1

Γήρας

Γήραςαποκαλούμε την προχωρημένη βιολογικά ηλικία ενός οργανισμού με τις συνακόλουθες αλλοιώσεις που επιφέρει σε αυτόν.Το γήρας είναι μία έννοια χρονολογική με έναρξη συμβατικά καθορισμένη και διαφορετική στις διάφορες εποχές. Το γήρας ως φυσική- βιολογική ακολουθία συνδύαζε πάντα ένα μείγμα αντιλήψεων, στάσεων και αισθημάτων. Το μυστήριο αλλά και κακό συνάμα της φυσικήςκαι πνευματικής παρακμής συνυπήρχε πάντα με το σεβάσμιο, σοφό και αγαθό, αλλά και την περιφρόνηση που προκαλούσε η τελευταία ηλικιακή φάση της ζωής . Από την άλλη πλευρά, η κοινωνικήπρόσληψη της έννοιας της γήρανσης υπερβαίνει τη βιολογική διάσταση και συσχετίζεταιάμεσα με την κοινωνική θέση αλλά και το φύλο του καθενός. Εξαρτάται, επίσης, και απότην ιστορική περίοδο και την ετοιμότητα της κοινωνίας για την αποδοχή των ηλικιωμένων. Οι παραδόσεις και οι κρατούσες αξίες, οι κανόνεςδικαίου και οι εκάστοτε ηλικιακές χρονικές οριοθετήσεις, καθώς και οι κοινωνικές/ ταξικές διαφοροποιήσεις, προσδίδουν κάθε φορά και ένα καινούριο περιεχόμενο στηνέννοια του γήρατος, διαμορφώνοντας ταυτόχρονα και το πλαίσιο της στάσης της κοινωνίας έναντι των γερόντων .

Σχετικά με το γήρας, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν διαφορετικές ιδέες – άλλοι το έβλεπαν με μάτι ταραγμένο και άλλοι με μάτι ήρεμο. Ο Μένανδρος ανήκει στην πρώτη κατηγορία, λέγοντας το περιβόητο: “Φοβού το γήρας, ου γαρ έρχεται μόνον”, δηλαδή “Να φοβάσαι τα γηρατειά, γιατί δεν έρχονται μόνα τους”. Ναι, τα γηρατειά κουβαλούν ένα σωρό αρρώστιες που τις φορτώνουν πάνω στο ρυτιδιασμένο μας κορμί. Και ο Μένανδρος συνεχίζει λέγοντας: “Χαλεπόν το γήράςεστινανθρώποις βάρος”, δηλαδή “Δύσκολα τα γηρατειά, βάρος δυσβάσταχτο για τους ανθρώπους”. Τα γηρατειά δεν είναι βάρος μόνο για αυτούς που τα νιώθουν, αλλά και για τους οικείους που τα φροντίζουν, γιατί όπως λέει και ο Κρατίνος, “Δις παις ο γέρων”, δηλαδή “Ο γέρος είναι δυο φορές παιδί”. Από την άλλη έχουμε αυτούς που βλέπουν το γήρας με θετικό μάτι. Είναι γνωστές οι δύο ρήσεις του Σόλωνος: “Γήρας προσδέχου”, και “Γηράσκω δ’ αιεί πολλά διδασκόμενος”. Αλλά και ο Αισχύλος λέει: “Αεί γαρ ηβά τοις γέρουσιν ευ μαθείν”, δηλαδή “Πάντα στους γέρους υπάρχει μια νεανική όρεξη για γνώση της αλήθειας”.

Η γήρανση αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία μη αναστρέψιμων μεταβολών πουτελούνται σε επίπεδο κυττάρων και επέρχονται προοδευτικά με την πάροδο του χρόνου. Ο ρυθμός και ο βαθμός της διαδικασίας της γήρανσης ποικίλει τόσο από άτομο σε άτομο, όσο και στα διάφορα οργανικά συστήματατου ίδιου του ατόμου. Η πραγματικότητα αυτή καθιστά αυθαίρετη κάθε προσπάθειακαθορισμού χρονολογικής ηλικίας έναρξης των μεταβολών λόγω γήρανσης. Σήμερα, έχειεπικρατήσει διεθνώς η

