บทท 2

การทบทวนวรรณกรรม

ในการศกษาครงน ผศกษามงศกษาถงการจดการปาชมชน ตาบลบานปวง อาเภอทงหว

ชาง จงหวดลาพน โดยใชหลกการมสวนรวม ซงผศกษาไดรวบรวมแนวคดและทฤษฎตางๆท

เกยวของกบเรองทจะทาการศกษาคอ

2.1 แนวคดทฤษฎเกยวกบการจดการปาชมชน

2.1.1 แนวคดทฤษฏการพฒนาฟนฟปาไมอนเนองมาจากพระราชดาร 2.1.2 ทฤษฎการปลกปาโดยไมตองปลกตามหลกการฟนฟสภาพปาดวยวฎ

ธรรมชาต 2.1.3 แนวคดเกยวกบปาชมชน

2.1.4 แนวคดเกยวกบการจดการปาชมชน

2.2. แนวคดทฤษฎเกยวกบการมสวนรวม

2.2.1 แนวคดเกยวกบการมสวนรวม

2.2.2 ทฤษฎเกยวกบการมสวนรวม

2.3. งานวจยทเกยวของ

2.3.1 งานวจยทเกยวกบการจดการปาชมชน

2.3.2 งานวจยทเกยวกบการมสวนรวม

2.1 แนวคดทฤษฎเกยวกบการจดการปาชมชน 2.1.1 แนวคดทฤษฏการพฒนาฟนฟปาไมอนเนองมาจากพระราชด าร

สานกโครงการพระราชดารและกจการพเศษ กรมปาไม (2558 : ออนไลน) ปาไมของประเทศไทยถกทาลายลงอยางรวดเรวตามแรงหนนเนองของประชากรทเพมขนผนวกกบพลงผลกดนทางเศรษฐกจระบบทนนยมเสรทมงคาขาย โดยใชปาเปนตวสาคญเชงพาณชย การเชนนกอใหเกดภาวะแหงแลงเนองจากตนนาลาธารถกทาลาย ฝนไมตกตองตามฤดกาล เมอยามนาหลากกเกดนาทวม

9

ฉบพลนและมการพงทลายของดนอยางรนแรง จนเปนปญหาตอการประกอบอาชพทางการเกษตร กลายเปนทกขรอนของแผนดน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตระหนกถงปญหาดงกลาวยงนก โดยเฉพาะเรองปาไมเปนสงทพระองคทรงหวงใยเปนอยางมาก ตงแตเรมเสดจเถลงถวลยสรราชสมบตเปนตนมาปาไมสาธต... พระราชดารเรมแรกสวนพระองคในระยะตนรชกาลพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดเสดจพระราชดาเนนแปรพระราชฐานไปประทบ ณ พระราชวงไกลกงวล อาเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธเปนประจาแทบทกป โดยในระยะแรกจะเสดจฯ ดวยรถไฟพระทนง ตอมาเมอมการปรบปรงเสนทางคมนาคมดขน จงเสดจฯโดยรถยนตพระทนง ประมาณป พ.ศ. 2503-2504 ขณะเสดจพระราชดาเนนผานจงหวดนครปฐม ราชบร และเพชรบร เมอรถยนตพระทนงผานอาเภอทายาง จงหวดเพชรบรนนมตนยางขนาดใหญปลกเรยงรายทงสองขางทาง จงไดมพระราชดารทจะสงวนบรเวณปายางนไวใหเปนสวนสาธารณะ แตในระยะนนไมอาจดาเนนการไดเนองจากตองจายเงนคาทดแทนในอตราทสง เพราะมราษฎรมาทาไรทาสวนในบรเวณนนจานวนมาก พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงเรมทดลองปลกตนยางดวยพระองคเอง โดยทรงเพาะเมลดยางในกระถางบนพระตาหนกเปยมสข พระราชวงไกลกงวล และไดทรงปลกตนยางนนในแปลงปาไมทดลองในบรเวณแปลงทดลองปลกตนยางนาพรอมขาราชบรพาร เมอวนท 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2504 จานวน 1,250 ตน ตอมาทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหนาพนธไมตางๆ ทวประเทศมาปลกในบรเวณทประทบสวนจตรลดาในลกษณะปาไมสาธต นอกจากนยงไดสรางพระตาหนกเรอนตนในบรเวณปาไมสาธตนนเพอทรงศกษาธรรมชาตวทยาของปาไมดวยพระองคเองอยางใกลชดและลกซงในป พ.ศ. 2508แนวพระราชดารดานปาไม: ทรงคดคนนานาวธทจะอนรกษปาไมใหยนยงทรงสรางความตระหนกใหมความรกปาไมดวยจตสานกรวมกน (Awareness AndSharing Participation) มากกวาวธการใชอานาจบงคบ ณ หนวยงานพฒนาตนนาทงจอ ในป พ.ศ. 2519 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานพระราชดารใหมการปลกตนไม 3 ชนด ทแตกตางกน คอ ไมผล ไมโตเรว และไมเศรษฐกจ เพอจะทาใหเกดปาไมแบบผสมผสานและสรางความสมดลแกธรรมชาตอยางยงยน สามารถตอบสนองความตองการของรฐและวถประชาในชมชนประการสาคญนนมพระราชดารทยดเปนทฤษฎการพฒนาดานปาไมโดยปลกฝงจตสานกแกประชาชนวา ...เจาหนาทปาไม ควรจะปลกตนไมลงในใจคนเสยกอน แลวคนเหลานนกพากนปลกตนไมลงบนแผนดนและรกษาตนไมดวยตนเอง... นบเปนทฤษฎทเปนปรชญาในดานการพฒนาปาไมทยงใหญโดยแทการปลกปาทดแทนจงเปนแนวทฤษฏการพฒนาปาไมอนเนองมาจากพระราชดารทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานมรรควธในการปลกปาทดแทน เพอคนธรรมชาตสแผนดนดวยวถทางแบบผสมผสานกนในเชงปฏบตดงพระราชดารความตอนหนงวา

...การปลกปาทดแทนจะตองทาอยางมแผนโดยการดาเนนการไปพรอมกบการพฒนาชาวเขาในการนเจาหนาทปาไม ชลประทาน และฝายเกษตรจะตองรวมมอกนสารวจตนนาในบรเวณพนท

10

รบผดชอบ เพอวางแผนปรบปรงตนนาและพฒนาอาชพไดอยางถกตอง... วธการปลกปาทดแทน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานคาแนะนาใหมการปลกปาทดแทนตามสภาพภมศาสตรและสภาวะแวดลอมของพนททเหมาะสมกลาวคอ

1. ปลกปาทดแทนในพนทปาไมถกบกรกแผวถางและพนทปาเสอมโทรม ...การปลกปาทดแทนในพนทเสอมโทรมหรอพนทตนนาลาธารทถกบกรกแผวถางจนเปนภเขาหวโลน แลวจาตองปลกปาทดแทนเรงดวนนนควรจะทดลองปลกตนไมชนดโตเรวคลมแนวรองนาเสยกอน เพอทาใหความชมชนคอยๆ ทวขนแผขยายออกไปทงสองรองนา ซงจะทาใหตนไมงอกงามและมสวนชวยปองกนไฟปา เพราะไฟจะเกดงายหากปาขาดความชมชน ในปตอไปกใหปลกตนไมในพนทถดขนไป ความชมชนกจะแผขยายกวางตอไปอก ตนไมจะงอกงามดตลอดทงป...

2. การปลกปาทดแทนตามไหลเขา ...จะตองปลกตนไมหลายๆ ชนด เพอใหไดประโยชนอเนกประสงค คอ มทงไมผล ไมสาหรบกอสราง และไมสาหรบทาฟน ซงเกษตรกรจาเปนตองใชเปนประจา ซงเมอตดไมใชแลว กปลกทดแทนหมนเวยนทนท...

3. การปลกปาทดแทนบรเวณตนนาบนยอดเขาและเนนสง ...ตองมการปลกปาโดยปลกไมยนตนและปลกไมฟน ซงไมฟนนนราษฎรสามารถตดไปใชได แตตองมการปลกทดแทนเปนระยะ สวนไมยนตนจะชวยใหอากาศมความชมชน ซงเปนขนตอนหนงของระบบการใหฝนแบบธรรมชาต ทงยงชวยยดดนบนเขาไมใหพงทลายเมอเกดฝนตกอกดวย... ใหมการปลกปาทยอดเขา เนองจากสภาพปาบนทเขาสงทรดโทรม ซงจะมผลกระทบตอลมนาตอนลาง และคดเลอกพนธไมทมเมลดเปนฝกเพอใหเปนกระบวนการธรรมชาตปลกตอไปจนถงตนเขา

4. ปลกปาบรเวณอางเกบนา หรอเหนออางเกบนาทไมมความชมชนยาวนานพอ

5. ปลกปาเพอพฒนาลมนาและแหลงนาใหมนาสะอาดบรโภค

6. ปลกปาใหราษฎรมรายไดเพมขน โดยใหราษฎรในทองทนนๆ เขามามสวนรวมในการปลกและดแลรกษาตนไมใหเจรญเตบโต นอกจากนยงเปนการปลกฝงจตสานกใหราษฎรเหนความสาคญของการปลกปา

7. ปลกปาเสรมธรรมชาต เพอเปนการเพมทอยอาศยแกสตวปา

บดน ในหลายโครงการทเปนการปลกปาทดแทนตามแนวพระราชดารไดบรรลผลสมฤทธนาพงพอใจ อาทเชน โครงการปลกปาชยพฒนาแมฟาหลวง ทดอยตง จงหวดเชยงราย และทหนองพลบ อาเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ โครงการปลกสรางสวนปาศนยศกษาการพฒนาตางๆ

11

โครงการสวนปาสรเจรญวรรษ จงหวดชลบร โครงการปลกปาหวยองคต จงหวดกาญจนบร โครงการปลกปาเสรมธรรมชตในและนอกเขตภพานราชนเวศน จงหวดสกลนคร เปนตน

การปลกปา 3 อยางไดประโยชน 4 อยาง : การรจดใชทรพยากรธรรมชาตดวยพระปรชาญาณอยางชาญฉลาดใหเกดประโยชนแกปวงชนมากทสดยาวนานทสดและทวถงกน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงแนะนาการปลกปาในเชงผสมผสาน ทงดานเกษตรวนศาสตรและเศรษฐกจสงคมไวเปนมรรควธปลกปาแบบลกษณะเบดเสรจนนไวดวย

ลกษณะทวไปของปา 3 อยาง

พระราชดารปลกปา 3 อยางนน มพระราชดารส ความวา ...ปาไมทจะปลกนน สมควรทจะปลกแบบปาใชไมหนง ปาสาหรบใชผลหนง ปาสาหรบใชเปนฟนอยางหนง อนนแยกออกไปเปนกวางๆใหญๆ การทจะปลกตนไมสาหรบไดประโยชนดงน ในคาวเคราะหของกรมปาไมรสกจะไมใชปาไม แตในความหมายของการชวยเหลอเพอตนนาลาธารนน ปาไมเชนนจะเปนสวยผลไมกตามหรอเปนสวนฟนกตามนนแหละเปนปาไมทถกตอง เพราะทาหนาทเปนปา คอ เปนตนไมและทาหนาทเปนทรพยากรในดานสาหรบใหผลทมาเปนประโยชนแกประชาชนได...

ประโยชนทไดรบ

ในการปลกปา 3 อยางนน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพระราชาธบายถงประโยชนในการปลกปาตามพระราชดารวา ...การปลกปา 3 อยาง แตใหประโยชน 4 อยาง ซงไดไมผล ไมสรางบาน และไมฟนนน สามารถใหประโยชนไดถง 4 อยาง คอ นอกจากประโยชนในตวเองตามชอแลว ยงสามารถใหประโยชนอนท 4 ซงเปนขอสาคญ คอ สามารถชวยอนรกษดนและตนนาลาธารดวย... และไดมพระราชดารสเพมเตมวา ...การปลกปาถาจะใหราษฎรมประโยชนใหเขาอยได ใหใชวธปลกไม 3 อยาง แตมประโยชน 4 อยาง คอ ไมใชสอย ไมกนได ไมเศรษฐกจ โดยรองรบการชลประทาน ปลกรบซบนา และปลกอดชวงไหลตามรองหวย โดยรบนาฝนอยางเดยว ประโยชนอยางท 4 ไดระบบอนรกษดนและนา... พระราชดารเพอนรกษและฟนฟปาไมดาเนนการในหลายสวนราชการ ทงกรมปาไมและศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดารทกแหง คอ การปลกปาใชสอย โดยดาเนนการปลกพนธไมโตเรวสาหรบตดกงมาทาฟนเผาถาน ตลอดจนไมสาหรบใชในการกอสรางและหตถกรรมสวนใหญไดมการปลกพนธไมโตเรวเปนสวนปา เชน ยคาลปตส ขเหลก ประด แค กระถนยกษ และสะเดา เปนตน

12

วธการปลกปาเพอทดแทนหมนเวยน

นอกจากนนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานพระราชดารเพมเตมเกยวกบการปลกปาเพอใชทาฟนวา

...การปลกปาสาหรบใชเปนฟนซงราษฎรจาเปนตองใชเปนประจา ในการนจะตองคานวณเนอททจะใชปลก เปรยบเทยบกบจานวนราษฎรตลอดจนการปลกและตดตนไมไปใช จะตองใชระบบหมนเวยนและมการปลกทดแทน อนจะทาใหมไมฟนสาหรบใชตลอดเวลา

ทฤษฎการพฒนาปาไมโดยการใชทรพยากรน าใหเกด(ปาเปยก)

ประโยชนสงสดในการสรางแนวปองกนไฟเปยก (Wet Fire Break)

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตระหนกถงคณคาอเนกอนนตของนาเปนยงนก ทรงคานงวาทกสรรพสงในสภาพแวดลอมของมนษยนนจะเกอกลซงกนและกนได หากรจกนาไปประยกตใชใหเปนประโยชนใหได เฉกเชนเดยวกบพระราชดาร ปาเปยก เพอปองกนไฟไหมปานน จงเปนมรรควธททรงคดคนขน จากหลกการทแสนงายแตไดประโยชนมหาศาล กลาวคอ ยามทเกดไฟไหมปาขนคราใดผคนสวนใหญกมกคานงถงการแกปญหาดวยการระดมสรรพกาลงกนดบไฟปาใหมอดดบอยางรวดเรว แตแนวทางปองกนไฟปาระยะยาวนนยงจะเลอนลางในการวางระบบอยางจรงจง พระราชดารปาเปยกจงเปนแนวพระราชดารหนงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงแนะนาใหศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดาร ทาการศกษาทดลองจนไดรบผลสาเรจเปนทนาพอใจ

วธการสราง ปาเปยก

วธการแรก : ทาระบบปองกนไฟไหมปา โดยใชแนวคลองสงนาและแนวพชชนดตางๆ ปลกตามแนวคลองน

วธทสอง : สรางระบบการควบคมไฟปาดวยแนวปองกนไฟปาเปยก โดยอาศยนาชลประทานและนาฝน

วธทสาม : โดยการปลกตนไมโตเรวคลมแนวรองนา เพอใหความชมชนคอยๆ ทวขนและแผขยายออกไปทงสองรองนา ซงจะทาใหตนไมงอกงามและมสวนชวยปองกนไฟปาเพราะไฟปาจะเกดขนงายหากปาขาดความชมชน

วธทส : โดยการสรางฝายชะลอความชมชนหรอทเรยกวา Check Dam ขน เพอปดกนรองนาหรอลาธารขนาดเลกเปนระยะๆ เพอใชเกบกกนาและตะกอนดนไวบางสวน โดยนาทเกบไวจะซมเขาไปสะสมในดน ทาใหความชมชนแผขยายเขาไปทงสองดานกลายเปน ปาเปยก

13

วธทหา : โดยการสบนาเขาไปในระดบทสงทสดเทาทจะทาไดแลวปลอยนาลงมาทละนอยใหคอยๆ ไหลซมดน เพอชวยเสรมการปลกปาบนพนทสงในรป ภเขาปา ใหกลายเปน ปาเปยก ซงสามารถปองกนไฟปาไดอกดวย

วธทหก : ปลกตนกลวยในพนททกาหนดใหเปนชองวางของปา ประมาณ 2 เมตร หากเกดไฟไหมปากจะปะทะตนกลวยซงอมนาไวไดมากกวาพชอนทาใหลดการสญเสยนาลงไปไดมาก

แนวพระราชดารปาเปยก จงนบเปนทฤษฎการอนรกษฟนฟปาไมโดยใชความชมชนเปนหลกสาคญทจะชวยใหปาเขยวสดอยตลอดเวลาไฟปาจงเกดไดยากการพฒนาเพอการอนรกษและฟนฟปาไมทสามารถทาไดงายและไดผลดยง

ทฤษฎการพฒนาฟนฟปาไมโดยใชความรเบ องตน(ปาภเขา)

ทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยมาเปนหลกการดาเนนการ การสรางภเขาปาอนเนองมาจากพระราชดารเปนมรรควธหนงทพระราชทานแนวคดอนเปนทฤษฎการพฒนา อนเปนมตใหมแกวงการปาไม 2 ประการ คอ

ประการแรก หากมนาใกลเคยงบรเวณนนโดยมพระราชดารสวา

...ควรสารวจแหลงนาเพอการพจารณาสรางฝายขนาดเลกปดกนรองนาในเขตตนนาลาธารทงนเพอแผกระจายความชมชนออกไปใหกวางขวางอนจะชวยฟนฟสภาพปาในบรเวณทสงใหสมบรณขน บรเวณดงกลาวจะไดกลายเปน ภเขาปา ในอนาคตซงหมายความวามตนไมนานาชนด ซงปกคลมดนในอตราหนาแนนทเหมาะสมกบลกษณะภมประเทศแตละแหง ตนไมเหลานนจะมผลชวยรกษาระดบความชมชนในธรรมชาตใหอยในเกณฑทพอเหมาะไมแหงแลงเกนไป และยงชวยยดผวดนอนมคาไมใหถกนาเซาะทลายลงมายงพนทราบอกดวย...

ประการทสอง หากไมมแหลงนาในพนทเพอฟนฟปาไมในบรเวณภเขาเสอมโทรม มพระราชดารสวา

...ใหพจารณาสงนาขนไปยงจดทสงทสดเทาทจะดาเนนการได ทงนเพอใหสามารถจายนาลงไปหลอเลยงกลาไมออนทปลกทดแทนไวบนภเขาไดตลอดเวลา โดยเฉพาะในชวงฤดแลงซงกลาไมมกมอตราสญเสยคอนขางสง เมอกลาไมเจรญเตบโตพอสมควรจนสามารถทนทานตอสภาวะแหงแลงไดแลวในอนาคตภเขาในบรเวณดงกลาวกจะคนสภาพเดมเปนภเขาปาทจะมความชมชนพอสมควร ตลอดจนจะชวยฟนฟสภาพแวดลอมในตอนลางไมใหกลายเปนดนแดนแหงแลง...

