ปฏปตตปจฉาวสชนา

คดลอกจาก http://www.geocities.com/Tokyo/Gulf/4126/poomun0001.html

- พระธรรมเจดย (จม พนธโล) ถาม - พระอาจารยมน ภรทตตเถร ตอบ

หนงสอ ปจฉา-วสชนา น ตามหลกฐานทบนทกไวในหนงสอฉบบเดมวา พระเดชพระคณพระธรรมเจดย (จม พนธโล) วดโพธสมภรณ อาเภอเมอง จงหวดอดรธาน เปนผปจฉาทานพระอาจารยมน ภรทตโต เปนผวสชนา มเนอหาสาระทควรแกการศกษาและปฏบตเปนอยางยง ฉะนน จงปรากฏวา ไดมผทมจตศรทธาจดพมพแจกเปนธรรมทานเนองในโอกาสตางๆตลอดมา แตกยงไมเพยงพอกบความตองการของผทสนใจใครในธรรมอยด

ในโอกาสน คณะผจดพมพไดมจตศรทธา จดพมพถวาย วดถายาว อาเภอนาพอง จงหวดขอนแกน จานวน 1,200 เลม เพอแจกเปนธรรมทานแดทานทสนใจใครในธรรมทงหลาย

คณะผจดพมพ 9 พฤษภาคม 2538

ปฏปตตปจฉาวสชนา (๑)

พระธรรมเจดย

ถามวา ผปฏบตศาสนาโดยมากปฏบตอยแคไหน?

พระอาจารยมน

ปฏบตอยภมกามาพจารกศลโดยมาก

พระธรรมเจดย

ทาไมจงปฏบตอยเพยงนน?

พระอาจารย อธยาศยของคนโดยมากยงกาหนดอยในกาม เหนวากามารมณทดเปนสข

มน สวนทไมดเหนวาเปนทกข จงไดปฏบตในบญกรยาวตถ มการฟงธรรม ใหทาน รกษาศล เปนตน หรอภาวนาบางเลกนอย เพราะความมงเพอจะไดสวรรคสมบต มนษยสมบต เปนตน กคงเปนภมกามาพจรกศลอยนนเอง เบองหนาแตกายแตกตายไปแลว ยอมถงสคตบาง ไมถงบาง แลวแตวบากจะซดไป เพราะไมใชนยตบคคล คอยงไมปดอบาย เพราะยงไมไดบรรลโสดาปตตผล

พระธรรมเจดย

กทานผปฏบตทดกวานไมมหรอ?

พระอาจารยมน

ม แตวานอย

พระธรรมเจดย

นอยเพราะเหตไร?

พระอาจารยมน

นอยเพราะกามทงหลายเทากบเลอดในอกของสตว ยากทจะละความยนดในกามได เพราะการปฏบตธรรมละเอยด ตองอาศยกายวเวก จตตวเวก จงจะเปนไปเพออปธวเวก เพราะเหตนแลจงทาไดดวยยาก แตไมเหลอวสย ตองเปนผเหนทกขจรงๆ จงจะปฏบตได

พระธรรมเจดย

ถาปฏบตเพยงภมกามาพจรกศล ดไมแปลกอะไร เพราะเกดเปนมนษยกเปนภมกามาพจรกศลอยแลว สวนการปฏบตจะใหดกวาเกากจะตองใหเลอนชนเปนภมรปาวจรหรออรปาวจรแลโลกอดร จะไดแปลกจากเกา?

พระอาจารยมน

ถกแลว ถาคดดคนนอกพทธกาล ทานกไดบรรลฌานชนสงๆกม คนในพทธกาล ทานกไดบรรลมรรคแลผล มพระโสดาบน แลพระอรหนต โดยมากนเรากไมไดบรรลฌานเปนอนสคนนอกพทธกาลไมได แลไมไดบรรลมรรคผลเปนอนสคนในพทธกาลไมได

พระธรรมเจดย

เมอเปนเชนนจกทาอยางไรด ?

พระอาจารยมน

ตองทาในใจใหเหนตามพระพทธภาษตทวา มตตาสขปรจจาคา ปสเส เจ วปล สข ถาวาบคคลเหนซงสขอนไพบลย เพราะบรจาคซงสขมประมาณนอยเสยไซร จเช มตตาสข ธโร สมปสส วปล สข บคคลผมปญญาเครองทรงไว เมอเลงเหนซงสขอนไพบลย พงละเสยซงสขมประมาณนอย

พระธรรมเจดย

สขมประมาณนอยไดแกสขชนดไหน?

พระอาจารยมน

ไดแกสขซงเกดแตความยนดในกามทเรยกวา อามสสข นแหละสขมประมาณนอย

พระธรรมเจดย

กสขอนไพบลยไดแกสขชนดไหน?

พระอาจารยมน

ไดแกฌาณ วปสสนา มรรค ผล นพพาน ทเรยกวานรามสสขไมเจอดวยกาม นแหละสขอนไพบลย

พระธรรมเจดย

จะปฏบตใหถงสขอนไพบลยจะดาเนนทางไหนด?

พระอาจารยมน

กตองดาเนนทางองคมรรค 8

พระธรรมเจดย

องคมรรค 8 ใครๆกร ทาไมถงเดนกนไมใครจะถก?

พระอาจารยมน

เพราะองคมรรคทง 8 ไมมใครเคยเดน จงเดนไมใครถก พอถกกเปนพระอรยเจา

พระธรรมเจดย

ทเดนไมถกเพราะเหตอะไร?

พระอาจารย เพราะชอบเดนทางเกาซงเปนทางชานาญ

มน

พระธรรมเจดย

ทางเกานนคออะไร?

พระอาจารยมน

ไดแกกามสขลลกานโยคแลอตตกลมถานโยค

พระธรรมเจดย

กามสขลลกานโยคนนคออะไร?

พระอาจารยมน

ความทาตนใหเปนผหมดมนตดอยในกามสขนแล ชอวากามสขลลกานโยค

พระธรรมเจดย

อตตกลมถานโยคไดแกทางไหน?

พระอาจารยมน

ไดแกผปฏบตผด แมประพฤตเครงครดทาตนใหลาบากสกเพยงไร กไมสาเรจประโยชนซง มรรค, ผล, นพพาน, นแหละเรยกวาอตตกลมถานโยค

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนทางทง 2 น เหนจะมคนเดนมากกวามชฌมาปฏปทาหลารอยเทา ?

พระอาจารยมน

แนทเดยว พระพทธเจาแรกตรสร จงไดแสดงกอนธรรมอยางอนๆ ทมาแลวในธมมจกกปปวตตนสตร เพอใหสาวกเขาใจ จะไดไมดาเนนในทางทง 2 มาดาเนนในทางมชฌมาปฏปทา

พระธรรมเจดย

องคมรรค 8 ทาไมจงยกสมมาทฎฐ ซงเปนกองปญญขนแสดงกอน สวนการปฏบตของผดาเนนทางมรรค ตองทาศลไปกอน แลวจงทาสมาธ แลปญญา ซงเรยกวาสกขาทง 3?

พระอาจารยมน

ตามความเหนของขาพเจาวาจะเปน 2 ตอน ตอนแรกสวนโลกยกศลตองทาศล สมาธ ปญญา เปนลาดบไป ปญญาทเกดขนยงไมเหนอรยสจทง 4 สงโยชน 3 ยงละไมได ขดของใจเพยงนเปนโลกย ตอนทเหนอรยสจแลวละสงโยชน 3 ได ตอนนเปนโลกตตร

พระธรรมเจดย

ศลจะเอาศลชนดไหน ?

พระอาจารยมน

ศลมหลายอยาง ศล 5 ศล 8 ศล 10 ศล 227 แตในทนประสงคศลทเรยกวา สมมาวาจา สมมากมมนโต สมมาอาชโว แตตองทาใหบรบรณ

พระธรรมเจดย

สมมาวาจา คออะไร?

พระอาจารยมน

มสาวาทา เวรมณ เวนจากพดเทจ ปสณาย วาจาย เวรมณ เวนจากพดคาหยาบ สมผปปลาปา เวรมณ เวนจากพดโปรยประโยชน

พระธรรมเจดย

สมมากมมนโต การงานชอบนนมกอยาง?

พระอาจารยมน

ม 3 อยาง คอ ปาณาตปาตา เวรมณ เวนจากฆาสตว อทนนาทานา เวรมณ เวนจากการลกทรพย อพรหมจรยา เวรมณ เวนจากอสทธรรมไมใชพรหมจรรย

พระธรรมเจดย

สมมากมมนโต ในทอนๆโดยมาเวน อพรหม สวนในมหาสตปฏฐานทาไมจงเวนกาเมสมจฉาจาร ?

พระอาจารยมน

ความเหนของขาพเจาวาททรงแสดงศล อพรหม เหนจะเปนดวยรบสงแกภกษ เพราะวาภกษเปน พรหมจารบคคลนน สวนในมหาสตปฏฐาน 4 กรบสงแกภกษเหมอนกน แตวาเวลานนพระองคเสดจประทบอยในหมชนชาวกร พวกชาวบานเหนจะฟงอยมาก ทานจงสอนใหเวน กามมจฉาจาร เพราะชาวบานมกเปนคนมค

พระธรรมเจดย

สมมาอาชโว เลยงชวตชอบ เวนจากมจฉาชพนนเปนอยางไร ?

พระอาจารยมน

บางแหงทานกอธบายไววา ขายสรายาพษ ศสตราวธ หรอขายสตวมชวตตองเอาไปฆาเปนตน เหลานแหละเปนมจฉาชพ

พระธรรมเจดย

ถาคนทไมไดขายของเหลานกเปนสมมาอาชโว อยางนนหรอ?

พระอาจารยมน

ยงเปนไปไมได เพราะวธโกงของคนมหลายอยางนก เชน คาขายโดยไมเชอ มการโกงตาชงตาเตง หรอเอารดเอาเปรยบอยางใดอยางหนงในเวลาทผชอเผลอหรอเขาไวใจ รวมความพดวาอธยาศยของคนทไมซอ คดเอารดเอาเปรยบผอน เหนแตจะไดสดแตจะมโอกาส จะเปนเงนหรอของกด ถงแมไมชอบธรรม สดแตจะได เปนเอาทงนน ขาพเจาเหนวาอาการเหลานกเปนมจฉาชพทงสน สมมาอาชโว จะตองเวนทกอยางเพราะเปนสงทคดคอมไดมาโดยไมชอบธรรม

พระธรรมเจดย

สมมาวายาโม ความเพยรชอบนนคอเพยรอยางไร?

พระอาจารยมน

สงวรปธาน เพยรระวงอกศลวตก 3 ทยงไมเกดไมใหเกดขน ปหานปธาน เพยร ละอกศลวตก 3 ทเกดขนแลวใหหายไป ภาวนาปธาน เพยรเจรญกศลทยงไมเกดขนแลวใหหายไป ภาวนาปธาน เพยรเจรญกศลทยงไมเกดใหเกดขน อนรกขนาปธาน เพยรรกษากศลทเกดแลวไวใหสมบรณ

พระธรรมเจดย

สมมาสต ระลกชอบนนระลกอยางไร

พระอาจารยมน

ระลกอยในสตปฎฐาน 4 คอ กายานปสสนา ระลกถงกาย เวทนานปสสนา ระลกถงเวทนา จตตานปสสนา ระลกถงจต ธมมานปสสนา ระลกถงธรรม

พระธรรมเจดย

สมมาสมาธ ความตงใจไวชอบ คอตงใจไวอยางไร จงจะเปนสมมาสมาธ?

พระอาจารยมน

คอตงไวในองคฌาณทง 4 ทเรยกวา ปฐมฌาณ ทตยฌาณ ตตยฌาณ จตตถฌาณ เหลานแหละ เปน สมมาสมาธ

พระธรรมเจดย

สมมาสงกปโป ความดารชอบนนดารอยางไร?

พระอาจารยมน

เนกขมมสงกปโป ดารออกจากกาม อพยาปาทสงกปโป ดารไมพยาบาท อวหสาสงกปโป ดารในความไมเบยดเบยน

พระธรรมเจดย

สมมาวายาโม กละอกศลวตก 3 แลว สมมาสงกปโป ทาไมจงตองดารอกเลา?

พระอาจารยมน

ตางกนเพราะ สมมาวายาโมนน เปนแตเปลยนอารมณ เชน จตทฟงซาน หรอเปนอกศลกเลกนกเรองเกาเสย มามสตระลกอยในอารมณทเปนกศลจงสงเคราะหเขาในกองสมาธ สวนสมมาสงกปโป มปญญาพจารณาเหนโทษของกาม เหนอานสงสของเนกขมมะ จงไดคดออกจากกามดวยอาการทเหนโทษหรอเหนโทษของพยาบาทวหงสา เหนอานสงสของเมตตากรณา จงไดคาดละพยาบาทวหงสา การเหนโทษแลเหนอานสงสเชนนแหละจงผดกบ สมมาวายาโม ทานจงสงเคราะหเขาไวในกองปญญา

พระธรรมเจดย

สมมาทฎฐ ความเหนชอบนนคอเหนอยางไร?

พระอาจารยมน

คอ เหนทกข สมทย นโรธ มรรค ทเรยกวา อรยสจ 4 ความเหนชอบอยางนแหละชอวา สมมาทฎฐ

พระธรรมเจดย

อรยสจ 4 นน มกจจะตองทาอะไรบาง?

