ปท 16 ฉบบท 32 มกราคม - มถนายน 2556 วารสาร มฉก.วชาการ 157

* อาจารยประจำคณะเทคนคการแพทย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต

อนตรายจากสารกดกรอนในผลตภณฑทำความสะอาดครวเรอน

The Hazards of Corrosive Substances in Housecleaning Products

ปานทพย รตนศลปกลชาญ*

บทคดยอ

ผลตภณฑทใชทำความสะอาดในครวเรอนทมฤทธกดกรอนในชวตประจำวนมหลากหลายชนด

เชน นำยาทำความสะอาดหองนำ นำยาซกผาขาว นำยาฆาเชอ นำยาละลายสงอดตนในทอนำทง และ

สารซกฟอก ผลตภณฑเหลานสวนใหญประกอบดวยสารเคมทมความเปนกรดหรอดาง ยกตวอยางเชน

กรดเกลอ (กรด) โซเดยมไฮโปคลอไรท (ดาง) และโซเดยมไฮดรอกไซด (ดาง) กรดมฤทธทำใหเกด

สะเกดแผลและเนอตายแบบแขงเปนกอน ซงจะเกดเฉพาะบรเวณทโดนสารเทานน สวนดางมฤทธทำให

เกดเนอตายแบบเปอยยยเปนนำและลกลามไปยงบรเวณขางเคยง อนตรายจากการกลนกนผลตภณฑทม

ฤทธกรดหรอดางเขาไปนน มตงแตอนตรายนอยมากจนถงขนเสยชวตขนอยกบชนดของสารกดกรอน

ปรมาณและระยะเวลาทไดรบสาร และลกษณะทางกายภาพของสารกดกรอน ลกษณะอาการทางคลนก

จากการไดรบสารกดกรอนทสมผสโดนผวหนงหรอดวงตา คอ ระคายเคอง ปวด พอง เปนแผลและ

เนอตาย หากกลนกนผลตภณฑเขาไปในปรมาณมากและไมไดเจอจาง จะทำใหเกดอาการปวดขนทนท

หลอดอาหารบวมและไหม ระบบทางเดนหายใจตดขด เกดบาดแผลลก เลอดออกภายใน และชอค

อาการแทรกซอนทเกดตามมา คอ กลองเสยงบบรดตว ปอดบวม เกดภาวะเปนกรดในกระแสเลอด

การอดตนตามทอทางเดนอาหารจากการบวมของเนอเยอ และไตวาย ซงสาเหตเหลาน อาจนำไปสภาวะ

โคมาหรอเสยชวตได เมอทราบถงอนตรายจากฤทธการทำลายเนอเยอทรนแรงของสารกดกรอนแลว

จงตระหนกไดวา การปฐมพยาบาลเบองตนในทนทนนมความสำคญอยางมาก ซงวธการปฐมพยาบาล

นนขนอยกบวา ไดรบสารกดกรอนบรเวณผวภายนอกหรอจากการกลนกนเขาไป หากโดนสารกดกรอน

ทผวภายนอก ขนตอนแรกทสำคญ คอ ใหลางผวหนงหรอดวงตาทโดนสารกดกรอนออกใหมากๆ ดวย

นำสะอาดหรอนำเกลอ และถอดเสอผาทเปอนผลตภณฑออก หากกลนกนผลตภณฑเขาไปใหรบนำสง

โรงพยาบาลทนท โดยนำตวอยางผลตภณฑทเหลอจากทผปวยกลนกนตดไปดวย และขอหามทอาจจะ

ตางจากความเชอเดมๆ คอ หามเจอจางผลตภณฑหรอปรบผลตภณฑทกลนกนเขาไปใหเปนกลาง และ

วารสาร มฉก.วชาการ ปท 16 ฉบบท 32 มกราคม - มถนายน 2556 158

หามทำใหผปวยอาเจยนเพราะอาจเกดอนตรายจากปฏกรยาคายความรอนและถกกดกรอนซำอกครง

บรเวณทอาเจยนยอนกลบ เมอไปถงโรงพยาบาล หากผปวยมอาการบาดเจบเพยงเลกนอย ควรใหพกฟน

ทโรงพยาบาลเพอสงเกตอาการตอไป หากผปวยมอาการหนกจะตองทำการสองกลองเพอวนจฉยระดบ

ความเสยหายของเนอเยอหลอดอาหารและกระเพาะอาหารในกรณททำการสองกลองแลวไมทำใหเกด

อนตรายตอผปวย

คำสำคญ: ผลตภณฑทใชทำความสะอาด สารทมฤทธกดกรอน กรด/ดาง

Abstract

Housecleaning products commonly used in our daily lives, such as toilet cleaner,

bleach, disinfectants, drain cleaner and detergents, contain chemical substances as their

main ingredient. Most of these substances are classified as acids or bases, such as

hydrochloric acid (acid), sodium hypochlorite (base), sodium hydroxide (base). Acids

induce coagulation necrosis with eschar formation and this may limit tissue penetration,

while bases cause liquefaction necrosis with extensive tissue penetration. The severity of

base- or acid ingestion may vary from harmless to fatal. The toxicity and extent of

damage depend on the type of substance, amount, exposure time to the substances and

physical form of the substances. Clinical manifestations of skin and eye exposure to

these corrosive substances include irritation, pain, blistering, ulceration and necrosis.

