บทท 2 การวางแผนครอบครว (Family planning)

วตถประสงค 1. อธบายค าจ ากดความ จดมงหมายของการวางแผนครอบครวได 2. อธบายบทบาทพยาบาลในการวางแผนครอบครวได 3. อธบายการคมก าเนดชนดตางๆและใหค าปรกษาการคมก าเนดกอน

และหลงคลอดได

ค าศพททควรทราบ 1 .Family planning 6. Contraception 11. Tubal Resection 2. Vasectomy 7. Fertile period 12. Safe period 3. Pills 8. Postcoital pills 13. Injectable progestin 4. Intra Uterine Device 9. Norplant 14. Inhibit Ovulation 5 .Endometrial change 10. Permanent 15. Temporary

การวางแผนครอบครว (Family Planning)

การวางแผนครอบครว หมายถง การทคสมรสวางแผนเพอทจะมบตรในระยะเวลาทตองการ จ านวนกคน เวนระยะหางพอควร โดยททารกทเกดมามสขภาพแขงแรง บดามารดามความสามารถเลยงดใหความรกความอบอนไดอยางทวถง เตบโตมอาชพและเปนพลเมองทดของชาตตอไป (กองอนามยเจรญพนธ, 2555)

จดมงหมายของการวางแผนครอบครว มดงน 1. เพอหลกเลยงการตงครรภทไมพงปรารถนา 2. เพอใหมการตงครรภเมอคสมรสมความพรอม 3. เวนระยะการมทารกใหหางพอควร 4. มทารกในขณะทอายเหมาะสม 5. ก าหนดจ านวนทารกทเหมาะสมได

เมอคสมรสตกลงใจใชชวตอยดวยกนหลงจากผานการแตงงานตามประเพณหรอไมกตาม คสมรสควรจะมการวางแผนวาจะมบตรเมอไหร ถายงไมพรอมจะตองมการคมก าเนด (Birth control) หรอแมกระทงวยรนทกวนนทชอบพอกนอยดวยกน มพฤตกรรมใหกนโดยทวไปทงๆทยงไมไดมประเพณแตงงาน ควรจะใชการคมก าเนดไวกอนเพอปองกนการตงครรภทไมพงประสงค

บทบาทของพยาบาลในการใหค าปรกษาและใหการบรการคมก าเนด 1. ทกทายสตรทเขามารบบรการ 2. สอบถามความตองการของสตรทมารบบรการ 3. ใหขอมลทเปนจรงของวธการคมก าเนดและผลขางเคยง 4. ชวยสตรทมารบบรการวางแผนครอบครวเลอกวธคมก าเนด 5. อธบายถงวธการคมก าเนดและแนะน า ปองกน แกไขเมอมอาการขางเคยง 6. การนดตรวจตดตาม

การคมก าเนด การคมก าเนด (Birth Control) หมายถง การปองกนการปฏสนธของไขและอสจ ซงการ

คมก าเนดสามารถแบงออกเปน 2 ประเภท ดงน 1. การคมก าเนดแบบถาวร (Permanent contraception)

ส าหรบผทมบตรเพยงพอแลว แบงไดเปน 1.1 การท าหมนหญง (Female Sterilization) (รายละเอยดกลาวในภายหลง) 1.2 การท าหมนชาย (Male Sterilization)

2. การคมก าเนดแบบชวคราว (Temporary contraception) 2.1 การหลงอสจนอกชองคลอด (Coitus Imcompletus or coitus interuptus or

withdrawal ) 2.2 การงดรวมเพศในบางชวงเวลา (Periodic abstinence) หรอนบระยะปลอดภย

(Safe period) 2.3 หมวกยางสอดใสในชองคลอด (Cervical cap) 2.4 ถงยางอนามยสตร (Female condom) 2.5 ฟองน าใสในชองคลอด (Sponge) 2.6 ยาฆาตวอสจ (Spermicidal) 2.7 ถงยางอนามยชาย (Condom) 2.8 ยาเมดคมก าเนด (Injectable progestin) 2.9 ยาฉดคมก าเนด (Pills) 2.10 ยาฝงคมก าเนด (Norplant) 2.11 แผนแปะคมก าเนด (Tran dermal patch) 2.12 การใสหวงอนามย (Intra uterine device)

การแบงการใชการคมก าเนดชวคราว แบบใชฮอรโมนและไมใชฮอรโมน เนองจากการคมก าเนดชวคราวมทงแบบการน าฮอรโมนมาใชในการคมก าเนด รวมทงสารเคม

ซงมฤทธท าลายตวอสจ ดงนนผเขยนจงแบงใหเหนวามการใชฮอรโมนในกลมยาใด และการคมก าเนดแบบใดทไมใชฮอรโมนดงใน ตารางท 1 นอกจากนยงสามารถแบงการคมก าเนดตามการใชของผหญงและผชาย (ตารางท 2)

ตารางท 1 การแบงการใชการคมก าเนดชวคราว แบบใชฮอรโมนและไมใชฮอรโมน

ใชฮอรโมน ไมใชฮอรโมน 1. ยาเมดคมก าเนด 1. การหลงอสจนอกชองคลอด 2. ยาฉดคมก าเนด 2. การงดรวมเพศในบางชวงเวลา หรอ

นบระยะปลอดภย 3. ยาฝงคมก าเนด 3. หมวกยางสอดใสในชองคลอด 4. แผนแปะคมก าเนด 4. ฟองน าใสในชองคลอด 5. หวงอนามยคมก าเนดแบบมฮอรโมน 5. ถงยางอนามยสตร 6. การใชฮอรโมนในเพศชาย (ไมนยม) 6. ถงยางอนามยชาย 7. หวงอนามยสตร 8. ยาฆาตวอสจ

ตารางท 2 การแบงการคมก าเนดชวคราว ตามการใชของผหญงและชาย

ผหญง ชาย 1. ยาเมดคมก าเนด 1. การหลงอสจนอกชองคลอด 2. ยาฉดคมก าเนด 2. การงดรวมเพศในบางชวงเวลา หรอ

นบระยะปลอดภย (รวมกบผหญง) 3. ยาฝงคมก าเนด 3. ถงยางอนามยชาย 4. แผนแปะคมก าเนด 4. การใชฮอรโมนเพศชาย 5. หวงอนามยคมก าเนดแบบมฮอรโมน 6. หมวกยางใสชองคลอด 7. ฟองน าใสชองคลอด 8. ถงยางอนามยสตร 9. หวงอนามยสตร 10. ยาฆาเชอตวอสจ ในบทเรยนนจะขอกลาวถงการคมก าเนดถาวรทไดกลาวไปเมอตนบทแลว คสมรสจะใชวธ

คมก าเนดแบบถาวรไดตอเมอมบตรเพยงพอแลวหรอในกรณทฝายหญงปวยเปนโรคทรนแรงไมควรจะตงครรภเนองจากมผลท าใหอาการของโรคแยลงอาจสงผลตอชวตไดเชน โรคหวใจ ระดบ 2 และ 3 ซงแพทยจะแนะน าไมใหตงครรภเปนตน