14

ซงตอมาไดพระราชทานพระราชดารสเพมเตมวา

....จะตองพยายามสบนาขนไปทละชนจนถงระดบสงสดเทาทจะเปนไปได โดยพจารณาใชเครองสบนาพลงงานธรรมชาต เชน พลงงานแสงอาทตยกบพลงงานลม ซงมใชงานอยแลว ทงนเพอจะไดมเปลองเชอเพลง เมอนานาขนไปพก ณ ระดบสงสดไดแลว จะสามารถปลอยนาใหคอยๆ ไหลซมลงมา เพอชวยเรงรดการปลกปาไมทมทงพนธไมปองกนกบไมโตเรว นอกจากนนยงจะแปรสภาพโครงการภเขาปา ใหเปนปาเปยกซงสามารถปองกนไฟปาไดอกดวย...

ภเขาปาทเขยวขจจากแนวพระราชดารนสามารถพบเหนและเขาศกษาวธการอนรกษและพฒนาปาไมทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงชแนะใหศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดารหลายแหงดวยกน โดยเฉพาะทเดนชด คอ ทศนยศกษาการพฒนาหวยทรายอนเนองมาจากพระราชดาร อาเภอชะอา จงหวดเพชรบร

ทฤษฎการพฒนาและฟนฟปาไมโดยการใชทรพยากรทเอ ออ านวย สมพนธซงกนและกนใหเกดประโยชนสงสด : Check Dam

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตระหนกถงความสาคญของการอยรอดของปาไมเปนอยางยงทรงเสนออปกรณอนเปนเครองมอทจะใชประโยชนในการอนรกษฟนฟปาไมทไดผลดยง กลาวคอ ปญหาทสาคญท เปนตวแปรแหงความอยรอดของปาไมนน น า คอ ส งทขาดไม ได โดยแท พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงแนะนาใหใชฝายกนนา หรอเรยกวา Check Dam หรออาจะเรยกขานกนวา ฝายชะลอความชมชน กไดเชนกน

Check Dam คอ สงกอสรางขวางกนทางเดนของลานา ซงปกตมกจะกนหวยลาธารขนาดเลกในบรเวณทเปนตนนาหรอพนททมความลาดชนสงทาใหสามารถดารงชพอยได และหากชวงทนาไหลแรงกสามารถชะลอการไหลของนาใหชาลง และกกเกบตะกอนไมใหไหลเทลงไปในบรเวณลมนาตอนลางนบเปนวธการอนรกษดนและนาไดดมากวธการหนง

ประเภทของ Check Dam นน ทรงแยกออกเปน 2 ประเภท ดงพระราชดารส คอ ...Check Dam ม 2 อยาง ชนดหนงสาหรบใหมความชมชนรกษาความชมชน อกอยางสาหรบปองกนมใหทรายลงในอางใหญ... จงอาจกลาวไดวา Check Dam นน ประเภทแรก คอ ฝายตนนาลาธารหรอฝายชะลอความชมชน สวนประเภททสองนนเปนฝายดกตะกอนนนเอง การสราง Check Dam พระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานพระราชดารเพมเตมในรายละเอยดวา ...สาหรบ Check Dam ชนดปองกนไมใหทรายลงไปในอางใหญจะตองทาใหดและลก เพราะทรายลงมากจะกกเกบไว ถานาตนทรายจะขามไปลงอางใหญได ถาเปน Check Dam สาหรบรกษา

15

ความชมชนไมจาเปนตองขดลกเพยงแตกกนาใหลงไปในดน แตแบบกกทรายนจะตองทาใหลกและออกแบบอยางไรไมใหนาลงมาแลวไลทรายออกไป... พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานแนวพระราชดารเกยวกบการพจารณาสรางฝายชะลอความชมชน เพอสรางระบบวงจรนาแกปาไมใหเกดประโยชนสงสด คอ ...ใหดาเนนการสารวจหาทาเล สรางฝายตนนาลาธารในระดบทสงทใกลบรเวณยอดเขามากทสดเทาทจะเปนไปได ลกษณะของฝายดงกลาวจาเปนจะตองออกแบบใหม เพอใหสามารถเกบกกนาไวไดปรมาณมากพอสมควรเปนเวลานาน 2 เดอน...การเกบรกษานาสารองไดนานหลงจากฤดฝนผานไปแลว จะทาใหมปรมาณนาหลอเลยงและประคบประคองกลาไมพนธทแขงแรงและโตเรวทใชปลกแซมในปาแหงแลงอยางสมาเสมอ และตอเนอง โดยการจายนาออกไปรอบๆ ตวฝายจนสามารถตงตวได... Check Dam ตามแนวพระราชดาร กระทาได 3 รปแบบ คอ 1. Check Dam แบบทองถนเบองตน เปนการกอสรางดวยวสดธรรมชาตทมอย เชน กงไม และทอนไมลมขอนนอนไพร ขนาบดวยกอนหนขนาดตางๆ ในลาหวย ซงเปนการกอสรางแบบงายๆ กอสรางในบรเวณตอนบนของลาหวยหรอรองนาซงจะสามารถดกตะกอน ชะลอการไหลของนาและเพมความชมชนบรเวณรอบหวฝายไดเปนอยางด วธการนสนเปลองคาใชจายนอยมาก หรออาจไมมคาใชจายเลยนอกจากใชแรงงานเทานน การกอสราง Check Dam แบบงายน สามารถทาไดหลายวธ เชน กอสรางดวยทอนไมขนาบดวยหน กอสรางดวยทอนไมขนาบดวยถงบรรจดนหรอทราย กอสรางแบบคอกหมแกนดนอนขนาบดวยหน กอสรางแบบเรยงดวยหนแบบงาย กอสรางแบบคอกหมหนทง กอสรางแบบหลกคอนกรตหนทง กอสรางแบบถงทรายซเมนต กอสรางแบบคนดน กอสรางแบบคอกหมถงทรายซเมนต กอสรางแบบหลกไมไผสานขดกน อนเปนภมปญญาของชาวบาน Check Dam แบบเรยงดวยหนคอนขางถาวร กอสรางดวยการเรยงหนเปนผนงกนนากอสรางบรเวณตอนกลางและตอนลางของลาหวยหรอรองนา จะสามารถดกตะกอนและเกบกกนาในชวงฤดแลงไดบางสวน

16

3. Check Dam แบบคอนกรตเสรมเหลกเปนการกอสรางแบบถาวรสวนมากจะดาเนนการในบรเวณตอนปลายของลาหวยหรอรองนา จะสามารถดกตะกอนและเกบกกนาในฤดแลงไดด คากอสรางเฉลยประมาณ 40,000-50,000 บาท แลวแตขนาดของลาหวยซงควรมความกวางไมเกน 4 เมตร ขอคานงในการสราง Check Dam 1. ควรสารวจสภาพนท วสดกอสรางตามธรรมชาต และรปแบบ Check Dam ทเหมาะสมกบภมประเทศมากทสด 2. ตองคานงถงความแขงแรงใหมากพอทจะไมเกดการพงทลายเสยหายยามทฝนตกหนกและกระแสนาไหลแรง 3. ควรกอสรางในพนททชองลาหวยมความลาดชนตา เพอทจะได Check Dam ในขนาดทไมเลกเกนไป อกทงยงสามารถกกนาและตะกอนไดมากพอสมควร และในลาหวยทมความลาดชนสงกควรสราง Check Dam ใหถขน 4. วสดกอสราง Check Dam ประเภทกงไม ทอนไม ทนามาใชในการสรางจะตองระมดระวงใชเฉพาะไมลมขอนนอนไพรเปนลาดบแรกกอนทจะใชกงไม ทอนไมจากการรดกง ถาจาเปนใหใชนอยทสด 5. ถาสราง Check Dam แบบคอกหมแกนดนอนแนน ควรมทางระบายนาดานขางเพอปองกนนากดชะสนฝายจากการทมฝนตกหนกจนมนาหลากมาก 6. ควรปลกยนตนยดดนบนสนฝาย เชน ไครนา หรอไมชนดอนๆ ทสามารถขนไดดบนทชน 7. ควรดาเนนการกอสราง Check Dam หลงฤดฝนหรอหลงนาหลาก และทกปควรมการบารงรกษา ขดลอกตะกอน ซอมแซมสนฝายและทางระบายนาลนอยเปนประจา

แนวทางทเหมาะสมในการสราง Check Dam

กอนดาเนนการควรสารวจรองนาลาหวยในพนททมปญหาการพงทลายของดน หรอปญหาพนทขาดความชมชน โดยพจารณาถงความลาดชนของรองนาและสารวจหาขอมลปรมาณนาไหลในรองนามาใชประกอบการเลอกตาแหนงสราง Check Dam ดงน 1. ในพนทลาดชนสง ในกรณทความกวางของลาหวยไมเกน 2 เมตร ควรสรางฝายผสม ใชวสดธรรมชาต ไมทอน หน ถงบรรจดนหรอทรายแตถาความกวางของลาหวยมากกวา 2 เมตร หรอในลาหวยมนามาก ควรเพมโครงสรางของ Check Dam เปนแบบคอกหมทมโครงสรางหลายระดบมากนอยตามปรมาณนา 2. ในพนทลาดชนปานกลาง ควรสราง Check Dam แบบคอกหมหรอแบบทองถนของชาวบาน ถาเปนแบบคอกหมใหใชหนเรยงหรอกระสอบทรายผสมซเมนตขนาบโครงสราง 3. ในพนทลาดชนตา ในกรณทมนามากควรสรางฝายคอนกรตเสรมเหลกแตถามนาไมมากนกและความกวางไมเกน 2 เมตร อาจใชถงทรายผสมซเมนตได

17

นานาประโยชนจาก Check Dam อนเนองมาจากพระราชด าร 1. ชวยลดการพงทลายของดนและลดความรนแรงของกระแสนาในลาหวย ทาใหระยะเวลาการไหลของนาเพมมากขน ความชมชนมเพมขน และแผขยายกระจายความชมชนออกไปเปนวงกวางในพนททงสองฝงของลาหวย 2. ชวยกกเกบตะกอนทไหลลงมากบนาในลาหวยไดด เปนการชวยยดอายแหลงนาตอนลางใหตนเขนชาลง คณภาพของนามตะกอนปะปนนอยลง 3. เพมความหลากหลายทางชวภาพใหแกพนท จากการทความชมชนเพมมากขน ความหนาแนนของพนธพชกยอมจะมมากขน 4. การทสามารถทาใหเกดเปนทอยอาศยของสตวนา และใชเปนแหลงนาเพอการบรโภคของมนษยและสตวตางๆ ตลอดจนนาไปใชในการเกษตรไดอกดวย Check Dam จงนบเปนพระราชดารทเปนทฤษฎการพฒนาปาไมทยงประโยชนสขแกมนษยชาตทงมวล

ทฤษฎการอนรกษและพฒนา ปาชายเลน อนเนองมาจากพระราชด าร : แนวทางการสรางวงจรของระบบนเวศนดวยการปกปกอนรกษและขยายพนธไมปาชายเลน

ปาชายเลน เรยกชอกนหลายอยางวา ปาชายเลนนาเคม และปาเลน หรอบางแหงเรยก ปาโกงกาง เปนปาทเกดขนตามชายฝงทะเลและปากแมนาของประเทศไทย ลกษณะของปาชนดนเปนปาไมผลดใบ มตนไมขนหนาแนนแตละชนดมรากคายน หรอรากหายใจแตกตางกนไปตามแตชนดของตนไมนนๆ

ตลอดแนวชายฝงทะเลไทยยาวประมาณ 2,600 กโลเมตร มสวนทเปนปาชายเลนอยเพยงประมาณรอยละ 36 ของความยาวชายฝงเทานน ปจจบนประเทศไทยมพนทปาชายเลนอยประมาณ 1,679,335 ไร โดยลดลงประมาณเกอบรอยละ 50 จากทเคยม 2,229,375 ไร ในป พ.ศ. 2504 ปาชายเลนในประเทศไทยขนอยกระจดกระขายตามชายฝงทะเลดานอาวไทย และดานทะเลอนดามน การบกรกทาลายปาชายเลนดาเนนการอยางตอเนองและรนแรงเพมขนเปนลาดบ เฉลยลวยป พ.ศ. 2522-2529 ปาชายเลนลดลงปละ 81,142 ไร สภาพปาชายเลนโดยทวๆ ไป พบวา ทางภาคใตของประเทศไทยแถบฝงทะเลอนดามนมสภาพคอนขางอดมสมบรณมากทสด สวนทางภาคใตฝงตะวนออกของอาวไทยและภาคกลางบรเวณปากอาวไทยมสภาพคอนขางเสอมโทรม ประกอบดวยไมขนาดเลกและถกรบกวนจากมนษยในการเปลยนสภาพปาชายเลนเปนนากง นาเกลอ และแหลงอตสาหกรรมเชนเดยวกบภาคตะวนออก การทานากงไดสงผลกระทบตอความเสอมโทรมของปาชายเลนเปนอยางมาก นอกจากนปาชายเลนยงถกทาลายดวยเหตอนอกเชน การทาเหมองแร การเกษตรกรรมบาง

18

ประเภท การขยายตวของชมชน การสรางทาเทยบเรอ การสรางถนนและพาดสายไฟฟา รวมทงการสรางโรงงานอตสาหกรรมตางๆ เหลาน ทาใหจานวนปาชายเลนลดลงอยางทมอาจประมาณการได

ความทราบฝาละอองธลพระบาทถงปญหาและความสาคญยงของปาชายเลนดงกลาวพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานพระราชดารแกรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ (นายโฆษต ปนเปยมรษฎ) ในพระราชพธแรกนาขวญหวานขาวในบรเวณสวนจตรลดา พระราชวงดสต เมอวนท 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2534 สรปแนวพระราชดารวา

....ปาชายแลนมประโยชนตอระบบนเวศนของพนทชายฝงทะเลและอาวไทย แตปจจบนปาชายเลนของประเทศไทยเรากาลงถกบกรกและถกทาลายลงไป โดยผแสวงหาผลประโยชนสวนตนจงควรหาทางปองกนอนรกษและขยายพนธเพมขน โดยเพาะตนโกงกางเปนไมชายเลนทแปลกและขยายพนธคอนขางยาก เพราะตองอาศยระบบนาขนนาลงในการเตบโตดวย จงขอใหสวนราชการทเกยวของ คอ กรมปาไม กรมประมง กรมชลประทาน และกรมอทกศาสตร รวมกนหาพนททเหมาะสมในการทดลองขยายพนธโกงกางและปลกสรางปาชายเลนกนตอไป...

การสนองพระราชดารดานอนรกษและพฒนาปาชายเลน

โครงการพฒนาและฟนฟปาชายเลนในเขตพนทเปาหมายของจงหวดสงขลาและจงหวดปตตาน นบเปนโครงการอนเนองมาจากพระราชดารในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทบงเกดขนดวยกระแสพระราชดารรวมกบสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน เมอวนท 16 กรกฎาคม พ.ศ. 2536 โดยไดพระราชทานพระราชกระแสกบหมอมราชวงศดศนดดา ดศกล เลขาธการมลนธแมฟาหลวง และนายสเมธตนตเวชกล เลขาธการมลนธชยพฒนา ใหรวมกนเปนแกนกลางในการดาเนนการปลกปาพระราชทานแกประชาชนทงมวล ในวโรกาสพระราชพธกาญจนาภเษกเฉลมสรราชสมบตเปนปท 50 ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช โดยทรงตงมนในพระราชหฤทยทจะฟนฟสภาพแวดลอมและพฒนาทรพยากรธรรมชาตใหมสภาพยงยนถาวรยาวนาน

การดาเนนการปลกปาชายเลน ปาพระราชทานมลนธชยพฒนา-มลนธแมฟาหลวง จงหวดสงขลา และปตตานนน มองคกรททาหนาทประสานงานทงภาครฐและเอกชน คอ มลนธโททาล (Total) สถาบนทรพยากรชายฝง มหาวทยาลยสงขลานครนทร ไดดาเนนการปลกปาชายเลนภายใตโครงการยอย 3 โครงการ คอ

1. โครงการชมชนพฒนาปาชายเลน ตาบลหวเขา อาเภอสงหนคร จงหวดสงขลา 2. โครงการศนยศกษาธรรมชาตปาชายเลนยะหรง อาเภอยะหรง จงหวดปตตาน 3. โครงการศกษาความเปนไปไดในการฟนฟปาชายเลน อาเภอหนองจกจงหวดปตตาน

19

1. โครงการชมชนพฒนาปาชายเลน ต าบลหวเขา อ าเภอสงหนคร จงหวดสงขลา เปนโครงการทมวตถประสงคทจะทาการพฒนาชมชนใหมความสานกตระหนกในความรความเขาใจในการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทชมชนนเคยพงพงอาศยทรพยากรธรรมชาตในทะเลสาบสงขลาและอาวไทยมาเปนเวลาชานานรปแบบของการพฒนาและฟนฟปาชายเลนทตาบลหวเขา จงเปนอกมตหนงของการพฒนาปาไมทอาศยความเกยวพนและเกอกลซงกนและกนของมนษยและธรรมชาต

วตถประสงคทส าคญ คอ

1. รกษาสภาพแวดลอมและสนบสนนการจดระเบยบทอยอาศยของชมชน และเพมผลผลตของสตวนาทจะเสนอทางเลอกของการทาการประมงททางการอนญาต เชน อวนลอย

2. เพอเสรมสรางความเขมแขงของชมชนใหมความเขาใจเกยวกบปาชายเลนทมความผกพนกบวถชวตและชมชน ตลอดจนสามารถประสานสมพนธระหวางชาวบานกบภาครฐบาลทเกยวของไดอยางคลองตว

3. เพอใหประชาชนมสวนรวมในการปลกปาชายเลนและสรางทศนคตใหเกดความรสกหวงแหนทรพยากรธรรมชาตทมคาตอชวตและความเปนอยของผคนในชมชน

การปลกปาชายเลนทตาบลหวเขา ใชวธการหลายรปแบบในการดาเนนงาน อาทเชน

- สรางความเชอมนใหชมชนยอมรบปฏบตและรวมงานปลกปา โดยใชวธการปลกฝงจตสานกสรางความคนเคยและประชาสมพนธอยางสมาเสมอ

- จดการประชมปรกษารวมกน เพอหาขอยตในการเตรยมงานการปลกปา ซงทางชมชนไดจดสรางเรอนเพาะชากลาไม และหากลาไมมารวมกนปลกปาชายเลนกบสวนราชการ ภาคเอกชนและองคกรตางๆ อยางเตมท - มการรวมตวกนของประชาชนกอตง ชมราอนรกษปาชายเลนทะเลสาบสงขลา ขนโดยมคณะกรรมการของชมรมประกอบดวยสมาชกทง 8 หมบานของตาบลหวเขา รวมกนดาเนนกจกรรมตางๆ เชน - การดแลรกษาเรอนเพาะชา - การกนรวบรเวณเขตปา - การทาความเขาใจกบชาวประมงในการดแลรกษาปา บดนการปลกปาชายเลนโดยประชาอาสานไดมการปลกปาชายเลนรวมกนอยางสมาเสมอเปนครงคราวตามโอกาสและวาระอนควร และไดปลกปาชายเลนไปแลวประมาณ 300 ไรพระราชดารดานปาชายเลน จงเปนบทพสจนวามคณคาสมควรทจะอนรกษและพฒนาไวเปนอยางยง