พระอาจารยมน

ตามแบบทมมาในธรรมจกร มกจ 3 อยาง ใน 4 อรยสจ รวมเปน 12 คอ สจญาณ รวาทกข กจญาณ รวาจะตองกาหนด กตญาณ รวากาหนดเสรจแลว แลรวาทกขสมทยจะตองละ แลไดละเสรจแลว และรวาทกขนโรธจะตองทาใหเจงแลไดทาใหแจงเสรจแลว แลรวาทกขนโรธคามนปฏปทา จะตองเจรญ แลไดเจรญแลว นแหละเรยกวากจในอรยสจทง 4

พระธรรมเจดย

ทกขนนไดแกสงอะไร?

พระอาจารยมน

ขนธ 5 อายตนะ 6 ธาต 6 นามรป เหลานเปนประเภททกขสจ

พระธรรมเจดย

ทกขมหลายอยางนกจะกาหนดอยางไรถก?

พระอาจารยมน

กาหนดอยางเดยวกได จะเปนขนธ 5 หรอ อายตนะ 6 หรอธาต 6 นามรปอยางใดอยางหนงกได ไมใชวาจะตองกาหนดทละหลายอยาง แตวาผปฏบตควรจะรไวเพราะธรรมทงหลายเหลาน เปนอารมณของวปสสนา

พระธรรมเจดย

พระธรรมเจดย : การทจะเหนอรยสจกตองทาวปสสนาดวยหรอ?

พระอาจารยมน

ไมเจรญวปสสนา ปญญาจะเกดอยางไรได เมอปญญาไมมจะเหนอรยสจทง 4 อยางไรได แตทเจรญวปสสนากนอย ผทอนทรยออนยงไมเหนอรยสจทง 4 เลย

พระธรรมเจดย

ขนธ 5 ใครๆกรทาไมจงกาหนดทกขไมถก?

พระอาจารยมน

รแตชอ ไมรอาการขนธตามความเปนจรง เพราะฉะนนขนธ 5 เกดขนกไมรวาเกด ขนธ 5 ดบไปกไมรวาดบ แลขนธมอาการสนไปเสอมไปตามความเปนจรงอยางไรกไมทราบทงนน จงเปนผหลงประกอบดวยวปลาส

คอไมเทยงกเหนวาเทยง เปนทกขกเหนวาเปนสข เปนอนตตากเหนวาเปนอตตาตวตน เปนอสภไมงามกเหนวาเปนสภะงาม เพราะฉะนนพระพทธเจาจงทรงสงสอนสาวก ทมาแลวในมหาสตปฎฐานสตร ใหรจกขนธ 5 แลอายตนะ 6 ตามความเปนจรงจะไดกาหนดถก

พระธรรมเจดย

ขนธ 5 คอ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณนนมลกษณะอยางไร เมอเวลาเกดขนแลดบไปจะไดร?

พระอาจารยมน

รปคอ ธาตดน 19 นา 12 ลม 6 ไฟ 4 ชอวามหาภตรป เปนรปใหญแลอปาทายรป 24 เปนรปทละเอยด ซงอาศยอยในมหาภตรป 4 เหลานชอวารป แตจะแจงใหละเอยดกมากมาย เมออยากทราบใหละเอยด กจงไปดเอาในแบบเถด

พระธรรมเจดย

กเวทนานนไดแกสงอะไร?

พระอาจารยมน

ความเสวยอารมณ ซงเกดประจาอยในรปนแหละ คอบางคราวกเสวยอารมณเปนสข บางคราวกเสวยอารมณกเปนทกข บางคราวกไมทกข ไมสข นแหละเรยกวา เวทนา 3 ถาเตมโสมนสโทมนส กเปนเวทนา 5

พระธรรมเจดย

โสมนสโทมนสเวทนา ดเปนชอของกเลส ทาไมจงเปนขนธ?

พระอาจารยมน

เวทนาม 2 อยาง คอ กายกะเวทนาๆ ซงเกดทางกาย 1 เจตสกเวทนาๆ ซงเกดทางใจ 1 สขเวทนาเสวยอารมณเปนสข ทกขเวทนาเสวยอารมณเปนทกข 2 อยางนเกดทางกาย โสมนส โทมนส อทกขมสขเวทนา 3 อยางนเกดทางใจ ไชกเลส คอเชนกบบางคราวอยดๆกมความสบายใจ โดยไมไดอาศยความรกความชอบกม หรอบางคราวไมอาศยโทสะหรอปฏฆะ ไมสบายใจขนเอง เชนคนเปนโรคหวใจหรอโรคเสนประสาทกม อยางนเปนขนธแท ตองกาหนดรวาเปนทกข เมอเวทนาอยางใดอยาง

หนงปรากฎขน นนแหละเปนความเกดขนแหงเวทนา เมอเวทนาเหลานนดบหายไป เปนความดบไปแหงเวทนา นแหละเปนขนธแท เปนประเภททกขสจ

พระธรรมเจดย

เวทนานนอาศยอะไรจงเกดขน?

พระอาจารยมน

อาศยอายตนะภายใน 6 ภายนอก 6 วญญาณ 6 กระทบกนเขา ชอวาผสสะ เปนทเกดแหงเวทนา

พระธรรมเจดย

อายตนะภายใน 6 ภายนอก 6 วญญาณ 6 ผสสะ 6 เวทนาทเกดแตผสสะ 6 กไมใชกเลส เปนประเภททกขทงนนไมใชหรอ?

พระอาจารยมน

ถกแลว

พระธรรมเจดย

แตทาไมคนเราเมอเวลาตาเหนรป หไดยนเสยง จมกไดดมกลน ลนไดลมรสหรอถกตองโผฏฐพพะดวยกาย รรบอารมณดวยใจ กยอมไดเวทนาอยางใดอยางหนงไมใชหรอ กอายตนะแลผสสเวทนากไมใชกเลส แตทาไมคนเราจงเกดกเลสและความอยากขนไดเลา?

พระอาจารยมน

เพราะไมรวาเปนขนธแลอายตนะ แลผสสเวทนา สาคญวาเปนผเปนคนเปนจรงเปนจง จงไดเกดกเลสและความอยาก เพราะฉะนนพระพทธเจาจงทรงแสดงไวในฉกกะสตรวา บคคลเมอสขเวทนาเกดขน กปลอยใหรานสยตามนอน ทกขเวทนาเกดขน กปลอยใหปฏฆานสยตามนอน อทกขมสขเวทนาเกดขน กปลอยใหอวชชานสยตามนอน การทาทสดแหงทกขในชาตน ไมใชฐานะทจะมไดเปนได ถาบคคลเมอเวทนาทง 3 เกดขนกไมปลอยใหอนสยทง 3 ตามนอน การทาทสดแหงทกขในชาตนมฐานะทมไดเปนได นกเทากบตรสไวเปนคาตายตวอยแลว

พระธรรมเจดย

จะปฏบตอยางไรจงจะไมใหอนสยทง 3 ตามนอน

พระอาจารยมน

กตองมสตทาความรสกตวไว แลมสมปชญญะ ความรรอบคอบในอายตนะ แลผสสเวทนาตามความเปนจรงอยางไร อนสยทง 3 จงจะไมตามนอน สมดวยพระพทธภาษตในโสฬสปญหาท 1 ตรสตอบอชตะมานพวา สต เตส นวารณ สตเปนทดจทานบเครองปดกระแสเหลานน ปญา เยเตปถยยเร กระแสเหลานนอนผปฏบตจะละเสยไดดวยปญญา แตในทนนทานประสงคละตณหา แตอนสยกบตณหาหเปนกเลสประเภทเดยวกน

พระธรรมเจดย

เวทนาเปนขนธแทเปนทกขสจไมใชกเลส แตในปฏจจสมปบาท ทาไมจงม เวทนาปจจยตณหา เพราะเหตอะไร?

พระอาจารยมน

เพราะไมรจกเวทนาตามความเปนจรง เมอเวทนาอยางใดอยางหนงเกดขน เวทนาทเปนสขกชอบเพลดเพลนอยากได หรอใหคงอยไมใหหายไปเสย เวทนาทเปนทกขไมดมมา กไมชอบประกอบดวยปฏฆะอยากผลกไสไลขบใหหายไปเสย หรออทขมสขเทนา ทมมากไมร อวชชานสยจงตามนอน สมดวยพระพทธภาษตในโสฬสปญหาท 13 ทอทยะมานพทลถามวา กถ สตสส จรโตวญญาณ อปรชฌต เมอบคคลประพฤตมสตอยางไร ปฏสนธ วญญานจงจะดบ ตรสตอบวา อชฌตตจ พหทธา จ เวทน นาพนนทโต เมอบคคลไมเพลดเพลนยง ซงเวทนาทงภายในแลภายนอก อว สตสส จรโต วญญาณ อปรชฌต ประพฤตมสตอยอยางน ปฏสนธวญญาณจงจะดบ

พระธรรมเจดย

เวทนาอยางไรชอวาเวทนาภายนอก เวทนาอยางไรชอวาเวทนาภายใน

พระอาจารยมน

เวทนาทเกดแตจกขสมผส โสตะสมผส ฆานะสมผส ชวหาสมผส กายสมผส 5 อยาง นชอวา เวทนาทเปนภายนอก เวทนาทเกดในฌาน เชน ปตหรอสขเปนตน ชอวาเวทนาภายในเกดแตมโนสมผส

พระธรรม ปตแลสขกเปนเวทนาดวยหรอ?

เจดย

พระอาจารยมน

ปตแลสขนนเกดขนเพราะความสงบ อาศยความเพยรของผปฏบต ในครมานนทสตร อานาปานสต หมวดท 5 กบท 6 ทานสงเคราะหเขาในเวทนานปสสนาสตปฎฐาน เพราะฉะนนปตแลสขจงจดเปนเวทนาภายในได

พระธรรมเจดย

ทเรยกวา นรามสเวทนา เสวยเวทนาไมมอามส คอไมเจอกามคณ เหนจะเปนเวทนาทเกดขนจากจตทสงบนเอง แตถาเชนนนความยนดใน รป, เสยง, กลน, รส, โผฎฐพพะ ทเรยกวากามคณ 5 เวทนาทเกดคราวนน กเปนอามสเวทนา ถกไหม?

พระอาจารยมน

ถกแลว

พระธรรมเจดย

สวนเวทนาขาพเจาเขาใจดแลว แตสวนสญญาขนธ ความจารป จาเสยง จากลน จารส จาโผฏฐพพะ จาธมมารมณ 6 อยางน มลกษณะอยางไร เมอรป สญญาความจารปเกดขนนน มอาการเชนไร แลเวลาทความจารปดบไป มอาการเชนไร ขาพเจาอยากทราบ เพอจะไดกาหนดถก?

พระอาจารยมน

คอเราไดเหนรปคน หรอรปของอยางใดอยางหนงแลวมานกขน รปคนหรอรปของเหลานนกมาปรากฎขนในใจ เหมอนอยางไดเหนจรงๆ นเรยกวาความจารป

พระธรรมเจดย

ยงไมเขาใจด ขอใหชตวอยางใหขาวอกสกหนอย?

พระอาจารยมน

เชนกบเมอเชานเราไดพบกบคนทรจกกนหรอไดพดกน ครนคนนนไปจากเราแลว เมอเรานกถงคนนน รปรางคนนนกปรากฎชดเจนเหมอนเวลาทพบกน หรอไดเหนของสงใดสงหนงไว เมอเวลานกขนกเหนสงนนชดเจน เหมอนอยางเวลาทเหนรวมเปนรป 2 อยาง คอ อปาทนนกรป รปทมวญญาณ เชน รปคน หรอรปสตว อนปาทนนกรป รปทไมม

วญญาณครอง ไดแกสงของตางๆหรอตนไมดนหนกรวด

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนคนเปนกเปนรปทมวญญาณ คนตายกเปนรปทไมมวญญาณ อยางนนหรอ?

พระอาจารยมน

ถกแลว นาสลดใจ ชาตเดยวเปนได 2 อยาง

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนสญญากเปนเรองของอดตทงนน ไมใชปจจบน?

พระอาจารยมน

อารมณนนเปนอดต แตเมอความจาปรากฎขนในใจ เปนสญญาปจจบนนแหละเรยกวาสญญาขนธ

พระธรรมเจดย

ถาไมรจกสญญา เวลาทความจารปคนมาปรากฎขนในใจ กไมรวาสญญาของตวเอง สาคญวาเปนคนจรงๆ หรอความจารปทไมมวญญาณมาปรากฎขนในใจ กไมรวาสญญา สาคญวาเปนสงเปนของจรงๆ เมอเปนเชนนจะมโทษอยางไรบาง ขอทานจงอธบายใหขาพเจาเขาใจ?

พระอาจารยมน

มโทษมาก เชนนกถงคนทรก รปรางของคนทรกกมาปรากฎกบใจ กามวตกทยงไมเกด กจะเกดขน ทเกดขนแลวกจะงอกงาม หรอนกถงคนทโกรธกน รปรางของคนทโกรธกนนนกมาปรากฎชดเจนเหมอนไดเหนจรงๆ พยาบาทวตกทยงไมเกดกจะเกดขน ทเกดขนแลวกจะงอกงาม หรอนกถงสงของทสวยๆงามๆ รปรางสงของเหลานนกมาปรากฎในใจ เกดความชอบใจบาง แหละอยาไดบาง เพราะไมรวาสญญาขนธของตวเอง สญญาวาสงทงปวงเปนจรงเปนจงไปหมด ทแทกเหลวทงนน

พระธรรมเจดย

กความเกดขนแหงสญญามลกษณะอยางไร?

