ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน...

88
ตอนที่ ๓ สารัตถธรรมจากชาดกเพื่อสร้างสรรค์สังคมไทย ชาดกคือเรื่องในอดีต ๕๔๗ ชาติของพระโคดมพุทธเจ้า สมัยเป็นพระโพธิสัตว์ บ�าเพ็ญบารมีท�าความดีอย่างยิ่งยวดเพื่อประโยชน์ตนและประโยชน์ผู้อื่น โดยมี เป้าหมายสูงสุดคือการบรรลุพระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ ตรัสรู ้เป็นพระสัมมา- สัมพุทธเจ้า ซึ่งบารมีหรือความดีที่บ�าเพ็ญนั้นสรุปลงได้ ๑๐ ประการ เรียกว่า ทสบารมี จัดเป็นพุทธการกธรรมคือธรรมที่ท�าให้เป็นพระพุทธเจ้า ดังที่ได้น�าเสนอ รายละเอียดแล้วในข้างต้น ในที่นี้ จะน�าเสนอแก่นธรรมจากชาดกก็คือ ธรรม ๑๐ ประการนี้ ทั้งในด้านเนื้อหาสาระ ตัวอย่างวิธีการบ�าเพ็ญในชีวิตประจ�าวันและ แนวทางการประยุกต์มาเพื่อสร้างสรรค์สังคมไทย โดยแบ่งเนื้อหาเป็น ๔ เรื่อง ดังนี้ เรื่องที่ ๑ ทสบารมีกับการสร้างอัธยาศัยพระโพธิสัตว์ ทสบารมีคือ ๑) ทาน การให้ ๒) ศีล งดเว้นท�าชั่วและมีระเบียบวินัย ๓) เนกขัมมะ หลีกจากกามารมณ์ ๔) ปัญญา ความรอบรู้โลกและชีวิต ๕) วิริยะ ความเพียร ๖) ขันติ ความอดทน ๗) สัจจะ ความจริงจังจริงใจและจริงการ ๘) อธิษฐานะ ความมั่นคงแน่วแน่ ๙) เมตตา ความรัก ๑๐) อุเบกขา ความเที่ยงธรรมเป็นกลาง

Transcript of ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน...

Page 1: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

ตอนท ๓

สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ชาดกคอเรองในอดต๕๔๗ชาตของพระโคดมพทธเจาสมยเปนพระโพธสตว

บ�าเพญบารมท�าความดอยางยงยวดเพอประโยชนตนและประโยชนผอน โดยม

เปาหมายสงสดคอการบรรลพระอนตตรสมมาสมโพธญาณตรสรเปนพระสมมา-

สมพทธเจา ซงบารมหรอความดทบ�าเพญนนสรปลงได ๑๐ ประการ เรยกวา

ทสบารม จดเปนพทธการกธรรมคอธรรมทท�าใหเปนพระพทธเจา ดงทไดน�าเสนอ

รายละเอยดแลวในขางตน ในทน จะน�าเสนอแกนธรรมจากชาดกกคอ ธรรม๑๐

ประการน ทงในดานเนอหาสาระ ตวอยางวธการบ�าเพญในชวตประจ�าวนและ

แนวทางการประยกตมาเพอสรางสรรคสงคมไทยโดยแบงเนอหาเปน๔เรองดงน

เรองท ๑ ทสบารมกบการสรางอธยาศยพระโพธสตว

ทสบารมคอ

๑)ทานการให

๒)ศลงดเวนท�าชวและมระเบยบวนย

๓)เนกขมมะหลกจากกามารมณ

๔)ปญญาความรอบรโลกและชวต

๕)วรยะความเพยร

๖)ขนตความอดทน

๗)สจจะความจรงจงจรงใจและจรงการ

๘)อธษฐานะความมนคงแนวแน

๙)เมตตาความรก

๑๐)อเบกขาความเทยงธรรมเปนกลาง

Page 2: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

150 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ธรรมทง ๑๐ ประการน มทงความมคณธรรมและจรยธรรมมความส�าคญ

ในฐานะเปนหลกการท�าความดของผตงประณธานทจะเปนพระโพธสตวเพอใหบรรล

ความเปนพระสมมาสมพทธเจา

เพราะเหตไรธรรมทง๑๐ประการนจงเรยกวาพทธการกธรรม(ท�าใหเปน

พระพทธเจา) ? เพราะเหตไรพทธการกธรรมจงประกอบดวยทานศล เนกขมมะ

ปญญาวรยะขนตสจจะอธษฐานะเมตตาและอเบกขา?พระพทธเจาในอดต

หลายพระองคกอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในชาตนนๆ ไดตงประณธานเปน

พระโพธสตวบ�าเพญธรรมหลายขอและไดศกษาวจยมาแลวอยางรอบดานจงได

ขอสรปตรงกนวา ธรรม ๑๐ ประการ หรอทสบารมนแหละคอพทธการกธรรม

(ธรรมทท�าใหเปนพระพทธเจา)คนมทานประจ�าใจไมตระหนถเหนยวไมคดจะเอา

มแตจะใหนน คนมทานประจ�าใจเชนนยอมท�าการใหญไดทกอยาง ถาคดแตจะให

โดยไมมเงอนไขกสามารถท�างานใหญไดทกอยางพระโพธสตวพรอมทจะใหโดยไมม

เงอนไขอยแลว

คนมศลทงในสวนทจรยธรรมเชนศล๕ศล๘ศล๑๐หรอศลจ�านวนมากกวาน

ทงในสวนการจดระเบยบตวเองใหเรยบรอยดานกายและวาจา(อนทรยสงวร)ทงใน

สวนการประกอบอาชพสจรตและยตธรรม(อาชวปารสทธ)ทงในสวนการจดระเบยบ

ใชสอยเครองอปโภคบรโภค(ปจจยสนนสสตะ) เมอมความเรยบรอยครบ๔ดานน

(จตปารสทธศล)กพรอมทจะท�าการได เมอส�ารวจดตวเองอยางถวนถแลวกไมม

ขอเสยหายทจะต�าหนตวเอง ท�าใหเกดความมนใจพรอมทจะท�างานใหญ คนอน

กไมเหนขอเสยหายในคนทมศลนนท�าใหทกคนศรทธาและเลอมใส

คนทมเนกขมมะ(หลกออกจากกาม-บวชใจ)เปนเจาเรอนนนยอมมใจปลอดโปรง

ไมยดมนถอมนกามคณ กามารมณ(อารมณหรอสงทนาใครนาพอใจ)ทงหลายไมมา

รบกวนจตใจท�าใหวนวายร�าคาญใจเมอจตเปนอสระจากกามเชนนชวตยอมมแต

ความเบาสบายเทยวสญจรจารกไดอยางไรขอกงวลจตใจกวางเหมอนทองนภากาศ

Page 3: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

151ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

เยนเหมอนน�าในมหานท หนกแนนเหมอนแผนดน และออนควรแกการใชคด

การงานเหมอนกระสอบหนงแมวคนมจตใจเชนนยอมพรอมทจะท�าการใหญ

คนมปญญามองชวตของตวเองทะลปรโปรงมองชวตของคนอนทะลปรโปรง

ทงในอดตชาต อนาคตชาต และปจจบนชาต และมองปรากฏการณภายนอกได

รอบดาน เชอมโยงเหตเขาดวยกนไดทงหมด โยงจากผลไปหาเหตได โยงจากเหต

มาผลไดคนเชนนยอมสามารถท�าการใหญไดทกอยาง

คนมวรยะความเพยร มความกลาแกรงไมทอถอยในการประกอบกจ

มองภาระหนาททงยากและงายเทาเทยมกนคอตองรบผดชอบท�าใหส�าเรจมองภาระ

หนาททงเลกและใหญเทาเทยมกนคอ ตองจดการใหส�าเรจเพอประโยชนสขของ

ชาวโลกการด�าเนนชวตทงหมดคองานเพอชาวโลกเทานนจงไมมความเหนดเหนอย

ในการท�างาน งานคอชวต ชวตคองาน ลมหายใจคองาน และงานคอลมหายใจ

อปนสยมแตความกลาแกรงไมยนยอทอถอย คนมวรยะเชนนยอมพรอมทจะท�า

การใหญไดทกอยาง

คนมขนตเปนเจาเรอน(มขนตประจ�าใจ) อดทนความเจบปวดทางกายและ

ความทกขทางใจอดทนตอความยากล�าบากทางกายและทางใจเชนเกดอบตเหต

รางกายถกกระทบไดรบบาดเจบกไมรองโอดโอยเกนเหต เกดโทสะขนเพราะเหต

ปจจยบางอยางกไมแสดงอาการเกรยวกราดจนเสยทรง อากาศรอนหรอหนาวกไม

แสดงอาการรอนหรอหนาวเกนเหต ใชขนตธรรมอดทน อดกลน และอดออมไว

ไมใหปรากฏเปนทสงเกตเกนไปคนมขนตธรรมเชนนยอมพรอมทจะท�าการใหญได

ทกอยาง

คนมสจจะเปนเจาเรอนมสจจะเปนธงมความจรงใจคอซอสตยสจรตจรงวาจา

คอพดจรงท�าจรง ท�าตามทพดและพดตามทท�า เปลงวาจา ดานจตใจกซอสตย

เทยงธรรมดานวาจากจรงไพเราะเปนประโยชนดานการกระท�ากส�าเรจตามนโยบาย

วตถประสงคทกประการ ท�าใหเกดความเชอมนแกคนทวไป คนมสจจะเชนน

ยอมสามารถท�าการใหญไดทกอยาง

Page 4: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

152 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

คนมอธษฐานะคอมนคงแนวแนตอจดหมายไมหวนไหวแมมภยหรอปญหา

อปสรรคมาขดขวางยดมนตอเปาหมายไมคลอนแคลนกาลผานไปนานเทาใดกยง

คงม งมนตามเสนทางเดนไปสจดหมายอยางนน คนมอธษฐานะมนคงเหมอน

เสาระเนยดและภเขาศลาแทงทบเชนนยอมพรอมทจะท�าการใหญส�าเรจไดทงหมด

คนมเมตตาเปนเจาเรอน มความรกสตวโลกทกชนดโดยไมแบงแยก ไมม

เงอนไขในความรก แผเมตตาอยตลอดเวลา ไมมความอดอดขดเคองแมประสบ

โลกธรรมอนฏฐารมณ(สงทไมนาพอใจ) มน�าใจเออเฟอหวงหาอาทรตลอดเวลา

ใหความรกเทาเทยมกนทงแกญาตสนทมตรสหายและคนทเปนศตร คนมเมตตา

เชนนยอมสามารถท�าการใหญได

คนมอเบกขาเปนเจาเรอนคอยสอดสองสงเกตการณใกลชดเปนกลยาณมตร

ในยามฉกเฉน วางใจเปนกลางไมเอนเอยงไปตามกเลสมความชอบใจเปนตนหรอ

ปลอยใหวถชวตของสตวโลกเปนไปตามกรรมทไดกระท�าไวโดยแผเมตตาและกรณา

ใหสตวเหลานนเกดสมมาทฏฐกลบตวกลบใจเปลยนชวเปนดและมวรยะอตสาหะ

ทจะสรางคณความดในอนาคตอนใกล คนมอเบกขาเชนนยอมสามารถท�าการใหญ

ส�าเรจไดทกอยาง

ทสบารมเปนทงคณธรรมและจรยธรรมบางขอธรรมเปนคณธรรมบางขอธรรม

เปนจรยธรรมบางขอธรรมเปนทงคณธรรมและจรยธรรมดงนทานทเปนอปนสย

ภายในจดเปนคณธรรมทแสดงออกโดยการใหจดเปนจรยธรรมศลจดเปนจรยธรรม

เนกขมมะทเปนอนสยภายในจดเปนคณธรรมทแสดงออกโดยการถอบวชอนาคารก

(คนไมมเรอน)จดเปนจรยธรรมปญญาวรยะขนตสจจะอธษฐานะเมตตาและ

อเบกขาเหลานจดเปนคณธรรมเนอหาทแสดงถงความส�าคญของขอธรรมแตละอยาง

ทจ�าเปนกบฐานะและบทบาทของพระโพธสตวดงตอไปน

Page 5: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

153ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ทานกบอธยาศยพระโพธสตว

นยส�าคญแหงทานท�าใหผประกาศตวเปนพระโพธสตวมคณสมบตพรอมทจะ

เปนพระพทธเจากอยบนหลกการทวา คนทจะเปนผน�าโลกตองมอปนสยจตใจ

ใฝอยกบการใหทจะท�าใหเปนทรกของคนทงหลายดงพทธภาษตวา“ททมาโนปโย

โหต ผใหยอมเปนทรก” แตทานคอการใหนเปนเรองท�าไดยากส�าหรบคนทวไป

เพราะนสยของมนษยกคอมจฉรยะความตระหนถเหนยวคนสวนมากไมอยากเสย

มแตอยากได คนทมนสยอยากใหโดยไมอยากไดสงตอบแทนจงไมใชคนธรรมดา

ผประกาศตนเปนพระโพธสตวไมใชคนดธรรมดาทมอยทวไป บางยคบางสมยอาจ

ไมมคนอธยาศยกวางใหญอยางนไมไดดวยซ�าไป ทกคนมสทธประกาศตนเปน

พระโพธสตวแตไมใชทกคนทจะเปนพระโพธสตวไดจรงๆเพราะ

๑)อธยาศยจตใจไมกวางใหญขนาดทจะเปนได

๒)การฝกฝนอบรมอปนสยจตใจในทานไมประสบความส�าเรจในระดบทจะ

เปนพระโพธสตวได

ทานคอการใหมหลายนย หมายถงการใหวตถสงของเครองอปโภคบรโภค

เรยกวาอามสทานหมายถงการใหอภยใหความรใหก�าลงใจใหค�าแนะน�าสงสอน

หรอใหนามธรรมอนๆเรยกวาธรรมทานไมวาจะเปนการใหแบบไหนท�าไดยากทงนน

เพราะธรรมชาตของมนษยสวนมาก จะถอวาการใหคอการเสยอะไรบางอยางไป

คนทมพนฐานจตใจประกอบดวยทาน และยดถอการใหเปนธงในการด�าเนนชวต

เทานนจงจะสรางอธยาศยการใหแบบพระโพธสตวไดจรงอยการใหปรากฏใหเหน

ทวไปในสงคมโลกในสงคมทนบถอพระพทธศาสนาพทธศาสนกชนกถอปฏบตทาน

ศลภาวนาอยเปนประจ�าแมในสงคมทนบถอศาสนาอนๆหลกแหงการใหกถอปฏบต

โดยทวไป แตการใหของคนเหลานนสวนมากเปนการใหเพอได เชน ในการกลาว

ค�าถวายทานของพทธศาสนกชนตอนทายจะมค�าวา“อตถายหตายสขายแปลวา

เพอประโยชนเพอเกอกลเพอความสข”หมายถงเพอประโยชนเกอกลเพอความสข

Page 6: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

154 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

แกตนเองหรอในกรณของเศรษฐระดบโลกตงมลนธเพอการกศลการบรจาคทรพย

ชวยเหลอผยากไรกยงคดถงประโยชนของตวเองอยไมลกษณะใดกลกษณะหนงเชน

เมอตวเองมเพยงพอแลวกใหแกคนอนเพอใหชาวโลกยกยองเชดชสรรเสรญเพอให

ตวเองเกดความสบายใจ เพอแกปญหาความยากจนของชาวโลก ซงทายทสดกจะ

เปนผลท�าใหตวเองสบายใจดวย การใหลกษณะอยางนไมไดสรางอธยาศยแบบ

พระโพธสตวไมใชการบ�าเพญทานในฐานะเปนทานบารมแตเปนการใหแบบธรรมดา

ทวไปเนองจาก

๑)มความหวงทจะไดรบผลตอบแทนในลกษณะใดลกษณะหนงอย

๒)ความไมมนคงไมแนนอนกมอยจากปจจยแทรกซอนเชนเมอธรกจไดก�าไร

นอยหรอมคาใชจายเพอการนนการนเพมขนอาจไมมความคดทจะบรจาคเลยกได

ดงนนการใหทจะสรางอธยาศยแบบพระโพธสตวจงเปนการใหทไมมเงอนไข

ใดๆ เปนการใหทไมมขอบเขตครอบคลมทกมต ดงพทธภาษตวา “พงสละทรพย

เพอรกษาอวยวะเมอจะรกษาชวตกพงสละอวยวะเมอค�านงถงธรรม(ความถกตอง)

พงสละทรพยอวยวะและชวตแมทกอยาง”แมสถานการณทจะท�าใหสละสงนนๆ

ยงไมมาถงกมอธยาศยพรอมทจะสละไดตลอดเวลา ในกรณธรรมทานกเชนกน

การทจะสรางอธยาศยแบบพระโพธสตวได บคคลนนจะตองสรางอธยาศยเหลาน

ตลอดเวลาเชนอธยาศยในการใหความเคารพนบถอออนนอมถอมตน(อปจายนะ)

การใหความชวยเหลอดานตางๆ(เวยยาวจจะ) การใหคณความดหรอผลงานหรอ

ยกใหเปนผลงาน(ปตตทาน) การใหความชนชมยนดตอความส�าเรจของคนอน

(ปตตานโมทนา) การใหค�าแนะน�าสงสอนหรอใหความรหรอใหก�าลงใจในลกษณะ

ตางๆการด�าเนนชวตเรมตนดวยการใหเปนผน�ากท�าหนาทอยางไมรจกเหนดเหนอย

นกคอการเสยสละความสขสวนตนเพอประโยชนสขของคนอนเมอเกดปญหาขนก

น�าหนาอาสารบผดชอบ นกคอการเสยสละความสบายสวนตนเพอความสบาย

สวนรวมนแหละคอวถชวตของพระโพธสตวเมอมเหตขดของทตองใชก�าลงกายหรอ

Page 7: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

155ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ก�าลงสตปญญาเขาแกไขผประกาศตนเปนพระโพธสตวกอาสาน�าหนาเขาแกไขเหต

ขดของนนเมอมเหตขดของทตองใชจายทรพยสนเพอแกไขเขากอาสาทจะหาทรพย

มาเพอแกไขเหตขดของนนคนดทพรอมจะเสยสละไดทกอยางเชนนยอมพรอมทจะ

เปนผน�าชาวโลกและชาวโลกกพรอมทจะใหเปนผน�าเขา เมอสรางอธยาศยใฝทาน

ไดถงขนนแลวจงมคณสมบตสมบรณพรอมทจะเปนพระสมมาสมพทธเจา

ศลกบอธยาศยพระโพธสตว

นยส�าคญแหงศลท�าใหผประกาศตวเปนพระโพธสตวมคณสมบตพรอมทจะ

เปนพระพทธเจากอยบนหลกการทวา คนทจะเปนผน�าโลกนนตองมอปนสยจตใจ

ใฝอยกบศลอยางบรสทธบรบรณ

“ศล” คอความประพฤตดทางกายและวาจา การรกษากายและวาจาให

เรยบรอยการควบคมกายและวาจาใหตงอยในความดงามการรกษาปกตภาวะของ

ตนตามระเบยบวนยการฝกหดกายและวาจาใหดยงขนความสจรตทางกายวาจา

และอาชพนยดงกลาวนครอบคลมทงศลทางศาสนาและศลคอวนยทเปนระเบยบ

กฎเกณฑหรอกฎหมายบานเมอง การด�ารงวถชวตตามนยแหงศลดงกลาวอยาง

บรสทธบรบรณนคออธยาศยแบบพระโพธสตว

ค�าวา “บรสทธ” หมายถงปฏบตตามไมลวงละเมดศล ศลสกขาบทนนๆ

ไมขาด ไมทะล ไมดาง ไมพรอยถอปฏบตอยางเครงครดไมวาจะอยในสถานการณ

ทบบคนอยางหนกเปนเหตใหลวงละเมดศลสกขาบทกยงรกษาความบรสทธแหงศล

ไวไดเชนในสถานการณทถกท�ารายกไมท�ารายโตตอบเพราะจะท�าใหลวงละเมดศล

เหนทรพยสมบตของผอนตกอยหรอวางอยในทลบตากไมลกทรพยนน แมจะเกด

ความอยากไดกขมความอยากไวไมลกทรพยนน ในสถานการณทจะเปนเหตให

พดเทจพดค�าหยาบพดสอเสยดหรอพดเพอเจอกมสตระงบยบยงไวได ในระดบท

ละเอยดขนไปอกค�าวา“บรสทธ”หมายถงมความสจรตดงามตามหลกกศลกรรมบถ

๑๐ประการประกอบดวย

Page 8: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

156 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

๑)เวนจากการฆาสตว

๒)เวนจากการถอเอาสงของทเจาของเขามไดให

๓)เวนจากการประพฤตผดในกาม

๔)เวนจากการพดเทจ

๕)เวนจากการพดสอเสยด

๖)เวนจากการพดค�าหยาบ

๗)เวนจากการพดเพอเจอ

๘)ไมเพงเลงอยากไดของของเขา

๙)มจตไมพยาบาท

๑๐)มความเหนชอบ

ค�าวา“บรบรณ”หมายถงถอปฏบตดวยความส�ารวมระวงตามศลครบถวน

๔มตประกอบดวย

๑)ศลทเปนขอหรอสกขาบท

๒)ศลคอการจดระเบยบกายและวาจาใหเรยบรอย คอการจดระเบยบตา

หจมกลนกายใจของตวเองใหมความสงบสะอาดสบายระวงไมใหเกดความ

ไมดงามขนขณะเมอรบรโลกภายนอก ใหมสตก�าหนดรตลอดเวลาวาควรจดเอง

อยางไรใหเหมาะสมดงามสมฐานะเบาสบายไมขดเคองหรอหลงระเรงจดตวเอง

ใหดดทงภายในและภายนอก ใหรวากาลไหนควรบงคบตวเองไมใหไหลไปตาม

กระแสโลกกาลไหนควรใหรางวลตวเองใหไหลไปตามกระแสโลก

๓)ศลคอการจดระเบยบวถชวตดานการประกอบสมมาอาชพเปนสจรต

๔)ศลคอการบรโภคใชสอยเครองอปโภคบรโภคดวยความเปนระเบยบ

เรยบรอย

การถอปฏบตศลเพอสรางอธยาศยพระโพธสตวตองบรสทธบรบรณอยางน

ไมมรอยขาดรอยทะลรอยดางและรอยพรอยในกายและวาจาทจะใหเปนขอต�าหนได

Page 9: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

157ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ตวเองกต�าหนตวเองไมได คนอนกต�าหนไมได เชน กายสจรต นอกจากไมฆาสตว

ไมลกทรพย ไมประพฤตผดในกามแลว กยงถอปฏบตใหละเอยดยงขนไปอก

ไมเบยดเบยนสตวใหไดรบความเดอดรอนทางกายและทางใจ ไมเอารดเอาเปรยบ

ผอนดานทรพยสนเครองอปโภคบรโภค ถอหลกวาการไดทรพยสนมานนตองเปน

ไปดวยความสจรตและยตธรรม ดานวจสจรต นอกจากจะไมเปนค�าเทจ ไมเปน

ค�าหยาบ ไมสอเสยด ไมเพอเจอแลว ยงเปนค�าพดหรอการสอสารทเปนไปอยาง

เปนระบบระเบยบถกกาละและเทศะไมกอความเดอดรอนทงแกตนและคนอน

ดานมโนสจรต นอกจากไมโลภอยากไดของคนอน ไมพยาบาทปองรายผอนและ

เหนถกตองตามท�านองคลองธรรมแลวยงมอธยาศยเสยสละแบงปนใหอภยตลอด

เวลา และมความคดเชงบวกตลอดเวลา ความบรสทธบรบรณแหงศลดงกลาวน

เปนเหตใหเมอนกถงการแสดงออกทางกายและวาจาของตนกท�าใหมความโลงใจ

เบาใจ ฟใจ อมใจและสงบใจ มศลพฒนาถงขนอรยศล มศลเปนวถชวต มศลเปน

พนฐานในการด�าเนนชวต เปนตนแบบดานการถอปฏบตศลความบรสทธบรบรณ

แหงศลเปนฐานท�าใหมความมนคงทางจตใจพรอมทจะด�ารงต�าแหนงใหญและพรอม

ทจะท�างานใหญ ผเหมาะทจะน�าโลกจงตองมคณสมบตดานศลครบถวนสมบรณ

ทงศลทเปนหลกศาสนาและศลคอวนยทเปนหลกของบานเมอง

เนกขมมะกบอธยาศยพระโพธสตว

นยส�าคญแหงเนกขมมะท�าใหผประกาศตวเปนพระโพธสตวมคณสมบตพรอม

ทจะเปนพระพทธเจากอยบนหลกการทวา คนทจะเปนผน�าโลกนนตองมอปนสย

จตใจใฝอยกบการหลกออกจากกามตลอดเวลา จงจะท�าใหชวตเบาสบายมความ

คลองแคลวไมพะวงหนาหวงหลงวาจะไดกามหรอจะเสยกามหรอไมกามท�าใหชวต

รงรงซงไมเหมาะกบผน�าโลกโดยเฉพาะวตถกามเปนสงทน�าอนตรายมาสตวรอบดาน

ยงเสพยงตดยงตดยงเหนดเหนอย เปรยบเหมอนกระดกโคทช�าแหละเอาเนอออก

หมดแลวโยนใหสนขกดแทะซงไมรจกอมยงแทะยงหวกระหายมากขนเหนดเหนอย

มากขน

Page 10: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

158 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

กามน�าอนตรายรอบดานมาส คนครอบครอง เปรยบเหมอนนกเหยยว

เปนตนคาบชนเนอบนไปฝงนกเหยยวเปนตนพากนโผบนเขาไปรมจกทงชนเนอนน

ถานกเหยยวเปนตนนนไมรบปลอยชนเนอนนมนอาจถงตายได

กามเปรยบเหมอนคบหญาทตดไฟลกโชน คนถอคบหญาทไฟตดลกโชน

เดนทวนลมถาไมรบปลอยคบหญานนไฟกจะไหมมอหรออวยวะอาจถงตายได

กามเปรยบเหมอนหลมลกเตมดวยถานเพลงแดงฉานคนทหมกมนอยในกาม

เปรยบเหมอนชายถกจบโยนลงไปในหลมถานเพลงนนยอมถงแกความตายแนนอน

กามเปรยบเหมอนความฝน มแตความเปนมายา ไมแนนอนไมยงยน

กามเปรยบเหมอนทรพยทหยบยมเขามารอวนทเจาของจะมาทวงคน กามเปรยบ

เหมอนตนผลดกคนหมกมนในกามเปรยบเหมอนคนทปนขนไปเกบผลไมในขณะท

มอกคนหนงก�าลงเอาเลอยตดตนไม ซงเมอตนไมลมลง ชายทอยบนตนไมยอมจะ

ถงแกความตายถาชายคนทอยบนตนไมนนไมรบลงมาอาจถกตนไมทบตายได

“กาม”มอนตรายอยรอบดานในขณะเดยวกนกม“กามคณ”คอจดดงดด

มนษยใหวงเขาหาตลอดเวลาการหลกออกจากกามไดทเรยกวา“เนกขมมะ”จงท�า

ใหพระโพธสตวมคณสมบตเหมาะทจะเปนผน�าชาวโลกอยางแทจรง ในวถชวตของ

พระโพธสตวมชวงของการถอปฏบตเนกขมมะควบคไปกบการถอปฏบตบารมขอ

อนๆตลอดเวลานนคอการสมาทานรกษาอโบสถศล(ศล๘)ซงสาระของศลสกขาบท

ขอท๓มวา“อพรหมจรยาเวรมณสกขาปท�สมาทยามแปลวาขาพเจาขอสมาทาน

สกขาบทคองดเวนการประพฤตผดพรหมจรรย-การประพฤตไมประเสรฐ” ค�าวา

“เวนขาดจากการประพฤตผดพรหมจรรย” หมายถง เวนจากการมเพศสมพนธ

(หรอเสพกามหรอเสพเมถนตามภาษาพระ)นอกจากเวนจากการมเพศสมพนธแลว

การถอสมาทานรกษาอโบสถศลยงท�าใหมโอกาสงดเวนจากการยงเกยวกบกาม

ในรปแบบอนๆดงสาระของศลสกขาบทขอ๗วา“นจจคตวาทตวสกทสสนมาลา-

คนธวเลปนธารณมณฑนวภสนฏานาเวรมณสกขาปท�สมาทยามแปลวาขาพเจา

Page 11: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

159ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ขอสมาทานสกขาบทคองดเวนจากการฟอนร�าขบรองบรรเลงดนตรดการละเลน

อนเปนขาศกตอพรหมจรรยการทดทรงดอกไมของหอมและเครองลบไลซงใชเปน

เครองประดบตกแตง”และดงสาระของศลสกขาบทขอ๘วา“อจจาสยนมหาสยนา

เวรมณสกขาปท� สมาทยาม แปลวา ขาพเจาขอสมาทานสกขาบทคอเวนจาก

ทนอนสงใหญหรหราฟมเฟอย”ทง๒ขอนโดยสรปหมายถงเวนจากการเสพเสวย

กามารมณทางตาหจมกลนกายนนเองซงนอกเหนอจากการมเพศสมพนธ

“กาม” ท�าใหคนคดแคบ มองใกล ใฝต�า คดแบบเหนแกตว ไมคดกาวไป

ขางหนา“เนกขมมะ”การหลกจากกามท�าใหคนคดกวางมองไกล ใฝสงคดเพอ

คนอน คดไปขางหนาซงเปนลกษณะนสยของพระโพธสตว เมอหลกจากกามได

จตใจกจะกวางเหมอนทองฟานภากาศเยนเหมอนน�าหนกแนนเหมอนแผนดนและ

ออนนมเหมอนกระสอบหนงแมวหลกจากกามไดท�าใหปลอยวางไดทกอยางใชชวต

อยในโลกดวยความไมยดมนถอมน เสพเสวยสมพนธกบโลกดวยอาการสกวา

“เมอเหนใหสกแตวาเหนเมอไดยนใหสกแตวาไดยนเมอทราบใหสกแตวาทราบ”

