นยายของกลมชาตพนธไตทอาศยอยในอาณาจกรนานเจาเรอง “นางมโนราห” ผาน

การปรบประยกตใหพรานบญกลายเปนนายพรานชอวา “บองตน” มภรรยาและบตร

อกสองคนชอวา“จก”และ“แกละ”ตามทองเรองทวาในเมองแหงหนงไดเกดเหตราย

ขนเนองจากมเสอออกอาละวาดไลกดท�ารายชาวบานเสยชวตและบาดเจบกนเปน

จ�านวนมาก จนเรองราวดงกลาวไดรบทราบถงเจาเมอง จงไดออกประกาศวาหาก

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐18

ผใดทสามารถฆาเสอไดจะมอบรางวลใหเปนการตอบแทนดงนนบองตนจงไดขนอาสา

ออกไปปราบเสอรายพรอมกบภรรยาและลกครนเดนทางไปถงกลางปากไดพบกบเสอ

และไดตอสกน ในทสดบองตนสามารถฆาเสอตายจนน�าความสงบสขกลบคนมาส

บานเมองอกครง ทงยงไดรบรางวลอยางมหาศาลเปนการตอบแทนจากเจาเมอง

แลวแตงเปนเรองราวทมดนตรประกอบมบทพากยบทเจรจาและบทรองรบสงกน

ไดอยางสนกสนาน ลลาการรองร�ามลกษณะคลายโนราภาคใต เครองดนตรมฆองค

และกลองไดแกโทนชาตร๒คและกลองตกประมาณ๕ลกเดมกลองตกมคนตคน

เดยว๕ลกแตตอมาประยกตใชตคนละลกคณะหนงใชเครองดนตรหลายชนอาจม

นกดนตร ๑๐-๒๐ คน เพอท�าใหบรรยากาศตนเตนขณะเสอกระโดดเทากบเปนการ

จ�าลองเรองราวชวตครอบครวของพรานบญหรอบองตนกอนทจะออกไปจบนางมโนราห

ใหแกพระสธน(ส�านกวฒนธรรมกฬาและการทองเทยวกรงเทพมหานคร,๒๕๕๑,

น.๒-๓)