พระอาจารยมน

เมอความจารปอยางใดอยางหนงมาปรากฎในใจ เปนความเกดขนแหงความจารป เมอความจารปเหลานนดบหายไปจากใจ เปนความดบไป

แหงความจารป

พระธรรมเจดย

ความจาเสยงนน มลกษณะอยางไร?

พระอาจารยมน

เชนเวลาเราฟงเทศน เมอพระเทศนจบแลวเรานกขนไดวาทานแสดงวาอยางนนๆ หรอมคนมาพดเลาเรองอะไรๆใหเราฟง เมอเขาพดเสรจแลวเรานกขนจาถอยคานนได นเปนลกษณะของความจาเสยง เมอความจาเสยงปรากฎขนในใจ เปนความเกดขนแหงความจาเสยง เมอความจาเสยงเหลานนดบหายไปจากใจ เปนความดบไปแหงสททสญญา

พระธรรมเจดย

คนธสญญาความจากลนมลกษณะอยางไร?

พระอาจารยมน

เชนกบเราเคยไดกลนหอมดอกไมหรอนาอบ หรอกลนเหมนอยางใดอยางหนงไว เมอนกขนกจากลนหอมกลนเหมนเหลานนได นเปนความเกดขนของความจากลน เมอความจากลนเหลานนหายไปจากใจ เปนความดบไปแหงคนธสญญา

พระธรรมเจดย

รสสญญาความจารสนนมลกษณะอยางไร?

พระอาจารยมน

ความจารสนน เมอเรารบประทานอาหารมรสเปรยว หวาน จด เคม หรอขมเปนตน เมอรบประทานอาหารเสรจแลว นกขนกจารสเหลานนได อยางนเรยกวา ความจารส เมอความจารสปรากฎขนใจใน เปนความเกดขนแหงรสสญญา เมอความจารสเหลานนดบหายไปจากใจ เปนความดบไปแหงรสสญญา

พระธรรมเจดย

โผฎฐพพะสญญามลกษณะอยางไร?

พระอาจารยมน

ความจาเครองกระทบทางกาย เชนเราเดนไปเหยยบหนาม ถกหนามยอก หรอถกตองเยนรอนออนแขงอยางใดอยางหนง เมอนกขนจาความถกตองกระทบกายเหลานนได ชอวาโผฏฐพพะสญญา

พระธรรมเจดย

เชนเมอกลางวนนเราเดนไปถกแดดรอนจด ครนกลบมาถงบาน นกถงทไปถกแดดมานน กจาไดวาวนนนเราไปถกแดดมานน กจดไดวาวนนนเราไปถกแดดรอน อยางนเปนโผฏฐพพะสญญาถกไหม?

พระอาจารยมน

ถกแลว สงใดสงหนงมากระทบถกตองทางกาย เมอเราคดถงอารมณเหลานน จาไดเปนโผฏฐพพะสญญาทงนน เมอความจาโผฏฐพพะเกดขนในใจ มความเกดขนแหงโผฏฐพพะสญญา เมอความจาเหลานนดบหายไปจากใจ เปนความดบไปแหงโผฏฐพพสญญา

พระธรรมเจดย

ธมมสญญามลกษณะอยางไร?

พระอาจารยมน

ธมมสญญาความจาธมมารมณนนละเอยดยงกวาสญญา 5 ทไดอธบายมาแลว

พระธรรมเจดย

ธมมารมณนนไดแกสงอะไร?

พระอาจารยมน

เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ 3 อยางน ชอวาธมมารมณ เชนเราไดเสวยเวทนาทเปนสขหรอทเปนทกขไว แลเวทนาเหลานนดบไปแลว นกขนจาไดอยางน ชอวาความจาเวทนา หรอเคยทองบนอะไรๆ จะจาไดมากกตามหรอจาไดนอยตาม เมอความจาเหลานนดบไปพอนกขนถงความจาเกากมาเปนสญญาปจจบนขน อยางนเรยกวาความจาสญญา หรอเราคดนกเรองอะไรๆขนเองดวยใจ เมอความคดเหลานนดบไป พอเรานกถงเรองทเคยคดเอาไวนน กจาเรองนนได นเรยกวาความจาสงขารขนธ ความจาเรองราวของเวทนา สญญา สงขารเหลานแหละชอธมมสญญา ความจาธมมารมณ เมอความจาธมมารมณมาปรากฎขนใน

ใจ เปนความเกดขนแหงธมมสญญา เมอความจาธมมารมณเหลานนดบหายไปจากใจ เปนความดบไปแหงธมมสญญา

พระธรรมเจดย

แหมชางซบซอนกนจรงๆ จะสงเกตอยางไรถก?

พระอาจารยมน

ถายงไมรจกอาการขนธ กสงเกตไมถก ถารจกแลว กสงเกตไดงาย เหมอนคนทรจกตวแลรจกชอกน ถงจะพบหรอเหนกนมากๆ คนกรจกไดทกๆคน ถาคนทไมเคยรจกตวหรอรจกชอกนมาแตคนเดยวกไมรจกวา ผนนคอใคร สมดวยพระพทธภาษตในคหฏฐกสตรหนา 395 ทวา สญ ปรยา วตเรยย โอฆ สาธชนมากาหนดรอบรสญญาแลวจะพงขามโอฆะ

พระธรรมเจดย

สงขารขนธคออะไร?

พระอาจารยมน

สงขารขนธคอความคดความนก

พระธรรมเจดย

สงขารขนธเปนทกขสจหรอเปนสมทย?

พระอาจารยมน

เปนทกขสจ ไมใชสมทย

พระธรรมเจดย

กสงขารขนธตามแบบอภธมมสงคะ ทานแจกไววา มบาปธรรม 14 โสภณเจตสก 25 อญญสมนา 13 รวมเปนเจตสก 52 ดวงนน ดมทงบญทงบาป และไมใชบญไมใชบาปปนกน ทาไมจงเปนทกขสจอยางเดยว ขาพเจาฉงนนก?

พระอาจารยมน

อญญสมนา 13 ยกเวทนาสญญาออกเสย 2 ขนธ เหลออย 11 นแหละเปนสงขารขนธแท จะตองกาหนดรวาเปนทกข สวนบาปธรรม 14 นน

เปนสมทยอาศยสงขารขนธเกดขน เปนสวนปหาตพพธรรมจะตองละ สวนโสภณเจตสก 25 นน เปนภาเวตพพธรรมจะตองเจรญ เพราะฉะนนบาปธรรม 14 กบโสภณเจตสก 25 ไมใชสงขารแท เปนแตอาศยสงขารขนธเกดขน จงมหนาทจะตองละแลตองเจรญความคดความนกอะไรๆ ทมาปรากฎขนในใจ เปนความเกดแหงสงขารขนธ ความคดความนกเหลานนดบหายไปจากใจ กเปนความดบไปแหงสขารขนธ

พระธรรมเจดย

วญญาณขนธทรทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ 6 อยางน มลกษณะอยางไรและเวลาทเกดขนแลดบไปมอาการอยางไร?

พระอาจารยมน

คอ ตา 1 รป 1 กระทบกนเขา เกดความรทางตา เชนกบเราไดเหนคนหรอสงของอะไรๆ กรไดคนนนคนน หรอสงนนสงน ชอวาจกขวญญาณ เมอรปมาปรากฎกบตา เกดความรทางตาเปนความเกดขนแหงจกขวญญาณ เมอความรทางตาดบหายไปเปนความดบไปแหงจกขวญญาณ หรอความรทางห รกลนทางจมก รรสทางลน รโผฎฐพพะทางกายมาปรากฎขน กเปนความเกดแหงโสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ เมอความรทางห จมก ลน กาย หายไป กเปนความดบไปแหงโสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ เมอใจกบธมมารมณมากระทบกนเขาเกดความรทางใจเรยกวามโนวญญาณ

พระธรรมเจดย

ใจนนไดแกสงอะไร?

พระอาจารยมน

ใจนนเปนเครองรบธมมารมณใหเกดความรทางใจ เหมอนอยางตาเปนเครองรบรปใหเกดความรทางตา

พระธรรมเจดย

รเวทนา รสญญา รสงขารนน รอยางไร?

พระอาจารยมน

รเวทนานน เชน สขเวทนาเปนปจจบนเกดขน กรวาเปนสข หรอทกขเวทนาเกดขน กรวาเปนทกข อยางแลรเวทนา หรอสญญาใดมาปรากฎขนในใจ จะเปนความจารปหรอความจาเสยงกด กรสญญานน อยางนเรยกวารสญญาหรอความคดเรองอะไรๆขน กรไปในเรองนนอยางน รสงขาร ความรเวทนา สญญา สงขาร 3 อยางน ตองรทางใจ เรยกวามโนวญญาณ

พระธรรมเจดย

มโนวญญาณความรทางใจกเหมอนกนกบธรรมสญญา ความจาธมมารมณอยางนนหรอ เพราะนกรวาเวทนา สญญา สงขาร นนกจาเวทนา สญญา สงขาร?

พระอาจารยมน

ตางกน เพราะสญญานนจาอารมณทลวงแลว แตตวสญญาเองเปนสญญาปจจบน สวนมโนวญญาณนนรเวทนา สญญา สงขาร ทเปนอารมณปจจบน เมอความรเวทนา สญญา สงขาร มาปรากฎขนในใจ เปนความเกดขนแหงมโนวญญาณ เมอความร เวทนา สญญา สงขาร ดบ หายไปจากใจ เปนความดบไปแหงมโนวญญาณ

พระธรรมเจดย

เชนผงเขาตา รวาเคองตา เปนรทางตาใชไหม?

พระอาจารยมน

ไมใช เพราะรทางตานน หมายถงรปทมากระทบกบตาเกดความรขน สวนผงเขาตานนเปนกายสมผส ตองเรยกวารโผฏฐพพะ เพราะตานนเปนกาย ผงนนเปนโผฏฐพพะ เกดความรขน ชอวารทางกาย ถาผงเขาตาคนอน เขาวานเราไปด เมอเราไดเหนผงเกดความรขน ชอวารทางตา

พระธรรมเจดย

สาธ ขาพเจาเขาใจไดความในเรองนชดเจนดแลว แตขนธ 5 นนยงไมไดความวา จะเกดขนทละอยางสองอยาง หรอวาตองเกดพรอมกนทง 5 ขนธ

พระอาจารยมน

ตองเกดขนพรอมกนทง 5 ขนธ

พระธรรมเจดย

ขนธ 5 ทเกดพรอมกนนน มลกษณะอยางไร? และความดบไปมอาการอยางไร? ขอใหชตวอยางใหขาวสกหนอย

พระอาจารยมน

เชนเวลาเรานกถงรปคนหรอรปสงของอยางใดอยางหนง อาการทนกขนนนเปนลกษณะของสงขารขนธ รปรางหรอสงของเหลานนมาปรากฎขนในใจนเปนลกษณะของรปสญญา ความรทเกดขนในเวลานนนเปนลกษณะของมโนวญญาณ สขหรอทกขหรออเบกขาทเกดขนในคราวนน นเปนลกษณะของเวทนา มหาภตรป หรออปาทายรปทปรากฎอยนน เปนลกษณะของรป อยางนเรยกวาความเกดขนแหงขนธพรอมกนทง 5 เมออาการ 5 อยางเหลานนดบไป เปนความดบไปแหงขนธทง 5

พระธรรมเจดย

สวนนามทง 4 เกดขนและดบไปพอจะเหนดวย แตทวารปดบไปนนยงไมเขาใจ?

พระอาจารยมน

สวนรปนนมความแปรปรวนอยเสมอเชนของเกาเสอมไป ของใหมเกดแทนแตทวาไมเหนเองเพราะรปสนตต รปทตดตอเนองกนบงเสย จงแลไมเหน แตกลองนกดถงรปตงแตเกดมาจนถงวนนเปลยนไปแลวสกเทาไร ถารปไมดบกคงไมมเวลาแกแลเวลาตาย

พระธรรมเจดย

ถาเราสงเกตขนธ 5 วาเวลาเกดขนแลดบไปนน จะสงเกตอยางไรจงจะเหนได แลทวาขนธสนไปเสอมไปนนมลกษณะอยางไร เพราะวาเกดขนแลวกดบไป แลวกเกดขนไดอกดเปนของคงทไมเหนมความเสอม

พระอาจารยมน

พดกบคนทไมเคยเหนความจรงนน ชางนาขนเสยเหลอเกน วธสงเกตขนธ 5 นน กตองศกษาใหรจกอาการขนธตามความเปนจรง แลวกมสตสงบความคดอนเสยหมดแลว จนเปนอารมณอนเดยวทเรยกวาสมาธ ในเวลานนความคดอะไรๆไมมแลว สวนรปนนหมายลมหายใจ สวนเวทนากมแตปตหรอสข สวนสญญากเปนธรรมสญญาอยางเดยว สวนสงขารเวลานนเปนสตกบสมาธ หรอวตกวจารณอย สวนวญญาณกเปน

แตความรอยในเรองทสงบนน ในเวลานนขนธ 5 เขาไปรวมอยเปนอารมณเดยว ในเวลานนตองสงเกตอารมณปจจบน ทปรากฎอยเปนความเกดขนแหงขนธ พออารมณปจจบนนนดบไปเปนความดบไปแหงนามขนธ สวนรปนนเชนลมหายใจออกมาแลว พอหายใจกลบเขาไป ลมหายใจออกนนกดบไปแลว ครนกลบมาหายใจออกอก ลมหายใจเขากดบไปแลว นแหละเปนความดบไปแหงขนธทง 5 แลวปรากฎขนมาอก กเปนความเกดขนทกๆอารมณแลขนธ 5 ทเกดขนดบไป ไมใชดบไปเปลาๆ รปชวตนทรยความเปนอยของนามขนธทง 5 เมออารมณดบไปครงหนง ชวตแลอายของขนธทง 5 สนไปหมดทกๆอารมณ

พระธรรมเจดย

วธสงเกตอาการขนธทสนไปเสอมไปนน หมายเอาหรอคดเอา?

