พยาธและการถายพยาธ ๑๑๗

พยาธและการถายพยาธ

พชน ศรงาม

พยาธทพบในสนขแบงออกได 2 ชนดคอ พยาธภายใน และพยาธภายนอก พยาธภายใน เปนพยาธทอาศยอยในรางกายสนขเปนสวนใหญซงไดแก พยาธลาไส เชน พยาธไสเดอน พยาธแสมา พยาธปากขอ พยาธตวตด และพยาธหนอนหวใจซงตวออนของพยาธจะอาศยในเสนเลอด แตพยาธตวเตมวยจะอาศยอยในหวใจ โดยเฉพาะหวใจหองลางขวา สวนพยาธภายนอกทพบในสนขไดบอยคอ ไร เหบ และหมด

พยาธภายใน พยาธภายในของสนขมหลายชนด แตทพบไดบอยๆ ไดแก พยาธ

ไสเดอน พยาธแสมา พยาธปากขอ พยาธตวตด และพยาธหนอนหวใจ พยาธไสเดอน มรปรางเหมอนไสเดอนตวคอนขางใหญ โดยตวผยาว

10 เซนตเมตร ตวเมยยาว 18 เซนตเมตร อยใน family ascarididae มชอวทยาศาสตรวา Toxocara canis เปนพยาธทพบไดเปนปกตในลกสนข ดงนนลกสนขทกตวตองถายพยาธเปนประจา

อาการ ตวออนของพยาธทาใหเกดการอกเสบของปอด ตบ กระเพาะอาหาร และลาไส สวนตวแกทอาศยอยในลาไส ทาใหเกดอาหารไมยอย ทองเสย ปวดทอง ถาเปนมากๆ สนขจะมลกษณะทเรยกวา "pot bellieds" คอ ผอม ทองกาง ขนแหงหยาบ บางครงพบพยาธในอจจาระหรอ ในอาเจยนของสนข อาจทาใหสนขตายไดกรณเปนรนแรงมาก

การตดตอ ลกสนขจะตดพยาธตงแตอยในทองแม โดยฮอรโมนของการตงทองจะกระตนใหตวออนของพยาธทอยในกลามเนอของแมสนข มายงมดลกและลกสนข

การจดการดแลสนข ๑๑๘

การตดพยาธหลงคลอด เกดจากลกสนขกนไขพยาธทอยกบอจจาระ ผวหนงหรอขนของแม อกทางหนงคอผานทางนานมซงจะเกดขนประมาณ 2% ในสนขมอายอาจตดพยาธโดย กนหน แมลง หรอนกทมพยาธเขาไป (รปท 8.1 )

การรกษา ลกสนขตองถายพยาธเปนประจา เรมเมออายได 2 อาทตย ตอมา 4, 6, 8, อาทตย และอกครง 2 ครงเมอ 4 และ 6 เดอน และควรถายซาทกๆ 6 เดอน ยาทใชไดผลด คอ piperazine หรอ pyrantel pamoate

อนตรายตอมนษยมกพบในเดก โดยเดกจะกนไขพยาธระยะตดตอเขาไป และตวออนของพยาธจะเดนทางไปยงอวยวะตาง ๆ เชน ตบ ปอด สมอง และตา ดงนน 1. เดกควรลางมอหลงจากเลนกบลกสนข 2. ควรเกบอจจาระทนททสนขปลอยออกมา 3. ถายพยาธลกสนขเปนประจา

พยาธปากขอ (Ancylostoma caninum) ตวผยาวประมาณ 12 มลลเมตร ตวเมยยาวประมาณ 16 มลลเมตร พยาธพวกนจะมฟน หรอ cutting plates ไวสาหรบกดหรอเกาะผนงลาไสเลกเปนพยาธดดเลอด ทาใหเกดการอกเสบ และเสยเลอดได

การตดตอ 1. โดยทางนานม จากแมทมพยาธ 2. กนอาหาร หรอ เลยหญา ทมตวออนของพยาธ

3. ออนพยาธไชผานผวหนง ทาใหเกดการอกเสบ การตดโรควธนจะพบในสนขทไมดดนมแลว (รปท 8.2 ) พยาธตวแกจะผลตไขออกมาจานวนมากโดยไขจะมชวตเปนปบนพนดน ตวออนจะเจรญเตบโตและใชฟนเกาะตดกบผนงลาไส ทาใหเกดการเสยเลอดมากโดยเฉพาะในลกสนข