20

2. โครงการศนยศกษาธรรมชาตปาชายเลนยะหรง อ าเภอยะหรง จงหวดปตตาน

ตงอยทอาเภอยะหรง จงหวดปตตาน มปาชายเลนผนใหญมอาณาบรเวณกวางขวางถง 9,080 ไร สภาพปาทวไปจดไดวาเปนปาชายเลนทสมบรณมากและยงประโยชนแกชมชนรอบดานทงทางตรงและทางออมโดยเฉพาะเปนแหลงกาเนดทสาคญของกง หอย ป ปลา ทอดมสมบรณและชกชมเปนอยางมาก ชาวบานสวนใหญเปนชาวไทยมสลม มอาชพทาการประมงขนาดเลกโดยอาศยทากนในปาแหงน รวมทงมการใชพนทบางสวนเลยงปลากะพงขาวในกระชงตามลาแมนา ลาคลอง ตลอดจนเลยงกงกลาดาหลงแนวเขตปานดวย การจดทาโครงการศนยศกษาธรรมชาตปาชายเลนยะหรง มเปาหมายมงเนนใหเกดประสทธภาพในดานการดการและสงวนรกษาปาชายเลน โดยมเจตนารมยทจะใหทกฝายมความร ความเขาใจในสภาพสมดลตามธรรมชาตของปาชายเลน และสรางความรวมมอรวมพลงกนระหวางชมชนและนกวชาการทจะผดงรกษาปาชายเลนไวใหยงยนนาน การจดตงศนยศกษาธรรมชาตปาชายเลน จะทาหนาทเสรมสรางการเรยนรแกประชาชนใหเขาใจถงสภาพแวดลอมของบรเวณทชมชนอาศยอย และรวมคดหาแนวทางสงเสรมใหเกดกจกรรมตางๆ เชน การรวมกนปลกปาชายเลนใหมปรมาณเพมขน ใหมการจดการดานปาชายเลนทถกตองเหมาะสมกบทองถน เปนตน ทงนศนยศกษาวจยเกยวกบปาชายเลนไดรวบรวมและเผยแพรขอมลทางวชาการดานปาชายเลนแกสาธารณชนทวไป การจดสรางศนยธรรมชาตปาชายเลนยะหรงน ไดดาเนนการออกแบบทตระหนกถงการใหความสาคญของการอนรกษธรรมชาตและความกลมกลนทไมกระทบกบสภาพแวดลอมของทองถนดงเดม ทางเดนปาชายเลนยะหรง (The Mangrove Trail) ยาวประมาณ 1,500 เมตร คอเปาหมายทจะดาเนนการใหสาเรจลลวงตามวตถประสงคทจะใหเปนแหลงศกษาหาความรดวยการเขาไปทาการสารวจและสมผสธรรมชาตปาชายเลนไดอยางใกลชด ซงจะสรางความประทบใจและรแจงเหนจรงในการศกษาดานนโดยตรง เนองจากทางเดนธรรมชาตจะผานจดแสดงขอมลตางๆ ทนาสนใจในปาชายเลนโดยมคาอธบายการดารงอยของระบบนเวศนปาชายเลนใหเขาใจอยางแจมชด ซงจะเปนตนแบบในการพฒนาและอนรกษปาชายเลนในแหลงอนตอไป

3. โครงการศกษาความเปนไปไดในการฟนฟปาชายเลน อ าเภอหนองจก จงหวดปตตาน สภาพพนทแหงนเปนสภาพปาชายเลนทเสอมโทรมมาก แมกรมปาไมไดพยายามฟนฟพนทดงกลาวเปนเวลา 12 ปแลวกตาม กยงไมสามารถดาเนนการไดอยางเปนรปธรรม ทาใหบรเวณดงกลาวนปราศจากการทปองกนลม ทจะลดความรนแรงของภยธรรมชาต ซงจากการศกษาของสถาบนทรพยากรชายฝง มหาวทยาลยสงขลานครนทรพบวามพนททมศกยภาพสงทจะทาการฟนฟปลกปาชายเลนไดนนมเพยง 213 ไร และปจจบนไดเพมความพยายามในการคนหาแนวทางพฒนา

21

ฟนฟใหกลบคนสสภาพอดมสมบรณดงเดมดวยวธการตางๆ เชน การขดแพรกเพอใหนาหลอดนมความชมชนอยตลอดเวลา เปนตน ทฤษฎการพฒนาปาชายเลนอนเนองมาจากพระราชดารในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงเปนหนงในพระมหากรณาธคณทพระราชทานเพอความผาสกสมบรณแกแผนดนไทยอยางแทจรง ปาชายเลนหลายแหงของประเทศไทยจงบงเกดขนในลกษณะทคนสธรรมชาตพสทธอนสมบรณดงเดม เชน ปาชายเลนทอาเภอยะหรง จงหวดปตตาน ปาชายเลนทจงหวดระนอง พงงา และสตล รวมทงทจงหวดเพชรบรและสมทรสงครามคงเปนบทพสจนถงนาพระราชหฤทยททรงสอดสองในสงแวดลอมของพระมหากษตรยไทยนกพฒนาผยงใหญพระองคน การอนรกษและพฒนา ปาพร ทฤษฎการพฒนาโดยหลกการททรงเนนการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตดวยการปรบปรงสภาพปาใหเกดความสมดลในระบบนเวศนมากทสด ปาพร เปนปาไมทบ ไมผลดใบประเภทหนง ซงเหลออยเพยงผนเดยวในภาคใตของประเทศไทย มลกษณะเดนชด คอ เปนปาดงดบทมนาทวมขงทวทงบรเวณ ปาพรเกดจากธรรมชาตสรางขนโดยสาเหตทคลนลมทะเลซดดนทรายชายฝงปดกนเปนแนวสนเขอนจนกลายเปนแองนาขนาดใหญ เมอซากพชหลนทบถมมากขนในนาแชขงน กจะเกดปฏกรยาใหเกดนาและดนเปรยวตามลาดบ ประเทศไทยมพนทปาพรรวมทงสน 4,000,000 ไร ปาพรทมขนาดใหญทสดอยทจงหวดนราธวาส มลกษณะเปนทราบลมขนาดใหญกระจายอยในแนวเหนอใตดานตะวนออกของพนทจงหวด มเนอทประมาณ 290,000 ไร ประกอบดวยพรขนาดใหญ 3 แหง 1)พรโตะแดง 2) พรบาเจาะ 3)พรกาบแดง พรโตะแดงจดไดวาเปนพรทมสภาพปาพรซงยงคงสภาพไวอยางสมบรณและม ขนาดใหญทสดในประเทศไทย เนอทประมาณ 216,500 ไร พนทปาตดตอกนเปนปาขนาดใหญครอบคลมพนทหลายอาเภอ พนทปาพรในจงหวดนราธวาสทงหมดนประกอบดวย ปาพรทยงอยในสภาพสมบรณ 60,525 ไร ปาพรเสอมโทรม 33,525 ไร ปาเสมดขาว 91,250 ไร ทงหญา 61,350 ไร พนทกสกรรม 27,275 ไร พนทอนๆ (หมบาน ปาละเมาะและแมนา) 16,075 ไร พนทเหลานสวนใหญถกบกเบกเพอนามาใชในการเกษตร แตเนองจากพนทพรใน จงหวดนราธวาสมลกษณะทางกายภาพทไมเหมาะสมอยหลายประการ ดงนนการพฒนาดงกลาวจงดาเนนการไปดวยความยากลาบากและยงประโยชนไมเตมทหากยงใชประโยชนโดยปราศจากการจดการทเหมาะสม สภาพแวดลอมของพนทพรกยงจะมแนวโนนสงขนในการเปลยนแปลงไปในทางทเสอมโทรมไดงาย

22

ทมาของแนวพระราชด ารพฒนาและฟนฟปาพร

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานพระราชดารใหสวนราชการตางๆ รวมกนศกษาพจารณาหาแนวทางแกไขปญหาอนสบเนองมาจากพรซงในระยะแรกของการเสดจพระราชดาเนนแปรพระราชฐานไปยงพระตาหนกทกษณราชนเวศน ในป พ.ศ. 2517 ความทราบฝาละอองธลพระบาทวา ในหนามรสมราษฎรไดรบความเดอดรอนจากมนาไหลบาลงมาทวมพรเขาไรนาเสยหาย จงมพระราชดารเพอความรวมมอกนระบายนาจากพรธรรมชาตทงหลายนใหเกษตรกรไดรบประโยชนสงสด การระบายนาออกจากพรทาใหทรงพบวามสภาพดนเปรยวเกดขน จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหมการศกษาวจยเรองนอยางจรงจง กระทงเมอมการจดตงศนยศกษาการพฒนาพกลทองอนเนองมาจากพระราชดารขนในป พ.ศ. 2525 จงไดทาหนาทเปนแกนกลางประสานงานในการดาเนนงานจนถงปจจบน

การสนองพระราชดารดวยการกาหนดเขตการใชทดนในบรเวณพนทปาพร

สบเนองจากทราษฎรสวนใหญใชประโยชนจากพนททปาพรอยางไมถกตองตามหลกวชาการทาใหพนทปาพรบางแหงเสอมโทรมจนไมสามารถใชประโยชนไดอกตอไป ตองปลอยทงรางไวตามสภาพธรรมชาต กอใหเกดผลกระทบอยางกวางขวางโดยเฉพาะราษฎรทอาศยอยรอบพนปา โดยทวไปมฐานะทางเศรษฐกจตกตา เพราะพนททใชทาการเกษตรใหผลผลตตามาก ราษฎรกไมมความรในการทจะแกไขพนทนนใหสามารถนามาใชประโยชนได การพฒนาจงเปนไปดวยความยากลาบาก ศนยศกษาการพฒนาพกลทองอนเนองมาจากพระราชดาร ไดกาหนดเขตการใชทพนทดนบรเวณพนทพรในจงหวดนราธวาส เพอสนองพระราชดารในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ออกเปน 3 เขต คอ 1. เขตปาสงวน (Preservation Zone) เปนบรเวณพนทพรทยงคงนสภาพเปนปาธรรมชาตอยางสมบรณและยงไมถกรบกวนจากมนษย เนองทประมาณ 56,907 ไร พนทสวนใหญอยทางตอนกลางและตอนใตของพรโตะแดง ในเขตอาเภอตากใบ อาเภอสไหงปาด และอาเภอสไหงโก-ลก และพนททางตอนใตของพรบาเจาะในเขตอาเภอเมองและอาเภอยงอ ปกตพนทปามนาทวมขงเกอบตลอดปในฤดฝนระดบนาทวมสงสด 2-3 เมตร พนทปามลกษณะสงๆ ตาๆ ตนไมสวนใหญแตกรากคายนหรอเปนพพอน พนทปามใบไมกงไมแหงทบถมกนจนมลกษณะเปนเนนสงขนมาจากพนทปาทวไป พนปามระดบสงจากระดบนาทะเลปานกลางไมเกน 8 เมตร ดนเปนดนอนทรย ลกลงไปเปนดนเลนสเทาปนนาเงน ซงมสารประกอบไพไรทสะสมอยเปนปรมาณมาก ในเขตนพชพรรณธรรมชาตขนเบยดเสยดกนอยางหนาแนน มพนธไมยนตนขนปะปนกนอยมากกวารอยชนด โดยมเรอนยอดอยในระดบสงตงแต 20-30 เมตรพชพนลางทขนอยมทงไมพม เถาวลย ปาลม หวาย และเฟรนนานาชนด

23

2. เขตอนรกษ (Conservation Zone) เปนบรเวณพนทพรทพชพรรณธรรมชาตถกทาลายไปแลวเปนสวนใหญ และยงไมมโครงการพฒนาเขาไปดาเนนงานอยางตอเนอง พนทปาถกทาลายโดยการแผวถางและไฟไหมทาความเสยหายในชวงปทอากาศแลงจด มเนอทประมาณ 109,938 ไร พนทสวนใหญอยทางดานตะวนตกของพรบาเจาะในเขตอาเภอเมองและอาเภอระแงะ และบรเวณทงหญารวมปาพรโตะแดงในเขตอาเภอตากใบ อาเภอสไหงปาด และอาเภอสไหงโก-ลก พนทเปนทลมมนาขงเกอบตลอดป สงจากระดบนาทะเลปานกลางไมเกน 8 เมตร ปกตดนเปยกชนตลอดป ในฤดฝนระดบนาสงจากผวดนตงแต 20-30 เซนตเมตร ไปจนถง 1 เมตร ดนมทงดนอนทรยและดนอนนทรยซงเปนดนเปรยวจด สาหรบทางตอนใตของพรโตะแดงเปนดนอนทรยหนาประมาณ 1-3 เมตร ดนชนลางเปนดนเลนทมสารปรกอบกามะถนสะสมอยนาททวมขงอยในบรเวณนสวนใหญมสวนประกอบเปนกรดจด สดาหรอสนาตาลปนดาเนองจากมสารอนทรยแขวนลอยปะปนอยมาก พนทสวนใหญเปนปาเสมดขาวและพนทปาพรทไดรบความเสยหายจากไฟไหมมพชพวกคมบางยานลาเทง กก กระจด และพชพวกหญาขนเปนพชพนลาง หรอเปนพนทซงในอดตถกแพวถางแลวถกปลอยทงรางไป ตอมามไมเสมดขาว กก กระจด และพชพวกหญาขนกระจดกระจายอยทวไป 3. เขตพฒนา (Development Zone) เปนบรเวณพนทพรทไดมการระบายนาออกไปบางแลวพชพรรณธรรมชาตดงเดมถกแผวถางจนหมดสน มพนททใชเพอกจกรรมทางดานเกษตรและมโครงการพฒนาตางๆ เขาไปดาเนนงานอยางตอเนอง มเนอทประมาณ 95,015 ไร พนทสวนใหญอยในเขตโครงการสหกรณนคมบาเจาะในทองทอาเภอเมอง อาเภอยงอ และอาเภอบาเจาะ และสหกรณนคมปเหลงในทองทอาเภอตากใบ และอาเภอสไหงโก-ลก บรเวณพรสะปอมทองทอาเภอเมอง และบรเวณพรกาบแดงในทองทอาเภอเมองคาบเกยวอาเภอตากใบ พนทเหลานไดจดสรรทดนใหราษฎรเขาอยอาศยและทากนอยางถาวร สวนใหญมโครงการชลประทานเขาไปดาเนนการระบายนาออกจากพนท ซงโดยทวไปสงจากระดบนาลดลงตากวาผวดน ประมาณ 0.5-1 เมตร บรเวณพรบาเจาะสวนใหญมดนอนทรยถมเปนชนหนาไมเกน 2.5 เมตร มลกษณะเปนกรดจดและมคณภาพทางเกษตรตา ใตชนดนอนทรยซงทงดนและนามสภาพความเปนกรดจด สวนบรเวณพรกาบแดงและพรสะปอม ดนมทงดนอนทรย และอนนทรยปะปนกนอยสวนใหญ การด าเนนงานพฒนาพ นทพร ศนยศกษาการพฒนาพกลทองอนเนองมาจากพระราชดารไดจดทาแผนแมบทในการพฒนาและกาหนดเขตการใชทดนทง 3 เขต ใหมการดาเนนงานพฒนาเศรษฐกจและสงคมแบบผสมผสานใหสอดคลองกนในหลายดาน และกาหนดแนวทางการพฒนาพนทพรไวดงน 1. เขตสงวน เปนเขตทดาเนนการสงวนรกษาปาไมไวอยางเขมงวด เพอใหสภาพแวดลอมมการเปลยนแปลงนอยทสด หนอยงานททาหนาทรบผดชอบโดยตรง คอ กรมปาไม ปจจบนไดประกาศ

24

เปนเขตหามลาสตวปาแลว เมอไดมการตรวจสอบรายละเอยดและประกาศเปนเขตรกษาพนธสตวปาแลวกจะทาใหการดแลรกษาพนทเหลานมประสทธภาพยงขน

2. เขตอนรกษ เปนเขตทดาเนนการฟนฟใหกลบเปนปาดงเดม ซงเปลยนไปเปนเขตสงวนหรอเปลยนเปนเขตพฒนา โดยการใชพนทกระทากจกรรมตางๆ ทจะกอใหเกดประโยชนตอพนทพรโดยไมมผลกระทบตอระบบนเวศนของปา และจะตองผานการเหนชอบของหนวยงานทเกยวของเสยกอน การดาเนนงานในเขตนจงผนแปรไปไดตามวตถประสงค คอ

2.1 ศกษาวจยเกยวกบการสารวจพนธพชการทดแทนของสงคมพช และระบบนเวศนของปาพรทงหมด โดยมกรมปาไมเปนหนวยงานหลก

2.2 ศกษาพนธไมทเหมาะสมสาหรบการปลกปาทดแทน และศกษาวธการจดการเพอใหตนไมทปลกเจรญเตบโตไดด มกรมปาไมเปนหนวยงานหลก

2.3 ประชาสมพนธเพอปองกนมใหมการบกรกทาลายปาพรอกตอไป ดาเนนการโดยกรมปาไมและนคมสหกรณ

2.4 ในกรณทมการจดทาโครงการพฒนาในเขตน ใหจดทารายงานวเคราะหผลกระทบดานสงแวดลอมดวยทกโครงการ

3. เขตพฒนา เปนเขตทกาหนดใหหนวยงานตางๆ ดาเนนงานรวมกนพฒนาพนทเพอยกระดบฐานะความเปนอยของเกษตรกรใหดขน โดย

3.1 คนควาวจยเพอหาทางปรบปรงแกไขสภาพดนและนาทมปญหา สาหรบใชกาหนดเปาหมายและแนวทางในการพฒนาตอไป ดาเนนการโดยศนยศกษาการพฒนาพกลทองอนเนองมาจากพระราชดาร และหนวยงานทเกยวของ

3.2 ดาเนนการพฒนาพนทพรแบบครบวงจร โดยประกอบดวยการควบคมนาในพนท การปรบปรงดน การเลอกชนดพชทปลก การสหกรณและการตลาด

3.3 เลอกพนทดาเนนงานใหสอดคลองกบความตองการของราษฎร โดยพจารณาจากขอมลตางๆ เชน สภาพดน สภาพนา และสภาพภมประเทศ

3.4 รฐเปนผดาเนนงานโครงสรางพนฐานทสาคญจนแลวเสรจ และในระยะแรกรฐจะจดหาวสดปรบปรงดนและพนธพชตางๆ ใหแกราษฎร

3.5 รฐเปนผจดสรรงบประมาณ และบรหารโครงการพฒนาทดาเนนการในพนทดงกลาว

การคนควาวจยปาพรตามพระราชดารกาวหนาขนเปนลาดบ คณะผดาเนนงานสนองพระราชดารมความเหนวา เพอใหการพฒนาพนทพรเปนไปอยางสอดคลองผสมผสานกนทงในเรอง

