Удиртгал

0Даяаршил гэдэг нь (globalization) дэлхийн улсорнууд эдийн засаг, санхүү, улс төр, хэл, соёл,техник, технологийн салбарын хүрээнд нэгдэннягтрах үйл явц юм.

0Улс орнуудын санхүү, хөрөнгийн зах зээлийнхарилцан хамаарал нэмэгдэж, нэг орны эдийнзасгийн хямрал бүс нутагт, бүс нутгийн хямрал ньдэлхийд нөлөөлөх болжээ.

0Хүмүүс хормын дотор өөр тивд байгаа найзнөхөдтэйгээ холбогдож, соёлын солилцооэрчимтэй явагдаж байна.

Даяаршлын үйл явц хэзээ эхэлсэн бэ ?

0Эрдэмтэд одоо ч энэ асуудлаар нэгдсэн саналд хүрээгүйбайна. Судлаачид Эртний Ромын эзэнт гүрэн (МЭ I-IIIзуун), Исламын алтан үе (VI-VIII зуун), Монголынэзэнт гүрэн (XIII зуун), Европын колончлол,худалдааны эрин үед (XVI-XVII зуун) даяаршлагдахүйл явц тодорхой хэмжээнд явагдаж байсан гэж үздэг.

0Орчин үеийн даяаршлагдах үйл явц XX зууны эхэн үеэсэхэлжээ. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Дэлхийнбанк, Олон улсын валютын сан байгуулагдаж, үндэстэндамнасан корпорациудын нөлөө өссөнөөр даяаршлынүйл явц улам эрчимжсэн байна.

Эрдэнэ шиш, помидор, төмс, ванила, каучук,какао, тамхи нь даяаршлын ачаар бидэндтанил болжээ.

0Дэлхийн санхүү эдийн засгийн хямрал нь эдийнзасгийн салбар дах даяаршлын үр нөлөөг тодхаруулж байна. Эдийн засаг улам бүр хэврэг, эмзэг,мэдрэмтгий болж байгаа бөгөөд ганцхан шөнийндотор хөрөнгийн зах зээл, мөнгөний ханш уналтадорвол гайхах зүйлгүй болжээ.

0Бараа бүтээгдэхүүний олон улсын худалдаа 1955онтой харьцуулахад 95 тэрбум доллароос 12триллион болж 100 дахин өсжээ.

0 2000-2007 оны хооронд Хятадын Африктай хийжбуй худалдаа 7 дахин өссөн байна. Өдөрт 1,5триллион үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр худалдаа,хөрөнгө оруулалт хийгдэж байна.

Дэлхийн эдийн засгийн форумаас улс орнуудын өрсөлдөх чадварын индексийг жил болгон гаргадаг. Энэ нь тухайн улсын эдийн засгийн даяаршлын түвшинг илтгэх нэг том шалгуур болж өгдөг Манай улс

2012 оны судалгаагаар 142 орноос 96 дугаар байранд оржээ.

0Олон улсын байгууллагуудын үүрэг оролцоонэмэгдсэнээр улс төрийн даяаршил хүчтэйявагдаж байна.

0Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сан өөрийнбодлогоороо жижиг буурай орнуудын хөгжлийнчиг хандлагыг зааварлах болж, НҮБ, Европынхолбоо нь улс орнуудыг улам бүр нэгдэн нягтрах,шийдвэр, үйл ажиллагаа нь харилцан хамааралтайболоход чухал нөлөө үзүүлж байна.

0Их найм, дэлхийн худалдааны байгууллага, НАТО,олон улсын шүүхийн үүрэг нөлөө, оролцоонэмэгдэж түүний нөлөөгөөр улс орны үүрэг жиннөлөө багасч байна.

0Өрнөдийн соёл, түүний дотор Америкийн соёлдэлхий дахинд хүчтэй нөлөөлөх болжээ. CSI: Miamiцуврал киног дэлхий даяар 84 сая хүн үздэгболсон байна.

0You tube, Facebook – ээр дамжин соёлын солилцооявагдаж, найз нөхдийн хүрээ тэлж байна.

0 Өдөрт 500,000 хүн онгоцоор аялаж жилд 1 тэрбумхүн аялал жуулчлалаар өөр орон руу явж байна.

0Мэдээллийн CNN суваг дэлхийн 200 гаруй улсаднэвтрүүлгээ цацаж жирийн иргэнээс төрийнтэргүүн хүртэл эндээс мэдээллээ авах болжээ.

Орон зайг багасгагч технологиуд (Distance -shrinking technologies)

0 Даяаршилд нөлөөлж буй нэг гол хүчин зүйл бол техник,технологийн дэвшил юм. DST нь хүмүүсийг илүү хялбараргаар холбогдох, дэлхийн өнцөг булан бүр лүү түргэншуурхай зорчих, нэгэн зэрэг мэдээллийг хүлээн авахболомжийг олгож байна.