Furthermore, ingesting large amounts of these substances in undiluted form may cause

immediate pain, esophagus edema and burns, respiratory distress, deep ulcers, internal

bleeding and shock. The resulting damage is compounded by a range of possible

complications, including laryngospasm, pulmonary edema, acidemia, lumen of GI tract

obstruction by edema and renal failure – the combined effects of which can lead to coma

or death. Considering such a strong damage potential, immediate first aid treatment for

patients exposed to corrosive substances is of critical importance. The type of first aid

depends on whether the corrosive was contacted externally or ingested. With external

contact, the most important first step is a thorough washing of the exposed skin and/or

eye with water or saline solution. Contaminated clothing should be removed. If the

substance was ingested, the most important step is to send the patient and any residual

corrosive sample to the hospital as fast as possible. Contrary to certain belief, substance

ปท 16 ฉบบท 32 มกราคม - มถนายน 2556 วารสาร มฉก.วชาการ 159

dilution, neutralization or vomit induction are potential ly hazardous and are

contraindicated because of the risk of exothermic reaction and the additional damage

associated with vomiting. Once at the hospital, patients with superficial injuries can be

admitted for only observation, but ones with significant symptoms should undergo

endoscopy if their condition permits, to determine the degree of damage to epithelium of

the esophagus and stomach.

Keywords: housecleaning substances, corrosive substance, acid/base

บทนำ

ผลตภณฑทำความสะอาดทเราใชในชวต

ประจำวนลวนแตมสารเคมเปนสวนประกอบทง

สน ไมวาจะเปนผลตภณฑทใชทำความสะอาด

อยางเชน สบ แชมพ นำยาลางจาน ผงซกฟอก

นำยาซกผาขาว นำยาฆาเชอ นำยาลางหองนำ

นำยาละลายสงอดตนในทอนำทง นำยาเคลอบเงา

พน นอกจากน ยงมสารเคมทใชในการกำจด

แมลงตามบานเรอน เชน นำยาฉดปลวก ยาฉดพน

กำจดมดและแมลงสาป ยาฉดพนกำจดยง เปนตน

จะเหนไดวาสารเคมเหลานอยรอบตวเราและเปน

สวนหนงในชวตประจำวน บอยครงทเราอาจ

ละเลยมองขามอนตรายของสารเคมเหลาน ปญหา

สวนใหญเกดจากการใชสารเคมเหลานทไมถกวธ

หรอขาดความระมดระวงปองกน ซงสงผลตอ

สขภาพผใชและคนรอบขางทงในระยะสนและยาว

นอกจากนในงานวจยของ ศภกานต เตชะพงศธร

พงษ กาญจนสทธรกษ และสาธต ศรมนทยามาศ

(2549) ไดรายงานผปวยทกลนกนผลตภณฑทใช

ทำความสะอาดทมฤทธในการกดกรอนวาสวนมาก

มาจากความตงใจ ดงนน ผปวยจะประสบกบ

อนตรายตงแตแรกของการกลนกนและสงผลตอ

พยาธสภาพ และในระยะยาวกระทบตอคณภาพ

ชวตของผปวย

ในบทความนผนพนธมความตงใจทจะ

นำเสนอคณสมบตทางเคมของผลตภณฑทใช

ทำความสะอาดทพบไดในชวตประจำวน ลกษณะ

และพยาธสภาพของผปวยทกลนกนสารทมฤทธใน

การกดกรอนเหลาน แนวทางเบองตนในการรกษา

ผปวย การเกบรกษาและวธใชผลตภณฑอยาง

ถกตองและปลอดภย รวมไปถงวธปฐมพยาบาล

เบองตนเมอไดรบสารเหลาน

คณสมบตทางเคมของผลตภณฑทำความ

สะอาดครวเรอน

ผลตภณฑทใชทำความสะอาดทใชใน

ชวตประจำวนทจำแนกออกเปนสองกลมตาม

คณสมบตทางเคม นนคอ ผลตภณฑทมฤทธเปน

กรด (acid cleaning agent) และทมฤทธเปน

ดาง (alkali cleaning agent) กลมแรกมคาพเอช

(pH) ตำกวา 4 พบวา เปนสวนประกอบนำยา

ขดลางหองนำ เชน กรดเกลอ (hydrochloric acid),

วารสาร มฉก.วชาการ ปท 16 ฉบบท 32 มกราคม - มถนายน 2556 160

กรดออกซาลก (oxalic acid), กรดไฮโดรฟลออรก

(hydrofluoric acid) และนำยาลางหองนำแบบ

ฆาเชอโรคจะมคลอรนเปนสวนประกอบทสำคญ

ในกลมทสอง ผลตภณฑทมเปนดาง มคาพเอช อย

ในชวง 10.8-11.4 ยกตวอยางเชน นำยาละลาย

สงอดตนในทอนำทง (มสวนประกอบของโซดาไฟ)

นำยาทำความสะอาดพน นำยาลางหองนำ นำยา

ลางจาน เปนตน โดยมสวนประกอบทสำคญ คอ

ไฮโดรเจนเปอรออกไซด (hydrogen peroxide)