ปจจบนค�าวา“บองตน”ไดสงอทธพลตอวถชวตของคนไทยในหลากหลายมต

อาท ถอยค�าเปรยบเทยบพฤตกรรมของคนทมความโงเขลาวา “ไอตอบองตน” หรอ

แมแตในวงการเพลงไทยทมการประพนธบทเพลงชอวา “บองตนเขากรง” เพอ

เปรยบเทยบบองตนเปนเสมอนคนชนบทเพราะบองตนอาศยอยในปาจงเปรยบเทยบ

คนทไมมความรแลวเขามาแสวงหางานท�าในเมองใหญวาเปนบองตน นอกจากนยงม

เพลงไทยอกบทเพลงหนงชอ “ตะลงบองตน” หรอเพลง “กราวตลง” หรอเพลง

“ซดชาตร”ยงไมมขอมลผแตงแนชดดดแปลงท�านองและเนอรองเพลงไทยเดมมาจาก

เพลงตะลงของภาคใต เพลงนอยในอลบมของหมอมราชวงศถนดศร สวสดวฒน

บางกวาผขบรองคอครจ�าเนยร ศรไทยพนธ ศลปนแหงชาต สาขาศลปะการแสดง

(ดนตรไทย)ประจ�าปพทธศกราช๒๕๓๖มเนอหาวา

“ถงขนมารชาญศกดา ทาวใหโกรธโกรธาดงไฟกลป

ผพลอยไดฟงทงผปา วงวนไปมาโดนกนดง

แฉะวาเหวยบองตนมนชางโอหง คางสวยหลายครงแลวท�าหนาวาเหวย

พวกเราไดฟงทาวสง รบมาพรอมพรงเดนกาวเหยาะแหยะ

ตรสเรยกผพลายอยาถายเท ไปทองสวยวาเวทอายบองตน

ฝายวาผพลายผโขมด จะกระโดดลอดเตาะละเมาะปาแหะ

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 19

จ�ากจะไปใหมนถงเรอน จะไปเตอนบองตนทมนท�าเฉยแฮะ

ฝายวาบองตนมนฝนแลเหน จะกระโดดโลดเตนเอามอตแปะ

สบสองบองตนมนฝนตนนอน พาเมยรบจรเขาดงพงปา

ถอหอกก�าย�าดามยาวสามวา เขาดงพงปาเทยวหาเนอทราย

เสยงนกรองบอกหวถลอกเสอขบบองตนแลพบรองเรยกอยาย

เสยงนกบอกเหตสงเกตมาหลาย คงจะปะเสอรายเจาเรงระวงตว

ถามนโฮกเขามามงอยาชาอยใย จะยดบนทายมงไวอยากลว

กจะแทงดวยหอกใหมนกลอกหว จะไดเอาตวไปถวายเจานาย”

(เสมาศรอ�าพนธ,๒๕๕๓)

อยางไรกตาม ไพศาล สวรรณชย หวหนาคณะกระตวแทงเสอศษยวดสงห

ไดใหขอมลเพมเตมวา“กระอวแทงควายชอในอดตทระบอยในจดหมายเหตกรงศรได

ประยกตแปลงมาเปนกระตวแทงเสออนเปนการแสดงของคนไทยในภาคกลางทมมา

แตโบราณ เปนศลปะของชาวฝงธนบรทสบทอดกนมาจากรนสรน ศลปะดงกลาว

เปนการประยกตระหวางโขนลเกเเละมโนราหเขาดวยกนเปนการเเสดงทใหขอคด

เรองความดความชว ในบทมครบหมดทงผราย พระเอก นางเอก พระรอง เเละ

สดทายผรายอยางเสอกตองตายในทสด การเเสดงจะมการละเลนหยอกลอ มทา

ลอเลยนตลงกาเพอความบนเทงดวย โดยสวนใหญจะเลนในเทศกาลเเหงความสข

ทวไปเชนงานบวชงานเเหนาคงานประจ�าปเปนตนส�าหรบเพลงทใชเลนเปนเพลง

จงหวะตะลงเครองดนตรไดแกกลองโทน,กลองตก,ฉงฉาบ,กรบโหมงการเเสดง

กระตวแทงเสอในสมยกอนไมคอยสนกตนเตน ด�าเนนเรองดวยท�านองเเละบทรอง

คอนขางชาท�าใหคนไมคอยนยมจงเรมมการแกไขดดแปลงใหสนกสนานนาตนตาตนใจ

เเตปจจบนหลายคณะไดน�าเอาการตอตวตลงกาเขามาผสมผสาน มการเพมตวละคร

เขาไปจากเดม๓-๔เทาตวโดยไมต�ากวา๒๐คน(วรรณโชคไชยสะอาด,๒๕๕๗,น.๑)