พระอาจารยมน

หมายเอากเปนสญญา คดเอากเปนเจตนา เพราะฉะนนไมใชหมายไมใชคด ตองเขาไปเหนความจรงทปรากฎเฉพาะหนา จงจะเปนปญญาได

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนจะดความสนไปเสอมไปของขนธทง 5 มตองตงพธทาใจใหเปนสมาธทกคราวไปหรอ?

พระอาจารยมน

ถายงไมเคยเหนความจรง กตองตงพธเชนนราไป ถาเคยเหนความจรงเสยแลวกไมตองตงพธทาใจใหเปนสมาธทกคราวกได แตพอมสตขน ความจรงกปรากฎเพราะเคยเหนแลรจกความจรงเสยแลว เมอมสตรตวขนมาเวลาใด กเปนสมถวปสสนากากบกนไปทกคราว

พระธรรมเจดย

ทวาชวตแลอายขนธสนไปเสอมไปนนคอ สนไปเสอมไปอยางไร?

พระอาจารยมน

เชนเราจะมลมหายใจอยไดสก 100 หน กจะตาย ถาหายใจเสยหนหนงแลว กคงเหลออก 99 หน หรอเราจะคดจะนกอะไรไดสก 100 หน เมอ

คดนกเสยหนหนงแลว คงเหลออก 99 หน ถาเปนคนอายยนกหายใจอยไดมากหน หรอคดนกอะไรๆอยไดมากหน ถาเปนคนอายสน กมลมหายใจและคดนกอะไรๆอยไดนอยหน ทสดกหมดลงวนหนง เพราะจะตองตายเปนธรรมดา

พระธรรมเจดย

ถาเราจะหมายจะคดอยในเรองความจรงของขนธอยางน จะเปนปญญาไหม?

พระอาจารยมน

ถาคดเอาหมายเอา กเปนสมถะ ทเรยกวามรณสสต เพราะปญญานน ไมใชเรองหมายหรอเรองคด เปนเรองของความเหนอารมณปจจบนทปรากฎเฉพาะหนาราวกบตาเหนรปจงจะเปนปญญา

พระธรรมเจดย

เมอจตสงบแลว กคอยสงเกตดอาการขนธทเปนอารมณปจจบน เพอจะใหเหนความจรง นนเปนเจตนาใชไหม?

พระอาจารยมน

เวลานนเปนเจตนาจรงอย แตความจรงกยงไมปรากฎ เวลาทความจรงปรากฎขนนนพนเจตนาทเดยว ไมเจตนาเลย เปนความเหนทเกดขนเปนพเศษตอจากจตทสงบแลว

พระธรรมเจดย

จตคกบเจตสก ใจคกบธมมารมณ มโนธาตคกบธรรมธาต 3 คนเหมอนกนหรอตางกน?

พระอาจารยมน

เหมอนกน เพราะวาจตกบมโนธาตกบใจนนอยางเดยวกน สวนใจนนเปนภาษาไทย ภาษาบาลทานเรยกวามโน เจตสกนนกไดแกเวทนา สญญา สงขาร ธมมารมณนนกคอ เวทนา สญญา สงขาร ธรรมธาตนนกคอ เวทนา สญญา สงขาร

พระธรรมเจดย

ใจนนทาไมจงไมใครปรากฎ เวลาทสงเกตดกเหนแตเหลาธมมารมณ คอ เวทนาบาง สญญาบาง สงขารบาง มโนวญญาณความรทางใจบาง เพราะเหตไร ใจจงไมปรากฎเหมอนเหลาธมมารมณ กบมโนวญญาณ?

พระอาจารย ใจนนเปนของละเอยด เหนไดยาก พอพวกเจตสกธรรมทเปนเหลาธมมา

มน รมณมากระทบเขากเกดมโนวญญาณ ถกผสมเปนมโนสมผสเสยทเดยว จงแลไมเหนมโนธาตได

พระธรรมเจดย

อเบกขาในจตตถฌาณ เปนอทกขมสขเวทนา ใชหรอไม?

พระอาจารยมน

ไมใช อทกขมสขเวทนานนเปนเจตสกธรรม สวนอเบกขาในจตตถฌานนนเปนจต

พระธรรมเจดย

สงโยชน 10 นน คอ สกกายทฎฐ วจกจฉา สลพตปรามาส กามราคะ พยาบาท รปราคะ อรปราคะ มานะ อทธจจะ อวชชา ทแบงเปนสงโยชนเบองตา 5 เบองบน 5 นน กสวนสกกายทฎฐททานแจกไว ตามแบบขนธละ 4 รวม 5 ขนธ เปน 20 ทวา ยอมเหนรปโดยความเปนตวตนบาง ยอมเหนตวตนวามรปบาง ยอมเหนรปในตวตนบาง ยอมเหนตวตนในรปบาง ยอมเหนเวทนา สญญา สงขาร วญญาณโดยความเปนตวตนบาง ยอมเหนตวตนวาม เวทนา สญญา สงขาร วญญาณบาง ยอมเหน เวทนา สญญา สงขาร วญญาณในตวตนบาง ยอมเหนตวตนใน เวทนา สญญา สงขาร วญญาณบาง ถาฟงดทานทละสกกายทฎฐไดแลว ดไมเปนตวเปนตน แตทาไมพระโสดาบนกละสกกายทฎฐไดแลว สงโยชนยงอยอกถง 7 ขาพเจาฉงนนก?

พระอาจารยมน

สกกายทฎฐ ททานแปลไวตามแบบ ใครๆฟงกไมใครเขาใจ เพราะทานแตกอน ทานพดภาษามคธกน ทานเขาใจไดความกนด สวนเราเปนไทย ถงแปลแลวกจะไมเขาใจของทาน จงลงความเหนวาไมเปนตวเปนตนเสย ดออกจะแรงมากไป ควรจะนกถงพระโกณฑญญะ ในธมมจกรทานไดเปนโสดาบนกอนคนอน ทาไดความเหนวา ยงกจ สมทยธมม สพพนต นโรธธมม สงใดสงหนง มความเกดขนเปนธรรมดา สงนนลวนมความดบเปนธรรมดา และพระสารบตรพบพระอสสช ไดฟงอรยสจยอวา เย ธมมา เหตปปภวา เตส เหต ตถาคโต เตสจ โย นโรโธ จ เอววาท มหาสมโณ "ธรรมเหลาใดเกดแตเหต พระตถาคตเจาทรง

แสดงเหตของธรรมเหลานน และความดบของธรรมเหลานน พระมหาสมณะมปกตกลาวอยางน" ทานกไดดวงตาเหนธรรม ละสกกายทฎฐได

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนทานกเหนความจรงของปญจขนธ ถายความเหนผด คอ ทฎฐวปลาสเสยได สวนสลพพตกบวจกจฉา 2 อยางนน ทาไมจงหมดไปดวย?

พระอาจารยมน

สกกายทฎฐนน เปนเรองของความเหนผด ถงสลพพตกเกยวกบความเหนวาสงทศกดสทธตางๆทมอยในโลกจะใหดใหชวได วจกจฉานนเมอผทยงไมเคยเหนความจรง กตองสงสยเปนธรรมดา เพราะฉะนนทานทไดดวงตาเหนธรรม คอ เหนความจรงของสงขารทงปวง สวนสลพพตนน เพราะความเหนของทานตรงแลวจงเปนอจลสทธา ไมเหนไปวาสงอน นอกจากธรรมทเปนกศลและอกศล จะใหดใหชวได จงเปนอนละสลพพตอยเอง เพราะสงโยชน 3 เปนกเลสประเภทเดยวกน

พระธรรมเจดย

ถาตอบสงโยชน 3 อยางนแลว มขดกนกบสกกายทฎฐตามแบบทวา ไมเปนตวเปนตนหรอ?

พระอาจารยมน

คาทวาไมเปนตวเปนตนนน เปนเรองทเขาใจเอาเองตางหาก เชน กบพระโกณฑญญะเมอฟงธรรมจกร ทานกละสกกายทฎฐไดแลว ทาไมจงตองฟงอนตตลกขณะสตรอกเลา นกสอใหเหนไดวา ทานผทละสกกายทฎฐไดนน คงไมใชเหนวาไมเปนตวเปนตน

พระธรรมเจดย

ถาเชนนน ทวาเหนอนตตา กคอเหนวาไมใชตวไมใชตนอยางนนหรอ?

พระอาจารยมน

อนตตาในอนตตะลกขณะสตร ทพระพทธเจาทรงซกพระปญจวคคย มเนอความวาขนธ 5 ไมเปนไปในอานาจ สงทไมเปนไปในอานาจบงคบไมได จงชอวาเปนอนตตา ถาขนธ 5 เปนอตตาแลวกคงจะบงคบได เพราะฉะนนเราจงควรเอาความวาขนธ 5 ทไมอยในอานาจ จงเปน

อนตตา เพราะเหตทบงคบไมได ถาขนธ 5 เปนอตตาตวตนกคงจะบงคบได

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนเหนอยางไรเลา จงเปนสกกายทฎฐ?

พระอาจารยมน

ตามความเหนของขาพเจา วาไมรจกขนธ 5 ตามความเปนจรง เหนปญจขนธวาเปนตน และเทยงสข เปนตวตนแกนสาร และเลยเหนไปวาเปนสภะความงามดวย ทเรยกวาทฎฐวปลาส นแหละเปนสกกายทฎฐ เพราะฉะนนจงเปนคปรบกบ ยงกจ สมทยธมม สพพนต นโรธธมม ซงเปนความเหนถก ความเหนชอบ จงถายความเหนผดเหลานนได

พระธรรมเจดย

ถาเชนนน ทานทละสกกายทฎฐไดแลว อนจจ ทกข อนตตา จะเปนอธยาศยไดไหม?

พระอาจารยมน

ถาฟงดตามแบบทานเหน ยงกจ สมทยธมม สพพนต นโรธธมม ชดเจน อนจจ คงเปนอธยาศย สวนทกข กบอนตตา ถงจะเหนกไมเปนอธยาศย เขาใจวาถาเหนปญจขนธ เปนทกขมากเขา กามราคะพยาบาทกคงนอย ถาเหนปญจขนธเปนอนตตามากเขา กามราคะพยาบาทกคงหมด ถาเหนวา สพเพ ธมมา อนตตา ชดเจนเขา สงโยชนเบองบนกคงหมด นเปนสวนความเขาใจ แตตามแบบทานกไมไดอธบายไว

พระธรรมเจดย

ทวาพระสกทาคาม ทาการราคะพยาบาทใหนอยนน ดมวไมชดเจน เพราะไมทราบวานอยแคไหน ไมแตกหกเหมอนพระโสดาบน พระอนาคามและพระอรหนต

พระอาจารยมน

แตกหกหรอไมแตกหก กใครจะไปรของทาน เพราะวาเปนของเฉพาะตว

พระธรรมเจดย

ถาจะสนนษฐานไปตามแนวพระปรยตกจะชตวอยางใหเขาใจบางหรอไม?

พระอาจารยมน

การสนนษฐานนนเปนของไมแน ไมเหมอนอยางไดรเองเหนเอง

พระธรรมเจดย

แนหรอไมแนกเอาเถด ขาพเจาอยากฟง?

พระอาจารยมน

ถาเชนนนขาพเจาเหนวาทานทไดเปนโสดาบนเสรจแลว มอธยาศยใจคอซงตางกบปถชน ทานไดละกามราคะพยาบาทสวนหยาบถงกบลวงทจรตซงเปนฝายอบายคามได คงเหลอแตอยางกลาง อยางละเอยดอก 2 สวน ภายหลงทานเจรญสมถวปสสนามากขน กละกามราคะปฏฆะสงโยชนอยางกลางไดอกสวนหนง ขาพเจาเหนวานแหละเปนมรรคท 2 ตอมาทานประพฤตปฏบตละเอยดเขา กละกามราคะพยาบาททเปนอยางละเอยดไดขาด ชอวาพระอนาคาม

พระธรรมเจดย

กามราคะพยาบาทอยางหยาบถงกบลวงทจรต หมายทจรตอยางไหน?

พระอาจารยมน

หมายเอาอกศลกรรมบถ 10 วาเปนทจรตอยางหยาบ

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนพระโสดาบนทานกละอกศลกรรมบถ 10 ได เปนสมจเฉทหรอ?

พระอาจารยมน

ตามความเหนของขาพเจา เหนวากายทจรต 3 คอ ปาณา อทนนา กาเมสมจฉาจาร มโนทจรต 3 อภชฌา พยาบาท มจฉาทฎฐนละขาดไดเปนสมจเฉท สวนวจกรรมท 4 คอ มสาวาทกละไดขาด สวนวจกรรมอก 3 ตว คอ ปสณาวาจา ผรสวาจา สมผปปลาป ละไดแตสวนหยาบทปถชนกลาวอย แตสวนละเอยดยงละไมไดตองอาศยสงวรความระวงไว

พระธรรมเจดย

ทตองสารวมวจกรรม 3 เพราะเหตอะไร ทาไมจงไมขาดอยางมสาวาท?

พระอาจารยมน

เปนดวยกามราคะ กบปฏฆะ สงโยชนทง 2 ยงละไมได

พระธรรมเจดย

วจกรรม 3 มาเกยวอะไรกบสงโยชนทง 2 ดวยเลา?