สารฟอกขาวหรอโซเดยมไฮโปคลอไรท (sodium

hypochlorite) และโซเดยมไฮดรอกไซด (sodium

hydroxide) หรอโซดาไฟ (Ramasamy and

Gumaste. 2003) ในตารางท 1 แสดงสวนประกอบ

ทางเคมในผลตภณฑทำความสะอาดทใชในครวเรอน

ทมสภาวะเปนกรดและดาง

ตารางท 1 สวนประกอบของสารเคมทมในผลตภณฑทใชทำความสะอาดในชวตประจำวน

ผลตภณฑทใชทำความสะอาด สารเคมทเปนสวนประกอบสำคญ

นำยาฆาเชอโรค คลอโรไซลนอล (chloroxylenol)

โซเดยมไฮโปคลอไรท (sodium hypochlorite)

นำยาลางบาดแผล ไฮโดรเจนเปอรออกไซด (hydrogen peroxide)

นำยาลางหองนำ กรดเกลอ (hydrochloric acid)

นำยาซกผาขาว โซเดยมไฮโปคลอไรท (sodium hypochlorite)

นำยาลางจาน เบนซนซลโฟเนต (benzenesulfonate)

ผงซกฟอกชนดผง/นำพรอมใช โซเดยม โดเดคซลซลเฟต (sodium dodecylsulfate)

นำยาละลายสงอดตนในทอนำทง โซเดยมไฮดรอกไซด (sodium hydroxide)

โปแตสเซยมไฮดรอกไซด (potassium hydroxide)

(ดดแปลงจาก Ramasamy and Gumaste. 2003)

ตวอยางผลตภณฑทใชทำความสะอาดท

ใชในครวเรอน

ยาฆาเชอโรค

สารเคมท เปนสวนประกอบสำคญคอ

คลอโรไซรนอล (Atiyeh, et al. 2009) มโครงสราง

ทางเคมดงน

คณสมบตและประโยชนทใช ใชชำระ

ลางบาดแผล แผลสตวกดหรอแมลงตอย ใชเพอ

อนามยสวนตวเชน ทำความสะอาดรางกาย ขจด

ปท 16 ฉบบท 32 มกราคม - มถนายน 2556 วารสาร มฉก.วชาการ 161

รงแค ใชฆาเชอโรคในอปกรณเครองมอทาง

การแพทยและการผาตด เจอจางในนำเพอการ

ปองกนการตดเชอทวไป

ความเขมขนและปรมาณสารทกอให

เกดความเปนพษ คาความเปนพษตอคนและสตว

เลยงลกดวยนมนอยมาก พบวา มบางกรณทเกด

อาการระคายเคองและแพ จากรายงาน US

Environmental Protection Agency (EPA) ม

คาความเปนพษปานกลางตอสตวนำในกรณทม

การปนเปอนของสารในแหลงนำ (US Environ-

mental Protection Agency. 1994)

นำยาลางบาดแผล

สารเคมท เปนสวนประกอบสำคญคอ

ไฮโดรเจนเปอรออกไซด (Hydrogen peroxide)

มโครงสรางสารเคมดงน

คณสมบตและประโยชนท ใช ใชทำ

ความสะอาดบาดแผล ฆาเชอโรคจากบาดแผลท

ถกของมคมแทงหรอบาดแผลลก ปรมาณความ

เขมขนของสารดงกลาวมตงแต 3-90% w/v

(Atiyeh, et al. 2009)

ความเขมขนและปรมาณสารทกอให

เกดความเปนพษ ความเขมขนมากกวา 50% v/v

มฤทธกดกรอน เกดการระคายเคองผวหนง หรอท

เนอเยอออนทรอบดวงตา การกลนกนสารทความ

เขมขน 3% v/v มผลทำใหมเลอดออกในชองทอง

(internal bleeding) (Sweetman, et al. 2009)

นำยาลางหองนำ

(ชนดมฤทธเปนกรดและมฤทธกดกรอน

ทรนแรง) สารเคมทเปนสวนประกอบสำคญ คอ

กรดเกลอ มโครงสรางดงน

คณสมบตและประโยชนท ใช ใชทำ

ความสะอาดพนหองนำ ขจดคราบทฝงแนนกบพน

ความเขมขนและปรมาณสารทกอให

เกดความเปนพษ กรดเกลอทเปนสวนผสมสำคญ

ในผลตภณฑลางหองนำมความเขมขนตงแต

8.5% w/v ขนไป (Ramasamy and Gumaste.

2003) โดยสามารถเขาสรางกายไดโดยการสมผส

ผานทางผวหนงโดยตรง ไอระเหยของกรดเขาทาง

การสดดม โดยถาถกผวหนง จะทำใหเกดการ

ระคายเคองอยางรนแรง ทำใหผวหนงอกเสบ

บวม แดง เจบแสบ เปนแผล ไอระเหยกรดเกลอ

ในปรมาณนอยทำใหระคายเคองตา ตาแดง เยอบ

ตาอกเสบ ในความเขมขนสงๆ ทำใหเกดแผลไหม

หรอตาบอด การสดดมไอระเหยของกรดเกลอ

นานๆ จะสงผลใหเกดการกดกรอนตอระบบทางเดน

หายใจอยางชาๆ มอาการแสบจมก ลำคอ ไปจนถง

หายใจลำบาก การสดดมในปรมาณมากๆ เปน

เวลานาน จะสงผลทำใหเปนแผลไหม มแผล

อกเสบทจมกและลำคอ ปอดบวมและหายใจลำบาก

การกลนกนเขาไป จะทำใหเกดการระคายเคอง

และแผลไหมทปาก ลำคอ ทออาหาร กระเพาะ

อาหารและลำไส ซงมผลทำใหเกดมอาการตงแต

กลนลำบาก นำลายยด คลนไส อาเจยน ปวดทอง

ทองรวง ชก หรอถงขนเสยชวต (Yarema and

Curry. 2005)