สมชาย ข�าประณตหวหน าคณะกระตวแทงเสอศษย ป ทอด ได ให

ขอมลวา กระตวแทงเสอเปนการเเสดงทนยมเลนกนในภาคกลาง โดยปจจบนม

การดดแปลงการเเสดงเเตกตางจากในอดตไปมาก เพอใหดงดดความสนใจของผชม

ในยคสมยใหม เมอกอนจะมเสอเเคตวเดยวหรอสองตว เเตสมยนไมต�ากวา ๙ ตว

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐20

ใชเวลา เเสดงประมาณ ๒ ชวโมง มการน�าเอาเครองเสยงเเละรองเพลงมา

ประกอบรวมอยางสนกสนาน เเลวเเตคณะเเละงานทเลนวาจะใชเพลงประกอบอะไร

โดยผเเสดงจะมอายทหลากหลายปะปนกนไปตงเเตเดกถงวยท�างานการเเสดงกระตว

แทงเสอสวนใหญทายเรองจะมการฆาเสอ เเตทางคณะศษยปทอดนนจะไมฆา เเละ

ดดแปลงเรองใหคนดรสกถงการสงตอวฒนธรรมอยางการมลกเสอ เพอสบทอด

หลกวชาตอไป

ดงนนกระตวแทงเสอจงเปนการแสดงจ�าอวดอยางหนงทมความส�าคญ

รองลงมาจากการแสดงมหรสพหลวงเพราะใชระยะเวลาในการแสดงทคอนขางสน

มตวแสดงนอย ประกอบกบไมตองใชความประณตในเรองของบทรองหรอเครอง

แตงกายทละเอยดลออมากนกตอมาในสมยกรงธนบรหลงจากไดเสยกรงศรอยธยา

ใหแกพมา เหลาศลปนทท�าการแสดงกระตวแทงเสอไดกระจดพรดพรายกนไปเพราะ

ภยสงคราม บางกถกกวาดตอนเขาไปเปนเชลยสงครามในพมา จนกระทงพระเจา

กรงธนบรไดทรงรอฟนศลปะการแสดงมหรสพของไทยประเภทตาง ๆ ใหกลบมา

เจรญรงเรองอกครงในชวงเวลาดงกลาวถอเปนยางกาวส�าคญของการพฒนากระตว

แทงเสอใหกาวขามคานยมเดมทเคยใหเปนเพยงการแสดงเบกโรงเพอเรยกรองความ

สนใจแกผชม มาเปนการแสดงเพอประกอบขบวนแหในพธการและวาระส�าคญตางๆ

เพอชวยสรางสสนและความสนกสนานมากยงขน อาจกลาวไดวา ตนก�าเนดของ

ขบวนแหกระตวแทงเสอทพบเหนในปจจบนไดมจดก�าเนดมาจากสมยกรงธนบรเปน

ราชธาน จงไมนาแปลกใจวาเหตใดในปจจบนคณะแสดงกระตวแทงเสอสวนใหญจง

กระจกตวอยบรเวณพนทเขตธนบรเปนส�าคญ โดยธรนนท ชวงพชต ปราชญทองถน

ฝงธนบรกลาวถงกระตวแทงเสอวา

เดมเปนการละเลนทใชเลนในพธขบวนตางๆ ซงในพนท

ฝงธนบรมคณะกระตวแทงเสอกวา๓๐คณะเชนคณะศษยวดสงห

คณะศษยหลวงพอขาว คณะศษยวดสงขกระจาย คณะวดใหญ

ศรสพรรณคณะวดกลยาณมตร เปนตน ในอดตศลปะการแสดง

กระตวแทงเสอมการแสดงแพรหลายทงในฝ งพระนครและ

ฝงธนบร แตปจจบนยงคงเหลออยในพนทฝงธนบร เนองจาก

ฝงธนบรเปนพนททมความหลากหลายของชาตพนธสงผลใหกระแส

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 21

วฒนธรรมหลกของสงคม หรอกระแสวฒนธรรมตะวนตกเขามา

กลนไดนอยกวาพนทอน(ส�านกศลปะและวฒนธรรมมหาวทยาลย

ราชภฏบานสมเดจเจาพระยา,๒๕๕๓,น.๒๔)

