Πολυμηχανο

ΠΟΛΥΜΗΧΑΝΟΤΕΥΧΟΣ 22

συντακτικό σημείωμα

To κύριο γεγονός των φθινοπωρινών «Ημερών Πολυτεχνείου» 2008 είναι η έκθεση με θέμα «Ελλάδα και Τεχνολογία μια διαχρονική προσέγγιση», η οποία καταρρίπτει την κοινή πεποίθηση ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν αναπτύξει και υψηλού επιπέδου τεχνολογία, παράλληλα με την ενασχόλησή τους με τη φιλοσοφία τη θρησκεία και το θέατρο. Το ανά χείρας τεύχος του «Πολυμήχανου» δίνει μια συνοπτική παρουσίαση ορισμένων τεχνολογικών επιτευγμάτων των αρχαίων Ελλήνων που καταρρίπτουν την πεποίθηση αυτή, με κορυφαίο το μηχανισμό των Αντικυθήρων, μετρητικά μηχανήματα διαφόρων χρήσεων, τη μεταλλευτική και τη μεταλλουργία, τη στρατιωτική τεχνολογία, τους μηχανικούς αυτοματισμούς, τη χαρτογραφία, την αρχιτεκτονική και άλλα επιτεύγματα.

Η τελευταία νομοθετική ρύθμιση για την αναγνώριση των κολεγίων και ο νόμος για τις μεταπτυχιακές σπουδές αποτελούν επίσης αντικείμενα σχολιασμού. Οι νόμοι αυτοί οδηγούν σε περαιτέρω αναστάτωση της ανώτατης παιδείας. Το δίπλωμα των πολυτεχνικών σχολών υποβαθμίζεται ιδιαίτερα δεδομένου ότι οι κάτοχοί του μετά από επίπονες πενταετείς σπουδές βρίσκονται σε υποδεέστερη θέση από τους κατόχους μάστερ πανεπιστημίων του εξωτερικού με σπουδές 3+ ετών, δεδομένου ότι δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν διδακτορικές σπουδές χωρίς την κατοχή επιπρόσθετου μεταπτυχιακού τίτλου μάστερ.

ΠΟΛΥΜΗΧΑΝΟΤΕΥΧΟΣ 22 2

Ελλάδα και τεχνολογία: Μια διαχρονική προσέγγιση

Έκθεση της Πολυτεχνικής Σχολής στο Τελλόγλειο

Η Πολυτεχνική Σχολή του Α.Π.Θ. σε συνεργασία μετην Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας,

το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας,το Ίδρυμα Λαμπράκη και

το Σύλλογο Φίλων του Τελλογλείου Ιδρύματοςδιοργανώνει στο πλαίσιο των εκδηλώσεων των

φθινοπωρινών «Ημερών Πολυτεχνείου» έκθεση στο Τελλόγλειο με θέμα τη συμβολή της αρχαίας Ελλάδας

στην εξέλιξη της τεχνολογίας.


Η αντίληψη που καλλιεργήθηκε για την σχέση των αρχαίων Ελλήνων με την τεχνολογία ήταν από νωρίς αρνητι-κή. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην προβολή της καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας

της αρχαίας Ελλάδας αλλά και σε ορισμένες φιλολογικές “μαρτυρίες”, όπως προκύπτουν από σχόλια αρχαίων συγ-γραφέων, το νόημα των οποίων έχει μάλλον παρερμηνευθεί. Οφείλεται όμως και στο γεγονός ότι η συστηματική και εντατική μελέτη του πρωτογενούς “τεχνολογικού” υλικού που σώθηκε από την αρχαιότητα, είτε σε μορφή κειμένων τεχνικού περιεχομένου είτε ως κατάλοιπα προϊόντων τεχνολογίας, ξεκίνησε πριν λίγες μόνο δεκαετίες. Τα αποτελέ-σματα της έρευνας αυτής έχουν ήδη αλλάξει ριζικά την αντίληψή μας για την ενασχόληση των αρχαίων Eλλήνων με την τεχνολογία και τη συμβολή τους στη γένεση και πρόοδο της επιστήμης.

