การจดการดแลสนข ๑๙๘

การปฐมพยาบาลและการดแลสนขปวยทบาน (First aid and home care)

พสทธ สวรรณโชต

การปฐมพยาบาล เปนการชวยเหลอเบองตนแกสนข เพอลดการบาดเจบ และความ

รนแรงของอาการ รวมถงอาจชวยชวตสนขไดในกรณฉกเฉนกอน หรอในระหวางทกาลงนาสนขสงสตวแพทย อยางไรกตามการเสยเวลากบการปฐมพยาบาลมากเกนความจาเปนกอาจเปนผลเสยไดเชนเดยวกน ดงนนสงสาคญทตองทาตอไปโดยเรวคอการสงใหถงสตวแพทยใหเรวทสด

สงสาคญทควรทาเมอพบสนขทประสบอบตเหต 1. ประเมนอาการ 2. ชวยผายปอดในกรณสนขหยดหายใจ 3. ชวยนวดหวใจ ในกรณหวใจหยดเตน 4. หามเลอด 5. หลกเลยงการกระทบกระเทอนสวนทหกหรอบาดแผล

การประเมนอาการของสนขบาดเจบ ควรสงเกตสงตอไปนเพอประเมนอาการของสนข กอนลงมอใหความ

ชวยเหลอ 1. ถาสนขยงมสต ควรจะสงเกตถงบาดแผลวาตองมการหามเลอด

หรอไม 2. ถาสนขหมดสต ควรรบดสงตอไปนกอน

2.1 การหายใจ โดยสงเกตการเคลอนไหวของหนาอก

การปฐมพยาบาลและการดแลสนขปวยทบาน ๑๙๙

2.2 การเตนของหวใจ สามารถทาได 2 อยางคอ 1. ใชฝามอแตะลงไปบรเวณหนาอกในตาแหนงของหวใจ

(ตรงกบปมของขอศอก) 2. ใชการคลาจบชพจรทบรเวณโคนขาหลงดานใน

2.3 ตรวจดการตอบสนอง 1. การตอบสนองของตา

- หนงตา โดยใชนวแตะทหวตาเบาๆ ดวาสนขกระพรบตาหรอไม

- มานตา โดยใชไฟฉายสอง เมอโดนแสงชองมานตาควรจะหดเลกลง

2. การตอบสนองของปลายเทา โดยการหยกบรเวณองเทา (ผวหนงระหวางงามนวเทา) สงเกตดวาสนขชกเทาหนหรอไม

การชวยชวต ในกรณอบตเหตหรอไดรบสารพษ อาจทาใหเกดภาวะการหายใจและ

การทางานของหวใจลมเหลว ซงจาเปนตองใหการชวยเหลอแกไขอยางเรงดวน โดยการทาใหหวใจเตนใหม และสนขหายใจไดดวยตวเองโดยเรวทสด มฉะนนโอกาสรอดจะนอยมาก เนองจากสมองขาดเลอดไปเลยง และเกดการเสยหายของเนอเยอสมอง

ขนตอนในการปฏบตม 3 ขนตอน 1. เปดทางเดนหายใจ (Airway) เปนการชวยทาใหสนขหายใจได

สะดวกขน โดยการจบสนขนอนตะแคง และจดคอใหยดตรง เปดปาก ดงลนออกจากปาก เพอปองกนไมใหมวนลงไปอดหลอด

การจดการดแลสนข ๒๐๐

รปท 14.1 แสดงขนตอนการประเมนอาการของสนข กอนลงมอใหความชวยเหลอ A: เปดทางเดนหายใจ B: ตรวจการเตนของหวใจและชพจร C: ตรวจการตอบสนองของหนงตา D: ตรวจการตอบสนองของมานตา E: ตรวจการตอบสนองของปลายเทา