ตอมาในสมยกรงรตนโกสนทรอนเปนยคทองของวฒนธรรมไทยทไดมการ

ฟนฟมหรสพแขนงตางๆขนมามากมาย ซงในยคสมยนความส�าคญของการแสดง

เบกโรงไดเรมลดบทบาทลงสงผลใหกระตวแทงเสอกลายเปนการแสดงประเภทจ�าอวด

ทไมคอยมความส�าคญมากเทาใดนก แตกยงปรากฏอย บ างในงานบญจ�าพวก

งานบวชนาค ทอดกฐนและผาปา ดงความปรากฏในหนงสอ เมอคณตาคณยาย

ยงเดก เลม๒ตอน “ดแห”ของทพยวาณสนทวงศณอยธยา ไดระบวา “ขบวน

แหนาคเปนขบวนยาวเดนมาตามถนน มกระตวแทงเสอ แตรวง เถดเทงกลองยาว

ผหญงบางผชายบางผดหนาขาวๆ สวมหวลาน หวแกละ แตงตวสฉดฉาดร�าเฉบๆ

หนาขบวน” (ไพบลยอมรประภา,๒๕๕๑,น.๒๕)ยงในชวงหลงสงครามโลกครงท๒

การละเลนกระตวแทงเสอยงแทบจะสาบสญไปจากความทรงจ�าของคนในสงคมไทย

เพราะบานเมองอยในภาวะคบขนสภาพเศรษฐกจตกต�าจนท�าใหมหรสพและดนตรไทย

ขาดการทะนบ�ารงเปนอยางมาก ผรและผสบทอดกแทบไมมหลงเหลอ เพราะถก

ก�ากบควบคมจากภาครฐบาลในยคสมยเปลยนแปลงการเมองการปกครองจาก

ระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาเปนแบบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรง

เปนประมขไดมการปรบปรงหนวยงานราชการใหมประสทธภาพและประหยดงบ

ประมาณจงเปนเหตใหมหรสพทกชนดของทางราชการตกต�าลงมหรสพและการ

ละเลนหลายประเภทขาดผสบทอดสงผลใหมหรสพและการละเลนบางอยางเสอม

หายไปจากสงคมไทย ในชวงระยะเวลาดงกลาวไดมกลมอนรกษนยมทมองการณไกล

พยายามสงเสรมสนบสนนใหเกดการสบทอดศลปะการแสดงมหรสพของไทยซงบคคล

ทควรคาแกการยกยองเปนอยางยงคอพระยาอนมานราชธน,หมอมราชวงศศกฤทธ

ปราโมช,นายธนตอยโพธอดตอธบดกรมศลปากรและอาจารยมนตรตราโมทปจจบน

เปนทนายนดวาไดมสถานศกษาในเขตธนบรใหการสนบสนนเดกและเยาวชนไดศกษา

เรยนรวฒนธรรมการละเลนกระตวแทงเสอไดแกโรงเรยนวดโตนดแขวงบางแวกเขต

ภาษเจรญกรงเทพมหานครโดยเรมกอตงคณะการแสดงมาตงแตปพทธศกราช๒๕๔๗

ซงรบจางท�าการแสดงตามงานบญและกจกรรมตางๆภายในชมชนเพอใหนกเรยนได

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐22

ใชเวลาวางใหเกดประโยชนดวยการมาฝกซอมแสดงกระตวแทงเสอ ทงยงเปนการ

สรางรายไดเสรมเพอน�าเงนดงกลาวไปเปนคาใชจายในการศกษาเลาเรยนอกดวย ซง

ในปจจบนคณะแสดงกระตวแทงเสอของโรงเรยนวดโตนดมจ�านวนสมาชกมากกวา

๓๐ คน แตละคนมอายตงแต ๘-๑๓ ป จงถอเปนเครองการนตไดวาในอนาคต

การละเลนททรงคณคาของไทยจะยงคงอยเพราะมเยาวชนคนรนหลงเหนคณคาและ

รวมกนอนรกษสบสานไว

สรปและอภปรายผลการศกษา

จากเอกสารหลกฐานทแสดงใหเหนประวตความเปนมาและพฒนาการของ

การละเลนสองชนด คอ “กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” หรอ “บองตนแทง

เสอ” ท�าใหเขาใจไดวา กระอวแทงควายเปนการละเลนทพฒนาการมาจากรากฐานความ

สมพนธระหวางคนกบควายตามรปแบบการด�ารงชวตในสงคมเกษตรกรรมของภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใต ดวยวตถประสงคในการขอฝนหรอเพอความอดมสมบรณ