ผประกาศตนเปนพระโพธสตวจงถอเปนความจ�าเปนเบองตนทจะออกบวช

โยค ฤาษ หรออยางนอยกสมาทานถอปฏบตอโบสถศลอยเนองนตย เพราะเปน

โอกาสทจะไดหลกเวนจากกามดงกลาวแลวอนงพลงกามเปนพลงชวตชวยขบเคลอน

ชวตใหด�าเนนไปอยางมชวตชวาและมสสน เพราะกามนเองท�าใหมนษยขวนขวาย

ใฝหาทรพยสนเงนทองเครองอปโภคบรโภคแตการเสพกามมากเกนไปยอมมผลเสย

ท�าใหชวตเหนอยลา “พรหมจาร” ประพฤตพรหมจรรยคอเวนจากเสพกามบาง

ในหนงสปดาหถอเปนการหยดพกเพอใหเตมพลงชวตซงมผลดท�าใหชวตแขงแกรง

อายยนพระเจาจกรพรรดทรงสามารถธ�ารงสถานะความเปนพระเจาจกรพรรดไวได

กดวยทรงสมาทานถอปฏบตอโบสถศลอยเปนประจ�า

Page 12: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

160 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ปญญากบอธยาศยพระโพธสตว

นยส�าคญแหงปญญาท�าใหผประกาศตวเปนพระโพธสตว มคณสมบตพรอม

ทจะเปนพระพทธเจากอยบนหลกการทวาคนทจะเปนผน�าโลกนนตองมอปนสยจตใจ

ใฝอยกบการศกษา เปนผปราดเปรองดานรด ท�าได ใชเปนและเปนผปราดเปรอง

ดานสอนใหร ท�าใหด อยใหเหน พระโพธสตวด�าเนนชวตดวยการแสวงหาความร

ตลอดเวลาตามหลกปญญาวฒธรรม(หลกการพฒนาปญญา)๔ประการคอ

๑. สปปรสสงเสวะคบหาสตบรษคนดคนทมจตใจสงบเยอกเยนพระโพธสตว

เรมตนสรางปญญาหรอบ�าเพญปญญาบารมดวยการคบหาสตบรษ โดยการไปมา

หาสการเขาตสนทชดชอบความจงรกภกดความเลอมใสนบถอ เปนเพอนรวมคด

รวมเหนเปนเพอนรวมกนรวมอย ด�าเนนชวตตามอยางกนเพอหาโอกาสสนทนา

เรยนรจากคนดมวชา

๒. สทธมมสสวนะ ฟงหลกธรรมส�าคญจากสตบรษพระโพธสตวสรางปญญา

หรอความเปนเลศทางวชาการดวยการฟงธรรมจากสตบรษศกษาผลงานของสตบรษ

มความรแตกฉานในเรองขนธ ธาต อายตนะ ไตรลกษณ กรรม ปฏจจสมปบาท

ถงขนทจะสรางคณคาทางจรยธรรมไดโดยอาศยหลกสทธรรมเหลาน เปนผไดยน

ไดฟงมาก(พหสต)มความทรงจ�าขอมลความรไดมาก(ธตา)สามารถอธบายถายทอด

ความรไดอยางคลองแคลว(วจสาปรจตา)ฝงตดแนนอยในใจแมไมไดอานไมไดฟง

เปนเวลานานกยงระลกรไดตลอดเวลา(มนสานเปกขตา)และทายทสดสามารถสราง

ทฤษฎหรอแนวคดตอยอดจากความรเดมนนได(ทฏยาสปฏวทธา)

๓. โยนโสมนสการ การท�าในใจโดยแยบคายหมายถงการคดเปน คดถก

คดอยางเปนระบบการใครครวญโดยถวนถโดยสรปอาจแยกเปน๔ลกษณะคอ

๑)อบาย มนสการ คดโดยอบาย คดอยางมวธหรอคดถกวธทจะเขาถง

ความจรง

Page 13: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

161ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

๒)ปถมสการคดถกทางตอเนองเปนล�าดบจดล�าดบมขนตอนเปนระเบยบ

ตามแนวเหตผลไมยงเหยงสบสน

๓)การณมนสการคดตามเหตคอคดอยางมเหตผลคดสบคนตามแนว

ความสมพนธของเหตปจจยทสงผลตอเนองมาตามล�าดบ

๔)อปปาทกมนสการคดใหเกดผลทพงประสงคไดจรงการคดทท�าใหเกด

ความเพยรเปนตนสรปลกษณะของโยนโสมนการทง๔ขอไดสนๆวา“คดถกวธ

คดมระเบยบคดมเหตผลคดเรากศล”1

โยนโสมนสการนประมวลสรปได๑๐วธหลกดงน

๑.วธคดแบบสบสาวเหตปจจย คดคนหาสาเหตและปจจยทสมพนธสงผล

สบทอดกนมาม๒ลกษณะคอ

๑)คดแบบปจจยสมพนธ คดบนหลกทวา สงทงหลายยอมตองอาศย

ซงกนและกนจงเกดขนเชน"เมอสงนมสงนจงมเพราะสงนเกดขนสงนจงเกดขน

เมอสงนไมมสงนจงไมมเพราะสงนดบสงนจงดบ”

๒)คดแบบสอบสวนหรอตงค�าถามเชนวา “อปาทานมเพราะอะไรเปน

ปจจย”เมอใครครวญโดยถวนถจงรวา“อปาทานมเพราะตณหาเปนปจจย”

๒.วธคดแบบแยกแยะสวนประกอบ เชน การไมมองสตวบคคลตามสมมต

บญญต วาเปนนายก.เปนนายข.แตมองตามสภาวะแยกออกไปวาเปนเพยงการ

ประชมกนเขาของขนธ ๕ หรอการมองวาเพราะคมสวนประกอบทงหลายคอลอ

เพลาเปนตนเขาดวยกนจงเรยกวา“รถ”

๓.วธคดแบบสามญลกษณหรอวธคดแบบรเทาทนธรรมดาหมายถงการร

เทาทนความเปนไปของสงทงหลายเชนมการเกดเปลยนแปลงและดบสลายไปใน

ทสดการคดแบบนจะท�าใหรเทาทนและยอมรบความจรงในขณะเดยวกนกคดแกไข

1 พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต),พทธธรรม ฉบบปรบขยาย, พมพครงท ๔๓,

หนา๖๒๑-๖๘๑.

Page 14: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

162 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

และท�าการไปตามเหตปจจย กลาวคอ เมอรและเขาใจเหตปจจยแลวกจดการดวย

เหตปจจยนน

๔.วธคดแบบอรยสจ หรอ คดแบบแกปญหาเปนวธคดทสามารถขยายให

ครอบคลมวธคด๒อยางคอ

๑)วธคดตามเหตผลเปนการสบสาวจากผลไปหาเหตแลวแกไขทเหตนน

หลกอรยสจแบงเปน ๒ คคอ ทกขเปนผล สมทยเปนเหตใหเกดทกข นโรธคอ

ความดบทกขเปนผลมรรคคอทางไปสความดบทกขเปนเหต

๕.วธคดแบบอรรถธรรมสมพนธเปนวธคดตามหลกการและความมงหมาย

คอพจารณาใหเขาใจความสมพนธระหวางหลกการ(ธรรม)กบความมงหมาย(อรรถ)

ค�าวา “หลกการ” กคอหลกปฏบตทถกตอง สวนค�าวา “ความมงหมาย” กคอ

ประโยชนทพงประสงคความเขาใจถกตองในหลกการและความมงหมายจะน�าไปส

การปฏบตทถกตองการปฏบตทถกตองจะน�าไปสความมงหมายทถกตอง

๖.วธคดแบบรทนคณโทษและทางออกวธคดแบบนกคอการพจารณาใหเหน

ครบทงอสสาทะ(คณหรอสวนด)อาทนวะ(โทษหรอสวนเสย)และนสสรณะ(ทางออก

หรอทางรอดปลอดพน)

๗.วธคดแบบคณคาแท-คณคาเทยม คอการพจารณาเกยวกบการบรโภค

ใชสอยปจจย๔เพอฝกหดขดเกลาไมใหกเลสเขามาครอบง�าจตใจค�าวา“คณคาแท”

หมายถงประโยชนของสงทงหลายในแงทจ�าเปนตอความตองการของชวตโดยตรง

หรอทเปนไปเพอความดงาม ความด�ารงอยดวยดของชวตหรอเพอประโยชนสขทง

ของตนและของผอนเชนคณคาของอาหารอยทประโยชนของมนส�าหรบหลอเลยง

รางกายใหด�ารงชวต อยได มสขภาพด เปนอยอยางผาสก สวน “คณคาเทยม”

หมายถง ประโยชนในแงการปรนเปรอสนองตณหาหรอเปนไปตามสมยนยม เชน

อาหารทมคณคาทความเอรดอรอยเสรมความสนกสนานเปนเครองแสดงฐานะความ

หรหรา

Page 15: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

163ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

๘.วธคดแบบเรากศลหรอวธคดแบบอบายปลกเราคณธรรมเหตการณหรอ

เรองทเกดขนดหรอไมดกพยายามคดปรงแตงไปในทางดงามเปนประโยชนเพอให

เกดความคดและการกระท�าทดงามเปนประโยชน ในขณะเดยวกนกชวยแกไขนสย

เคยชนรายๆของจตทไดสะสมไวแตเดมพรอมกบสรางนสยความเคยชนใหมทดงาม

ใหแกจตไปในเวลาเดยวกนโดยสรปกคอใหคดนกใสใจเรองอนทดงามเปนกศลนกถง

เรองทท�าใหเกดเมตตาแทนเรองทท�าใหเกดโทสะไมคดถงไมใสใจในความชวราย

ทเปนอกศล

๙.วธคดแบบอยกบปจจบนวธคดแบบนคอการคดดวยอ�านาจปญญาใชปญญา

คดเรองอดตเชอมโยงกบเรองทจะเกดตามมาในอนาคตเพอวางแนวทางการบรหาร

จดการในปจจบน ส�าคญกคอใหมสตรเทาทนในทกขณะทคด ค�าวา “ปจจบน”

ในทนไมไดหมายเอาเฉพาะเรองทก�าลงเกดขนในปจจบนเทานน แตหมายเอา

ทกเรองทเกยวกนทงอดตและอนาคต ทจะตองประมวลรวมเขาดวยกนแลวลงมอ

บรหารจดการใหด

๑๐.วธคดแบบวภชชวาทคอวธคดแบบแยกแยะจ�าแนกแจกแจงหมายถง

การมองและแสดงความจรงโดยแยกแยะออกใหเหนแตละแงละดานครบทกแง

ทกดาน

วธโยนโสมนสการแบบตางๆเหลานจะเปนเครองมอฝกในการสรางนสยใหม

ใหแกจต ซงตองใชเวลา ยงฝกคดกยงท�าใหเกดปญญากลาท�าใหสามารถแกไข

ปญหาไดทกอยาง ดบความมดและความทกข เสรมความสวางและสขได ทส�าคญ

คอเปนวธสรางปญญาอยางตอเนองการอบรมสงสมปญญาใหไดระดบนจงจะท�าให

บคคลนนๆ ด�ารงฐานะเปนพระโพธสตวทสมบรณพรอมทจะเปนผน�าชาวโลก

ไดปญญารอบรและการด�าเนนชวตดวยปญญาอยางนเปนคณลกษณะของมหาบรษ

เปนองคประกอบหนงของภาวะผน�าทจะท�าใหสามารถน�าชาวโลกได

Page 16: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

164 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

พระโพธสตวผไดบ�าเพญปญญาบารมมาอยางตอเนอง ยอมคดแบบโยนโส

มนสการอยางนคดเปนระบบคดเชงโครงสรางคดเชงเหตผลและคดเชงวเคราะห

มองปรากฏการณในเชงระบบเปนโครงสรางและเชงเหตผลตามนยทปราชญโบราณ

กลาววา “ปจจบนเปนลกหลานของอดตและเปนบดาแหงอนาคต” “ไมมอะไรมา

จากความไมม-nothingcomesoutofnothing”หรอตามนยททานกลาวถงความ

สมพนธเชงเหตผลตามหลกปฏจจสมปบาทวา “อดตเหต ปจจบนผลปจจบนเหต

อนาคตผล”มองโลกเชงเชอมโยงกนและในมตแหงกาลไมไดมองแคเมอวานกบวน

นและพรงนเทานน แตมองยอนกลบไปพรอมกบมองไปขางหนาขามภพขามชาต

เชอมโยงถงกน๓กาลเลยทเดยว(พระโพธสตวยอมมอตตงสญาณ-หยงรอดต-อดต

เหต, อนาคตงสญาณ-หยงรอนาคต-ผลทจะเกดตอไป, ปจจปนนงสญาณ-หยงร

ปจจบน-ก�าหนดเหตปจจยของเรองทเปนไปอย)

๔. ธมมานธมมปฏบต แปลวา ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม หมายถง

การปฏบตธรรมยอมคลอยธรรมใหญธมมานธมมปฏบต การปฏบตธรรมถกหลก

ม๒นยคอ

๑)การประยกตใชความรหลกวชาแนวคดทฤษฎใหเหมาะกบสถานการณ

กาละและเทศะ

๒)การบรณาการความร หลกวชาแนวคดทฤษฎทางพระพทธศาสนา

กบศาสตรอนๆหรอการบรณาการระหวางศาสตรก.เขากบศาสตรข.และศาสตร

ค. เพอสรางวธการ แนวทาง หรอรปแบบใหมๆขนมาใชใหเหมาะกบสถานการณ

กาละและเทศะนนๆ

ความเชยวชาญพเศษของพระโพธสตวทบคคลธรรมดาทวไปไมมกคอ

ความสามารถในการประยกตและบรณาการระหวาง

๑)ศรทธากบปญญาหรออารมณกบเหตผลหรอกรณากบปญญา

๒)รฐศาสตรกบนตศาสตร

๓)ศลกบธรรมเขาดวยกนอยางกลมกลน

Page 17: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

165ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ลกษณะพเศษดานปญญาของผประกาศตนเปนพระโพธสตวกคอ การเอา

ใจใสใหความส�าคญแกมตของชวต๔ดานคอ

๑)ดานความเชอทองถนหรอภมปญญาทองถนเกยวกบประเพณวฒนธรรม

ความเชอ

๒)ดานศาสนา

๓)ดานปรชญา

๔)ดานวทยาศาสตร

การทพระโพธสตวแสวงหาความรและใชความรเปนฐานในการด�าเนนชวต

และปฏบตหนาทตลอดเวลานนถอเปนการพฒนาปญญาจากสตมยปญญา(ปญญา

ทเกดจากการฟง)ไปจนตามยปญญา(ปญญาเกดจากการคด)และไปภาวนามยปญญา

(ปญญาเกดจากการเพาะบมและประสบการณ) เปนปญญาบารม นยหนงปรากฏ

ออกมาในรปของตรรกวทยาทงแบบนรนย(หาความจรงจากเหตไปหาผล)และแบบ

อปนย(หาความจรงจากผลไปหาเหต)อกนยหนงปรากฏออกมาในรปของหลกแหง

เหตและผล(CauseandEffect)คอหลกปฏจจสมปบาททวา“เมอสงนมสงนจงม

เมอสงนไมมสงนกไมมเพราะสงนเกดขนสงนจงเกดขนเพราะสงนดบสงนจงดบ”

วธคดของพระโพธสตวมลกษณะพเศษแตกตางจากบคคลทวไป ซงเปนผลมาจาก

การบ�าเพญปญญาบารมมายาวนานนนเอง

วรยะกบอธยาศยพระโพธสตว

นยส�าคญแหงวรยะท�าใหผประกาศตวเปนพระโพธสตวมคณสมบตพรอม

ทจะเปนพระพทธเจากอยบนหลกความจรงทวา คนทจะเปนผน�าโลกนนตองม

อปนสยจตใจใฝอยกบความขยนหมนเพยรและเขมแขงกลาแกรงตลอดเวลา

วรยะเปนคณสมบตของจต(เจตสก)เปนคณธรรมทเปนพลงขบเคลอนภายใน

ท�าใหท�างานส�าเรจทกอยาง เราจงเหนคณธรรมขอนอย ในหลายหมวดธรรม

เชน ในหมวดอทธบาทและในหมวดพละหรออนทรย ในหมวดคณธรรมทเปน

องคประกอบหนงแหงการตรสรเรยกวาวรยสมโพชฌงค

Page 18: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

166 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

วรยะแปลวาความเพยรนยทแทจรงครอบคลมคณธรรมคอ

๑)ศรทธาความเชอมน ๒)วระความกลาหาญ

๓)วายามะความพยายาม ๔)อปกกมะความบากบน

ท�าใหบคคลมทศนคตเชงสรางสรรคขบเคลอนชวตไปสความดงามคอ

๑)คดเชงบวก

๒)ไมอางหรอกลาวโทษคนหรอสงอนเมอท�าไมส�าเรจ

๓)เลงเหนอานสงสของการท�างานเสมอ

๔)งานคอชวตและชวตคองาน

๕)ท�าใหชวตผอนคลายดวยการท�างาน ถอเสมอวายงไมไดท�างานหรอ

ท�างานไมส�าเรจยงท�าใหเหนอยใจมากขน

บคคลฝกฝนอบรมปลกฝงนสยวรยะในการด�าเนนชวตอยางตอเนองและ

ยาวนานยอมมอธยาศยวรยะแบบพระโพธสตว

ปจเจกชนด�าเนนชวตหรอท�างานดวยความขยนหมนเพยรเพอประโยชน

เฉพาะตว หวหนาครอบครวด�าเนนชวตหรอท�างานดวยความขยนหมนเพยรเพอ

ประโยชนแกสมาชกในครอบครวผใหญบานด�าเนนชวตหรอท�างานดวยความขยน

หมนเพยรเพอประโยชนแกลกบาน ก�านนด�าเนนชวตหรอท�างานดวยความขยน

หมนเพยรเพอประโยชนแกคนในต�าบล...พระโพธสตวด�าเนนชวตหรอท�างานดวย

ความขยนหมนเพยรเพอประโยชนแกชาวโลกทงหมดนใชก�าลงวรยะ(ก�าลงความเพยร)

ไมเทากนถาคดวรยะของปจเจกชนเปน๑๐๐เปอรเซนตวรยะของหวหนาครอบครว

กตองมากกวานนอาจเปน๑๕๐หรอ๒๐๐เปอรเซนตวรยะของผใหญบานอาจเปน

๕๐๐เปอรเซนตวรยะของก�านนอาจเปน๑,๐๐๐เปอรเซนต...วรยะของพระโพธสตว

อาจถง ๑,๐๐๐,๐๐๐ เปอรเซนต เพราะตองท�างานเพอประโยชนแกคนทงโลก

จงปรากฏเปนทประจกษวา งานของพระโพธสตวส�าเรจลลวงทกเรองทกงาน

ดงพทธภาษตวา “วายเมเถว ปรโส ยาว อตถสส นปปทา แปลวา เกดเปนคน

พงพยายามร�าไปจนกวาจะส�าเรจประโยชน”

Page 19: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

167ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ผประกาศตวเปนพระโพธสตวมหลกคดในการด�าเนนชวตเสมอวา ในยามท

โลกมสขกตองมความขยนหมนเพยรอยางไมหยดหยอนในการสรางความสขใหม

ปรมาณมากทสดเทาทจะมากไดแลวกระจายความสขนนไปสสตวโลกอยางทวถงโดย

ไมมเงอนไข ในยามทโลกมทกขกยงตองมความขยนหมนเพยรเปนทวคณเพราะม

ภาระ๒อยางในขณะเดยวกนคอ

๑)ก�าจดทกขใหหมดไป

๒)สรางสขใหแกชาวโลก

ขอนแตกตางจากคนธรรมดาทวไปทเวลามสขความขยนหมนเพยรมกจะลดลง

มงเสวยสขและตดอยในความสขขาดความกระตอรอรนและลมชาวโลกเวลามทกข

กจะรสกเหนดเหนอยเมอยลาในการก�าจดทกขทงๆทไมไดมความขยนหมนเพยร

ในการก�าจดทกขและมกจะนกถงชาวโลก หวงพงคนนนคนน อธยาศยวรยะของ

พระโพธสตวกบวรยะของคนธรรมดาทวไปมความแตกตางกนอยางนขอนเกดจาก

๑)การอบรมบมนสยมความตอเนองไมเหมอนกน

๒)ระยะเวลาในการอบรมบมนสยดานวรยะไมเทากน

๓)ระดบความเขมขนในการอบรมบมนสยดานวรยะไมเทากน

ประเดนท๑การอบรมบมนสยมความตอเนองไมเหมอนกนคออยางไร?

คนธรรมดาทวไปอาจด�าเนนชวตหรอท�างานดวยความขยนหมนเพยรตดตอ

กน ๗ วน แลวกเปนไปตามอ�าเภอใจไมขยนหมนเพยร ๗ วน แลวกลบมาขยน

หมนเพยรอกสลบกนไปอยางนทงนขนอยกบแรงใจหรอองคประกอบแวดลอมตางๆ

ไมไดมวรยะเปนนสยประจ�าตวสวนผตงประณธานเปนพระโพธสตวมวรยะเปนปกต

นสย ไมวาจะอยในกาละและเทศะไหน ไมวาจะอยสภาพแวดลอมเชนไรกยงคงม

วรยะอยอยางนนไมขนอยกบสภาพแวดลอมภายนอกวรยะเปนไปอยางตอเนองใน

ปรมาณเทากนทกวน

Page 20: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

168 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ประเดนท๒ระยะเวลาในการอบรมบมนสยดานวรยะไมเทากนคออยางไร?

คนธรรมดาทวไปอาจด�าเนนชวตหรอท�างานดวยความขยนหมนเพยรเพยง

๑ชาตหรอ๒ชาตหรอมากกวานนแตกยงไมเปนระยะเวลายาวนานไมไดยาวนาน

ถงขนเรยกวา“อสงไขย”และ“กลป”สวนผตงประณธานเปนพระโพธสตวด�าเนน

ชวตหรอท�างานดวยความขยนหมนเพยรเปนปกตนสยเปนเวลาอยางนอย๔อสงไขย

แสนกลปตรงกบหลกคดของปราชญทวา“ฝนตกวนเดยวไมท�าใหทงหญาเขยวสดได”

เวลาเพยง๑๐ปหรอ๒๐ปถอวานอยเกนไปส�าหรบการสรางลกษณนสยดงาม

ตองเปนเวลานานถงขามภพขามชาตหลายรอยภพชาต

ประเดนท๓ระดบความเขมขนในการอบรมบมนสยดานวรยะไมเทากนคอ

อยางไร?

คนธรรมดาทวไปอาจด�าเนนชวตหรอท�างานดวยความขยนหมนเพยรดวยมง

ทจะใหงานส�าเรจ เทาทยงไมมปญหาอปสรรคเกดขนกท�าไปแตเมอใดกตามทเกด

อปสรรคขอขดของกจะละความขยนหมนเพยรเสยกม สวนผตงประณธานเปน

พระโพธสตวด�าเนนชวตหรอท�างานดวยความขยนหมนเพยรดวยเจตนามงมนทจะ

ใหงานส�าเรจแมจะมปญหาอปสรรคกไมละความเพยร(วรยบารม) ตงกศลเจตนา

พรอมทจะสละเลอดเนอ(วรยอปบารม) และทายทสดกพรอมทจะสละชวตมงมน

ท�างานไปจนกวาจะส�าเรจตามทประสงค(วรยปรมตถบารม)

ขนตกบอธยาศยพระโพธสตว

นยส�าคญแหงขนตท�าใหผประกาศตวเปนพระโพธสตวมคณสมบตพรอมทจะ

เปนพระพทธเจากอยบนหลกความจรงทวา คนทจะเปนผน�าโลกนนตองมอปนสย

จตใจใฝอยกบความอดทนและขมใจไดตลอดเวลาโดยมกศลเจตนาทจะใชขนตธรรม

เปนฐานไปสรางสนตสขแกชาวโลก

ปจเจกชนด�าเนนชวตหรอท�างานดวยความอดทนเพอประโยชนเฉพาะตว

หวหนาครอบครวด�าเนนชวตหรอท�างานดวยความอดทนเพอประโยชนแกสมาชก

Page 21: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

169ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ในครอบครว พระโพธสตว... ทงหมดนใชก�าลงขนต(ก�าลงความอดทน)ไมเทากน

ถาคดขนตของปจเจกชนเปน ๑๐๐ เปอรเซนต ขนตของหวหนาครอบครวกตอง

มากกวานน อาจเปน ๑๕๐ หรอ ๒๐๐ เปอรเซนต.... ขนตของพระโพธสตว

๑,๐๐๐,๐๐๐เปอรเซนตเพราะตองท�างานเพอประโยชนแกคนทงโลก

คนธรรมดาทวไปท�างานยากดวยความอดทนเทาทมอยในขณะนนๆบางกรณ

กใชความอดทนมากกวาปกตบางกรณกใชความอดทนนอยขนอยกบสภาพแวดลอม

ในขณะนนๆถาเปนงานทยากมากเกนไปกอาจจะละทงงานนนไปเพราะความอดทน

มขดจ�ากดอยเพยงนน เมอประสบทกขทางกายกทรนทรายหรอเมอประสบทกข

ทางใจกอาจอดกลนไวไดชวระยะหนงแตเมอทกขหนกขนกอาจแสดงทจรตออกมา

ทางกาย วาจา หรอใจไดเมอไดรบค�าสรรเสรญเยนยอชนชมกแสดงอาการดใจ

จนเกนเหต เมอถกต�าหนตเตยนหรอดากขมความรสกโกรธไวไมไดสวนมากมกจะ

แสดงอาการตอบโตโดยขาดความอดทน

ผตงประณธานเปนพระโพธสตวมความอดทนไมมขดจ�ากดท�างานยากนอย

หรอมากกตรากตร�าสทนไดตลอดเมอประสบทกขทางกายหรอใจกไมแสดงอาการ

ทจรตทรงอาการของบณฑตไวไดดงพทธภาษตวา“นอจจาวจ�ปณฑตาทสสยนต

แปลวา บณฑตยอมไมแสดงอาการสงและต�า...” ขอนหมายถงเมอประสบกบสงท

นาพอใจ (อฏฐารมณ) กไมแสดงอาการดใจ หรอเมอประสบสงทไมนาพอใจ

(อนฏฐารมณ) กไมแสดงอาการเสยใจ อาการโกรธ อาการไมพอใจ รกษาอาการ

แตเพยงวา“เมอเหนกมอาการสกวาเหนเมอไดยนกมอาการสกวาไดยนเมอทราบ

กมอาการสกวาทราบ” โดยนยน ความไมยดมนไมถอมนถอเปนรากฐานแหง

ขนตธรรม อยบนฐานคดทวา “เนต� มม เนโสหมสม น เอโส เม อตตา แปลวา

นนไมใชของเราเราไมไดเปนนนนนไมใชตวของเรา”

ขนตธรรมมความส�าคญอยางไร?บคคลสมาทานเบญจศลกเปนแตเพยงการ

แสดงเจตนาจะงดเวนความไมดตามทสกขาบทบญญต จะงดเวนไดจรงๆ กตองม

Page 22: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

170 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ขนตธรรมสงสงเชนคนแสดงเจตนาจะงดเวนจากการฆาสตวแตเมอเกดความโกรธ

กอดกลนไวไมไดถงขาดสตฆาเขาตาย ดงนน ขนตความอดทนจงเปนการชะลอ

เวลาใหสตสมปชญญะกลบมาท�าหนาทกอนทโทสะคอความโกรธจะท�าหนาท

ดงพทธภาษตวา“ความอดทนหามไวไดซงความผลนผลน”คนแสดงเจตนาจะงดเวน

จากการลกทรพยแตเมอเหนทรพยสนของผอนกเกดความโลภจนขมไวไมไดถงขาด

สตลกขโมยทรพยสนเขา ในกรณนความอดทนจงเปนเหมอนไฟเผาความโลภให

หมดไป ดงพทธภาษตวา “ความอดทนเปนตบะอยางยง” ขาดขนตธรรมเสยแลว

กไมสามารถงดเวนไดตามทแสดงเจตนา

ผเปนพระโพธสตวไมวาจะเกดเปนมนษยหรอเปนสตวประเภทใดตองบ�าเพญ

ขนตธรรมสงยง เพออธยาศยพระโพธสตวนนคอสรางวฒภาวะทางใจ (Mental

Maturity)และความเขมแขงทางกายใหพรอมทจะเปนผน�าของโลกหลกคดเพอการ

บ�าเพญขนตธรรมกคอ “ไมพยายามทจะเปลยนโลก แตพยายามเปลยนตวเอง”

นยกคอวา เราไมสามารถคาดหวงใหนาย ก. นาย ข. และนาย ค.เปนอยางทเรา

ตองการได แตเราสามารถปรบเปลยนตวเองใหยอมรบความเปนนาย ก. นาย ข.