การคมก าเนดแบบถาวร (Permanent Contraception) แบงออกไดเปน 1. การท าหมนหญง (Female Sterilization)

เปนวธคมก าเนดแบบถาวรเหมาะส าหรบผหญงทมลกเพยงพอแลวไมตองการมอก เปนวธการคมก าเนดทมประสทธภาพสง ปลอดภย และประหยด เปนการท าใหทอน าไขอดตนโดยการผก( Ligation) หรอตด (Resection) เพอไมใหไขพบกบตวอสจของฝายชายดงนนจงไมตงครรภ ใชเวลาในการท าประมาณ 15 – 20 นาท เสยเลอดเลกนอย ระยะเวลาในการท าหมนหญงม 2 ระยะ

1.1 การท าหมนเปยก (Postpartum Tubal Resection) เปนการจและหรอการตดผกทอน าไขภายใน 6 สปดาหหลงการคลอด ชาวบานเรยกวา.”หมนเปยก” เปนระยะเหมาะทสดทจะท าหมน เพราะหลงคลอดใหมๆ ระดบยอดมดลกยงอยสงท าไดงาย อกทงมารดาหลงคลอดยงพกฟนอยในโรงพยาบาล โดยทวไปนยมท าประมาณภายใน 48-72 ชวโมง ไมเกน 7 วน แตตามประสบการณผเขยนมารดาหลงคลอดสวนใหญทคลอดทางชองคลอด (ทงการคลอด Normal labor, Forcep extraction, Vacumm extraction) มารดาหลงคลอดอยโรงพยาบาลประมาณ 48 ชวโมง หรอ 2 วน เพอรอเจาะเลอดทารกกอนกลบบานเมออายครบ 48 ชวโมง ( PKU และ หาโรคเออ Critinism) บอยครง

ทมารดาหลงคลอดบตรมาใหมๆ ตองไดรบการเชาหองผาตดท าหมนเมอครบ 24 ชวโมง ถาไมมปญหาแทรกซอนใดๆ มารดาหลงคลอดกลบบานไดพรอมทารก

บางกรณทมารดาผาตดคลอดทางหนาทอง (Cesarean section, C/S) มารดาจะเซนตยนยอมใหท าหมนพรอมกบการผาตดเอาทารกออกทางหนาทองในคราวเดยวกน

1.2 การท าหมนแหง (Interval Tubal Resection) แหง เปนการจและหรอการตดผกทอน าไขในขณะมดลกอยภายในองเชงกราน เปนการจและหรอการตดผกทอน าไขในระยะทไมใชหลงคลอดและไมไดตงครรภ ไมตองเสยเวลาพกฟนในโรงพยาบาลนานหลงจากท าหมนแลวจะปองกนการตงครรภไดทนท และมประจ าเดอนมาปกต

การเตรยมท าหมนหญง

1) อธบายการเตรยมท าหมนและขนตอนใหมารดารบทราบ 2) ซนตยนยอมทงสาม และภรรยา 3) NPO after midnight and pre medication

4) SSE (สวนอจจาระ) และเตรยมผวหนงหนาทองโดยอาบน า ฟอกน ายาฆาเชอบรเวณ`หนาทองเวลาอาบน าเชากอนไปหองผาตด

5) ใหสารละลายทางหลอดเลอดด า สวนใหญใช 5%D/N/2 1000cc vine drip 6) ถอดแวน ฟนปลอม คอนเทคเลนส เครองประดบ 7) Vital signs และ Void กอนไปหองผาตด

การดแลมารดาภายหลงกลบจากหองผาตดท าหมน 24 ชม.แรก 1) เชค vital signs ทก 15 นาท 4 ครง จากนนทก 30 นาท 2 ครง และทก 4

จนกวาอาการจะคงทเพอประเมนสภาพคนไข วามการตกเลอดภายใน 2) เชคแผลดวามเลอดซมหรอไมเมอเชค vital signs 3) ใหเคลอนไหวรางกายใหเรวทสด พลกตะแคงตวได (early ambulation) ปองกน

ทองอด 4) ถารสกตวใหรบประทานอาหารไดถาไมคลนไสอาเจยนมากเนองจากยานอนหลบทฉด

เขาเสนเลอดด า 5) ถาปวดแผลใหยาแกปวดเชน paracetamal 500mg เมอตองการทก4-6 ชม. 6) สามารถพลกตะแคงตวเพอใหนมทารกได (เนองจากชวงมารดาไปหองผาตด ทารก

อาจตองทานนมผสมโดยใช cup feeding)

ค าแนะน าในการปฏบตตวหลงท าหมนหญง

ภายหลงการท าหมนหญง อาจมภาวะแทรกซอนเลกนอย เชนเจบปวดบรเวณแผลผาตด, เลอดออกจากบาดแผล, แผลอกเสบ หรอมดลกทะล พยาบาลควรแนะน าใหมารดาปฏบตตวหลงท าหมนดงตอไปน

1) ระวงไมใหแผลถกน าอยางนอย 5 – 7 วนถาแผลพลาดถกน าใหมาท าแผลท โรงพยาบาล คลนก หรอสถานอนามย หรอเชดดวยแอลกอฮอล แลวปดแผลใหม ครบ วนเปดแผลอาบน าได ไหมทเยบสวนใหญใชไหมละลายไมตองตดไหม ถาแพทยบางคนเยบดวยไหมละลาย ใหนดมาตดไหมดวย (กรณท าหมนในคราวเดยวกนกบการผาตดทางหนาทอง การดแลแผลใชหลกการเดยวกน)

2) กรณท าหมนเปยกหลงคลอด หลงท าหมนมารดาสามารถเลยงดทารก ใหนมมารดาไดตามปกต แตมารดาจะมปญหาเจบแผล พยาบาลตองชวยเหลอมารดาในการเลยงดทารกในขณะทมารดาไปท าหมนและภายหลงกลบจากหองผาตดใหมๆ

3) พกผอนอยางเพยงพอเตมท ประมาณ 1-2 วน และหลกเลยงการยกของหนกประมาณ 1 สปดาหหลงผาตด (กรณหลงคลอดงดยกของหนก 6 สปดาห) รบประทานอาหารทมประโยชนใหครบถวน เพอชวยใหแผลผาตดหายเรวขน (Healing)

2. การท าหมนชาย (Male Sterilization) โดยการจหรอตดผกทอน าอสจ (Vasdeference) เพอตดการล าเลยงอสจจากอณฑะผานองค

ชาตภายนอกรางกาย มผลใหตวอสจไมสามารถไปผสมกบไขในเพศหญงได การตงครรภจงไมเกดขนการคมก าเนดวธนจะไดผลภายหลงการท าประมาณ 2-3 เดอน หรอ หลงการหลงน ากามประมาณ 12 ครง ในระยะแรกของการท าหมนชายถามเพศสมพนธจ าเปนตองใชถงยางอนามยรวมดวยอยางนอย 3 เดอนเพอความปลอดภยจากการตงครรภ จะใหแนนอนจะตองตรวจไมพบตวอสจในน าอสจ จากนนฝายชายสามารถรวมเพศไดเหมอนเดมทกประการเพยงแตน ากามทหลงออกมานนจะไมมเชออสจออกมาดวย