ซงปรากฏรองรอยตามภาพฝาผนงภายในถ�าและจตรกรรมฝาผนงในวดเกาแก รวมทง

พธกรรมความเชอหลายอยางเกยวกบคนและควายทตกทอดมาจนถงปจจบน โดยไทย

ไดรบอทธพลจากการละเลนกระอวแทงควายมาจากทวาย เมองในสาธารณรฐสหภาพ

เมยนมาทมความสมพนธเชงการเมองการปกครองระหวางไทยกบพมามาชานาน ในฐานะ

ผครอบครองเมองทวายสลบปรบเปลยนกนไปมา โดยขอมลทางประวตศาสตรระบวา

กระอวแทงควายเปนการแสดงของเมองทวาย อนเปนเมองประเทศราชทน�ามาแสดง

ถวายในพระราชพธโสกนตและงานมหรสพสมโภชในการพระเมร จงท�าใหถกหมาย

รวมเขาเปนสวนหนงในการละเลนของหลวงจากทงหมด ๕ ชนด ประกอบดวย ระเบง,

โมงครม, กลาตไม, แทงวสย และกระอวแทงควาย ซงการละเลนของหลวงทเกดขน

ในชวงแรกมเพยง ๓ ชนด คอ ระเบง โมงครม และกลาตไม สวนทเกดขนภายหลง

คอ แทงวสย และ กระอวแทงควาย ปรากฏหลกฐานผานงานวรรณกรรมตงแตสมย

กรงศรอยธยาเรอยมาจนถงสมยรตนโกสนทร (วณา เอยมประไพ. ๒๕๕๔) ตอมา

ไดมการดดแปลงกระอวแทงควายกลายเปนกระตวแทงเสอ ดวยเหตผลทตองใชผแสดง

จ�านวนมากกวาในการสวมศรษะและล�าตวของควายถงสองคน มาเปนเสอทใชผแสดง

นอยกวาเพราะสวมศรษะเสอแคเพยงคนเดยว เพอใหงายตอการเคลอนทและเพม

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 23

ความสนกสนาน เทากบเปนการดดแปลงการละเลนของหลวงมาเปนการละเลนของ

ราษฎรเพอใชในงานพธตางๆบางกเรยกวา“บองตนแทงเสอ”ซงนยมใชในการเบกโรง

ส�าหรบการแสดงหนงใหญดงทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด�ารงราชานภาพ

ไดทรงอธบายไวในค�าน�าหนงสอประชมพากยรามเกยรต ฉบบพมพครงแรกวา

ยงไดความในหนงสอสมทรโฆษค�าฉนทตอออกไปในเรอง

เลนหนงอก ๒ ขอ คอ หนงแตโบราณนนเลนเรองตางๆ มได

เฉพาะแตเลนรามเกยรตเรองเดยวเหมอนอยางโขนอกขอหนง

ทเลนเบกโรงชนหลงน เหนเลนแตเรองจบลงหวค�า กบเรอง

บองตนแทงเสอ แตในหนงสอสมทรโฆษ ระบออกเรองตางๆ

ส�าหรบเล นเบกโรงไว อกหลายเรอง (ฉนทนา เอยมสกล,

๒๕๕๐,น.๗๑)

ปจจบนการละเลนกระอวแทงควายแทบจะไมปรากฏใหเหนแลวคงเหนเพยง

แคกระตวแทงเสอทนยมเลนในงานบญงานประเพณทวไปเทานน จงถอเปนความ

เกยวของเชอมโยงระหวางการละเลนกบวถชวตของผคนและราชส�านกทอยค กบ

สงคมไทยมาชานาน โดยสงทนาศกษาตอไปหลงจากเขาใจประวตความเปนมาและ

พฒนาการของการละเลนทงสองชนดแลวคอการศกษาความเปลยนแปลงดานรปแบบ

การละเลนกระตวแทงเสอหรอบองตนแทงเสอในปจจบนวามความแตกตางไป

จากอดตอยางไร ไมวาจะเปนจ�านวนผแสดง เครองแตงกาย เครองดนตรประกอบ

การแสดงและเนอหาสาระทมกปรบประยกตใหเกดความสนกสนานมากยงขน

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐24

บรรณานกรม

ฉนทนา เอยมสกล. (๒๕๕๐). เบกโรง . กรงเทพฯ: คณะศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร,