A

B

C D

E

การปฐมพยาบาลและการดแลสนขปวยทบาน ๒๐๑

ลม แลวลวงเอาสงแปลกปลอม (เชนนาลาย เสมหะ หรอเลอด) ออกจากชองปากและคอหอย

2. ชวยหายใจ (Breathing) เพอใหเกดการแลกเปลยนอากาศภายนอกกบภายในปอด และกระตนใหสนขหายใจเอง โดยใชมอรวบรอบจมกและปาก เปาลมเขาไปในชองจมกนาน 3 วนาท (สงเกตวาชอง อกควรขยายขน) หยดพก 2 วนาท (ในกรณทหวใจยงเตนอย) และทาซา

3. นวดหวใจ (Cardiac) เพอกระตนใหหวใจเตนใหม โดยการวางมอบนอกสนขหลงขอศอก (ตาแหนงของหวใจ) แลววางมออกขางทบ แลวกดมอทงสองลงโดยเอนตวไปขางหนา ทาตดตอกน 6 ครง หางกนครงละ 1 วนาท (ในกรณสนขเลกไมสามารถวางมอบนอกได ใหใชนวหวแมมอกบนวทเหลอวางบนอกคน ละขางแลวบบเปนจงหวะ) เมอนวดหวใจจนครบ 6 ครงแลว ใหผายปอดโดยวธปากตอจมก 1 ครง ทาเชนนสลบกนไปจนกวาหวใจจะเตนแลวจงผายปอดอยางเดยวจนกวาสนขจะหายใจไดเอง

จะเหนไดวาการชวยชวตนนกคอการทเราชวยทางานแทนสนขเพอใหมออกซเจน และเลอดไหลเวยนไปเลยงสมองไดในขณะทสนขไมสามารถควบคมไดดวยตวเอง เราตองทาตอเนองไปจนกระทงหวใจสามารถเตนไดเอง และสนขหายใจไดเอง

ขอพจารณาการหยดทาการชวยชวต ในกรณการนวดหวใจดาเนนไปแลวไมนอยกวา 10 นาท แตหวใจยง

ไมเตนเอง เราอาจจะตดสนใจหยดทาการชวยชวตได สวนในกรณทหวใจเตนอยแตยงไมหายใจ เราควรจะชวยผายปอดตอไปเรอยๆ จนกวาจะถงมอสตวแพทย

การจดการดแลสนข ๒๐๒

รปท 14.2 แสดงขนตอนการชวยชวตสนข A: เปดทางเดนหายใจ B: ตรวจการเตน

ของหวใจ C: ชวยหายใจหรอผายปอด D: นวดหวใจ

A

B

C D

การปฐมพยาบาลและการดแลสนขปวยทบาน ๒๐๓

สนขจมนา กรณนเกดขนไดคอนขางยากเนองจากสนขสามารถวายนาไดโดย

สญชาตญาณ แตในบางครงอาจพบในรายทปวยไมมแรงแลวพลดตกนา หรอในรายทวายออกไปจากฝงไกลๆ แลวหมดแรงวายกลบเขามา

การชวยเหลอ 1. เอาสงแปลกปลอมออกจากปากและ

คอหอยใหหมด 2. เอาหวหอยลงเพอใหนาไหลออกจาก

ปอด ในสนขเลกอาจจบขาหลงสอง ขางยกชขน และเหวยงเบาๆ สวน สนขขนาดใหญใหวางหวสนขตากวา ลาตวยกขาหลงขนใหสงทสดเทาทจะ ทาได เปนเวลานานอยางนอย 30 วนาท

3. ทาการผายปอดจนกวาสนขจะหายใจ ไดเอง และนาสงสตวแพทย

การสาลกกาซหรอควนจากไฟไหม

1. นาสนขออกไปสบรเวณทมอากาศบรสทธ และการถายเทอากาศด 2. ถาสนขหยดหายใจและหวใจหยดเตน ตองทาการชวยชวต 3. นาสนขสงสตวแพทยอยางรบดวน

รปท 14.3 แสดงการยกสนขเพอใหนาไหลออกจากปอด

การจดการดแลสนข ๒๐๔

การบาดเจบจากอบตเหตและรถชน

การเคลอนยายออกจากทเกดเหต

อยาลม มดปากสนขทกครงกอนจะเคลอนยายหรอสมผสกบสวนทบาดเจบเพอปองกนสนขกด

รปท 14.4 แสดงวธการมดปากสนข

ถาสนขไมสามารถลกเดนเองไดใหใชผาหมหรอแผนกระดานคอยๆ สอดเขาดานลางของตวสนขทาเปนเปลสาหรบหาม