และนายค.ไดตองอดทนไดกบสงทเขาเหลานนเปนไมไดอยางทเราคาดหวงเราไม

สามารถควบคมไมใหฝนตกไมใหลมพดหรอไมใหแดดออกแตเราสามารถบรหาร

จดการตวเองใหอยไดในขณะมฝนตก ลมพดหรอแดดออก ดงนน ความจ�าเปน

เบองตนกคอขนตธรรมแลวกปรบเปลยนตวเอง เมออบรมสงสมลกษณะนสยเชนน

ไดอยางตอเนองวถชวตกจะเปนปกตในขณะทโลกภายนอกไมเปนปกตนคออธยาศย

แบบพระโพธสตว

สจจะกบอธยาศยพระโพธสตว

นยส�าคญแหงสจจะท�าใหผประกาศตวเปนพระโพธสตวมคณสมบตพรอมท

จะเปนพระพทธเจากอยบนหลกความจรงทวาคนทจะเปนผน�าโลกนนตองมอปนสย

จตใจใฝอยกบสจจะคอ

Page 23: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

171ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

๑)จรงใจไดแกซอสตย ๒)จรงวาจาไดแกพดจรง

๓)จรงการไดแกท�าจรง

สจจะเปนรากฐานของธรรมาภบาล คอหลกการบรหารจดการทดซงมสาระ

ครอบคลมทงคณธรรมและจรยธรรม นนคอ ความจรงใจ จรงวาจา และจรงการ

ท�าใหเปนไปตามหลกนตธรรมการตรากฎหมายดเหมาะสมเขากบกาละและเทศะ

ถอเปนสมยเปนทยอมรบของสงคมถอเปนการวางแนวปฏบตเทานนแตการบงคบ

ใชกฎหมายจะเปนไปอยางมประสทธภาพไดตองอาศยคณธรรมคอสจจะ คานยม

ดงาม ความซอสตยสจรต ความอดทนและขยนหมนเพยรกเปนภาพสะทอนของ

สจจะนนเอง คนหรอองคกรทจรงใจ จรงวาจา และจรงการ ยอมมความโปรงใส

รอบดานอยแลวพรอมทจะเปดเผยขอมลขาวสารใหประชาชนสามารถเขาถงขอมล

ขาวสารได มระบบหรอกระบวนการตรวจสอบและประเมนผลทมประสทธภาพ

ซงจะเปนการสรางความไววางใจแกสาธารณชนขอนกอาศยสจจะนนเองเปนการ

สรางหลกการมสวนรวมเปดโอกาสใหคนทวไปมชองทางเขามามสวนรวมเปนการ

สรางความรบผดของเจาหนาท ผมสวนไดสวนเสย ซงจะท�าใหการบรหารงาน

เปนไปอยางมประสทธภาพและคมคา

สจจะเปนรากฐานของความไวเนอเชอใจ คนจรงวาจา ยดถอวาจาสตย

เปนสรณะสรางความเชอถอ ความไววางใจมหาศาล จากความเปนผจรงวาจาน

ผคนยอมมนใจวา เขาผนจะไมท�าความชวทางกาย ทางวาจา และทางใจแนนอน

ความไมจรงวาจา(การพดเทจ)ท�าลายความนาเชอถอทงหมดในบคคลนน

พระพทธเจาตรสวา “ภกษทงหลาย เมอบคคลลวงละเมดธรรมอยางหนงแลว

เราขอบอกวาบาปกรรมอะไรๆอยางอนทเขาจะไมท�านนยอมไมมธรรมอยางหนง

คออะไรคอสมปชานมสาวาท(การกลาวเทจทงทรอย)”หมายถงคนพดโกหกท�าชว

ไดทกอยางคนพดโกหกไมท�าชวนนไมมผลเสยของการพดโกหกกคอใน๑๐๐เรอง

พดจรงแลว๙๙เรองพดโกหกเพยง๑เรองกท�าใหทพดแลว๙๙เรองนนขาดความ

นาเชอถอไปทนท

Page 24: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

172 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

สจจะเปนรากฐานของความภกด เมอเกดความไวเนอเชอใจแลว ยอมเกด

ความภกดตามมา(Royalty)มาจากค�าเตมในภาษาไทยวา“จงรกภกด”หมายถง

ความสนทแนบแนนดวยความรกความชนชม โดยไมเปนอน คนผมความจรงใจ

จรงวาจา และจรงการแสดงออกมาอยางตอเนอง คนผเสมอกนและคนผฐานะ

ต�ากวายอมมความภกด คนทมฐานะสงกวายอมมความชนชม ผตงประณธานเปน

พระโพธสตวมฐานะสงกวาคนทงหลายอยแลวเปนทตงแหงความภกดอยแลวสจจะ

เทานนทจะท�าใหเกดความภกด

สจจะเปนรากฐานของภาวะผน�ามความสมบรณ“ภาวะผน�า”มองคประกอบ

ส�าคญ๒อยางคอ

๑)บารม ๒)ทกษะในการสอสาร

ค�าวา “บารม” ในทน หมายถง ทสบารมนนเอง อนหมายถงวาภาวะผน�า

เกดจากการบ�าเพญบารม๑๐อยางครบถวนมบารมและทกษะในการสอสารแลว

บางครงกไมสามารถน�าอยางมประสทธภาพได คนทตามยงมความคลางแคลงใจ

ในบางเรองอยบางครงด�าเนนการตามแนวทผน�านนใหไวหรอตามทผน�านนสงการ

กไมมนใจวาจรงตามนน ผน�านนจรงใจ จรงวาจา และจรงการจรงหรอไม ดงนน

วถชวตสวนตวและหนาทการงานทยดมนในสจจะและปรากฏใหเหนเชงประจกษ

อยางตอเนองเทานนจะท�าใหเกดความเชอมนตอผตามอยางแทจรง

สจจะเปนรากฐานของภมคมกนคนท�างาน คนมสจจะอาจท�าผดพลาดได

ในบางครง แตจะไดรบการปกปองชวยเหลอแกไขใหถกตอง จากหนกเปนเบา

จากเบาเปนเหมอนไมมความผดพลาดเกดขนเลย เพราะจากการทปรากฏเปนท

ประจกษวาเขาผนนมความจรงใจ จรงวาจา และจรงการเปนเจาเรอน เขาอยกบ

สจจะสจจะเปนชวตจตใจของเขาดงเปนทรโดยทวไปสจจะเปนสญลกษณประจ�าตว

เขาไปแลว ดงนน คนทงหลายกจะถอวา “ความผดพลาดเปนเรองธรรมดาทเกด

ขนไดส�าหรบการท�างานคนทไมผดพลาดเลยกคอคนทไมไดท�างานเลย”

Page 25: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

173ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ผตงประณธานเปนพระโพธสตวบ�าเพญสจจบารมโดยยดพทธภาษตทวา

“ความสตยดกวารสทงหลาย ค�าสตยเปนวาจาอมตะ ความสตยท�าใหมชอเสยง

เกยรตยศ”

นยท๑ความสตยดกวารสทงหลายค�าวา“รส”ในทนหมายถงความนยม

ชมชอบ ความพงพอใจ หมายถงความเปนคนจรงใจ จรงจง และจรงการนท�าให

เปนทนยมชมชอบและพงพอใจของคนทงหลาย การสรางความนยมชมชอบและ

ความพงพอใจดวยสจจะดกวาการใชวธการอนเชนการใหทรพยสนเงนทองการให

เครองอปโภคบรโภคซงไมมความยงยนจะหมดไปไดสกวนหนง

นยท ๒ ค�าสตยเปนวาจาอมตะ หมายถง พดค�าจรงไมตองท�าใหล�าบากใจ

และไมตองคดหาเหตผลมาอธบายประกอบท�าใหเกดความตงเครยดโดยไมจ�าเปน

ปราชญโบราณจงวา“พดเทจค�าแรกตองพดค�าเทจอกเปน๑๐๐ค�าเพอกลบเกลอน

ค�าเทจค�าแรกนน”เหนไดวาจะล�าบากขนาดไหนทจะตองพดค�าเทจเพอกลบเกลอน

ค�าเทจเพยงค�าเดยวทพดออกไปครงแรกนนดงนนค�าจรง(สจจวาจา)แมจะไมเปน

ทพอใจของเราเองหรอของคนอนอยบางแตพดออกไปแลวกไมตองเดอดรอนล�าบาก

ตวเอง

นยท ๓ ความสตยท�าใหมชอเสยงเกยรตยศ หมายถง ความเปนคนจรงใจ

จรงจง และจรงการท�าใหคนทมโอกาสสมพนธใกลชดมความเบาใจไมหวาดระแวง

เปนธรรมดาอยเองทคนเราเมอมเรองตดตอสมพนธกบผใดแลวมความสบายใจ

และสขใจกจะบอกเลากนปากตอปากขยายวงออกไปไมสนสด ชอเสยงของคนทม

ความสตยนนกจะกระจายออกไปอยางรวดเรว

ฐานะและบทบาทของพระโพธสตวผซงจะไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา

ในอนาคตยงใหญมากจงตองมคณสมบต๓ประการคอ

Page 26: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

174 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

๑)ความเปนทนยมชมชอบและพงพอใจของชาวโลก

๒)ความมชวตทเบาสบายไมล�าบากทจะตองไปแกปญหาสวนตวเรองนน

เรองน

๓)เกยรตยศชอเสยง

ซงทง๓ประการนไดมาดวยความสตย

อธษฐานะกบอธยาศยพระโพธสตว

นยส�าคญแหงอธษฐานะท�าใหผ ประกาศตวเปนพระโพธสตวมคณสมบต

พรอมทจะเปนพระพทธเจากอยบนหลกความจรงทวาคนทจะเปนผน�าโลกนนตอง

มอปนสยจตใจใฝอยกบความมนคงแนวแนไมหวนไหวไมคลอนแคลนตลอดเวลา

ในการบ�าเพญทสบารม

สตรส�าเรจแหงการฝกฝนอบรมตนใหมคณธรรมจรยธรรมตามหลกทสบารม

ม๓อยางคอ

๑)ความตอเนอง ๒)ระยะเวลา

๓)ความเขมขน

ทง ๓ อยางนตงอยบนอธษฐานธรรมคอความมนคงแนวแนไมหวนไหว

ไมคลอนแคลนนประการหนงอกประการหนงหลกการสรางลกษณนสยใหพรอม

ดวยอธษฐานธรรมกคอ

๑)สรางแรงบนดาลใจจากการดตนแบบความด

๒)ตงเปาหมายใหชด

๓)หาแนวปฏบตทดเพอไปสเปาหมายนน

ความมนคงแนวแนเหมอนเสาระเนยด(เสาคาย) เหมอนภเขาศลาแทงทบ

เปนลกษณะของผ น�าโลก การด�าเนนชวตของบคคลธรรมดาทวไปอาจมการ

เปลยนแปลงบางในบางสถานการณ เชน นาย ก.โดยล�าพงปกตเปนคนไมดมสรา

แตในเวลาเขาสงคมงานสงสรรคตางๆอาจดมบางพอเปนพธนายข.โดยล�าพงปกต

Page 27: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

175ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

เปนคนพดจาสภาพออนหวาน แตเมอเกดความโกรธขนมากอาจพดค�าหยาบบาง

แตพระโพธสตวซงจะเปนผน�าโลกจะไมมความเปลยนแปลงในวถชวตมความมนคง

แนวแนเหมอนเสาระเนยดและหนกแนนเหมอนภเขาศลาแทงทบ ไมวาจะอยใน

กาละและเทศะไหนเปนผทมนคงในจดหมาย

สมยเกดเปนพระเวสสนดร ตอนทจะบรจาคพระชาลกณหาใหแกชชก

เมอพระกมารและพระกมารวงหนไปซอนตวอยในสระน�ากยงทรงไปตดตามน�าตว

กลบมาใหชชกโดยตรสวา“ชาลลกรกมานเถด เจาทง๒จงชวยกนบ�าเพญบารม

ของพอใหเตมเถดจงชวยกนโสรจสรงหทยของพอใหเตมเถดจงเชอฟงค�าของพอเถด

เจาทง๒จงเปนดจยานนาวาของพออนไมโยกโคลงในสาครคอภพเถดพอจกขาม

ฝงคอชาตจกชวยสตวโลกพรอมเทวโลกใหขามดวย”และเมอเหนชชกเฆยนตโอรส

ธดาตอหนา แมจะเกดความสงสารมากเพยงใดกยงยนยนทจะบรจาคเพอจดหมาย

สงสดคอความเปนพระสมมาสมพทธเจา

สมยเกดเปนพระเตมยมพระประสงคแนวแนทจะสละทรพยสมบตออกบวช

เพอโอกาสในการบ�าเพญบารมยงๆขนไปเพอบรรลความเปนพระสมมาสมพทธเจา

ทรงแสรงท�าเปนคนงอยเปลยเปนคนหหนวกและเปนคนใบอยถง๑๖ปทรงแสรง

ท�าในสงทไมไดทรงเปนอยางนนจรงๆถกทดสอบดวยบทเรยนทลวนแตจะท�าใหจตใจ

หวนไหวตลอดเวลาเชนเสยงออนวอนของมารดาทเหนวาลกไมไดเปนคนงอยเปลย

ไมไดเปนใบ ไมไดหหนวก แตแสรงท�าไปอยางนน จงเฝาออนวอนใหลกเผยตวตน

ทแทจรงออกมาเพอท�าหนาทสบทอดราชสมบตตอจากพระราชบดา แตพระเตมย

กทรงหนกแนนไมหวนไหวทงๆทเปนการแสรงท�าแมจะทดสอบดวยวธการตางๆ

ตลอดระยะเวลา๑๖ปกทรงหนกแนนอยอยางนนเชน

ในตอนอาย ๑ ขวบ พวกอ�ามาตยเอาขนมหวานมาวางไวใกลๆ พระกมาร

กทรงอาการสงบนงไมหวนไหวไมทรงแสดงอาการอยากเสวยขนมหวาน

Page 28: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

176 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ตอนอาย ๒ ขวบ พวกอ�ามาตยเอาผลไมมาวางใกลๆ พระกมารกสงบนง

ไมทรงแสดงอาการอยากเสวยผลไม

ตอนอาย๓ขวบพวกอ�ามาตยเอาของเลนมาวางใกลๆพระกมารกสงบนง

ไมทรงเหลยวมองของเลนเหลานนเลย

ตอนอาย๔ขวบพวกอ�ามาตยเอาโภชนาหารมาวางใกลๆพระกมารกสงบนง

ไมทรงแสดงอาการทจะบรโภคโภชนาหารนน

ตอนอาย ๕ ขวบ พวกอ�ามาตยอมพระกมารไปนงโรงเรอนแลวจดไฟเผา

โรงเรอนนน แมเปลวไฟจะลามใกลเขามา พระกมารกไมไดแสดงอาการกลวไฟนน

เมอเปลวไฟไหมลามใกลเขามาพวกอ�ามาตยตองอมพระกมารหนไป

ตอนอาย ๑๕ พรรษา พวกอ�ามาตยเอาแผนกระเบองเผาไฟแลววางไวใต

พระแทนบรรทมของพระกมารดวยหวงวา “เมอถกความรอนแผดเผาพระกมาร

จะเคลอนไหวอรยาบถบาง”แตพระกมารกสงบนงไมไดแสดงอาการอะไร

ตอนอาย๑๖พรรษาพวกอ�ามาตยน�านางร�ามาฟอนยวยวนพระกมารดวย

ลลาทาทางตางๆ ดวยหวงวา “ถงแมพระกมารจะเปนคนงอยเปลยเสยขา เปนใบ

หหนวกแตเมอถกสตรยวยวนยอมจะมความก�าหนด”แตพระกมารกสงบนงไมแสดง

อาการก�าหนดใหเหน

หมอ�ามาตย พราหมณ พระราชาแมจะทดลอง ๑๖ ครง เปนเวลา ๑๖ป

ดวยวธการตางๆ หลายรปแบบอยางนกยงไมสามารถท�าใหพระเตมยกมารเปลยน

พระทยได ยงคงหนกแนนไมหวนไหวตอจดหมายคอการออกบวชบ�าเพญบารม

เพอจดหมายสงสดคอความเปนพระสมมาสมพทธเจาทายทสดแมในคราวทพระเจา

กาสครนทรงสดบค�าท�านายของพวกพราหมณวา “พระกมารนเปนคนกาฬกณ

(กาฬกรรณ-คนหด�า)ถาใหอยในพระราชวงจะเปนอนตรายตอชวตและราชบลลงก

ของพระองค”จงรบสงใหน�าพระกมารไปฝงในปาชาผดบพระนางจนทาเทวผเปน

พระมารดาไดมาออนวอนวา“พอเตมยกมารเพราะอาศยเจาดวงตาของแมเหมอน

Page 29: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

177ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

จะแตกดวยความเศราโศก แมรวาเจามไดเปนคนงอยเปลย เปนใบ หนวกเลย

เจาอยาท�าใหแมหาทพงไมไดเลย”พระเทวทรงออนวอนอยางน๖วนกไมเปนผล

พระเตมยกยงทรงนงไมหวนไหวนคอความมนคงแนวแนตอจดหมายเปนอธษฐาน

บารม

ผตงประณธานเปนพระโพธสตวบ�าเพญทสบารมบนฐานแหงอธษฐานธรรม

นนคอมความตอเนอง มระยะเวลานาน และมความเขมขน ดวยความแนวแนตอ

จดหมายแมบนเสนทางแหงการบ�าเพญบารมจะมปญหาอปสรรคทกขยากกตาม

นคออธยาศยแบบพระโพธสตว

เมตตากบอธยาศยพระโพธสตว

นยส�าคญแหงเมตตาท�าใหผประกาศตวเปนพระโพธสตวมคณสมบตพรอมท

จะเปนพระพทธเจากอยบนหลกความจรงทวาคนทจะเปนผน�าโลกนนตองมอปนสย

จตใจใฝอยกบความรกทไรขอบเขตและปราศจากเงอนไขตลอดเวลา

ผตงประณธานเปนพระโพธตวมความรกไรขอบเขตและไมมเงอนไขแผเมตตา

ไปในสรรพสตว สงมชวต ภตผปศาจ บคคลชายหญงทงทเปนอรยะและไมใช

อรยะ เทวดาอารกษ บรรดาสตวในทคตภมอยในทกทศทางวา “ขอสตวทงปวง

อยาผกเวรกนอยาเบยดเบยนกนจงอยามทกขจงมสขประคองตนไปใหรอดเถด”

ในขณะเดยวกนกปลกอธยาศยเจรญงอกงามดวยเมตตาอยางตอเนองธรรมทเปนค

ปรบของเมตตาคอโทสะ ธรรมคปรบนอยรวมกนไมได นนคอ เมอมเมตตา โทสะ

กหายไป เมอมโทสะ เมตตากหายไป ดงนน หลกคดในการด�าเนนชวตเพอความ

งอกงามของเมตตานนม๓ประการคอ

๑)นกถงโทษของความโกรธซงเปนสงตรงกนขามกบเมตตา

๒)นกถงอานสงสหรอประโยชนของเมตตา

๓)เมอเกดความโกรธขนมากคดหาวธการตางๆทจะระงบงความโกรธ

Page 30: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

178 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ประการท ๑ โทษของความโกรธ มพระพทธภาษตเกยวกบความไมดหรอ

โทษของความโกรธเชนความโกรธไมท�าใหอะไรดขนความโกรธเปนเหมอนสนมท

เกาะกนมด ความโกรธกอใหเกดความสญเสยอยางขนานใหญ คนโกรธยอมมแต

ความมดบอด ความโกรธผกคนใหตดอยกบเรองนนๆ ความโกรธท�าใหผวพรรณ

เศราหมอง คนโกรธอยไมเปนสข คนมนสยมกโกรธไดทรพยสนมาแลวกไมได

ประโยชน คนมนสยมกยอมไรเกยรตยศญาตสนทมตรสหายหลกหน เปนคนไมม

เหตผลการนกถงโทษหรอขอเสยของความโกรธอยเนองๆจะเกดแรงจงใจใหระวง

ตวไมใหเกดความโกรธเมอเกดความโกรธขนมากมแรงจงใจทระงบหรอบรรเทา

ประการท๒นกถงอานสงสหรอประโยชนของเมตตาโดยถาเกดความโกรธ

อยแลวกใหนกถงขอดของการก�าจดความโกรธดงพทธภาษตวา“ก�าจดความโกรธได

อยเปนสขก�าจดความโกรธไดไมเศราโศก”ตอจากนนจงนกถงอานสงสคอขอดของ

เมตตา๑๑อยางดงน

๑)หลบสบาย ๒)ไมสะดงตน

๓)ไมฝนราย ๔)เปนทรกของคนทงหลาย

๕)เปนทรกของสตวโลกทงหลาย๖)เทวดาคมครองรกษา

๗)ไฟของมพษหรอของมคมคอศสตราไมเขามากร�ากรายชวต

๘)จตเปนสมาธเรว ๙)สหนาผองใส

๑๐)ไมหลงตาย ๑๑)เมอตายไปยอมเกดในพรหมโลก

การนกถงอานสงสหรอขอดของเมตตาอยเนองๆ จะเกดแรงจงใจใหสราง

เมตตาจตอยเนองๆ

ประการท๓เมอเกดความโกรธขนมากหาวธระงบความโกรธโดยเรวไมปลอย

ใหยาวนานออกซงจะเปดโอกาสใหคดปรงแตงตอยอดความโกรธออกไปเรอย

โดยในเบองตนใหคดวา “ตนเองรกสขเกลยดทกขฉนใด คนอนสตวอนกฉนนน”

ถาไมสามารถระงบความรสกโกรธขดเคองอาฆาตพยาบาทไดดวยวธการนกใหระลก

Page 31: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

179ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ทองบนภาวนาตอไปดวยวธการใดวธการหนงทจะมประสทธผลดงแสดงไวในคมภร

พระพทธศาสนา๙วธดงน

๑)เมอรสกโกรธใหระลกถงโทษของความโกรธ

๒)เมอรสกโกรธใหระลกถงความดของเขา

๓)เมอรสกโกรธใหรเสยดวยวา“โกรธคอท�าทกขใหตนเอง”

๔)เมอรสกโกรธใหพจารณาวา“มนษยทกผตวตนมกรรมเปนของตน”

๕)เมอรสกโกรธ ใหระลกบพพจรยา (การท�าความดครงอดต) ของ

พระพทธองค

๖)เมอรสกโกรธใหระลกถงความเกยวของสมพนธกนในวฏฏสงสาร

๗)เมอรสกโกรธใหพจารณาอานสงสเมตตา

๘)เมอรสกโกรธใหใชวธพจารณาตวคนโดยแยกธาต

๙)เมอรสกโกรธ ใหท�าทานสงวภาค คอใหสงของแกคนทโกรธและรบ

สงของจากคนทโกรธ

ทง๙วธนเปนการตดกระแสความรสกไมดมใหเกดขนในจตถอเปนอบาย

วธทจะปองกนไมใหความรสกโกรธเคองอาฆาตพยาบาทเกดขนในจตใจเปนการตด

เชอไฟทจะมาเผาไหมจตใจ ซงในขณะเดยวกนกถอเปนการเพาะปลกหนอแหง

เมตตาธรรมขนในจตนานวนเขาเมตตาธรรมกจะประทบฝงแนนอยในจตกลายเปน

คนมอธยาศยรกใคร

พระโพธสตวในขณะบ�าเพญบารมยงไมไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาตอง

มอธยาศยเมตตาพรอมทจะเปนผน�าโลก แมในความเปนจรงอาจเกดเปนชางบาง

เกดเปนนกบาง เกดเปนพญานาคบาง กมเมตตาธรรมเปนเจาเรอน มเมตตาธรรม

เปนธง ไมมแมแตเสยววนาททจะมความอดอดขดเคองในจต มเมตตาแมในขณะ

ถกดาวาดวยค�าเทจ มเมตตาแมในขณะถกท�ารายจตใจและรางกายไดรบทกข

แสนสาหส“มเมตตาหาประมาณมไดไมมขอบเขตไมมขดจ�ากดดานกาลเวลาและ

สถานทมเมตตาแผไปใน๘ทศรอบ๓๕๐องศาแผในสตวทกประเภท”

Page 32: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

180 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

อเบกขากบอธยาศยพระโพธสตว

นยส�าคญแหงอเบกขาท�าใหผประกาศตวเปนพระโพธสตวมคณสมบตพรอม

ทจะเปนพระพทธเจากอยบนหลกความจรงทวา คนทจะเปนผน�าโลกนนตองม

อปนสยจตใจใฝอยกบความเปนกลางตามเหตตามผลตลอดเวลาอเบกขาม๓นยคอ

๑)การเขาไปสงเกตการณอยใกลๆ เพอประคบประคองใหเปนไปตาม

ท�านองคลองธรรมอยางสมเหตสมผล

๒)ความวางใจเปนกลางในกรณนนๆหรอตตรมชฌตตเปกขาไมเอนเอยง

เพราะชอบเพราะชงเพราะกลวหรอเพราะไมรความจรง

๓)ความปลอยวางใหเปนไปตามกรรม

อเบกขามขนตบารมและอธษฐานบารมเปนฐานกลาวคอเพราะความมนคง

แนวแนไมหวนไหวเพราะความอดทนอดกลนและอดออมนนเองท�าใหพระโพธสตว

สามารถบรหารจดการความสมพนธระหวางตวเองกบชาวโลกดวยความเหมาะสม

ไมเขาไปยงเกยวกบกจกรรมของชาวโลกจนท�าใหเสยการหรอท�าใหพวกเขาขาด

อสรภาพหรอขาดความมนใจ แสดงใหเหนถงความเทยงธรรมตลอดเวลา และเมอ

ถงทสดแลวท�าใหชาวโลกเกดความตระหนกรกฎแหงกรรม ดงพระพทธภาษตวา

“กมมนาวตตตโลโกแปลวาสตวโลกยอมเปนไปตามกรรม”ตามทพระพทธเจา

ตรสตอบสภมาณพโตเทยยบตรตอนหนงวา “สตวทงหลายมกรรมเปนของตน

(กมมสสกะ) มกรรมเปนทายาท(กมมทายาท)มกรรมเปนก�าเนด(กมมโยน) มกรรม

เปนเผาพนธ(กมมพนธ) มกรรมเปนทพงอาศย(กมมปฏสรณะ) กรรมยอมจ�าแนก

ใหสตวทงหลายใหเลวและดตางกน”

พระโพธสตวตงประณธานทจะเปนผน�าโลก บ�าเพญอเบกขาบารมดวยเหต

ทวาโลกกวางใหญไพศาลมสตวโลกหลายประเภทอาศยดวยกนมความแตกตางกน

ทงดานรางกายและจตใจมความตองการปจจยเครองอปโภคบรจโภคทแตกตางกน

ออกไป สตวโลกบางประเภทตองการเมตตา สตวโลกบางประเภทตองการกรณา

สตวโลกบางประเทศตองการมทตาและสตวโลกบางประเภทตองการอเบกขา

Page 33: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

181ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ในความเปนจรง พระโพธสตวแมจะมกรณาจตตอสตวโลกบางประเภท

แผกรณาใหสตวเหลานนอยางเตมท แตอานภาพแหงกรณาไมสามารถชวยอะไร

เขาไดเพราะเหตปจจยบางอยาง เชน นาย ก. ท�ากรรมชวมากก�าลงจะไปตกนรก

พระโพธสตวแมมกรณาจตอยากใหเขาพนจากความทกขนน แตทายสดแลวกแผ

อเบกขานายข.เปนคนพาลสนดานหยาบสงสมอธยาศยพาลมาหลายชาตจนยาก

ทจะแกไข แมไดรบการอบรมกลอมเกลาอยางไรกไมสามารถเปลยนนสยพาลได

ฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกามพดเทจดมสราเมรย เสพของมนเมาตลอด

เวลา พระโพธสตวแมจะมเมตตาจตและกรณาจตตอคนเหลานมาก แตทายทสด

กตองปลอยใหเขาประสบชะตากรรมนนคอบ�าเพญอเบกขาบารม

ในความเปนจรงอกหลายกรณเชนกน พระโพธสตวมมทตาจตตอสตวโลก

ทประสบความส�าเรจในชวตอยเยนเปนสข แผมทตาจตตอสตวเหลานนเตมท

แตบางกรณการแผมทตาจตอยางไมมขอบเขตอาจเปนผลเสยตอเขาได ท�าใหเขา

ประมาทมวเมาลมนกถงหลกไตรลกษณ เสพตดอยกบโลกธรรมฝายอฏฐารมณ

(สงทนาพอใจ)อยางเดยวซงจะท�าใหเกดความออนแอไดทายทสดพระโพธสตวกตอง

ถอยออกมาสงเกตดอยหางๆปลอยใหเขาไปตามกรรม

เหนไดวาอเบกขาเปนธรรมพนฐานรองรบอธยาศยแบบพระโพธสตวในยาม

ทสตวโลกมสขพระโพธสตวกมเมตตาตองการใหมสขยงๆขนไปในยามทสตวโลก

มทกข พระโพธสตวกมกรณาอยากใหเขาพนจากความทกข ในยามทสตวโลกมสข

หรอพนจากทกข พระโพธสตวกมมทตายนดชนชมโสมนสดวย ฉากสดทายจรงๆ

พระโพธสตวกวางใจไวทอเบกขาเมอสตวโลกนนๆมความสขยงๆขนไปแลวพนจาก

ความทกขแลวประสบความส�าเรจเจรญรงเรองอยเยนเปนสขแลวอเบกขาบารมน

แทจรงกคอการบรณาการระหวางปญญากบกรณาเขาดวยกน หรอการบรณาการ

อารมณกบเหตผลเขาดวยกนอยางกลมกลนเมตตากรณาและมทตาเปนเรองของ

อารมณอเบกขาเปนการดงหลกเหตผลเขามาปรบอารมณใหอยในระดบพอเหมาะ

Page 34: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

182 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

พอควร การมองดวยใจเปนกลางกคอทาททเกดจากการใชปญญาใครครวญดเหต

และผลครบถวนแลวอเบกขาบารมจงเปนปลายเหตของปญญาบารมเกดจากการ

บ�าเพญปญญาบารมนนเอง

อธยาศยพระโพธสตวกบสงคมไทย

วฒนธรรมสรางอธยาศยพระโพธสตวส�าหรบผน�าในสงคมไทยมมาตงแตอดต

จนปจจบน ในสมยสโขทย (พ.ศ. ๑๗๙๒-๑๙๘๑=๑๘๙ ป) ในยคแรกใชระบบ

พอปกครองลก พระมหากษตรยจงมพระนามขนตนดวยค�าวา “พอขน” เชน

พอขนศรอนทราทตยพอขนรามค�าแหงในยคหลงทรบเอาพระพทธศาสนามาเปน

หลกในการด�าเนนชวตใชระบบธรรมราชาพระนามของพระมหากษตรยจงใชค�าวา

“ธรรม”รวมอยดวยเชนพระมหาธรรมราชาท๑(ลไทย)พระมหาธรรมราชาท๓

(ไสยลอไทย)เปนเครองแสดงวาพระมหากษตรยทรงบ�าเพญทสบารมทสพธราชธรรม

และจกรวรรดวตร ด�ารงสถานะเหมอนเปนพระโพธสตว เปนผน�าทงดานรางกาย

และจตใจเปนทพงพ�านกของอาณาประชาราษฎร

ในสมยอยธยา (พ.ศ.๑๘๙๓-๒๓๑๐=๔๑๗ป ระบบธรรมราชายงคงไดรบ

การสบทอดจากสมยสโขทย ในขณะเดยวกนกมระบบเทวราชา(ลทธเทวราชา)