25

อนรกษและการพฒนาพนทเขตตางๆ ในปาพรไดดาเนนการไปพรอมดนอยางไดผลดยง สวนราชการอนประกอบดวย สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองจากพระราชดาร (สานกงาน กปร.)รวมกบกรมปาไมไดรบสนองพระราชดาร โดยจดหาสถานททเหมาะสมเพอใชเปนแหลงศกษาวจยเกยวกบปาพรขนบรเวณคลองโตะแดงฝงขวา บรเวณบานโตะแดง หมท 8 ตาบลปโตะ อาเภอสไหงโก-ลก จงหวดนราธวาส และจดตง ศนยศกษาวจยและธรรมชาตปาพรสรนธร ขนเพอถวายพระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ในวโรกาสททรงเจรญพระชนมาย 36 พรรษา ซงศนยแหงนเปดใหประชาชนทวไปไดเขาชมและศกษาคนควาเกยวกบธรรมชาต และสภาพแวดลอมของปาพรอยางละเอยดครบถวนสมบรณในลกษณะของเสนทางเดนธรรมชาต (Nature Tralil) และนทรรศการความรตางๆ

บดนปาพรไดรบการใชประโยชนอยางอเนกประสงคควบคกบการสรางสมดลแหงระบบนเวศน ตามพระราชดารแหงองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระมหากษตรยผทรงงานเพอความผาสกนรนดร ของอาณาประชาราษฎร

2.1.2 ทฤษฎการปลกปาโดยไมตองปลกตามหลกการฟนฟสภาพปาดวยวฎธรรมชาต (Natural Reforesrtation) มลนธชยพฒนา (2558 : ออนไลน) พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงหวงใยในปญหาปรมาณปาไมลงเปนอยางมาก จงทรงพยายามคนหาวธนานาประการทจะเพมปรมาณของปาไมในประเทศไทยใหเพมมากขนอยางมนคงและถาวร โดยมวธการทเรยบงายและประหยดในการดาเนนงาน ตลอดจนเปนการสงเสรมระบบวงจรปาไมในลกษณะอนเปนธรรมชาตดงเดม ซงไดพระราชทานพระราชดารหลายวธ คอ

1. ปลกปาโดยไมตองปลก ดวยวธการ 3 วธ คอ (1) ถาเลอกไดทเหมาะสมแลว กทงปานนไวตรงนน ไมตองไปทาอะไรเลย ปาจะ

เจรญเตบโตมาเปนปาสมบรณโดยไมตองไปปลกเลยสกตนเดยว.. (2) ไมไปรงแกปาหรอตอแยตนไมเพยงแตคมครองใหขนเองไดเทานน.. (3) ในสภาพปาเตงรง ปาเสอมโทรมไมตองทาอะไรเพราะตอไมกจะแตกกงออก

มาอกถงแมตนไมสวยแตกเปนไมใหญได.. 2. ปลกปาในทสง ทรงแนะนาวธการ ดงนคอใชไมจาพวกทมเมลดทงหลายขนไปปลกบนยอด

ทสง เมอโตแลวออกฝกออกเมลดกจะลอยตกลงมาแลวงอกเองในทตาตอไป เปนการขยายพนธโดยธรรมชาต 3. ปลกปาตนนาลาธาร หรอ การปลกปาธรรมชาต ทรงเสนอแนวทางปฏบตวาปลกตนไมทขนอยเดม คอศกษาดกอนวาพชพนธไมดงเดมมอะไรบาง แลวปลกแซมตามรายการชนดตนไมทศกษาไดงดปลกไมผดแผกจากถนเดม คอ ไมควรนาไมแปลกปลอมตางพนธตางถนเขามาปลกโดยยง

26

ไมไดศกษาอยางแนชดเสยกอน

2.1.3 แนวคดเกยวกบปาชมชน

สมศกด สขวงศ(2550)ปาชมชนในความหมายอยางกวางหมายถงพนทปาไมทไดรบ การจดการโดยกระบวนการมสวนรวมจากประชาชนและองคกรชมชนทงทางตรงและทางออมตามความเชอและวฒนธรรมทองถนเพอประโยชนทสอดคลองกบความตองการของชมชนอยางตอเนองและยงยนเปนปาทประชาชนเขาไปใชสอยตามวถชวตของคนทกคนในชมชนนนทงเรองการทามาหากนระบบครอบครวเครอญาตประเพณความเชออานาจและกฎระเบยบในชมชนปาชมชนจงมหลายรปแบบขนอยกบลกษณะภมนเวศและวฒนธรรมประเพณของชมชนในทองถนปาชมชนจงถอไดวาเปนหนงในฐานทรพยากรธรรมชาตทสาคญโดยเฉพาะการเปนทมาของทรพยากรอาหาร (food resource) ใหแกชมชนในประเทศตงแตอดตจนถงในปจจบนประเทศไทยเรมเหนความสาคญของความมนคงทางอาหาร (food security) อนเปนหนงในการสรางความมนคงของมนษย (human security) และไดบรรจแนวคดนไวในยทธศาสตรการพฒนาบนความหลากหลายทางชวภาพ (biodiversity) และการสรางความมนคงของฐานทรพยากรและสงแวดลอมภายใตแผนพฒนาฯฉบบท 10 (พ.ศ. 2550 – 2554) จากในอดตทองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) ออกมาใหนยามปาชมชนหรอวนศาสตรชมชน (community forest หรอ social forestry) วาหมายถง “สภาพการณใดๆกตามทใหคนทองถนเขาไปมสวนรวมในกจกรรมทเกยวกบปาไม” ยงคงถอเปนนยามทกวางเพราะเทาทผานมาการมสวนรวมในทรพยากรปาไมโดยทวไปตางดาเนนไปเพอประโยชนของปามากกวาประโยชนของคนภายหลงแนวคดดงกลาวเรมไดรบการยอมรบอยางแพรหลายในเวทการประชมการปาไมครงท 8 ณ กรงจาการตา ภายใตหวขอการปาไมเพอประชาชน (Forestry for People) และมสวนรวมของชมชนในการจดการทรพยากรธรรมชาตเปนเรองทกลาวถงมากและไดรบการยอมรบในเวทระหวางประเทศ ฉลาดชาย รมตานนท (2534) กลาววา ปาชมชนคอรปแบบการใชทดน ปา และทรพยากรตาง ๆ จากทชาวบานตามชมชนในชนบททอยในปาหรอใกลปาไดใชกนมาเปนเวลานานแลว โดยมระบบการจาแนกการใชทดน ปา และทรพยากรตาง ๆ มอาณาเขตและกฎเกณฑการใชเปนทรบรและยอมรบกนทงภายในชมชนและชมชนใกลเคยง พรอมทงมองคกรชาวบานรปแบบหนงรปแบบใด รบผดชอบดานการจดการอยางเหมาะสมบนพนฐานของภมปญญาทองถนอนเกดจาการสะสมประสบการณแหงการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมทางกายภาพและทางสงคมวฒนธรรมของแตละทองถน โดยผานกระบวนการถายทอดและสะสมภมปญญานนมาหลายชวอายคน อาจกลาวไดวา ปาชมชนเปนสวนหนงของปาไมสงคม อนหมายถง กจกรรมตาง ๆ ทางดานการปาไมทประชาชนในทองถนเขามามสวนรวมในการจดการ เพอตอบสนองความจาเปนและความปรารถนาตาง ๆ ทเกยวของกบการดารงชพ เปนการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพและยงยน

27

เสนห และคณะ (2536) กลาววา ปาชมชนเปนขบวนการทางสงคมหรอการรวมตวกนขององคกรประชาชนในระดบชมชน และหรอระบบเครอขายภายในระบบนเวศแหงหนง เพอทาการใชประโยชนและการจดทรพยากร ดน นา ปา ซงเปนทรพยสนสวนรวมของทองถนอยางยงยนและเปนรปธรรม บนฐานของระบบความคด ภมปญญา อดมการณ และสทธชมชน ซงเนนหลกการทางศลธรรมและความมนคงในการยงชพของชมชนเปนสาคญ โกมล แพรกทอง (2533) ไดใหความหมายของปาชมชนวา เปนรปแบบของการจดการปาไมทนาเอาความตองการพงพงปาของประชาชน มาเปนวตถประสงคในการจดการและใหประชาชนผไดรบประโยชนจากปาเปนผกาหนดแผนการควบคมและการดาเนนงานใหเปนไปตามวตถประสงคทวางไว เพอผลประโยชนตอเนองอยางสมาเสมอตามความตองการของชมชน จงไดสรปหลกการทสาคญในการพฒนาปาชมชน ไดอยบนพนฐานของความคด 4 ประการ คอ

1. แนวความคดทางดานนเวศวทยา ซงไดยอมรบวามนษยเปนสวนหนงของระบบนเวศน (Ecosystem) ซงมความสมพนธตอกนระหวางสงมชวต คอ คน ตนไม สตวปาและสงทไมมชวต ซงประกอบเปนระบบนเวศนอยภายใตการโยงใยของระบบเชอมโยงตาง ๆ ทสรางความสมดล ใหเกดขนในระบบนเวศน มนษยมความจาเปนทจะตองพงพงและอาศย อยในระบบนเวศน จงเปนองคประกอบหนงในระบบนเวศนอยางไรกด โดยทพฤตกรรมของมนษยอนเกดจากระบบสงคมของมนษยเปนองคประกอบทสาคญททมอทธพลตอความสมดลของระบบนเวศน การจดการทมงหวงใหเกดสมดลของระบบนเวศน จงมงถงการทจะใหมนษยสามารถอาศยและพงพงกบระบบนเวศนโดยไมมการทาลาย 2. แนวคดของการพฒนาชนบท ซงมองเหนวากจกรรมทางดานปาไมเปนกจกรรมทมผลตอการพฒนาชมชนในชนบทใหสามารถยนอยได เนองจากแหลงปาไมเปนแหลงทรพยากรธรรมชาตทชนบทไดพงพงในลกษณะตาง ๆ เชน แหลงนาเพอการเกษตร ไมใชสอยเปนศนยรวมจากจตใจอนเกดจากความเชอและประเพณทปฏบตสบตอกนมา ประชาชนผอาศยอยในชนบทไดมการดารงชวตและมวธการรกษาแหลงปาไมของประชาชนแตกตางกนออกไป ตามประโยชนทไดรบจากปา น บวาเปนความร และประสบการณพนบานทควรไดรบการสนบสนนใหเขมแขง เพอการพฒนาชนบท กจกรรมของปาไมจงเปนกจกรรมทอานวยผลตอการดารงชพของประชาชนในชนบท สมควรทจะถกนามาใชเปนสวนหนงรวมกบกจกรรมอน ๆ ในการพฒนาเพอใหชมชนชนบทอยรอดและพฒนาตนเองได

3. แนวคดของการกระจายอานาจ เปนแนวความคดในการกระจายอานาจในการดแลรกษาปาไม จากทดาเนนการโดยหนวยงานของรฐใหเปนการรวมกนดแลรกษาปาไมโดยประชาชน เพอใหเกดการรวมมอในการรกษาดแลทรพยากรปาไมทมอยอยางจากด ใหสามารถอานวยผลประโยชนตอชมชนทอยใกลพนทปาไมไดโดยตรงมากขน และเนนการกระจายงานใหหนวยงานในภมภาคใหสามารถทจะใหการบรการแกประชาชนไดตรงกบความตองการมากขน

28

4. แนวความคดทางดานการใชประโยชน ทรพยากรปาไมเปนทรพยากรทงอกเงยไดสามารถทจะไดรบการจดการใหมผลประโยชนตอเนองสมาเสมอ และเนองจากปาเปนแหลงของทรพยากรธรรมชาตทเอออานวยผลตอมนษยในดานตาง ๆ เชน ปาใชสอย แหลงซบนา การพกผอนหยอนใจ และเปนศนยรกษา และควบคมดลธรรมชาต ระหวางสงมชวตและสงไมมชวต ภายใตการจดการทเหมาะสมสามารถใหประโยชนหลาย ๆ อยาง ในลกษณะเอนกประสงคตอชมชนทอยใกลแหลงปาไม กรมปาไม (2540) ไดเสนอแนวคดเรองการจดการปาชมชนวา ปาไมเปนทรพยากรธรรมชาตทสาคญ ทเอออานวยประโยชนตอมนษยชาตทงทางตรงและทางออม การขยายตวของจานวนประชากรการพฒนาความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง ทาใหมการใชสอยทรพยากรปาไมเพมมากขน พนทปาไมทถกบกรกทาลายลงอยางตอเนอง จงกอใหเกดความเสยหายสงผลกระทบตอระบบนเวศและสงแวดลอมโดยสวนรวม ประกอบกบภายหลงเรมเปนทยอมรบแลววาการดาเนนการจดการและรกษาทรพยากรปาไมและสตวปา โดยความพยายามของเจาหนาทรฐเพยงฝายเดยวไมสามารถสมฤทธผลไดรวมทงแนวความคดการใชประโยชนแบบยงยนไดรบความสนใจยางกวางขวางในสงคมปจจบน มการแสวงหาแนวทางและรปแบบการจดการทเหมาะสม โดยใหความสาคญตอชาวบานผอยใกลชดปาทสดและไดพงพงอาศยปาไมในการดารงชวตใหเขามามสวนรวมในการดรกษาปาและการจดการทรพยากรปาไมทใกลหมบานเพอผลประโยชนของชาวบานเปนสาคญในรปของปาชมชน และไดสรปหลกการทสาคญของปาชมชนไว 4 ประการ คอ ประการแรก เปนการจดการเพอรกษาไวซงระบบนเวศวทยาของชมชนและของประเทศโดยรวม ประการทสอง เพอตอบสนองตอเศรษฐกจในการยงชพของชมชนประการทสาม เปนการธรงรกษาไวซงความเชอและวฒนธรรมประเพณทเกยวของกบการอนรกษปา และประการสดทายสทธในการดแลรกษาจ ดการและประโยชนจากปาชมชน เปนสทธรวมของทงชมชน

2.1.4 แนวคดเกยวกบการจดการปาชมชน สวนสงเสรมการจดการปาชมชน กรมปาไม (2556) โครงการบรหารจดการพนทโดยการสนบสนนจากภาครฐ เปนโครงการทกรมปาไมใหมการจดสรรงบประมาณโดยตรง เพอประชาชนในหมบานและชมชนไดนาไปบรหารจดการปา ตอบสนองความตองการขนพนฐานในการดารงชวตโดยประชาชนเปนผบรหารจดการเอง รวมคด รวมทา และถอเปนอกขนหนงของการพฒนาประชาธปไตย โดยมหลกการสาคญของโครงการ คอ ใหประชาชนมอสระในการดาเนนงาน ระดมความคด สงเคราะหความตองการ ตามปญหาของหมบานและชมชน บรหารจดการ ลาดบความสาคญของโครงการ เพอใชงบประมาณตามความตองการของคนสวนใหญโดยมเจาหนาทสงเสรมปาชมชนทาหนาทในฐานะทปรกษาและใหการสนบสนนแกประชาชนกรมปาไมโดยสานกจดการปาชมชน ไดเรมสงเสรมใหหมบานเปาหมายดาเนนการบรหารจดการปา โดยสนบสนน

29

งบประมาณ (งบเงนอดหนน) มาตงแตปงบประมาณ พ.ศ. 2548 งบประมาณทงสน 245 ลานบาท และจากการรวบรวมรายงานสรปผลการปฏบตงานกจกรรมบรหารจดการพนทโดยการสนบสนนจากภาครฐ พบวากจกรรมทชมชนดาเนนการสามารถจาแนกออกเปน 4 ดาน ไดแก ดานการเผยแพรและประชาสมพนธ ดานการดแลรกษาปา ดานการบารงและฟนฟปา และดานการศกษาและถายทอดองคความร สวนปาชมชน กรมปาไม,(2540) แนวคดการจดการปาชมชนไดกาหนดรปแบบการใชประโยชนของปาแตกตางกนออกไปตามสภาพภมประเทศ นเวศวทยา และสงคม สาหรบชมชนทจะเปนผจดการปานนอาจจาแนกตามความจาเปนทจะตองพงพงปาไดเปน 3 ประเภท ดงน

1) ชมชนทอยในพนทเกษตรกรรม เปนพนทซงอยไกลจากแหลงปาไม มความขาดแคลนไม ใชสอยในลกษณะตาง ๆ เชน ไมเพอการกอสราง ไมเพอพลงงาน มการแขงขนทดนเพอกจการตาง ๆ แหลงปาไมจะมขนไดจงเปนแหลงปาไมทตงอยบนทดนซงมการคมครองและควบคมโดยหลายหนวยงาน

2) ชมชนทอยใกลเขตปาไม เปนชมชนทมการประกอบการเกษตรกรรม ซงอาจจะมทดนไม เพยงพอ มความตองการทดนเพมและในขณะเดยวกนไดอาศยแหลงปาไมทอยใกลเคยงเปนทพงพงทางดานไมใชสอย แหลงอาหาร ยารกษาโรค แหลงซบนา

3) ชมชนทอยในเขตปาไม เปนชมชนทมชวตพงพงกบพนทปาไม ตองการใหปาไมเปนแหลง อาหาร ยารกษาโรค แหลงซบนาตาง ๆ นอกจากนนไดมการจาแนกรปแบบปาชมชนตามวตถประสงคในการรกษาพนทปาไมไวเปน 2 รปแบบ คอ ปาชมชนแบบดงเดมกบปาชมชนทพฒนาขนมาใหม 1. ปาชมชนแบบดงเดม เปนปาชมชนทประชาชนไดรกษาพนทปาธรรมชาตไวโดยมรปแบบดงเดมตอไปน

1.1) ปาดอนปตาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ คอ ปาทประชาชนไดดแลรกษาม การตงศาลปตาเปนทอยของวญญาณบรรพบรษ ในแตละปชาวบานจะจดพธเชนไหวตามวฒนธรรมและประเพณทองถน

1.2) ปาชาในภาคเหนอ คอ ปาในเขตหมบานหรอวดทใชเปนสถานทเผาหรอ ฝงศพ

1.3) ปาหวนา คอ ปาทชมชนดแลรกษาไวเพอปองกนการพงทลายของหนาดน หรอกรวดทรายไกลลงไปพนทนาจะอยตดกบพนทนาหรอจะเปนปาพกรอใหคนสภาพความอดมสมบรณของพนทนาเลก ๆ รอบบรเวณหมบานหรอพนทนา

1.4) ปาซบนา คอ เปนปาทชาวบานดแลรกษาไวเพอเปนแหลงตนนาสาหรบ อปโภคบรโภคและใชในการเกษตรของชมชนแลวไหลลงในแมนาใหชาวเมองใหมนาใชตลอดป

30

1.5) ปาธรรมชาตในวด เปนปาทไดเกบรกษาปาธรรมชาตไวเพอความรมรนและ ใชปฏบตธรรม

1.6) ปาอภยทาน เปนปาทเกบรกษาไวเพอการหามลาสตวทกประเภท สวนใหญ ปาอภยทานจะอยในความดแลของวดหรอมการกาหนดเปนเขตหามลาสตวปา

1.7) ปาอนรกษเพอการพกผอนหยอนใจ เปนปาทเนนรกษาสภาพปาไวตาม สภาพธรรมชาต ปาเหลานจะมจดสนใจ เชน ถา นาตก ไดถกรกษาไวเพอเปนสาธารณสมบตใหทกคนใชพกผอนหยอนใจ