Βασικός στόχος της έκθεσης είναι να προβληθεί αυτό ακριβώς το εύρος της τεχνικής δημιουργίας του αρχαιοελ-ληνικού κόσμου, των καινοτομιών και των τεχνικών επιτευγμάτων, έτσι όπως αναδεικνύεται μέσα από την ερευνη-τική προσπάθεια που γίνεται τα τελευταία χρόνια, κυρίως από Έλληνες μηχανικούς και επιστήμονες. Στην προσπά-θεια αυτή αρωγός είναι η σύγχρονη τεχνολογία, η οποία δίνει στους μελετητές τη δυνατότητα να προσεγγίσουν το παρελθόν με μεγαλύτερη ακρίβεια και βεβαιότητα. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα αυτής της ερμηνευτικής διαδικασίας είναι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων: το ιστορικό της μελέτης του δείχνει παραστατικά το αυξανόμενο ενδιαφέ-ρον των ειδικών από το 900, χρόνο εύρεσης του αντικειμένου, μέχρι σήμερα και τις δυνατότητες που δίνει η διαρ-κώς εξελισσόμενη σύγχρονη τεχνολογία στην κατανόηση και ερμηνεία του.

Ένα εντυπωσιακό στοιχείο που διαφαίνεται σε πολλές περιπτώσεις είναι ότι αρκετές από τις εφευρέσεις του απώτερου αυτού παρελθόντος εξακολουθούν και σήμερα να λειτουργούν με την ίδια βασική αρχή· η αναρροφητι-κή αντλία του Κτησιβίου, λόγου χάρη, χρησιμοποιούνταν ως πρόσφατα από την πυροσβεστική υπηρεσία. Το γεγο-νός αυτό προβάλλεται στην έκθεση με την αντιπαραβολή ορισμένων σύγχρονων προϊόντων τεχνολογίας ανάλογης λειτουργικής λογικής. Η επιλεκτική αυτή αντιπαράθεση δεν επιχειρεί να μεταφέρει κάποιο συγκεκριμένο μήνυμα: τα δάνεια και αντιδάνεια μεταξύ των λαών σε μια τόσο μεγάλη διάρκεια χρόνου αποτελούν ένα εξαιρετικά σύνθετο πλέγμα καταστάσεων, ενώ υπάρχει πάντα και το ενδεχόμενο της επανεφεύρεσης. Ανάλογες διαδικασίες πολιτισμι-κής και τεχνολογικής διάχυσης θα υπήρξαν ασφαλώς και κατά την αρχαιότητα μεταξύ των προηγμένων λαών της ανατολικής Μεσογείου.

Τα ομοιώματα που παρουσιάζονται στην έκθεση, που αποτελεί το κύριο γεγονός των φθινοπωρινών «Ημερών Πολυτεχνείου» 2008, έχουν διατεθεί κυρίως από το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας της Θεσ-σαλονίκης και την Εταιρεία Μελέτης της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας και αποτελούν μικρό δείγμα της τεχνολο-γίας που είχαν αναπτύξει οι αρχαίοι Έλληνες, ικανό όμως όχι απλώς να καταρρίψει τον μύθο περί αντι-τεχνολογικής αντίληψης αλλά και να τον αντιστρέψει.

Κορυφαίο δείγμα της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας, αλλά και πρόκληση για το επίπεδο γνώσης μας, αποτελεί ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων. Όσο προχωρά η έρευνα του ιδιαίτερου αυτού αντικειμένου –μοναδικού και ως προς το γεγονός ότι σώθηκε ολόκληρο ως τις μέρες μας– η επιστημονική κοινότητα μένει κατάπληκτη από το πλήθος και το υψηλότατο επίπεδο τεχνικών αλλά και επιστημονικών γνώσεων που προϋποθέτει η κατασκευή του μηχανισμού αυτού. Πρόκειται αναμφίβολα για μια απτή απόδειξη ότι όχι μόνον είχαν τεχνολογία οι αρχαίοι Έλληνες αλλά το πι-θανότερο είναι να την είχαν φτάσει σε επίπεδο πολύ υψηλότερο απ’ ό,τι υποψιαζόμασταν ως τώρα.

καθηγητής Νικόλαος Μουσιόπουλος,κοσμήτορας της Πολυτεχνικής Σχολής Α.Π.Θ.

αναπλ. καθηγήτρια Κλαίρη Παλυβού,γενική επιστημονική επιμελήτρια έκθεσης


αλλά σίγουρα, μια καινούργια (κατεξοχήν ελληνική) δραστηριότητα, η Επιστήμη, αρχίζει να διαποτίζει την κληρονομημένη Τεχνολογία. Από αυτόν τον υμέναιο θα προκύψουν καρποί πλούσιοι.