1

ηλικία των 65 ετών, η οποία ταυτίζεται με την ηλικία της συνταξιοδότησης, ως το όριο πάνω από το οποίο ένας ασθενής θεωρείται και αντιμετωπίζεται ως γηριατρικός. Αναγνωρίζοντας ότι οι διάφορες ψυχοσωματικές, κοινωνικές και οικονομικέςδιαφοροποιήσεις που χαρακτηρίζουν την τρίτη ηλικία αποτελούν μια ατέρμονηδιαδικασία, ο όρος γήρανση μπορεί να θεωρηθείως απόλυτα επιτυχής. Βασικοί παράγοντες που ασκούν καθοριστική επίδραση στη διαδικασία της γήρανσης σύμφωνα με τον Hayflick είναι οι εξής:

Η κληρονομικότητα Το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον

Η κοινωνική προσαρμογή και η συμπεριφορά

Η ψυχοσύνθεση του ατόμου

Η υγιεινή διαβίωση

Οι περισσότεροι επιστήμονες, που ασχολούνται με την φυσιολογία και την βιολογίατης γήρανσης, συμφωνούν ότι, κατά πάσα πιθανότητα, δεν υφίσταται μία και μόνοθεωρία, που να ερμηνεύει πλήρως το φαινόμενο της γήρανσης.

1

Kάθε ηλικιωμένο άτομο πρέπει να κατανοηθεί ως μία “βιοψυχοκοινωνική ενότητα”. Υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις στη βιολογική θεωρία του γήρατος, όλες όμως συμπίπτουν στο ότι υπάρχειμια γενετική βάση ως προς το μέγιστο όριο ζωής. Παρόλο τον καθορισμένο ρόλο που παίζουν τα βιολογικά φαινόμενα στο γήρας, υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία και πλαστικότητα μεταξύ ατόμων καθόσον χαρακτηριστικό του γήρατος είναι η υποκειμενικότητά του. Οιβιολογικές διαδικασίες βιώνονται από τα άτομα αλλά και από ολόκληρες πολιτισμικέςομάδες, διαφορετικά. Κατ’ αναλογία, ο τρόπος που βιώνεται η σωματικότητα σεκάθε πολιτισμική ομάδα μπορεί να είναι διαφορετικός. Η σωματικότητα συνδέει τη βιολογική ταυτότητα διαχρονικά και εκδηλώνεταιανάλογα με τη δυνατότητα που έχει. Η δυνατότητα αυτή δεν βασίζεται μόνο στις στενάβιολογικές λειτουργίες αλλά εκφράζεται στη βιολογική αυτονόηση του ανθρώπου, στηβιολογική του ταυτότητα .

Η ελάττωση της ζωτικότητας καιτης αποδοτικότητας των κυττάρων στα διάφορα όργανα, που δε γίνεται ταυτόγχρονακαιπαράλληλα σε όλα,είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό των γηρατειών.

Ο άνθρωπος με την πάροδο του χρόνου υφίσταται μια φυσιολογική φθορά στα όργανα του οργανισμού του, φθορά η οποία αφορά τη σύσταση, τη μορφολογία των κυττάρων, ιστών κ.λπ. Οι φυσιολογικές μεταβολές πρέπει να διαχωρίζονται από τις νοσηρές καταστάσεις. Ωστόσο, οι πιθανότητες να προσβληθεί από κάποια ασθένεια ή ασθένειες ο ηλικιωμένος είναι πολύ μεγαλύτερες από ότι ο νέος .Τα συμπτώματα του γήρατος προκαλούνται από την απώλεια ή την υπολειτουργία των κυττάρων κάθε οργάνου του σώματος. Καθώς εξαφανίζονται τα κύτταρα, οι ιστοί και οι μύες γίνονται λεπτότεροι, η δύναμη και η αντοχή λιγοστεύουν και ελαττώνεται η ικανότητα γιαεργασία . Από την άλλη η μεγαλύτερη έκπτωση πουσυμβαίνει στην τρίτη ηλικία έχει να κάνει περισσότερο με τις επιδράσεις διαφόρωνχρόνιων ασθενειών, που εξασθενούν το άτομο, παρά με την ίδια την τρίτη ηλικία.