ถาสนขเดนเองไดกชวยประคองสวนอก และบนทายใหสนขเดนไปอยในทปลอดภย หรออาจใชวธอมโดยชอนสวนอกและบนทาย ควรหนดานทมแผล บาดเจบ หรอขาขางทหกออกจากตวผอม

ขอควรคานง สนขทประสบอบตเหตอาจไดรบความกระทบกระเทอนภายในทาใหมการตกเลอดภายใน โดยทไมมแผลทสงเกตไดจากภายนอก

แผลเลอดออก (Bleeding) บาดแผลทมเลอดสแดงสดพงออกมาแสดงถงเสนเลอดแดงฉกขาด

ตองรบทาการหามเลอดเพอปองกนการสญเสยเลอดปรมาณมาก สวนเลอดสแดงคลาคอยๆ ซมเยมออกมาแสดงถงการฉกขาดของเสนเลอดดา ซงมกจะงาย

การปฐมพยาบาลและการดแลสนขปวยทบาน ๒๐๕

ตอการหามเลอดมากกวา อยางไรกตามในกรณทพบวามเลอดออกตองนาสงสตวแพทยโดยดวนไมวาจะทาการหามเลอดแลวหรอไมกตาม

รปท 14.5 แสดงวธการเคลอนยายสนขโดยใชผา

การหามเลอดสามารถทาไดโดยการใชมอการอบเหนอบรเวณแผลซงเปนการหามเลอดชวคราวในกรณฉกเฉน หรอการใชแรงกดทบรเวณแผล 3-5 นาท อาจใชนวมอกดไดในกรณทแผลไมใหญมากและสนขไมแวงกด ถาจะใหดควรใชการพนผากดแผล (Pressure bandage) ซงสามารถทาไดโดยใชผากอซ (gauze) ผาฝาย ผาเชดหนา พบใหเปนแผนวางปดไวทแผล กอนวางผาปดท

การจดการดแลสนข ๒๐๖

แผลควรทาแผลดวยครมทาแผลสดเพอปองกนไมใหผาปดแผลแหงตดกบบาดแผลในภายหลง จากนนใชผาพนทบไวใหกระชบไมแนนหรอหลวมจนเกนไป ในกรณทเลอดออกจนชมผาผนแรกใหใชผาอกผนวางทบไปอกชนหนง โดยไมตองเอาผาผนแรกออก เพอจะไดไมไปรบกวนขบวนการแขงตวของเลอด หลงจากพนแผลเสรจแลวตองคอยสงเกตวาอวยวะสวนปลายทอยตากวาจดทพนแผลลงไปมอาการบวมหรอไม ถาบวมแสดงถงการพนแนนเกนไปจนเลอดไมสามารถไหลเวยนได ควรคลายผาพนแผลออกเลกนอย ถายงไมหายบวมตองถอดผาพนแผลออก

รปท 14.6 แสดงวธการหามเลอดโดยการใชมอการอบเหนอบรเวณแผล

นอกจากการพนแผลแลว การหามเลอดอกวธหนงทอาจใชไดกคอการขนชะเนาะ (Tourniquets) ซงมกจะใชในกรณมเลอดออกมากบรเวณปลายขา โดยขนชะเนาะทเหนอบาดแผล การขนชะเนาะจะตองมการคลายทกๆ 10 นาทเพอเปดโอกาสใหเลอดไดไหลเวยนไปเลยงสวนปลายขาได ถงแมจะมการคลายบอยๆ แตบางครงกยงมโอกาสจะเกดการเสยหายของเนอเยอเนองจากการขาดเลอด ดงนนจงจาเปนจะตองรบนาไปพบสตวแพทยโดยดวน