1.8) ปาอนรกษาเพอเปนแหลงอาหารและใชสอยอน ๆ โดยทวไปประชาชนจะ รกษาปาใกลเคยงหมบานไวเพอการเกบอาหาร เชน เหด หนอไม ผลไม ยาสมนไพร พนทปาไดถกรกษาไวเพอการใชประโยชนดงกลาว ซงบางครงเปนแหลงเสรมรายไดใหกบประชาชนในหมบานทอยใกลเคยง

1.9) ปาชมชนทมลกษณะพเศษอน ๆ เชน ปาพร(ภาคใต) ปาชายเลน (ชายทะเล) ปาบง ปาทาม (ภาคอสาน) เปนแหลงอาหารและประกอบอาชพ เชน หาปลา ทาประมงครวเรอนและเพาะพนธสตวนา

2. ปาชมชนพฒนา ปาชมชนแบบพฒนา เปนผลอนเกดขนมาจากการสงเสรมใหสรางปาชมชนขนใหมสาหรบหมบานเพอเปนแหลงทรพยากรทชาวบานจะพงพาอาศยได เนองจากขาดแคลนแหลงปาไมหรอแหลงปาไมเดมทมอยในสภาพเสอมโทรมไมสามารถทจะอานวยประโยชนใหได ปาชมชนทพฒนาขนมาใหมจะมรปแบบตาง ๆ ดงน 2.1) ปาปลกรอบอางเกบนา คอ ปาชมชนแบบพฒนาทปลกในทสาธารณะบรเวณรอบอางเกบนาเพอปองกนการพงทลายของดนและใชเปนทพกผอนหยอนใจ 2.2) ปาปลกสองขางทาง เปนการปลกตนไมขนบรเวณ 2 ขางทางเพอเปนแนวถนน แนวกนลม เกดรมเงา ทงยงรกษาสภาพแวดลอม 2.3) ปาปลกเปนแปลงหรอเปนหยอม เนองจากสภาพขาดแคลนไมใชสอยในชมชนและเพอรกษาระบบนเวศนสงแวดลอมใหกบหมบาน ชาวบานจงไดรวมมอปลกตนไมขนมาเพอการใชประโยชนจากปาไมในลกษณะตาง ๆทงทางตรงและทางออม 2.4) ปาปลกในโรงเรยน เปนปาทปลกใหมในบรเวณโรงเรยนเพอใหความรมรนเปนแหลงศกษาพนธไมและใชประโยชนของโรงเรยน 2.5) ปาปลกในวด เปนปาทปลกตนไมขนในบรเวณวดเพอใหเกดความรมรนเหมาะกบปฏบตธรรม

31

บณฑต ศรรกษโสภณ (2554) ปาชมชน ถอวาเปนหนงในฐานทรพยากรธรรมชาตทสาคญ โดยเฉพาะการเปนทมาของทรพยากรอาหาร (Food Resource) ใหแกชมชนในประเทศ จนในปจจบน ประเทศไทยเรมเหนความสาคญของความมนคงทางอาหาร (Food Security) อนเปนหนงในการสรางความมนคงของมนษย (Human Security) และไดบรรจแนวคดนไวในยทธศาสตรการพฒนาบนความหลากหลายทางชวภาพ (Biodiversity) และการสรางความมนคงของฐานทรพยากรและสงแวดลอม ภายใตแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 พ.ศ. 2550-2554 จากในอดตทองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) ออกมาใหนยามปาชมชนหรอวนศาสตรชมชน (Community Forest หรอ Social Forestry) วาหมายถง “สภาพการณใด ๆ กตามทใหคนทองถนเขาไปมสวนรวมในกจกรรมทเกยวกบปาไม” ยงคงถอเปนนยามทกวางเพราะเทาทผานมา การมสวนรวมในทรพยากรปาไมโดยทวไปตางดาเนนไปเพอประโยชนของปามากกวาประโยชนของคน ปกรณ จรงสงเนน (2540) กลาววา การจดการปาชมชน หมายถง การรวบรวมเอาหลกวชาการสาขาตาง ๆ ทางวทยาศาสตร ทางเทคนค ทางเศรษฐศาสตรปาไม และทางสงคมศาสตร มาใชดาเนนการในปาชมชน เพอผลในดานการอนรกษ การปองกน การปรบปรงใหดขน และใหไดผลผลตสงสดและยงยน การจดการปาชมชนเพอประโยชนทางตรงและทางออมทงน ประโยชนทางตรง ไดแก ไมซงนามาใชประโยชนในการปลกสรางบานเรอนและทาเครองเรอน สวนประโยชนทางออม เปนแหลงตนนาลาธาร ชวยปองกนอทกภย ทาใหฝนตกตองตามฤดกาล ปองกนการพงทลายของดน ชวยทาใหดนดชวยปองกนลมพาย เปนทอยอาศยของสตวปา และเปนทพกผอนหยอนใจเปนภมประเทศสวยงามเพอทจะใหปาชมชนอานวยประโยชนทงทางตรงและทางออมไดอยางหลากหลายและยงยน จงตองจดการปาชมชนใหถกตองตามหลกวชาการ โดยนาเอาแนวคดการจดการทรพยากร ธรรมชาตในเชงอนรกษ (Principle of Natural Resource Conservation Management) เพอใหเปนประโยชนสงสดและยงยนไดแก การสงวน (Preservation) คอการเกบไวปลอยใหเปนไปเอง การอนรกษ (Conservation) หมายถง ใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตอยางชาญฉลาดดวยการรกษาผลทไดอยางยงยน (the wisely use of the natural resources with a sustainable yield) หรอการเขาไปจดการใชประโยชนอยางชาญฉลาด การจดการอยางเขมขน (Active Management) คอ การเขาไปปรบปรงเปลยนแปลง โดยวธการใดวธหนงหรอผสมผสานทงสามวธ ดงน

1. เพมจานวน 2. ลดจานวนหรอเอาออกเพอใหสวนทเหลอเพมพนในอตราสงสด 3. ควบคมใหคงทไวเพอใหเหมาะสมกบสถานการณ

นโยบายของการจดการ (Management Policy) เกยวกบปาชมชนคอมงเนนการอนรกษ

32

และการเสรมสรางสภาพปาหรอฟนฟสภาพปาใหดขน เพอใหไดประโยชนสงสดและยงยน กจกรรมทตองดาเนนการ (Activities) สารวจขอมลพนฐาน เกยวกบการใชประโยชนและสทธทดน จานวนประชากรสภาพสงคม ปญหาทกอผลกระทบ แนวทางแกไข ฯลฯ จาแนกพนทแตละกจกรรม คอ พนทใชประโยชนและพนทอนรกษใหชดเจน มแผนทประกอบเดนชด

1. จดทาแผนพฒนา ทงพนทปาไม พนทเกษตรกรรม พนทชมชน พนทใชประโยชนทดน และทรพยากรธรรมชาตอน ๆ

2. กาหนดคณะทานในโครงการตาง ๆ ตามแผนพฒนาฯ 3. จดหางบประมาณและใชจายตามลาดบความสาคญ 4. ตดตามการปฏบตงานของคณะทางานตาง ๆ โดยการจดสมมนาแกไขปญหาทเกดขนใน

รปแบบเวทชาวบาน สารานกรมไทยวกพเดย (2554) กลาวถง การจดการปาชมชนวาเปนพนทปาไมทไดรบการจดการโดยกระบวนการมสวนรวมจากประชาชน และองคกรชมชน ทงทางตรงและทางออมตามความเชอและวฒนธรรมทองถนเพอประโยชนทสอดคลองกบความตองการของชมชนอยางต อเนองและยงยน เปนปาทประชาชนเขาไปใชสอยตามวถชวตของคนทกคนในชมชนนนทงเรองการทามาหากน ระบบครอบครวเครอญาต ประเพณความเชอ อานาจและกฎระเบยบในชมชน ปาชมชนจงมหลายรปแบบขนอยกบลกษณะภมนเวศ และวฒนธรรม ประเพณของชมชนในทองถน

สณฐตา กาญจนพนธ (2543) ไดเสนอวธการจดการปาชมชนไว 5 ประเดน คอ 1. การกระจายตวของปาชมชน ซงชมชนทองถนทอนรกษปาสวนใหญเปนชมชนทตงถน

ฐานบนทราบเชงดอย ทานาดาเปนหลก และมกจะมการทาไรตามทดอนเพมเตมดวยปาทอนรกษไวมกจะเปนปาบนดอย ซงเปนตนนาลาธารของลาหวยทไหลมาหลอเลยงพนทนา โดยอาศยระบบเหมองฝาย

2. การจาแนกประเภทปา ซงไมวาจะเรยกชอเปนอยางไรกตาม ชาวบานมกจะมการจาแนก พนทปาอยางคราว ๆ เปน 3 ประเภทคอ

2.1 ปาตนนาลาธาร ซงเปนตนกาเนดลาหวยทไหลผานหมบาน มชอเรยกแตกตางกนไป ในแตละทองถนตามลกษณะตนนา เชน ปาซบนา ปานาจา ปานาร ปาขนนา ปาขนหวย

2.2 ปาใชสอย เปนปาแพะหรอปาเบญจพรรณทชาวบานไดใชประโยชนในการเกบเหน หนอไม ผกปาสมนไพร ไมฟน ไมสาหรบสรางบานเรอน ตลอดจนเปนทเลยง วว ควาย นอกจากนนปาใชสอยยงอาจเปนแหลงผลตของพชยนตนทมคณคาทางเศรษฐกจ เชน ลกตาว เมยง และตองตง

2.3 ปาตามประเพณ ซงผกพนกบศาสนาและความเชอ เชน ปาเขตอภยทาน ปาชา ปาท เปนทสงสถตของผ ความคดเรองเขตอภยทานเปนความคดในศาสนาพทธ สาหรบคนเมอง ลอ และไทยใหญมความเชอเรองผปยา ผเจานาย เสอบานเสอเมอง ผขนนา ตลอดจนผฝาย

3. การกาหนดขอบเขตปา ตองมขอบเขตแสดงสทธในการดแลรกษาและใชประโยชนจาก

33

ปาชมชน เพอใหชมชนนน สวนมากชาวบานมกจะกาหนดขอบเขตปาอยางคราว ๆ โดยอาศยสนปนนา แนวลาหวย ถนน หรอแมแตเขตภาษบารงทองท เปนเสนแบงเขต

4. ระบบการจดการปา ปาชมชนถอเปนสมบตของสวนรวมของชมชน สมาชกของชมชนทก คนมสทธเทาเทยมกนในการใชประโยชนจากปา สมาชกของชมชนอนไมมสทธใชทรพยากรในปาโดยไมไดรบอนญาต แตถาไดรบอนญาตกจะตองปฏบตตามเงอนไขของชมชนเจาของปา เชน อนญาตใหเกบหาของปาบางประเภทไปใชหรอไปบรโภค แตหามนาไปขาย เพราะจะเกนกาลงการผลตของปาชมชนนน ซงในการจดสรรทรพยากรปาเพอใชภายในชมชน ชาวบานจะแบงประเภทปา ดงทไดกลาวมาแลวและจะกาหนดระดบการใชประโยชนจากปาและการดแลปา ดงน

4.1 ปาตนนา มกจะเปนปาทชาวบานหวงแหนทสด เพราะตองพงพานาใชในการเกษตร จงมกหามตดหรอรบกวนสภาพปาโดยเดดขาด แตอยางไรกตามชมชนบางแหงอาจจะอนโลมใหเกบไมลมเพราะถกลมพดโคนหรอไมทยนตนตายได

4.2 ปาใชสอย มกเปนปาทชาวบานหวงแหนรองลงมาจากปาตนนา ชาวบานมสทธตอน วว ตอนควายไปเลยงในปา เกบหาของปา ไมแหงทใชทาฟน ตลอดจนขออนญาตตดไมจานวนไมมากนกมาใชสรางบานเรอน ซอมแซมวดหรอฝาย 4.3 ปาตามประเพณ เปนปาทใชในพธกรรมตาง ๆ ตลอดจนเปนทสงสถตของผจงเปนทเคารพยาเกรง ชาวบานไมคอยกลาเขาไปตดไมหรอรบกวนความสงบปานอกเขตชมชนอาจะเปนปาทชมชนขางเคยงดแลรกษาตองทาตามกฎกตกาของชมชนทเปนเจาของ แตอยางไรกตามในกรณทมการแกงแยงทรพยากรกนมาก ชาวบานอาจจะถอวาเปนปาสงวนของรฐทไมมผใดเปนเจาของ ทงนการใชประโยชนจากปาชมชนมกจะควบคไปกบการดแลตรวจปา ชาวบานทไปเลยงสตวหรอเกบหาของปา มกจะชวยสอดสองไมใหคนภายนอกชมชนเขามาลกลอบตดไมหรอเกบของปาทมจานวนนอยไปขาย บางพนทการจดการปาชมชนของชาวบานอาจจะมกฎเกณฑทเปนหรอไมไดเปนลายลกษณอกษรและสวนใหญแลวคาปรบทไดมกจะนาไปใชในกจกรรมสวนรวม เชน สรางศาลาในหมบาน บรณะวด ซอมแซมโรงเรยน หรอบางพนทอาจแบงเงนบางสวนเปนคาเบยเลยงเสยสละเวลาทางานในไรนามาเดนตรวจปา 5. ปจจยทเอออานวยในการรกษาปา จากากรสารวจปาชมชนในภาคเหนอตอนบน พบวาปจจยทมสวนสาคญในการพฒนาจตสานกถงคณคาของปาและแสดงความจาเปนทตองอนรกษปา แบงออกเปน 3 กลม คอ กลมการสบทอดประเพณการรกษาปาบนพนฐานความเชอของชมชน กลมการสบทอดประเพณการรกษาปาบนพนฐานความเชอของชมชน กลมการเผชญปญหาการขดแยงทรพยากรกบบคคลภายนอกชมชน และกลมการประสบภยธรรมชาตทเปนผลมาจากการทาลายปา ฮารดน (อางในสมศกดสขวงศ, 2550) กลาววา แนวทางการจดการปาไมทรเรมโดยชมชน (Indigenous Forestry) เรมตนจากการทางานของรฐบาลในยคแรกๆทสนบสนนใหชมชนทองถน

34

มารวมจดการปาไมนนมกจะไมใหความสนใจกบองคกรของชมชนทมอยแลวแตมกตงองคกรชมชนขนมาใหมโดยมมมมองหรอทศนคตทวาดวยสาเหตสองประการประการแรกเพราะไมมความรเกยวกบปาจงควรตองสอนคนเหลานใหรถงความสาคญของปาประการท 2 มาจากสมมตฐานทเชอวาทรพยากรทเปนทรพยสนสวนรวมดงเชนปาไมน (Common property resources) จะตองถกใชประโยชนจนตองเสอมโทรมลงในทสดเพราะไมมใครดแลและไมมการลงโทษ (Sanction) กนทศนคตเชนนตงอยบนฐานของแนวคดโศกนาฏกรรมของทรพยสนสวนรวม (Tragedy of the commons) รตยา จนทรเทยร (2554) กลาววาปาชมชนคอผนปาทชมชนชวยกนจดการฟนฟดแลรกษาทงจากปญหาไฟปาการบกรกแผวถางทาลายการปกปองการหาของปาจนเกนกาลงทปาจะรบไดโดยมลกษณะคลายกนคอชมชนหรอหมบานทดแลปาชมชนใดจะมกฎระเบยบในการดแลและใชประโยชนเปนตนวาการรวมกนทาแนวกนไฟการจดเวรยามเดนลาดตระเวนกตกาในการเกบเหดเกบหนอฯลฯปาชมชนจะแบงพนทออกเปนสองบรเวณคอบรเวณพนทอนรกษและบรเวณพนทใชสอยสวนสถานะทางกฎหมายของพนททจดตงเปนปาชมชนอาจเปนปาสงวนแหงชาตพนทสาธารณประโยชนและอาจจะอยในพนทของเขตอทยานแหงชาตเขตรกษาพนธสตวปา (กรณประกาศเขตปาอนรกษทบปาสงวนแหงชาตทใชเปนปาชมชนอยกอนปาชมชน)เหตผลสาคญของการจดใหมปาชมชนกคอการอาศยพลงของชมชนทองถนทอยใกลปานนๆฟนฟดแลพนทปาใหเปนปาธรรมชาตทสมบรณเปนพนททมประโยชนตอการรกษาระบบนเวศฟนฟแหลงนาและความชมชนตลอดจนการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพทงนโดยชมชนนนๆจะไดใชประโยชนอยางยงยนตามทกลาวมาแลวตลอดไปซงประโยชนทไดรบนกจะเออไปถงประชาชนทอยไกลผนปาออกไปรวมถงประชาชนทอยในลมนาเดยวกนเปนความยตธรรมในสงคมพรอมทงยงเปนการเออใหประชาชนมสวนรวมในการจดการและรกษาทรพยากรธรรมชาตของประเทศตามกาหนดไวในรฐธรรมนญปพทธศกราช 2540

บวเรศ ประไชโย และคณะ (2538) แบงลกษณะการจดการปาชมชนในชนบทออกเปน 2 รปแบบ คอ

1. การจดการปาชมชนแบบดงเดม โดยลกษณะระบบความเชอ โดยมพนฐานจากความเชอ ในเรองทอยเหนอธรรมชาตหรอหลกปฏบตทางศาสนา ซงมผลตอการแสดงพฤตกรรมของมนษยทเกยวของกบธรรมชาตความเชอดงกลาวชวยใหมนษยไดประโยชนจากธรรมชาตไดอยางเหมาะสมและพอด แตปจจบนแนวโนมเรองความเชอลดความสาคญลง ดงนน จงตองสรางกฎเกณฑตาง ๆ มาเสรมความเชอ ตวอยางปาชมชนทมลกษณะการจดการโดยอาศยความเชอ ไดแก ปาปตา ปาแพะ ปาของวด เปนตน

2. การจดการปาชมชนโดยอาศยพลงกลมทางสงคมชมชน เปนกลไกอนสาคญในการวาง แผนการดาเนนงาน และการรกษาปาชมชน เปาหมายในการจดการปาชมชนมทงเพอการอนรกษและพฒนาการจดการปาชมชนเพอการอนรกษ เกดจากชาวบานรวมกนวางกฎระเบยบรวมกนเพอรกษา

35

และใชประโยชนรวมกนจากปาชมชน จดประสงคของการจดการปาชมชนเอใหเกดการใชประโยชนระยะยาวและเกดประโยชนตอการดาเนนชวตของคนในชมชน สาหรบการจดการปาชมชนโดยอาศยพลงกลมทางสงคมเพอการพฒนา มกจะดาเนนงานในรปคณะกรรมการปาชมชนหรอองคกรชมชน กจกรมดาเนนการปลกสวนปา วตถประสงคเพอการสรางแหลงไมฟนของชมชนซงเปนแนวคดสาคญในการจดการปาชมชนประเภทนขนอยกบพนฐานดงเดมกเพอชวยเหลอเกอกลกนนนเอง อานวย คอวนช (2535) ไดกลาวถงเงอนไขของการจดการปาชมชนวาเปนการประยกตวชาวนศาสตรชมชน เศรษฐศาสตร สงคมศาสตรรฐศาสตรเขาดวยกนโดยยดหลกเกณฑตามหลกการพฒนาของสากลดงน