0 Технологийн дэвшил нь улс төр, эдийн засаг, соёлын салбардах даяаршлын хурдасгуур болж байна. ТухайлбалЕгипетэд 2010 онд өрнөсөн хувьсгалт хөдөлгөөнд твиттер,facebook хамгийн чухал үүрэг гүйцэтгэжээ.

0 Технологи нь улс орнуудын хоорон дах улс төрийнхарилцаанд хүчтэй өөрчлөлтийг авчирсан байна. ИракКувейтыг эзлэх үеэр засгийн газар нь бүх мөнгөө өөр дансруу шилжүүлж амжсан, улс орны маш нууцын зэрэглэлийнмэдээллийг интернетээр дамжуулан олж авах боломжтойболсон (wikileaks) зэрэг олон жишээг дурдаж болно.

Даяаршлын сөрөг талууд 0Тархины дайжил (brain drains): Ядуу буурай оронд

амьдарч буй чадварлаг, мэргэшсэн боловсон хүчинөндөр хөгжилтэй орнууд руу шилжих үйл явц явагдажбайна.

0 Sweat shops (оёдлын үйлдвэрүүд): Том компаниудбуурай хөгжилтэй орны хямд ажиллах хүчийг ашигланоёдлын үйлдвэрүүдийг олноор байгуулж асар их ашиголох болсон. Бидний мэдэх Nike, Reebok зэрэг брендүүдийм байдлаар үйл ажиллагаа явуулдаг.

0Баян чинээлэг хэсэг нь улам бүр баяжиж эд баялгийгхуримтлуулж байгаа бол хөгжиж байгаа буурай орныиргэдийн амьдрал нэгэн хэвийн, улам ядуу байна.

0Үндэстэн дамнасан корпорациуд аль нэг улс дахүйлдвэрээ хаах үед олон мянган ажилчин ажилгүйболж, энэ нь тухайн улсын эдийн засагт хүчтэйцохилт болох нь бий. Дэлхийн санхүү эдийнзасгийн хямралтай холбоотойгоор Nokia, Ford,General motors зэрэг томоохон компаниуд салбарүйлдвэрүүдээ олноор нь хааж ажилгүйчүүдийнэгнээг нэмсээр байна.

0Даяаршил нь байгаль орчны бохирдол, ашигтмалтмалын эмх замбараагүй олзворлолт, хүнамын хэт өсөлт, хүнсний дутагдал, ДОХ, Сүрьеэ,Тахал зэрэг даяаршлын нөлөөтэй өвчин, хууль бусзэвсэг, хар тамхины наймаа, хүний наймааг уламбүр газар авахад нөлөөлж байна.

Даяаршлыг хамгаалагчдын үзэл

0Даяаршил нь хөгжиж байгаа улс орнуудад илүүболомж олгож эдийн засгийн хувьд хөгжих,дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх, бараа бүтээгдэхүүнээгаргах бололцоо олгоно.

0Үндэстэн дамнасан корпорациуд шинэ ажлынбайрыг бий болгож улс орнуудын хөгжилд чухалүүрэг оролцоотой болж байна. Тухайлбал 1985-1995 оны хооронд 8 сая ажлын байрыг бийболгосноос 5 сая нь хөгжиж байгаа орнуудадоногдож байв.

Үргэлжлэл

0Хүмүүс илүү ардчилсан, хүмүүнлэг үзэлтэй болж,хүн төрөлхтөн нийтлэг үнэт зүйлсийг хүлээнзөвшөөрдөг болж, энх тайвнаар зэрэгцэн оршихүндсийг бүрдүүлдэг. Хүмүүс илүү чөлөөтэйгээрбие биетэйгээ санаа бодлоо хуваалцах, харилцантусалж дэмжих нөхцөл бололцоог бий болгодог.

0Олон улсын хамтын ажиллагаа илүү үр дүнтэйболж, ирээдүйд дэлхийн засгийн газарбайгуулагдана гэж даяаршлыг дэмжигчид үздэг.

Даяаршлын индекс

0Швейцарийн эдийн засгийн институт буюуKonjunkturforschungsstelle (KOP) нь дэлхийн улсорнуудын даяаршлын түвшинг тодорхойлохзорилготой судалгааг 1970 оноос хийж эхэлжээ.

0Уг судалгаанд дэлхийн 208 орон хамрагддаг байна.

0Улс орнуудад 1-100 хүртэл баллийн үнэлгээ өгөхзамаар дүгнэдэг. Монгол улс 1970 оны анхнысудалгаанд 27,66 оноо авч байжээ.

0Эдийн засгийн, нийгмийн, улс төрийн хүрээн дэхдаяаршлыг түвшинг энэхүү индексээр гаргажирдэг.