วธท าหมนชายท าไดงาย รวดเรว ไมตองดมยาสลบ และไมตองอยโรงพยาบาล

การเตรยมท าหมนชาย 1) อธบายถงการท าหมนชาย

2) เซนตใบยนยอมทงฝายชายและฝายหญง 3) ไมตองงดน างดอาหาร 4) ไมจ าเปนตองงดการรวมเพศ

ค าแนะน าในการปฏบตตวหลงท าหมนชาย 1) ควรพกผอนหลงผาตดประมาณ 2 วน 2) งดออกก าลงกายหรอท างานหนก 7 วน

3) อยาใหแผลเปยกน าใน 2-3 วนแรก ถาแผลเปยกน าควรท าความสะอาดแผลและปดแผลใหม

4) ถาปวดแผลรบประทานยาแกปวดตามแพทยสง 5) ถามอาการผดปกต เชนลกอณฑะบวมมากมเลอดไหลออกจากแผล ควรกลบมาปรกษา

แพทย .6) งดรวมเพศอยางนอย 3 วนแรกหลงผาตดหลงจากนนถาจะมเพศสมพนธ ตองคมก าเนด

วธอนรวมดวยอกประมาณ 3 เดอนเนองจากจะมตวอสจคางในทออสจ 7) เมอครบ 7 วนใหเอาผาปดแผลออก ถาแผลไมแหงหรอแผลทนดตดไหม ใหกลบไปพบ

มาพบแพทยหรอเจาหนาทสาธาณสขเพอตรวจแผลหรอรบบรการตดไหม

การคมก าเนดแบบชวคราว (Temporary Contraception) มรายละเอยดการใชแตละชนดดงตอไปน

1. การหลงอสจนอกชองคลอด (Coitus Imcompletus or coitus interuptus or withdrawal )การหลงน าอสจออกภายนอก หมายถง การทฝายชายถอน (Withdraw) องคชาตออกทนทกอนทจะมการหลงน าอสจ (Ejaculation) โดยการปฏบตเมอฝายชายรสกใกลอยากจะหลงน าอสจ ใหถอนองคชาตออกจากปากชองคลอดระวงไมใหน าอสจหยดลงบรเวณปากชองคลอดซงเปยกชนจากการรวมเพศ เพราะตวอสจทแขงแรงอาจเลดลอดเขาไปในชองคลอดได

ขอด คอไมตองเตรยมอปกรณชวยคมก าเนดใดๆ ประหยด ปลอดภยจากการใชฮอรโมน ขอเสย 1) ฝายชายตองมการควบคมการหลงใหชา

2) ฝายหญงตองมความเขาใจและอารมณทมนคง 3) ฝายหญงอาจจะไมถงจดสดยอดกอนการถอนองคชาต 4) อาจเกดภาวะตอมลกหมากโตในฝายชายหาใชวธนนานๆ

การคมก าเนดดวยวธนมกจะประเมนวามประสทธภาพต า แตจากการศกษาในประเทศสหรฐอเมรกา และประเทศองกฤษพบวาอตราการตงครรภสงกวาวธสมยใหมเลกนอย (สงชย อนทรประเสรฐ, 2535 อางใน ประไพวรรณ ดานประดษฐ, 2556)

2. การงดรวมเพศในบางชวงเวลา (Periodic abstinence) หรอนบระยะปลอดภย (Safe Period) ระยะทไมปลอดภยหรอระยะทอาจตงครรภไดงาย (Theoretical Fertile Period) คอระหวางวนท 10-17 ของรอบประจ าเดอน และระยะเวลาทเหลอจงถอวาเปนระยะปลอดภย (Safe Period) ในการทจะมเพศสมพนธ

วธหา Fertile Period ในรอบประจ าเดอนทนอยหรอมากกวา 28 วน First Fertile Day = Shortest Cycle -18 Last Fertile Day = Longest Cycle – 11

ขอด ไดแกไมตองเตรยมอปกรณชวยคมก าเนดใดๆ ประหยด ปลอดภยจากการใชฮอรโมน

ขอเสย ตองมการเตรยมการบนทกการมประจ าเดอนมาอยางนอย 6 เดอน ไมสามารถใชไดในทนท

3. หมวกยางสอดใสในชองคลอด (Cervical cap) 4. ถงยางอนามยสตร (Female condom) 5 ฟองน าใสในชองคลอด (Sponge) 6. ยาฆาตวอสจ (Spermicidal)

หวขอการคมก าเนดชวคราวชนดท 3, 4. 5 และ 6 เปนชนดทไมใชฮอรโมน มตวอยางใหดในหองเรยน ไมนยมใชในสตรทวไป อาจจะใชในสตรบางกลมเทานนเชนโสเภณ เปนตน

7 ถงยางอนามยชาย (Condom) ถงยางอนามยคมก าเนดโดยการขดขวางการเคลอนของอสจเขาสชองคลอด วธการใช

ถงยางอนามยทถกวธ คอเรมใสถงยางอนามยเมอองคชาตมการแขงตว (Erection) กอนสอดเขาชองคลอด และถอดถงยางอนามยออกทนทหลงจากดงองคชาตออกจากชองคลอด เพอปองกนการหกของน าอสจ กลบสชองคลอด

ขอดของการใชถงยางอนามย 1) สามารถใชไดดวยตนเอง ไมตองปรกษาแพทย 2) พกพาสะดวก 3) ปลอดภยตอสขภาพเนองจากไมตองรบประทานยาหรอฮอรโมนเขาไปในรางกาย 4) ภาวะเจรญพนธกลบสปกตเมอเลกใช 5) ปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธและโรคเอดสได

ขอเสยของการใชถงยางอนามย 1) ลดความรสกสมผสของการมเพศสมพนธในฝายชาย 2) ผชายบางคนอวยวะเพศไมแขงตวเมอสวมถงยางอนามย 3) ตองใชถงยางอนามยใหมทกครง เมอมเพศสมพนธครงใหม 4) ตองหาททงถงยางอนามยทเหมาะสมภายหลงใช 5) บางคนอาจมอาการแพถงยางอนามยหรอสารทใชหลอลน

8. ยาเมดคมก าเนด (Pills or Oral Contraception) ประกอบดวยฮอรโมนสงเคราะห 2 ชนด คอ Progestogens และ Estrogen

ชนดของยาเมดคมก าเนด ม 3 ชนดใหญ ไดแก 8.1 Combined pills ยาเมดคมก าเนดชนดฮอรโมนรวม ยาทกเมดมทง Estrogen และ

Progestogen รวมกน ชดหนงมยา 21 เมดและ 28 เมด ซงชนด 28 เมดนน 7 เมดหลงเปนพวกวตามน แบงยาเมดคมก าเนดตามชนด ปรมาณ และระดบยาในแตละเมดไดดงน