วารสาร มฉก.วชาการ ปท 16 ฉบบท 32 มกราคม - มถนายน 2556 162

นำยาซกผาขาว

สารเคมท เปนสวนประกอบสำคญคอ

โซเดยมไฮโปคลอไรท มโครงสรางสารเคมดงน

คณสมบตและประโยชนทใช ใชซกฟอก

ผาใหขาว ซกลางสงสกปรกและคราบฝงแนน

จำพวกคราบไขมนไดด มฤทธกดกรอนสง ม

คณสมบตในการฆาเชอโรคในนำ

ความเขมขนและปรมาณสารทกอให

เกดความเปนพษ จากการศกษาผปวยทกลนกน

ผลตภณฑทำความสะอาดทมสวนประกอบของ

โซเดยมไฮโปคลอไรท 5.25% w/v พบวา มการ

ทำลายเยอบชองปาก บวมรอบรมฝปาก เกด

อาการระคายเคองมรอยชำเลอด พบรอยไหม

บรเวณทสารไหลผาน ระบบทางเดนอาหารม

เลอดออกและอกเสบตามเยอบระบบทางเดน

หายใจ (Gernhardt et, al. 2004)

นำยาซกผาชนดนำ

สารเคมท เปนสวนประกอบสำคญคอ

สารลดแรงตงผว โซเดยมโดเดคซลซลเฟต ม

โครงสรางสารเคมดงน

(NaC12H

25SO

4)

คณสมบตและประโยชนทใช เพอการ

ซกลางทำความสะอาดคราบเหงอไขมนและสง

สกปรกบนเสอผา ชะลางคราบบนเสอผา

ความเขมขนและปรมาณสารทกอให

เกดความเปนพษ ทความเขมขนทสงทำใหเกด

การระคายเคองผวหนงในกรณทสมผสโดยตรง

ในผปวยบางราย มอาการแพ ในการศกษาผล

กระทบในระดบเซลล พบวา ทความเขมขน 0.1-

0.4% w/v มผลตอการเพมจำนวนเซลลผวหนงท

เพาะเลยง (cell culture) ในการศกษาการกลน

กนสารดงกลาวในหนทดลองทความเขมขน 50

มลลกรมตอนำหนกหนทดลอง 1 กโลกรม พบวา

ไมมผลตอการทำลายอวยวะภายใน แตมความผด

ปกตในวถเมตาบอลสมโดยมผลเหนยวนำการ

สงเคราะหสารพวกไขมนอยางเชน โคเลสเตอรอล

และไตรกลเซอไรดเพมขน (Chaturvedi and

Kumar. 2010)

นำยาละลายสงอดตนในทอนำทง

สารเคมท เปนสวนประกอบสำคญคอ

โซเดยมไฮดรอกไซด มโครงสรางดงน

คณสมบตและประโยชนท ใช ใชใน

อตสาหกรรมกระดาษ สารเคมอนนทรย สารเคม

อนทรย สบ ยาง ใชทำความสะอาดขวดทนำกลบ

มาใชใหมในอตสาหกรรมเบยรและเครองดม โดย

ทวไป จะใชเพอฆาเชอและทำความสะอาด ใน

ครวเรอนมไวใชเพอขจดสงอดตนในทอนำทง

ความเขมขนและปรมาณสารทกอให

เกดความเปนพษ สารละลายความเขมขน 25%

w/v ถาสดดมไอระเหย สงผลใหหายใจตดขด

หากไดรบเปนระยะเวลานานอาจ ทำลายเนอเยอ

ปอด การกลนกน สงผลใหเกดอาการเจบปวด

ปท 16 ฉบบท 32 มกราคม - มถนายน 2556 วารสาร มฉก.วชาการ 163

อยางรนแรงและเปนแผลพพองทรมฝปาก ลน

ในลำคอและระบบทางเดนอาหาร การสมผส

โดยตรงกบผวหนงทำใหเกดอาการระคายเคอง

อาจถงขนเปนแผลพพองได (Vernot, et al. 1977;

ศกดชาย เรองสน. กนยายน-ตลาคม 2549;

ศภกานต เตชะพงศธร พงษ กาญจนสทธรกษ และ

สาธต ศรมนทยามาศ. มกราคม-เมษายน 2549)