ในสนขสวนใหญมกจะไมยนยอมใหขนชะเนาะ ดงนนการใชผาพนกดทบแผลจงเปนวธทนยมใชมากกวา

การปฐมพยาบาลและการดแลสนขปวยทบาน ๒๐๗

รปท 14.7 แสดงวธการหามเลอดโดยใชการพนผากดบาดแผล (Pressure bandage) หรอใชเพอชะลอการกระจายของพษง

กรณมเลอดออกทจมก ใหสงเกตวาเปนเลอดออกจากบาดแผลหรอเปนเลอดกาเดา ถาเปน

เลอดจากบาดแผลกอาจใชนวหวแมมอกดหามเลอด ถาเปนเลอดกาเดาใหใชผาชบนาเยนหรอผาหอกอนนาแขงวางโปะบนสนจมก ถาสนขไมยนยอมหรอแสดงอาการหงดหงดควรจะหยดกระทาการหามเลอดไมเชนนนแลวจะทาใหสถานการณแยลงไปอก ควรนาสนขไปพบสตวแพทยทนทเนองจากเลอดกาเดาไหลอาจมสาเหตไดตงแตเสนเลอดแดงในโพรงจมกแตก มสงแปลกปลอมในโพรงจมก หรอรนแรงจนถงเปนเนองอก และการไดรบสารพษกลมททาลายเมดเลอด เชน warfarin poisoning

ชอค (Shock) เปนกลไกการเปลยนแปลงทางสรรวทยาของรางกาย ทาใหเกดภาวะทปรมาณเลอดไมมเพยงพอกบการไหลเวยนไปตามเนอเยอตางๆ (โดยเฉพาะทบรเวณอวยวะสวนปลาย) ชวขณะ เกดการลมเหลวในการควบคมความดนและการไหลเวยนเลอด และสดทายหวใจกจะหยดเตน

การจดการดแลสนข ๒๐๘

สาเหตของ Shock 1. การไดรบบาดเจบรนแรง (ตกจากทสง, รถชน, ถกเตะ ฯลฯ) 2. เสยเลอดมาก 3. ทองเสยรนแรง 4. อาเจยนรนแรง 5. ถลอก, ฟกชาอยางรนแรง 6. เลอดเปนพษ (จากการตดเชอ หรอสารพษตางๆ) 7. ทองอด (bloat) เนองจากกระเพาะอาหารบดตว 8. โรคหวใจระยะทายๆ

อาการ เหงอกซด เยน, หายใจเรวแผว, ชพจรเตนเรวแตเบา, สนขอาจนอน

แนนง หมดสต, อณหภมรางกายลดตา ปลายเทาและใบหเหน ลนเหยวแหงยน

การชวยเหลอ - ควรปลอบใหสนขสงบ และหมผาใหอบอน - หามใหนาหรออาหารเดดขาด - นาสงสตวแพทยอยางรบดวน

แผลไฟไหมนารอนลวก (Burns and Scalds) เนองจากผวหนงสนขมขนปกคลมทาใหเราสงเกตความเสยหายของ

เนอเยอเนองจากไฟไหม นารอนลวกไดไมเดนชด ถาไมคลขนหรอตดขนออก แผลไฟไหมนารอนลวกทกนบรเวณกวางบนรางกายอาจเปนสาเหตใหเกดอาการอนๆ ตามมา เชน shock ขาดนา (dehydration) หรอมการตดเชออยางรนแรง ยงไปกวานนแผลไฟไหม นารอนลวก เปนแผลทสรางความเจบปวดรนแรงใหกบสนขมาก การสมผสบรเวณแผลจงตองกระทาอยางระมดระวง

การปฐมพยาบาลและการดแลสนขปวยทบาน ๒๐๙

การรกษา หลกในการรกษาคอลดความเสยหายของเนอเยอโดยการใชความเยนทนท เปนเวลาประมาณ 5-15 นาท ซงสามารถทาไดหลายวธ เชน - ราดบรเวณนนดวยนาเยนหรอจบสนบจมลงในนาเยนทนท - เปดนากอกใหไหลผานบรเวณนนเบาๆ - ใหผาชดนาเยนประคบ แตตองระวงไมใหเกดการถหรอขดบรเวณแผล