8.1.1 Monophasic pills เปน Combined pills ทมสวนประกอบของ Estrogen และ Progestogen เทากนทกเมด

8.1.2 Biphasic pills ปจจบนไมนยมใชแลว 8.1.3 Triphasic pills เปน Combined pills ทมสวนประกอบของ Estrogen และ

Progestogen เปนสวนประกอบอย 3 ระดบ ทงนเพอใหระดบฮอรโมนทงสองใกลเคยงกบรอบระดตามธรรมชาตมากทสด และยงเปนดารลดปรมาณ Progestogen ทรางกายจะไดรบลงไปประมาณรอยละ 20 ถง 30 ซงจะชวยลดภาวการณมเลอดออกกระปรดกระปรอย และการขาดระดในระหวางการใชยาเมดคมก าเนดดวย

8.2 Mini-pill or Progestogen only pill เปนยาเมดคมก าเนดทมฮอรโมน Progestogen ในปรมาณนอยและจะเทากนทกเมด เชน Exluton ม 28 เมด ใชในรายทมขอหามของ Estrogen และในมารดาหลงคลอดทเลยงลกดวยนมมารดา อาจมภาวะแทรกซอน คอเลอดออกกะปรบกะปรอยไดระหวางใชยา

8.3. ยาเมดคมก าเนดฉกเฉน (Postcoital pills) เปนยาเมดคมก าเนดทมฮอรโมน Estrogen หรอ Porgestogen เพยงอยางเดยวในปรมาณทสงหรอสองชนดรวมกนรบประทานภายหลงการรวมเพศทนทหรอภายใน 72 ชวโมง ในกรณทถกขมขน ถงยางฉกขาด เปนตน เพอการน าไปใชยาคมก าเนดฉกเฉนทถกตองขอแบงการใชตามระยะเวลามเพศสมพนธดงน

8.3.1 ถามเพศสมพนธมาไมเกน 1 ชม. ใหใชกลมของ Progestogen โดยใช Levonorgestrel (Postinor) 0.75 mg

1 เมดดงน 8.3.1.1 ทานยา 1 เมดทนทหรอภายใน 1 ชม.หลงมเพศสมพนธ 8.3.1.2 ถารวมเพศครงท 2 หางจากครงแรกเกน 3 ชม. ใหทานยาซ าอก 1 เมด

8.3.1.3 ถารวมเพศมากกวา 2 ครง ใหทานยาเมดท 3 ในวนรงขน 8.3.1.4 ไมควรรบประทานยามากกวา 4 เมดตอเดอน

8.3..2 ถามเพศสมพนธมาไมเกน 72 ชม. 8.3.2.1 กลมของ Progestogen โดยใช Levonorgestrel (Postinor) 0.75 mg

และรบประทานซ าอก 1 เมด ใน 12 ชม.ตอมา 8.3.2.2. กลมของ Estrogen ใช Diethylstilbestrol (DES) รบประทาน ขนาด25-

50 mg ตอวนเปนเวลา 5 วน หรอใช Ethinyl estradiol (EE) รบประทานขนาด 5 mg ตอกน 5 วน 8.3..2.3 กลม high dose combined pills ใช Ethinyl estradiol 0.05mg และ levonorgestrel 0.25 mg (Nordiol)

หรอ Ethinyl estradiol 0.05mg และ norgestrel 0.5 mg (Ovral, Eugynon) โดยใหรบประทานยา 2 เมดแรกทนทหรอภายใน 72 ชม.

กลไกการออกฤทธในการคมก าเนดดงน คอ

1) ยบยงการสกของไข (Inhibition of Ovulation) โดยการท างานของ Hypothalamus และตอมใตสมอง (Pituitary gland) ยบยง FSH ( Follicle stimulating hormone) และ LH (Luteinizing hormone) ท าใหไมมการเจรญเตบโตของ Follicle และไมมไขตก

2) ผลตอรงไข ท าใหไมมไขตก ไมมการเจรญเตบโตของ Follicle และไมมการสราง Corpus luteum ท าใหมผลกระทบตอการสรางฮอรโมน Estrogen และ Progesterone ของรงไข

3) มการเปลยนแปลงเยอบโพรงมดลก (Endometrial change) คอท าใหเยอบโพรงมดลกมลกษณะบางไมเหมาะตอการฝงตว (Implantation) ของไขทถกผสม

4) มการเปลยนแปลงของมกทปากมดลก (Impaired Cervical Hostility) คอท าใหมกทปากมดลกเหนยวขนขนและมจ านวนนอยลง ท าให sperm ไมสามารถวายผานไปได

การเรมรบประทานยาคมก าเนดทวไป ปกตจะประทานภายในวนท 1- 5 ของการมประจ าเดอนอยางไรกตามในปจจบน ยา

เมดคมก าเนดมขนาดของฮอรโมนสงเคราะหลดลง จงควรรบประทานใหเรวขนโดยการเรมรบประทานระหวางวนท 1-3 ของการมประจ าเดอน สวนมารดาหลงคลอดจะมไขสกไดเรวทสดประมาณ 6 สปดาหหลงคลอด ดงนนการเรมรบประทานยา ควรเรมเมอ 4 สปดาหหลงคลอด หรอเทากบประมาณ 1-2 สปดาหกอนเรมม Sexual Intercourse ซงจะมผลคมก าเนดไดพอดและในสตรภายหลงแทง ไขจะสกเรวกวาหลงคลอดสวนมากการมSexual Intercourse มกมหลงการแทงประมาณ 4 สปดาหจงควรเรมรบประทานยาประมาณ 2-3 สปดาหหลงการแทง

ขอแนะน าทส าคญส าหรบการใชยาเมดคมก าเนด 1) เวลารบประทานยาทเหมาะสมทสดคอ เวลาหลงอาหารเยน ซงการดดซมจะชาและ

สามารถลดอากาแทรกซอน เชน คลนไส 2) การรบประทานยาควรเปนเวลาเดยวกนทกวนเพอใหระดบฮอรโมนมอยสม าเสมอ

ลดโอกาสทจะเกดเลอดออกกะปรบกะปรอยระหวางการรบประทานยา 3) เมอลมรบประทานยา 1 เมด ใหรบประทานทนททนกได และรบประทานยาทเหลอ

ไปตามปกต 4) เมอลมรบประทานยา 2 เมด ใน 2 สปดาหแรกใหรบประทานยาทนท 1 เมดทนทท

นกได และทานอก 1 เมด ในตอนเยนซงทานอยปกต 5) เมอลมรบประทานยา 2 เมด ในชวงสปดาหท 3 หรอมากกวา 2 เมดใหหยดยาแผง

นนและคมก าเนดดวยวธอนเชนใสถงยางอนามย รอจนกวาประจ าเดอนจะมาแลวเรมยาแผงใหม

อาการแทรกซอนระหวางรบประทานยาเมดคมก าเนด ไดแก เลอดออกกระปรดกระปรอย คลนไสอาเจยน ฝาบนใบหนา (Chloasma) น าหนกตวเพมขน การเจบตงทเตานม ปวดศรษะแบบไมเกรน มการเปลยนแปลงทางอารมณและความรสกทางเพศ และอาจมการเปลยนแปลงความดนโลหต