พยาธและการถายพยาธ ๑๑๙

รปท 8.1 วงจรชวตของพยาธไสเดอน

การจดการดแลสนข ๑๒๐

รปท 8.2 วงจรชวตของพยาปากขอ

พยาธและการถายพยาธ ๑๒๑

อาการ ถามพยาธเพยงเลกนอยจะไมแสดงอาการ แตถามมากพบทองเสยอจจาระสดา อาเจยน การดดซมอาหารลดลง โลหตจาง นาหนกลด ผวหนงอกเสบจากการไชผานผวหนงของตวออน

การรกษา จดประสงคของการรกษา คอ ฆาพยาธ แกไขภาวะโลหตจาง และ การยอยดดซมอาหารทผดปกต สนขตองถายพยาธเปนประจา เพอปองกนการตดพยาธซา

ยาทใหผลด คอ pyrantel pamoate, disophenol, mebendazole และ fenbendazole

พยาธแสมา (whipworm) สวนหนาของลาตวจะบางยาวเรยว แตสวนทายจะหนามาก ลกษณะคลายแสมา เมอกนอาหารจะใชสวนหวยดเกาะลงบนผนงลาไสและดดเลอด

การตดตอ เกดจากสนขกนไขพยาธเขาไป ตวออนจะฟกตวในลาไสเลกและไปเจรญเตบโตในลาไสใหญ ตวแกจะพบมากในสวนของไสตนและลาไสใหญ สนขทตดเชอจะปลอยไขพยาธไปกบอจจาระ ไขจะรอดชวตในสงแวดลอมเปนป (รปท 8.3 )

อาการ สนขจะทองเสย อจจาระมสดาและกลนแรง ขนหยาบ นาหนกลด ขาดนา (dehydration) และปวดในชองทอง ในระยะทเปนรนแรงมากๆ พบอจจาระปนเลอดสด ๆ โลหตจาง และตาย

การรกษา - ใหยาถายพยาธทใหผลด เชน pyrantel pamoate หรอ mebendazole

และควรถายพยาธซาทก 6 อาทตย - กาจดอจจาระในสวนหรอคอกสนขทกวน เพอปองกนการสะสมของ

ไขพยาธ

การจดการดแลสนข ๑๒๒

รปท 8.3 วงจรชวตของพยาธแสมา

พยาธและการถายพยาธ ๑๒๓

- คอกสนขควรแหงและสะอาดอยเสมอ

พยาธตวตด (tapeworm) ทพบมากในสนขคอ Dipylidium caninum ลาตวจะยาวมาก ตงแต 3 - 40 เซนตเมตร ประกอบดวย สวนหว ทยดตดอยกบผนงลาไส ลาตวประกอบดวยหลายปลอง (segment) โดยปลองสดทายซงเปนปลองทแกทสดจะถกขบออกมาในอจจาระสนข แตละปลองทขบออกมาจะมไขพยาธนบพนฟอง ปลองมสขาวหรอชมพบางครงปลองเดนไปมารอบทวารหนกหรอขนรอบทวารหนก

การตดตอ เกดจากสนขจะกนหมดทมไขพยาธเขาไป พยาธจะไมผานโดยตรงจากสนขไปยงสนข แตตองการพาหะ ( intermediate host ) เชน หมด หน กระตาย จงจก และปลา (รปท 8.4)

อาการ สวนมากจะเหนปลองของพยาธในอจจาระ ปลองจะมสชมพเหลองยาวประมาณ 0.63 - 1.27 เซนตเมตร ปลองสามารถหดตวไปมาได ปลองจะเหมอนกบเมดแตงกวา ตดสวนบนขน, ผวหนง, บรเวณทวารหนก ทาใหสนขคน ระคายเคองบรเวณกน และชอบเอากนไปถตามพน รองเจบปวด รวมกบการ ปวดชองทอง ทาใหออนแอ นาหนกลดได การรกษา ยาทใหผลดคอ praziquantel ถาในพนททมพยาธชกชมควรถายพยาธทก 6 อาทตย