ขอพงระวง - หามถบรเวณแผลเพราะอาจทาใหเนอเยอเสยหายมากขน - หามทาครม หรอเจลทาแผล เพราะจะทาใหความรอนคงคางอย ซง

เปนการเพมความเสยหายของเนอเยอ ยงไปกวานนสนขจะเลยสงทเราทาแผล จะทาใหแผลลกลามยงขน

- หามดงหนงหรออะไรกตามทตดแผลอยออก เพราะจะทาใหเนอเยอฉกขาด อาจทาใหสญเสยนาและ shock ได

กาวตดขน ปลอยทงใหกาวแหงแลวใชกรรไกรตดขนบรเวณนนออก อยาพยายาม

ใชนายาหรอสารเคมใดๆ ลางเนองจากนายาลางจะเปนพษทาลายเนอเยอผวหนงได

อณหภมรางกายขนสง (Heat stress) หรอลมแดด สนขเปนสตวทมขนปกคลมทวรางกาย และไมมตอมเหงอเหมอน

มนษย ดงนนการระบายความรอนออกจากรางกายจะอาศยการหอบ (Panting) เปนหลก แตในขณะทอากาศรอนอบอาวมากๆ และบรเวณทสนขอยมการระบายอากาศไมด จะมผลทาใหสนขระบายความรอนออกจากรางกายไมทน สงผลใหมอณหภมรางกายสงขนกวาปกตมาก โดยเฉพาะในรายทถกกกขง และ

การจดการดแลสนข ๒๑๐

ไมไดกนนา หรอในสนขพนธหนาสนทมขอจากดในเรองการระบายความรอนออกทางการหายใจ เนองจากโพรงจมกเลกแคบ

อาการเรมตนทจะพบเหนไดคอ การหอบ และจะเพมอตราเรวขนเรอยๆ สนขจะซม มนาลายไหลออกมามาก หวใจ (ชพจร) เตนเรว เหงอกเปนสแดงสด ปลายเทา หว หจะรอน บางรายถายเหลวเปนนามเลอดปน อาจรนแรงถงหมดสตและตายได

การรกษา 1. เคลอนยายสนขไปยงทๆ มอากาศถายเทสะดวกและเยนกวา เชด

นาลายออกจากปากเพอหายใจสะดวก 2. จมตวสนขลงในนาเยน (ธรรมดา) หรอเปดใหนากอกไหลผานตว

และหว (อยาใหเขาจมก) หรอใชผาชบนาเยนเชดตว และใหสนขดมนาเองไดตามตองการ

3. นาสงสตวแพทย

บาดแผลจากของมคม - ถามเลอดออกมาก (เสนเลอดแดงฉกขาด) ใหทาการหามเลอดกอน - ถาเลอดคอยๆ ซมออกมาใหทาความสะอาดแผลเอาขนและสง

สกปรกออกจากปากแผล (อาจใชกรรไกรตดเลมขนรอบปากแผลออก) แลวลางแผลดวยนาสะอาด

- นาสงสตวแพทย - ในกรณทมบาดแผลทะลชองอก ตองรบใชผากดปดปากแผลใหแนน

เพอปองกนไมใหอากาศเขาสชองอก แลวนาสงสตวแพทยทนท - ถามแผลทะลชองทองมไสไหลออกมา ใหลางเอาสงสกปรก (ถาม)

ออกดวยนาสะอาดแลวยดกลบเขาไปในชองทอง พนปดปากแผลไวดวยผาสะอาดแลวนาสงสตวแพทยทนท

การปฐมพยาบาลและการดแลสนขปวยทบาน ๒๑๑

แผลถลอก - ทาความความสะอาดบาดแผลโดยใชนาสะอาด แลวทายาใสแผลสด

ฟกชา - ปกตแลวแผลฟกชาไมจาเปนตองใชยาทา - อยาใชยาทาถนวดทใชกบคนมาใชในสนข เพราะจะทาใหเกดการระคายเคองมาก