ขอหามใชส าหรบยาเมดคมก าเนด ไดแก โรคตบ โรคเบาหวาน โรคหวใจ, โรคไต โรคแพตางๆ เชน โรคหด, โรคภมแพ โรคของหลอดเลอดด าอกเสบหรอหลอดเลอดด าอดตน โรคมะเรงทเตานม

และอวยวะสบพนธ เคยเปนเนองอกหรอมะเรงตบ โรคของตอมไทรอยด เลอดออกผดปกตจากโพรงมดลกโดยไมทราบสาเหต และ ความดนสงมากกวาหรอเทากบ 160/100 mmHg

9. ยาฉดคมก าเนด (Injectable progestin) เปนการคมก าเนดโดยอาศยฮอรโมน Progesterone สงเคราะห (Progestogen) หรอ

DMPA, Depo-provera 150 mg. ฉดเขากลามเนอ ยาจะมผลยบยงการหลงฮอรโมนจากตอมใตสมอง Pituitary Gonadotropin ท าใหไมมไขตก และมกทปากมดลกจะเหนยวขนขน ซงมผลท าใหอสจไมสามารถเคลอนผานเขาไปในโพรงมดลกได และนอกจากนยงมผลตอเยอบโพรงมดลก ท าใหเยอบโพรงมดลกฝอตว ไมเหมาะตอการฝงตวของไขทถกผสม สามารถคมก าเนดได 3 เดอน

วธใชยาฉดคมก าเนด มดงน 1) ฉดยาภายในวนท 5 ของรอบประจ าเดอน ส าหรบกรณมารดาหลงคลอดทารก

หรอหลงแทงทารกจะตองรบการฉดยาทนท หรอฉดยาหลงคลอด, หลงแทง ประมาณ 2-3 สปดาหหรออยางนอย 10 วนกอนมเพศสมพนธครงแรก

2) การฉดยาคมก าเนด ตองฉดเขากลามเนอสะโพกชาๆ ไมคลงขณะฉด เพอใหยาออกฤทธอยางชาๆ จนครบ 3 เดอน

3) หลงฉดยา ยาจะออกฤทธคมก าเนดไดทนท และจะมฤทธคมก าเนดตอเนองตอไปอก 84 วน (12 สปดาห) ถาสตรไมไดมาตามนดตองใชการคมก าเนดวธอนๆ เชนถงยางอนามย และรอจนกวาประจ าเดอนมา จงเรมใหยาคมใหมได ทงนเพอใหแนใจวาไมไดมการตงครรภเกดขน

ขอควรทราบขอยาฉดคมก าเนด

1) การใชยาฉดคมก าเนด DMPA จะมเลอดออกกระปรดกระปรอย และเปนสาเหตส าคญในการเลกใชการคมก าเนดวธน ดงนนจงควรใหค าปรกษาถงลกษณะเลอดระดมาผดปกตกอนการฉดยาคม DMPA

2) ยาฉดคมก าเนด มผลขางเคยงหรออาการแทรกซอน (แตผลขางเคยงมนอยกวายาเมดคมก าเนด) ขอหามใช เชนเดยวกบยาเมดคมก าเนด

3) ยาฉดคมก าเนด ไมมผลตอการหลงน านม ดงนนจงพจารณาใหในมารดาหลงคลอดทใหนมทารกได

10. ยาฝงคมก าเนด (Norplant) เปนการฝงเขาใตผวหนงชนบนของตนแขนเหนอขอพบ ประมาณ 6-8 เซนตเมตร ยา

ฮอรโมนฝงคมก าเนด ประกอบดวยตวยา Levonorgestrel ซงเปนฮอรโมน Progesterone สงเคราะหขนมาแบงเปน 2 ชนดไดแก

10.1 ชนดทตองเอาออก (Nonbiodegradable)

10.1.1 ชนด 6 หลอด (Norplant) ยาในหลอดจะออกฤทธคมก าเนดครอบคลมระยะเวลา 5-6 ป

10.1.2 ชนด 1 หลอด ( Implanon) ประสทธภาพเชนเดยวกบ Norplant คมไดนาน 3 ป

10.2 ชนดทไมตองเอาออก (biodegradable) 10.2.1 Capronor มฤทธ 18 เดอน 10.2.2 Norethindrone pellets มฤทธ 12 เดอน ปจจบนม 6 หลอด บรรจดวย

Levogestrel 36 mg หลงฝงคมก าเนดไดภายใน 24 ชม. มผลคมก าเนดนาน 5 ป กลไกการออกฤทธ เหมอนกบยาเมดคมก าเนดและยาฉดคมก าเนด โดยออกฤทธ ท าใหมก

ทปากมดลกเหนยวขน ท าใหเยอบมดลกไมเจรญ และระงบไมใหมไขตก ผทเลอกใชวธน 1).ควรมบตรแลวอยางนอย 1 คน

2) ตองการคมก าเนดระยะยาว 3) ตองการเวนระยะการมบตรและกลบคนสสภาวะปกตไดทนท 4) สตรทมขอหามตอการใช estrogen 5) สตรทกลวการผาตดท าหมน หรอยงไมพรอมทจะท าหมน

การเรมฝงยา ภายใน 1-5 วนแรกของการมประจ าเดอน หรอ 4-6 สปดาหหลงคลอด หรอ หลงแทงทนท

ขอด ประสทธภาพในการคมก าเนดสงประมาณ 100 เปอรเซนต และออกฤทธทนท ใหผลในการคมก าเนดไดยาวนานถง 6 ป ถาเปน Norplant 3 ป ถาเปน Implanon ไมรบกวนตอการมเพศสมพนธ เมอตองการมทารกกสามารถมไดทนท หลงเอาฮอรโมนออก

ขอเสย ระหวางการคมก าเนด อาจมเลอดออกกะปรดกะปรอย และน าหนกตวเพม ปวดศรษะ เปนสว คลนไส อาเจยน เจบตงเตานม โดยทอาการเหลานจะเกดในระยะ 2-3 เดอนแรก เมอรางกายสามารถปรบความสมดลของระดบฮอรโมนทเปลยนแปลงได อาการตาง ๆ จงจะหายไป

ขอหามใช สงสยตงครรภ โรคตบ ดซาน มะเรง เบาหวาน โรคเลอดออกผดปกต รวมทงโรคระบบไหลเวยน โรคหวใจ

11 . แผนแปะคมก าเนด (Tran dermal patch) สวนประกอบ norelgestromin (NGMN) 6 mg และ estradiol (EE) 600 ไมโครกรม

หลงจากปดตามผวหนง จะปลดปลอยตวยาเขาสกระแสเลอดอยางชาๆ วธใช เรมแปะแผนในวนแรกทมประจ าเดอน ตดแผนแปะนาน 7 วน แผนใหมจะเปลยนเมอถง