พระอาจารยมน

บางคาบบางสมย เปนตนวามเรองทจาเปนเกดขน ในคนรกของทานกบคนอกคนหนง ซงเขาทาความไมดอยางใดอยางหนง จาเปนทจะตองพด ครนพดไปแลวเปนเหตใหเขาหางจากคนนน จงตองระวง สวนปสณาวาจา บางคราวความโกรธเกดขนทสดจะพดออกไป ดวยกาลงใจทโกรธวาพอมหาจาเรญแมมหาจาเรญ ทเรยกวาประชดทาน กสงเคราะหเขาใจผรสวาจา เพราะเหตนนจงตองสารวม สวนสมผปปลาปนน ดรจฉานกถาตางๆมมาก ถาสมยทเผลอสตมคนมาพด กอาจจะพลอยพดไปดวยได เพราะเหตนนจงตองสารวม

พระธรรมเจดย

ออพระโสดาบนยงมเวลาเผลอสตอยหรอ?

พระอาจารยมน

ทาไมทาจะไมเผลอ สงโยชนยงอยอกถง 7 ทานไมใชพระอรหนตจะไดบรบรณดวยสต

พระธรรมเจดย

กามราคะ พยาบาท อยางกลางหมายความเอาแคไหน เมอเกดขนจะไดร?

พระอาจารยมน

ความรกแลความโกรธทปรากฎขน มเวลาสนหายเรว ไมถงกบลวงทจรต นแหละเปนอยางกลาง

พระธรรมเจดย

กกามราคะ พยาบาท อยางละเอยดนนหมายเอาแคไหน แลเรยกวาพยาบาทดหยาบมาก เพราะเปนชอของอกศล?

พระอาจารยมน

บางแหงทานกเรยกวาปฏฆะสงโยชนกม แตความเหนของขาพเจาวา ไมควรเรยกพยาบาท ควรจะเรยกปฏฆะสงโยชนดเหมาะด

พระธรรมเจดย

กปฏฆะกบกามราคะทอยางละเอยดนนจะไดแกอาการของจตเชนใด?

พระอาจารยมน

ความกาหนดทอยางละเอยด พอปรากฎขนไมทนคดออกไปกหายทนท สวนปฏฆะนน เชนคนทมสาเหตโกรธกนมาแตกอน ครนนานมาความโกรธนนกหายไปแลว และไมไดนกถงเสยเลย ครนไปในทประชมแหงใดแหงหนง ไปพบคนนนเขามอาการสะดดใจ ไมสนทสนมหรอเกอเขน ผดกบคนธรรมดา ซงไมเคยมสาเหตกน ขาพเจาเหนวาอาการเหลานเปนอยางละเอยด ควรจะเรยกปฏฆะสงโยชนได แตตามแบบทานกไมไดอธบายไว

พระธรรมเจดย

สงโยชนทง 2 น เหนจะเกดจากคนโดยตรง ไมใชเกดจากสงของทรพยสมบตอนๆ?

พระอาจารยมน

ถกแลว เชนวสาขะอบาสกเปนพระอนาคาม ไดยนวาหลกจากนางธมมทนนา ไมไดหลกจากสงของทรพยสมบตสวนอนๆ สวนความโกรธหรอปฏฆะทเกดขน กเปนเรองของคนทงนน ถงแมจะเปนเรองสงของกเกยวของกบคน ตกลงโกรธคนนนเอง

พระธรรมเจดย

สวนสงโยชนเบองตานน กไดรบความอธบายมามากแลว แตสวนสงโยชนเบองบน 5 ตามแบบอธบายไววา รปราคะ คอ ยนดในรปฌาน อรปราคะยนดในอรปฌาน ถาเชนนนคนทไมไดบรรลฌานสมาบต 8 สงโยชนทงสองกไมมโอกาสจะเกดได เมอเปนเชนนสงโยชนสองอยางน ไมมหรอ?

พระอาจารยมน

ม ไมเกดในฌาน กไปเกดในเรองอน

พระธรรมเจดย

เกดในเรองไหนบาง ขอทานจงอธบายใหขาพเจาเขาใจ?

พระอาจารย ความยนดในรปขนธ หรอความยนดในรป เสยง กลน รส โผฎฐพพะ

มน นนชอวารปราคะ ความยนดในเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ หรอยนดในสมถวปสสนา หรอยนดในสวนมรรคผล ทไดบรรลเสขคณแลว เหลานกเปนอรปราคะได

พระธรรมเจดย

กความยนดในกาม 5 พระอนาคามละไดแลวไมใชหรอ ทาไมจงมาเกยวกบสงโยชนเบองบนอกเลา?

พระอาจารยมน

กามม 2 ชน ไมใชชนเดยว ทพระอนาคามละไดนน เปนสวนกาหนดในเมถน ซงเปนคกบพยาบาท สวนความยนดในรป เสยง กลน รส โผฎฐพพะ ทไมไดเกยวกบเมถน จงเปนสงโยชนเบองบน คอรปราคะ สวนความยนดในนามขนธทง 4 หรอสมถวปสสนาหรอมรรคผลชนตนๆเหลาน ชอวาอรปราคะ ซงตรงกบความยนดในธมมารมณ เพราะฉะนนพระอรหนตทงหลายเบอหนายในรปขนธ หรอ รป เสยง กลน รส โผฎฐพพะ เปนภายนอก จงไดสนไปแหงรปราคะสงโยชน และทานเบอในเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ และสมถหรอวปสสนาทอาศยขนธ เกดขนเมอทานสนความยนดในนามขนธแลว แมธรรมทงหลายอาศยขนธเกดขนทานกไมยนด ไดชอวาละความยนดในธมมารมณซงคกบความยนราย เพราะความยนดยนรายในนามรปหมดแลว ทานจงเปนผพนแลวจากความยนดยนรายในอารมณ 6 จงถงพรอมดวยคณ คอ ฉะลงคเบกขา

พระธรรมเจดย

แปลกมากยงไมเคยไดยนใครอธบายอยางน สวนมานะสงโยชนนน มอาการอยางไร?

พระอาจารยมน

มานะสงโยชนนนมอาการใหวด เชนกบนกถงตวของตว กรสกวาเปนเรา สวนคนอนกเหนวาเปนเขา แลเหนวาเราเสมอกบเขา หรอเราสงกวาเขา หรอเราตากวาเขา อาการทวดชนดนแหละเปนมานะสงโยชน ซงเปนคปรบกบอนตตา หรอ สพเพ ธมมา อนตตา

พระธรรม กอทธจจสงโยชนนนมลกษณะอยางไร เชน พระอนาคามละสงโยชน

เจดย เบองตาไดหมดแลว สวนอทธจจสงโยชนจะฟงไปทางไหน?

พระอาจารยมน

ตามแบบทานอธบายไววา ฟงไปในธรรม เพราะทานยงไมเสรจกจจงไดฝกใฝอยในธรรม

พระธรรมเจดย

อวชชาสงโยชนนนไมรอะไร?

พระอาจารยมน

ตามแบบทานอธบายไววา ไมรขนธทเปนอดต 1 อนาคต 1 ปจจบน 1 อรยสจ 4 ปฏจจสมปาท 1 ความไมรในท 8 อยางนแหละชอวาอวชชา

พระธรรมเจดย

พระเสขบคคลทานกรอรยสจ 4 ดวยกนทงนน ทาไมอวชชาสงโยชนจงยงอย?

พระอาจารยมน

อวชชามหลายชน เพราะฉะนนวชชากหลายชน สวนพระเสขบคคล มรรคแลผลชนใดททานไดบรรลแลว ทานกรเปนวชชาขน ชนใดยงไมร กยงเปนอวชชาอย เพราะฉะนนจงหมดในขนทสด คอพระอรหนต

พระธรรมเจดย

พระเสขบคคลทานเหนอรยสจ แตละตณหาไมได มไมไดทากจในอรยสจหรอ?

พระอาจารยมน

ทานกทาทกชนนนแหละ แตกทาตามกาลง

พระธรรมเจดย

ทวาทาตามชนนนทาอยางไร?

พระอาจารยมน

เชน พระโสดาบนไดเหนปญจขนธเกดขนดบไป กชอวาไดกาหนดรทกข และไดละสงโยชน 3 หรอทจรตสวนหยาบๆ กเปนอนละสมทย ความทสงโยชน 3 สนไปเปนสวนนโรธตามชนของทาน สวนมรรคทานกไดเจรญมกาลงพอละสงโยชน 3 ได แลทานปดอบายได ชอวาทานทาภพคอทคตใหหมดไปทตามแบบเรยกวา ขณนรโย มนรกสนแลว สวนพระสกทาคาม กไดกาหนดทกข คอ ปญจขนธแลวละกาม

ราคะ พยาบาทอยางกลาง ไดชอวาละสมทยขอท กามราคะ พยาบาท อยางกลางหมดไป จงเปนนโรธของทาน สวนมรรคนนกเจรญมาไดเพยงละกามราคะพยาบาทอยางกลางนแหละ จงไดทาภพชาตใหนอยลง สวนพระอนาคามทกขไดกาหนดแลว ละกามราคะพยาบาทสวนละเอยดหมด ไดชอวาละสมทยกามราคะพยาบาทอยางละเอยดนหมดไปจงเปนนโรธของทาน สวนมรรคนนกเจรญมาเพยงละสงโยชน 5 ไดหมด แลไดสนภพ คอ กามธาต

พระธรรมเจดย

ศล สมาธ ปญญา ทเปนโลกยกบโลกตตรนน ตางกนอยางไร?

พระอาจารยมน

ศล สมาธ ปญญา ของผปฏบตในภมกามาพจร รปาพจร อรปาพจร นแหละเปนโลกยทเรยกวาวฏฏคามกศล เปนกศลทวนอยในโลก สวนศล สมาธ ปญญา ของทานผปฏบตตงแตโสดาบนแลวไป เรยกวาววฎฎคามกศล เปนเครองขามขนจากโลก นแหละเปนโลกตตร

พระธรรมเจดย

ทานทบรรลฌานถงอรปสมาบตแลว กยงเปนโลกยอย ถาเชนนนเราจะปฏบตใหเปนโลกตตรกเหนจะเหลอวสย?

พระอาจารยมน

ไมเหลอวสย พระพทธเจาทานจงทรงแสดงธรรมสงสอน ถาเหลอวสยพระองคกคงไมทรงแสดง

พระธรรมเจดย

ถาเราไมไดบรรลฌานชนสงๆจะเจรญปญญาเพอใหถงซงมรรคแลผลจะไดไหม?

พระอาจารยมน

ไดเพราะวธทเจรญปญญากตองอาศยสมาธจรงอย แตไมตองถามถงกบฌาน อาศยสงบจตทพนนวรณ กพอเปนบาทของวปสสนาได

พระธรรมเจดย

ความสงดจากกามจากอกศลของผทบรรลฌานโลกย กบความสงดจากกาม จากอกศลของพระอนาคามตางกนอยางไร?

พระอาจารยมน

ตางกนมาก ตรงกนขามทเดยว

พระธรรมเจดย

ทาไมจงไดตางกนถงกบตรงกนขามทเดยว

พระอาจารยมน

ฌานทเปนโลกย ตองอาศยความเพยร มสตคอยระวงละอกศล และความเจรญกศลใหเกดขน มฌานเปนตน และยงตองทากจทคอยรกษาฌานนนไวไมใหเสอม ถงแมวาจะเปนอรปฌานทวาไมเสอมในชาตน ชาตหนาตอๆไปกอาจจะเสอมได เพราะเปนกปปธรรม

พระธรรมเจดย

ถาเชนนน สวนความสงดจากกามจากอกศลของพระอนาคามทานไมมเวลาเสอมหรอ?

พระอาจารยมน

พระอนาคาม ทานละกามราคะสงโยชนกบปฏคะสงโยชนไดขาด เพราะฉะนนความสงดจากการจากอกศลของทานเปนอธยาศย ทเปนเองอยเสมอโดยไมตองอาศยความเพยรเหมอนอยางฌานทเปนโลกย สวนวจกจฉาสงโยชนนนหมดมาตงแตเปนโสดาบนแลว เพราะฉะนนอทธจจนวรณทฟงไปหากามและพยาบาทกไมม ถงถนะมทธนวรณกไมม เพราะเหตนนความสงดจากกามจากอกศลของทานจงไมเสอม เพราะเปนเองไมใชทาเอาเหมอนอยางฌานโลกย

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนผทไดบรรลพระอนาคาม ความสงดจากกามจากอกศล ทเปนเองมไมมหรอ?

พระอาจารยมน

ถานกถงพระสกทาคาม ทวาทาสงโยชนทงสองใหนอยเบาบาง นาจะมความสงดจากการจากอกศลทเปนเองอยบาง แตกคงจะออน

พระธรรมเจดย

ทวาพระอนาคามมานเปนสมาธบรปรการ บรบรณดวยสมาธ เหนจะเปนอยางนเอง?

พระอาจารย ไมใชเปนสมาธ เพราะวาสมาธนนเปนมรรคตองอาศยเจตนา เปนสวน

มน ภาเวตพพธรรมสวนของพระอนาคามทานเปนเอง ไมมเจตนาเปนสจฉกาตพพธรรม เพราะฉะนนจงไดตางกนกบฌานทเปนโลกย

พระธรรมเจดย

นวรณแลสงโยชนนน ขาพเจาทาไมจงไมรจกอาการ คงรจกแตชอของนวรณแลสงโยชน?