Πρώτον, χάρις στην Επιστήμη, η ίδια η Τεχνολογία γίνεται παραγωγικότερη (οικονομικότερη, ευρύτερης εφαρμογής), η δε τεχνολογική καινοτομία γίνεται ευ-χερέστερη (γρήγορη τεχνολογική πρόοδος). Δεύτε-ρον, καθώς τώρα αλληλοσυμπληρώνονται Επιστήμη και Τεχνολογία, ένα νέο είδος αναγκών περιμένει να υπηρετηθεί από την Τεχνολογία: Πρόκειται για την ίδια την Επιστήμη, η οποία έχει ανάγκη από ποικίλα όργανα παρατηρήσεως και μετρήσεως. Τα «τεχνολο-γικά» αυτά προϊόντα θα είναι το αντίδωρο της Τεχνο-λογίας για όσα δωρήματα έλαβε από την Επιστήμη! Στην αρχαία Ελλάδα, η πολλαπλή σχέση Τεχνολογία - Επιστήμη - Τεχνολογία - Επιστήμη θα παρατηρηθεί πολλές φορές:• Η εμπειρική τεχνική της μετρήσεως των χωραφι-

ών μετεξελίσσεται στην επιστήμη της Γεωμετρί-ας. Έτσι, ο μέγας μαθηματικός Θαλής ο Μιλήσιος ήταν και Μηχανικός σπουδαίος: τον Άλιν ποταμόν κατά τη διώρυχα εκτρεπόμενος εκ των αρχαίων ρε-έθρων, Κροίσου στρατόν διεβίβασεν (Ηρόδοτος, Ι, 70).

• Με τη σειρά της, τώρα, η επιστήμη της Γεωμετρί-ας γίνεται υπόβαθρο νέων εφαρμοσμένων επι-στημών, όπως της Οπτικής, της Γεωγραφίας, της Αστρονομίας αλλά και της Στατικής.

• Άλλο ένα παράδειγμα διαλεκτικής σχέσεως ανά-μεσα στην Επιστήμη και την Τεχνολογία στην αρ-χαία Ελλάδα ήταν η μουσική τεχνική: Η εμπειρι-κή κλίμακα ήχων μετατρέπεται σε κλίμακα αντί-στοιχων αριθμών από τον Πυθαγόρα. Και τότε, η κατασκευή μουσικών οργάνων γίνεται ευχερέ-στατη.

Δεν επιτρέπει εδώ ο χώρος να αναπτύξουμε τη θε-μελιώδη μετρητική τεχνολογία και τα βασικά μηχανι-κά εργαλεία των αρχαίων Ελλήνων. Αυτά όμως ήσαν

Μια πλευρά των αρχαίων Ελλήνων που δεν έχει φωτισθεί όσο θα έπρεπε

Η αρχαία ελληνική τεχνολογία

τουΘ. Π. Τάσιου,

καθηγητή Ε.Μ.Π.,προέδρου της Εταιρείας

Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας

Όπως και σε κάθε κοινωνικό φαινόμενο, έτσι και στην Τεχνολογία, πρέπει καταρχήν να παρακο-

λουθήσουμε ένα αρχικό στάδιο το οποίο περιλαμβά-νει πλήθος εισαγόμενων επιρροών: Πλήθος εμπειρι-κών τεχνολογιών δεν αποκλείεται να είχαν φτάσει απ΄ την Εγγύς Ανατολή στις Ελληνίδες χώρες, στην Ιωνία, την Αττική και την Πελοπόννησο, και εφαρ-μόζονταν μέχρι τον 6o π.Χ. αιώνα. Όπως δεν απο-κλείεται κι όλες αυτές οι Τεχνολογίες να ήσαν αυ-τόχθονες.

Όμως αυτή τη φορά, κάτι διαφορετικό άρχισε να γίνεται στην Τεχνολογία με τους Έλληνες: Σταδιακά

Οδόμετρο του Ήρωνος.Η κατασκευή αποτελείται από ένα σύμπλεγμα οδοντωτών τροχών οι οποίοι, εμπλεκόμενοι με ατέρμονες κοχλίες, μεταφέρουν την κίνηση του τροχού ενός άρματος και την μετατρέπουν σε μονάδες μέτρησης του μήκους. Οι τρεις δίσκοι στο πάνω μέρος του οδόμετρου καταγράφουν σε μονάδες μήκους την διανυθείσα απόσταση.(Μελέτη - κατασκευή: Δ. Κριάρης)

Μια βασικότατη πλευρά της ζωής των αρχαίων Ελλήνων, λιγότερο ίσως γνωστή απ’ ό,τι η αρχαία Ελληνική φιλοσοφία και θρησκεία ή η στρατιωτική ιστορία των αρχαίων Ελλήνων, είναι η Τεχνολογία. Ένας πολιτισμός όμως δεν προσπελαύνεται χωρίς την κατανόηση βασικών κοινωνικών φαινομένων όπως η Οικονομία και η Τεχνολογία που την στηρίζει. Φαίνεται δε ότι αυτή η Τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων δεν ήταν πρώτη στις προτιμήσεις των μελετών-μας, ούτε και περιέχεται στη διδασκαλία της αρχαιοελληνικής Ιστορίας στα σχολεία-μας. Τόσο μεγάλες ήσαν αυτές οι ελλείψεις, ώστε οδήγησαν μερικές φορές στον μύθο «οι αρχαίοι Έλληνες εχθρεύονταν την Τεχνολογία!».