สปดาหท 2 (วนท 8) และสปดาหท 3 (วนท 15) การเปลยนแผนจะเปลยนเวลาใดกไดภายในวนเปลยนแผน แผนใหมทแปะควรเลอกจดใหมๆ ไมซ ารอยเดม แตสามารถแปะในสวนเดมของรางกายได

สปดาหท 4 คอชวงปลอดการใชยา (ระหวางวนท 22 -28) ซงถอวาครบรอบการใชยาคมก าเนดปกต โดยทวไปประจ าเดอนจะมาในชวงน

อาการแทรกซอนจากการใชแผนแปะคมก าเนด เชนเดยวกบยาเมดคมก าเนด ไดแก ภาวะบวมน า น าหนกตวเพม อารมณแปรเปลยน

ซมเศรา ความดนโลหตเพม คลนไสอาเจยน ปวดทองทองอด มผนแดงคน เปนสว หรอประจ าเดอนผดปกต

ขอหามใชแผนแปะคมก าเนด เชนเดยวกบยาเมดคมก าเนด ไดแก

1) ผทเปนโรคหลอดเลอดอดตน (Thrombophebitis) 2) มประวต Deep vein thrombosis หรอ Thromboembotic disorder) 3) โรคหลอดเลอดสมองหรอหลอดเลอดหวใจ 4) โรคลนหวใจรว 5) BP มากกวา 160/100 mmHg 6) โรคเบาหวานทมโรคหลอดเลอดแทรกซอน 7) ไมเกรน 8) โรคมะเรงเตานม(Ca Breast)และโรคมะเรงเยอบโพรงมดลก(Ca Endometrium) 9) เลอดออกทางชองคลอด 10) มประวตดซาน หรอ โรคตบ หรอ Ca Liver

12. หวงอนามย (Intra uterine devic หรอ Intra-uterine contraceptive device = IUCD) เปนวธการคมก าเนดโดยอาศยสารเคม ทองแดง หรอฮอรโมนทมผลยบยง, ขดขวางการปฏสนธ ท าลายอสจและไข, ใหเยอบโพรงมดลกไมเหมาะตอการฝงตวของตวออน

วธใสหวงอนามย มดงน 1) ใสหวงอนามยในวนทเรมหมดประจ าเดอน หรอภายใน 7 วนนบจากวน

แรกของการมประจ าเดอน เพราะสะดวกตอการสอดใสหวงอนามยเนองจากเปนชวงทปากมดลกยงเปดอย และกอใหเกดความเจบปวดนอยขณะสอดใส

2) กรณหลงคลอดหรอหลงแทงทารก ใหใสหวงภายหลงการมาตรวจหลงคลอดครงแรกหรอภายหลงน าคาวปลาหมดใหม ๆ เพอลดการอกเสบภายในโพรงมดลกและสะดวกตอการใส

3) ส าหรบการใสหวงชวงเวลาอน ๆ จะตองแนใจวาไมมการตงครรภ แตการใสหวงระยะนจะกอใหเกดความเจบปวดมดลกมาก เนองจากตองถางขยายปากมดลกขณะสอดใสหวงอนามย

อาการแทรกซอนทพบบอยในการใชหวงอนามย 1) การมเลอดออก (Bleeding)

1.1) หลงใสจะมเลอดออกกะปรบกะปรอยประมาณ 2-3 วนซงถอวาปกต

1.2) ภายใน 2-3 เดอนแรก อาจจะพบเลอดออกกะปรบกะปรอย แลวจะหายไป หลงจากนน ถายงคงมเลอดออก ภายหลง 3 เดอนอาจจ าเปนตองเอาหวงอนามยออก

1.3) อาจพบอาการเลอดออกมากในชวงระยะ 3 เดอนแรกหลงจากนนกหายไป 2) อาการปวด (pain)

2.1) พบในระยะ 2-3 เดอนหลงใสหวงแลวจะคอย ๆ หายไปเอง 2.2) อาการอกเสบตดเชอในโพรงมดลก

ขอหามในการใสหวงอนามย 1) สงสยตงครรภหรอตงครรภแลว 2) มการอกเสบ ตดเชอของอวยวะสบพนธ 3) มประวตตกเลอดหรอประจ าเดอนไมปกตหรอปวดมากขณะมประจ าเดอน 4) มเนองอกของมดลกหรอปากมดลก 5) สงสยหรอเปนมะเรงของปากมดลกหรอเยอบมดลก

การเชคหวงอนามย 1) เชคทกเดอนหลงประจ าเดอนหมด 2) ลางมอใหสะอาดกอนท าการเชค 3) ใชนวยาวทสด (นวกลาง) สอดเขาไปในชองคลอด จะคล าพบเสนดายโผลออกมา

จากปากมดลก 4) ในระหวางมประจ าเดอนเปนชวงทปากมดลกขยายเลกนอยควรเชคทผาอนามยทก

ครงวามหวงหลดออกมาดวยหรอไม 5) ควรตรวจมะเรงปากมดลกทกป และเปนการตรวจหวงอนามยวายงอยดหรอไม

ตารางท 3 เปรยบเทยบขอด ขอเสยของการคมก าเนดแตละประเภท

ชนดของการคมก าเนด ขอด ขอเสย วธการหลงนอกชองคลอด ไมตองเตรยมตวลวงหนา

ไมตองใชยาและเครองมอ ประสทธภาพต า เนองจากการคมไมใหหลงอสจในชองคลอดต าไดยาก

วธการงดรวมเพศเปนบางเวลา

ไมตองใชยาและเครองมอ การงดรวมเพศในระยะทไมปลอดภยอาจท าไมไดส าหรบสตรมความเสยงถาประจ าเดอนไมสม าเสมอ

หมวกยางใสในชองคลอด ไมตองใชยาและเครองมอ คอนขางล าบากในการใส ถงยางอนามยสตร ไมตองใชยาและเครองมอ คอนขางล าบากในการใส

ชนดของการคมก าเนด ขอด ขอเสย ฟองน าใสในชองคลอด ประสทธภาพด

ปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธสมพนธ

มปญหาเรองการใสและดงออก ระคายเคองในชองคลอด

ยาฆาตวอสจ

ไมมผลเสยตอสขภาพ ตองเตรยมตวลวงหนา ใสยากอนรวมเพศ ๑๐ -๑๕ นาท มปญหาในการใสยาในชองคลอด อาจเกดการระคายเคองได

ถงยางอนามยชาย หางายสะดวก ราคาถก ใชแลวทง ไมตองมภาระในการท าความสะอาดและปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธได ทส าคญโดยเฉพาะโรคเอดส

ประสทธภาพต าถาใชไมถกวธ หรอถงยางอนามยเสอม ในบางรายแพสารหลอลนในถงยาง

ยาเมดคมก าเนด ประสทธภาพสงมากถาใชอยางถกตอง ไมเกยวกบการรวมเพศลดอบตการณของการอกเสบในองเชงกรานและโรคตดตอทางเพศสมพนธลดอาการปวดประจ าเดอน ประจ าเดอนมาสม าเสมอ