การปองกน 1. ถายพยาธเปนประจา 2. ควบคมหมด 3. ปองกนไมใหสนขกนหน

การจดการดแลสนข ๑๒๔

รปท 8.4 วงจรชวตของพยาธตวตด

พยาธและการถายพยาธ ๑๒๕

พยาธหนอนหวใจ เปนพยาธตวกลมอกชนดหนง ตวสขาว คอนขางใหญ ตวผยาวประมาณ 15 เซนตเมตร ตวเมยยาวประมาณ 25 - 30 เซนตเมตร ตวเตมวยอาศยอยหวใจหองลางขวา สวนตวออนจะอาศยอยในเสนเลอดทวไป การตดตอ สนขจะตดพยาธโดยมยงเปนพาหะหรอโฮสตกงกลาง เมอยงดดเลอดสนขทเปนพยาธหนอนหวใจจะรบเอาตวออนระยะท 1 เขาไป และเจรญเตบโตเปนตวออนระยะท 2 และ 3 ในตวยง จากนนยงจะปลอยตวออนระยะท 3 ไปยงสนขตวอน ๆ หลงจากเขาสรางกายสนขประมาณ 4 เดอน จะพบตวเตมวยในหวใจ และตวเตมวยนจะปลอยตวออนสกระแสเลอดตอไป (รปท 8.5 ) อาการ สนขจะไอแหง ๆ เนองจากการระคายเคองของตวออนในกระแสเลอด สวนตวแกในหวใจจะรบกวนการทางานของหวใจและระบบไหลเวยนเลอด ทาใหหวใจหองลางขวาขยายใหญ สนขออนเพลย เบออาหาร ไมมแรง จะเหนอยงายโดยเฉพาะหลงออกกาลงกาย ตอมาการทางานของหวใจจะลมเหลว บวมนา

การรกษา จะประกอบดวย 2 ขนตอน คอ 1. กาจดพยาธตวเตมวย ขณะทาการรกษาไมควรใหสนขออกกาลงกาย เพราะอาจเปนการกระตนใหพยาธไปอดตนเสนเลอดทปอดได 2. กาจดพยาธตวออน จะกระทาหลงจากฆาตวแกแลวประมาณ 1 - 1.5 เดอน

การปองกน 1. ไมใหยงกดสนข 2. ใชยาปองกนอยางสมาเสมอ มทงแบบกน ฉด และหยอดลงบน

ผวหนง

การจดการดแลสนข ๑๒๖

รปท 8.5 วงจรชวตของพยาธหนอนหวใจ

พยาธและการถายพยาธ ๑๒๗

พยาธภายนอก ไร (Mites)

ไรทพบบอยในสนขม 3 ชนดคอ Demodex canis, Sarcoptes scabiei และ Otodectes cynotis ไร 2 ตวแรกเปนสาเหตของโรคขเรอนทผวหนงสนข สวนตวสดทายจะอาศยอยในชองหสนข ทาใหหอกเสบ และคน

ขเรอนดโมเดกซ (Demodicosis) เปนโรคผวหนงทเกดจากไรชนด Demodex canis (รปท 8.6) ซงปกตไรชนดนจะอาศยอยในรขมขน หรอทตอมไขมนของผวหนง และจะกนเนอเยอทตายแลวเปนอาหาร ตลอดชวตของไรจะอาศยอยบนตวสนข

การตดตอ โดยการสมผส อาการ ขนรวงบรเวณใบหนา ศรษะ แกม รมฝปาก รอบตา และขาหนา ขเรอนชนดนไมคอยคนหรออกเสบ ถาเจาของสนขไมทาการรกษา รอยโรคอาจจะกระจายไปยงสวนอนๆของรางกายและอาจมเชอแบคทเรยแทรกซอนทาใหเกดอาการคนและผวหนงอกเสบมหนองตามมา

การรกษา ประกอบดวยหลายขนตอนควบคกน เชน 1. ยากนหรอฉด : ivermectin 2. ยาอาบเชดผวหนง : amitraz

3. ยาปฏชวนะ กรณการตดเชอแบคทเรยแทรกซอน 4. ยาลดการคนและลดการอกเสบ

5. แชมพสาหรบโรคผวหนง

การจดการดแลสนข ๑๒๘

รปท 8.6 วงจรชวตของขเรอนดโมเดกซ

พยาธและการถายพยาธ ๑๒๙

ขเรอนซารคอพตค (Sarcoptic mange) เปนโรคผวหนงอกชนดหนง ทมสาเหตมาจากไร Sarcoptes scabiei (รปท 8.7 ) ซงเปนไรทอาศยอยใตผวหนงชน Stratum corneum ขเรอนชนดนจะคนมาก

รปท 8.7 วงจรชวตของขเรอนซารคอพตค

การจดการดแลสนข ๑๓๐

การตดตอ โดยการสมผส อาการ ขนรวงและคนมาก และมกพบบรเวณ หนาอก ผนงทอง ซอก

ขาหนบ ขอศอก และเขา การรกษา เชนเดยวกบขเรอนดโมเดกซ

ไรในชองห เกดจากไร Otodectes cynotis ซงอาศยอยในชองห (รปท 8.8) โดยจะอาศยกนเศษเนอเยอทตายแลวรวมทงขห ทาใหหอกเสบและมอาการคน