เขามามบทบาทดวยคงเนองดวยศาสนาพราหมณ-ฮนดไดเขามามบทบาทในวถชวต

มากขน พระนามของพระมหากษตรยจงมค�าวา “ธรรม” บาง ค�าวา “อศวร

(หมายถงพระอศวรหรอพระอนทร)”บางค�าวา“ราม(หมายถงพระรามซงเปน

อวตารปางท๗ของพระนารายณ)”บางค�าวา“นารายณ”บางค�าวา“โลกนาถ

(หมายถง พระพทธเจาผ เปนทพงของโลก)” บาง รวมอย ดวย เชน สมเดจ

พระรามาธบดท ๑ (พระเจาอ ทอง) สมเดจพระราเมศวร สมเดจพระมหา

ธรรมราชาธราช สมเดจพระนเรศวรมหาราช สมเดจพระเจาทรงธรรม สมเดจ

พระศรสธรรมราชาสมเดจพระนารายณมหาราชสมเดจพระบรมไตรโลกนาถซงก

มนยเชนเดยวกนวา พระมหากษตรยทรงบ�าเพญทสบารม ทสพธราชธรรม และ

Page 35: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

183ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

จกรวรรดวตร ด�ารงสถานะเหมอนเปนพระโพธสตว เปนผน�าทงดานรางกายและ

จตใจเปนทพงพ�านกของอาณาประชาราษฎร

หลกส�าคญอยทการสรางและด�ารงฐานะเปนพระโพธสตวซงในขณะปจจบน

กด�ารงฐานะสงสง เปนคนดเหนอคนดทวไป บ�าเพญคณธรรมจรยธรรมขนสง

คอ ทสบารม ทสพธราชธรรม และจกรวรรดวตร ในอนาคตอนไกลโพนหลงจาก

สวรรคตแลวกจะไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา บางยคสมยจงมการถวาย

สมญานามวา “พระพทธเจาหลวง” ส�าหรบพระมหากษตรยทสวรรคตแลว เชน

สมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททอง(สมเดจพระเจาปราสาททอง)พระบาทสมเดจ

พระปรมนทรมหาจฬาลงกรณ พระจลจอมเกลาเจาอย กทรงไดรบสมญาวา

พระพทธเจาหลวงฐานะและอธยาศยพระโพธสตวจงจ�าเปนอยางยงในการน�าสงคม

ประเทศชาตตงแตอดตมาจนถงปจจบน

เฉพาะสงคมปจจบน ฐานะและอธยาศยพระโพธสตวยงจะตองสรางและ

ท�าใหปรากฏชดยงกวาครงอดตเปนสองถงสามเทา กเนองจากจ�านวนคนมากขน

ความกาวหนาทางวทยาการใหมๆมมากขนสภาพของสงคมซบซอนมากขนปญหา

และสาเหตของปญหาสงคมมความหลากหลายและซบซอนมากขนคนทมภมปญญาด

ระดบธรรมดา มคณธรรมจรยธรรมระดบธรรมดา มภาวะผน�าระดบธรรมดา

ไมสามารถน�าพาสงคมและแกปญหาสงคมไดอยางมประสทธภาพตองอาศยคนทม

ภมปญญาพระโพธสตว มคณธรรมจรยธรรมพระโพธสตว และมภาวะผน�าแบบ

พระโพธสตวจงจะท�าได

อธยาศยพระโพธสตว

อธยาศยของผน�าทมภาวะผน�า

อธยาศยพระโพธสตวคอคณธรรมจรยธรรมทเกดจากการบ�าเพญทสบารม

ดงกลาวมานครบถวนสมบรณโดยปรากฏทางไตรทวารคอกายวาจาและใจไดรบ

การปลกฝงพฒนางอกงามอยในจตใจเปนคณธรรมภายในปรากฏเปนมโนกรรม

Page 36: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

184 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

เปนมโนสจรต(ประพฤตดทางใจ-ไมโลภไมเพงเลงอยากไดของคนอน, ไมแคนเคอง

ผกเจบคดรายผอน, เหนชอบถกตองตามคลองธรรม)ทกทตลอดเวลา ครนเมอ

แสดงออกทางวาจาเปนวจกรรมกเปนวจสจรต(ประพฤตดทางวาจา-จรงวาจา,

ประสานสามคค,ออนหวานไพเราะ,มประโยชน)ทกทตลอดเวลาครนเมอแสดงออก

ทางกายเปนกายกรรมกเปนกายสจรต(ประพฤตดทางกาย-ไมเบยดเบยนท�าราย

รางกาย, ไมเบยดเบยนขโมยทรพยสน, ไมละเมดคครองคนอน) ทกทตลอดเวลา

อธยาศยพระโพธสตวดงกลาวน

๑)เปนไปอยางนทกทตลอดเวลา ๒)ยงยนทนตอการพสจน

นนคอแมจะมเหตการณหรอปจจยทงหลายมาเปนบบคนเปนอปสรรคใหเกด

มโนทจรต(ประพฤตชวทางใจ)เกดวจทจรต(ประพฤตชวทางวาจา)และเกดกายทจรต

(ประพฤตชวทางกาย)อธยาศยพระโพธสตวนกยงคงด�ารงมนไมเปลยนแปลงเปนอน

เปนคณธรรมจรยธรรมแมจะเปนโลกยะกยงถาวรตงมนเหมอนกบโลกตตระ

อธยาศยพระโพธสตวจ�าเปนอยางยงส�าหรบผน�า เพราะคณสมบตเบองตน

ของผน�าทถอวามภาวะผน�ากคอ

๑)บารม ซงกคอเกดจากการบ�าเพญบารมตอเนองมาเปนเวลานานนเอง

ค�าวา “บารม” ในความเขาใจของสงคมชาวบานแมนยบางสวนจะตรงกบค�าวา

“อทธพล”แตหลกการและวธการทจะไดซงบารมกเหมอนกนคอยดมนกระท�าการ

ถอปฏบตตอเนองมาเปนเวลานาน

๒)ทกษะในการสอสาร ซงมนยครอบคลมการจดระบบเนอหาทจะพด

การจดระบบเสยงของตวเอง การพจารณากาละและเทศะอยางถถวนกอนทจะ

สอสารเรองใดๆออกไปและทส�าคญความสามารถสรางแรงจงใจไดดวยการสอสาร

ขนทสองในการน�าทจะมประสทธภาพนนไดผน�าทดควรประกอบดวย

๑)ความรหลกวชาดานการปกครอง

๒)ความรหลกวชาดานการบรหารจดการ

Page 37: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

185ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

๓)มจตวทยาในการน�า

๔)มประสบการณรอบดาน

แตผน�าทดสมบรณแบบนน นอกจากคณสมบต ๔ ประการดงกลาวแลว

ยงประกอบดวยอธยาศยพระโพธสตวอกดวยวถชวตของคนมปญหาโดยธรรมชาต

มภาระรอบดานเชนแสวงหาอาหารมารบประทานและแสวงหาเครองอปโภคบรโภค

เพอตวเองเพอญาตสนทมตรสหายสมพนธชนการอยรวมกบคนอนการด�าเนนชวต

ใหเปนไปตามกฎของศาสนาและสงคมการบรหารจดการชวตใหอยรอดปลอดภย

จากภยคกคามตางๆ การพฒนาตวเองใหทนโลก การท�าหนาทการงานในฐานะ

เปนผน�าหรอผตามภาระเหลานบางครงกเปนไปราบรนบางครงกมปญหาอปสรรค

ยงในสงคมปจจบนทงปรมาณและความซบซอนของภาระเหลานเพมขนตามความ

กาวหนาดานเทคโนโลยดงนนล�าพงความรหลกวชามจตวทยาและมประสบการณ

ยงไมเพยงพอทจะจดการใหลลวงเปนไปดวยดไดจ�าตองอาศยอธยาศยพระโพธสตว

เฉพาะองคประกอบส�าคญ๒สวนเบองตนของภาวะผน�าคอ

๑)บารม ๒)ทกษะในการสอสารนน

ใหค�าอธบายเพมเตมวาสงคมสมยอดตแมจะไมมความกาวหนาดานเทคโนโลย

ตางๆ แตคนมความฉลาดล�าลกทงดานภมปญญาและภมธรรมถงขนอภญญา ๕

บางคนมภมธรรมถงขนอภญญา ๖ ความฉลาดเกงกลาของคนสมยอดตสามารถ

ทดแทนความกาวหนาดานเทคโนโลยสมยปจจบนไดคนทจะน�าสงคมในอดตกตอง

มภาวะผน�าสงจงจะสามารถน�าสงคมได ปจจบนความฉลาดล�าลกของคนอาจสคน

สมยอดตไมไดแตอาศยความกาวหนาดานเทคโนโลยมาชวยกเพมขดความสามารถ

ไดเทยบเทากบคนในอดตนคอความจรงดงนนองคประกอบเบองตน๒ประการ

ของภาวะผน�าจงจ�าเปนทกยคทกสมย ครงอดตในอนเดยโบราณ ผน�าสงคมลวน

บ�าเพญบารมทงในรปของทสบารมและรปแบบอนๆทสงเคราะหเขากบทสบารมได

และลวนมความฉลาดรอบรล�าลกทงนน ดานวชาการทวไปกจบศลปศาสตร ๑๘

Page 38: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

186 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ประการ2 พวกเจาชายหรอชนชนผน�าตองเดนทางไปเรยนทเมองตกสลาโดยมความ

เชยวชาญรอบรวชาวาทการหรอหลกการพด(เกต) วชาหลกภาษาหรอไวยากรณ

(สททา) วชาเวทมนตร (มนตา)ดานวชาศาสนาบางกจบไตรเพท (เวทค)บางกได

วชชา๘(รปฌาน๔อรปฌาน๔=สมาบต๘)ฉลาดล�าลกถงขนาดนจงท�าใหน�า

สงคมไดมความจรงอยวา“โลกตองไมวางเวนจากวรบรษ”ขอนหมายถงวาทกยค

ทกสมย สงคมตองมบคคลทเพยบพรอมดวยคณธรรมจรยธรรม ความฉลาดล�าลก

เปนผน�าสงสดซงในความเปนจรงบางยคกมพระพทธเจาทยงพระชนมอยเปนผน�า

บางยคแมพระพทธเจาจะปรนพพานแลว แตค�าสอนของพระองคกยงไดรบการ

ศกษาปฏบตเผยแผอย บางยคทไมมพระพทธเจาผทรงพระชนมอยและค�าสงสอน

ของพระองคไมไดรบการศกษาปฏบตเผยแผเตมทกมพระปจเจกพทธเจามาท�า

หนาทเปนผน�าชวคราว ในดานศาสนจกรกเปนอยางน ในดานอาณาจกรกจะเปน

เชนเดยวกนความรวมเยนเปนสขของสงคมเกดจากการมผน�าทมบารมมอธยาศย

พระโพธสตวและมทกษะในการสอสารในปจจบนอาจปรากฏมบางสงคมทไมมความ

รมเยนเปนสขใหเหนโดยทวไปทเปนเชนนนกเพราะขาดผน�าทมคณสมบตดงกลาว

ขอนจรงโดยไมตองพสจน

2ศลปศาสตร๑๘ประการคอ๑)สตความรทวไป๒)สมมตความรกฎธรรมเนยม

๓)สงขยาวชาค�านวณ๔)โยคาการชางการยนตร๕)นตวชาปกครอง๖)วเสสกาความรการอนใหเกดมงคล ๗) คนธพพา วชารองร�า ๘) คณกา วชาบรหารรางกาย ๙) ธนพเพธา วชายงธน๑๐)ปรณาวชาบรณะ๑๑)ตกจฉาวชาบ�าบดโรคหรอแพทยศาสตร๑๒)อตหาสาวชาประวตศาสตร ๑๓) โชต วชาดาราศาสตร ๑๔) มายา ต�าราพชยสงคราม ๑๕) ฉนทสา วชาประพนธ ๑๖) เกต วชาวาทการหรอหลกการพด ๑๗) มนตา วชาเวทมนตร และ ๑๘) สททา วชาไวยากรณคอหลกภาษา; พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต), พจนานกรม พทธศาสน ฉบบประมวลศพท,พมพครงท๒๔,(กรงเทพมหานคร:ส�านกพมพผลธมม,๒๕๕๘),หนา๓๙๔.

Page 39: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

187ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

เรองท ๒ บทเรยนจากจรยาวตรของพระโพธสตว

เพอสรางหลกแหงการท�าดในสงคมไทย

๑. การบ�าเพญทสบารมเชงบรณาการ

อะไรคอการบ�าเพญทสบารมเชงบรณาการ?การบ�าเพญทสบารมเชงบรณาการ

คออยางไร?การบ�าเพญทสบารมของพระโพธสตวแบงเปน๒สวนคอสวนท๑

บารมทเจตนาจะบ�าเพญใหยง รวมทงบารมอนทน�ามาบรณาการสวนท ๒ บารม

ทใชเปนฐานเพอการบ�าเพญบารมทเจตนาจะท�าใหยงนน

ทงสวนท๑และสวนท๒คอบารมทเจตนาจะบ�าเพญใหยงและบารมอน

ทน�ามาบรณาการนน พงเหนตวอยางไดในตอนบ�าเพญตนเปนพระโพธสตวในชาต

ตางๆ เชน สมยเกดเปนพระเตมย มเจตนาทจะบ�าเพญเนกขมมบารมใหยงโดยใช

อธษฐานบารมเปนฐานในขณะเดยวกนกบ�าเพญบารมขออนๆไปดวยเชนการท

พระกมารทรงเหนพระราชบดาวาราชการบางครงมการพจารณาตดสนคดความ

ลงโทษผกระท�าผดรบสงใหประหารโจรทรงสลดพระทยยงเมอยอนนกไปอดตชาต

กเหนวาทรงเคยเกดในอสสทนรก จงไมยดตดไมคดจะครองราชยสมบตสบตอจาก

พระราชบดา ขอนเปนการบ�าเพญปญญาบารม เนกขมมบารมและทานบารม

การทพระกมารท�าทเปนคนงอยเปลยเปนคนหหนวกเปนคนใบอย๑๖ปแมจะถก

ทดสอบดวยวธตางๆกยงคงแสดงอาการเปนเหมอนคนงอยเปลยคนหหนวกคนใบ

อยอยางนนขอนจดเปนการบ�าเพญสจจบารมอธษฐานบารมและอเบกขาบารม

อกตวอยางหนง สมยเกดเปนเจาชายยธญชย แมจะบ�าเพญเนกขมมบารม

เปนหลกกชอวาไดบ�าเพญบารมครบ๑๐ประการคอการบรจาคมหาทานเมอกอน

บวชและการสละราชสมบตเปนตนของพระมหาสตวนนเปนทานบารมการส�ารวม

กายวาจาเปนศลบารมการบรรพชาและการบรรลฌานเปนเนกขมมบารม ปญญา

เรมตนดวยท�ามนสการโดยความเปนของไมเทยง จนบรรลอภญญาเปนทสดและ

ปญญาก�าหนดธรรมเปนอปการะและไมเปนอปการะแหงทานเปนตน เปนปญญา

Page 40: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

188 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

บารมความเพยรยงประโยชนนนใหส�าเรจในททงปวงเปนวรยบารมญาณขนตและ

อธวาสนขนตเปนขนตบารมการไมพดผดจากค�าปฏญญาชอวาสจจบารมการตงใจ

สมาทานอนไมหวนไหวในททงปวง ชอวาอธษฐานบารมเพราะจตคดแตประโยชน

ในสรรพสตวทงหลายดวยอ�านาจแหงเมตตาพรหมวหารชอวาเมตตาบารมดวยการ

วางเฉยในความผดปกตทท�าแลวในสตตสงขารและดวยอเบกขาพรหมวหาร ชอวา

อเบกขาบารม

สมยเกดเปนพระมหาชนกบ�าเพญวรยบารมเปนหลกแตในขณะด�าเนนชวต

ท�าหนาทพระโพธสตวชวยเหลอสตวโลกกบ�าเพญบารมอนๆ ไปดวย เชน สมยท

โดยสารเรอเดนทางจากเมองจมปาไปคาขายยงเมองสวรรณภมเมอเรอเรมปรแตก

จะจมลงในมหาสมทรในขณะทผโดยสารคนอน๖๙๙คนตนตกใจกลวความตาย

พากนรองไหคร�าครวญบนบานเทวดาพระมหาชนกประคองตนไวมนไมหวนไหว

พจารณาใครครวญเตรยมการคลกน�าตาลกรวดกบเนยใสแลวรบประทานจนอมหน�า

เอาผา๒ผนชบน�ามนจนชมโชกทรงนงรดไวอยางมนคงปนขนยอดเสากระโดงเรอ

เมอเรอก�าลงจมลงกทรงกระโดดพงออกไปจากยอดเสากระโดงเรอ ใหพนเขตท

สตวรายจะมารมกนคนในเรอ จากนนกทรงเพยรพยายามวายน�าอยในมหาสมทร

๗วนจนกระทงเทพธดาชอมณเมขลามาชวยขนฝงขอนจดวาเปนการบ�าเพญปญญา

บารมอธษฐานบารมอเบกขาบารมโดยมวรยบารมเปนหลกดงทขณะวายน�าอย

ในมหาสมทรเมอถกเทพธดามณเมขลาถามวา“ใครกนนทงๆทมองไมเหนฝงกยง

เพยรพยายามอยในทามกลางมหาสมทร ทานรอ�านาจประโยชนอะไร จงพยายาม

เตมทอยอยางน”ตรสตอบวา“เทพธดาเราพเคราะหเหนธรรมเนยมของโลกและ

อานสงสของความพยายามเพราะฉะนนทงๆทเราไมเหนฝงเราจงเพยรพยายาม

อยในทามกลางมหาสมทรบคคลผท�าหนาทของลกผชายอยจะไมถกหมญาตเทวดา

และพรหมทงหลายนนทา ทงจะไมเดอดรอนในภายหลง ... เรานนจกพยายาม

ตามก�าลงความสามารถ จกไปใหถงฝงสมทร จะท�าความพยายามอยางลกผชาย”

Page 41: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

189ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ในตอนทพระมหาชนกทรงไขปรศนาขมทรพย๑๖ขมของพระเจาโปลชนกกจดวา

เปนการบ�าเพญปญญาบารม3

สมยเกดเปนพระเจาเนมราชบ�าเพญอธษฐานบารมเปนหลกในขณะเดยวกน

กทรงบ�าเพญอนๆ ดวย เชน ขณะททรงเปนเนมกมารทรงยนดในการบ�าเพญทาน

รบสงใหสรางโรงทานทประตเมองทง๔ดานและทกลางใจเมองพระราชทานทรพย

ในโรงทานวนละ ๕๐๐,๐๐๐ กหาปณะ สมาทานเบญจศลเปนนตยและสมาทาน

อโบสถกรรมทกวนปกษ ถอวาเปนการบ�าเพญทานบารมและศลบารม ครนทอด

พระเนตรเหนเสนพระเกศาหงอกบนพระเศยรกทรงเบอหนายเสดจออกบวชถอวา

เปนการบ�าเพญปญญาบารมและเนกขมมบารม

สมยเกดเปนพระมโหสธ(พระมโหสถ)บ�าเพญปญญาบารมเปนหลกถกทดสอบ

ปญญาดวยการใหขบคดแกปญหา๓๔เรอง4พระโพธสตวมโหสธกสามารถแกปญหา

3พระเจาโปลชนกกอนเสดจสวรรคตไดตรสบอกรหสลบขมทรพย๑๖ขมไววา“ขมทรพย

ทอยทางดวงอาทตยขนขมทรพยทอยทางดวงอาทตยตกขมทรพยทอยภายในขมทรพยทอยภายนอกขมทรพยทไมใชอยภายในภายนอกขมทรพยททางขนขมทรพยททางลงขมทรพยทไมสาละทง ๔ ขมทรพยทโยชนหนงโดยรอบ ขมทรพยทปลายงาทง ๒ ขมทรพยทปลายหางขมทรพยทสระน�า ขมทรพยทยอดไม” ซงพระมหาชนกทรงสามารถไขรหสลบนไดทงหมด; ดรายละเอยดในข.ชา.อ.๙/๑๓๒/๗๐-๗๗.

4 พระมโหสธ(พระมโหสถ)ถกทดสอบปญญาดวยปญหาตางๆ รวม ๓๔ เรอง ดงน

๑)เรองชนเนอ๒)เรองโค๓)เรองเครองประดบท�าเปนปลองๆ๔)เรองกลมดาย๕)เรองบตร๖)เรองคนเตยชอโคธกาฬ๗)เรองรถ๘)เรองทอนไม๙)เรองศรษะคน๑๐)เรองง๑๑)เรองไก๑๒)เรองแกวมณ๑๓)เรองใหโคตวผออกลก๑๔)เรองขาวสก๑๕)เรองทราย๑๖)เรองสระน�า๑๗) เรองอทยาน ๑๘) เรองลา ๑๙) เรองแกวมณในรงกา ๒๐) เรองกงกา-กกณฏกปญหา ๒๑)เรองหญงทคควรเปนภรรยาหรอไมคควร-สรกาฬกณณปญหา๒๒)เรองแพะกบสนขเปนเพอนกน-เมณฑกปญหา ๒๓) เรองทดสอบปญญาดวยสรมนตปญหา ๒๔) เรองการทดสอบปญญาหญงเพอเลอกมาเปนคครอง-ฉนนปถปญหา๒๕)เรองการทดสอบนางอมราเทวเกยวกบคณสมบตผเหมาะจะเปนภรรยา-อมราเทวปรเยสนา๒๖)เรองโจรขโมยรตนะทง๔๒๗)เรองปญหาเปรยบเทยบกบหงหอย๒๘)เรองปญหาวาดวยปญญาเหมอนแผนดน๒๙)เรองปญหาของเทวดา๓๐)เรองบณฑต๕คน๓๑)เรองความปราชยในการรบของพระเจาพรหมทต๓๒)เรองสวบณฑต๓๓)เรองการสรางมหาอโมงค๓๔)เรองการทายปรศนาธรรมกบปรพาชกาชอเภร-ทกรกขสปญหา

Page 42: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

190 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ไดทงหมดซงการทสามารถแกปญหาไดนนไมใชอาศยเพยงปญญาอยางเดยวแตม

บารมอนๆเปนฐานดวยเชนปญหาเรองโคชาวปราจนยวมชฌกคามคนหนงถกโจร

ขโมยโคตดตามหาเหนโจรก�าลงจงโคไปอยจงเขาไปขอโคคนโจรกลาววา“นเปนโค

ของเรา”ทมเถยงกนอางกรรมสทธเปนเจาของโคพระมโหสธจงอาสาเปนผพจารณา

ตดสนให แมจะรวาใครเปนเจาของโค ใครเปนโจรแตเพอใหมหลกฐานประจกษ

ไมตองสงสยอกตอไปจงใหมการพสจนกนถามคนทเปนโจรวา“ทานใหโคกนอะไร

ดมอะไร”คนทเปนโจรตอบวา“ขาพเจาใหโคดมขาวยาคใหกนงากนแปงและกน

ขนมกมมาส” จากนนจงถามคนทเปนเจาของโคและไดรบค�าตอบวา “ขาพเจา

เปนคนยากจนจะหาขาวยาค งาแปงและขนมกมมาสมาจากไหนขาพเจาใหโค

กนหญาเทานน” จากนนพระมโหสธจงใหคนน�าใบประยงคมาต�าในครก ขย�าดวย

น�าแลวใหโคดมโคอาเจยนออกมาเปนหญาจงเปนทชดเจนวาใครเปนเจาของโคโดย

ไมมขอสงสยการทพระมโหสธสามารถวนจฉยแกปญหาไดอยางถกตองเชนนอาศย

การบ�าเพญปญญาบารมตอเนองมายาวนาน ในขณะเดยวกนกอาศยสจจบารม

อธษฐานบารม และอเบกขาบารมเปนฐานดวยเชนกน อกกรณหนง พระมโหสธ

ถกพวกอ�ามาตยของพระเจาวเทหะทดสอบดวยการใหชาวปาจนยวมชฌกคาม

หงขาวเปรยวสงไปถวายพระราชาโดยมขอแม๘ประการนคอ

๑)ไมใหหงดวยขาวสาร ๒)ไมใหใชน�าในการหง

๓)ไมใหใชหมอขาวหง ๔)ไมใหหงดวยเตาหงขาว

๕)ไมใหหงดวยไฟ ๖)ไมใหหงดวยฟน

๗)ไมใชใหหญงหรอชายยกมา ๘)ไมใหสงมาโดยหนทาง

พวกชาวบานไปขอใหพระมโหสธชวยหาวธการแกปญหาใหพระมโหสธให

ค�าแนะน�าดงน

แกปญหาขอ(๑)หงดวยขาวแหลกชอวาไมไดหงดวยขาวสาร

แกปญหาขอ(๒)หงดวยน�าคางชอวาไมไดใชน�าในการหง

Page 43: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

191ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

แกปญหาขอ(๓)หงดวยภาชนะดนใหมชอวาไมไดใชหมอขาวในการหง

แกปญหาขอ(๔)ตอกตอไมแลวตงภาชนะบนตอนนหงชอวาไมไดหงดวยเตา

หงขาว

แกปญหาขอ(๕)หงดวยไฟทเกดจากการสไฟไมใชไฟปกตหงชอวาไมไดหง

ดวยไฟ

แกปญหาขอ(๖)ใชใบไมกอไฟหงชอวาไมไดหงดวยไฟจากฟน

แกปญหาขอ(๗)หงเสรจแลวใหกระเทยยกไปชอวาไมใหหญงหรอชายยกมา

แกปญหาขอ(๘)ใหคนยกไปโดยเดนลดเลาะไปตามทางนอยชอวาไมไดยกมา

โดยหนทาง

พระมโหสธสามารถใหค�าแนะน�าเปนทางแกปญหาเชนนไดกเพราะปญญา

บารมเปนหลกในขณะเดยวกนกอาศยทานบารมอธษฐานบารมเมตตาบารมและ

อเบกขาบารมทท�าใหพระองคไมสะทกไมสะทานไมหวนไหวเวลาทรงแกปญหาตางๆ

สมยเกดเปนภรทตนาคราชบ�าเพญศลบารมเปนหลกในขณะเดยวกนกทรง

บ�าเพญบารมอนๆดวยเชนขณะไปยงทรบรองของทาวสกกะเหนเวชชยนตปราสาท

ทประดบตกแตงตระการตา เหนสมบตของทาวสกกะนารนรมย เหนหมนางอปสร

เกดความเบอหนายจงกลบไปยงนาคพภพ สมาทานอโบสถศล ถอเปนการบ�าเพญ

ปญญาบารมและเนกขมมบารม ในตอนทถกหมองน�าตวไปแสดงในทต างๆ

เบยดเบยนทรมานดวยวธการตางๆกอดทนไมตอบโตเพราะกลววาท�าใหศลขาด

ถอวาเปนการบ�าเพญขนตบารมเมตตาบารมและอธษฐานบารม

สมยเกดเปนมหาพรหมนามวานารท(พระมหานารทกสสปะ)บ�าเพญอเบกขา

บารมเปนหลกในขณะเดยวกนกบ�าเพญบารมอนๆ ดวยเชนตอนทแปลงเพศเปน

ฤาษลงมาโลกมนษยเพอชวยพระนางรจาราชธดาผก�าลงพยายามใหพระเจาองคต

คลายมจฉาทฏฐ เมอพระเจาองคตตรสถามปญหาวา “ทานนารทะ ถาทานเชอวา

ปรโลก(โลกหนา)มจรง เหลาสตวทตายไปแลวกตองมทอยในปรโลก ขอทานจงให

Page 44: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

192 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ทรพย๕๐๐แกขาพเจาในโลกนแหละขาพเจาจกใหแกทาน๑,๐๐๐ในปรโลก”

นารทฤาษโพธสตวทลตอบวา“ถาอาตมารวามหาบพตรทรงมศลทรงรความประสงค

ของผขออาตมากจะใหมหาบพตร๕๐๐แตมหาบพตรหยาบชาทรงจต(ตาย)จาก

โลกนแลว จะตองไปอยในนรก ใครเลาจะพงไปทวงทรพย ๑,๐๐๐ ในปรโลกได”