ตองรบประทานยาทกวนในเวลาใกลเคยงซงวยรนอาจปฏบตไดยา ยาคมบางชนดท าใหเกดสวฝาซงวยรนไมชอบไมเหมาะกบวยรนทเรมสาวใหมๆ เพราะอาจจะหยดการเจรญเตบโตของรางกาย เชน epiphyseal plate ปดเรวเกนไปในรายทอายยงนอย และอาจมผลตอ metabolism ของรางกาย

ยาเมดคมก าเนดฉกเฉน ประสทธภาพดถารบประทานภายใน 72ชวโมงหลงรวมเพศ ถานานเกน 72 ชวโมง แตไมถง 120 ชวโมง ประสทธภาพการคมจะลดลงมาก แตกยงดกวาไมคมก าเนดมากเหมาะส าหรบหญงทไมไดคมก าเนดมากอนรวมเพศ

มระดออกกระปรดกระปรอย แตไมตองรกษาใดๆ มอาการคลนไสอาเจยนเลกนอย ไมสามารถปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธได ประสทธภาพต ากวาการใชยาเมดคกก าเนดปกตทวไป

ยาฉดคมก าเนด ประสทธภาพสง ใชงายไมตองกลวลม เหมาะส าหรบสตรทคลอดบตรไมมผลตอการหลงน านม

มการเปลยนแปลงของประจ าเดอน สวนใหญจะมากระปรดกระปรอย ชาวบานคดวามเลอดคงน าหนกตวเพม ท าใหสตรไมชอบหลงจากหยดยาจะตงครรภชา ดงนนจงควรใชเฉพาะ

ชนดของการคมก าเนด ขอด ขอเสย บางรายเชน วยรนหรอสตรทเคยตงครรภมาแลว

ยาแผนแปะผวหนงคมก าเนด ประสทธภาพสง ประจ าเดอนมาตรงคลายกบการรบประทานยาเมดคมก าเนดทวไป

อาจมการระคายเคองบรเวณทแปะผวหนง อาจมเลอดออกกระปรดกระปรอย

หวงอนามย ประสทธภาพสง ระยะการคมก าเนดไดนาน

ตองใสหวงอนามยโดยแพทยหรอพยาบาลทผานการอบรมเวชปฏบตมาแลว อาจท าใหประจ าเดอนเปลยนแปลงโดยเฉพาะ 3-6 เดอนแรกคอมอาการประจ าเดอนมามากและนาน ประจ าเดอนไมสม าเสมอ ปวดประจ าเดอน และอาจท าใหเกดการอกเสบในองเชงกรานได

ตารางท 4 บทบาทของพยาบาลในการแนะน าอาการขางเคยงของการใชการคมก าเนดโดยใชฮอรโมน

อาการขางเคยง สาเหต ค าแนะน า การปองกน แกไข คลนไส อาเจยน เกดจากการรบประทานยาคมก าเนดทม

ฮอรโมนเอสโตรเจนขนาดสง หรอเปนผลขางเคยงทพบไดในระยะเรมรบประทานยา 1-2 แผงแรกของการรบประทานยาอาการนจะคอยๆ หายไป

1. ลองทดสอบการตงครรภเมอสงสย ถาผลวามการตงครรภใหสตรหยดการรบประทานยา และอธบายวาปรมาณของฮอรโมนทอยในเมดยาทรบประทานเขาไปกอนหนานมปรมาณนอยมาก ไมเปนอนตรายตอทารกในครรภ 2. แนะน าใหรบประทานยาหลงอาหารเยน หรอกอนนอน และแนะน าวาอาการคลนไสอาเจยน เวยนศรษะ จะนอยลงหลงจากทรบประทานยาไปแลวประมาณ 1 -

อาการขางเคยง สาเหต ค าแนะน า การปองกน แกไข 2 เดอน 3. ปรบลดขนาดของยาคมก าเนดชนดฮอรโมนรวมลง คอเปลยนเปนรบประทานยาเมดคมก าเนดทมฮอรโมนเอสโตรเจนต า

หนามสว ฝาขน เกดจาดจากรบประทานยาเมดคมก าเนดทมฮอรโมนเอสโตรเจนสง อาจกระตนการท างานของเซลลทสกดส การถกแสงแดดเปนประจ าจะท าใหเกดฝาไดงาย มประมาณ 10-15% ทเกดจากจากฤทธของฮอรโมนไปกระตนเมดสของผวหนง และจะมากขนเมอถกแสงจด อาการนจะหายไปเมอหยดยา ในขณะทฮอรโมนโปรเจสเตอโรนอาจท าใหเกดสวได

1. ถาหนาเปนฝาควรเลอกใชยาเมดคมก าเนดทฮอรโมนเอสโตรเจนต า ใหหลกเลยงการออกแดดจดๆ หรอใชครมกนแดดทม SPF สงเพอทจะปองกนรงสอลตราไวโอเลต หรอครมปองกนฝา 2. กรณหนาเปนสว ควรเปลยนยาเมดคมก าเนดชนดทมฮอรโมน โปรเจสเตอโรนทมฤทธใกลเคยงธรรมชาตมากทสด

ปวดศรษะคดตงเตานม อาการนเกดอาจเกดจากฮอรโมนเอสโตรเจน และโปรเจสโตรโรน โดยเฉพาะเอสโตรเจนอาจท าใหมการคงของน า และเกลอ ท าใหเกดอาการปวดศรษะ และคดตงเตานมได ในบางรายอาจมอาการไมเกรน

1. อาการเจบคดตงเตานม มกพบในระยะแรกของการใชยา ควรเลอกใชยาเมดคมก าเนดทมเอสโตรเจนต า ซงผรบบรการสวนใหญอาการจะลดลงหรอหายไปในระยะเวลาตอมา 2.เลอกใชยาเมดคมก าเนดทมฮอรโมนเอสโตรเจนต า หรอหยดใชยาเมดคมก าเนดไปใชการคมก าเนดวธอนๆ เชนยาฉดหรอยาฝง

เลอดออกกระปรดกระปรอย

เปนอาการทมกเกดกบผทเรมใชยาเมดคมก าเนดแผงแรกๆ และเปนอาการขางเคยงทพบไดในการใชยาเมดคมก าเนดทมฮอรโมนเอสโตรเจนต าๆ หรออาจจะมาจากสาเหตอน เชนรบประทานยาไม

1. ทดสอบการตงครรภถาสงสย หากผลออกมาตงครรภควรดอาการทางสตกรรม 2. แนะน าการรบประทานยาเมดคมก าเนดเวลาเดยวกนทกๆ วน

อาการขางเคยง สาเหต ค าแนะน า การปองกน แกไข สม าเสมอ สมรบประทานยา รบประทานยาไมตรงเวลา หรอรบประทานยาเมดคมก าเนดรวมกบยาอนๆ ทมปฏกรยาตอกนท าใหยาออกฤทธไมเตมท เชนยาปฏชวนะ หรอยากนชก