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Ε.Μ

.Α.Ε

.Τ.


η βασική αιτία για την μεγάλη ώθηση που έλαβε η Ελ-ληνική Τεχνολογία, απ΄ τον ο π.Χ. έως τον ο μ.Χ. αιώνα.

Ακολουθεί εδώ (δειγματοληπτική μόνο) παράθεση ορισμένων επιτευγμάτων της Τεχνολογίας των Ελλή-νων.

Μεταλλευτική - ΜεταλλουργίαΗ νίκη των Αθηναίων στη Σαλαμίνα με 200 νέο-

ναυπηγημένες τριήρεις, δεν είναι άσχετη του γεγο-νότος ότι, επί τρία χρόνια πριν, η παραγωγή αργύ-ρου στο Λαύριο είχε φθάσει στο απόγειο (70 τάλα-ντα κατ’ έτος). Κι αν έχασαν τον Πελοποννησιακό πόλεμο, είναι ίσως διότι τα μεταλλεία είχαν σχε-δόν κλείσει (7 τάλαντα κατ’ έτος). Βεβαίως, ούτε η μεταλλευτική ούτε η μεταλλουργία των Αθηναί-ων ήσαν αρχικώς πρωτότυπες. Όμως, κατά τον ο αι. και τον ο αι. παρατηρείται μια άνθηση και μια συστηματοποίηση που ουδέποτε άλλοτε είχε παρα-τηρηθεί:- Άνετες στοές εξορύξεως.- Δίδυμα φρεάτια για την μηχανοποίηση της ανυ-

ψώσεως φορτίων.- Οργανωμένη μαζική εκκαμίνευση και τήξη.- Νέες τεχνικές εξόρυξης των μεταλλευμάτων.- Μηχανοποίηση της κοπής νομισμάτων.

Στρατιωτική Τεχνική

Εδώ πρόκειται για ένα μόνιμο ιστορικό φαινόμενο κι όχι για «επανάληψη» της Ιστορίας: Οι περισσότε-ρες τεχνικές ανακαλύψεις γίνονται (ή, έστω, εφαρμό-ζονται ευρέως) για να εξυπηρετήσουν στρατιωτικές σκοπιμότητες. Αποφεύγοντας μια ηθικολογική προ-σέγγιση στο θέμα, παρατηρεί κανείς πως τούτο το φαινόμενο είναι εύλογο: Εδώ, το ψυχολογικό κίνητρο για την εφεύρεση είναι (δυστυχώς) έντονο, ενώ τα οι-κονομικά μέσα και η τεχνική υποστήριξη απεριόριστα (εξουσία, γαρ).

Βεβαίως, οι στρατιωτικές μηχανές (όπως και ένα μεγάλο μέρος της αρχαίας τεχνολογίας, όπως είπαμε) είναι προγενέστερες των Ελλήνων. Ο Ηρόδοτος (ΙΙΙ, 2) περιγράφει πώς οι Πέρσες, εγκατεστημένοι στον Άρειο Πάγο, όκως στυπείον περί τους οϊστούς περιθέ-ντες άψειαν, ετόξευον ες το φράγμα.

Μόνο, όμως, μετά τον ο αι., μαζί με τις μεταβο-λές στην οχυρωτική (η αντιστοιχία ήταν αναπόφευ-κτη), παρατηρείται ταχύτατη τεχνολογική πρόοδος και στα «επιθετικά» όπλα. Ακούστε πρώτα πώς ο Θουκυδίδης (Δ, 00) περιγράφει την κατά του Δηλί-ου επίθεση των Βοιωτών: Κεραίαν μεγάλην δίχα πρί-σαντες, εκοίλανον άπασαν και ξυνήρμοσαν άπασαν πάλιν ακριβώς ώσπερ αυλόν. Και επ’ άκραν λέβητά τε ήρτησαν αλύσεσι και ακροφύσιον από της κεραί-ας σιδηρούν ες αυτόν νεύον καθείτο, και εσεδιδήρω-το επί μέγα και του άλλου ξύλου. Προήγον δε εκ πολ-λού αμάξαις τω τείχει, και οπότε είη εγγύς, φύσας με-γάλας εσθέντες ες το προς εαυτών άκρον της κεραί-

ας εφύσων. Η δε πνοή ιούσα στεγανώς ες τον λέβητα (έχοντα άνθρακας τε ημμένους και θείον και πίσσαν), φλόγα εποίει μεγάλην και ήψε του τείχους. Το πρώτο φλογοβόλο της Ιστορίας είχε νικήσει την αθηναϊκή φρουρά του Δηλίου.