ชชรนทรไชยวฒน.(๒๕๕๙).กระอวแทงควาย.ไทยโพสต(๒๐เมษายน),น.๒๔.

ฐตกรสงขแกวและอรรถสทธพานแกว.(๒๕๕๙).โชวเลนกระตวแทงเสอ.กรงเทพฯ:

สถาบนพระปกเกลา.

บาราย.(๒๕๕๔).กระอวแทงควาย.ไทยรฐ(๑๗เมษายน),น.๔๐.

_____.(๒๕๕๕)ต�านานสรางโลก.ไทยรฐ(๘มกราคม),น.๓๔.

ประภาษ เพงพม. (๒๕๕๘). โสกนต: พระราชพธแหงความทรงจ�า. พษณโลก:

ภาควชาภาษาไทยคณะมนษยศาสตรมหาวทยาลยนเรศวร.

ประเมษฐ บญยะชย. (๒๕๕๑). มหรสพสมโภชนในการพระเมร . ผ จดการ

(๑๘กรกฎาคม),น.๑๖.

ผะอบ โปษะกฤษณะ. (๒๕๒๐). วรรณกรรมประกอบการเลนหนงใหญ วดขนอน

จงหวดราชบร.กรงเทพฯ:โรงพมพส�านกเลขาธการคณะรฐมนตร.

ไพบลย อมรประภา. (๒๕๕๑).ประวตความเปนมาประตมากรรมกระดาษอด หรอ

เปเปอรมาเช.พษณโลก:โรงเรยนพทธชนราชพทยา.

ภาควชาวรรณคดเปรยบเทยบคณะอกษรศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย.(๒๕๕๔).

บทละครเรอง ระเดนลนได.กรงเทพฯ:จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มนตร นาคออน. (๒๕๕๖). หลกสตรพฒนาทกษะและเสรมสรางประสบการณ

ดานอาชพและคณภาพชวต วชาการละเลนกระตวแทงเสอลกบานขอม.

สมทรสาคร:วทยาลยชมชนสมทรสาคร.

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. (๒๕๕๓). มหรสพหลวง. กรงเทพฯ: ส�านกบรรณ

สารสนเทศ.

รามญคด.(๒๕๕๗).กระอวแทงควาย : การละเลนทสาบสญไปจากวฒนธรรมมอญ.

กรงเทพฯ:มอญศกษา.

วรรณโชค ไชยสะอาด. (๒๕๕๗). กระตวแทงเสอ การละเลนทถกปลกโดยนายกฯ

และกลมดาวดน.กรงเทพฯ:มตชน.

“กระอวแทงควาย” กบ “กระตวแทงเสอ” ประวตและพฒนาการของการละเลนโบราณ 25

วชาภรณ แสงมณ. (๒๕๕๗). ควายบานและควายปาตางกนอยางไร. กรงเทพฯ:

ศลปะไทย.

วรชนยมธรรม.(๒๕๕๔).ความฝน นมต ค�าเลาลอ.พษณโลก:มหาวทยาลยนเรศวร.

วณา เอยมประไพ. (๒๕๕๔). ศลปวฒนธรรมในสมยรชกาลท ๖. กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา.

ศรพจนเหลามานะเจรญ.(๒๕๕๙).ธรรมเนยมเกาไทยสยามในงานพระบรมศพตอง

มการมหรสพเรงรน.กรงเทพฯ:เดอะแมทเทอร.