พระอาจารยมน

ตามแบบในมหาสตปฏฐานพระพทธเจาสอนสาวก ใหรจกนวรณแลสงโยชนพระสาวกของทานตงใจกาหนดสงเกต กละนวรณแลสงโยชนไดหมดจนเปนพระอรหนตโดยมาก สวนทานทอนทรยออน ยงไมเปนพระอรหนต กเปนพระเสขบคคล สวนเราไมตงใจไมสงเกตเปนแตจาวานวรณหรอสงโยชน แลวกตงกองพดแลคดไปจงไมพบตวจรงของนวรณและสงโยชน เมออาการของนวรณแลสงโยชนอยางไรกไมรจก แลวจะละอยางไรได

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนผปฏบตทกวนน ทรจกลกษณะแลอาการของนวรณแลสงโยชนจะมบางไหม?

พระอาจารยมน

มถมไปชนดทเปนสาวกตงใจรบคาสอนแลประพฤตปฏบตจรงๆ

พระธรรมเจดย

นวรณ 5 เวลาทเกดขนในใจมลกษณะอยางไร จงจะทราบไดวาอยางน คอ กามฉนท อยางนคอพยาบาท หรอถนะมทธะ อทธจจะกกกจจะ วจกจฉา และมชอเสยงเหมอนกบสงโยชน จะตางกนกบสงโยชนหรอวาเหมอนกน ขอทานจงอธบายลกษณะของนวรณแลสงโยชนใหขาพเจาเขาใจจะไดสงเกตถก?

พระอาจารยมน

กามฉนทนวรณ คอ ความพอใจในกาม สวนกามนนแยกเปนสอง คอ กเลสกามหนง วตถกามอยางหนง เชน ความกาหนดในเมถนเปนตน ชอวากเลสกาม ความกาหนดในทรพยสมบตเงนทองทบานนาสวน และเครองใชสอยหรอบตรภรรยาพวกพอง และสตวเลยงของเลยงทเรยกวาวญญาณกทรพย อวญญานกทรพย เหลาน ชอวาวตถกาม ความคด

กาหนดพอใจในสวนทงหลายเหลาน ชอวากามฉนทนวรณ สวนพยาบาทนวรณคอ ความโกรธเคอง หรอคดแชงสตวใหพนาศ ชอวาพยาบาทนวรณ ความงวงเหงาหาวนอน ชอวา ถนะมทธนวรณ ความฟงซานราคาญใจ ชอวา อธจจกกกจจนวรณ ความสงสย ในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ แลสงสยในกรรมทสตวทาเปน เปนบาป หรอสงสยในผลกรรมเหลาน เปนตน ชอวาวจกจฉารวม 5 อยางน ชอวานวรณ เปนเครองกนกางหนทางด

พระธรรมเจดย

กามฉนทนวรณ อธบายเกยวไปตลอดกระทงวญญาณกทรพย อวญญาณกทรพย วาเปนวตถกาม ถาเชนนนผทยงครองเรอน ซงตองเกยวของกบทรพยสมบตอฐฬสเงนทองพวกพอง ญาตมตร กจาเปนจะตองนกถงสงเหลานน เพราะเกยวเนองกบตน กมเปนกามฉนทนวรณไปหมดหรอ?

พระอาจารยมน

ถานกตามธรรมดาโดยจาเปนของผทยงครองเรอนอย โดยไมไดกาหนดยนดกเปนอญญสมนา คอเปนกลางๆ ไมใชบญไมใชบาป ถาคดถงวตถกามเหลานนเกดความยนดพอใจรกใครเปนหวง ยดถอหมกมนพวพนอยในวตถกามเหลานน จงจะเปนกามฉนทนวรณ สมดวยพระพทธภาษตทตรสไววา

น เต กามา ยาน จตราน โลเก อารมณทวจตรงดงามเหลาใดในโลกอารมณเหลานนมไดเปนกาม

สงกปปราโค ปรสสส กาโม ความกาหนดอนเกดจากความดาร นแหละเปนกามของคน

ตฏฐนต จตราน ตเถว โลเก อารมณทวจตรงดงามในโลก กตงอยอยางนนเอง

อเถตถธรา วนยนต ฉนท เมอความจรงเปนอยางนนกปราชญทงหลายจง

ทาลายเสยได

ซงความพอใจในกามนน นกทาใหเหนชดเจนไดวา ถาฟงตามคาถาพระพทธภาษตน ถานกคดถงวตถกามตามธรรมดากไมเปนกามฉนทนวรณ ถาคดนกอะไรๆ กเอาเปนนวรณเสยหมด กคงจะหลกไมพนนรก เพราะนวรณเปนอกศล

พระธรรมเจดย

พยาบาทนวรณนน หมายความโกรธเคอง ประทษรายในคน ถาความกาหนดในคน กเปนกเลสการถกไหม?

พระอาจารยมน

ถกแลว

พระธรรมเจดย

ความงวงเหงาหาวนอน เปนถนะมทธนวรณ ถาเชนนนเวลาทเราหาวนอนมเปนนวรณทกคราวไปหรอ?

พระอาจารยมน

หาวนอนตามธรรมดา เปนอาการรางกายทจะตองพกผอน ไมเปนถนะมทธนวรณ กามฉนทหรอพยาบาททเกดขนแลวกออนกาลงลงไป หรอดบไปในสมยนนมอาการมวซวแลงวงเหงาไมสามารถจะระลกถงกศลได จงเปนถนะมทธนวรณ ถาหาวนอนตามธรรมดา เรายงดารงสตสมปชญญะอยไดจนกวาจะหลบไป จงไมใชนวรณ เพราะถนะมทธนวรณเปนอกศล ถาจะเอาหาวนอนตามธรรมดาเปนถนมทธแลว เรากคงจะพนจากถนะมทธนวรณไมได เพราะตองมหาวนอนทกวนดวยกนทกคน

พระธรรมเจดย

ความฟงซานราคาญใจ ทวาเปนอทธจจกกกจจนวรณนน หมายฟงไปในทใดบาง?

พระอาจารยมน

ฟงไปในกามฉนทบาง พยาบาทบาง แตในบาปธรรม 14 ทานแยกเปนสองอยาง อทธจจะความฟงซาน กกกจจ ความราคาญใจ แตในนวรณ 5 ทานรวมไวเปนอยางเดยวกน

พระธรรมเจดย

นวรณ 5 เปนจตหรอเจตสก?

พระอาจารยมน

เปนเจตสกธรรมฝายอกศลประกอบกบจตทเปนอกศล

พระธรรมเจดย

ประกอบอยางไร?

พระอาจารยมน

เชนกามฉนทนวรณกเกดในจต ทเปนพวกโลภะมล พยาบาทกกกจจนวรณ กเกดในจตทเปนโทสะมล ถนะมทธอทธจจะ วจกจฉา กเกดในจตทเปนโมหะมล พระพทธเจาทรงเปรยบนวรณทง 5 มาในสามญญผลสตร ทฆนกายสลกขนธวรรค หนา 93 วา กามฉนทนวรณ เหมอนคนเปนหน, พยาบาทนวรณ เหมอนคนไขหนก, ถนมทธนวรณเหมนอนคนตดในเรอนจา, อทธจจกกกจจนวรณเหมอนคนเปนทาส, วจกจฉานวรณ เหมอนคนเดนทางกนดารมภยนาหวาดเสยว เพราะฉะนน คนทเขาพนหน หรอหายเจบหนก หรอออกจากเรอนจา หรอพนจากทาส หรอไดเดนทางถงทประสงคพนภยเกษมสาราญ เขายอมถงความยนดฉนใด ผทพนนวรณทง 5 กยอมถงความยนดฉนนน แลในสงคารวสตร ในปจจกนบาต องคตตรนยาย หนา 257 พระพทธเจาทรงเปรยบนวรณดวยนา 5 อยาง วาบคคลจะสองเงาหนากไมเหนฉนใด นวรณทง 5 เมอเกดขนกไมเหนธรรมความดความชอบฉนนน กามฉนทนวรณ เหมอนนาทระคนดวยสตางๆ เชน สครง สชมพ เปนตน พยาบาทนวรณ เหมอนนาทมจอกแหนปดเสยหมด อทธจจกกกจจนวรณเหมอนนาทคลนเปนระลอก วจกจฉานวรณ เหมอนนาทขนขนเปนโคลนตม เพราะฉะนนนา 5 อยางน บคคลไมอาจสงดเงาหนาของตนไดฉนใด นวรณทง 5 ทเกดขนครอบงาใจของบคคลไมใหเหนธรรมความดความชอบไดกฉนนน

พระธรรม ทาไมคนเราเวลาไขหนกใกลจะตาย กทาบาปกรรมความชวอะไรไมได

เจดย แลวจะกลาววจทจรต ปากกพดไมได จะลวงทากายทจรต มอแลเทากไหวไมไดแลว ยงเหลอแตความคด นกทางใจนดเดยวเทานน ทาไมใจประกอบดวยนวรณ จงไปทคตได ดไมนาจะเปนบาปกรรมโตใหญอะไรเลย ขอนนาอศจรรยนกขอทานจงอธบายใหขาพเจาเขาใจ?

พระอาจารยมน

กเลสเปนเหตใหกอกรรมๆ เปนเหตใหกอวบาก ทเรยกวาไตรวฏนน เชน อนสย หรอสงโยชนทเกดขนในเวลานนชอวากเลสวฏ ผทไมเคยประพฤตปฏบตกทาในใจไมแยบคาย ทเรยกวา อโยนโส คดตอออกไป เปนนวรณ 5 หรออปกเลส 16 จงเปนกรรมวฏฝายบาป ถาดบจตไปในสมยนน จงไดวบากวฏทเปนสวนทคต เพราะกรรมวฏฝายบาปสงใหอปมาเหมอนคนปลกตนไม ไปนาพชพนธของไมทเบอเมามาปลกไว ตนแลใบทเกดขนนน กเปนของเบอเมา แมผลแลดอกทออกมา กเปนของเบอเมาตามพชพนธเดมซงนามาปลกไวนดเดยว แตกกลายเปนตนโตใหญไปไดเหมอนกน ขอนฉนใด จตทเศราหมองเวลาตาย กไปทคตไดฉนนน แลเหมอนพชพนธแหงผลไมทด มกลนหอมมรสหวาน บคคลไปนาพชพนธมานดเดยวปลกไวแมตนแลใบกเปนไมทดทงผลแลดอกทออกมา กใชแลรบประทานไดตามความประสงค เพราะอาศยพชทดซงนามานดเดยวปลกไว ขอนฉนใด จตทเปนกศลผองใสแลวตายในเวลานนจงไปสสคตไดสมดวยพระพทธภาษตทวา

จตเต สงกลฏเฐ ทคคต ปาฏกงขา เวลาตายจตเศราหมอง แลวทคตเปนหวงได

จตเต อสงกลฎเฐ สคตปาฏกงขา จตผองใสไมเศราหมองเวลาตายสคตเปนหวงได

พระธรรมเจดย

อโยนโสมสสกาโร ความทาในใจไมแยบคาย โยนโสมนสการโร ความทาในใจแยบคาย 2 อยางนนคอ ทาอยางไรชอวาไมแยบคาย ทาอยางไรจงชอวาแยบคาย?

พระอาจารย ความทาสภนมตไวในใจ กามฉนทนวรณทยงไมเกดกเกดขน ทเกดขน

มน แลวกงอกงาม ความทาปฏฆะนมตไวในใจ พยาบาทนวรณทยงไมเกดกเกดขน ทเกดขนแลวกงอกงามอยางน ชอวาทาในใจไมแยบคาย การทาอสภสญญาไวในใจ กามฉนทนวรณทยงไมเกดกไมเกดขน ทเกดขนแลวกเสอมหายไป การทาเมตตาไวในใจ พยาบาทนวรณทยงไมเกดกไมเกดขน ทเกดขนแลวกเสอมหายไป เชนนเปนตวอยาง หรอความทาในใจอยางไรกตาม อกศลทยงไมเกดกเกดขน ทเกดขนแลวกงอกงาม กชอวาทาในใจไมแยบคาย หรอจะคดนกอยางไรกตามกศลทยงไมเกดกเกดขน ทเกดขนแลวกบรบรณ อยางนชอวาทาในใจแยบคาย สมดวยสาวกภาษตทพระสารบตรแสดงไวในพระทสตตรสตรหมวด 2 วา

โย จ เหต โย จ ปจจโย สตตาน สงกลสสาย ความไมทาในใจโดยอบายอนแยบคายเปนเหตดวยเปนปจจยดวย เพอความเศราหมองแหงสตวทงหลาย 1

โย จ เหต โย จ ปจจโย สตตาน วสทธยา ความทาในใจ โดยอบายแยบคาย เปนเหตดวยเปนปจจยดวย เพอจะไดบรสทธแหงสตวทงหลาย

พระธรรมเจดย

ทวา อนสยกบสงโยชนเปนกเลสวฏ สวนนวรณหรออปกเลส 16 วาเปนกรรมวฏเวลาทเกดขนนน มอาการตางกนอยางไร จงจะทราบไดวา ประเภทนเปนนวรณ หรออปกเลส 16?