การตดตอ การสมผส อาการ สนขจะคนหมาก เกา สะบดศรษะ เมอเกามาก ๆ หจะบวมนา การรกษา

1. ยาฉด : ivermectin 2. ยาภายนอก : หยอดห โดยหยดลงบนผวหนง

หมด หมดเปนพยาธภายนอกทเปนปญหาทพบมากทสดของผเลยงสนข หมดเปนแมลงไมมปก ยาวประมาณ 1 - 2.5 มลลเมตร อาศยอยบนผวหนงสนข โดยใชสวนปลายของปากเจาะผวหนงดดเลอดเปนอาหาร หมดนอกจากจะทาใหผวหนงระคายเคองแลว นาลายหมดยงทาใหเกดอาการแพทเรยกวา Flea Allergic Dermatitis ; FAD และหมดยงเปนพาหะของพยาธตวตดอกดวย

การตดตอ วงจรชวตของหมด เรมจากไขหมดไปจนถงตวเตมวย ใชเวลาประมาณ 14 - 140 วน ขนกบสภาพแวดลอม เมอหมดตวเตมวยขนมาบนตวสนข จะดดเลอด ผสมพนธ และวางไข ไขหมดจะตกลงจากตวสนข และพฒนาเปนตวออนระยะตางๆ (รปท 8.9) เมอเปนตวเตมวย หมดจะออกหาทพกพง คอ บนตวสนข และอาศยอยประมาณ 2 เดอน

พยาธและการถายพยาธ ๑๓๑

รปท 8.8 วงจรชวตของไรในชองห

Ear mites may be found on body sites other than the ear canal. Animals become infested by passive contact with infested animals.

Adult Otodectes cynotis mite

Dog display effects of ear mite infestation in the ear canal inframation, redness, and swelling of canal structures

Normal canine

การจดการดแลสนข ๑๓๒

รปท 8.9 วงจรชวตของหมด

พยาธและการถายพยาธ ๑๓๓

อาการ สนขจะแสดงอาการคน เกา แทะและเลยอยางผดปกต โดยเฉพาะบรเวณสวนทายของลาตว โคนหาง การรกษา การกษาใหไดผลจาเปนตองกาจดทงหมดทอยบนตวสตว กาจดไข และตวออนของหมดทอยในสงแวดลอมดวย ยาอาจมหลายรปแบบ เชน อาบเชดผวหนง, แชมพ, ผงโรยตว และหยดลงบนผวหนง เชน

Revolution® เปนตน

เหบ เหบทพบบอยในสนขของประเทศไทย คอ เหบสนาตาล (brown dog ticks) เหบตวผและตวเมยขณะยงไมดดเลอดจะมลาตวขนาดใกลเคยงกน แตหลงจากดดเลอดแลวเหบตวเมยจะมขนาดใหญกวาตวผอยางเหนไดชดเจน การตดตอ วงชวตของเหบเรมจาก เหบผสมพนธบนตวสนข และดดเลอดอยางเตมท ตอมาเหบตวเมยจะหลนจากตวสนข และวางไขประมาณ 4000 ฟอง ตอเหบตวเมย 1 ตว (รปท 8.10) บนสงแวดลอมหลงจากวางไขเสรจตวเมยจะตาย ไขจะฟกเปนตวออน เมอสนขผานมา ตวออนกจะเกาะสนขเพอดดเลอดและลอกคราบ จนเปนตวเตมวย อาการ เนองจากเหบจะดดกนเลอดเปนจานวนมาก ทาใหสนขเสยเลอด โลหตจางและบรเวณทเหบกด จะระคายเคองทาใหสนขเกา เกดเปนโรคผวหนงได นอกจากนเหบยงเปนพาหะนาโรคหลายชนด เชน โรคไขเหบสนข (Canine Babesiosis), โรค Hepatozoonosis และโรค Canine Ehrlichiosis การรกษา การรกษาทถกตองและมประสทธภาพ จะตองทาการรกษาและควบคมเหบทงบนตวสนขและเหบทอาศยในสงแวดลอม การกาจดเหบบนตวสนข ทาไดหลายวธ เชน การอาบ, การหยดยาลงบนผวหนง, การฉดพน, แปง, แชมพ และปลอกคอ โดยสารเคม หรอยาฆาแมลงทกาจดเหบได สวนการ

การจดการดแลสนข ๑๓๔

กาจดเหบบนสงแวดลอม ใชสารเคมตวเดยวกบทใชบนตวสนข ฉดพนบรเวณทสนขอาศยอย เชน กรงสนข เปนตน

รปท 8.10 วงจรชวตของเหบ