การทพระโพธสตวทลตอบปญหากบพระเจาองคตไดชดเจนแจมแจงจนสามารถ

คลายมจฉาทฏฐของพระองคไดกเพราะปญญาบารมขนตบารมอธษฐานบารมและ

เมตตาบารมเปนฐานรองรบดวย

อกตวอยางหนง สมยเกดเปนมหาโลมหงสบณฑต ในตระกลมงคง ศกษา

ศลปวทยาการจบทกแขนงแลวเหนวา ทรพยสนภายนอกทกอยางไมเทยงไมยงยน

แมชวตรางกายลวนเปนสงไมงามนารงเกยจไรแกนสารจงมงบ�าเพญอเบกขาบารม

เปนหลกเพอใหไดออกบวชบ�าเพญเนกขมมบารมบ�าเพญอเบกขาบารมเปนประการ

ส�าคญในขณะเดยวกนกใชขนตบารมเปนฐานดงประณธานตอนหนงความโดยสรป

วา “เราบ�าเพญปฏปทามความอดทนตอค�าเยยหยนของผอน จกยงอเบกขาบารม

ใหสมบรณไดออกบวชประพฤตขดเกลาอยางยงหมดก�าลงกท�าเปนมก�าลงไมโง

กท�าเปนโงถกคนเยาะเยยเยยหยนกท�าเปนเหมอนไมมชวตจตใจเทยวไปชมชนใด

มคนเยาะเยย เยยหยนมากกอย นาน(เพอบ�าเพญบารม)” สมยหนงถกพวก

เดกวยรนนกเลงอนธพาลรงแก ถมน�าลายรดและท�าการไมเหมาะสมหลายอยาง

ในขณะเดยวกนกมพวกชาวทเปนคนดมศลธรรมมาท�าสกการะและชวยหามปราม

เดกเกเรเหลานน พระโพธสตวมหาโลมหงสบณฑตกวางตนเปนกลางในทกอยาง

ทงในพวกเดกวยรนทมาท�ารายทงในหมชาวบานทมาท�าสกการะนคอการบ�าเพญ

อเบกขาบารมระดบบารม อปบารม และปรมตถบารมเปนหลก ในขณะเดยวกน

พระโพธสตวกชอวาไดบ�าเพญบารมครบ๑๐ประการ(ทสบารม)ดงนการสละทรพย

สมบตภายนอกและบรจาคชวตของตนโดยไมมเงอนไข เปนการบ�าเพญทานบารม

การละไมท�าชวทกอยาง เปนการบ�าเพญศลบารม การเพมพนอสภสญญาในกาย

Page 45: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

193ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

(ความหมายรวาชวตรางกายนไมงาม) สลดทงความยนดในกามออกบวช เปนการ

บ�าเพญเนกขมมบารม ความฉลาดในการประพฤตธรรมทเกอหนนแกการตรสร

และละธรรมทเปนอปสรรคตอการตรสรพรอมทงคดพจารณาธรรมชาตอนแทจรง

โลกและชวตเปนการบ�าเพญปญญาบารมการบรรเทาความตรกนกถงกามเปนตน

และพยายามอดกลนทกข เปนการบ�าเพญวรยบารม ความอดทนดวยการอดกลน

และอดออมเปนการบ�าเพญขนตบารมความจรงทางวาจาและกายไมผดเพยนจาก

สจรตธรรมเปนการบ�าเพญสจจบารมการตงใจถอปฏบตสจรตธรรมยดมนไมหวน

ในกศลธรรมทงหลาย เปนการบ�าเพญอธษฐานบารม ความมเมตตาในสตว

ทกประเภทโดยไมแบงแยกเปนการบ�าเพญเมตตาบารม

สมยเกดเปนวธรบณฑตบ�าเปนปญญาบารมเปนหลกในขณะเดยวกนกบ�าเพญ

บารมอนๆควบคไปดวยเชนสมยหนงพระราชา๔พระองคคอทาวสกกเทวราช

วรณนาคราชพญาครฑพระเจาธนญชยทง๔พระองคมคตธรรมในการด�าเนนชวต

แตกตางกนดงน

วรณนาคราชมคตธรรมวา“นรชนใดไมท�าความโกรธในบคคลทควรโกรธและ

ไมโกรธในกาลไหนๆ นรชนนนเปนสตบรษ สตบรษนนแมจะโกรธกไมเปดเผย

ความโกรธนรชนนนแลบณฑตทงหลายกลาววาเปนสมณะในโลก”

พญาครฑมคตธรรมวา “นรชนใดมทองพรองอย ยงอดทนตอความหวได

ฝกตนไดมตบะดมน�าและบรโภคอาหารพอประมาณไมท�าความชวเพราะเหตแหง

อาหารนรชนนนบณฑตทงหลายกลาววาเปนสมณะในโลก”

ทาวสกกเทวราชมคตธรรมวา “นรชนใดละการเลนและความยนดในกาม

ทงปวงได ไมพดเหลาะแหละอะไรๆ ในโลก งดเวนจากการประดบตกแตงรางกาย

และจากเมถนธรรมนรชนนนบณฑตทงหลายกลาววาเปนสมณะในโลก”

พระเจาธนญชยมคตธรรมวา“อนงนรชนใดสละความหวงแหนและโลภธรรม

ทงปวงไดดวยปญญาเครองก�าหนดร นรชนนนแลผฝกตน มความมนคง ไมยดถอ

สงใดวาเปนของเราหมดความหวงบณฑตทงหลายกลาววาเปนสมณะในโลก”

Page 46: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

194 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

พระราชาทง ๔ พระองคนนเกดความสงสยวา “ในหมพวกตนทมคตธรรม

แตกตางกนนนใครมศลมากกวากน” จงพากนไปหาใหวธรบณฑตชวยวนจฉยให

พระโพธสตววธรบณฑตพจารณาใครครวญแลววนจฉยเปนทพอใจของทกฝาย

โดยทลถามน�ากอนวา “พระราชาแตละพระองคกลาวสรรเสรญเรองอะไร ?”

เมอไดรบค�าตอบวา“พญานาคกลาวสรรเสรญอธวาสนขนตคอความไมโกรธในบคคล

ทควรโกรธ พญาครฑกลาวสรรเสรญการไมท�าชวเพราะอาหารเปนเหตคอบรโภค

อาหารแตนอย ทาวสกกเทวราชกลาวสรรเสรญการละความยนดในกามคณ๕

พระเจาธนญชยกลาวสรรเสรญความไมมความกงวล”พระโพธสตววธรบณฑตได

ทลตอบสรปวา“ค�าเหลานทงหมดเปนค�าสภาษตกในค�าเหลานหาค�าทเปนทพภาษต

ไมไดสกขอเดยว และคณธรรมทง ๔ ประการน มอย ในนรชนใดอยางมนคง

เหมอนอยางซก�าทสอดใสไวในดมเกวยนนรชนนนแลผพรงพรอมดวยธรรมทง ๔

ประการบณฑตทงหลายกลาววาเปนสมณะในโลก”จรยาวตรนถอวาเปนการบ�าเพญ

ปญญาบารมเปนหลกในขณะเดยวกนกถอวาบ�าเพญอธษฐานบารมสจจบารมและ

อเบกขาบารมดวย

สมยเกดเปนมาณพชอวาอกตตในกรงพาราณส บ�าเพญทานบารมเปนหลก

โดยบรจาคทรพยสมบตทงหมด ออกบวชเปนฤาษ บ�าเพญทานตลอดเวลาแตกได

ชอวาบ�าเพญบารม๑๐ประการเหลานคอการออกบวชชอวาบ�าเพญเนกขมมบารม

การมศลและอาจาระบรสทธดวยดชอวาบ�าเพญศลบารมการขมความนกคดถงกาม

เปนตนชอวาบ�าเพญวรยบารม การส�ารวมระวงตนดวยความอดทนอยางยง ชอวา

บ�าเพญขนตบารมการปฏบตตนยดมนสมควรแกค�าปฏญญาชอวาบ�าเพญสจจบารม

การตงใจสมาทานอนไมหวนไหวในททงปวง ชอวาบ�าเพญอธษฐานบารม การม

อธยาศยเกอกลในสรรพสตวชอวาบ�าเพญเมตตาบารม การด�ารงความเปนกลาง

ในความผดปกตทสตวและสงขารกระท�าแลว ชอวาบ�าเพญอเบกขาบารม การม

ปญญาอนเปนกสโลบายทตดตวมาแตเกดและมปญญาขดเกลากเลส รความถก

Page 47: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

195ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ความผดสงควรและไมควรชอวาบ�าเพญปญญาบารม5กรณตวอยางจากจรยาวตร

ของพระโพธสตวเหลานแสดงวา ในการแกปญหาและพฒนาสงคมสวนรวมนน

ตองมคณธรรมจรยธรรมหลายขอ

๒. ทสบารมเชงปรมาณและเชงคณภาพกบเวลา

หลกการส�าคญของพระพทธศาสนากคอ

๑)ไมท�าความชวทกอยาง

๒)ท�าความดใหถงพรอม

๓)ท�าจตใหผองใส

กลาวเฉพาะประเดนเรองท�าความดใหถงพรอมนความดในขนท๑การไมท�า

ชวทกอยางโดยนยกเปนความดในตวอยแลวความดในขนท๒ท�าความดใหถงพรอม

หมายถงท�าความดอาจเพยงอยางใดอยางหนงใหสมบรณบรบรณความดในขนท๓

ท�าความดใหครบถวนสมบรณดานกาย วาจา และใจ กลาวคอดานกายกเปน

กายสจรตดานวาจากเปนวจสจรตดานใจกเปนมโนสจรต

แกนธรรมในทสบารมสรปลงไดในหลกการส�าคญน ถอเปนชวดความเปน

คนดตามหลกพระพทธศาสนา ในสงคมระดบโลกยะมคนดอย ๒ ระดบกนบเพยง

พอแลวคอ

๑)คนดแบบกลยาณชน

๒)คนดแบบพระโพธสตว

เปนคนดระดบผตามกบคนดระดบผน�าจดเปนสงคมในอดมคตไดเพยงเทาน

กเพยงพอแลวทจะสรางความเบาใจ ปราโมทย ปต(อมใจ) ปสสทธ(สงบใจ) และ

ความรมเยนเปนสข

5ข.จรยา.อ.(ไทย)๑๐/๔๖.

Page 48: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

196 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

คนดแบบกลยาณชนมคณธรรมอยางใดอยางหนงกเพยงพอแลวส�าหรบการ

ด�าเนนชวตของเขา ขอใหความดนนสมบรณบรบรณ แตคนดแบบพระโพธสตว

มคณธรรมเพยงขอใดขอหนงยงไมเพยงพอตอการน�าชาวโลกได ตองมความด

ครบถวนสมบรณบรบรณทงดานกายวาจาและใจซงครอบคลมสาระของบารมทง

๑๐ประการ(ทสบารม)และครบ๓ระดบคอระดบตนเรยกวาบารมระดบกลาง

เรยกวา อปบารม ระดบสงเรยกวา ปรมตถบารมในเชงปรมาณกไดครบถวน๑๐

ประการมทานบารมเปนตนมอเบกขาบารมเปนทสด ในเชงคณภาพกครอบคลม

ระดบารมอปบารมและปรมตถบารมดงกลาวแลว

การท�าความดทวไปมหลกคดอย๒ประการคอ

ประการท๑ในการท�าดคอท�าดเมอใดกเปนความดเมอนนดงพระบาลวา

“สนกขตต� สมงคล� สปภาต� สหฏต� สขโณ สมหตโต จ สยฏ พรหมจารส

ประพฤตชอบเวลาใด เวลานนชอวาฤกษด มงคลด เชาด ร งอรณด ขณะด

และชอวาเปนการบชาดแลวในทานผประพฤตพรหมจรรยทงหลาย”

และดงพระบาลอกตอนหนงวา“นกขตต�ปฏมาเนนต�อตโถพาล�อปจจคา

อตโถอตถสสนกขตต�กกรสสนตตารกาประโยชนลวงเลยผานคนพาลทมวแต

นงนบฤกษยามอย ประโยชนเปนฤกษยามอยในตวแลว ดวงดาวทงหลายจะท�า

อะไรได”

ประการท ๒ ในการท�าดคอ ความดไมขนอยกบกาละและเทศะ ขอนคอ

หลกท๑และใหคดตอไปวา“การท�าดกเหมอนกบปลกพชผกผลไมซงตองใชเวลา

ในการรดน�าพรวนดนอยางตอเนอง จงจะกอดอกออกผล” ดงสภาษตวา “ฝนตก

วนเดยวไมท�าใหทงหญาเขยวสดได”

Page 49: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

197ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ดงนนตองตอเนองและท�าเปนเวลานานซงจะมผล๒อยางคอ

๑)ท�าใหความดยงยนไมพลกกลบไปเปนความชวได

๒)ท�าใหความดมปรมาณมากพอทจะกอผลสบเนอง(Impact)ออกไปใน

วงกวางยงขน6

แตการท�าความดในรปของการบ�าเพญทสบารมทจะใหสมบรณครบถวนนน

มความสมพนธกบเวลาอยางมนยส�าคญ ความดกบความชวเหมอนกบ ๒ ดาน

ของเหรยญเดยวกนเหมอนกบหนามอและหลงมอพลกกลบไปกลบมาไดขอควร

ตระหนกรของคนท�าความดกคอเราท�าดอยแตความดไมพอเนองจากท�าไมตอเนอง

และใชเวลาในการท�าดไมนานพอ จงท�าใหความดไมมากพอและไมคงทนหรอ

ไมยงยนเปลยนแปลงกลบน�าพาตนสความชวกมความดทถงขนเรยกวา“บารม”นน

เกดจากการท�าความดตอเนองยาวนานตามกรอบแหงคณธรรมจรยธรรม๑๐ประการ

มทานเปนตนโดยมก�าหนดเวลาความสมบรณแหงความดไวเปนขนๆดงน

6ทง๒นมค�าอธบายเพมเตมวาผลของกรรมดอาจแบงเปน๓ระดบคอ๑)ผลกอนหนา

ทจะท�าหรอทเกดทนททท�าเนองจากกรรมทางกาย-กายกรรมและกรรมทางวาจา-วจกรรม ยอมเกดจากกรรมทางใจ-มโนกรรมทงสนดงนนถามโนกรรมเปนกศลกายกรรมหรอวจกรรมกเปนกศลมโนกรรมเปนอกศลกายกรรมหรอวจกรรมกเปนอกศลนคอท�าดเปนความดหรอท�าชวเปนความชว ๒) ผลทเกดหลงจากทท�าแลว เปนผลโดยตรง(Outcome) เชน ถวาย ปจจยสแดพระสงฆท�าใหสบายใจมความสขใหสงของแกคนยากไรท�าใหมความสขใจสมาทานรกษาศลท�าใหจตใจสงบรมเยน ปฏบตกรรมฐานท�าใหจตใจสงบนงเกดปญญารแจง นคอท�าด ไดรบผลดตามกฎแหงกรรมเปนกรรมนยามหลงจากตายไปยอมไปสสคตโลกสวรรคหรอไดรบมรรคผลระดบตางๆ ๓) ผลสบเนอง(Impact)ซงเกดขนหลงจากท�าดอยางตอเนอง เชน เพราะเปนคนใจบญถวายความอปถมภแดพระสงฆสามเณรอยเปนประจ�า เพราะเปนคน เสยสละใหความชวยเหลอแกสงคมเสมอมา เพราะเปนผสมาทานรกษาศลปฏบตเครงครด ตามหลกศลเปนแบบอยางทดของสงคมเสมอมาท�าใหสงคมยกยองใหเปนผน�า ไดรบต�าแหนงฐานะจากทางการหรอไดรบค�าสรรเสรญนเรยกวาสงคมนยมน

Page 50: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

198 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ขนตนผประสงคจะบรรลธรรมเปนพระอรหนตเปนพระสาวกธรรมดาของ

พระพทธเจาเชนพระอานนทพระอบาลพระอสสชตงจตอธษฐานบ�าเพญบารม

เปนเวลา๑อสงไขยกบแสนกลปกสามารถบรรลวตถประสงคได

ขนตนพเศษผประสงคจะบรรลธรรมเปนพระอรหนตเปนพระอครสาวกของ

พทธเจา เชน พระสารบตรเปนพระอครสาวกเบองขวา พระโมคคลลานะเปน

พระอครสาวกเบองซาย ตงจตอธษฐานบ�าเพญบารมเปนเวลา ๒ อสงไขยกบ

แสนกลปกบรรลวตถประสงคได

ขนกลาง ผประสงคจะบรรลธรรมเปนพระอรหนต เปนพระปจเจกพทธเจา

(ผตรสรเองเฉพาะผเดยว)ตงจตอธษฐานบ�าเพญบารมเปนเวลา ๒ อสงไขยกบ

แสนกลปกบรรลวตถประสงคได

ขนสง ผประสงคจะตรสรธรรมเปนพระอรหนต เปนพระสมมาสมพทธเจา

ตงจตอธษฐานบ�าเพญบารมใชเวลาแตกตางกนตามคณสมบตเฉพาะตวดงน

๑)พระโพธสตวผ มากดวยปญญา(ปญญาธกโพธสตว) บ�าเพญบารม

เปนเวลา๔อสงไขยแสนกลป

๒)พระโพธสตวผ มากดวยศรทธา(สทธาธกโพธสตว) บ�าเพญบารม

เปนเวลา๘อสงไขยแสนกลป

๓)พระโพธสตวผมากดวยความเพยร(วรยาธกโพธสตว)บ�าเพญบารม

เปนเวลา๑๖อสงไขยแสนกลป

ขอคดในเรองท�าดน คอ ท�าดทจะใหถงขนและกอดอกออกผลดได ตองท�า

เปนวฒนธรรมตองอยในวถชวต เปนกจวตรค�าวา“กจวตร”หมายถงท�าทกวน

ไมควรท�าเพยงเปนกจกรรมหรอโครงการเปนคราวๆการบ�าเพญบารมกเชนเดยวกน

การบ�าเพญบารมขณะเวยนวายตายเกดเปนเวลา ๕๔๗ ชาตของพระโพธสตว

กอนทจะตรสรเปนพระศากยมนพทธเจานนเรมนบเฉพาะสมยทไดรบการพยากรณ

(ท�านาย)จากพระทปงกรพทธเจาเทานน กอนหนาทจะเขาเฝาพระทปงกรพทธเจา

Page 51: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

199ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ไดเวยนวายตายเกดมาแลวนบชาตไมถวนแหลงขอมลบางแหงบอกวา ผประสงค

จะเปนพระสมมาสมพทธเจานบเฉพาะชวงทปรารถนาอยในใจใชเวลาดงน

๑)ผมากดวยปญญา-ปญญาธกะใชเวลา๗อสงไขย

๒)ผมากดวยศรทธา-สทธาธกะใชเวลา๑๔อสงไขย

๓)ผมากดวยความเพยร-วรยาธกะใชเวลา๒๘อสงไขย

จากนนกมาถงชวงเวลาทเปลง(กลาว)วาจาตอหนาพระพทธเจาโดย

๑)ผมากดวยปญญา-ปญญาธกะใชเวลา๙อสงไขย

๒)ผมากดวยศรทธา-สทธาธกะใชเวลา๑๘อสงไขย

๓)ผมากดวยความเพยร-วรยาธกะใชเวลา๓๖อสงไขย

พจารณาแลวนบวาสมเหตสมผลอย เพราะเปนการเตรยมความพรอมดาน

ตางๆโดยเฉพาะการท�าความดจนไดคณสมบตครบ๘ประการ(อฏฐธรรมสโมธาน)

คอ

๑)มนสสตต� ความเปนมนษย กวาจะไดเกดมาเปนมนษยนนแสนยาก

ดงพทธภาษตวา กจโฉ มนสสปปฏลาโภ การไดความเปนมนษยแสนยาก ผทจะ

มาเกดเปนมนษยกตองท�าความดบ�าเพญศลบารมอยางตอเนอง

๒)ลงคสมปตตความสมบรณดวยเพศนนคอเกดเปนชาย

๓)เหตมอปนสยพรอมทจะบรรลเปนพระอรหนตในชาตนนได(แตไมได

ปรารถนาเพยงเปนพระอรหนตแตปรารถนาเปนพระสมมาสมพทธเจา)

๔)สตถารทสสน�ไดพบพระพทธเจาททรงพระชนมอย

๕)ปพพชชาไดบวชเปนสมณะเปนโยคเปนฤาษ

๖)คณสมปตตสมบรณดวยคณคออภญญา๕และสมาบต๘

๗)อธกาโรไดกระท�าการยงใหญคอพรอมทจะสละชวตแกพระพทธเจาได

๘)ฉนทตามกศลฉนทะมอตสาหะความพยายามมาก

Page 52: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

200 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

จะเหนวาในคณสมบต๘ประการนไมใชเรองทจะมตองใชเวลาในการบ�าเพญ

สรางใหเกดมทงนน ก�าหนดระยะเวลาบ�าเพญบารมจงใชค�าเรยกวา “อสงไขย”

แปลวา นบไมถวน หรอไมควรก�าหนดนบ ก�าหนดนบไมได ท�าเปนกจวตร ท�าใน

วถชวต สรางเปนวฒนธรรมในวถชวต ไมใชท�าเปนกจกรรมหรอท�าเปนโครงการ

เปนครงเปนคราววถชวตดงามทไดรบการปลกฝงเปนวฒนธรรมนเปนอมตะมความ

ยงยนไมกลบกลายเปนอนไดงายเชนวฒนธรรมแหงความขยนหมนเพยรวฒนธรรม

แหงความมเหตมผลวฒนธรรมแหงความเคารพนบถอผทรงวยวฒและคณวฒสงคม

ทสรางวฒนธรรมดงามเหลานขนมาไดกจะเปนมรดกตกทอดจากรนสรนปรากฏใน

วถชวตของคนในสงคมนนๆ ท�าใหสงคมนนๆเปนปฏรปเทศ(ถนทเหมาะสมดงาม)

การบ�าเพญทสบารมกมนยเดยวกนอธยาศยพระโพธสตวอธยาศยบนฐานทสบารม

จงเปนอธยาศยทมนคงยงยน ยดมนในความด คงทนตอการพสจน ไมมเหตปจจย

ใดๆ มาขวางใหแปรสภาพเปนอนไมได พระโพธสตวจงเปนบคคลทมคณธรรม

จรยธรรมยงยน เพราะไดบ�าเพญทสบารมมากทงเชงปรมาณและคณภาพโดยใช

เวลานานดงกลาวแลว

เรองท ๓ บทเรยนจากจรยาวตรพระโพธสตว

เพอสรางวฒนธรรมแหงการท�าความดดวยกมมสทธา

กมมสทธาหรอกรรมศรทธา มนยอยางไร ? “ศรทธา” แปลวา ความเชอ

โดยหลกการม๒อยางคอ

๑)สทธาญาณสมปยตความเชอทประกอบดวยเหตผล

๒)สทธาญาณวปปยตความเชอทไมประกอบดวยเหตผล

“ศรทธา”ในทนหมายเอาความเชอทประกอบดวยเหตผล(สทธาญาณสมปยต)

ซงเปนการบงบอกวาชวตควรเปนอยดวยความเชอทมเหตผล เพราะในการจด

หมวดหมพทธธรรมนนธรรมในหมวดใดกตามถามศรทธาเปนสวนประกอบขอหนงแลว

Page 53: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

201ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

จะตองมปญญาเปนอกขอหนงดวยเสมอไป จะเหนวาในการจดวางขอธรรมทวไป

ศรทธามาเปนขอทหนงปญญามาเปนขอสดทาย

แทจรงแลวในทางพระพทธศาสนาศรทธาทพงประสงคแบงเปน๒ระดบ

ระดบท ๑ ศรทธาในพระรตนตรย คอศรทธา ความเชอ ความมนใจใน

พระพทธเจาทตรสรสจธรรม ทรงมพระปญญาคณพระวสทธคณ และพระกรณา

คณและในฐานะทเปนบคคลตนแบบซงยนยนวสยความสามารถของมนษยวา

สามารถหยงร สจธรรมเขาถงความจรงและความดสงสดไดดวยสตปญญาและ

ความสามารถของมนษยเองศรทธาขอนเรยกโดยค�าสรปวา“ตถาคตโพธสทธา”

๑)ศรทธาความเชอความมนใจในธรรมทงสจธรรมและศลธรรมทพระพทธเจา

ทรงแสดงไวนนวาเปนสงทพระองคไดปฏบตเหนผลประจกษกบตนเองมากอนแลว

ประกาศใหผอนไดรบทราบธรรมนนเปนกฎเกณฑแนนอนเปนกฎแหงเหตและผล

เปนกฎธรรมชาตทมอยคงอยอยางนนมนษยเมอพฒนาตนใหพรอมมปญญาแกกลา

พอแลวกรและประจกษไดดวยตวเอง

๒)ศรทธาความเชอความมนใจในสงฆในฐานะเปนชมชนตนแบบสมาชกแหง

สงฆนเปนพยานยนยนวามนษษยทวไปมความสามารถทจะบรรลความจรงความดงาม

สงสดไดอยางบคคลตนแบบเปนชมชนทมความดงามนาชนชมควรเชดชรกษาและ

เขารวม

ศรทธาในพระรตนตรยนน เปนความมนใจวาความดงามและกฎเกณฑแหง

เหตและผลมอยตามธรรมดาของธรรมชาต มนษยมความสามารถทจะเขาถงและ

หยงรความจรงความดงามและกฎธรรมชาตนนได ในศรทธา ๓ อยาง ศรทธาใน

พระพทธเจา(ตถาคตโพธสทธา)ส�าคญทสดเพราะเมอเชอมนในพระปญญาตรสรของ

พระพทธเจาแลว ยอมมความเชอมนในธรรมทพระองคทรงแสดง และทายทสด

มความเชอมนในสงฆสาวกทปฏบตตามค�าสอนของพระพทธองคแลวเกดความรแจง

เหนจรงตามพระพทธองค

Page 54: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

202 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ระดบท๒ศรทธา๔อยางคอ

๑)กมมสทธา เชอกรรม เชอการกระท�า เชอกฎแหงกรรม เชอวากรรมม

อยจรง คอ เชอวาเมอท�าอะไร โดยมเจตนาคอจงใจท�าทงรยอมเปนกรรม คอเปน

ความดความชวมขนในตนเปนเหตปจจยกอใหเกดผลดผลรายสบเนองกนไป

๒)วปากสทธาเชอวบากเชอผลของกรรมเชอวาผลกรรมจรงคอเชอวากรรม

ทท�าแลวตองมผลและผลตองมเหตผลดเกดจากกรรมดผลชวเกดจากกรรมชว

๓)กมมสสกตาสทธาเชอความทสตวมกรรมเปนของของตนเชอวาแตละคน

เปนเจาของจะตองรบผดชอบเสวยวบากเปนไปตามกรรมของตน

๔)ตถาคตโพธสทธาเชอความตรสรของพระพทธเจามนใจในองคพระตถาคต

วาทรงเปนพระสมมาสมพทธะทรงพระคณทง๙ประการตรสธรรมบญญตวนย

ไวดวยดทรงเปนตนแบบแหงการพฒนาตน

ศรทธาทง ๔ อยางนทจดอยในระดบท ๒ เพราะเปนเรองทจะเกดมขนได

ดวยจตทไดรบการพฒนาขนมาอกระดบหนงดงทกลาวมาแลววาตถาคตโพธสทธา

มความส�าคญยงเปนเบองตน เปนฐานท�าใหเกดศรทธาในธรรมและในสงฆซงอยใน

ระดบสงขนไปอก เนองจากธรรมเปนขอคดความเหนอนแสดงหลกการวธการและ

อดมคตของชวตมนยเชงนามธรรมจบตองไมไดการทบคคลจะเชอตามเปนเรองท

เปนไปไดยากขนอยกบระดบของจตทไดพฒนาสงขนไปอกและศรทธาในสงฆกเปน

ไปไดยากยงกวา เพราะสมาชกแหงสงฆในภาษาชาวบานกคอบคคลทอยในฐานะ

เปนศษยของพระพทธเจาการเชอในตวผเปนศษยในระดบเทาเทยมกบผเปนอาจารย

(พระพทธเจา)จงเปนเรองยากขนไปอก

อยางไรกตามศรทธาคอความเชอเปนเรองทเปนไปไดงายทสดและยากทสด

ในขณะเดยวกน หลายเรองนาเชอแตไมมใครเชอ หลายเรองไมนาเชอแตมคนเชอ

เปนจ�านวนมากทเปนเชนนเพราะสาเหต๒อยางคอ

Page 55: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

203ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

๑)ลกษณะนสยเฉพาะตวหรอจรตของแตละบคคล

๒)ไมมกฎเกณฑแนนอนทจะตดสนวาเรองไหนจรงเชอได เรองไหนไมจรง

เชอไมได

ดงนน เมอไดเหน ไดยนไดฟงหรอไดรบรดวยประสาทสมผสใดๆการทจะ

เชอหรอไมเชอสงใดๆจงมหลกเกณฑกวางๆ๒ประการคอ

๑)พจารณาใหเหนประจกษโดยถองแทดวยตนเองโดยใชสามญส�านกใครครวญ

ตรวจสอบบนฐานขอมลรอบดาน

๒)น�าขอคดความเหนทบณฑตผรน�าเสนอไวเกยวกบเรองนนๆ มาเปนสวน

ประกอบในการพจารณาตดสน

ครงหนงเมอมเจาลทธหลายพวกมาแสดงทรรศนะหลากหลายเกยวกบเรอง

ตางๆแกประชาชนชาวกาลามะแหงเกสปตตนคมท�าใหเกดความสบสนไมแนใจวา

ควรเชอทรรศนะไหนไมควรเชอทรรศนะไหน?เนองจากพระพทธองคทรงใหความ

ส�าคญตอภมปญญาและเกยรตศกดศรคณคาของมนษยในการทจะแสดงภมปญญา

ออกอยางอสระเสร พระพทธเจาจงไมตดสนวาทรรศนะไหนผด ทรรศนะไหนถก

ทงๆทพระองคทรงรอยแลววาทรรศนะไหนผดทรรศนะไหนถกดวยเหตผล๒อยาง

คอ

๑)ทรงใหเกยรตแกเจาลทธเหลานน ซงโดยนยกคอใหคณคาตอภมปญญา

ของมนษยและใหเกยรตศกดศรคณคาของมนษยนนเอง

๒)ใหอสรเสรแกพวกกาลามะแหงเกสปตตนคมในการพจารณาตดสน

พระพทธเจาจงทรงแสดงเกณฑในการเชอหรอไมเชอภายใตกรอบกวางๆดงน7

อยาปลงใจเชอดวยการฟงตามกนมา

อยาปลงใจเชอดวยการถอสบๆกนมา

อยาปลงใจเชอเพราะค�าเลาลอ

7อง.ตก.(ไทย)๒๐/๖๖/๒๕๖-๒๕๗.