พระอาจารยมน

เชน เวลาตาเหนรป หไดยนเสยง จมกไดดมกลน ลนไดลมรส กายถกตองโผฎฐพพะ รธมมารมณดวยใจ 6 อยางน แบงเปน 2 สวน สวนทดนนเปนอฎฐารมณ เปนทตงแหงความกาหนด ยนดสวนอารมณ 6 ทไมดเปนอนฎฐารมณ เปนทตงแหงความยนราย, ไมชอบ, โกรธเคอง ผทยงไมรความจรงหรอไมมสตเวลาทตาเหนรปทด ยงไมทนคดวากระไรกเกดความยนดกาหนดพอใจขน แคนเปนสงโยชน ถาคดตอมากออกไป กเปนกามฉนทนวรณ หรอเรยกวากามวตกกได หรอเกดความโลภอยากไดทผดธรรม กเปน อภชฌาวสมโลโภทอยในอปกเลส 16 หรอใน มโนกรรม อกศลกรรมบถ 10 ชนดน ประกอบดวยเจตนา เปนกรรมวฏ

ฝายบาป เวลาตาเหนรปทไมดมไมทนคดวากระไร เกดความไมชอบ หรอเปนโทมนสปฏฆะขนไมประกอบดวยเจตนาแคนเปนปฏฆะสงโยชนคอ กเลสวฏ ถาคดตอออกไปถงโกรธเคองประทษรายกเปนพยาบาทนวรณ หรอปกเลส หรออกศลกรรมบถ 10 ชนดน กเปนกรรมวฏฝายบาป เพราะประกอบดวยเจตนา นชใหฟงเปนตวอยาง แมกเลสอนๆกพงตดสนใจอยางนวากเลสทไมตงใจใหเกดกเกดขนไดเอง พวกนเปนอนสยหรอสงโยชน เปนกเลสวฏ ถาประกอบดวยเจตนา คอ ยดยาวออกไปกกรรมวฏ

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนเราจะตดกเลสวฏ จะตดอยางไร?

พระอาจารยมน

ตองตดไดดวยอรยมรรค เพราะสงโยชนกไมมเจตนา อรยมรรคกไมมเจตนาเหมอนกน จงเปนคปรบสาหรบละกน

พระธรรมเจดย

ถาการปฏบตของผดาเนนยงออนอย ไมสามารถจะตดได สงโยชนกยงเกดอย แลวกเลยเปนกรรมวฏฝายบาปตอออกไป มตองไดวบากวฏทเปนสวนทคตเสยหรอ?

พระอาจารยมน

เพราะอยางนนนะซ ผทยงไมถงโสดาบนจงปดอบายไมได

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนใครจะไปสวรรคไดบางเลา ในชนผปฏบตทยงไมถงโสดาบน?

พระอาจารยมน

ไปไดเพราะอาศยเปลยนกรรม สงโยชนยงอยกจรง ถาประพฤตทจรตกาย วาจา ใจ เวลาตายใจเศราหมองกตองไปทคต ถามาตงใจเวนทจรต อยในสจรตทางกาย วาจา ใจ แลเวลาตายกไมเศราหมองกมสตสมปชญญะกไปสคตได เพราะเจตนาเปนตวกรรม กรรมม 2 อยาง กณห เปนกรรมดา คอ ทจรต กาย วาจา ใจ สกก เปนกรรมขาว คอ

สจรตกาย วาจา ใจ ยอมใหผลตางกน

พระธรรมเจดย

ผทยงมชวตอยไดประพฤตสจรต กาย วาจา ใจ เวลาตายใจเศราหมอง มตองไปทคตเสยหรอ หรอผทประพฤตทจรต กาย วาจา ใจ แตเวลาตายใจเปนกศล มไปสคตไดหรอ?

พระอาจารยมน

กไปไดนะซ ไดเคยฟงหนงสอของสมเดจพระวนรต (ทบ) วดโสมนสบางหรอเปลา เวลาลงโบสถทานเคยแสดงใหพระเณรฟง ภายหลงไดมาจดพมพกนขน รวมกบขออนๆทานเคยแสดงวาภกษรกษาศลบรสทธ เวลาจะตายหวงในจวร ตายไปเกดเปนเลน แลภกษอกองคหนงเวลาใกลจะตายนกขนไดวาทาใบตะไครนาขาด มองหาเพอนภกษทจะแสดงอาบตกไมมใคร ใจกกงวลอยอยางนนแหละ ครนตายไปกเกดเปนพญานาค แลอบาสกอกคนหนง เจรญกายคตาสตมาถง 30 ป กไมไดบรรลคณวเศษอยางใด เกดความสงสยในพระธรรม ตายไปเกดเปนจระเข ดวยโทษวจกจฉานวรณ สวนโตเทยยะพราหมณนนไมใชผปฏบต หวงทรพยทฝงไว ตายไปเกดเปนลกสนขอยในบานของตนเองดวยโทษกามฉนทนวรณเหมอนกน แลนายพรานผหนงเคยฆาสตวมากเวลาใกลจะตายพระสารบตรไปสอนใหรบไตรสรณคมน จตกตงอยในกศลยงไมทนจะใหศลนายพรานกตายไปสสคต ดวยจตทเปนกศล ตงอยในไตรสรณคมน นกเปนตวอยางของผทตายใจเศราหมองหรอบรสทธ กรรมของผทกระทาในเมอเวลาใกลจะตายนน ชอวาอาสนนกรรม ตองใหผลกอนกรรมอนๆ ทานเปรยบวา เหมอนโคอยใกลประตคอก แมจะแกกาลงนอย กตองออกไดกอน สวนโคอนถงจะมกาลงมาก ทอยขางใน ตองออกทหลง ขอนฉนใด กรรมทบคคลทาเมอใกลจะตายจงตองใหผลกอนฉนนน

พระธรรมเจดย

สวนอนสยแลสงโยชนเปนกเลสวฏนวรณ หรออปกเลส 16 หรอ อกศลกรรมบถ 10 วาเปนกรรมวฏฝายบาป สวนกรรมวฏฝายบญจะไดแกอะไร?

พระอาจารยมน

กามาวจรกศล รปาวจรกศล อรปาวจรกศล เหลาน เปนกรรมวฏฝายบญสงใหวบากวฏคอ มนษยสมบตบาง สวรรคสมบตบาง พรหมโลกบาง พอเหมาะแกกศลกรรมททาไว

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนกรรมทงหลาย ทสตวทาเปนบญกตาม เปนบาปกตาม ยอมใหผลเหมอนเงาทไมพรากไปจากตนฉะนนหรอ?

พระอาจารยมน

ถกแลว สมดวยพระพทธภาษตทตรสไวในอภณหปจจเวกขณวา กมมสสโกมห เราเปนผมกรรมเปนของๆตน กมมทาโย เปนผรบผลของกรรม กมมโยน เปนผมกรรมเปนกาหนด กมมพนธ เปนผมกรรมเปนเผาพนธ กมมปฏสรโณ เปนผมกรรมเปนทพงอาศย ย กมม กรสสาม เราจกทากรรมอนใด กลยาณ ว ปาปก วา ดหรอชว ตสสา ทายาโท ภวสสาม เราจกเปนผรบผลของกรรมนน

พระธรรมเจดย

อนสยกบสงโยชน ใครจะละเอยดกวากน?

พระอาจารยมน

อนสยละเอยดกวาสงโยชน เพราะสงโยชนนน เวลาทจะเกดขน อาศยอายตนะภายในอายตนะภายนอกกระทบกนเขาแลวเกดวญญาณ 6 ชอวาผสสะ เมอผทไมมสต หรอไมรความจรง เชนหกบเสยงกระทบกนเขา เกดความรขน เสยงทดกชอบ เกดความยนดพอใจ เสยงทไมด กไมชอบ ไมถกใจ ทโลกเรยกกนวาพนเสย เชนนแหละชอวาสงโยชน จงหยาบกวาอนสย เพราะอนสยนนยอมตามนอนในเวทนาทง 3 เชน สขเวทนาเกดขน ผทไมเคยรความจรง หรอไมมสต ราคานสยจงตามนอน ทกขเวทนาเกดขน ปฏฆานสยยอมตามนอน อทกขมสขเวทนาเกดขน อวชชานสยยอมตามนอน เพราะฉะนนจงละเอยดกวาสงโยชน และมพระพทธภาษตตรสไวใน มาลงโกย วาทสตร วาเดกออนทนอนหงายอยในผาออม เพยงจะรจกวานตานรป กไมมในเดกนน เพราะฉะนน สงโยชนจงไมมในเดกทนอนอยในผาออม แตวาอนสยยอมตามนอนในเดกนนได

พระธรรมเจดย

อนสยนนมประจาอยเสมอหรอ หรอมมาเปนครงเปนคราว?

พระอาจารยมน

มมาเปนครงคราว ถามประจาอยเสมอแลวกคงจะละไมได เชนราคานสยกเพมมาตามนอนในสขเวทนา หรอปฏฆานสยกเพงมาตามนอนในทกขเวทนา หรออวชชานสยกเพงมาตามนนในอทกขมสขเวทนา ตามนอนไดแตผทไมรความจรง หรอมสตกไมตามนอนได เรองนไดอธบายไวในเวทนาขนธแลว

พระธรรมเจดย

แตเดมขาพเจาเขาใจวาอนสยตามนอนอยในสนดานเสมอทกเมอไป เหมอนอยางขตะกอนทนอนอยกนโองนา ถายงไมมใครมาคน กยงไมขนขน ถามใครมาคนกขนขนได เวลาทไดรบอารมณทด เกดความกาหนดยนดพอใจขน หรอไดรบอารมณทไมดกเกดปฏฆะหรอความโกรธขน เขาใจวานแหละขนขนมา ความเขาใจเกาของขาพเจามผดไปหรอ?

พระอาจารยมน

กผดนะซ เพราะเอานามไปเปรยบกบรป คอโองกเปนรปทไมมวญญาณ นากเปนรปทไมมวญญาณ แลขตะกอนกนโองกเปนรปไมมวญญาณเหมอนกน จงขงกนอยได สวนจตเจตสกของเรา เกดขนแลวดบไป จะขงเอาอะไรไวได เพราะกเลสเชนอนสยหรอสงโยชน กอาศยจตเจตสกเกดขนชวคราวหนง เมอจตเจตสกในคราวนนดบไปแลว อนสยหรอสงโยชนจะตกคางอยกบใคร ลองนกดเมอเรายงไมมความรก ความรกนนอยทไหน กมขนเมอเกดความรกไมใชหรอ หรอเมอความรกนนดบไปแลว กไมมความรกไมใชหรอ และความโกรธเมอยงไมเกดขนกไมมเหมอนกน มขนเมอเวลาทโกรธ เมอความโกรธดบแลว กไมมเหมอนกน เรองนเปนเรองละเอยดเพราะไปตดสญญาทจาไวนานแลววา อนสยนอนอยเหมอนขตะกอนทนอนอยกนโอง

พระธรรม กอนสยกบสงโยชนไมมแลว บางคราวทาไมจงมขนอกไดเลา ขาพเจา

เจดย ฉงนนก แลวยงอาสวะอกอยางหนงทวาดองสนดานนน เปนอยางไร?

พระอาจารยมน

ถาพดถงอนสยหรออาสวะแลว เราควรเอาความวา ความเคยตวเคยใจ ทเรยกวากเลสกบวาสนาทพระสมมาสมพทธเจาละไดทง 2 อยาง ทพระอรหนตสาวกละไดแตกเลสอยางเดยววาสนาละไมได เราควรจะเอาความวาอาสวะหรออนสยกเลสเหลานเปนความเคยใจ เชนไดรบอารมณทด เคยเกดความกาหนดพอใจ ไดรบอารมณทไมด เคยไมชอบไมถกใจ เชนนเปนตน เหลานแหละควรรสกวาเปนเหลาอนสย หรออาสวะเพราะความคนเคยของใจ สวนวาสนานน คอความคนเคยของ กาย วาจา ทตดตอมาจากเคยแหงอนสย เชน คนราคะจรตมมรรยาทเรยบรอย หรอเปนคนโทสะจรตมมรรยาทไมเรยบรอย สวนราคะแลโทสะนนเปนลกษณะของกเลส กรยามารยาททเรยบรอยแลไมเรยบรอย นนเปนลกษณะของวาสนานกควรจะรไว

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนเราจะละความคนเคยของใจ ในเวลาทไดรบอารมณทดหรอไมด จะควรประพฤตปฏบตอยางไรด?

พระอาจารยมน

วธปฏบตทจะละความคนเคยอยางเกา คออนสยแลสงโยชน กตองมาฝกหดใหคนเคยในศลแลสมถวปสสนาขนใหม จะไดถายถอนความคนเคยเกา เชนเหลาอนสยหรอสงโยชนใหหมดไปจากสนดาน

พระธรรมเจดย

สวนอนสยกบสงโยชน ขาพเจาเขาใจดแลว แตสวนอาสวะนน คอ กามาสวะ ภวาสวะ อวชชาสวะ 3 อยางนนเปนเครองดองสนดาน ถาฟงดตามชอ กไมนาจะมเวลาวาง ดเหมอนดองอยกบจตเสมอไปหรอไมไดดองอยเสมอ แตสวนตวขาพเจาเขาใจไวแตเดมสาคญวาดองอยเสมอขอนเปนอยางไร ขอทานจงอธบายใหขาพเจาเขาใจ?