1. การใชประโยชนและการจดการตองมลกษณะทแสดงออกถงความรเกยวกบ ความสมพนธของทรพยากรดน นา ปากบคนในชมชน

2. ชมชนจะตองมการจาแนกปาออกเปนประเภทตาง ๆ ตามการจดลาดบชนของตนไมและ พชพรรณในปา ถนทอยของพชทจาเปนตอการดารงชพ เชน ผกปา สมนไพร เพอประโยชนของการอนรกษและการใชสอยในชวตประจาวน

3. การจดการและการใชประโยชนตองแสดงถงความเขาใจในเรองขดความสามารถในการ รองรบการใชประโยชน (carrying capacity) ของปาและสรางกฎเกณฑขนเพอกาหนดเปนแนวทางวธการและขอหาม เพอปองกนไมใหมการใชประโยชนปามากเกนไปจนทาลายสมดลธรรมชาต

4. ในการใชประโยชนจากปาจะตองแสดงถงการรกษาธาตอาหารในดนและความเชอมโยง ของมวลชวภาพในระบบนเวศเขตรอน

5. ในการใชประโยชนจากปาตองมการทดแทนในสงคมพช หลงจากมการรบกวนระบบ นเวศ

2.2 แนวคด ทฤษฎเกยวกบการมสวนรวม 2.2.1 แนวคดเกยวกบการมสวนรวม

อนรกษ นยมเวช (2554) ไดใหความหมายของการมสวนรวมไววา การมสวนรวมเปนกระบวนการซงประชาชนหรอผมสวนไดสวนเสยไดมโอกาสแสดงทศนะและเขารวมในกจกรรมตางๆ ทมผลตอชวตความเปนอยของประชาชนรวมทงมการนาความคดเหนดงกลาวไปประกอบการพจารณากาหนดนโยบายและการตดสนใจของรฐการมสวนรวมของประชาชนเปนกระบวนการสอสารในระบบเปดกลาวคอเปนการสอสารสองทางทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการซงประกอบไปดวยการแบงสรรขอมลรวมกนระหวางผมสวนไดสวนเสยและเปนการเสรมสรางความสามคคในสงคม มาล เบญจะมโน (2546) สรปความหมายของการมสวนรวมหมายถงกระบวนการทประชาชนไดเขาไปเกยวของกบกจกรรมในองคการโดยรวมแสดงความคดเหนและกระทาในสงทเหนผ

36

องตองกนตลอดจนรวมพจารณากาหนดปญหาความตองการของประชาชนในทองถนของตนโดยมวตถประสงคเพอแกไขปญหาดงกลาวใหลลวงไป

อรทย กกผล (2554) กลาววา การมสวนรวม คอ การเขารวมกจกรรมอยางใดอยางหนงของหนวยงานภาครฐ รวมถงองคกรปกครองสวนทองถน เพอผลประโยชนสวนรวม การมจตสานกในตนเองและถอเปนภาระหนาทของตนในฐานะทเปนสวนหนงของส งคมทตนเองอย โดยรวมคด รวมวางแผน รวมดาเนนงาน รวมตดตามประเมนผล และรวมรบผลประโยชน

เมตตา สนยบตร (2548) ใหความหมายการมสวนรวมหมายถงกระบวนการพฒนาแบบมสวนรวมจะตองเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมในการตดสนใจกาหนดความตองการของตนเองตดสนใจใชทรพยากรกลาวคอการมสวนรวมของประชาชนกอใหเกดกระบวนการและโครงสรางทประชาชนในชนบทสามารถทจะแสดงออกซงความตองการของตนการจดอนดบความสาคญการเขารวมในการพฒนาและไดรบประโยชนจากการพฒนานนโดยเนนการใหอานาจการตดสนใจแกประชาชนในชนบทอาจกลาวไดวาการใหโอกาสประชาชนเปนฝายตดสนใจกาหนดความตองการของตนเองเปนการเสรมพลงอานาจใหประชาชนระดมขดความสามารถในการจดการทรพยากรการตดสนใจและควบคมกจกรรมตางๆมากวาทจะเปนฝายตงรบ

อารยวรรณ พลทรพย (2554) ไดกลาววา การมสวนรวมทางการเมอง คอ กจกรรมหรอกจการทประชาชนกระทาหรอดาเนนการทางการเมองโดยความสมครใจปรอไดรบการจงใจโนมนาวจากภายนอกเชน บคคลอน พรรคการเมอง หรอสถานการณ เพอตองการเขามามสวนรวมในการกาหนดนโยบายการตดสนใจในกจการตางๆ ของรฐบาล โดยประชาชนไดกระทาการตางๆ ทงทเปนทางตรงและทางออม อาจจะเกดขนเปนครงคราวหรอตอเนองและใหวธทถกตอง โดยไดรบการยอมรบตามกฎหมายหรอไมกตามการกระทานนมงประสงคทจะมอทธพลตอการเลอกนโยบายสาธารณะ การบรหารงานนโยบายสาธารณะและการเลอกผนาทางการเมองไมวาจะเปนระดบชาตหรอระดบทองถนโดยเนนวาการมสวนรวมทางการเมองตองเปนการกระทาโดยสมครใจ

เสนห จามรก (2527) กลาวถงการมสวนรวมของประชาชนวาทแทจรงนนคอการทประชาชนมโอกาสอยางอสระปราศจากการแทรกแซงครอบงาบงคบใหไดพฒนาความสามารถของตนเองในการจดแจงใชควบคมระดมทรพยากรและปจจยการผลตทมอยในชมชนมาใชประโยชนเพอการดารงชพตามความจาเปนอยางสมศกดศรในฐานะสมาชกของสงคมเปนการพฒนากระบวนการเรยนรและภมปญญาซงแสดงออกในรปของการตดสนใจทจะกาหนดวถชวตของตนอยางเชอม นเพอเปาหมายแหงการพงตนเองไดในทสด ถวลวด บรกล และคณะ (2551) ไดใหแนวคดของการมสวนรวมไววา การมสวนรวมของประชาชนเปนกระบวนการซงประชาชนหรอผมสวนไดสวนเสยไดมโอกาสแสดงทศนะและเขารวมในกจกรรมตางๆทมผลตอชวตความเปนอยของประชาชนรวมทงมการนาความคดเหนดงกลาวไป

37

ประกอบการพจารณากาหนดนโยบายและการตดสนใจของรฐการมสวนรวมของประชาชนเปนกระบวนการสอสารในระบบเปดกลาวคอเปนการสอสารสองทางทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการซงประกอบไปดวยการแบงสรรขอมลรวมกนระหวางผมสวนไดสวนเสยและเปนการเสรมสรางความสามคคในสงคมทงนเพราะการมสวนรวมของประชาชนเปนการเพมคณภาพของการตดสนใจการลดคาใชจายและการสญเสยเวลาเปนการสรางฉนทามตและทาใหงายตอการนาไปปฏบตอกทงชวยหลกเลยงการเผชญหนาใน “กรณทอาจจะรนแรง” ชวยใหเกดความนาเชอถอและความชอบธรรมและชวยใหทราบความหวงกงวลของประชาชนและคานยมของสาธารณชนรวมทงเปนการพฒนาความเชยวชาญและความคดสรางสรรคของสาธารณชน

ซเมอร (พรตเซยลนด, 1999: 125) กลาววา “การใหโอกาสใหประชาชนเปนฝายตดสนกากาหนดความตองการของตนเองเปนการเสรมพลงอานาจใหประชาชนระดมขดความสามารถในการจดการทรพยากรการตดสนใจและควบคมกจกรรมตางๆมากกวาทจะเปนฝายตงรบการพฒนาเพยงฝายเดยว”

ข นตอนการมสวนรวมของประชาชน

เจมศกดปนทอง (2525) ไดแบงขนตอนของการมสวนรวมของประชาชนมขนตอนอย 4 ขนตอน คอการมสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหา ,การมสวนรวมในการวางแผนดาเนนกจกรรม, การมสวนรวมในการลงทนและปฏบตงานเปนขนตอนการปฏบตลงมอตามแผนทวางไว , การมสวนรวมในการตดตามประเมนผลงานเปนขนตอนททาใหทราบวากจกรรมททาลงไปไดผลเพยงใด

แนวโสตถพนธ (2534อางถงในคมศลป ศรวงศ, 2548) ไดกาหนดขนตอนการมสวนรวมของประชาชนในกจกรรมการพฒนาชมชนคอ

1. การมสวนรวมคด 2. การมสวนรวมตดสนใจ 3. การมสวนรวมปฏบตการตามโครงการ 4. การมสวนรวมตดตามผลประเมนผล

ตนปรชญพฤทธ (2545อางถงในภารดรบตรบญ, 2547) ไดกลาวถงรปแบบการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาชนบทนนมหลายประการกลาวคอ

1. การใชสถานบนพนเมองเปนเครองมอทจะใหประชาชนเขามามสวนรวมในการพฒนาชนบทยกตวอยางเชนในฟลปปนสจะมสถาบนเกาแกดงเดมท เรยกชอวาอตอร (ator) (Sokoken,1984 อางถงในตน ปรชญพฤทธ, 2545) อยหลายแหงในหมบานอตอรหนงจะประกอบดวยครอบครวหลายๆครอบครวโดยมหวหนาครอบครวชายเปนตวแทนและคนทมอายสงสด

38

ในอตอรจะเปนผตดสนใจเกยวกบสงตางๆทมผลกระทบตอชวตและทรพยสนของประชาชนอตอรนนๆ

2. การปรกษาหารอกบประชาชนกอนทจะทาอะไรซงรวมถงการอธบายโครงการรฐบาลใหแกประชาชนทราบการทาสญญาจางเอกเชนการเปนหนสวนและการจดหาความชวยเหลอจากเอกชน (Daveis, 1983 อางถงใน ตน ปรชญพฤทธ, 2545)

3. การเกณฑเอาฝายอนเขามาเปนพวก (cooptation) โดยยอมใหประชาชนตงตวแทนการแตงตงผนาทองถนมาดารงตาแหนงของทางการและการยอมใหประชาชนสามารถตดสนใจเลอกแผนใดแผนหนงมองในแงนการมสวนรวมของประชาชนในโครงการพฒนาชนบทนนมตงแตการทประชาชนไมมสวนรวมเลยการมสวนรวมพอเปนพธและการมสวนรวมอยางแทจรง (Arnstein, 1969, อางถงในตนปรชญพฤทธ, 2545,)

สทน บญญาธการ, ดวงพร บญคราบ และ รกกจ ศรสรนทร, 2540อางถงในภราดร บตรบญ, 2547) กลาวถงรปแบบการมสวนรวมของประชาชนไวดงน

1. การรบรขาวสาร (public information) โดยประชาชนในพนททจะไดรบผลกระทบและบคคลหรอหนวยงานทเกยวของจะไดรบแจงใหทราบรายละเอยดทเกยวของกบโครงการทจะดาเนนการและผลกระทบทคาดวาจะเกดขนนอกจากนขาวสารดงกลาวจะตองแจงกอนทจะมการตดสนใจดาเนนโครงการ

2. การปรกษาหารอ (public consultation) เปนรปแบบทมการหารอระหวางผดาเนนโครงการกบประชาชนทเกยวของและไดรบผลกระทบเพอรบฟงความคดเหนและตรวจสอบขอมลประกอบการจดทารายงานการศกษาผลกระทบสงแวดลอมโดยหลกการแลวการหารอจะตองจ ดกอนทมการเสนอรายงานการศกษาผลกระทบสงแวดลอมเพอประเมนผลกระทบบางประการทอาจมองขามไปนอกจากนการปรกษาหารอยงเปนชองทางอนหนงในการกระจายขอมลขาวสารไปยงผทไดรบผลกระทบเพอเสรมสรางความเขาใจในโครงการและเพอเปดใหมการเสนอแนะประกอบทางเลอกในการตดสนใจ

3. การประชมรบฟงความเหน (public meeting) มวตถประสงคเพอใชเปนเวทสาธารณะใหฝายทเกยวของคอผทไดรบผลกระทบหากมการดาเนนโครงการหนวยงานเจาของโครงการโดยเปนรปแบบทสามารถพบเหนไดบอยและอาจดาเนนการไดหลายรปแบบตามสภาพปญหาและประเดนทเกยวของไดแก

3.1 การประชมในระดบชมชน (community meeting) โดยจดขนในชมชนทไดรบ ผลกระทบจากโครงการซงเจาของโครงการจะสงตวแทนรวมอธบายใหทประชมทราบรายละเอยดโครงการและผลกระทบทคาดวาจะเกดขนแลวจงเปดโอกาสใหซกถามขอสงสยตางๆอยางไรกตามอาจจดขนเฉพาะจดในระดบชมชนยอยๆแตละชมชนกอนแลวจงจดรวมหลายๆชมชนอกครงหนง

39

3.2 การประชมรบฟงความคดเหนในเชงวชาการ (technical hearing) ซงจดขน เมอมขอโตแยงทางเทคนคโดยเชญผเชยวชาญเฉพาะสาขาจากภายนอกมาชวยอธบายซกถามและใหความเหนตอรายงานการศกษาผลกระทบสงแวดลอมทงนผลการประชมตองมการนาเสนอตอสาธารณะและเขารวมประชมดวย

3.3 การประชมประชาพจารณ (public hearing)รปแบบนมขนตอนการ ดาเนนการทชดเจนและเปนเวทการเสนอขอมลจากทงสองฝายคอฝายเจ าของโครงการและผไดรบผลกระทบโดยมบรรยากาศการประชมทเปดกวางซงเจาของโครงการจะตองเปดเผยขอมลโดยไมปดบงมหลกเกณฑและประเดนพจารณาทชดเจนและแจงใหทกฝายทราบรวมกนซงรปแบบการประชมควรมลกษณะไมเปนทางการมากนกอาจใชเวลาประชมหลายวนกไดและไมจาเปนตองจดครงเดยวหรอสถานทเดยวตลอดไปทงนสามารถปรบเปลยนไปตามความเหมาะสมได

4. การมสวนรวมในการตดสนใจ (decision making) โดยใหประชาชนชนเปนผตดสนใจตอประเดนปญหานนๆซงเปนเปาหมายสงสดของการมสวนรวมของประชาชนอาจดาเนนการใหประชาชนผรบผลกระทบเลอกตวแทนไปเปนกรรมการในคณะกรรมการทมอานาจตดสนใจในเรองนนๆทงนประชาชนจะมบทบาทชนาการตดสนใจเพยงใดขนอยกบนาหนกของตวแทนในคณะกรรมการชดนนๆ

5. การใชกลไกทางกฎหมายเปนการเรยกรองสทธของตนจากการไมไดรบความเปนธรรมมกใชในกรณทไมสามารถดาเนนการทางอนไดโดยอาศยมาตรการทางกฎหมายเปนหลกซงอาจเกดความยดเยอตอการดาเนนโครงการหรอยตโครงการอยางไรกตามในบางกรณประชาชนอาจไมอยในฐานะทจะดาเนนการฟองรองเพราะนอกจากจะเสยเวลาแลวยงมภาระคาใชจายและภาระในการตดตามหาขอมล โคเฮนแอนดอพฮอฟฟ (2009) ไดสรางกรอบพนฐานการมสวนรวมซงประกอบดวยประเดนตางๆดงน

1. การมสวนรวมในการตดสนใจ (Decision - Making) ซงเปนการตดสนใจในการดาเนนกจกรรมตงแตระยะเรมตน

2. การมสวนรวมในการดาเนนกจกรรม (Implementation) เปนการเขารวมโดยการสนบสนนทางดานทรพยากรการเขารวมในการบรหารและการเขารวมในการรวมแรงรวมใจ

3. การมสวนรวมในการรบผลประโยชน (Benefits) โดยอาจจะเปนผลประโยชนทางวตถทางสงคมหรอโดยสวนตว

4. การมสวนรวมในการประเมนผล (Evaluation) ซงเปนการควบคมและตรวจสอบการดาเนนกจกรรมรวมทงเปนการแสดงถงการปรบตวในการมสวนรวมตอไป

40

2.2.2 ทฤษฎการมสวนรวม

แนวคดทฤษฏเกยวกบการมสวนรวม ทฤษฎทเกยวกบการมสวนรวมม 5 ทฤษฎ ซงอคน รพพฒน(อางถงใน ยพาพร รปงาม, 2545: 7-9) ไดสรปไวดงน 1. ทฤษฎการเกลยกลอมมวลชน (Mass Persuation) Maslow (อางถงใน อคน รพพฒน, 2527: 7-8) กลาววา การเกลยกลอม หมายถง การใชค าพดหรอการเขยน เพอมงใหเกดความเชอถอและการกระทา ซงการ เกลยกลอมมประโยชนในการแกไขปญหาความขดแยงในการปฏบตงานและถาจะให เกดผลดผเกลยกลอมจะตองมศลปะในการสรางความสนใจในเรองทจะเกลยกลอมโดยเฉพาะในเรอง ความตองการของคนตามหลกทฤษฎของ Maslow ทเรยกวาลาดบขนความตองการ (hierarchy of needs) คอ ความตองการของคนจะเปนไปตามลาดบจาก นอยไปมากมทงหมด 5 ระดบ ดงน 1.1 ความตองการทางดานสรระวทยา (physiological needs) เปนความตองการ ขนพนฐานของมนษย (survival need) ไดแก ความตองการทางตานอาหาร ยา เครองน งหม ทอยอาศย ยารกษาโรค และความตองการทางเพศ 1.2 ความตองการความมนคงปลอดภยของชวต (safety and security needs) ไดแกความตองการทอยอาศยอยางมความปลอดภยจากการถกทารายรางกาย หรอถก ขโมยทรพยสน หรอความมนคงในการท างานและการมชวตอยอยางมนคงในสงคม 1.3 ความตองการทางดานสงคม (social needs) ไตแก ความตองการความรก ความตองการทจะใหสงคมยอมรบวาตนเปนสวนหนงของสงคม 1.4 ความตองการทจะมเกยรตยศชอเสยง (self-esteem needs) ไดแก ความภาคภมใจความตองการดเดนในเรองหนงทจะใหไตรบการยกยองจากบคคลอน ความตองการ ดานนเปนความตองการระดบสงทเกยวกบความมนใจในตวเองในเรองความรความสามารถ และความสาคญของบคคล 1.5 ความตองการความสาเรจแหงตน (self-actualization needs) เปนความ ตองการในระบบสงสด ทอยากจะใหเกดความสาเรจในทกสงทกอยางตามความนกคด ของตนเองเพอจะพฒนาตนเองใหดทสดเทาทจะทาไดความตองการนจงเปนความตองการ พเศษของบคคลทจะพยายามผลกดนชวตของตนเองใหเปนแนวทางทดทสด ทฤษฎแรงจงใจแรงจงใจ (Motivation) คอ สงซงควบคมพฤตกรรมของมนษย อนเกดจากความตองการ (Needs) พลงกดดน (Drives) หรอ ความปรารถนา (Desires) ทจะพยายามดนรนเพอใหบรรลผลสาเรจตามวตถประสงค ซงอาจจะเกดมาตามธรรมชาตหรอจากการเรยนรกได แรงจงใจเกดจากสงเราทงภายในและภายนอกตวบคคลนน ๆ เอง ภายใน ไดแก ความรสกตองการ หรอขาดอะไรบางอยางจงเปนพลงชกจง หรอกระตนใหมนษยประกอบกจกรรมเพอทดแทนสงทขาดหรอตองการนน สวนภายนอกไดแก สงใดกตามทมาเรงเรา นาชองทาง และมาเสรมสรางความปรารถนาในการประกอบกจกรรมในตวมนษย ซงแรงจงใจนอาจเกดจากสงเราภายในหรอภายนอก แตเพยงอยางเดยว หรอทงสองอยางพรอมกนได อาจกลาวไดวา แรงจงใจทาใหเกดพฤตกรรมซงเกดจากความตองการของมนษยซงความตองการเปนสงเราภายในทสาคญกบการเกดพฤตกรรม