Η αντίληψη της επιστήμης για τη διαδικασία του γήρατος έχει αλλάξει τις δύο τελευταίες δεκαετίες, ύστερα από σημαντικές ανακαλύψεις γύρω από τους μηχανισμούς του και αντί να αποτελεί μια άτακτη, τυχαία διαδικασία όπως εθεωρείτο παλιότερα, καθίσταται πλέον σαφές ότι η γήρανση είναι εξαιρετικά οργανωμένη και “τακτοποιημένη”, κάτι το οποίο προσφέρει κάποια δυνατότητα παρέμβασης στους μηχανισμούς της.

1

Ένας βασικός στόχος του ερευνητικού τομέα μελέτης της γήρανσης είναι να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις σχετικά με τον γενετικό ρυθμιστικό μηχανισμό της στη θεραπεία των ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία.

Ο εντοπισμός ενός γονιδίου που “ξανάνoιωσε” κύτταρα σε πειραματόζωα ενδέχεται να οδηγήσει σε θεραπείες για τις ασθένειες που σχετίζονται με την ηλικία και ενδεχομένως, στην ανακάλυψη της «μοριακής πηγής της νεότητας» σύμφωνα με μελέτη του Τμήματος Διατροφής και Τοξικολογίας του Πανεπιστημίου του Berkley στην Καλιφόρνια.Οι ερευνητές πέτυχαν να γυρίσουν προς τα πίσω το μοριακό ρολόι σε πειραματόζωα εγχέοντας σε βλαστικά κύτταρα του αίματός τους ένα γονίδιο που βοηθά σημαντικά τα ενήλικα βλαστικά αιμοποιητικά κύτταρα να αντεπεξέλθουν στο οξειδωτικό στρες, οδηγώντας στη δημιουργία νέων κυττάρων του αίματος. Το γεγονός αποτελεί ένδειξη αναστροφής της παρακμής της λειτουργίας των βλαστικών αιμοποιητικών κυττάρων που επέρχεται με την ηλικία, κάτι το οποίο καταγράφεται για πρώτη φορά.

Το ερώτημα τί προκαλεί το γήρας δημιούργησε αντίπαλεςθεωρίες,

με τη μία πλευρά να ισχυρίζεται πως τα εγγενή γενετικά

προγράμματα κάνουν τους οργανισμούς να γερνούν. Η άποψη αυτή

δεν θεωρείται από πολλούς αποδεκτή καθώς αφήνει να εννοηθεί

πως το γήρας εξελίχθηκε και πως η φυσική επιλογή ώθησε τους πιο

ηλικιωμένους οργανισμούς στο δρόμο της φθοράς. Εντούτοις, η

φυσική επιλογή ευνοεί τα γονίδια που βοηθούν τους οργανισμούς να

παράγουν πολλούς απογόνους. Μόλις σταματήσει η αναπαραγωγή,

1

η φυσική επιλογή δεν μπορεί να επηρεάσει τα γονίδια, επομένως οι

επιστήμονες συμφώνησαν πως το γήρας δεν θα μπορούσε να είναι

γενετικά προγραμματισμένο.

Η άλλη θεωρία υποστηρίζει πως το γήρας είναι μία αναπόφευκτη

συνέπεια συσσωρευμένης φθοράς: Τοξίνες, ελεύθερες ρίζες,

ακτινοβολία που καταστρέφει το DNA, ασθένειες και άγχος

καταστρέφουν το σώμα σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορεί να

επανακάμψει. Μέχρι στιγμής, αυτή η θεωρία είναι η επικρατέστερη

σε ότι αφορά στην έρευνα γύρω από το γήρας.

Τα ευρήματα της ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστημίου του

Stanford, όμως, έχουν να πουν μια διαφορετική ιστορία. “Τα

δεδομένα μας δεν ταιριάζουν με το υπάρχον μοντέλο της

συσσωρευμένης φθοράς και έτσι έπρεπε να σκεφτούμε ένα

εναλλακτικό μοντέλο αναπτυξιακής έκπτωσης”, αναφέρει ο

Καθηγητής Βιολογίας της Ανάπτυξης και Γενετικής στο

Πανεπιστήμιο του StanfordΔρ StewartKim.

“ Όλοι πιστεύουμε πως γερνάμε λόγω φθοράς των κυττάρων μας.