Όμως, οι καιροί άλλαζαν, οι καταπέλτες που εφευρέθηκαν απ’ τους μηχανικούς του Διονυσί-ου του Πρεσβύτερου (399 π.Χ.), το ευθύτονον και το παλίντονον (τριπλάσιας αρχικής δυνάμεως απ΄ το ευθύτονον) περιείχαν γεωμετρικές και μηχανι-κές συλλήψεις που δίκαια επαληθεύουν κι εδώ την πλησίστια εισαγωγή του επιστημονικού πνεύματος στην τεχνολογία. Όταν δε ο μηχανικός του, ο Πο-λύειδος, κατασκευάσει την ελέπολιν, θα έχει εφεύ-ρει το πρώτο θωρηκτό άρμα. Το ίδιο κι ο Επίμαχος »

Εγκατάσταση υγιεινής.Στο Ακρωτήρι της Θήρας ανασκάπτεται μια εντυπωσιακά διατηρημένη πόλη της εποχής του Χαλκού (~1500 π.Χ.). Στον άνω όροφο της λεγόμενης «Δυτικής Οικίας» υπάρχει εγκατάσταση υγιεινής απομονωμένη από το υπόλοιπο σπίτι με πλινθότοιχο. Σε εσοχή του εξωτερικού τοίχου έχουν κτιστεί δύο πεζούλια, ανάμεσα στα οποία υπάρχει κενό με οπή στο πάτωμα, η οποία αποτελεί το στόμιο αγωγού. O αγωγός καταλήγει σ’ ένα άνοιγμα του τοίχου προς την εξωτερική πλευρά του κτηρίου. Τα απόβλητα χύνονταν σε φρεάτιο το οποίο συνδέεται με το κεντρικό δίκτυο του οικισμού. Μέσα στο φρεάτιο βρέθηκαν πλάκες τοποθετημένες έτσι ώστε η ροή των αποβλήτων να επιταχύνεται, διατηρώντας το δίκτυο καθαρό. Επιπλέον, οι πλάκες αυτές απομονώνουν σε μεγάλο βαθμό το φρεάτιο από το σπίτι - σχηματίζουν δηλαδή ένα είδος «οσμοπαγίδας». (Μελέτη - επίβλεψη: Κ. Παλυβού, Κατασκευή: Β. Αντωνόπουλος - Σ. Καμενόπουλος - Γ. Κανέλλος)

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Ε.Μ

.Α.Ε

.Τ.


ο Αθηναίος (μηχανικός του Δημητρίου του Πολι-ορκητή): Η ελέπολις του Επιμάχου είχε 0 μ. ύψος, ήταν επενδυμένη εξωτερικά με σιδερένιες πλάκες, τα δε παράθυρα άνοιγαν με μηχανικά μέσα για να επιτρέψουν στα παντοειδή βλητικά μηχανήματα όλων των ορόφων να βάλλουν κατά του εχθρού. Το όλον εκινείτο πάνω σε οκτώ γιγαντιαίους τροχούς πάχους ,0 μ. Η περιγραφή του Διοδώρου (ΧΧ, 9) κόβει την ανάσα! Ένας μάλιστα απ΄ τους καταπέλ-τες (του Διονύσου εκ Μαγνησίας) είχε το όνομα πο-λυβόλον, όπως μαρτυρεί ο Φίλων ο Βυζάντιος. Τέ-τοιες επιθετικές μηχανές ήταν φυσικό να προκαλέ-

σουν την ανάπτυξη αντίστοιχης αμυντικής τεχνο-λογίας. Ας αναφερθεί εδώ ένα απ΄ τα πιο ξακουστά παραδείγματα, η κατά των Ρωμαίων άμυνα των Συ-ρακουσών, με τη βοήθεια του αρχιμηχανικού Αρχι-μήδους: Επιβλητικοί γερανοί που ξαφνικά έβγαζαν τις μπούμες-τους έξω απ’ τα τείχη, για να αρπάξουν τους πλωτούς πολιορκητικούς πύργους των Ρωμαί-ων, να τους σείσουν στον αέρα και να τους βροντή-ξουν στη θάλασσα! Σημειώνει και ο (κατά τα άλλα μάλλον αντι-τεχνικός) Πλούταρχος, (Μάρκελλος, ΧV): Ταις δε ναυσίν, από των τειχών, άφνω υπεραιω-ρούμεναι κεραίαι, τας μεν υπό βρίθους στηρίζοντος άνωθεν ωθούσας κατέδυον εις βυθόν, τας δε χερσίν σιδηραίς ή στόμασιν εικασμένοις γερανών ανασπώ-σαι πρώραθεν, ορθάς επί πρύμναν εβάπτιζον, ή δι’ αντιτόνων ένδον επιστρεφόμεναι και περιαγόμεναι, τοις υπό το τείχος πεφυκόσι κρημνοίς και σκοπέλοις προσήρασσον, άμα φθόρω πολλώ των επιβατών συ-ντριβομένων.