Page 56: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

204 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

อยาปลงใจเชอดวยการอางต�าราหรอคมภร

อยาปลงใจเชอเพราะตรรกะ(การคดเอาเอง)

อยาปลงใจเชอเพราะการอนมาน(คาดคะเนตามหลกเหตผล)

อยาปลงใจเชอดวยการคดตรองตามแนวเหตผล

อยาปลงใจเชอเพราะเขาไดกบทฤษฎทพนจแลว

อยาปลงใจเชอเพราะมองเหนรปลกษณะนาจะเปนไปได

อยาปลงใจเชอเพราะนบถอวา“ทานสมณะนเปนครของเรา”

เกณฑทง๑๐ขอนเกยวกบเรองหรอสงทไมไดประจกษโดยตรงดวยประสาท

สมผสของตนเองทงสนประเดนเกยวกบสงทประจกษไมไดดวยอายตนะทง๕คอ

ตาหจมกลนกายแมกระทงจะนอมนกจนตนาการดวยอายตนะท๖คอใจกยง

ท�าไมได มหลกคดอยางไรในการทจะเชอหรอไมเชอสงนสงนน ? ในกาลามสตร

(หรอเกสปตตยสตร) พระพทธเจาตรสกบชาวกาลามะเกยวกบทรรศนะและทาท

ตอเรองโลกหนาอนจะท�าใหเกดความอนใจไมกงวล ความโดยสรปวา8 “กาลามะ

ทงหลายอรยสาวกนนมจตไมมเวรอยางนมจตไมพยาบาทอยางนมจตไมเศราหมอง

อยางน มจตบรสทธอยางน เธอยอมไดประสบความอนใจ ๔ ประการ ตงแต

ในปจจบนนแลวคอ

๑.ถาโลกหนามจรง ผลวบากแหงกรรมทท�าดและท�าชวมจรงการทเรา

เมอตายไปแลวจะเกดในสคตโลกสวรรค กยอมเปนสงทเปนไปได นคอความอนใจ

ประการท๑

๒.ถาโลกหนาไมม ผลวบากแหงกรรมทท�าดและท�าชวไมม เรากครองตน

อยไดโดยไมมเวรไมมความเบยดเบยนไมมทกขเปนสขอยแตในชาตปจจบนนแลว

นคอความเบาใจประการท๒

8อง.ตก.(ไทย)๒๐/๖๖/๒๖๒-๒๖๓.

Page 57: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

205ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

๓.ถาบคคลเมอท�าความชว(บาป)กชอวาเปนอนท�าเรามไดคดการชวรายตอ

ใครๆทกขจะมากระทบเราผไมไดท�าชวจากทไหนเลานคอความเบาใจประการท๓

๔.ถาบคคลเมอท�าชวแลวกชอวาไมเปนอนท�าเรากมองเหนตนเปนผบรสทธ

ทงสองดานนคอความเบาใจประการท๔

ศรทธาเปนเหมอนระบบน�ารองของชวตในระดบสงคมประเทศชาตศรทธา

อยใน๓รปแบบคอ

๑)ศรทธาในวฒนธรรม ประเพณ วถชวต ทศทางของชาตจะเปนอยางไร

จะด�าเนนไปในทางไหนขนอยกบความเชอและยดถอปฏบตรวมกนในวฒนธรรม

ประเพณวถชวตของสงคมประเทศชาตนนๆทมอยางยาวนานถาเปนเรองทดงาม

เชนความออนนอมถอมตนความประหยดมธยสถความขยนหมนเพยรความสะอาด

ความกตญญกจะท�าใหประเทศชาตนนเจรญรงเรองถาเปนเรองทไมดงามตรงกนขาม

จากทกลาวนกจะท�าใหประเทศชาตนนทรดโทรมเสอมถอยไมกาวหนา

๒)ศรทธาในหลกศาสนาและสงศกดสทธ วถชวตของคนม ๒ ภาคทซอน

กนอย ภาคท ๑ คอชวตการท�ามาหากน ภาคท ๒ คอชวตดานจตใจ ซงทง ๒

ภาคนมความสมพนธกนอย เชน กอนออกไปท�างาน มการสวดมนตไหวพระหรอ

สงศกดสทธกอนการประกอบธรกจใดๆมการประกอบพธทางศาสนาหรอพธบชา

สกการะสงศกดสทธคนในสงคมประเทศชาตนนๆจะยดถอปฏบตเหมอนกนเกอบ

ทงหมดนคอศรทธาเปนระบบน�ารองชวต

๓)ศรทธาในอาชพหรอหนาทการงานของตวเอง

จากปญหากรรม(ค�าถาม)เกยวกบทสบารมขอท ๑๔วา “บารมใหส�าเรจได

โดยกาลไหน ?” ไดมค�าตอบชดวา ทสบารมทจะใหส�าเรจประโยชนสงสดคอ

สมมาสมโพธญาณนน ไดมก�าหนดระยะเวลาบ�าเพญ๓ ระดบขนอยกบคณสมบต

ของผบ�าเพญดงน

Page 58: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

206 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

๑)ผมากดวยปญญา(ปญญาธกบารม)ใชเวลา๔อสงไขย๑๐๐,๐๐๐มหากลป

๒)ผมากดวยศรทธา(สทธาธกบารม)ใชเวลา๘อสงไขย๑๐๐,๐๐๐มหากลป

๓)ผมากดวยวรยะ(วรยาธกบารม)ใชเวลา๑๖อสงไขย๑๐๐,๐๐๐มหากลป

ประเดนนจงท�าใหไดขอคดวา ในการท�าความดจะใหส�าเรจผลเปนคณธรรม

จรยธรรมฝงอยในจตใจสรางอธยาศยพระโพธสตวนนตองใชเวลานกปรชญาตะวนตก

โบราณกลาววา “ฝนตกครงเดยวไมท�าใหท งหญาเขยวสดได” หรอตอนหนง

พระมงคลเทพมน(สด จนทสโร)กลาวไววา “หมนสรางเหต สงเกตผลทนเอาเถด

ประเสรฐนก”ขอนเปนนยแหงกมมสทธานนเองนยแหงกมมสทธาคออะไร?

“กรรม” แปลวา การกระท�า โดยปรมตถหมายถงเจตนา แตกลาวใหวา

หมายถงการกระท�าทประกอบดวยเจตนาหรอการกระท�าทเปนไปดวยความจงใจ

ดงพระพทธด�ารสวา9“ภกษทงหลายเจตนานนเองเราเรยกวากรรมบคคลจงใจแลว

จงกระท�าดวยกายดวยวาจาดวยใจ”แบงตามคณภาพหรอตามธรรมทเปนมลเหต

ม๒อยางคอ

๑.อกศลกรรม กรรมทเปนอกศล การกระท�าทไมด กรรมชว หมายถง

การกระท�าทเกดจากอกศลมลคอโลภะ(โลภอยากได)โทสะ(โกรธ)หรอโมหะ(หลง)

ทเปนการกระท�าทางกาย เรยกวากายทจรต การกระท�าทางวาจาเรยกวาวจทจรต

การกระท�าทางใจเรยกวามโนทจรต กลาวโดยรวมไดแกอกศลกรรมบถ (ทางท�า

ความชว)๑๐อยาง

จดเปนกลมกายกรรม๓ประกอบดวย

๑)ฆาสตว ๒)ลกทรพย

๓)ประพฤตผดในกาม

9อง.ฉกก.(ไทย)๒๒/๓๓๔/๔๖๓.

Page 59: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

207ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

จดเปนกลมวจกรรม๔ประกอบดวย

๑)พดเทจ ๒)วาจาสอเสยด

๓)วาจาหยาบ ๔)พดเพอเจอ

จดเปนกลมมโนกรรม๓ประกอบดวย

๑)เพงเลงอยากไดของเขา ๒)คดรายผอน

๓)เหนผดจากคลองธรรม

๒.กศลกรรมกรรมทเปนกศลการกระท�าทดกรรมดหมายถงการกระท�า

ทเกดจากกศลมลคอ อโลภะ(ไมโลภไมอยากได) อโทสะ(ไมโกรธ) หรออโมหะ

(ไมหลง)ทเปนการกระท�าทางกาย เรยกวากายสจรต การกระท�าทางวาจาเรยกวา

วจสจรต การกระท�าทางใจเรยกวามโนสจรต กลาวโดยรวม ไดแก กศลกรรมบถ

(ทางท�าความด)๑๐อยาง

จดเปนกลมกายกรรม๓ประกอบดวย

๑)เวนจากฆาสตว ๒)เวนจากลกทรพย

๓)เวนจากประพฤตผดในกาม

จดเปนกลมวจกรรม๔ประกอบดวย

๑)เวนจากพดเทจ ๒)เวนจากวาจาสอเสยด

๓)เวนจากวาจาหยาบ ๔)เวนจากพดเพอเจอ

จดเปนกลมมโนกรรม๓ประกอบดวย

๑)ไมเพงเลงอยากไดของเขา ๒)ไมคดรายผอน

๓)เหนชอบตามคลองธรรม

อกนยหนง แบงตามทางทท�ากรรมหรอตามทางแสดงออกของกรรม ม ๓

อยางคอ

๑.กายกรรมคอการกระท�าทางกาย

๒.วจกรรมคอการกระท�าทางวาจา

๓.มโนกรรมคอการกระท�าทางใจ

Page 60: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

208 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ในกรรม ๓ อยางน คอ กายกรรม วจกรรม และมโนกรรมดงทกลาวแลว

มโนกรรมส�าคญทสดเพราะเปนจดเรมตนบคคลคดกอนแลวจงพดจงท�าคอแสดงออก

ทางกายและวาจา กายกรรมและวจกรรมขยายออกมาจากมโนกรรมนนเอง และ

โดยปรมตถไมมกายกรรมกบวจกรรมมแตมโนกรรม

กระบวนการของกรรมกบกระบวนการของชวต(รวมถงกระบวนการของชวต

ดวย)เปนอนเดยวกนเมอสภมาณพโตเทยยบตรกราบทลถามพระพทธเจาความโดย

สรปวา “อะไรเปนเหตเปนปจจยใหสตวทเกดเปนมนษยเปนคนเลวและเปนคนด

เปนตน?”พระพทธเจาตรสตอบวา“สตวทงหลายมกรรมเปนของตนมกรรมเปน

ทายาท มกรรมเปนก�าเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศย และกรรม

ยอมจ�าแนกใหสตวทงหลายใหเลวและดตางกน”10

พระพทธด�ารสนแสดงนยชดเจน

วากรรม(เรมจากจตหรอมโนแสดงพฤตภาพออกมาทางกายวาจา)คอกระบวนการ

ชวตทงหมด เปนพลงชวตทงขณะปจจบนและขณะขามภพขามชาตเรอง “กรรม”

ไมพงเขาใจวาเปนเรองทไมดในอดตอยางเดยวและเปนผลอยางเดยวอยางทนยม

พดกนวา “แลวแตเวรแตกรรม” หรอเมอเหนใครบางคนตกทกขไดยากกกลาววา

“เปนเวรเปนกรรมของเขา” แทจรงแลว “กรรม” มทงดและไมด มความสมพนธ

เชอมโยงกนทงหมดทงอดตปจจบนและอนาคตจงมค�าของนกปราชญวา“ปจจบน

เปนลกหลานของอดต และเปนบดาของอนาคต เรานยหนงเปนผลแหงอดต

อกนยหนงกจะเปนผกออนาคต”

ในระดบสมมตบญญตในกระบวนการแหงชวตจะเหนวากรรมมสวนรวมใน

กระบวนการแหงชวตทงหมดทงในเวลาตนและในเวลาหลบปรงแตงโครงสรางและ

วถชวตของบคคลนนๆ ในการด�าเนนชวตอยในโลก บคคลผหนงๆ แสดงบทบาท

ตางๆ กนไป มการท�า การพด การคดและรบผลของการท�า การพด การคดนน

ตลอดเวลาทงในการประกอบอาชพและการด�าเนนชวตทวไปดงทพระพทธเจาตรส

10

ม.อ.(ไทย)๑๔/๒๘๙-๒๙๗/๓๔๙-๓๕๗.

Page 61: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

209ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

กบวาเสฏฐะ ความโดยสรปวา “ผอาศยโครกขกรรมเลยงชพ ชอวาเปนชาวนา

ผเลยงชพดวยศลปะตางๆ ชอวาเปนศลปน ผอาศยการคาขายเลยงชพ ชอวา

เปนพอคาผเลยงชพดวยการรบใชผอนชอวาคนรบใชผอาศยการลกทรพยเลยงชพ

ชอวาเปนโจร”11

ในระดบปรมตถบญญตกรรมม๒ฐานะคอ

ฐานะท๑กรรมในฐานะเปนกฎแหงเหตผล(causeandeffect)หรอกฎ

ธรรมชาตเกยวกบพฤตกรรมของมนษยทนยมพดวา“กฎแหงกรรม”เปนหลกการ

เดยวกนดงทพระพทธเจาตรสกบพระอานนทตอนหนงวา “เมอสงนม สงนจงม

เพราะสงนเกดขนสงนจงเกดขนเมอสงนไมมสงนกไมมเพราะสงนดบสงนกดบ”

ซงเปนหลกการใหญของปฏจจสมปบาท ขอความนอาจแปลงใหเขาใจงายขนวา

“เมอเหตนผลนจงมเพราะเหตนเกดขนผลนจงเกดขนเมอเหตนไมมผลนกไมม

เพราะเหตนดบผลนกดบ”

ฐานะท๒กรรมในฐานะเปนกฎแหงศลธรรมความจรงกเปนกฎแหงเหตผล

เหมอนกนแตอยในระดบศลธรรมเกยวกบวถชวตของชาวบานดงพระพทธพจนวา

“หวานพชเชนใดไดผลเชนนนท�าดไดดท�าชวไดชว”

“กรรม” มสาระเปนทงเหตและผล โดยทความเปนเหตเดนชดมากกวา

ความเปนผล หมายถงวา ในการท�าทางกาย วาจา และใจแตละครงถอเปนการ

กอเหตทจะท�าใหเกดผลตามมา แตการทกรรม(ซงเปนเหต)จะใหผลนน มความ

ซบซอนพอสมควรกลาวคอมองคประกอบหลายอยางเขามาเกยวของดวยกลาวเฉพาะ

กรรมด(กศลกรรม)การทกรรมดจะใหผลปรากฏออกมาใหเหนประจกษในวถชวต

ตองประกอบดวยสมบต๔อยางคอ

๑)คตหมายถงผท�ากรรมอยในภพภมถนประเทศทเจรญเหมาะสมเกอกล

อ�านวยใหกรรม(การกระท�านนๆ)ส�าเรจผล

11

ม.ม.(ไทย)๑๓/๗๐๗/๖๔๓-๖๔๙,ข.ส.๒๕/๓๘๒/๔๕๑-๔๕๘.

Page 62: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

210 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

๒)อปธหมายถงผท�ากรรมมรางกายสมบรณเหมาะสมสวยงามสขภาพด

๓)กาลหมายถงผท�ากรรมอยในยคทบานเมองมความสงบสขผคนมศลธรรม

ชวยยกยองสงเสรมคนดหรอท�ากรรมถกจงหวะถกเวลา

๔)ปโยค หมายถงท�ากรรมถกกบความสามารถของตน ท�าถกวธ ท�าได

ครบถวนทกขนตอน

เมอมความพรอมสมบรณดวยองคประกอบตางๆ เหลาน กจะชวยอ�านวย

ใหกรรมดนนๆ ปรากฏผล ถาเปนองคประกอบตรงกนขามจากสมบต ๔ อยางน

ทเรยกวาวบต๔กจะเปนอปสรรคตอการใหผลของกรรมดนนๆ

ค�ากลาวของนกปรชญาตะวนตกโบราณทวา“ฝนตกครงเดยวไมท�าใหทงหญา

เขยวสดได” หรอทพระมงคลเทพมน(สด จนทสโร)กลาวไววา “หมนสรางเหต

สงเกตผล ทนเอาเถด ประเสรฐนก” ขอนเปนนยแหงกมมสทธาดงกลาวแลวนน

ใหขอคดอะไร?ขอคดทไดคอ

๑)การท�าความดตองตอเนองและใชเวลานาน

๒)กฎแหงเหตและผล-CauseandEffect

ความเชอกรรมตามนยดงกลาวมานเทานนจงจะท�าใหเกดคณคาทาง

จรยธรรมไดนนคอมนษยเกดความเชอมนในตวเองเพราะกรรมคอการกระท�าของ

เราเองทเกดขนทกขณะ เปนมโนกรรมบาง เปนกายกรรมบาง เปนวจกรรมบาง

ดบางชวบางตามเหตปจจยเปนเรองในวถชวต เปนวถชวตทงทผานมาแลว(อดต)

ทงทก�าลงเปนไปอย(ปจจบน) ทงทยงมาไมถง(อนาคต) ไมใชเรองนอกวถชวต

เมอเชออยางนกท�าใหเชอมนตอไปวา ความดเกดจากเราเองคดด ท�าด พดด

ความชวกเกดจากเราเองคดชว ท�าชว พดชว กลาวเฉพาะในเรองดเชนกรณการ

บ�าเพญบารมยงจะท�าใหเกดแรงจใจในการท�าดมากขนอยางไมรจบเกดวฒนธรรม

แหงการท�าดทวทกสวนของสงคม

Page 63: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

211ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

กรรมศรทธาเชอกรรม(คอการกระท�าของเราเอง)ยอมท�าใหเกดวปากศรทธา

คอเชอผลกรรมตามมา ขอนยงท�าใหเกดแรงจงใจละชวใฝดยงขนไปอก ตวอยาง

จากจรยาวตรของพระโพธสตวทใชเวลานานจนค�านวณไมไดในการบ�าเพญบารมนน

ยงจะท�าใหอนชนเกดแรงบนดาลทจะท�าตามอยาง ยงนานยงไดรบอานสงสมาก

เพมทวคณไปเรอย ผลแหงกรรมทเกบสะสมไวตดตามผกระท�าเหมอนเงาตามตว

ไมหลนหายไปไหนยงท�าใหเกดความมนใจทกคนท�าความดดวยความหวง๒อยาง

ในขณะเดยวกนคอ

๑)หวงใหเกดความรวมเยนเปนสขในสงคมปจจบน

๒)หวงไดรบผลแหงกรรมดหลงจากละชวตนไปแลว

ตามหลกพระพทธศาสนา ผลแหงกรรมดและกรรมชวปรากฏชดแลวดงท

พระพทธเจาตรสไวในจฬกมมวภงคสตรตอนหนงวา “สตวทงหลายมกรรมเปน

ของตน(กมมสสกะ)มกรรมเปนทายาท(กมมทายาท)มกรรมเปนก�าเนด(กมมโยน)

มกรรมเปนเผาพนธ(กมมพนธ) มกรรมเปนทพงอาศย(กมมปฏสรณะ) กรรมยอม

จ�าแนกใหสตวทงหลายเลวและดตางกน”จากนนพระพทธเจาตรสผลของกรรม

สรปความไดดงน

๑.บคคลทฆาสตวหยาบชาฝกใฝในการประหตประหารขาดความกรณา

เมอตายไปเกดเปนมนษยจะเปนคนมอายสน สวนบคคลทเวนขาดจากการฆาสตว

มความเอนดเกอกลในสรรพสตวเมอตายไปเกดเปนมนษยจะเปนคนมอายยน

๒.บคคลททบตท�ารายสตวดวยฝามอดวยกอนดนดวยทอนไมดวยศสตรา

เมอตายไป เกดเปนมนษยจะเปนคนมโรคมาก สวนบคคลทไมทบตไมท�ารายสตว

ดวยฝามอดวยกอนดนดวยทอนไมดวยศสตรา เมอตายไปเกดเปนมนษยจะเปน

คนมโรคนอย

๓.บคคลผมกโกรธ ถกวากลาวเลกนอยกขดใจ พยาบาทปองราย เมอตาย

ไปเกดเปนมนษยจะเปนคนมผวพรรณทรามสวนบคคลผไมมกโกรธถกวากลาวมาก

กไมขดไมพยาบาทปองรายเมอตายไปเกดเปนมนษยจะเปนคนมผวพรรณด

Page 64: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

212 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

๔.บคคลผมใจรษยาประทษราย ผกความรษยาในลาภสกการะ เปนตน

ของบคคลอน เมอตายไปเกดเปนมนษยจะเปนคนมอ�านาจนอย สวนบคคลผมใจ

ไมรษยา ไมประทษราย ไมผกความรษยาในลาภสกการะเปนตนของบคคลอน

เมอตายไปเกดเปนมนษยจะเปนคนมอ�านาจมาก

๕.บคคลผไมใหขาวเปนตนแกสมณะหรอพราหมณเมอตายไปเกดเปนมนษย

จะเปนคนมโภคะนอยสวนบคคลผใหขาวเปนตนแกสมณะหรอพราหมณเมอตาย

ไปเกดเปนมนษยจะเปนคนมโภคะมาก

๖.บคคลผกระดางเยอหยงไมกราบไหวผทควรกราบไหวไมสกการะผทควร

สกการะเปนตนเมอตายไปเกดเปนมนษยจะเกดในตระกลต�าสวนบคคลผไมกระดาง

ไมเยอหยงกราบไหวผทควรกราบไหวสกการะผทควรสกการะเปนตนเมอตายไป

เกดเปนมนษยจะเกดในตระกลสง

๗.บคคลผไมเขาไปหาสมณะหรอพราหมณสอบถามเลาเรยนสงทเปนกศล

เปนอกศล สงทมโทษไมมโทษเปนตน เมอตายไปเกดเปนมนษยจะเปนคนม

ปญญาทราม สวนบคคลผเขาไปหาสมณะหรอพราหมณสอบถามเลาเรยนสงทเปน

กศลเปนอกศล สงทมโทษไมมโทษเปนตน เมอตายไปเกดเปนมนษยจะเปนคนม

ปญญามาก

จรยาวตรของพระโพธสตวทปรากฏในการบ�าเพญทสบารมเปนตวอยางเชง

ประจกษในการละชวท�าดและท�าจตใหผองใสพระพทธเจาตรสถงผลของกรรมและ

กรรมชวไวในหลายแหงตางวาระกน ทยกมานกเปนตวอยางทชดเจนและสรางแรง

บนดาลใจใฝสมฤทธไดการสรางความใสใจและตระหนกรเรองกรรมและผลของกรรม

เปนความจ�าเปนแลวในการบรหารกจกรรมใดๆ เหมอนดงทพระมหากษตรยไทย

ในสมยสโขทยททรงนพนธเรองไตรภมพระรวงแลวเผยแพรใหประชาชนในยคนน

ไดรบร สาระส�าคญกคอเรองกรรมและผลของกรรมด-กรรมชวนนเอง โดยทรงม

วตถประสงคทจะใหประชาราษฏรไดใสใจตระหนกรเรองน เพอจะไดสงวรระวง

ละชวท�าดและท�าจตใหผองใสนนเอง

Page 65: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

213ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

เรอง “กรรม” ท�าใหเกดคณคาทางจรยธรรมอยางไร ? มลทธความเชอ ๓

อยางขดกบหลกกรรมในพระพทธศาสนาดงน

ลทธท ๑ ปพเพกตเหตวาท ลทธทถอวา สขทกข หรอมใชสขมใชทกข

อยางหนงอยางใดกตามเปนเพราะกรรมเกา

ลทธท ๒อสสรนมมานเหตวาทลทธทถอวา สขทกข หรอมใชสขมใชทกข

อยางหนงอยางใดเปนเพราะการบนดาลของเทพผเปนใหญ

ลทธท ๓ อเหตอปจจยวาท ลทธทถอวา สขทกข หรอมใชสขมใชทกข

อยางหนงอยางใดเปนไปสดแตโชคชะตาลอยๆไมมเหตไมมปจจย

ความเชอทง๓อยางนท�าลายคณคาทางจรยธรรมดงทพระพทธเจาตรสไว

ความโดยสรปวา “เมอบคคลยดเอากรรมทท�าไวในปางกอนเปนสาระ ยดเอาการ

บนดาลของเทพผเปนใหญเปนสาระ ยดเอาความไมมเหตเปนสาระ เขายอมไมม

ฉนทะ(ความพอใจ)ในสงทควรท�าและความพยายามละสงทไมควรท�าเพราะเชอวา

กรรมทท�าไวในปางกอนเปนเหตใหเขาท�ากรรมนนๆการบนดาลของเทพผเปนใหญ

เปนเหตใหเขาท�ากรรมนนๆหรอเขาท�ากรรมนนๆโดยไมมเหตไมมปจจย”

“กรรม”แปลวา การกระท�า หมายถงการกระท�าทางใจ(mental action)

ทางกาย และทางวาจาของบคคลนาย ก.ท�าในอดต นาย ก.ไดรบผลในอดตและ

สงผลมาถงปจจบน นาย ก.ท�าในปจจบน นาย ก.ยอมไดรบผลในปจจบนและจะ

สงผลไปในอนาคตอดตปจจบนอนาคตสบเนองกนดงททานกลาวไววา“ปจจบน

เปนลกหลานของอดต และเปนบดาแหงอนาคต” ความคดและความเชออยางน

ท�าใหบคคลเกดความเชอมนและเหนคณคาในตนเองอยกบปจจบนพอใจมงมนท�า

ในปจจบนใหดทสดถอเปนการหกลางลทธปพเพกตเหตวาท

ถามวา“กรรมช�าระลางไดหรอไม?”ในเรองนพระพทธเจาตรสไวเปนแนว

ปฏบตเพอใหเกดคณคาทางจรยธรรม ความโดยสรปดงนผทกลาววา ‘บคคลน

ท�ากรรมไวอยางใดๆเขาตองเสวยกรรมนนอยางนนๆ’เมอคดและเชอเชนนน(เขา)

Page 66: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

214 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ยอมไมประพฤตพรหมจรรยหมดโอกาสทจะบรรลถงความสนทกขสวนผทกลาววา

‘บคคลนท�ากรรมทตองเสวยผลไวอยางใดๆเขาตองเสวยผลของกรรมนนอยางนนๆ’

เมอคดและเชอเชนนน(เขา)ยอมประพฤตพรหมจรรยมโอกาสทจะบรรลความสนทกข

บคคลบางคนในโลกนท�าบาปกรรมเลกนอยกตกนรกไดทเปนเชนนนกเพราะวาเขา

ผนนไมเจรญกายไมเจรญศลไมเจรญจตไมเจรญปญญามคณนอยมอตภาพนอย

สวนบคคลบางคนในโลกนท�าบาปกรรมเลกนอยเชนกน ไดรบผลกรรมในปจจบน

เทานนไมตองไปรบในชาตหนาทเปนเชนนนกเพราะวาเขาผนนเจรญกายเจรญศล

เจรญจตเจรญปญญามคณมากมอตภาพใหญ

นายก.ท�านายก.ไดรบผลของการกระท�าเองนายข.ท�านายข.เสวยผล

ของการกระท�าดวยตวเขาเอง “ตนท�าบาปกรรมเอง กเศราหมองเอง ตนไมท�า

บาปกรรมเอง กบรสทธเอง ความบรสทธและไมบรสทธเปนของเฉพาะตนคนอน

จะท�าคนอนใหบรสทธไมได” ความคดและความเชออยางนท�าใหบคคลเกดความ

มนใจในตวเองเชอมนในก�าลงกายและก�าลงสตปญญาของตนเองทจะก�าหนดชะตา

ชวตของตนเองไดถอเปนการหกลางลทธอสสรนมมานเหตวาท

กรรมในฐานะเปนกฎแหงเหตผลหรอกฎธรรมชาตเกยวกบพฤตกรรมของ

มนษยทเรยกวากฎแหงกรรมกคอ “เมอเหตน ผลนจงม เพราะเหตนเกดขน ผลน

จงเกดขน เมอเหตนไมม ผลนกไมม เพราะเหตนดบ ผลนกดบ” อกนยหนง

กรรมในฐานะเปนกฎแหงศลธรรมซงเปนกฎแหงเหตผลเหมอนกนแตอยในระดบ

ศลธรรม เกยวกบวถชวตของชาวบานมพระพทธพจนวา “หวานพชเชนใด ไดผล

เชนนนท�าดไดดท�าชวไดชว”ความคดและความเชอเรองกรรมดงกลาวนท�าใหบคคล

มนใจในการกระท�าของตวเองทกครง และถอวาการกระท�าดทกครงคอการสราง

เหตดและจะไดรบผลดแนนอนขอนถอเปนการหกลางลทธอเหตอปจจยวาท

ผตงประณธานเปนพระโพธสตวบ�าเพญทสบารมไดอยางตอเนองเปนเวลานาน

กเพราะกมมสทธาคอเชอกรรมโดยนยดงกลาวมานแมจะผานการเวยนวายตายเกด

Page 67: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

215ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

กอนทจะไดรบการพยากรณจากพระพทธเจาผทรงพระชนมอยกนบชาตไมถวน

เมอไดรบการพยากรณแลวกเวยนวายตายเกด๕๔๗ชาตบ�าเพญทสบารมกลาวโดย

นยของกรรมกคอท�าความดทางกาย(กายกรรมอนเปนกศล) ทางวาจา(วจกรรม

อนเปนกศล) และทางใจ(มโนกรรมอนเปนกศล) กมมสทธาของพระโพธสตว

เปนอจลสทธา(ศรทธาคอความเชอไมหวนไหว) จรงๆ กรรมบางอยางใหผลเรว

กรรมบางอยางใหผลชากรรมบางอยางใหผลในชาตนกรรมบางอยางใหผลในชาตน

และชาตตอๆ ไป พระโพธสตวไมไดนกถงผลของกรรมดทจะไดรบ ไมเฝาหวง

ผลกรรมดทจะเกดขน แตตงกศลเจตนาบ�าเพญทสบารมชวยเหลอสตวโลก สะสม

กรรมดอยางตอเนอง โดยเชอมนอยางไมมขอสงสยวา กรรมดทไดกระท�านน

ยอมใหผลดแนนอนทงแกตวเองและแกสตวโลกทเขามาเกยวของสมพนธดวย

การพฒนาสงคมใหมความยงยนจ�าเปนตองสรางวฒนธรรมแหงการท�าดแบบ

พระโพธสตว ดวยอธยาศยพระโพธสตว กลาวคอท�าดดวยการหวงผลกจรง แตไม

คาดหวงผลอยางนนอยางน ไมคาดหวงวาจะไดรบผลในวนนนวนน ตงกศลเจตนา

มงท�ากรรมดอยางเดยวเพอใหเกดผลดแกสงคมเปนเบองตน มจตอาสาท�าความด

ดวยหวใจ เมอสงคมดเปนเบองตน ทกคนกจะไดรบผลดเหมอนกนหมดทายทสด

ผลกรรมดอนยงใหญกจะเกดแกตวผ กระท�าเองตามกฎแหงเหตและผลนนเอง

ทส�าคญ ขณะท�าดแมจะมปญหาอปสรรค มความยากล�าบากอยางไรกไมยอทอ

ไมทอถอยเมอมกศลเจตนาและมนใจวาเปนความดแทจรงมหลกยดวา“หวานพช

เชนใด ยอมไดรบผลเชนนน ท�าดกเปนความด ท�าชวกเปนความชว” เมอเหตด

ยอมเปนหลกประกนถงผลดแนนอนแตรปแบบของผลและระยะเวลาใหผลอาจไม

สามารถก�าหนดแนนอนไดยดเปนหลกใจอยางนในการท�าความด

Page 68: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

216 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

เรองท ๔ จรยาวตรของพระโพธสตวกบหลกการ ๓ :

ไมท�าชว ท�าด และท�าจตใหผองใส

บนหลกการ๓อยางนจรยาวตรของพระโพธสตวใหบทเรยนอะไรแกเราบาง?