- พงระลกไวเสมอวาการพบรอยฟกชาจากภายนอกอาจเกดรวมกบการตกเลอดภายในได ถาสนขไมยอมเคลอนไหว หรอไมไดยนดวยขาทง 4 ใหพาไปพบสตวแพทย ทนท

รปท 14.8 แสดงวธการเชดทาความสะอาดแผล สงเกตทศทางการเชดจะเรมจากกลางบาดแผลออกไปหาขอบดานนอก (ตามลกศร)

แผลถกกดและสตวมพษ แผลถกกด

สนขกดกนมกจะพบบาดแผลบรเวณคอ หนาอก ใบหนา ห รเขยวททะลผวหนงจากภายนอกอาจดเหมอนไมรนแรง แตความจรงแลวเนอเยอและ

การจดการดแลสนข ๒๑๒

กลามเนอบรเวณใตผวหนงตรงนนอาจบอบชามาก และอาจทาใหเกดการตดเชอรนแรงตามมา ถาแผลกวางและลกควรนาไปพบสตวแพทย

การปฐมพยาบาลทาไดโดย 1. ทาการหามเลอดในกรณทมเลอดออกมาก 2. ตดขนบรเวณรอบปากแผลออก 3. ทาความสะอาดแผลดวนนาสะอาด และนายาฆาเชอ 4. ทาครมหรอขผงสาหรบแผลสด ปดปากแผล

แมลงตอย ผงและตวตอ ทาใหเกดการบวมและเจบปวด มกจะพบบรเวณองเทา ปาก และหนา

โดยเฉพาะถาถกตอยภายในปากและทาใหเกดการบวมของคอหอยจะทาใหหายใจไมออก สนขบางตวมอาการแพพษของผงและตวตอคอนขางรนแรง มการบวมตามใตผวหนงทวรางกาย อาเจยน ทองรวง หนาบวม คอบวม หายใจไมออก ตาย ดงนนตองรบนาสงสตวแพทยโดยเรว โดยเฉพาะในรายทถกตอยภายในชองปากและลาคอ

การดแลเบองตน 1. ถาเปนไปไดใหพยายามดงเหลกในออก 2. ใชนาแขงประคบบรเวณทบวมจะชวยลดอาการได 3. นาสงสตวแพทย

คางคกและตวบง คางคกจะหลงสารพษออกจากตอมทอยตามผวหนง ซงสารพวกนจะ

กอใหเกดความระคายเคองไปจนถงภาวะหวใจลมเหลวได สวนตวบงชนดมขนยาวกจะมสารทกอใหเกดความระคายเคองอยตามผว ลาตว และขน สนขมกจะ

การปฐมพยาบาลและการดแลสนขปวยทบาน ๒๑๓

ไดรบพษโดยการสมผสโดยเฉพาะบรเวณปาก ลน อาการ พษคางคก - นาลายไหลยด มานตาขยายกวาง ถาไดรบพษมาก

และทงไว นานอาจชกหมดสตและตายได พษตวบง - ทาใหเกดการระคายเคอง นาลายไหล มตมบวม

การดแลเบองตน 1. ใชนาสะอาดฉดลางบรเวณปากสนขทนท แตระวงอยาใหสนข

สาลก หรอกลนนาเขาไป (ใชกระบอกฉดพนสเปรยจะปลอดภยกวาใชสายยาง)

2. นาสงสตวแพทยทนท

งกด อาการทสงเกตไดและสงสยวาสนขอาจจะโดนงพษกด ไดแก ตวสน

ตนเตน อาเจยน นาลายไหลมาก มานตาขยาย หรอลมฟบลงทนททนใด ควรสารวจตามรางกายสนขวามรอยเขยว 2 รอยหรอไม ถาพบตองรบนาสงสตวแพทยทนท

ขอควรปฏบต 1. ปลอบสนขใหหายตนกลว 2. ลางแผลและบรเวณรอยกดดวยนาสะอาดมากๆ เพอลางเอาพษทตด