Η Τεχνολογία αναγνωρίζεται τώρα ως κύρια δύνα-μη, όταν ο ίδιος ο Μάρκελλος λέει (XVII) για τον Αρχι-μήδη: ...προς τον γεωμετρικόν τούτον Βριάρεων πολε-μούντες, ός τας μεν ναυς ημών καθίζων προς την θά-λασσαν, παίζων, μετ’ αισχύνης εκβέβληκε, τους δε μυ-θικούς εκατόγχειρας υπεραίρει, τοσαύτα βάλλων άμα βέλη καθ’ ημών. Προσέξτε αυτό το «μετ’ αισχύνης». Ακόμα δεν μπορούσε να συλλάβει ο νους-του πως κά-τι άψυχες μηχανές τον έκαναν καλά κι όχι ένας γεν-ναίος αντίπαλος. Λάθος μέγα, βέβαια. Η μηχανή είχε πίσω-της τα πιο ανθρώπινα χαρακτηριστικά: Όχι τα ζωώδη μπράτσα του μπεχλιβάνη, αλλά τον ανθρώπι-νο νού του επιστήμονα.

Τεχνικά έργαΑναφέρθηκε ήδη η περίπτωση του Θαλή (6ος αι.)

να εκτρέπει τον Άλυν ποταμόν. Κοντά στην Ιωνία πά-ντοτε, ο κυματοθραύστης της Σάμου (βάθος 3 μ., μή-κος 33 μ.) είναι από τα σημαντικότερα λιμενικά έργα της αρχαιότητας. Η σήραγγα όμως της Σάμου, έργο του Μεγαρέως Ευπαλίνου, παρουσιάζει ίσως το μεγα-λύτερο ενδιαφέρον: Με ύψος γύρω στα 2,0 μ. και μή-κος 83 μ. (εκτός απ’ τα 00 μ. ορύγματος προσπελά-σεων) εντυπωσιάζει, ακόμα και για τα σημερινά δε-δομένα.

Σειρά έχει τώρα ένα ευρύτερο υδραυλικό έρ-γο, η αποξήρανση της λίμνης των Πτεχών (της λί-μνης Δύστου δηλαδή, στην νότιο Εύβοια). Σώζεται η σύμβαση του δήμου Ερετριέων με τον μηχανικό Χαιρεφάνη (330 π.Χ.). Περιγράφεται το έργο (κα-τασκευή αποχετευτικών αγωγών και δρυφράκτων, κατασκευή υδροδεξαμενής κ.ά.), δίνεται τετραε-τής προθεσμία, παρέχεται ατέλεια στα εισαγόμε-να υλικά, και ασυλία στον εργολάβο και στους ερ-γαζομένους κατά τη διάρκεια της τετραετίας. Προ-βλέπονται όμως και σαφείς ποινικές ρήτρες, υλικής και ηθικής φύσεως. Το σπουδαιότερο: Αυτό είναι το πρώτο γνωστό έργο Β.Ο.Τ. στον κόσμο – αυτοχρη-

»

Αντλία Κτησιβίου.Η εμβολοφόρος αντλία του Κτησιβίου (285 - 222 π.Χ.) θεωρείται μία από τις σημαντικότερες μηχανολογικές εφευρέσεις για την άντληση νερού, η οποία βρίσκει εφαρμογές εδώ και 23 αιώνες.Αποτελείται από δύο όμοιους κυλίνδρους οι οποίοι στο εσωτερικό τους φέρουν έμβολα που κινούνται παλινδρομικά με τη βοήθεια μοχλού. Η κίνηση των εμβόλων δημιουργεί κενά αέρος και αναρρόφηση νερού, το οποίο μέσω σωλήνα μεταφέρεται έξω από τον χώρο όπου είναι βυθισμένη η αντλία. Για την κατασκευή του ομοιώματος έγινε συνδυαστική χρήση των στοιχείων που δίνουν στα βιβλία τους οι συγγραφείς Φίλων, Ήρων και Βιτρούβιος. Η παροχή της εμβολοφόρου αντλίας είναι 1 m³/h, με απόδοση περίπου 80%.(Μελέτη - κατασκευή: Δ. Κριάρης)

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Ε.Μ

.Α.Ε

.Τ.