พระโพธสตวไมท�าอะไรและท�าอะไรจงชอวาไมท�าชวท�าดและท�าจตใจใหผองใส?

ความชวคอ

๑)ฆาสตว ๒)ลกทรพย

๓)ประพฤตผดในกาม ๔)พดเทจ

๕)พดสอเสยด ๖)พดค�าหยาบ

๗)พดเพอเจอ ๘)เพงเลงอยากไดของคนอน

๙)มจตพยาบาท ๑๐)มความเหนผดเหลานคอความชว

พระโพธสตวชอวาท�าดนนกคอประพฤตสจรตทงทางกาย ทางวาจา และ

ทางใจคอ

๑)เวนจากการฆาสตว ๒)เวนจากการถอเอาสงของทเจาของ

เขามไดให

๓)เวนจากการประพฤตผดในกาม๔)เวนจากการพดเทจ

๕)เวนจากการพดสอเสยด ๖)เวนจากการพดค�าหยาบ

๗)เวนจากการพดเพอเจอ ๘)ไมเพงเลงอยากไดของของเขา

๙)มจตไมพยาบาท ๑๐)มความเหนชอบ

นอกจากความดสวนท๑การไมท�าชว๑๐อยางดงกลาวนนแลวพระโพธสตว

ยงไดท�าดสวนท ๒ เสรมเขาไปอกเพอใหเกดความดยงๆ ขนไป จดเปนบญบารม

ประกอบดวย

๑)ทานการใหปนสงของ

๒)ศลประพฤตเรยบรอยดงาม

๓)ภาวนาอบรมจตใจ

Page 69: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

217ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

๔)อปจายนะออนนอมถอมตน

๕)เวยยาวจจะขวนขวายรบใชมจตอาสา

๖)ปตตทานเฉลยความดใหผอน

๗)ปตตานโมทนายนดในความดของผอน

๘)ธมมสสวนะฟงธรรมศกษาหาความร

๙)ธมมเทสนาสงสอนธรรมใหความรแกผอน

๑๐)ทฏชกมมปรบความเหนใหถกตรง

การท�าจตใจใหผองใสทแทกคอการปฏบตกรรมฐาน(จตภาวนา)ซงม๒แบบ

คอ

๑)สมถกรรมฐานงานฝกจตใหสงบปฏบตธรรมท�าจตใหแนวแนเปนสมาธ

๒)วปสสนากรรมฐาน งานเจรญปญญาเพอใหเขาใจโลกและชวตตามความ

เปนจรง

ค�าวา “ท�าจตใหผองใส” ในทนหมายเอาสมถกรรมฐานเปนหลก เพราะจต

ผองใสเกดจากความมนคงแนวแนของจตนนคอสมาธวธการสรางสมาธม๔แบบ

คอ

วธ๑วธธรรมชาต

เพอใหเปนตนมสมาธบางกรณบคคลท�าสงดงามอยางใดอยางหนง(สงดงาม

กคอมศล) เมอระลกถงความประพฤตดงามสจรตของตนแลวเกดความปลาบปลม

บนเทงใจ ระลกถงการบ�าเพญประโยชนของตน หรอระลกถงพระรตนตรยแลวเกด

ความปลาบปลมปราโมทย จากนนเกดปต ตามมาดวยปสสทธ สข และทายทสด

เกดสมาธดงทพระพทธพจนทตรสไวเสมอวา“สขโนจตต�สมาธยต”แปลวาผมสข

จตยอมเปนสมาธ ในชวตประจ�าวนขณะท�างานในหนาทหรอขณะใชชวตนอกเวลา

ท�างาน บางกรณแมแตการขบคดปญหาบางอยางไดทะลปรโปรง การแกปญหา

บางอยางไดโดยการคดสบสาวหาตนสายปลายเหตไดหรอมองปรากฏการณ(ทเปน

Page 70: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

218 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ปญหา)บางอยางดวยความเขาใจ ทายสดกมผลท�าใหเกดสมาธได ดงขอความใน

คมภรพระไตรปฎกวา “เมอเธอรแจงอรรถรแจงธรรม ยอมเกดปราโมทย เมอม

ปราโมทย ยอมเกดปต เมอใจมปต กายยอมสงบ เธอมกายสงบ ยอมไดรบสข

เมอมสข จตยอมตงมน” จะถอวาเปนกฎธรรมชาตของจตในระดบชวตประจ�าวน

กไดทบคคลเมอปลาบปลม (ปราโมทย)ยอมมจตจดจอ เมอเกดความอมใจ(ปต)

ยอมมจตจดจอเมอกายสงบผอนคลายยอมมจตจดจอเมอมสขยอมมจตจดจอสมาธ

ในลกษณะอยางนไมตองไปขวนขวายหาโดยการนงกรรมฐานหรอใชวธการปฏบต

ใดๆเพยงแตท�าหนาทใหส�าเรจโดยสจรตหรอวางใจใหยดหยนไปตามอารมณทนาพอใจ

(อฏฐารมณ)และอารมณทไมนาพอใจ(อนฏฐารมณ)ใจกจะเกดปราโมทยปตปสสทธ

สขและสมาธ

วธ๒ใชหลกอทธบาท

สรางความพอใจใฝดงาม(กศลธรรมฉนทะ) โดยหลกศรทธา เมอเกดศรทธา

ท�าใหเกดความพอใจเมอเกดความพอใจใครทจะท�า(กตตกมยตาฉนทะ)ยอมเกดการ

จดจอ(สมาธ)ในงานทท�าและมผลท�าใหเกดการท�าตอเนอง(สาตจจกรยา) เมองาน

ประสบความส�าเรจบงเกดผลใหเหนเปนทนาพอใจกเกดความบนเทงปลมใจ(ปราโมทย)

ความอมใจ(ปต) ความสงบเยอกเยน(ปสสทธ)ความสบายใจ(สข)และความจดจอ

(สมาธ)ในงานตอเนองไปอกหมนเวยนเปนวฏจกรเหมอนกบการสรางสมาธตามวธ

ธรรมชาตดงทกลาวในขอตนนเปนแนวทางหนง อกแนวทางหนงคอ ถาสามารถ

ปลกเรากศลธรรมฉนทะใหเกดขนอยางแรงกลา เกดความรกในคณคาความดงาม

ความสมบรณของสงนนหรอจดหมายนนอยางเตมทแลวคนกจะทมเทชวตจตใจอทศ

ใหแกสงนนเมอมกศลธรรมฉนทะน�าแลวกตองการท�าสงนนใหดทสดใหส�าเรจอยาง

ดทสดของสงนน ของงานนน ไมหวงพะวงกบสงลอเราหรอผลตอบแทนทงหลาย

จตใจกมงแนวแนมนคงในการด�าเนนสจดหมาย เดนเรยบสม�าเสมอ ไมซานไมสาย

โดยนยน “สมาธ” จงเกดขน เรยกวา “ฉนทสมาธ” และพรอมกนนนความพอใจ

สรางสรรคกเกดขนเรยกวา“ปธานสงขาร”เรยกรวมวาฉนทสมาธปธานสงขาร

Page 71: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

219ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

สรางความเพยร(วรยะ)โดยหลกศรทธา เมอเกดศรทธาท�าใหเกดวรยะคอ

ความเพยรทจะปฏบต ทดลองสงทเชอดวยศรทธานน คนทมความเพยรเทากบม

แรงหนน เวลาท�างานหรอปฏบตธรรมกตาม จตใจจะแนวแน มนคง พงตรงตอ

จดหมายสมาธกเกดขนเรยกวา“วรยสมาธ”พรอมกนนนกมความเพยรสรางสรรค

เกดประกอบคกนไปเรยกวา“ปธานสงขาร”เรยกรวมวาวรยสมาธปธานสงขาร

สรางความเอาใจใสจดจอ(จตตะ)โดยหลกศรทธา เมอเกดศรทธาท�าใหจต

ผกพนจดจอ เฝาคดถงแตงานนน ไมสนใจงานอนหรอเรองอนทเกดขนรอบตว

ความมใจจดจอฝกใฝเชนนยอมท�าใหเกดสมาธ จตแนวแนแนบสนทในกจทท�า

เรยกวาจตตสมาธ พรอมกนนนกมความเพยรสรางสรรคเกดประกอบคกนไป

เรยกวา“ปธานสงขาร”เรยกรวมวาจตตสมาธปธานสงขาร

สรางความหมนไตรตรองใครครวญ(วมงสา) โดยหลกศรทธา เมอเกด

ศรทธาแลว ยอมท�าใหเกดการคดหาเหตผลสอบสวนทดลอง เมอท�าอะไรกคด

พจารณาทดสอบไปการคดหาเหตผลและสอบสวนทดลองอยางนยอมชวยรวมจต

ใหคอยก�าหนดและตดตามเรองทพจารณาอยางตดตลอดเวลาเปนเหตใหจตแนวแน

แลนดงไปกบเรองทพจารณา ไมฟงซาน เรยกวาวมงสาสมาธ พรอมกนนนกม

ความเพยรสรางสรรคเกดประกอบคกนเรยกวา“ปธานสงขาร”เรยกรวมวาวมงสา

สมาธปธานสงขาร

วธ๓ใชหลกสตปฏฐาน๔

การด�าเนนชวตคนท�ามาหากนยอมไมมฐานทจะใหเกดสมาธไดโดยงาย

จงตองใชวธตงสตก�าหนดพจารณากายใหรเหนตามเปนจรงวา เปนแตเพยงกาย

ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขาตงสตก�าหนดพจารณาเวทนาใหรเหนตามเปนจรง

วาเปนแตเพยงเวทนาไมใชสตวบคคลตวตนเราเขาตงสตก�าหนดพจารณาจต

ใหรเหนตามเปนจรงวาเปนแตเพยงจตไมใชสตวบคคลตวตนเราเขาตงสตก�าหนด

พจารณาธรรมใหรเหนตามเปนจรงวาเปนแตเพยงธรรมไมใชสตวบคคลตวตน

Page 72: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

220 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

เราเขาการฝกสมาธโดยอาศยสตเปนหลกมวธการคอการใชสตน�าทางใหแกปญญา

หรอท�างานรวมกบปญญาการฝกแบบนไดแกวธการของสตปฏฐานทนยมก�าหนด

ใหผปฏบตเดนจงกรมและนงสลบไปกบอรยาบถละ๓๐นาทบางมากกวานนบาง

การเดนกเพอใหเกดวรยะ(ความเพยร)มนคงแขงแรง การนงกเพอใหเกดสมาธ

(ความตงมนแหงจต)

วธ๔ใชวธเปนแบบแผน

เปนวธการทปฏบตกนอยางเอาจรงเอาจงเปนงานเปนการก�าหนดวางกนไว

เปนรปแบบมขนตอนทด�าเนนไปตามล�าดบโดยวธปฏบตสมถกรรมฐาน๔๐อยาง

ตวอยางวธการสรางสมาธโดยปฏบตอนสสตกรรมฐาน เชน “พทธานสสต

ธมมานสสต และสงฆานสสต”โยคผมความเลอมใสไมหวนไหว ประสงคจะปฏบต

พทธานสสตกรรมฐานในเบองตนพงหาสถานทสงบเหมาะแกการปฏบตธรรมระลก

ถงคณของพระพทธเจา๙ประการหรอผประสงคจะปฏบตเพอสรางสมาธในการ

ด�าเนนชวตประจ�าวนพงหาชวงเวลาและสถานทสงบแลวสวดมนตระลกถงคณของ

พระพทธเจา(พทธคณ) ๙ ประการวา “อตป โส ภควา อรห� สมมาสมพทโธ

วชชาจรณสมปนโน สคโต โลกวท อนตตโร ปรสทมมสารถ สตถา เทวมนสสาน�

พทโธภควา”

ผประสงคจะปฏบตธมมานสสตกรรมฐานเพอสรางสมาธกเชนเดยวกนเมอได

เวลาและสถานทสงบแลวกสวดมนตระลกถงคณของพระธรรม(ธรรมคณ)๖ประการ

วา“สวากขาโตภควตาธมโมสนทฏโกอกาลโกเอหปสสโกโอปนยโกปจจตต�

เวทตพโพวญญห”

ผ ปฏบตกรรมฐานสามารถปฏบตสงฆานสสตกรรมฐานเพอสรางสมาธ

เมอไดเวลาและสถานทสงบแลวกสวดมนตระลกถงคณของพระสงฆ(สงฆคณ)๙

ประการวา “สปฏปนโน ภควโต สาวกสงโฆ อชปฏปนโน ภควโต สาวกสงโฆ

ญายปฏปนโนภควโตสาวกสงโฆสามจปฏปนโนภควโตสาวกสงโฆยทท�จตตาร

Page 73: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

221ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ปรสยคาน อฏ ปรสปคคลา เอส ภควโต สาวกสงโฆ อาหเนยโย ปาหเนยโย

ทกขเณยโยอญชลกรณโยอนตตร�ปญญกเขตต�โลกสส”

อกตวอยางหนงของวธการสรางสมาธโดยปฏบตกรรมฐานขอ “เมตตา-

พรหมวหาร”(ปฏบตกรรมฐานโดยแผเมตตา)แบงเปนขนดงน

ขนท๑พจารณาใหเหนโทษของความโกรธ(โทสะ)ดงทพระพทธเจาตรสไว

สรปความวา “บคคลผมกโกรธนน มผวพรรณทรามนอนเปนทกข ไดความเจรญ

แลวกยงถงความเสอมท�าการเขนฆาทางกายวาจายอมประสบความเสอมทรพย

ถงความเสอมยศญาตมตรและสหายหลกหนผถกความโกรธครอบง�ายอมไมรเหต

ไมรผลท�ากรรม(ไมด)ทท�าไดยากเหมอนท�าไดงายตอเมอหายโกรธแลวยอมเดอดรอน

เหมอนถกไฟไหม”เปนตนและพจารณาใหเหนประโยชน(อานสงส)ของความอดทน

(ขนต)ดงทพระพทธเจาตรสไวสรปความวา“ความอดทนมอานสงส๕ประการน

คอ

๑)เปนทรกเปนทพอใจของคนหมมาก ๒)เปนผไมมากดวยเวร

๓)เปนผไมมากดวยโทษ ๔)เปนผไมหลงลมสตตาย

๕)หลงจากตายแลวยอมไปเกดในสคตโลกสวรรค”

ขนท ๒ พจารณาดบคคลทอาจเปนอปสรรค ผประสงคจะสรางสมาธโดย

เมตตาภาวนาควรพจารณาดโทษ(ขอเสย)อนอาจเกดขนจากท�าเมตตาภาวนาไปใน

บคคล๖ประเภทตอไปน

๑)เมตตาภาวนาในคนทเกลยดกนยอมล�าบากใจท�าใหเสยเวลาในการปรบ

ความคดใหหลกเวนจากความเกลยดแลวหนมาสความรกเปนการเพมภาระใหตวเอง

๒)เมตตาภาวนาในคนทเปนสหายรกกนมาก อาจมความกาวหนาในการ

ปฏบตกรรมฐานไดยาก เพราะไมมแรงจงใจทงดานลบและดานบวก ยอมล�าบาก

เชนเดยวกน

Page 74: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

222 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

๓)เมตตาภาวนาในคนทอยในฐานะกลางๆไมเกลยดไมรกกนกอาจล�าบาก

เชนเดยวกน เพราะเหตวาการตงคนประเภทนไวในฐานะเปนครและเปนคนรกกน

ยอมส�าเรจไดยาก

๔)เมตตาภาวนาในคนทเปนศตรกนอาจท�าใหเกดอปสรรคไดเพราะเหตวา

เมอระลกถงคนทเปนศตรกนความโกรธยอมเกดขน

๕)เมตตาภาวนาโดยเจาะจงในคนทมเพศตรงขาม อาจท�าใหเกดอปสรรค

ไดเชนเดยวกน เพราะเหตวาเมอระลกถงเจาะจงคนทมเพศตรงขาม ความก�าหนด

ยอมเกดขน

๖)เมตตาภาวนาในคนทตายแลว ยอมเปนการเสยเวลาโดยไมมประโยชน

เกดขน เพราะเหตวาถงจะท�าเมตตาภาวนากไมมอานสงสใหเขาถงแมแตอปจาร-

สมาธได

ขนท ๓ ท�าเมตตาภาวนาตามล�าดบเมอรชดวาควรงดท�าเมตตาภาวนาใน

บคคลประเภทไหนและท�าเมตตาภาวนาในบคคลประเภทไหน กลงมอปฏบตโดย

เรมท�าเมตตาภาวนาไปในบคคลประเภทตางๆตามล�าดบดงน

๑)ในตนเองในเบองตนโยคผปฏบตพงท�าเมตตาภาวนาดวยการก�าหนดใจ

หรอกลาวเพยงเบาๆ วา “ขอเราจงเปนผไมมเวร ไมมความเบยดเบยน ไมมทกข

มความสขบรหารตนไปเถด”ดงนกไดเหตทตองเจรญเมตตาภาวนาไปในตนกอนนน

กเพราะตองการใหเปนพยานวา “ตนเองรกสขเกลยดทกข ฉนใด คนหรอสตวอน

กรกสขเกลยดทกขฉนนน”

๒)ในคนทเปนสหายรกหรอคนทเคารพกน ในล�าดบตอมา โยคผปฏบต

พงระลกถงคณความดของคนอนทท�าใหเปนทรกและเคารพกนแลวท�าเมตตาภาวนา

โดยนยวา“ขอทานผนนจงถงความสขไมมทกขเถด”เปนตน

๓)ในบคคลทอยในฐานะกลางๆ

๔)ในบคคลทเปนศตรกน(ถาม)

Page 75: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

223ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

สรางสมาธโดยแบบแผนอยางใดอยางหนงกไดตามจรตของแตละคนเมอเกด

สมาธแลวปญญายอมเกดโดยอตโนมตสมาธถอเปนวธการน�าไปสปญญามขอความ

ตางๆเหลานนเปนหลกฐาน

“เธอผประกอบดวยสมาธภาวนาทมอานสงสอนไดแลว ทมนคงยง กจกยง

การเจรญปญญาใหถงพรอมไดโดยงายทเดยว”

“วนยยอมมเพอประโยชนแกความส�ารวม(ศล)ความส�ารวมมเพอประโยชน

แกความไมเดอดรอน ความไมเดอดรอนมเพอประโยชนแกความปราโมทย

ความปราโมทยมเพอประโยชนแกความอมใจ ความอมใจมเพอประโยชนแกความ

สงบความสงบมเพอประโยชนแกความตงใจมน(สมาธ)ความตงใจมนมเพอประโยชน

แกความรเหนตามเปนจรง(ปญญา)”

“ฌาน(สมาธ)ยอมไมมแกคนไมมปญญา ปญญายอมไมมแกคนไมมฌาน

ฌานและปญญามแกบคคลใดบคคลนนยอมอยใกลนพพาน”

เปนความจรงอยแลวเมอน�าใสและนงสงบ ท�าใหมองเหนทะลไปถงกนบอ

เมอลมฝนสงบ ท�าใหไดยนเสยงนกจกจนเรไรไพเราะชดเจนในทามกลางปาทบ

เมอเมฆหมอกคลายจางไป ท�าใหทองฟาแจมใสมองเหนสรรพสงบนทองฟาชดเจน

ขอนฉนใด เมอใจใสสงบนง(สมาธ) ยอมท�าใหเกดความรแจงเหนจรง(ปญญา)

ปรากฏการณภายในตวและนอกตวชดเจนฉนนน

โดยสรป การท�าจตใหผองใสกคอ การฝกฝนอบรมกลอมเกลาตามหลก

ไตรสกขา หมายถง การฝกฝนกลอมเกลากายวาจาใหเรยบรอยดงาม สงบเสงยม

ท�าใหพรอมทจะฝกและสะดวกทจะฝกจตใหเปนสมาธซงจะท�าใหเกดปญญาในการ

ฝกอบรมตามหลกไตรสกขาน ศลเปนพนฐานเพอกาวไปสความเจรญ ขนตอไปคอ

“จตสมาธ”ศลกคอเจตนาทจะงดเวนหรอการไมมความด�ารในการทจะท�าความชว

ใดๆอยในใจซงท�าใหจตใจบรสทธผองใสปลอดโปรงท�าใหเกดความคดเหนแจมแจง

นนคอปญญาพระโพธสตวสรางคณธรรมใหเกดมในตนและประพฤตตามจรยธรรม

โดยยดหลกการ๓คอไมท�าชวท�าดและจตใจใหผองใสนนเอง

Page 76: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

224 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

กลาวเฉพาะเรองความด แทจรงแลว ความดตามหลกพระพทธเจาแบงได

๒ลกษณะ

ลกษณะท๑แบงตามแนวนอนหรอตามทวาร๓คอ

ความดทางกายเรยกวากายสจรตประกอบดวย

๑)เวนจากการฆาสตว ๒)เวนจากการถอเอาสงของทเจาของเขามไดให

๓)เวนจากการประพฤตผดในกาม

ความดทางวาจาเรยกวาวจสจรตประกอบดวย

๑)เวนจากการพดเทจ ๒)เวนจากการพดสอเสยด

๓)เวนจากการพดค�าหยาบ ๔)เวนจากการพดเพอเจอ

ความดทางใจเรยกวามโนสจรตประกอบดวย

๑)ไมเพงเลงอยากไดของของเขา ๒)มจตไมพยาบาท

๓)มความเหนชอบ

ลกษณะท๒แบงตามแนวตงเปน๕ชนคอ

๑)พธกรรม-กจกรรม ๒)ศล

๓)สมาธ ๔)ปญญา

๕)วมตต

เปรยบไดกบสวนประกอบของตนไมคอ

๑)พธกรรมเปรยบไดกบกงใบ ๒)ศลเปรยบไดกบสะเกด

๓)สมาธเปรยบไดกบเปลอก ๔)ปญญาเปรยบไดกบกระพ

๕)วมตตเปรยบไดกบแกนของตนไม

เฉพาะหลกการท�าดเพอความดเพอพฒนาตนไปตามชนตางๆ ตามลกษณะ

ท๒ม๒แบบคอ

แบบท๑กจกรรมและพธกรรมทานศลภาวนา(แบบคฤหสถผครองเรอน)

คฤหสถผครองเรอนคนท�ามาหากนศกษาหาความรพรอมกบสรางและรกษา

ศรทธาตอพระรตนตรยโดยพธกรรมท�าบญตางๆตามประเพณชาวพทธนอกจากน

Page 77: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

225ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ยงตองมกจกรรมเชนการศกษาพระธรรมวนยเพอใหเกดความรความเขาใจหลก

ค�าสงสอนทางพระพทธศาสนาจากนนจงเขาสกระบวนการฝกฝนอบรมตนตามหลก

ไตรสกขาคอ(๑)ศล(๒)ภาวนาซงแบงเปน๒อยางคอสมถภาวนาหรอสมาธ

(๓)วปสสนาภาวนาหรอปญญารวมเปนไตรสกขาคอศลสมาธปญญาเพอบรรล

ความดชนสดทายคอวมตต(ความหลดพน)

แบบท๒ศลสมาธปญญา(แบบสมณชพราหมณ)

สมณชพราหมณผสละบานเรอนออกเปนนกบวชนน ยอมมหลกประกนถง

ศรทธามนคงแลวในพระรตนตรยผานการท�าพธกรรมและกจกรรมสรางศรทธามา

จนมศรทธามนคงแลว มศรทธาไมหวนไหวไมคลอนแคลนในพระรตนตรยแลว

จงไดสละบานเรอนออกบวชดงนนการท�าดจงเรมดวยหลกไตรสกขาคอศลสมาธ

ปญญาเพอบรรลความดชนสดทายคอวมตต(ความหลดพน)

ค�าถามทวา “พระโพธสตวท�าด บ�าเพญบารม สรางสมคณธรรมจรยธรรม

เปนเวลานานนนบ�าเพญเฉพาะทสบารมหรอขอธรรม๑๐ประการเทานนหรอ?”

การท�าดตามหลกพระพทธศาสนากคอการศกษาและปฏบตเพอการมองตวเอง

ใหออกบอกตวเองใหได ใชตวเองใหเปนตามค�าถาม๕ ขอน มความเขาใจตวเอง

และบรหารจดการตวเองไดเหมาะสม พระโพธสตวบ�าเพญทสบารมเปนหลกกจรง

ทสบารม แทจรงแลวกสรปลงไดในหลกการท�าดแบบใดแบบหนงใน ๒ แบบ

ดงกลาวแลวดงน

หลกการท�าดแบบท๑

๑)กจกรรมเรยนรโลกและชวตและพธกรรมตามหลกพระพทธศาสนา

๒)ทานกคอทานบารม

๓)ศลกคอสลบารมขนตบารมสจจบารมวรยบารม

๔)ภาวนากคอเนกขมมบารมปญญาบารมอธษฐานบารมเมตตาบารม

อเบกขาบารม

Page 78: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

226 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

หลกการท�าดแบบท๒

๑)ศลกคอทานบารมศลบารมขนตบารมสจจบารมวรยบารม

๒)สมาธกคอเนกขมมบารมอธษฐานบารมเมตตาบารมอเบกขาบารม

๓)ปญญากคอปญญาบารม

ในการท�าดทง ๒ แบบของคนธรรมดาทวไปกบพระโพธสตว อะไรคอ

ความแตกตางกน?มความตางกนอย๓อยางคอ

๑)ระยะเวลาในการท�าความด-คนธรรมดาไมไดก�าหนดระยะเวลาแนนอน

ท�าไปเรอยๆ

๒)ความเขมขนของการท�าด

๓)เปาหมายของการท�าด

คนธรรมดาตงเปาหมายไวทสคตโลกสวรรคกม ไวสงสดคอนพพานกม

โดยไมไดระบวาจะตองเปนบคคลประเภทนนประเภทนสวนพระโพธสตวตงเปาหมาย

ไวชด๒อยางคอมรรคผลนพพานและเปนพระสมมาสมพทธเจา

ความจรง พระโพธสตวท�าดทง ๒ แบบขนอยกบสถานะในขณะนนวาเปน

คฤหสถผครองเรอนหรอเปนสมณะชพราหมณหลกคดในการท�าดเพอบรรลความด

ตามหลกพระพทธศาสนากคอใชชวตของตวเองเปนศนยกลางการศกษาโดยวธการ

ศกษาเลาเรยน(ปรยต)และศกษาอบรม(ปฏบต)เพอใหมความรความเขาใจชวตและ

บรหารจดการชวตไดอยางถกตองภายใตกรอบค�าถาม๕ขอดงน

ตอบค�าถามท๑ชวตคออะไร?