พยาธสภาพของผปวยทกลนกนผลตภณฑ

ทำความสะอาดครวเรอนทมฤทธกดกรอน

ในผปวยเดกทมการกลนกนผลตภณฑท

ใชทำความสะอาดทมฤทธในการกดกรอนพบวา

อาจเกดจากอบตเหตหรอดวยความไมรไมตงใจ

(Poocharoen. 2008) แตในผปวยผใหญสวนมาก

เกดจากความตงใจ ผปวยทกลนกนผลตภณฑทงท

ฤทธเปนกรดหรอดางจะประสบอนตรายตงแต

ระยะแรกทไดกลนกนและสงผลตอพยาธสภาพ

ของผปวยในระยะยาว ซงจะขนอยกบปจจยตางๆ

เชน สารเคมทเปนสวนประกอบมฤทธเปนกรด

หรอดางมากนอยเพยงใด ความเขมขนของสาร

เคม ระยะเวลาทผปวยกลนกนสารเขาไปและท

สมผสกบเนอเยอภายใน ผลตภณฑทใชทำความ

สะอาดทมสวนประกอบของสารเคมทมคาพเอช

ตำกวา 2 (มคาความเปนกรดทสง) และคาพเอชท

สงกวา 12 (มคาความเปนดางสง) จะจดเปนสาร

ทมฤทธในการกดกรอนสง กรณทกลนกนผลตภณฑ

ทมความเปนดาง จะสงผลทำลายเนอเยอและ

อวยวะดวยกลไกการแทรกซมเขาทำลายเซลลและ

ผนงเนอเยอทอยลกอยางรวดเรว ละลายชนไขมน

ทเปนองคประกอบของเซลลและเนอเยอภายใน

ทเรยกวาปฏกรยา “saponification” (ศกดชาย

เรองสน. กนยายน-ตลาคม 2549) ทำใหเนอเยอ

เกดการเสยสภาพและถกทำลายเปนวงกวาง ม

ลกษณะการทำลายใหเกดสภาพแบบเหลวทเรยก

วา “l iquefaction necrosis” การกลนกน

ผลตภณฑทมฤทธเปนกรด ผปวยจะมพยาธสภาพ

ทแตกตางจากการกลนกนผลตภณฑทใชทำความ

สะอาดทมฤทธเปนดาง กลาวคอพบวา จะมการ

ทำลายกลมเซลลและเนอเยอ โดยจะทำใหเนอเยอ

หดตวและจบกนเปนกลมกอน เรยกสภาวะนวา

การเกดการทำลายแบบ “coagulation necrosis”

การจบตวเปนกลมกอนของเนอเยอทถกทำลายจาก

สารทมความเปนกรด จะสงผลใหเกดการอดตน

ทางเดนทสารไหลผาน การทำลายเนอเยอและ

เซลลจากผลตภณฑทมความเปนกรดจะมอนตราย

นอยกวาเมอเทยบกบผลตภณฑในกลมทมสภาวะ

เปนดาง เนองดวยพยาธสภาพทเกดขน จะถก

จำกดความเสยหายจากการจบตวเปนกลมกอน

กลาวโดยสรป ลกษณะของเนอเยอทถกทำลาย

ไมวาจะเปนการกลนผลตภณฑทใชทำความสะอาด

ทมฤทธเปนกรดหรอดาง พบวา มการเปลยนแปลง

พยาธสภาพของผปวย 3 ระยะ ดงน (ศกดชาย

เรองสน. กนยายน-ตลาคม 2549, ศภกานต

เตชะพงศธร พงษ กาญจนสทธรกษ และสาธต

ศรมนทยามาศ. มกราคม-เมษายน 2549)

ระยะท 1 การตายของเซลลและเนอเยอ

ภายหลงจากการกลนกนผลตภณฑ โดยชวงเวลา

ตอนตน ประมาณ 3-5 นาทแรกทกลนกน จะพบ

วา ผปวยมอาการปวดแสบปวดรอนบรเวณ

หลอดอาหาร ตอมา มอาการปวดอยางรนแรง

วารสาร มฉก.วชาการ ปท 16 ฉบบท 32 มกราคม - มถนายน 2556 164

โดยเฉพาะบรเวณทสารกดกรอนไหลผานเนอเยอ

บรเวณดงกลาวถกทำลายอยางรวดเรวและเกด

การอกเสบ ทงนระยะเวลาทเกดอาการดงกลาว

อาจยาวนานเปนชวโมง ขนกบปรมาณและความ

เขมขนของสารทมฤทธกดกรอน ความรนแรง

ระดบแรก จากการสองกลองดพยาธสภาพระบบ

ทางเดนอาหารในสวนหลอดอาหาร พบวา ม

ลกษณะบวมและแดง หรอทเรยกวา “mucosal

hyperemia and edema” ในความรนแรงระดบ

สอง การบาดเจบจะลกลงไปในเนอเยอระดบลาง

ใตเยอบผว แตยงไมถงชนกลามเนอ พบอาการ

เลอดออกในระบบทางเดนอาหารและมบาดแผล

เกดขน พบแผนคราบตดอยบนเยอบ (exudative

patch) และมเซลลทตายแลวบางๆ อยดานบน

เยอบผว (pseudomembrane) และความรนแรง

ระดบสาม ผปวยมพยาธสภาพความเสยหายของ

ระบบทางเดนอาหารจากสวนของหลอดอาหาร

กระเพาะอาหาร และลำไสเลกตอนตน การวนจฉย

ดวยวธสองกลอง พบวา เยอบผวมเนอเยอทตาย

(sloughing of mucosa) เกดบาดแผลลก (deep

ulcer) มเลอดออกมากตามระบบทางเดนอาหารท

สารไหลผาน ระบบทางเดนอาหารเรมมการอดตน

จากภาวะการบวมของเนอเยอขางเคยง (obstruc-

tion lumen by edema) และทะล (perforation)