ματοδοτούμενο δηλαδή έργο με 0-ετή παραχώρη-ση εκμετάλλευσης.

Η Μεγάλη ΑλεξάνδρειαΣτο ενοποιημένο γεωπολιτικό, οικονομικό και

πολιτιστικό πλαίσιο του ελληνικού κόσμου ήταν φυσικό να ολοκληρωθεί η στροφή της ελληνικής σκέψεως προς αυτό που (πολύ - πολύ αργότερα) ο Νεύτων θα ονόμαζε Φυσική Φιλοσοφία. Αντί για την ερμηνεία του κόσμου από τα «έξω προς τα μέ-σα» (π.χ. αντί να ξεκινούν από τα τέσσερα στοιχεία της φύσεως ή τις γενικές αρχές), αναζητούν τώρα να συνδέσουν τα μικρογεγονότα της πραγματικό-τητας, για να τα κάνουν ενδεχομένως ν’ αποχτή-σουν νόημα. Έτσι, ψάχνουν τον Κόσμο από «μέσα προς τα έξω», μ’ έναν τρόπο που προαναγγέλλει τον Γαλιλαίο. Τώρα, πολύ περισσότεροι αρέσκονται στην παρατήρηση, στη μέτρηση, στην κατασκευή. Και κάτι ακόμα: Οι μεγάλοι συγγραφείς μηχανικοί δεν είναι πλέον κτηματίες ή στρατηγοί. Ο Κτησίβιος (ο ιδρυτής της Αλεξανδρινής τεχνολογικής παράδο-σης) ήταν γιος κουρέα, ενώ ο Ήρων (του οποίου το έργο θα επανεκδίδεται συνεχώς μέχρι τον 6ο αι. μ.Χ. στην Ευρώπη) εργαζόταν στην αρχή ως υπο-δηματοποιός.

Μια συντομότατη παρουσίαση του έργου των μη-χανικών εκείνης της περιόδου εισάγει στο κλίμα της Αλεξανδρινής σχολής:

Σύγχρονος ή λίγο αρχαιότερος του Αρχιμήδους ο Κτησίβιος, επιστήμων Φυσικός κατ’ αρχήν, «επεδεί-κνυε με παραδείγματα την φύση του αέρα και την δύναμη/ταχύτητα της κινήσεώς του» μας λέει ο Φί-λων ο Βυζάντιος. Το αερότονο του Κτησιβίου ήταν μια μηχανή η οποία, συνδυάζοντας ένα ελατήριο και πεπιεσμένο αέρα, ήταν σε θέση να πετάει κατά δια-στήματα πέτρες. Το σπουδαιότερο είναι πως το μη-χάνημα περιλάμβανε και μεταλλικό κύλινδρο με έμ-βολο, έναν μηχανισμό μεγάλης τεχνικής σημασίας. Η μεγάλη δόξα, όμως, του Κτησιβίου ήσαν οι αντλίες-του. Ο Βιτρούβιος τις περιγράφει ονομαστικά (και λε-πτομερέστατα), ενώ ο Αρχιμήδης φαίνεται πως μάλ-λον βελτίωσε παρά εφηύρε την αντλία-κοχλία. Για τα επόμενα 2.000 χρόνια όλη η ανθρωπότητα αυτές τις αντλίες θα χρησιμοποιεί. Το χαρακτηριστικό, πά-ντως, του Κτησιβίου (χαρακτηριστικό του αλεξανδρι-νού πνεύματος), ήταν το εύρος των τεχνικών ενδια-φερόντων, αλλά και οι μεγαλύτερες πρακτικές δυνα-τότητες χάρις στην ευχερέστερη χρήση των μετάλ-λων. Ο Βιτρούβιος (Χ, 7) ομολογεί πως δεν ξέρει τί να πρωτοδιαλέξει απ΄ τις μηχανές του Κτησιβίου, και πα-ραπέμπει τους ενδιαφερομένους στα βιβλία του με-γάλου Αλεξανδρινού…

Ο Φίλων ο Βυζάντιος (γύρω στο 20 π.Χ.) συνέ-γραψε βιβλία, σημαντικό μέρος των οποίων διασώ-ζεται: Μοχλοί, Πνευματικά, Κλεψύδραι, Πολιορκητι-κή, Πολεμικαί Μηχαναί, Οδοντωτοί τροχοί. Αξίζει να προβληθεί το θέμα των οδοντωτών τροχών: Η μετά-