การบ�าเพญปญญาบารมของพระโพธสตวกคอการท�ากจกรรมเรยนรปรยต

สทธรรมเพอใหรและเขาใจสจธรรมของชวตวาชวตมนษยประกอบดวย

๑)รป-รางพรอมคณลกษณะและอาการ

๒)เวทนา-ความรสกสขทกขไมสขไมทกข

๓)สญญา-ความจ�าไดหมายร

Page 79: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

227ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

๔)สงขาร-การปรงแตงทางจต

๕)วญญาณ-ความรแจงอารมณ

เรยกรวมวา “ขนธ ๕” ซงเปนองคประกอบพนฐานในหรอของชวตมนษย

โดยเฉพาะรปหยาบปรากฏใหเหนสวยงามชวนใหหลงใหลตดใจ ไดแก ผม(เกสา)

ขน(โลมา) เลบ(นขา) ฟน(ทนตา) หนง(ตโจ) เนอ(ม�ส�) เอน(นหาร) กระดก(อฏฐ)

เยอในกระดก(อฏฐมญช�)มาม(วกก�)หวใจ(หทย�)ตบ(ยกน�)พงผด(กโลมก�)ไต(ปหก�)

ปอด(ปปผาส�)ใสใหญ(อนต�)ใสนอย(อนตคณ�)อาหารใหม(อทรย�)อาหารเกา(กรส�)

มนสมอง(มตถลงค�)รวมทงสวนทเปนน�าเชนด(ปตต�)เสมหะ(เสมห�)หนอง(ปพโพ)

เลอด(โลหต�) เหงอ(เสโท)มนขน(เมโท)น�าตา(อสส) มนเหลว(วสา)น�าลาย(เขโฬ)

น�ามก(สงฆาณกา) ไขขอ(ลสกา) น�ามตร(มตต�) ลวนเปนสงสกปรกไมดไมนาชม

แตดวยปดคลมดวยผมขนและหนงท�าใหดสวยงามนอกจากรปดงกลาวแลวชวต

ยงประกอบดวยนามคอจตทท�าหนาทรบรตางคอ

๑)รบร/รแจงอารมณทางมโนทวารเรยกวามโนวญญาณ

๒)รบร/รแจงอารมณทางตาเรยกวาจกขวญญาณ

๓)รบร/รแจงอารมณทางหเรยกวาโสตวญญาณ

๔)รบร/รแจงอารมณทางจมกเรยกวาฆานวญญาณ

๕)รบร/รแจงอารมณทางลนเรยกวาชวหาวญญาณ

๖)รบร/รแจงอารมณทางกายเรยกวากายวญญาณ

๗)ท�าหนาทเคลอนจากภพเกาเรยกวาจตจต

๘)หนาทเกดในภพใหมเรยกวาปฏสนธจตนคอชวตโดยสรป

การทมความเขารและเขาใจวาชวตอยภายใตกฎไตรลกษณดงกลาวท�าใหเกด

ความคดอกอยางหนงตามมากคอ ความคาดหวงทจะได ทจะมทจะเปน สงทด

ในดานนนดานนหรอในเรองนนเรองนหรอแมกระทงความหวงทจะพนไปจากสงท

ไมพงประสงคหรอทจะไมประสบสงทไมพงประสงคทงในสถานะทเปนอยในปจจบน

Page 80: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

228 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

และอนาคต ชาวพทธสวนมากจงเชอวา สถานะของตนเองอยางนขณะนและทน

วนหนงกจะเปลยนไปสอกรปแบบหนงและไปอยอกทหนงซงอาจจะแตกตางจากเดม

โดยสนเชง

ตอบค�าถามท๒ชวตเปนอยางไร?

ชวตอยภายใตกฎแหงไตรลกษณ ดงทพระพทธเจาตรสถามภกษปญจวคคย

วา“รปเวทนาสญญาสงขารวญญาณเทยงหรอไมเทยง”ภกษปญจวคคยกราบทล

วา“ไมเทยงพระพทธเจาขา”

พระพทธเจาตรสถามตอไปวา“กสงใดไมเทยงสงนนเปนทกขหรอเปนสข”

ภกษปญจวคคยกราบทลวา“เปนทกขพระพทธเจาขา”

พระพทธองคจงตรสสรปวา “กสงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวน

เปนธรรมดาควรหรอทจะเหนสงนนวานนของเราเราเปนนนนนเปนอตตาของเรา”

บทสนทนาถามตอบระหวางพระพทธเจากบภกษปญจวคคยนแสดงใหเหนธรรมชาต

ของขนธชดเจนนนคอเมอถามวา“ขนธธาตเปนอยางไร?”กตอบไดวา“ขนธธาต

เปนอยางนคออยภายใตกฎแหงไตรลกษณ”เกดดบเกดดบเกดดบเปลยนสภาพไป

ไมคงทด�ารงอยในสภาพเดมไดไมนาน

ตอบค�าถามท๓ชวตเปนไปอยางไร?

ชวตอาศยปจจยเกดขนตอเนองกนไปและดบกเพราะปจจยดบตอเนองกน

มาดวย เปนไปตามกฎธรรมชาตทพระตถาคตทงหลายจะอบตหรอไมกตาม ธาต

(หลก)นนคอความตงอยตามธรรมดา(ธรรมฐต)ความเปนไปตามธรรมดา(ธรรมนยาม)

ความทมสงนเปนปจจยของสงน(อทปปจจยตา)และในกระบวนการนมธรรมชาต

ชดเจนดงทพระพทธเจาตรสกบพระอานนทตอนหนงวา

อมสมสตอท�โหต เมอสงนมสงนจงม

อมสสปปาทาอท�อปปชชต เพราะสงนเกดขนสงนจงเกดขน

อมสมอสตอท�นโหต เมอสงนไมมสงนกไมม

อมสสนโรธาอท�นรชฌต เพราะสงนดบสงนกดบ

Page 81: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

229ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

นคอความเปนไปของชวตนยหนง อกนยหนง ชวตเปนไปตามกรรม (คอ

การกระท�าซงแบงตามคณภาพหรอตามธรรมทเปนมลเหตม๒อยางคอ

๑)อกศลกรรม กรรมทเปนอกศล การกระท�าทไมด กรรมชว หมายถง

การกระท�าทเกดจากอกศลมลคอโลภะ(โลภอยากได)โทสะ(โกรธ)หรอโมหะ(หลง)

ทเปนการกระท�าทางกายเรยกวากายทจรตการกระท�าทางวาจาเรยกวาวจทจรต

การกระท�าทางใจเรยกวามโนทจรต

๒)กศลกรรมกรรมทเปนกศลการกระท�าทดกรรมดหมายถงการกระท�า

ทเกดจากกศลมลคอ อโลภะ(ไมโลภไมอยากได) อโทสะ(ไมโกรธ) หรออโมหะ

(ไมหลง)ทเปนการกระท�าทางกายเรยกวากายสจรตการกระท�าทางวาจาเรยกวา

วจสจรตการกระท�าทางใจเรยกวามโนสจรต

กระบวนการของกรรมกบกระบวนการของชวต(รวมถงกระบวนการของ

ชวตดวย)เปนอนเดยวกน ดงทพระพทธเจาตรสตอบสภมาณพโตเทยยบตรวา

“สตวทงหลายมกรรมเปนของตน มกรรมเปนทายาท มกรรมเปนก�าเนด มกรรม

เปนเผาพนธมกรรมเปนทพงอาศยและกรรมยอมจ�าแนกใหสตวทงหลายใหเลวและ

ดตางกน” พระพทธด�ารสนแสดงนยชดเจนวา กรรม(เรมจากจตหรอมโน แสดง

พฤตภาพออกมาทางกายวาจา)คอกระบวนการชวตทงหมด เปนพลงชวตทงขณะ

ปจจบนและขณะขามภพขามชาตมความสมพนธเชอมโยงกนทงหมดทงอดตปจจบน

และอนาคตจงมค�าของนกปราชญวา“ปจจบนเปนลกหลานของอดตและเปนบดา

ของอนาคตเราคอนยหนงเปนผลแหงอดตอกนยหนงกจะเปนผกออนาคต”

ตอบค�าถามท๔ชวตควรเปนอยอยางไร?

ชวตควรด�าเนนไปดวยโลกยสมมาทฏฐนนคอ ศรทธาในพระรตนตรย

ศรทธาความเชอความมนใจในพระพทธเจาทตรสรสจธรรมทรงมพระปญญาคณ

พระวสทธคณ และพระกรณาคณและในฐานะทเปนบคคลตนแบบซงยนยนวสย

ความสามารถของมนษยวาสามารถหยงรสจธรรมเขาถงความจรงและความดสงสด

Page 82: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

230 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ไดดวยสตปญญาและความสามารถของมนษยเอง ศรทธาขอนเรยกโดยค�าสรปวา

“ตถาคตโพธสทธา”ศรทธาความเชอ ความมนใจในธรรมทงสจธรรมและศลธรรม

ทพระพทธเจาทรงแสดงไวนนวาเปนสงทพระองคไดปฏบตเหนผลประจกษกบตนเอง

มากอนแลวประกาศใหผอนไดรบทราบธรรมนนเปนกฎเกณฑแนนอนเปนกฎแหง

เหตและผล เปนกฎธรรมชาตทมอยคงอยอยางนน มนษยเมอพฒนาตนใหพรอม

มปญญาแกกลาพอแลวกร และประจกษไดดวยตวเอง และศรทธา ความเชอ

ความมนใจในสงฆในฐานะเปนชมชนตนแบบสมาชกแหงสงฆนเปนพยานยนยนวา

มนษษยทวไปมความสามารถทจะบรรลความจรงความดงามสงสดไดอยางบคคล

ตนแบบเปนชมชนทมความดงามนาชนชมควรเชดชรกษาและเขารวม

ศรทธาในพระรตนตรยนน เปนความมนใจวาความดงามและกฎเกณฑแหง

เหตและผลมอยตามธรรมดาของธรรมชาต มนษยมความสามารถทจะเขาถงและ

หยงรความจรงความดงามและกฎธรรมชาตนนได ในศรทธา ๓ อยาง ศรทธาใน

พระพทธเจา(ตถาคตโพธสทธา)ส�าคญทสดเพราะเมอเชอมนในพระปญญาตรสรของ

พระพทธเจาแลว ยอมมความเชอมนในธรรมทพระองคทรงแสดง และทายทสด

มความเชอมนในสงฆสาวกทปฏบตตามค�าสอนของพระพทธองคแลวเกดความรแจง

เหนจรงตามพระพทธองค

ในระดบทสงขนไป ชวตควรมกมมสทธาเชอกรรม เชอการกระท�า เชอกฎ

แหงกรรมเชอวากรรมมอยจรงคอเชอวาเมอท�าอะไรโดยมเจตนาคอจงใจท�าทงร

ยอมเปนกรรม คอเปนความดความชวมขนในตน เปนเหตปจจยกอใหเกดผลด

ผลรายสบเนองกนไปวปากสทธาเชอวบากเชอผลของกรรมเชอวาผลกรรมมจรง

คอเชอวากรรมทท�าแลวตองมผลและผลตองมเหตผลดเกดจากกรรมดผลชวเกด

จากกรรมชวและมกมมสสกตาสทธาเชอความทสตวมกรรมเปนของของตนเชอวา

แตละคนเปนเจาของจะตองรบผดชอบเสวยวบากเปนไปตามกรรมของตน

Page 83: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

231ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

ศรทธาเปนเหมอนระบบน�ารองของชวตในระดบสงคมประเทศชาตศรทธา

อยใน๓รปแบบคอ

๑)ศรทธาในวฒนธรรม ประเพณ วถชวต ทศทางของชาตจะเปนอยางไร

จะด�าเนนไปในทางไหนขนอยกบความเชอและยดถอปฏบตรวมกนในวฒนธรรม

ประเพณวถชวตของสงคมประเทศชาตนนๆทมอยางยาวนานถาเปนเรองทดงาม

เชนความออนนอมถอมตนความประหยดมธยสถความขยนหมนเพยรความสะอาด

ความกตญญกจะท�าใหประเทศชาตนนเจรญรงเรองถาเปนเรองทไมดงามตรงกนขาม

จากทกลาวนกจะท�าใหประเทศชาตนนทรดโทรมเสอมถอยไมกาวหนา

๒)ศรทธาในหลกศาสนาและสงศกดสทธ วถชวตของคนม ๒ ภาค ทซอน

กนอยภาคท๑คอชวตการท�ามาหากนภาคท๒คอชวตดานจตใจซงทง๒ภาคน

มความสมพนธกนอยเชนกอนออกไปท�างานมการสวดมนตไหวพระหรอสงศกดสทธ

กอนการประกอบธรกจใดๆ มการประกอบพธทางศาสนาหรอพธบชาสกการะ

สงศกดสทธ คนในสงคมประเทศชาตนนๆจะยดถอปฏบตเหมอนกนเกอบทงหมด

นคอศรทธาเปนระบบน�ารองชวต

เมอมศรทธามนคงแลวกพฒนาตวเองใหถงพรอมดวยคณธรรมจรยธรรม

สงขนไปอกตามหลกแหงไตรสกขาไดแกอธศลสกขาอธจตตสกขาอธปญญาสกขา

เรยกโดยยอวาศลสมาธปญญาเปนระบบพนฐานส�าหรบการฝกอบรมเพอใหเกด

การด�าเนนชวตทด(มรรค)ค�าวา“สกขา”เปนภาษาบาลแปลวาการศกษาซงมนย

บงถงการศกษาอบรมมากกวาการศกษาเลาเรยนดงนนการศกษาตามหลกพระพทธ-

ศาสนาจงมงถงการฝกความประพฤตการฝกปรอและฝกปฏบตตวเองมากกวาการ

ศกษาเลาเรยนเรองภายนอกตวเอง

การฝกความประพฤตสจรตทางกายวาจาและอาชวะเรยกวาอธศลสกขา

การฝกปรอในดานคณภาพและสมรรถภาพของจตเรยกวาอธจตตสกขา

Page 84: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

232 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

การฝกปรอปญญาใหเกดความรความเขาใจสงทงหลายตามความเปนจรง

จนถงความหลดพนมจตเปนอสระผองใสเบกบานโดยสมบรณเรยกวาอธปญญา-

สกขา

ไตรสกขาเปนองคประกอบส�าคญในกระบวนการพฒนาตนเพอไปสเปาหมาย

ทงระดบโลกยะและโลกตตระ เพราะเปนฐานแหงการยกคณภาพจตขนสระดบสง

ไปตามล�าดบจากความเปนปถชนคนมกเลสขนสความเปนคนทตดกเลสไดบางสวน

คอเปนโสดาบนสกทาคามคนทตดกเลสไดเปนสวนมากคอเปนอนาคามและคนท

ตดกเลสไดทงหมดคอเปนอรหนตตามล�าดบแมผตงประณธานเปนพระโพธสตวโดย

ฐานะไมไดมงความเปนพระอรยบคคลแตกตองพฒนาตนเองใหมคณสมบตเทากบ

พระอรยบคคลหรอยงกวาพระอรยบคคล ตองมการจดระเบยบกายและวาจาให

เรยบรอย(ศล) ตอจากนนจงจดระเบยบจตใหหนกแนนมนคง(สมาธ) ทายทสด

จงจะฝกคดฝกไตรตรองธรรมทงหลายใหเหนตามเปนจรง(ปญญา)ดงนน เมอถาม

วา “ชวตควรเปนอยอยางไร ?” ตามหลกพระพทธศาสนา การด�าเนนชวตใน

อดมคตและการพฒนาชวตใหด�าเนนไปสเปาหมายในอดมคตตองอยในกรอบ

แหงไตรสกขานเทานน ปรยตสทธธรรมคอค�าสงสอนอนจะตองเลาเรยน คอ

พระพทธพจนปฏบตสทธธรรมคอปฏปทาอนจะตองปฏบตไดแกไตรสกขาประกอบ

ดวยศล สมาธ ปญญา ในขณะทปฏเวธสทธธรรมคอผลอนจะพงบรรลไดดวยการ

ปฏบตไดแกมรรคผลนพพาน

ตอบค�าถามท๕ชวตควรใหเปนอยางไร?

เปาหมายระดบวถชวตในเบองตนของชวตกคอสคตค�าวา“สคต”แปลวา

คตหรอทางด�าเนนทด หมายถง สถานะ สภาวะ สภาพแวดลอมทอดมสมบรณ

ดงามเออเฟอเกอกลแกชวต เชน เปนคนมอายยนเมอตายไป เปนคนมโรคนอย

เมอตายไป ถากลบมาเกดเปนมนษยจะเปนคนมผวพรรณด เปนคนมอ�านาจมาก

เมอตายไปเปนคนมโภคะมากเปนมนษยจะเกดในตระกลสงเปนคนมปญญามาก

Page 85: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

233ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

สงทคนท�ามาหากนประสงคเมอใหทานรกษาศลเจรญภาวนากคอมอวยวะ

ทกสวนสมบรณ มรปรางสงใหญ มเชาววองไว มเทาตงอยราบเรยบ มความงาม

มความนมนวล มความสะอาด มความกลา มก�าลงมาก มความองอาจ มรปราง

ทรวดทรงด มธนทรพย-เงนทองมธญญทรพย-ขาวปลาอาหารมโภคทรพยไมม

ศตรเปนทรกของทกคนเปนคนฉลาดเปนตน

กลาวเฉพาะพระโพธสตวแมจะยงไมมงบรรลนพพานเสยทเดยวในขณะบ�าเพญ

บารม แตกมงพฒนาตวเองใหมความเขมแขงทงดานรางกายและจตใจ โดยมงท�า

ความดตามหลกทสบารมเพอใหรางกายมความสมบรณเขมแขงประกอบดวย

มหาบรษ๓๒ประการและอนพยญชนะ๘๐ประการในขณะเดยวกนกมงพฒนา

จตใจใหหลดพนจากความยดมนถอมน มอธยาศยยงใหญพรอมทจะชวยเหลอ

ชาวโลกดงนนจงตองพฒนาตามหลกไตรสกขาใหมความบรสทธ๓ระดบคอ

ระดบท ๑ สลวสทธ ความหมดจดแหงศลคอประพฤตด เลยงชวตถกตอง

ขอนหมายเอาปารสทธศล๔คอปาตโมกขสงวรศลอนทรยสงวรศลอาชวปารสทธศล

และปจจยสนนสสตศล

ระดบท๒จตตวสทธคอความหมดจดแหงจตคอฝกอบรมจตหรอพฒนา

คณภาพและสมรรถภาพของจตจนเกดสมาธพอเปนบาทฐานแหงวปสสนา ขอน

หมายเอาตงแตอปจารสมาธจนถงอปปนาสมาธในสมาบตทง๘

ระดบท ๓ ทฏฐวสทธ คอ ความหมดจดแหงทฏฐ คอความรความเขาใจ

มองเหนนามรปตามสภาวะทเปนจรง(เรยกอกอยางหนงวา นามรปปรจเฉทญาณ-

ความร ก�าหนดจ�าแนกนามและรป)กงขาวตรณวสทธ ความหมดจดแหงญาณ

(ความร)เปนเหตใหขามพนความสงสยหรอความบรสทธขนทท�าใหก�าจดความสงสย

เกยวกบอดตอนาคตและปจจบนได

บคคลบางคนเมอกลาวถงการบ�าเพญทสบารมตามจรยาวตรของพระโพธสตว

แลวเขาใจวาเปนเรองยากเกนไปและเกนความจ�าเปนส�าหรบตวเองทปรารถนาเพยง

Page 86: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

234 สารตถธรรมจากชาดก : ทสบารม

ทรพยสมบตในชาตนและเมอตายไปกปรารถนาสวรรคสมบตความจรงการบ�าเพญ

ทสบารมกบหลกการคอ

๑)ไมท�าชว ๒)ท�าด

๓)ท�าจตใหผองใสเปนเรองเดยวกน

ขอใหมจดเรมตนของการท�าดในรปแบบไหนกไดความดตามหลกพระพทธ-

ศาสนาม๕ล�าดบชนดงน

๑)กจกรรม-พธกรรมทเปนบญเปนกศลซงเปรยบไดกบกงใบของตนไม

๒)ศลซงเปรยบไดกบสะเกดของตนไม

๓)สมาธซงเปรยบไดกบเปลอกของตนไม

๔)ปญญาซงเปรยบไดกบกระพของตนไม

๕)วมตตซงเปรยบไดกบแกนของตนไม

ดงนนขอใหมจดเรมตนแหงการท�าดดวยกศลเจตนาอยางแทจรงบคคลกจะ

ไดรบการพฒนาไปตามล�าดบในการบ�าเพญทสบารมไมตองก�าหนดเปนทานบารม

ศลบารมเนกขมมบารมกไดแตใหเปนไปในวถชวตโดยยดหลกไมท�าชวท�าดและ

ท�าจตใหผองใสซงมนยดงกลาวมาแลว เชน ในการใหทาน ไดชอวาท�าด ไดชอวา

บ�าเพญทานบารม ในขณะเดยวกนขณะทใหทานเกดความตระหนขนมากขมไว

ชอวาไดบ�าเพญขนตบารมสจจบารมอธษฐานบารมมเหตแทรกซอนขนมาขณะ

ใหทานซงจะท�าใหจตเศราหมองกรกษาอาการนงไวชอวาไดบ�าเพญอธษฐานบารม

และอเบกขาบารมเปนตน

จรยาวตรของพระโพธสตวแทจรงแลวกอย บนหลกการ ๓ ประการ

ดงกลาวแลว และแสดงใหครบกระบวนการกคอ จากหลกการ ๓ พระโพธสตวก

บ�าเพญจรยาวตรหรอบ�าเพญบารมภายใตกรอบแหงวธการ๖คอ

๑)ไมกลาวใหราย-ไมวารายค�าเทจไมพดสอเสยดไมพดค�าหยาบไมพด

เพอเจอ

Page 87: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

235ตอนท ๓ สารตถธรรมจากชาดกเพอสรางสรรคสงคมไทย

๒)ไมเบยดเบยน-ไมลกทรพยไมฆาไมท�ารายและไมประพฤตผดในกาม

๓)ส�ารวมระวงรกษาศลบรสทธบรบรณ

๔)รจกประมาณในการบรโภคใชสอย

๕)ด�าเนนชวตอยางสงบรมเยน

๖)ปฏบตกรรมฐานอยางตอเนอง

และทายทสดกน�าไปสอดมการณ๔คอ

๑)สงคมอดมดวยขนตธรรม ๒)สงคมมความสงบรมเยน

๓)สงคมเกษมปลอดภย ๔)สงคมไรการเบยดเบยนกน

Page 88: ตอนที่ ๓ - mcu.ac.th · เรียกว่าอามิสทาน หมายถึงการให้อภัย ให้ความรู้ให้ก

ทมา:http://www.anurakdhamma.org/?cat=10


ตอนที่ ๓ แถลงหลักสูตร หลักสูตร ...msdept.crma.ac.th/msdept/prakunmsdept/paper/COURSE02.pdf๓ ล าด บ เร องท

ตอนที่ ๓ แถลงหลักสูตร หลักสูตร ...msdept.crma.ac.th/msdept/prakunmsdept/paper/COURSE02.pdf๓ ล าด บ เร องท

เอกสารงบประมาณ ฉบับที่ ๓ เล่มที่ ๑๓ (๓) … · เล่มที่ ๑๓ (๓) ... 2. ขอบเขตการดำเนินงาน

เอกสารงบประมาณ ฉบับที่ ๓ เล่มที่ ๑๓ (๓) … · เล่มที่ ๑๓ (๓) ... 2. ขอบเขตการดำเนินงาน

ตอนที่ ๑dlit.ac.th/resources_ftp/THAI/LessonPlans/P4/ภาษา... · Web viewป.๔/๓ เข ยนแผนภาพโครงเร องและแผนภาพความค

ตอนที่ ๑dlit.ac.th/resources_ftp/THAI/LessonPlans/P4/ภาษา... · Web viewป.๔/๓ เข ยนแผนภาพโครงเร องและแผนภาพความค

ตอนที่ 1 การสร้างบล็อกที่ (Creating a ... · ตอนที่ 2 การก าหนดที่ตั้งของบล็อก

ตอนที่ 1 การสร้างบล็อกที่ (Creating a ... · ตอนที่ 2 การก าหนดที่ตั้งของบล็อก

ตอนที่ 1 ข้อมูลพื้นฐาน · ๑ ตอนที่ 1 ข้อมูลพื้นฐาน 1. ข้อมูลทั่วไป โรงเรียนบ๎านดงซํอม

ตอนที่ 1 ข้อมูลพื้นฐาน · ๑ ตอนที่ 1 ข้อมูลพื้นฐาน 1. ข้อมูลทั่วไป โรงเรียนบ๎านดงซํอม

ปรัชญาตะวันตก บทที่ ๓ ปรัชญากรีกสมัยเริ่มต้น (ตอนที่ ๑)

ปรัชญาตะวันตก บทที่ ๓ ปรัชญากรีกสมัยเริ่มต้น (ตอนที่ ๑)

เล มที่ ภาคท ๑ี่ ๒ ตอนที่ ๓...พระส ตต ฎกนตป ข ททกน คาถาธรรมบทกาย เล ม ๑

เล มที่ ภาคท ๑ี่ ๒ ตอนที่ ๓...พระส ตต ฎกนตป ข ททกน คาถาธรรมบทกาย เล ม ๑

๓. สำนักการช่าง · ๓. การขอใบรับรองการตรวจสอบอาคารตามมาตรา ๓๒ ทวิ ๔.

๓. สำนักการช่าง · ๓. การขอใบรับรองการตรวจสอบอาคารตามมาตรา ๓๒ ทวิ ๔.

ตอนที่ ๓ การวิเคราะห์ข้อทดสอบระดับชาติ ( O-NET · และขั นตอนสุดท้ายพระสงฆ์ฉันภัตตาหารเสร็จแล้ว

ตอนที่ ๓ การวิเคราะห์ข้อทดสอบระดับชาติ ( O-NET · และขั นตอนสุดท้ายพระสงฆ์ฉันภัตตาหารเสร็จแล้ว

ශ්රී ලංකා ප ලංරජාපාප්ත්රි ...ฤ.ร . ๒ ๆ๏ ๓, වය หණයษ๓ ษ๓ (ทๆ ๛ ชษ ๏ ๆ๓หๆ), โษ๓ ๛

ශ්රී ලංකා ප ලංරජාපාප්ත්රි ...ฤ.ร . ๒ ๆ๏ ๓, වය หණයษ๓ ษ๓ (ทๆ ๛ ชษ ๏ ๆ๓หๆ), โษ๓ ๛

ตอนที่2 ประสบการณ และความสําเร็จของงานในอดีต...ตอนที่2. ประสบการณ และความสําเร็จของงานในอดีต.

ตอนที่2 ประสบการณ และความสําเร็จของงานในอดีต...ตอนที่2. ประสบการณ และความสําเร็จของงานในอดีต.

ตอนที่ ๓ ผลการพัฒนาคุณภาพการจัดการศึกษาของสถานศึกษา( o –net ) ในระดับชั้น

ตอนที่ ๓ ผลการพัฒนาคุณภาพการจัดการศึกษาของสถานศึกษา( o –net ) ในระดับชั้น

ตอนที่ 101 : ท่านยูเอะผู้ไร้ ... · 2018. 7. 15. · ตอนที่ 101 : "ท่านยูเอะผู้ไร้เทียมทาน"

ตอนที่ 101 : ท่านยูเอะผู้ไร้ ... · 2018. 7. 15. · ตอนที่ 101 : "ท่านยูเอะผู้ไร้เทียมทาน"

การใช้หลักปัญญา ๓ ในการบริหาร ... · 2016-10-02 · การใช้หลักปัญญา ๓ ในการบริหารงานวิชาการของครู

การใช้หลักปัญญา ๓ ในการบริหาร ... · 2016-10-02 · การใช้หลักปัญญา ๓ ในการบริหารงานวิชาการของครู

ภาษาใจภาษาธรรม ๓

ภาษาใจภาษาธรรม ๓

ตอนที่ ๑ - thaischool.in.th · ตอนที่ ๑ ข้อมูลพื้นฐาน ๑. ข้อมูลทั่วไป โรงเรียนบ้านดงซ่อม

ตอนที่ ๑ - thaischool.in.th · ตอนที่ ๑ ข้อมูลพื้นฐาน ๑. ข้อมูลทั่วไป โรงเรียนบ้านดงซ่อม

ตอนที่ - krupatom.com¹ผนการสอน... · 15. ตอนที่ 3. แผนการสอน. การจัดเวลาเรียน หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน

ตอนที่ - krupatom.com¹ผนการสอน... · 15. ตอนที่ 3. แผนการสอน. การจัดเวลาเรียน หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน

.th · Web viewระด บ .ปวช ๑. เคร องกล ( ( ( ๓ ผ าน ๒. เคร องม อกล ( ( ( ๓ ผ าน ๓. โลหะการ ( ( ( ๓

.th · Web viewระด บ .ปวช ๑. เคร องกล ( ( ( ๓ ผ าน ๒. เคร องม อกล ( ( ( ๓ ผ าน ๓. โลหะการ ( ( ( ๓

ตอนที่ ๓ ผลการพัฒนาคุณภาพการ ... · 2014-07-15 · ตอนที่ ๓ ผลการพัฒนาคุณภาพการจัดการศึกษาของสถานศึกษา

ตอนที่ ๓ ผลการพัฒนาคุณภาพการ ... · 2014-07-15 · ตอนที่ ๓ ผลการพัฒนาคุณภาพการจัดการศึกษาของสถานศึกษา

ตอนที่ ข้อมูลพื้นฐาน · 2016-08-15 · ตอนที่ " ข้อมูลพื้นฐาน ". ข้อมูลทั่วไป ชื่อวิทยาลัยฯ

ตอนที่ ข้อมูลพื้นฐาน · 2016-08-15 · ตอนที่ " ข้อมูลพื้นฐาน ". ข้อมูลทั่วไป ชื่อวิทยาลัยฯ