ระยะท 2 พยาธสภาพของผปวยหลงจาก

กลนกนผลตภณฑทใชทำความสะอาดทมฤทธ

กดกรอนไปเปนระยะเวลา 1-2 สปดาห จะพบภาวะ

การตดเชอและการอกเสบของเนอเยอบรเวณท

สมผสกบสารกดกรอน เนอเยอทตายบางสวนเรม

หลดลอก เกดเปนแผลทผวเยอบระบบทางเดน

อาหาร บรเวณทมการอกเสบกอนหนานน พบวา

มเนอเยอใหมเรมเจรญเขามาแทนท ผปวยจะอย

ในระยะนเปนเวลาประมาณ 2 สปดาห เนองจาก

ลกษณะของเยอบและเซลลทเกดใหมในชวงน

ของผนงหลอดอาหารจะเปราะบางและออนแอ ม

ความเสยงตอการการทะลและฉกขาด

ระยะท 3 ลกษณะของบาดแผลเรมม

เนอเยอใหมเกดขนมา เรมตกสเกดเปนแผลเปน ม

การสะสมพวกสารคอลลาเจน (collagen) ทเปน

สวนประกอบของเนอเยอเกยวพน สะสมเปนชน

หนาขน พบการตบตนของชองระบบทางเดน

อาหารบรเวณทสารกดกรอนไหลผาน อาการ

แทรกซอน คอ มภาวะตดขดในระบบทางเดน

หายใจ ผปวยอาจหายใจไมออกจากกลองเสยง

บบรดตว (laryngospasm) กลองเสยงบวม ใน

ผปวยทสำลกสารทมฤทธเปนกรด สงผลใหเกด

ปอดบวม (pulmonary edema) ในกรณทกลนกน

สารทมสภาพความเปนกรดสง อาจพบภาวะความ

เปนกรดในกระแสเลอดสง (acidemia) และใน

ผปวยมภาวะขาดนำรวมดวย อาจสงผลทำใหเกด

ภาวะไตวายได (ศกดชาย เรองสน. กนยายน-

ตลาคม 2549)

แนวทางการรกษาผปวยทกลนกนสาร

ทมฤทธกดกรอนจากผลตภณฑทำความ

สะอาดครวเรอน

การวนจฉยอาการผปวยทกลนกนผลตภณฑ

ทใชทำความสะอาดนน แพทยผรกษาจะใชวธ

สองกลองเพอตรวจดพยาธสภาพและความเสยหาย

ทเกดจากการทำลายของสารทมฤทธกดกรอน

ปท 16 ฉบบท 32 มกราคม - มถนายน 2556 วารสาร มฉก.วชาการ 165

ซงจะทำภายในเวลา 24 ชวโมงหลงการกลนกน

ผลตภณฑและจะทำดวยความระมดระวงโดย

แพทยผชำนาญการ โดยทวไป มขอควรระวง

ไมใหสองกลองในชวงเวลา 5-15 วน หลงจาก

กลนกนผลตภณฑทมฤทธกดกรอน เนองจาก

เนอเยอระบบทางเดนอาหารของผปวยงายตอ

การทะล หลงจากนน ประมาณ 3 สปดาห แพทย

จะทำการวนจฉยอาการดวยวธการกลนแปง

การสองกลองจะทำซำเพอตรวจดอาการและ

ความเสยหายทเกดขน โดยอาจทำทก 3 หรอ 6

เดอน ขนกบความเสยหายและพยาธสภาพของ

ผปวยหลงการรกษา แนวทางการรกษาและดแล

ผปวยทกลนกนผลตภณฑ แพทยจะแนะนำใหงด

การใหอาหารและนำทางระบบทางเดนอาหาร แต

จะใหสารอาหารทางหลอดเลอดดำแทน ในกรณท

ผปวยมภาวะกรดในกระแสเลอดสง (เนองจาก

การกลนกนผลตภณฑฤทธเปนกรด) และมการตด

เชอในกระแสเลอด จะตองใหยาลดกรดและยา

ปฏชวนะทางเสนเลอดดำดวย ในรายทมภาวะ

แทรกซอนจากการทลนและระบบทางเดนหายใจ

ตอนตนบวมอดตน จะมการเจาะคอและใสทอ

ชวยหายใจ ในกรณทผปวยตองงดการใหอาหาร

ทางปากนาน จะมการตอทอใหอาหารทางหนาทอง

(jejunostomy) รวมกบการใหอาหารทางเสนเลอด

เพอปองกนภาวะขาดสารอาหาร นอกจากน ใน

กรณทมการตบตนของหลอดอาหาร ผปวยจะถก

ขยายหลอดอาหาร หรอถาเนอเยอระบบทางเดน

อาหารบาดเจบสาหสมาก อาจจะตองทำการผาตด

เอาเนอเยอสวนทตายแลวออก รวมกบใสสาย

อาหารทหนาทอง (ศกดชาย เรองสน. 2006)