Улс төр, нийгэм, эдийн засгийн даяаршлын индексийг тооцох аргачлал

0 Улс орны дотоод, гадаад худалдаа, ДНБ, ҮНБ, тухайн улсгадаадын ажилчид авч байгаа эсэх

0 Импортын бараанд тавьж байгаа гаалийн татвар

0 Иргэдийн гадаад руу ярьж буй ярианы минут

0 Гаднаас ирж буй жуулчид түүний улс орон дах нөлөөлөл болонгадагшаа явж буй жуулчид

0 Интернет, гадны телевиз, сонин, сэтгүүлийн хэрэглээ

0 Холливудын киног үндэсний театрууд үзүүлдэг эсэх, англиүгтэй дуу хит парадад орж буй эсэх

0 Макдоналдын ресторан тухайн улсууд хичнээн байгуулагдсан

0 НҮБ-ийн энхийг сахиулах ажиллагаанд хэр идэвхтэй оролцдог

0 1945 оноос хойш нэгдэн орсон гэрээ, конвенц, хоёр ба түүнээсдээш улсуудтай байгуулсан гэрээ

2012 оны даяаршлын индекс

Ерөнхий индексээр улс орнуудыг жагсаавал:

1. Бельги – 92.76

2. Ирланд – 91.95

3. Нидерланд – 90.94

22. Герман – 81.53

35. АНУ - 74.88

47. ОХУ - 65.35

73. Хятад – 59.37

93. Монгол - 54.98 (2010 онд 108 – 51.92)

180. Афганистан – 31.35

187. Тимур – Лесоте – 23.44

Даяаршлын индекс

Даяаршил уу ? Америкжилт уу ?Americanization or

Globalization?

0Бид хэр зэрэг даяаршсан вэ ?

0Даяаршлын ямар шинж тэмдгүүд бидэнд харагдаж байна вэ ?

0Даяаршлын нөлөөнд байгаа хүн гэж хэнийг хэлэх вэ ?

Хариулт

0Pepsi эсвэл coca cola ууж, hamburg идэж windowsэсвэл mac os үйлдлийн системтэй комьпютер дээражиллаж, холливудын кино үзэж, англи үгтэй дуусонсож, америк маягаар хувцаслаж (жинсэн өмд,богино ханцуйтай подвалка, спорт загварынхөнгөн пүүз, гутал) байгаа бол та аль хэдийнээдаяаршил буюу америкжилтын нөлөөнд орсонбайна.

Америкжилтын нөлөө0АНУ нь дэлхийн хамгийн хүчирхэг эдийн засаг

(Дэлхийн ДНБ 22%), хамгийн орчин үеийнзэвсэглэл бүхий армийн хүчээр дэлхийн бусад улсорнуудыг өөрийн хүссэн үйлдлээ хийлгэхийгзорьж, дарамталж чаддаг.

0Америкийн соёл өнөөдөр дэлхийд хамгийн хүчтэйтархжээ. Үүнийг бид өмнөх слайдаас үзсэн.

0 2008 оноос эхэлсэн дэлхийн санхүү эдийн засгийнхямрал мөн л АНУ-ын үл хөдлөх хөрөнгийн захзээл болон бага хүүтэй их хэмжээний зээлээс шуудэх үндэстэй.

0Өнөөдөр бидний хамгийн их үздэг солонгосынолон ангит кинонууд нь Америкийн телевизийнсавангийн дууриудаас үүдэлтэй.

0Холливудын кино нь дэлхийн нийтэд америкмаягийн амьдралын хэв маяг, хоололт, хувцаслалт,үг хэллэг, үйл хөдлөлийг тархахад хамгийн хүчтэйнөлөөлж байна.

0Америкийн хип хоп, реп хөгжим, жазз аялгуу, попдуунууд нь дэлхийд хамгийн эрэлттэй байна.

0Интернет, телевизийн хөгжил нь америкжах үйлявцыг улам хурдасгасан ажээ.

0 Спортын салбарт америкчуудын зохиосон сагсанбөмбөг нь хөл бөмбөгийн дараах хоёр дах томспорт болж дэлхийд тархжээ.

0War on terrorism буюу терроризмын эсрэг дайн ньзарим судлаачдын үзэж байгаа шиг америкийгхямд нефтээр хангах, исламын хүчирхэгертөнцийг задлан бутаргах, ойрхи дорнодын бүснутагт байр сууриа бэхжүүлэх далд зорилготойбайж болно.

0 Дэлхийн худалдааны байгууллага, олон улсынвальютын сан, тэр бүү хэл НҮБ хүртэл АНУ-ыннөлөө, хяналт, шахалтан дор үйл ажиллагааявуулдаг. Учир нь дээрхи байгууллагын төсвийннэлээд хувийг гаргадаг ажээ.