อยกบผวออก 3. หามกรดแผลใหกวาง หรอพยายามดดพษออก เพราะจะทาใหม

เลอดไหลเวยนมาทแผลมากขนเปนการเรงการกระจายพษ 4. ใชนาแขงประคบ เพอลดการไหลเวยนของเลอด 5. ถาถกกดบรเวณขา ควรใชผาพนรอบบรเวณนนใหแนน (รปท 112)

เพอชะลอการกระจายของพษ (การขนชะเนาะใชไมไดผล)

การจดการดแลสนข ๒๑๔

6. นาสงสตวแพทยทนทเพอฉดเซรมแกพษง

แมงกระพรนและหอยเมน อาการ สนขมกจะแสดงอาการเจบปวดอยางรนแรงภายหลงจากการเลนนา

ทะเล การดแลเบองตน 1. หาเหลกในและดงออก 2. ใหยาแกปวด (aspirin) 1 เมดตอนาหนกตว 30 กโลกรม 3. ใชแอมโมเนยเจอจาง 1 สวนตอนา 10 สวน ราดบรเวณทปวด 4. ทาใหรางกายสนขอบอน และนาสงสตวแพทย

สารพษ สารพษสามารถเขาสรางกายไดโดยการกน การหายใจ และซมผาน

ผวหนง แตทพบบอยๆ มกเกดจากการกน สนขทไดรบสารพษอาจมอาการนาลายฟมปาก อาเจยน ทองเสย เดนโซเซ กลามเนอกระตก ลมฟบ ชก และหมดสต

ขอควรปฏบต 1. เมอพบเหนสนขกาลงกนสารพษอย ใหควบคมสนขไว นาสนข

พรอมภาชนะบรรจสารนนสงสตวแพทยทนท 2. ในกรณทไมไดสงเกตเหนวาสนขกนสารพษหรอเปลา แตแสดง

อาการนาสงสยวาจะเกดจากสารพษ ใหนาสงสตวแพทยทนท 3. การทาใหอาเจยนทนท (ภายใน 1 ชวโมงหลงกนสารพษ) เปนการ

ลดปรมาณของสารพษทจะทาใหรางกายดดซมเขาไป แตมขอจากดวาสารทกนเขาไปนนตองไมระคายเคองตอเนอเยอทางเดนอาหาร

การปฐมพยาบาลและการดแลสนขปวยทบาน ๒๑๕

ไมเชนนนแลวยงจะเปนการไปเพมความรนแรงของพษ ทางทดทสดถาเราไมรวาสารชนดนนเปนอะไรกไมควรทาใหสนขอาเจยน ควรนาสงสตวแพทยทนท

ลกตาหลดออกมานอกเบา พบไดบอยในสนขพนธหนาสน ตาโปน เนองจากสนขกลมนมเบาตา

ตน เมอโดนกระแทกแรงๆ มโอกาสทลกตาจะหลดออกมานอกเบาได

การดแลเบองตน ใชผาสะอาดชบนาคลมลกตาไว แลวพาไปพบสตวแพทยทนท

การดแลสนขปวยทบาน

“Good nursing will often make the difference between success and failure. Its value is incalculable”

E. Allan & R. Blogg, 1992

ถงแมวาสนขมคณสมบตในการฟนตวจากการเจบปวยไดดมากเมอเทยบกบมนษย แตเจาของสนขกยงมสวนชวยสงเสรมใหการเจบปวยหายไดรวดเรวขน โดยการเอาใจใสดแลทดของเจาของ จดใหสนขปวยอยในสภาวะทสะดวก สบาย และเหมาะสม

สงสาคญทสด 3 อยางทตองคานงถง กคอ 1. การไดพกผอนและความสะดวกสบาย 2. การไดรบอาหารและนาอยางพอเพยง รปท 14.9 สนขปวยดวย

โรคตดเชอ

การจดการดแลสนข ๒๑๖

3. ไดรบยาครบตามทสตวแพทยสง โดยใหสนขปวยไดพกในสถานททอบอน และเงยบสงบ ไมรอนหรอ

เยนเกนไป มอากาศถายเทสะดวก ไมอบชน ปลอยใหสนขไดออกจากบานไดบอยกวาปกตเพอถายอจจาระ ปสสาวะ ออกกาลงกายเลกๆ นอยๆ เพอกระตนการเคลอนไหวของทางเดนอาหาร แตตองระวงไมใหออกกาลงกายหนกๆ หรอเลนเกมทตนเตนมากเกนไป