แนวทางการปฐมพยาบาลเบ องตน

สำหร บผ ป วยท ไ ด ร บอ นตรายจาก

ผลตภณฑความสะอาดครวเรอนทมฤทธ

กดกรอน

ในกรณพบผปวยทไดรบอนตรายจาก

ผลตภณฑทใชทำความสะอาดทมฤทธกดกรอนนน

สงสำคญอนดบแรก คอใหตงสตและเรยกรถ

พยาบาลหรอขอความชวยเหลอจากหนวยงาน

ทเกยวของ เชน หนวยศนยกชพนเรนทรทเบอร

1669 จากนน สำรวจดวาไดรบอนตรายทบรเวณ

ใดของรางกายบาง เชน บรเวณผวหนง ดวงตา

หรอมการกลนกนเขาไปในรางกาย และใหความ

ชวยเหลอในเบองตน ดงน

กรณสมผสบร เวณผวหนงภายนอก

รางกาย ควรทำการลางสารกดกรอนในทนท โดย

ลางออกใหมากๆ ดวยนำสะอาดหรอนำเกลอ

อยางนอย 15 นาท (Bateman. 2003) ถอดเสอผา

หรอเครองประดบบรเวณทถกสารกดกรอนออก

โดยทำอยางระมดระวงและหลกเลยงการสมผส

กบสารกดกรอนโดยตรง เชน ใชกรรไกรตดเสอผา

แทนการฉกดวยมอเปลาเพอไมใหสารกดกรอน

ปนเปอนเนอเยอบรเวณอนของผปวยและผทเขาไป

ชวยเหลอ และปองกนการตดกนของเนอเยอกบ

เสอผาหรอเครองประดบ หากสมผสถกบรเวณ

ดวงตา ใหลางออกใหมากๆ ดวยนำสะอาดหรอ

นำเกลออยางนอย 30 นาท ปายดวยขผงบรเวณ

หนงตาบนและลางเพอปองกนผวหนงบรเวณ

หนงตาเชอมตดกน และรบนำสงโรงพยาบาลโดยเรว

วารสาร มฉก.วชาการ ปท 16 ฉบบท 32 มกราคม - มถนายน 2556 166

ทสด พรอมทงนำบรรจภณฑทบรรจสารดงกลาว

ไปดวย

กรณผปวยกลนกนผลตภณฑท ใชทำ

ความสะอาดทมฤทธกดกรอน ไมควรทำการเจอจาง

สารหรอทำใหอาเจยนหรอทำใหเปนกลางโดยลด

ความเปนกรดหรอดางดวยวธการกนสารทมฤทธ

ตรงขาม (Bateman. 2003) และไมควรทำให

ผปวยอาเจยนเนองจากจะทำใหมการทำลายซำ

บรเวณเนอเยอทอาเจยนยอนผาน และไมควรให

กนผงถานเพราะนอกจากไมมประโยชนใดๆ แลว

ยงเปนผลเสยตอการสองกลองเพอทำการรกษา

เนองจากผงถานจะไปบดบงบาดแผล การใหผปวย

ดมนำหรอกนอาหาร อาจจะไปทำใหทางเดนอาหาร

ทะลไดซงจะเปนอนตรายมากยงขน ทางทดทสด

คอ ควรนำผปวยสงโรงพยาบาลใหเรวทสด และ

นำบรรจภณฑทบรรจสารดงกลาวไปดวย ทงนเพอ

ความสะดวกและรวดเรวในการ วนฉยอาการของ

แพทยผรกษา

การเกบรกษาและการใชผลตภณฑทใช

ทำความสะอาดในครวเรอนทใชในชวต

ประจำวนทถกตอง

การเกบรกษาทดจะชวยลดอนตราย

จากผลตภณฑโดยควรจดเกบใหเปนระเบยบ

ผลตภณฑทหนกมาก ไมควรเกบไวในทสงซงไม

สะดวกในการยกขนลง เพราะอาจเกดอบตเหต

จากการหยบได อยางไรกตาม ควรเกบไวในทซง

เดกไมสามารถหยบถง และไมควรตงบรรจภณฑ

ใหถกแสงโดยตรง นอกจากน ผลตภณฑตางๆ ท

เกบไว ควรมปายฉลากบอกชอสาร คำเตอนทอาน

ไดชดเจน สงทควรระมดระวงหรอหลกเลยง วนท

ซอผลตภณฑ และเครองหมายเตอนอนตราย

จากสารกดกรอนซงเปนรปผลตภณฑหยดจาก

หลอดลงมายงแทงสเหลยมหากกดกรอนวสด ถา

ผลตภณฑกดผวหนงดวย จะมรปผลตภณฑหยด

ลงมาทมอ และในรปจะมคำวา corrosive (รปท

1) ซงเปนสญลกษณสากลเพอใหระวงอนตราย

จากสารเคมทมฤทธกดกรอนทเปนสวนประกอบ

ในผลตภณฑ และควรมการตรวจสอบเปนประจำ

เพราะหากบรรจภณฑผเปอย อาจเกดการรวไหล

ของสารออกมาได

การใชผลตภณฑทใชทำความสะอาดใน

ครวเรอนทใชในชวตประจำวนทถกตองนนควร

อานตามคำแนะนำทมากบผลตภณฑ สวนใหญ

ผลตภณฑทมสารกดกรอนเปนสวนประกอบ ควร

ระมดระวงการสมผสโดนผวหนงโดยตรง ระวง

การสดดมไอระเหย และหามกลนกน ดงนน เมอ

ตองการใชผลตภณฑเหลาน ควรสวมถงมอทม

ความหนาเพยงพอในการปองผลตภณฑซมผาน

และมความเหมาะสมในการปองกนการสมผสถก

ผวหนงขณะใชงาน หากผลตภณฑนนสามารถ

ระเหยเปนไอได ควรจะสวมหนากากปองกน เปนตน

และควรเกบแยกจากของกนหรอเกบใหพนมอเดก

เพอปองกนการกนเขาไปจากความเขาใจผด เมอ

ใชจนผลตภณฑหมดแลว กอนทง ควรลางดวยนำ

เพอปองกนอนตรายจากการนำบรรจภณฑเปลา

ไปใชหรอไปเลนโดยเดกหรอผทรเทาไมถงการณ

แตหากใชผลตภณฑไมหมดแตตองการทำลายทง

ปท 16 ฉบบท 32 มกราคม - มถนายน 2556 วารสาร มฉก.วชาการ 167

ควรเจอจางดวยนำมากๆ หรอใชกรดหรอดาง

สะเทนกอนทงแลวลางดวยนำตามไปมากๆ

รปท 1 เครองหมายเตอนอนตรายจากสารกด

กรอน (ทมา: http://www.freeclipartnow.com/

d/41745-1/safety-sign-corrosive.jpg)