สม าเสมอ สวนใหญแนะน าใหรบประทานชวงหลงอาหารเยน หรอกอนนอน เพอลดอาการขางเคยงอนๆ ดวยเชน คลนไสอาเจยน เวยนศรษะ 3. แนะน าสตรใหทราบวา อาการเลอดออกทางชองคลอดเปนสงปกตทเกดขนไดในชวง 3 เดอนแรก หลงจากนนประจ าเดอนจะเปนปกต 4. ถายงมเลอดออกเรอยๆ อยางตอเนอง ควรแนะน าใหใชยาทมฮอรโมนเอสโตรเจนปรมาณสงขน หรอเปลยนไปใชการคมก าเนดวธอน 5. หากมเลอดออกกะปรดกะปรอยนานเกน 3 เดอน ควรปรกษาแพทยเพอตรวจดสาเหตของเลอดออก ผดปกต เชนมะเรงปากมดลก (CA Cervix) และ หาสาเหตอนๆ

ประจ าเดอนขาด หรอไมมประจ าเดอน

สตรทรบประทานยาเมดคมก าเนดทมฮอรโมนต าๆ อาจท าใหไมมประจ าเดอน นอกจากนผทใชยาฉดคมก าเนดเปนระยะเวลานาน แลวไมมประจ าเดอน เมอเปลยนมาใชยาเมดคมก าเนดแผงแรก และตอแผงทสองและสาม อาจท าใหยงไมมประจ าเดอน เนองจากยงมฤทธคมก าเนดทเยอบโพรงมดลกทยงไมเจรญเตมท หรอในสตรบางรายอาจมการตงครรภจากการรบประทานยาไมถกตอง

1. ในรายทสงสยวามการตงครรภ ควรทดสอบการตงครรภ ถาตงครรภใหหยดการทานยา หรอฉดยาไปแลว ใหอธบายวายาทรบประทานไปแลวหรอยาฉดทยงมฤทธอยนนปรมาณฮอรโมนนอยไมมผลตอทารกในครรภ 2. ถาไมตงครรภและใหประวตวารบประทานอยางถกตองควรใหความมนใจกบสตร และแนะน าวาการทประจ าเดอนไมมาเนองจากเยอบโพรงมดลกยงสรางไดนอย

อาการขางเคยง สาเหต ค าแนะน า การปองกน แกไข

ความรสกทางเพศเปลยนแปลง

ยาเมดคมก าเนดไมมผลใหมความเปลยนแปลงของอารมณความรสกทางเพศ แตมสตรสวนนอยทมความรสกทางเพศลดลงเพราะระดบฮอรโมนเทศโทสเทอโรนลดลง ในขณะทสตรบางรายมผลทางออมตอสภาพจตใจ เพราะไมมความกงวลวาจะมบตร ท าใหมความรสกทางเพศเพมขน

สตรทมาปรกษาเกยวกบมความรสกทางเพศเพมขนหรอมนอยลง ควรอธบายใหสตรเขาใจวาการคมก าเนดโดยใชฮอรโมนไมไดมผลตอความรสกทางเพศ

อารมณเปลยนแปลง สตรบางรายทรบประทานยาเมดคมก าเนดอาจไดรบผลขางเคยงจากฮอรโมนโปรเจสเตอโรนและเอสโตรจนท าใหเกดอาการซมเศรา วตกกงวล

1. แนะน าถาหากมอาการมากควรหยดรบประทานยาคมก าเนด 2. แนะน าใหสตรลองปรกษาจตแพทย

ความดนโลหตปลยนแปลง

สตรทรบประทานยาเมดคมก าเนดมานานหลายๆ ป พบวามแนวโนมทจะเกดความดนโลหตสง

สตรทมความดนโลหตสง ควรแนะน าดงน 1. เปลยนไปใชยาเมดคมก าเนดทมเอสโตรเจนขนาดต าๆ 2. นดมาตรวจวดความดนโลหตซ าอยางสม าเสมอ สงเกตอาการปวดศรษะ ตาพรามวถามรบมาพบแพทย 3. ควบคมดแลเรองอาหาร งดเคมจด ออกก าลงกายสม าเสมอ พกผอนใหเพยงพอ

น าหนกตวเพม การรบประทานยาเมดคมก าเนดทมฮอรโมนเอสโตรเจน จะท าใหมการคงของน าและไขมนใตผวหนง จงมแนวโนมน าหนกตวเพมขน และฮอรโมนโปรเจสเตอโรนทมฤทธฮอรโมนเพศชาย ท าใหอยากรบประทานอาหารมากขน

1. ควรแนะน าควบคมดแลเรองอาหาร และการออกก าลงกาย 2.เปลยนไปใชยาเมดคมก าเนดทมเอสโตรเจนขนาดต าๆ และโปรเจสโตรโรนทมฤทธทไมมผลตอการคงของน า 3. เปลยนไปใชการคมก าเนดวธอน

สรป

การคมก าเนดมหลายๆ แบบ สามารถแบงตามชนดของการใชฮอรโมน การไมใชฮอรโมน แบงตามการใชของฝายหญงและฝายชาย โดยสรปกลไกการใชฮอรโมนในการคมก าเนดมดงตอไปน

1. ท าใหไชในฝายหญงไมตก 2. ท าใหเยอบโพรงมดลกเปลยนแปลงไมเหมาะสมตอการฝงตวของตวออน 3. ท าใหมกทปากมดลกเหนยวขน อสจของฝายชายไมสามารถวายเขาไปในโพรงมดลกได 4. ท าใหทอน าไขบบตวผดปกต ไขเดนทางไดมาทโพรงมดลกไมไดหรอไมด

บรรณานกรม

กองอนามยการเจรญพนธ. (2550). การคมก าเนดส าหรบวยรน. (พมพครงท 1). กรงเทพฯ: โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก. กรมอนามย. (2555). การใหบรการอนามยการเจรญพนธ. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก. ดวงพร ผาสวรรณ. (2556) . การวางแผนครอบครว . เอกสารประกอบการสอนวชา BNS 334 กลมวชาการพยาบาลสตรและเดก.คณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยรงสต. ประไพวรรณ ดานประดษฐ. (2557). การพยาบาลมารดา ทารกและผดงครรภ1. เอกสารประกอบ การสอน. คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม. ละเอยด แจมจนทร และ สร ขนธรกษวงศ. (2549). สาระทบทวน การผดงครรภ การพยาบาลมารดา

และทารก. (พมพครงท 3). กรงเทพฯ : จดทอง. สรศกด ฐานพานชสกล. (2550). เทคโนโลยการคมก าเนด. กรงเทพฯ : บรษท ดไซร จ ากด. สายฝน ชวาลไพบลย.(2548). นรเวชวทยา. คณะแพทยศาสตร ศรราชพยาบาล. บรษท พ เอ ลฟวงจ ากด. Louise A. Aurilio. (2008). Maternal –Neonatal nursing made incredibly easy. U.S.A: Lippincott. Old. S. B., London, M. L. & Ladewig. P. A. (2000). Marternal- Newborn Nursing : Family and community – based approach. 6 th ed . New Jersey : Prentice – Hall. Pillitteri, A. (2010). Maternal and child health nursing : Care of the childbearing Childrearing family. 7 rd ed .Philadelphia : Lippincott.