พระอาจารยมน

ไมรวาเอาอะไรมาซอกแซกถาม ไดตอบไวพรอมกบอนสยแลสงโยชนแลว จะใหตอบอกกตองอธบายกนใหญ คาทวาอาสวะเปนเครองดองนน กตองหมายความถงรปอกนนแหละ เชนกบเขาดองฝกกตองมภาชนะ เชนผกอยางหนงหรอชามอยางหนงและนาอยางหนง รวมกน 3

อยาง สาหรบเชนกนหรอของทเขาทาเปนแชอมกตองมขวดโหลหรอนาเชอมสาหรบแชของ เพราะสงเหลานเปนรปจงแชแลดองกนอยได สวนอาสวะนนอาศยนามธรรมเกดขน นามธรรมกเปนสงทไมมตว อาสวะกเปนสงทไมมตว จะแชแลดองกนอยอยางไรได นนเปนพระอปมาของพระสมมาสมพทธเจาทรงบญญตขนไววา อาสวะเครองดองสนดาน คอ กเลสมประเภท 3 อยาง เรากเลยเขาใจผดถอมนเปนอภนเวส เหนเปนแชแลดองเปนของจรงๆจงๆไปได ความจรงกไมมอะไร นามและรปเกดขนแลวกดบไป อะไรจะมาแชแลดองกนอยได เพราะฉะนนขอใหเปลยนความเหนเสยใหมทวาเปนนนเปนน เปนจรงเปนจงเสยใหได ใหหมดทกสงทไดเขาใจไวแตเกาๆแลว กตงใจศกษาเสยใหมใหตรงกบความจรง ซงเปนสมมาปฏบต

พระธรรมเจดย

จะทาความเหนอยางไรจงจะตรงกบความจรง?

พระอาจารยมน

ทาความเหนวาไมมอะไร มแตสมมตแลบญญต ถาถอนสมมตแลบญญตออกเสยแลวกไมมอะไร หาคาพดไมได เพราะฉะนนพระพทธเจาทรงบญญต ขนธ 5 อายตนะ 6 ธาต 6 นามรป เหลานกเพอจะใหรเรองกนเทานน สวนขนธแลอายตนะ ธาต นามรป ผปฏบตควรกาหนดรวาเปนทกข สวนอนสยหรอสงโยชน อาสวะ โยคะ โอฆะ นวรณ อปกเลสเปนสมทย อาศยขนธหรออายตนะหรอนามรปเกดขนนนเปนสมทยเปนสวนหนงทควรละ มรรคมองค 8 ยนเขาคอ ศล สมาธ ปญญา เปนสวนทควรเจรญ ความสนไปแหงกเลส คอ อนสยหรอสงโยชน ชอวานโรธ เปนสวนควรทาใหแจงเหลานแหละเปนความจรง ความรความเหนใน 4 อรยสจนแหละเปนความจรง ความรความเหนใน 4 อรยสจนแหละคอเหนความจรงละ

พระธรรม สาธ ขาพเจาเขาใจแจมแจงทเดยว แตเมออาสวะไมไดดองอยเสมอ แลว

เจดย ทาไมทานจงกลาววา เวลาทพระอรหนตสาเรจขนใหมๆ โดยมากแลวทไดฟงมาในแบบทานรวาจตของทานพนแลวจากกามาสวะ ภวาสวะ อวชชาสวะ ขาพเจาจงเขาใจวาผทยงไมพนกตองมอาสวะประจาอยกบจตเปนนตยไป ไมมเวลาวาง กวาจะพนไดกตองเปนพระอรหนต?

พระอาจารยมน

ถาขนทาความเหนอยอยางน กไมมเวลาพนจรงดวย เมออาสวะอยประจาเปนพนเพของจตแลวกใครจะละไดเลา พระอรหนตกคงไมมในโลกไดเหมอนกน นความจรงไมใชเชนน จตนนสวนหนงเปนประเภททกขสจ อาสวะสวนหนงเปนประเภทสมทย อาศยจตเกดขนชวคราว เมอจตคราวนนดบไปแลว อาสวะประกอบกบจตในคราวนนกดบไปดวย สวนอาสวะทเกดขนไดบอยๆนน เพราะอาศยการเพงโทษ ถาเราจกตงใจเพงโทษใครๆ อาสวะกจะเกดไดดวยยากเหมอนกน สมดวยพระพทธภาษตทตรสไววา ปรวชชานปสสสส เมอบคคลตามมองด ซงโทษของผอน นจจ อชฌาน สญโน เปนบคคลมความหมายจะยกโทษเปนนตย อาสวา ตสส วฑฒนต อาสวะทงหลายยอมเจรญขนแกบคคลนน อารา โส อาสวกขยา บคคลนนเปนผหางไกลจากธรรมทสนอาสวะ ถาฟงตามคาถาพระพทธภาษตนกจะทาใหเราเหนชดไดวาอาสวะนนมมาในเวลาทเพงโทษ เรายงไมเพงโทษอาสวะกยงไมมมาหรอเมอจตทประกอบดวยอาสวะคราวนนดบไปแลวอาสวะกดบไปดวย กเปนอนไมเหมอนกน การทเหนวาอาสวะมอยเสมอจงเปนความเหนผด

พระธรรมเจดย

อาสวะ 3 นน กามาสวะเปนกเลสประเภทรก อวชชาสวะเปนกเลสประเภทไมร แตภวาสวะนนไมไดความวาเปนกเลสประเภทไหน เคยไดฟงตามแบบทานวาเปนภพๆอยางไรขาพเจาไมเขาใจ?

พระอาจารยมน

ความไมรความจรงเปนอวชชาสวะ จงไดเขาไปชอบไวในอารมณทดมกามเปนตนเปนกามสวะ เมอไมชอบไวในทใด กเขาไปยดถอตงอยในทนน จงเปนภวาสวะนแหละ เขาใจวาเปนภวาสวะ

พระธรรม ภวะทานหมายวาภพ คอ กามภพ รปภพ อรปภพไมใชหรอ ทาไมภพถง

เจดย จะมาอยในใจของเราไดเลา?

พระอาจารยมน

ภพทในใจนละซสาคญนก จงไดตอใหไปเกดในภพขางนอก กลองสงเกตด ตามแบบทเราไดเคยฟงมาวา พระอรหนตทงหลายไมมกเลสประเภทรก และไมมอวชชาภวะตณหาเขาไปเปนอยในทใด แลไมมอปาทานความชอบความยนดยดถอในสงทงปวง ภพขางนอก คอ กามภพ รปภพ อรปภพ ตลอดจนกระทงภพ คอ สทธาวาสของทานนนจงไมม

พระธรรมเจดย

อาสวะ 3 ไมเหนมกเลสประเภทโกรธ แตทาไมการเพงโทษนนเปนกเลสเกลยดชงขาดเมตตา กรณา เพราะอะไรจงไดมาทาใหอาสวะเกดขน?

พระอาจารยมน

เพราะความเขาไปชอบไปเปนอยในสงใดทถกใจของตน ครนเขามาทาทไมชอบไมถกใจจงไดเขาไปเพงโทษ เพราะสาเหตทเขาไปชอบไปถกใจเปนอยในสงใดไวซงเปนสายชนวนเดยวกน อาสวะทงหลายจงไดเจรญแกบคคลนน

พระธรรมเจดย

ความรนนมหลายอยาง เชนกบวญญาณ 6 คอ ความรทาง ห ตา จมก ลน กาย ใจ หรอ ความรในเรอง โลภ โกรธ หลง รษยา พยาบาท หรอรไปในเรองความอยากความตองการ หรอคนทหยบเลกหยบนอยนดหนอยกโกรธ เขากวาเขารทงนน สวนความรในรปฌานหรออรปฌาน กเปนความรชนดหนง สวนปญญาทรเหนไตรลกษณแลอรยสจกเปนความรเหมอนกน สวนวชชา 3 หรอวชชา 8 กเปนความรพเศษอยางยง เมอเปนเชนน ควรจะแบงความรเหลานเปนประเภทไหนบาง ขอทานจงอธบายใหขาพเจาจะไดไมปนกน

พระอาจารยมน

ควรแบงความรทาง ตา ห จมก ลน กาย ใจ วาเปนประเภททกขสจ เปนสวนทควรกาหนดรวาเปนทกข สวนความโลภ ความโกรธ ความหลง รษยา พยาบาท ความอยากความตองการเปนสมทย เปนสวนควรละ ความรในรปฌานแลอรปฌาน แลความรในไตรลกษณ หรออรยสจเปน

มรรค เปนสวนทควรเจรญ วชชา 3 หรอ วชชา 8 นนเปนนโรธ เปนสวนทควรทาใหแจง

พระธรรมเจดย

อะไรๆกเอาเปนอรยสจ 4 เกอบจะไมมเรองอนพดกน?

พระอาจารยมน

เพราะไมรอรยสจทง 4 แลไมทาหนาทกาหนดทกข ละสมทยแลทานโรธใหแจงแลเจรญมรรค จงไดรอนใจกนไปทวโลก ทานผทากจถกตามหนาทของอรยสจ 4 ทานจงไมมความรอนใจ ทพวกเราตองกราบไหวทกวน ขาพเจาจงชอบพดถงอรยสจ

พระธรรมเจดย

ตามทขาพเจาไดฟงมาวา สอปาทเสสนพพานนน ไดแกพระอรหนตทยงมชวตอย อนปาทเสสนพพานนนไดแกพระอรหนตทนพพานแลว ถาเชนนนทานคงหมายความถงเศษนามรป เนอแลกระดกทเหลออยนเอง?

พระอาจารยมน

ไมใช ถาเศษเนอเศษกระดกทหมดแลววาเปนอนปาทเสสนพพาน เชนนนใครๆตายกคงเปนอนปาทเสสนพพานไดเหมอนกน เพราะเนอแลกระดกชวตจตใจกตองหมดไปเหมอนกน

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนนพพานทง 2 อยางนจะเอาอยางไหนเลา?

พระอาจารยมน

เรองนมพระพทธภาษตตรส สอปาทเสสสตรแกพระสารบตร ในองคตตรนกาย นวกนบาตหนา 31 ความสงเขปวา วนหนงเปนเวลาเชาพระสารบตรไปเทยวบณฑบาตร มพวกปรพพาชกพดกนวา ผทไดบรรลสอปาทเสส ตายแลวไมพนนรก กาเนดดรจฉาน เปรตวสย อบายทคตวนบาต ครนพระสารบตรกลบจากบณฑบาตรแลวจงไปเฝาพระผมพระภาค กราบทลตามเนอความทพวกปรพาชกเขาพดกนอยางนน พระผมพระภาคตรสวา สอปาทเสสบคคล 9 จาพวกคอ พระอนาคาม 5 จาพวก พระสกทาคาม จาพวกหนง พระโสดาบน 3 จาพวก ตายแลวพนจากนรก

กาเนดดรจฉาน เปรตวสย อบายทคตวนบาต ธรรมปรยายนยงไมแจมแจง แกภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกาเลย เพราะไดฟงธรรมปรยายนแลวจะประมาท แลธรรมปรยายนเราแสดงดวยความประสงคจะตอบปญหาทถามในสอปาทเสสสตรน ไมไดตรสถงอนปาทเสส แตกพอสนนษฐานไดวา อนปาทเสสคงเปนสวนของพระอรหนต

พระธรรมเจดย

ถาเชนนนทานกหมายความถงสงโยชน คอกเลสทยงมเศษเหลออยวา เปนสอปาทเสนพพาน สวนสงโยชนทหมดแลวไมมสวนเหลออย คอพระอรหตผล วาเปนอนปาทเสสนพพาน?

พระอาจารยมน

ถกแลว

พระธรรมเจดย

ถาเราพดอยางน คงไมมใครเหนดวย คงวาเราเขาใจผดไมตรงกบเขา เพราะเปนแบบสงสอนกนอยโดยมากวา สอปาทเสสนพพานของพระอรหนตทยงมชวตอย อนปาทเสสนพพานของพระอรหนตทนพพานแลว?

พระอาจารยมน

ขาพเจาเหนวา จะเปนอรรถกาทขบ พระพทธภาษตไมแตกแลว กเลยถอตามกนมา จงมทางคดคานไดไมคมคายชดเจน เหมอนททรงแสดงแกพระสารบตร ซงจะไมมทางคดคานได หมายกเลส นพพานโดยตรง

พระธรรมเจดย

สอปาทเสสสตรน ทาไมจงไดตรสหลายอยางนก มทงนรก กาเนดดรจฉาน เปรตวสย อบายทคตวนบาต สวนในพระสตรอนๆ ถาตรสถงอบายกไมตองกลาวถงนรก กาเนดดรจฉาน เปรตวสย อบายทคตวนบาต?

พระอาจารยมน

เหนจะเปนดวยพระสารบตรมากราบทลถามหลายอยาง ตามถอยคาของพวกปรพาชกทไดยนมา จงตรสตอบไปหลายอยาง เพอใหตรงกบคาถาม

พระธรรมเจดย

ขางทายพระสตรน ทาไมจงมพทธภาษตตรสวา ธรรมปรยายน ยงไมแจมแจงแกภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกาเลย เพราะไดฟงธรรมปรยายนแลวจะประมาท แลธรรมปรยายนเราแสดงดวยความประสงคจะตอบปญหาทถาม

พระอาจารยมน

ตามความเขาใจของขาพเจา เหนจะเปนดวยพระพทธประสงค คงมงถงพระเสขบคคล ถาไดฟงธรรมปรยายนแลวจะไดความอบอนใจ ทไมตองไปทคตแลความเพยรเพอพระอรหนตจะหยอนไป ทานจงไดตรสอยางน

พระธรรมเจดย

เหนจะเปนเชนนเอง ทานจงตรสวาถาไดฟงธรรมปรยายนแลวจะประมาท?

พระอาจารยมน

ตามแบบทไดฟงมาโดยมาก พระพทธประสงค ทรงเรงพระสาวก ผยงไมพนอาสวะ ใหรบทาความเพยรใหถงทสด คอพระอรหนต

หมายเหต ทานผรไดตงวา บนทกฉบบน หาใช "วสชนา" ของพระอาจารยมนไม ดงนนผอานกรณาใชวจารณญาณดวยครบ

โดยคณ พลวน