บทสรป

อนตรายจากผลตภณฑทำความสะอาด

ในครวเรอนอาจเกดไดตลอดเวลาเนองจากมการ

ใชอยในชวตประจำวน อยางไรกตาม อบตเหต

เปนเรองทสามารถปองกนแกไขได ถงแมวาจะไม

ไดทงหมด แตจะลดอนตรายลงไดหากเราใหความ

สำคญและถอปฎบตตามขอแนะนำโดยเครงครด

ความรความเขาใจในสาเหตและเรองของสารเคม

จะชวยใหเราปองกนและแกไขสถานการณไดถก

ตองและรวดเรว สารกดกรอน คอ สารเคมทม

ความสามารถในการทำอนตรายตอเนอเยอรางกาย

ไดแก สารเคมจำพวกกรดและดางตางๆ ซงเปน

สวนประกอบในผลตภณฑเหลานนและจะมอนตราย

แตกตางกนออกไป โดยทวไป สารเคมจะมฤทธ

กดกรอนมากเมอมความเขมขนสง การสมผสสาร

เหลานนโดยตรง ไมวาจะโดยทางผวหนง การสดดม

หรอจากการกลนกน ยอมสงผลโดยตรงตอตวผใช

และ/หรอคนรอบขาง กรณสมผสถกบรเวณ

ภายนอก จะกอใหเกดการระคายเคองจนกระทง

ผวหนงพพองและเกดอาการแทรกซอนตามมา

การปฐมพยาบาลขนตน คอ ใหลางออกดวยนำ

สะอาดมากๆ โดยเรวทสด แตหากเปนกรดกำมะถน

กรด กอนลางดวยนำ ควรใชผาซบออกบาง เพอ

ลดความรอนทเกดจากปฏกรยาระหวางกรดกบนำ

หากผลตภณฑกระเดนเขาตาใหลางดวยนำมากๆ

ทนทเปนเวลาอยางนอย 30 นาท พยายามลาง

ใหหมดโดยปลนเปลอกตาออก การแกไขในทนท

จะชวยมใหตาเปนอนตรายถงบอดได จากนน

จงใหแพทยทำการรกษาตอ แตหากกลนกนเขาไป

จะเปนดวยอบตเหตหรอจงใจกตาม อยาทำให

อาเจยน ควรตดตอขอความชวยเหลอจากบคลากร

สาธารณสขและรบนำผปวยสงโรงพยาบาลใหเรว

ทสดโดยนำผลตภณฑสวนทเหลอไปดวย การเกบ

รกษาทถกวธ การใชและการกำจดทงอยางปลอดภย

จะชวยลดอนตรายจากผลตภณฑทใชทำความ

สะอาดในครวเรอนทใชในชวตประจำวนได

\[

วารสาร มฉก.วชาการ ปท 16 ฉบบท 32 มกราคม - มถนายน 2556 168

เอกสารอางอง

ศกดชาย เรองสน. (2549) “การรกษาผปวยกลนกรดหรอดาง” สงขลานครนทรเวชศาสตร. 24 (5)

หนา 461-467.

ศภกานต เตชะพงศธร และคณะ. (2549) “ผลการสองกลองตรวจทางเดนอาหารในผปวยทกนสาร

กดกรอน” วชรเวชสาร. 50 (1) หนา 33-38.

Atiyeh B.S, Dibo SA and Hayek SN. (2009) “Wound cleansing, topical antiseptics and

wound healing” Int Wound J. 6 (6) page 420-430.

Bateman, N.D. (2003) “Corrosive” Medicine. 31 (10) page 44-45.

Chaturvedi, V. and Kumar, A. (2010) “Toxicity of sodium dodecyl sulfate in fishes

and animals: a review” International Journal of Applied Biology and

Pharmaceutical Technology. 1 (2) page 630-633.

Gernhardt, C.R.et al. Toxicity of concentrated sodium hypochlorite used as an endodontic

irrigant, International Endodontic Journal. 37 page 272-280.

Poocharoen, W. (2008) “Corrosive injury induced gastric outlet obstruction in children:

A case report” The Thai Journal of Surgery. 29 (2) page 54-58.

Ramasamy, K. and Gumaste, V.V. (2003) “Clinical review : corrosive ingestion in adult”

J Clin Gastroenterol. 37 (2) page 119–124

Sweetman SC, et al. Eds. (2009) “Hydrogen Peroxide” Martindale: The Complete Drug

Reference, 36th ed. London : Pharmaceutical Press. page 1647-1648.

Vernot, E.H. et al. (1977) “Acute toxicity and skin corrosion data for some organic and

inorganic compounds and aqueous solutions” Toxicology and Applied

Pharmacology. 42 (2) page 417-423.

Yarema MC. and Curry SC. (2005) “Acute tellurium toxicity from ingestion of metal-

oxidizing solutions” Pediatrics. 116 (2) page 329-321.