41

นอกจากนยงมสงเราอน ๆ เชน การยอมรบของสงคม สภาพบรรยากาศทเปนมตร การบ งคบขเขญ การใหรางวลหรอกาลงใจหรอการทาใหเกดความพอใจ ลวนเปนเหตจงใจใหเกดแรงจงใจไดทฤษฎแรงจงใจแบงออกไดเปนทฤษฎใหญ ๆ คอทฤษฎพฤตกรรมนยม (Behavioral View of Motivation) ทฤษฎนใหความสาคญกบประสบการณในอดต (Past Experience) วามผลตอแรงจงใจของบคคลเปนอยางมาก ดงนนทกพฤตกรรมของมนษยถาวเคราะหดแลวจะเหนวาไดรบอทธพลทเปนแรงจงใจมาจากประสบการณใน อดตเปนสวนมาก โดยประสบการณในดานดและกลายเปนแรงจงใจทางบวกทสงผลเราใหมนษยมความตอง การแสดงพฤตกรรมในทศทางนนมากยงขนทฤษฎนเนนความสาคญของสงเราภายนอก (Extrinsic Motivation) ทฤษฎการเรยนรทางสงคม (Social Learning View of Motivation) ทฤษฎนเหนวาแรงจงใจเกดจากการเรยนรทางสงคม โดยเฉพาะอยางยงการสรางเอกลกษณและการเลยนแบบ (Identification and Imitation) จากบคคลทตนเองชนชม หรอคนทมชอเสยงในสงคมจะเปนแรงจงใจทสาคญในการแสดงพฤตกรรมของบคคลทฤษฎพทธนยม (Cognitive View of Motivation) ทฤษฎนเหนวาแรงจงใจในการกระทาพฤตกรรมของมนษยนนขนอยกบการรบร (Perceive) สงตาง ๆ ทอยรอบตว โดยอาศยความสามารถทางปญญาเปนสาคญ มนษยจะไดรบแรงผลกดนจากหลายๆ ทางในการแสดงพฤตกรรม ซงในสภาพเชนน มนษยจะเกดสภาพความไมสมดล (Disequilibrium) ขนเมอเกดสภาพเชนวานมนษยจะตอง อาศยขบวนการดดซม (Assimilation) และการปรบ (Accomodation) ความแตกตางของประสบการณทไดรบใหมให เขากบประสบการณเดมของตนซงการจะทาไดจะตองอาศยสตปญญาเปนพนฐานทสาคญทฤษฎนเนนเรองแรงจง ใจภายใน(intrinsic Motivation) นอกจากนนทฤษฎนยงใหความสาคญกบเปาหมาย วตถประสงค และการวางแผน ทฤษฎน ใหความสาคญกบระดบของความคาดหวง (Level of Aspiration) โดยทเขากลาววาคนเรามแนวโนมทจะตง ความคาดหวงของตนเองใหสงขน เมอเขาทางานหนงสาเรจ และตรงกน ขามคอจะตงความคาดหวงของตนเองตาลง เมอเขาทางานหนงแลวลมเหลวทฤษฎมนษยนยม (Humanistic View of Motivation) แนวความคดนเปนของมาสโลว(Maslow) ทไดอธบายถงลาดบความตองการของมนษยโดยทความตองการจะเปน ตวกระตนใหมนษยแสดงพฤตกรรมเพอไปสความตองการนน ดงนถาเขาใจความตองการของมนษยกสามารถ อธบายถงเรองแรงจงใจของมนษยไดเชนเดยวกนองคประกอบของแรงจงใจนกจตวทยาปจจบนไดศกษาและสรปวา องคประกอบของแรงจงใจ ม 3 ดานคอ 1. องคประกอบทางดานกายภาพ (Biological Factor) ในองคประกอบดานนจะพจารณาถงความตองการทางกายภาพของมนษย เชน ความตองการปจจย 4 เพอจะดารงชวตอยได 2. องคประกอบทางดานการเรยนร (Learned Factor) องคประกอบดานนเปนผลสบเนองตอจากองคประกอบขอ 1 ทงนเพราะมนษยทกคนไมสามารถไดรบการตอบสนองความตองการในปรมาณ ชนด และคณภาพตามทตนเองตองการ และในหลาย ๆ ครง สงแวดลอมเปนตววางเงอนไขในการสรางแรงจงใจของมนษย 3. องคประกอบทางดานความคด

42

(Cognitive Factor) ประเภทของแรงจงใจนกจตวทยาไดแบงลกษณะของแรงจงใจออกเปนประเภทใหญ ๆ ไดดงน กลมท1 แรงจงใจฉบพลน (Aroused Motive) คอแรงจงใจทกระตนใหมนษยแสดงพฤตกรรม ออกมาทนททนใด แรงจงใจสะสม (Motivational Disposition หรอ Latent Motive) คอแรงจงใจทมอยแตไมไดแสดงออกทนท จะคอย ๆ เกบสะสมไวรอการแสดงออกในเวลาใดเวลาหนงตอกลมท 2 แรงจงใจภายใน (Intrinsic Motive) คอแรงจงใจทไดรบอทธพลมาจากสงเราภายในตวของบคคลผนน แรงจงใจภายนอก (Extrinsic Motive) คอแรงจงใจทไดรบอทธพลมาจากสงเราภายนอก กลมท 3 แรงจงใจปฐมภม (Primary Motive) คอแรงจงใจอนเนองมาจากความตองการทเหนพนฐานทางรางกาย เชน ความหว , กระหาย แรงจงใจทตยภม (Secondary Motive) คอแรงจงใจทเปนผลตอเนองมาจากแรงจงใจขนปฐมภมแรงจงใจภายในและภายนอก ( Intrinsic and Extrinsic Motivation) นกจตวทยาหลายทานไมเหนดวยกบทฤษฎพฤตกรรมนยมทอธบายพฤตกรรมดวยแรงจงใจทางสรระแลแรงจงใจ ทางจตวทยาโดยใชทฤษฎการลดแรงขบ เพราะมความเชอวา พฤตกรรมบางอยางของมนษยเกดจากแรงจงใจภายในแรงจงใจภายใน หมายถง แรงจงใจทมาจากภายในตวบคคล และเปนแรงขบททาใหบคคลนนแสดงพฤตกรรมโดยไมหวงรางวลหรอแรงเสรมภายนอกความมสมรรถภาพ (Competence) ไวท ไดอธบายวาความมสมรรถภาพเปนแรงจงใจภายใน ซงหมายถงความตองการทจะมปฏสมพนธกบสงแวดลอมไดอยางมประสทธภาพ ไวทถอวามนษยเราตองการปรบตวใหเขากบสงแวดลอมมาตงแตวยทารกและพยายามทจะปรบปรงตวอยเสมอความตองการมสมรรถภาพจงเปนแรงจงใจภายในความอยากรอยากเหน (Curiosity) ความอยากรอยากเหนเปนแรงจงใจภายในททาใหเกดพฤตกรรมทอยากคนควาสารวจสงแวดลอม ดงจะเหนไดจากเดกวย 2-3 ขวบจะมพฤตกรรมทตองการจะสารวจสงแวดลอมรอบ ๆ ตว โดยไมรจกเหนดเหนอยแรงจงใจภายนอก หมายถง แรงจงใจทมาจากภายนอก เปนตนวาคาชมหรอรางวลมอวและมอว (MAW&MAW,1964) ไดเสนอแนะเครองช (Indicators) ของความกระตอรอรนของเดกจากพฤตกรรมตอไปน 1. เดกจะมปฏกรยาบวกตอสงแวดลอม โดยเฉพาะสงทใหม แปลกและตกลบคอมการเคลอนไหว หาสงเหลานน 2. เดกแสดงความอยากรเกยวกบตนเองและสงแวดลอม 3. เดกจะเสาะแสวงหาประสบการณใหม ๆ โดยสารวจสงแวดลอมรอบตว 4.เดก จะแสดงความเพยรพยายามอยางไมทอถอยในการสารวจคนพบสงแวดลอมมอวและมอว (Maw and Maw, 1964, 1965) ไดเนนความสาคญของความกระตอรอรนวาเปนองคประกอบสาคญของการเรยนร ความคดสรางสรรค และสขภาพจต ความตองการพฒนาตน (Growth Needs) กเปนความตองการททาใหเกดแรงจงใจภายใน ในการเรยนการสอน ครมหนาททจะสนบสนนใหนกเรยนไดมโอกาสคนควาสารวจและทดลองความสามารถของตน โดยจดสงแวดลอมของหองเรยนหรอจดประสบการณททาทายความอยากรอยากเหนของนกเรยนรปแบบของแรงจงใจบคคลแตละคนมรปแบบแรงจงใจทแตกตางกน ซงนกจตวทยาไดแบงรปแบบ แรงจงใจของมนษยออกเปนหลายรปแบบทสาคญ มดงน 1. แรงจงใจใฝ

43

สมฤทธ(Achievement Motive) หมายถง แรงจงใจทเปนแรงขบใหบคคลพยายามทจะประกอบพฤตกรรมทจะประสบสมฤทธผลตามมาตรฐานความเปนเลศ (Standard of Excellence) ทตนตงไว บคคลทมแรงจงใจใฝสมฤทธจะไมทางานเพราะหวงรางวล แตทา เพอจะประสบความสาเรจตามวตถประสงคทตงไว ผมแรงจงใจใฝสมฤทธจะมลกษณะสาคญ ดงน 1. มงหาความสาเรจ (Hope of Success) และกลวความลมเหลว (Fear of Failure) 2. มความทะเยอทะยานสง 3. ตงเปาหมายสง 4. มความรบผดชอบในการงานด 5. มความอดทนในการทางาน 6. รความสามารถทแทจรงของตนเอง 7. เปนผททางานอยางมการวางแผน 8. เปนผทตงระดบความคาดหวงไวสง 2. แรงจงใจใฝสมพนธ(Affiliative Motive)ผทมแรงจงใจใฝสมพนธ มกจะเปนผทโอบออมอารเปนทรกของเพอน มลกษณะเหนใจผอน ซงเมอศกษาจากสภาพครอบครวแลวผทมแรงจงใจใฝสมพนธมกจะเปนครอบครวทอบอน บรรยากาศในบานปราศจาก การแขงขน พอแมไมมลกษณะขมข พนองมความรกสามคคกนด ผมแรงจงใจใฝสมพนธจะมลกษณะสาคญ ดงน 1. เมอทาสงใด เปาหมายกเพอไดรบการยอมรบจากกลม 2. ไมมความทะเยอทะยาน มความเกรงใจสง ไมกลาแสดงออก 3. ตงเปาหมายตา 4. หลกเลยงการโตแยงมกจะคลอยตามผ อน 3. แรงจงใจใฝอานาจ (Power Motive) สาหรบผทมแรงจงใจใฝอานาจนน พบวา ผทมแรงจงใจแบบนสวนมากมกจะพฒนามาจากความรสกวา ตนเอง "ขาด" ในบางสงบางอยางทตองการ อาจจะเปนเรองใดเรองหนงกไดทาใหเกดมความรสกเปน "ปมดอย" เมอมปมดวยจงพยายามสราง "ปมเดน" ขนมาเพอชดเชยกบสงทตนเองขาด ผมแรงจงใจใฝอานาจจะมลกษณะสาคญ ดงน 1. ชอบมอานาจเหนอผอน ซงบางครงอาจจะออกมาในลกษณะการกาวราว 2. มกจะตอตานสงคม 3. แสวงหาชอเสยง 4. ชอบเสยง ทงในดานของการทางาน รางกาย และอปสรรคตาง ๆ 5. ชอบเปนผนา 4. แรงจงใจใฝกาวราว (Aggression Motive) ผทมลกษณะแรงจงใจแบบนมกเปนผทไดรบการเลยงดแบบเขมงวดมากเกนไป บางครงพอแมอาจจะใชวธการลงโทษทรนแรงเกนไป ดงนนเดกจงหาทางระบายออกกบผอน หรออาจจะเนองมาจากการเลยนแบบ บคคลหรอจากสอตาง ๆ ผมแรงจงใจใฝกาวราวจะมลกษณะทสาคญดงน 1. ถอความคดเหนหรอความสาคญของตนเปนใหญ 2. ชอบทารายผอน ทงการท ารายดวยกายหรอวาจา 5. แรงจงใจใฝพงพา (Dependency Motive)สาเหตของการมแรงจงใจแบบนกเพราะการเลยงดทพอแมทะนถนอมมากเกนไป ไมเปดโอกาสใหเดกไดชวยเหลอตนเอง ผทมแรงจงใจใฝ พงพา จะมลกษณะสาคญดงน 1. ไมมนใจในตนเอง 2. ไมกลาตดสนใจในเรองตาง ๆ ดวยตนเอง มกจะลงเล 3. ไมกลาเสยง 4. ตองการความชวยเหลอและกาลงใจจากผอน

44

2.3. งานวจยทเกยวของ 2.3.1 งานวจยเกยวกบการจดการปาชมชน สรรพสทธ เยาวสกลมาศ (2552) ไดทาการศกษาเรอง การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาปาชมชนบานใหมพฒนาตาบลดอนไฟอาเภอแมทะจงหวดลาปาง ผลการศกษาพบวาผใหขอมลทเปนหวหนาครวเรอนสวนใหญเปนเพศชายอายเฉลย 57มการศกษาในระดบประถมศกษาจานวนสมาชกในครวเรอนเฉลย 4 คนระยะเวลาทอาศยอยในชมชนเฉลย 56 ปมอาชพหลกคอเกษตรกรและอาชพรองคอรบจางทวไปมรายไดจากการประกอบอาชพในครวเรอนเฉลย 42,674.91 บาท/ปไมมรายไดจากปาชมชนไมมตาแหนงหนาทในการจดการปาชมชนเคยไดรบขอมลขาวสารเกยวกบปาชมชนไดรบประโยชนจากปาชมชนในดานการใชทรพยากรจากปาชมชนเปนอาหารแตไมเคยตดตอประสานงานกบเจาหนาทปาไมเกยวกบเรองปาชมชนมความตองการหนวยงานราชการสนบสนนการดาเนนงานในการพฒนาปาชมชนระดบการมสวนรวมในการพฒนาปาชมชนในดานการตดสนใจดานการดาเนนการดานการรบผลประโยชนและดานการประเมนผลมสวนรวมในระดบมากผลการทดสอบสมมตฐานพบวาตวแปรทมความสมพนธกบการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาปาชมชนอยางมนยสาคญทางสถตในแตละดานดงนดานการตดสนใจในการพฒนาปาชมชนไดแกเพศจานวนสมาชกในครวเรอนอาชพหลกการไดรบขอมลขาวสารความตองการหนวยงานราชการสนบสนนและทศนคตของประชาชนทมตอการพฒนาปาชมชนสวนดานการดาเนนการในการพฒนาปาชมชนไดแกเพศจานวนสมาชกในครวเรอนอาชพหลกการไดรบขอมลขาวสารและความตองการหนวยงานราชการสนบสนนสวนดานการรบผลประโยชนจากการพฒนาปาชมชนไดแกระดบการศกษาจานวนสมาชกในครวเรอนและการไดรบขอมลขาวสารสวนดานการประเมนผลการพฒนาปาชมชนไดแกเพศจานวนสมาชกในครวเรอนการไดรบขอมลขาวสารและความตองการหนวยงานราชการสนบสนน ชญาณศา เกตแกว(2556) ไดทาการศกษาเรอง กระบวนการจดการปาชมชน: กรณศกษาชมชนบานแมเจดยใหมตาบลแมเจดยใหมอาเภอเวยงปาเปาจงหวดเชยงราย ผลการศกษาพบวา

การจดการปาโดยชมชนบานแมเจดยใหมมรปแบบการจดการปาออกเปน 2 ลกษณะคอปาชมชนอนรกษและปาชมชนใชสอยโดยมลกษณะการใชประโยชนจากพนทปาชมชนคอปาชมชนอนรกษหมายความวาปาทเปนตนกาเนดของแมนาทหลอเลยงพนททาการเกษตรซงปาดงกลาวหามมใหม การบกรกทาลายโดยเดดขาดทกคนจะตองชวยรกษาและ ปาชมชนใชสอย คอ บรเวณตงแตเขตตดตอกบวดเปนแนวเขตเรอยไปจนถงบรเวณวงมจฉารวมถงบรเวณพนทปาไมทงหมดสวนพนททาการเกษตรทมมากอนใชระเบยบนนอนญาตใหทาการเกษตรตอไปแตหามบกรกเพมเต มเปนอนอนญาตใหหาหนอไมเหดอาหารอนๆไดแตหามทาการเพอการจาหนายออกจากหมบานใหจาหนายเฉพาะในหมบานเทานนโดยปาชมชนทงสองลกษณะเรยกไดวามกฎกตกาในการใชประโยชน