ศรวรรณ ปองค�าสงห. (๒๕๕๓). การพฒนาหลกสตรสถานศกษา สาระนาฏศลป

หนวยการเรยนร เรอง กระตวแทงเสอ ส�าหรบนกเรยนชนประถมศกษา

ปท ๖ ส�านกงานเขตธนบร กรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลย

ราชภฏธนบร.

ศนย ข อมลกลางทางวฒนธรรม. (๒๕๕๔). กระตวแทงเสอต�าบลปากจน .

พระนครศรอยธยา:กระทรวงวฒนธรรม.

ศนยมานษยวทยาสรนธร. (๒๕๕๘).หนงสอเกาชาวสยาม. กรงเทพฯ: ส�านกหอสมด

แหงชาต.

ศนสนย วระศลปชย. (๒๕๕๔).สแผนดนกบเรองจรงในราชส�านกสยาม. กรงเทพฯ:

มตชน.

สถานอารยธรรมศกษาโขง-สาละวน.(๒๕๕๘).การละเลนกระอวแทงควาย.พษณโลก:

มหาวทยาลยนเรศวร.

สถาบนการพลศกษาวทยาเขตสมทรสาคร. (๒๕๕๖). อนรกษ พฒนา ทะนบ�ารง

และเสรมสรางเอกลกษณกฬาไทยและกฬาพนบาน . สมทรสาคร:

สถาบนการพลศกษา.

สจตตวงษเทศ.(๒๕๕๙).กระอวแทงควาย การละเลนขอฝน เดอนหก.กรงเทพฯ:

มตชน.

____________.(๒๕๕๘).แทงควายกลายเปนแทงเสอ.กรงเทพฯ:มตชน.

สทธชยนครวลย.(๒๕๕๗).ถอดรหสกระตวแทงเสอ.กรงเทพฯ:คมชดลก.

เสมาศรอ�าพนธ.(๒๕๕๓).เพลงซดชาตร.ราชบร:โรงเรยนโสภณศรราษฎร.

ส�านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต.(๒๕๕๙).วดยานยนาวา.

กรงเทพฯ:คลงทรพยากรการศกษาแบบเปด.

วารสารไทยศกษา ปท ๑๓ ฉบบท ๑ มกราคม - มถนายน ๒๕๖๐26

ส�านกงานเสรมสรางเอกลกษณของชาต.(๒๕๓๘).โคลงดนเรอง โสกนตพระราชนพนธ

ในรชกาลท ๕ และ บาญชตดจก รายพระนามแลนามผซงพระบาทสมเดจฯ

พระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงตดจก. กรงเทพฯ: ส�านกเลขาธการนายก

รฐมนตร.

ส�านกศลปะและวฒนธรรมมหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา.(๒๕๕๓).กระตว

แทงเสอศษยวดสงหรวมเสวนา เรองกระตวแทงเสอ. กรงเทพฯ: โอเค

เนชน.

_______. (๒๕๔๘). กระบวนการถายทอดวฒนธรรมและคณคาการละเลนกระตว

แทงเสอในชมชนวดสงขกระจาย . กรงเทพฯ: มหาวทยาลยราชภฏ

บานสมเดจเจาพระยา.

ส�านกวฒนธรรม กฬา และการทองเทยว กรงเทพมหานคร. (๒๕๕๑). การแสดง

กระตวแทงเสอคณะไพศาลศลป ศษยวดสงห.กรงเทพฯ:โครงการจดท�า

แผนทแหลงวฒนธรรมทองถนมชวต.

หอสมดพระวชรญาณ.(๒๔๖๓).บทละครเรองระเดนลนได.กรงเทพฯ:วชรญาณ.

อธวฒนเปลยนใจ.(๒๕๕๗).โครงการออกแบบสอประชาสมพนธการละเลนพนบาน

กระตวแทงเสอ.ปทมธาน:คณะศลปะและการออกแบบมหาวทยาลยรงสต.