Πως όμως εξηγείται το γεγονός ότι τα ζώα δεν γερνούν; Κάποιες

χελώνες κάνουν αυγά ακόμα και σε ηλικία 100 ετών, φάλαινες ζουν

μέχρι και 200 χρόνια και μύδια επιβιώνουν μέχρι και 400 χρόνια”,

διερωτάται ο ίδιος.

Αυτά τα είδη χρησιμοποιούν τις ίδιες δομικές μονάδες για το DNA

τους, πρωτεΐνες και λιπαρά, όπως ακριβώς και οι άνθρωποι και τα

1

πειραματόζωα. Η χημεία της διαδικασίας της φθοράς,

συμπεριλαμβανομένης της βλάβης που προκαλούν οι ελεύθερες

ρίζες οξυγόνου, θα πρέπει να είναι η ίδια σε όλα τα κύτταρα, κάτι

που δυσκολεύει την εξήγηση γιατί τα διάφορα είδη έχουν

διαφορετικό όριο ζωής.

Μία ελεύθερη ρίζα δεν την νοιάζει εάν βρίσκεται μέσα σε ένα

ανθρώπινο κύτταρο ή σε ένα κύτταρο πειραματόζωου.Εάν το γήρας

δεν είναι η συνέπεια μίας αναπόφευκτης χημείας αλλά αντίθετα

προκαλείται από αλλαγές στα ρυθμιστικά γονίδια, τότε η

διαδικασία του γήρατος ίσως να μην είναι αναπόφευκτη. Είναι -

τουλάχιστον θεωρητικά - πιθανή η επιβράδυνση ή ο τερματισμός

της αναπτυξιακής έκπτωσης.

Η πρόσφατη οικονομική κρίση όξυνε και συνεχίζει να οξύνει τα προβλήματα σε κάθε τομέα της κοινωνικής ζωής των ηλικιωμένων, σε θέματα πρόνοιας, ασφαλιστικής κάλυψης, νοσοκομειακής φροντίδας, καθώς και τα προβλήματα εκπαίδευσης επαγγελματιών υγείας και κοινωνικών επιστημόνων πάνω στην Τρίτη Ηλικία.

Η Ελλάδα γερνάει, με το ποσοστό των ηλικιωμένων άνω των 65 ετών σήμερα να ξεπερνά το 18% και με προοπτική το 2020, να πλησιάσει το 24%. Ταυτόχρονα, ο πληθυσμός των παιδιών ηλικίας

1

0-14 ετών συνεχώς μειώνεται και σήμερα αριθμεί περίπου 14%, που σημαίνει όχι μόνον ότι γερνάμε ως χώρα, αλλά επίσης, ότι μελλοντικά θα μειωθεί ο πληθυσμός συνολικά, διαπιστώσειςπου επισημαίνονταιμε αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ηλικιωμένων (1η Οκτωβρίου ) τα τελευταία έτη από την Ελληνική Γεροντολογική και Γηριατρική Εταιρεία, καθώς επίσης και από την Ψυχογηριατρική Εταιρεία.

Εμείς, ας θυμόμαστε πάντα πως ε κείνος που είναι ήρεμος κι ευτυχής από τη φύση του δεν θα νιώσει καθόλου την πίεση της ηλικίας, αλλά γι’ αυτόν που έχει την αντίθετη διάθεση, και η νεότητα και τα γηρατειά θα είναι το ίδιο βάρος (Πλάτωνας) και πως η προετοιμασία για τα γηρατειά πρέπει να ξεκινάει στην εφηβεία. Μια ζωή άδεια από στόχους μέχρι τα εξηνταπέντε χρόνια δεν θα γίνει ξαφνικά γεμάτη με τη σύνταξη γήρατος.

Πηγές:

1

Σχολικό Βιβλίο Βιολογίας Α’ Γενικού Λυκείου Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος ΛαρούςΜπριτάννικα,

Γήρας Το Βήμα Science (01.02.2013) Pathfinder (06.03.09) Γήρας και θάνατος (2010), neoskosmos.com

Health.in.gr, 01.10.2012 (Ηλικιωμένοι) Α.Τ.Ε.Ι. Κρήτης, Σχολή Σ.Ε.Υ.Π. πτυχιακή εργασία

Γιουβανάκης Γεώργιος - Σαχπάζογλου Αθηνά, Ηράκλειο, 2007