45

คลายคลงกนเพยงแตมการใหคาจากดความในการใชประโยชนในแตพนทแตกตางกนซงขนอยกบขอตกลงรวมกนของคนภายในชมชนดวยกนเองและขอตกลงรวมกบชมชนใกลเคยงทมพนทปาตดตอกนแนวคดวธคดทใชในการจดการปาชมชนคอ “การยดตามหลกคาสอนตามพระพทธศาสนาและสานกรกบานเกด” และชมชนมความเชอเรองผชมชนจงไดนามาเปนกศโลบายทชวยในการรกษาปาไมควบคกบการรกษาปาทเปนรปธรรมของชมชนดวยเชนพธกรรมการบวชปาและพธกรรมการสบชะตาปาและการจดการปาชมชนบานแมเจดยใหมมพฒนาการจดการปาชมชนของบานแมเจดยใหมได 3 ชวงไดแกชวงเรมตนการจดการทรพยากรปาไม (พ.ศ. 2535-2542) ชวงความเปลยนแปลงและการขยายพนทจดการทรพยากรปาไม (พ.ศ. 2543-2550)และชวงพนทตนแบบและเครอขายชมชนบานแมเจดย (พ.ศ. 2551-2555)ปญหาและอปสรรคในการจดการปาชมชนบานแมเจดยใหมพบวาเกดปญหาการไมเขาใจของชาวบานกบชาวบานทเสยผลประโยชนตลอดนายทนทเสยประโยชนจากการจางคนทาไรเลอนลอยตามไหลเขาและปญหาจากการขาดทนทรพยถอวาเปนปจจยสาคญในการอนรกษปาไมเพราะทนทรพยเปนตวแปรสาคญในการแบงเบาภาระในการอนรกษปาไมไดเปนอยางดทงนไดแนวทางในการแกไขปญหาแบบองครวมคอตองอาศยความรวมมอจากชาวบานจงจะเปนแนวทางทสามารถแกปญหาไดกลาวคอ “ปญหาทเกดขนไมใชปญหาของผใดผหนงแตเปนปญหาทางสงคมการทเราจะมอบภาระใหองคกรใดองคกรหนงแกไขยอมจะไมเกดประสทธผลโดยแทดงนนเมอทกคนเปนสวนหนงของสงคมเมอมปญหาเกดขนทกคนในสงคมกจะตองรวมมอรวมแรงรวมใจกนแกปญหา” ผลสาเรจในการจดการปาชมชนคอชาวบานในชมชนเหนคณคาของทรพยากรธรรมชาตและเขารวมกจกรรมเพมมากขนการกลบมาของสตวนาสตวปาและพชพนธรวมทงเปนหมบานตนแบบศนยเรยนรของเครอขายศนยเรยนรการจดการทรพยากรโดยชมชนจงหวดเชยงรายเปนชมชนในจงหวดเชยงรายทสนใจเรองการอนรกษมาเรยนรประสบการณแนวทางการอนรกษไดรบการสนบสนนจากทงภาครฐและเอกชนในการจดทากจกรรมการอนรกษทรพยากรปา จกรพงษ พวงงามชน และคณะ (2556) ไดทาการศกษาเรอง การพฒนารปแบบการมสวนรวมของประชาชนในการจดการปาชมชน : กรณศกษาบานทาปาเปาตาบลทาปลาดกอาเภอแมทาจงหวดลาพน ผลการศกษาชาวบานมประวตการมสวนรวมในการจดการปาในระดบหนงผานมตของวฒนธรรมประเพณพธกรรมและความเชอตางๆกอใหเกดกจกรรมการอนรกษทรพยากรอยางตอเนองในภาพรวมชาวบานมสวนรวมในการจดการปาชมชนในระดบปานกลาง (x =3.58) การพฒนาการมสวนรวมขนเหนคณคา (A) พบวาผลของการทาลายปาในอดตทาใหปจจบนชาวบานหนมาฟนฟปาดวยกจกรรมตางๆอยางจรงจงซงในอนาคตชาวบานตองการสงเสรมและเผยแพรความรความเขาใจเกยวกบประโยชนของปาชมชนและทรพยากรธรรมชาตแกประชาชนทวไปและกลมเยาวชนใหมากขนในขนปฏสมพนธ (I) ชมชนไดระบและจดลาดบความสาคญโครงการในอนาคตเพอสงเสรมการจดการปาชมชนใหประสบผลสาเรจดยงขนและขนควบคม (C) จากโครงการดงกลาวชาวบานไดรวมกนวาง

46

แผนการดาเนนงานและหาผรบผดชอบในแตละโครงการอยางชดเจนสาหรบการประเมนผลการพฒนาการมสวนรวมพบวาชาวบานเขามามสวนรวมในการตดสนใจกอนและหลงการพฒนาไมแตกตางกนสวนดานการดาเนนงานการรบผลประโยชนและการประเมนผลชาวบานเขามามสวนรวมมากขนหลงจากการพฒนาการมสวนรวม วระศกด กราปญจะ(2554) ไดทาการศกษาเรอง รปแบบการจดการการทองเทยวเชงนเวศในพนทปาชมชนบานอาวทาเลน - บานทาพรตาบลเขาทองอาเภอเมองจงหวดกระบการวจยครงนมวตถประสงคเพอ (1) ศกษาบรบทชมชนและปาชมชนบานอาวทาเลน - บานทาพรตาบลเขาทองอาเภอเมองจงหวดกระบ (2) ศกษาหลกเกณฑกฎกตกาทเหมาะสมตอการทองเทยวเชงนเวศในพนทปาชมชนบานอาวทาเลน - บานทาพรตาบลเขาทองอาเภอเมองจงหวดกระบ (3) ศกษาแนวทางการจดการทองเทยวเชงนเวศในพนทปาชมชนบานอาวทาเลน - บานทาพรตาบลเขาทองอาเภอเมองจงหวดกระบ (4) ศกษารปแบบกจกรรมการทองเทยวและแนวทางพฒนาการทองเทยวเชงนเวศในพนทปาชมชนบานอาวทาเลน - บานทาพรตาบลเขาทองอาเภอเมองจงหวดกระบเพอใหเกดความยงยนและ (5) ศกษาปญหาอปสรรคและขอเสนอแนะของชมชนในการจดการการทองเทยวเชงนเวศในพนทปาชมชนบานอาวทาเลน - บานทาพรตาบลเขาทองอาเภอเมองจงหวดกระบ วธการศกษากระทาโดยการเกบขอมลทงเชงปรมาณและเชงคณภาพควบคกนไป โดยใชแบบสอบถาม แบบสมภาษณ การสงเกต ตลอดจนการสนทนากบผนาชมชน ผร ผอาวโส จากนนนาขอมลทไดมาจดลาดบความสาคญตามประเดนทวางไวและนาขอมลมาวเคราะหใชสถตพรรณาและคารอยละ มผลสรปไดดงน

ในการศกษาครงนใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพประชากรและกลมตวอยาง 2 กลมดงนกลมท 1 นายกองคการบรหารสวนตาบลรองนายกองคการบรหารสวนตาบลสมาชกองคการบรหารสวนตาบลกานนผใหญบานคร/อาจารยผประกอบการทองเทยวในเขตพนทตาบลและคณะกรรมการปาชมชนรวม 40 คนกลมท 2 กลมอนรกษทรพยากรธรรมชาตในเขตพนทตาบลจานวน 72 คนเครองมอทใชในการศกษาแบบสมภาษณเชงลกและการประชมระดมความคดเหนราษฎรวเคราะหเนอหาการสมภาษณและการประชมระดมความคดเหนประกอบกนเปนการสงเคราะหขอมลเพอหาความสมพนธตอบวตถประสงคการวจย

ผลการศกษาพบวา (1) ปาชมชนบานอาวทาเลน - บานทาพรตาบลเขาทองอาเภอเมองจงหวดกระบมศกยภาพเหมาะสมตอการทองเทยวเชงนเวศแตขาดการมสวนรวมของชมชน (2) การกาหนดหลกเกณฑกฎกตกาควรใหชมชนมสวนรวมตงแตระดบหมบานตาบลและออกเปนขอบญญตตาบลเพอบงคบใชใหครอบคลมทกดาน (3) การบรหารจดการปาชมชนควรบรหารจดการในรปแบบคณะกรรมการปาชมชนโดยมผแทนของหมบานเปนคณะกรรมการปาชมชน (4) รปแบบกจกรรมควรเกยวเนองประเพณทองถนหรอการประกอบอาชพของชมชนการพฒนาควรพฒนาในดานการจดการ

47

การทองเทยวดานความรในทองถนดานเครอขายการทองเทยวดานการประชาสมพนธและดานความปลอดภยและสงอานวยความสะดวกและ (5) ปญหาอปสรรคและขอเสนอแนะชมชนขาดการมสวนรวมควรสงเสรมใหความรดานการทองเทยวเชงนเวศและการจดการปาชมชน

บญลอ อองตว (2552) ไดทาการศกษาเรอง การมสวนรวมของประชาชนในการอนรกษทรพยากรปาไม ในเขตอทยานแหงชาตถาปลา – นาตกผาเสอ อาเภอเมองแมฮองสอน ผลการศกษาพบวา ความรความเขาใจของประชาชนทง 4 กลมชนเผา ในการอนรกษทรพยากรปาไมอยในระดบมาก ทงนเพราะประชาชนไดรบขอมล ขาวสารจากสอวทย และผนาชมชนมากทสด ซงความรความเขาใจดงกลาว เกดผลกระทบโดยตรงตอประชาชน เชน ภยแลง อทกภย ภาวะขาดแคลนนาในฤดแลงและอน ๆ ซงเปนผลจาการตดไมทาลายปาของพวกเขาเอง ในเรองการมสวนรวมของประชาชนในการอนรกษทรพยากรปาไม ผลการศกษาระดบการมสวนรวมตามขนตอนตาง ๆ พบวา กลมชนเผาเหลานนมระดบการมสวนรวมปานกลาง โดยทกลมชนเผาเหลานรใหความสาคญกบการประกอบอาชพของตนมากกวา จงไมสามารถเขารวมกจกรรมมากนน สาหรบปจจยตาง ๆ ทมผลตอการมสวนรวมของประชาชนในการอนรกษทรพยากรปาไม ประกอบดวย ชาตพนธ อาย การศกษา การไดรบขอมลขาวสารเกยวกบการอนรกษทรพยากรปาไมเปนปจจยทมผลตอการมสวนรวมของประชาชนในการอนรกษทรพยากรปาไม ในเขตอทยานแหงชาตถาปลา – นาตกผาเสอ อยางมนยยะสาคญทางสถตทระดบ 0.5 สวนปจจยทเกยวของกบระยะเวลาทอยอาศยในชมชนและความรความเขาใจในการอนรกษเปนปจจยทไมมผลตอการมสวนรวมของประชาชนในการอนรกษทรพยากรปาไม นอกจากนยงพบวา จานวนครงในการใหขอมลขาวสารเรองการอนรกษทรพยากรป าไมแกประชาชนเปนปจจยสาคญตอการมสวนรวมของประชาชนอยางเหนไดชดซงเจาหนาทของรฐหรอผทเกยวของตองใหความสนใจมากขน สวนปจจยอน ๆ ไมวาจะเปนกลมชาตพนธ อาย การศกษา ความร ความเขาใจและระยะเวลาทอยในพนทเปนสวนหนงในการสรางความแตกตางในการเขามามสวนรวมในการอนรกษทรพยากรปาไมของประชาชน เจาหนาทรฐและผมหนาทเกยวของไมควรแบงแยกหรอเลอกปฏบตในการอนรกษทรพยากรปาไม ซงอาจทาใหเกดขอขดแยงและแยงชงทรพยากรกนได ดงนน การอนรกษทรพยากรปาไมของกลมชนเผาและจะตองดาเนนการอยางตอเนองและตอกยาเพอใหเกดความรความเขาใจในการอนรกษมากขน

กชมนฤทธเดชและคณะ (2557)ทาการศกษาวจยเกยวกบปาเวน: จารตรกษาปาของชมชนควนโสการวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาความเปนมาของปาเวนและจารตในการใชประโยชนจากปาของชมชนควนโสอาเภอควนเนยงจงหวดสงขลาใชวธวจยเชงคณภาพการสมภาษณแบบเจาะลกจากผนาชมชนจานวน 7 คนและการสนทนากลมรวมกบชาวบานชมชนควนโสจานวน 10 คนผลการวจยพบวาปาเวนของชมชนควนโสเปนแหลงทรพยากรทสาคญชมชนมวถชวตผ กพนกบปาใน

48

ทกๆดานอาทเปนแหลงอาหารการประกอบอาชพการสรางทอยอาศยและเปนสถานทพกผอนหยอนใจปาเวนจงเปรยบเสมอนชวตของชมชนเพราะเปนแหลงพงพงของระหวางชมชนดวยเหตนจงเกดเปนจารตรกษปากลาวคอชมชนไมตดไมเสมดจนกวาจะโตเตมทหรอโตไดขนาดทตองการนาไปใชประโยชนปาเวนไดรบการดแลจากคนในชมชนเปนการใชภมปญญาในการจดการทรพยากรและการใชประโยชนควบคไปกบการอนรกษเพอใหปามความอดมสมบรณมความยงยนทางธรรมชาตอยางไรกตามเมอความเจรญและการจดการจากหนวยงานของรฐเขามาสชมชนควนโสทาใหชมชนควนโสใชประโยชนจากปาเวนไดลดนอยลงแตปาถกทาลายมากขนจากกลมนายทนทลกลอบตดไมไปใชในอตสาหกรรมโรงงานชมชนซงเปนเจาของทรพยากรกลบไมรสกถงความเปนเจาของเนองจากคดวาปาเวนไมใชของชมชนอกตอไปดวยเหตนจารตรกษาปาจงจางหายไปจากชมชนในทสด

2.3.2 งานวจยเกยวกบการมสวนรวม กจจา โพแดน ( 2557) ทาการศกษาวจย เรอง“การมสวนรวมของผนาชมชนในการจดทา

แผนพฒนาทองถนของเทศบาลตาบลลาดยาว อาเภอลาดยาว จงหวดนครสวรรค” จากการศกษาพบวาการมสวนรวมของผนาชมชนในการจดทาแผนพฒนาทองถนของเทศบาลตาบลลาดยาว อาเภอลาดยาว จงหวดนครสวรรค ผนาชมชนมสวนรวมโดยภาพรวมอย ในระดบปานกลาง ( X = 3.32) เมอพจารณาเปนรายดาน พบวา การมสวนรวมดานการรบผลประโยชน อยในระดบมาก สวนดาน การมสวนรวมดานการตดสนใจ การมสวนรวมดานดาเนนการ และการมสวนรวมดานตดตามและประเมนผล อยในระดบปานกลาง เมอเปรยบเทยบการมสวนรวมของผนาชมชนในการจดทาแผนพฒนาทองถนของเทศบาลตาบลลาดยาว อาเภอลาดยาว จงหวดนครสวรรค จาแนกตามปจจยสวนบคคล ไดแก เพศ อาย สถานภาพ ระดบการศกษา รายได อาชพ และระยะเวลาทอาศยอยในเขตเทศบาล พบวา ผนาชมชนทม เพศ อาย สถานภาพ ระดบการศกษา รายได และระยะเวลาทอาศยอยในเขตเทศบาล ตางกน มสวนรวมในการจดทาแผนพฒนาทองถนของเทศบาลตาบลลาดยาว จงหวดนครสวรรค ไมแตกตางกน สวนผนาชมชนทมอาชพ ตางกน มสวนรวมในการจดทาแผนพฒนาทองถนของเทศบาลตาบลลาดยาว จงหวดนครสวรรค แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 ศรพร ชประสต และสชาต เชงทอง(2558) ศกษาการมสวนรวมของประชาชนในการอนรกษทรพยากรปาไมกรณศกษา : เขตหามลาสตวปาเขาพระแทว จงหวดภเกต การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาการมสวนรวมของประชาชนและเปรยบเทยบปจจยสวนบคคลทมผลตอการมสวนรวมเพอหาแนวทางทเหมาะสมในการสนบสนนใหประชาชนเขามามสวนรวมในการอนรกษทรพยากรปาไมโดยเกบขอมลดวยแบบสอบถามและการสนทนากลมประชาชนทอาศยอยรอบแนวเขตหามลาสตวปาเขาพระแทวระยะรศม 2 กโลเมตรจากการสมตวอยางแบบบงเอญจานวน 377 ตวอยางและวเคราะหขอมลดวยสถตพรรณนา, t-test, F-test, ANOVA, Scheffeผลการศกษาพบวา

49

การมสวนรวมของประชาชนในการอนรกษทรพยากรปาไมอยในระดบนอยและเปรยบเทยบปจจยสวนบคคลทมผลตอการมสวนรวมของประชาชนคอเพศระดบการศกษาระยะเวลาอาศยอยในพนทอาชพรายไดและแนวทางทเหมาะสมในการสนบสนนใหประชาชนเขามามสวนรวมคอ 1. เสรมสรางความเขมแขงขององคกรผนาชมชน 2. การประชาสมพนธขอมลขาวสารและกจกรรมใหประชาชนทราบ 3.การประสานงานหนวยงานภาครฐ 4. การศกษารปแบบวธการดาเนนงานดานการอนรกษปาไมทเหมาะสมและปฏบตได

เพชรอาไพ มงคลจรเดช และคณะ (2557) ศกษากระบวนการสรางการมสวนรวมของชมชน ในแผนฟนฟอนรกษปาตนนาลาธารและปาชมชนเขอนศรนครนทร การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทยการวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษากระบวนการสรางการมสวนรวมของชมชนและปญหาอปสรรคตลอดจนแนวทางการแกไขในกระบวนการสรางการมสวนรวมของชมชน ในแผนฟน ฟอนรกษปา ตนนาลาธารและปาชมชน เขอนศรนครนทร การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (กฟผ.) เปนการวจยเชงคณภาพ โดยใชวธการวจยปรากฏการณวทยา เกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร การสงเกตแบบไมมสวนรวม และการสมภาษณเชงลก ผบรหารเขอนศรนครนทร และพนกงานแผนกประชาสมพนธและชมชนสมพนธเขอนศรนครนทรจานวน 3 คน และผแทนจากชมชนทอาศยอยรอบเขอนศรนครนทรจานวน 5 คนผลการวจยพบวา กฟผ. ไดใหชมชนเขามามสวนรวมในทกขนตอนของการดาเนนการตามแผนฟนฟอนรกษปาตนนาลาธารและปาชมชน ซงประกอบดวย 5 ขนตอน ไดแก 1) การสรางความสมพนธและการศกษาชมชนเพอทาแผนททางสงคม 2) การใหความรแกชมชน 3) การวางแผน 4) การดาเนนงานตามแผน 5) การตดตามประเมนผล ปญหาอปสรรคในกระบวนการสรางการมสวนรวมของชมชน คอ ทศนคตในการมสวนรวมของชมชน ชมชนขาดความตระหนกในประโยชนของโครงการ ทศนคตและรปแบบการบรหารงานชมชนสมพนธและความรบผดชอบตอสงคมของ กฟผ. และการเลอกโครงการเพอตอบสนองความตองการของชมชนของ กฟผ.แนวทางการแกไขคอ การหาแนวรวมทมอทธพลกบชมชน การน าบคคลภายนอกมาใหความรและจดเวทเสวนารวมกบชมชน การใหชมชนเขามามสวนรวมในทกขนตอนของแผนงาน และการลงพนทดวยจตอาสาเพอสรางความสมพนธกบชมชนอยางตอเนอง

วเชยร บญระชยสวรรค(2555) ศกษาการมสวนรวมของชมชนในการจดการพนทปาในตาบลแมกก อาเภอขนยวม จงหวดแมฮองสอน ผลการศกษาสรปไดดงน

1) ประชาชนในชมชนมสวนรวมในการจดการพนทปาของตาบลแมกในทกขนตอน 2) ประชาชนในชมชนมสวนรวมในการจดการพนทปาทงดานการรวมคดและตดสนใจ

ดานการรวมวางแผนกาหนดกจกรรมดานการรวมทากจกรรมและดานการรวมตดตามประเมนผลมการปฏบตอยางสมาเสมอตอเนอง

50

3) การมสวนรวมของประชาชนในชมชนตอกจกรรมเชงวฒนธรรมทเกยวกบการจดการพนทปาในภาพรวมประชาชนมการปฏบตอยางสมาเสมอตอเนอง

4) กจกรรมเชงวฒนธรรมในการจดการพนทปาและการสนบสนนจากหนวยงานทเกยวของกบการจดการพนทปาเปนปจจยทมผลตอความสาเรจในการมสวนรวมในการจดการพนทปาของชมชนตาบลแมกอาเภอขนยวมจงหวดแมฮองสอน