ÇAĞDAŞ DİN FELSEFESİNDEEPİSTEMOLOJİK YAKLAŞIMLAR ve

TANRI İNANCININ RASYONELLİĞİ

Nebi Mehdiyev

Yayın No: 415

Doktora Tezleri Dizisi – 10

Çağdaş Din Felsefesinde Epistemolojik Yaklaşımlarve Tanrı İnancının RasyonelliğiNebi Mehdiyev

İmlâ: İsa KayaalpKapak tasarımı: MimEminSayfa tasarımı: Ender BoztürkBaskı: TDV Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, Ankara

ISBN 978-975-389-558-3

İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM)Altunizade, İcadiye Bağlarbaşı Cad. 40Bağlarbaşı 34662 Üsküdar-İstanbulTel. (0216) 474 08 50 Faks (0216) 474 08 74www.isam.org.tr

Bu kitap;Türkiye Diyanet Vakfı Mütevelli Heyeti’nin13.06.2008 gün ve 2008/16 sayılı kararıyla basılmıştır.

© Her hakkı mahfuzdur.

İstanbul, Kasım 2008

5

İç indeki ler

ÖNSÖZ • 7

GİRİŞ • 9

B�r�nc� Bölüm

ÇAĞDAŞ DİN FELSEFESİNDE EPİSTEMOLOJİK YAKLAŞIMLAR • 17

2.1. Dinî Epistemoloj i • 18 2.1.1. Parite Argümanı • 19

2.1.2. Temel Epistemolojik Yaklaşımlar • 24

2.2. A t e i s t i k M e y d a n O k u m a • 26 2.2.1. İnanma Ahlâkı • 27

2.2.2. Negatif Ateizm • 28

2.2.3. Teistik Argümanların Eleştirisi • 31

2.2.4. Pozitif Ateizm • 35

2.3. Ateistik Meydan Okumaya Yönelti len Teistik Cevaplar • 37 2.3.1. Doğal Teoloji • 37

2.3.1.1. Doğal Teolojinin Geri Dönüşü • 38

2.3.1.2. Kozmolojik Argüman • 40

2.3.1.3. Teleolojik Argüman • 42

2.3.1.4. Ahlâk Argümanı • 45

2.3.1.5. Ontolojik Argüman • 47

2.3.1.6. Özgür İrade Savunusu • 49

2.3.1.7. Birikimsel Argüman • 51

2.3.2. Fideizm • 53

2.3.2.1. Atina-Kudüs Uzlaşmazlığı • 53

6

2.3.2.2. Pascal Fideizmi figure fîgure • 55

2.3.2.3. Kierkegaardcı İkilem • 57

2.3.2.4. Wittgensteincı Fideizm • 59

2.3.3. Reformcu Epistemoloji • 66

2.3.3.1. Reformcu Epistemolojinin Oluşumu • 66

2.3.3.2. Klasik Temelcilik ve Eleştirisi • 68

2.3.3.3. Tanrı İnancının Temelselliği • 73

2.3.3.4. Pratik Rasyonellik • 76

2.4. Değerlendirme • 80

İk�nc� BölümTANRI İNANCININ RASYONELLİĞİ • 83

3.1. Rasyonel l ik Çözümlemesi • 84

3.1.1. Epistemik Deontoloji ve İçselcilik • 86

3.1.2. Epistemik Deontolojinin Reddi ve Dışsalcılık • 92

3.1.3. Rasyonellik İkilemi • 97

3.2. Fideist ik Epistemoloj i • 100

3.2.1. Pascalcı Arasyonalizm • 100

3.2.2. Kierkegaardcı İrrasyonalizm • 101

3.2.3. Wittgensteincı Antirealizm • 104

3.3. Teist ik Del i lc i l ik • 108

3.3.1. Teistik Delilciliğin Rasyonellik İddiası • 110

3.3.2. Teistik Delilciliğin Eleştirisi • 113

3.3.2.1. Thomas Reid’in Sağduyuculuğu • 113

3.3.2.2. William James’in İnanma İradesi Argümanı • 117

3.3.3. Teistik Delilcilik Zorunlu Mudur? • 123

3.3.4. Teistik Delilcilik Yeterli Midir? • 125

3.4. Uygun İş levselc i l ik • 129

3.4.1. Plantinga’nın Dinî Epistemolojisi • 130

3.4.2. “A / C” ve “Genişletilmiş A / C” Modelleri • 142

3.4.3. Uygun İşlevselciliğin Eleştirisi • 144

3.5. Değerlendirme • 147

Sonuç • 155

Kaynakça • 159

İndeks • 173