ลมโกรกและอากาศเยนเปนสงทควรหลกเลยงเปนอยางยง โดยเฉพาะพนบานบรเวณทสนขนอน ควรมสงรองนอนเพอทาใหรางกายอบอน

การใหอาหารควรใหคราวละนอยๆ แตบอยๆ อาหารควรเปนชนดทยอยงาย มรสชาด และกลนหอม นากนเพอชวยกระตนความอยากอาหาร แตในบางกรณ เชน มอาการทองเสย อาเจยน อาจจาเปนตองงดอาหาร หรอในบางครงถาจาเปนจรงๆ สนขไมยอมกนอะไรเลยอาจจะตองปอน (Force feeding) โดยการเลอกอาหารทเปนชนเลกๆ ปอนเขาปากในวธการเดยวกบการปอนยาเมด หรออาจใหอาหารเหลวในวธการเดยวกบการปอนยานา แตตองระมดระวงคอนขางมาก และตองแนใจวาสนขกลนอาหารไดไมอยางนนแลวอาหารเหลวอาจจะถกสาลกเขาไปในปอดได

ในกรณทสนขไมยอมกนอาหารและนาเลย อาจใชกลโคสละลายนาหรอใชนมปอน (ยกเวนในรายทองเสยหามปอนนมเดดขาด) โดยประมาณวาสนขควรไดรบนาอยางนอย 50 มลลลตรตอนาหนกตว 1 กโลกรมตอวน ซงควรจะแบงใหครงละนอยๆ เชน 4 ครงตอวน นอกจากนควรหยดวตามนรวมสาหรบเดก (multi-vitamin for children) 5-10 หยดลงในสงทปอนดวย ถาจะใหดกวานควรปรกษาสตวแพทยเพอจะไดวางแผนในการเลอกชนดอาหารใหเหมาะสมกบโรคและการรกษาควรคไปดวย

การปฐมพยาบาลและการดแลสนขปวยทบาน ๒๑๗

ถาสนขมอาการขาดนาหรอแหงนาตองนาสงสตวแพทยทนทโดยเฉพาะในรายททองเสย

หรออาเจยนรนแรง เพราะการสญเสยนาและอเลคโตรไลท

เนองจากทองเสย และอาเจยน อาจจะเปนสาเหตใหตายได

โดยเฉพาะลกสนข การไดรบการรกษาทถกตอง รวดเรว จะทาใหสตวมโอกาสหายเปนปกตไดเรว

ขน รปท 14.10 สนขปวยดวยอบตเหต

ภาวะมไขหรออาการเจบปวดสามารถใชยาแกปวดพวก Aspirin ในขนาด 10 มลลกรมตอนาหนกตว 1 กโลกรม หรอ 1 เมด (300 มลลกรม) ตอนาหนกตว 30 กโลกรม วนละ 2 ครง (เชา-เยน) ถาอาการไมบรรเทาลงควรไปพบสตวแพทย ในสนขบางตวจะแสดงอาการแพไดโดยมอาการอาเจยน เยอเมอกคลา เดนโซเซ ทรงตวไมได ใหหยดยาและไปพบสตวแพทยทนท

การปองกนสนขทารายตวเอง สนขทมอาการระคายเคองทตาหรอผวหนงหรอพวกทแผลผาตดกาลง

จะหายมกจะพยายามถ หรอกดแทะ หรอขวนเกาบรเวณนนๆ ทาใหแผลหายชาหรอไมหายสามารถปองกนไดโดยการใชปลอกสวมหวหรอทเรยกวา Elizabethan collarซงหาซอไดตามคลนกสตวแพทยหรออาจทาขนเองโดยใชแผนพลาสตกแขงกได

การจดการดแลสนข ๒๑๘

รปท 14.11 การใช ปลอกสวมหว หรอ Elizabethan collar