δοση δυνάμεως και ο πολλαπλασιασμός ή η υποδι-αίρεση περιστροφικών κινήσεων στηρίζονται στους τροχούς αυτούς. Ήταν μια μεγάλη στιγμή για τη Μη-χανολογία. Τα Πνευματικά του Φίλωνος είναι μια πραγματεία Φυσικής για υγρά και αέρια, χωρίς όμως ακόμα να αποτελεί άρτιο επιστημονικό σύστημα. Πε-ριλαμβάνει ωστόσο πολλά διδακτικά πειράματα. Οι μεταλλουργικές γνώσεις του Φίλωνος είναι προχω-ρημένες: Δικαιολογεί λεπτομερώς τον Κτησίβιο που είχε συστήσει την αντικατάσταση του «νευροτόνου με το χαλκότονον». Πρόκειται για την αντικατάστα-ση των ινών των ζώων με καταλλήλως θερμοσφυ-ρηλατούμενα ελάσματα κρατερώματος. Ο Φίλων, τέλος, τιμά την αλεξανδρινή τάση προς τους αυτο-ματισμούς, πάνω στους οποίους ο Κτησίβιος τόσο εί-χε εργασθεί. Η σωζόμενη αραβική μετάφραση των Πνευματικών-του είναι θησαυρός τέτοιων παιγνίων: Ο αέρας, τα υγρά, η φωτιά, οι πλωτήρες, οι οδοντω-τοί κανόνες προσφέρουν πλούσιο οπλοστάσιο για μια καινούργια τεχνολογία (τους αυτοματισμούς), που δυστυχώς δεν πρόλαβε τότε να ολοκληρωθεί -όμως θα τροφοδοτούσε όλη την Ευρώπη για άλλα 00 χρόνια…

Έλεγχος στάθμης υγρού Φίλωνος.Η συσκευή αποτελείται από στεγανό δοχείο και κύπελλο τα οποία συνδέονται ανάμεσά τους με έναν υδραυλικό μηχανισμό. Αν αφαιρέσει κανείς ορισμένη ποσότητα υγρού από το κύπελλο, τότε ίση ποσότητα υγρού ρέει από το στόμιο του δοχείου, μέχρις ότου αποκατασταθεί πάλι η αρχική ισορροπία.(Μελέτη - κατασκευή: Δ. Καλλιγερόπουλος)

»

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Ε.Μ

.Α.Ε

.Τ.


Οκτακόσια χρόνια παράδοση τελείωνε σχεδόν με τον Ήρωνα, το κύριο χαρακτηριστικό-της όμως δεν αλλοιωνόταν: Ο Ήρων ο Αλεξανδρινός ήταν πάνω απ’ όλα επιστήμονας μεγάλου εύρους και βάθους. Τα διασωθέντα βιβλία-του ανήκουν σε τρεις κυρί-ως κατηγορίες, τα γενικά επιστημονικά (Μετρητική, Μηχανική, Βαρούλκος), τα αναφερόμενα σε εφαρ-μοσμένες επιστήμες (Πνευματικά, Περί Διόπτρας), και τεχνολογικά (Περί υδρίων ωροσκοπίων, Βελο-ποιϊκά, Χειροβαλίστρας κατασκευή και Αυτοματοποι-ητική). Στη Μηχανική του, έργο ωριμότητας, αναφέ-ρεται συχνότατα επωνύμως στον Αριστοτέλη, στον Αρχιμήδη και στον Φίλωνα. Νέα μηχανήματα, όπως τα παντοειδή πιεστήρια, παρουσιάζονται για πρώ-τη φορά. Κάθε μηχάνημα αναλύεται σε απλούστε-ρα τμήματά-του, που ανάγονται με τη σειρά τους σε μοχλούς, με βασική γεωμετρική ερμηνεία. Μέθοδος, λοιπόν, επιστημονική και διδακτική - παρ΄ όλο που τα βιβλία έχουν στόχο τις εφαρμογές. Υπάρχουν όμως και ερωτήματα, όπως «το γιατί ένα πεπλατυ-σμένο σώμα πέφτει βραδύτερα από σφαίραν ίσου βάρους», που μένουν (τραγικώς, θα έλεγα) αναπά-ντητα: Η επιστήμη θα είχε να κάμει ακόμα δρόμο

πολύν - αν δεν διεκόπτετο… Στα Πνευματικά (σίφω-νες, λάμπες, αντλίες, υδραυλικά μουσικά όργανα) βρισκόμαστε στην ατμόσφαιρα του Φίλωνος, αλλά με πολύ περισσότερες εφαρμογές, ιδίως με την κι-νητήρια δύναμη του ατμού. Όχι, δεν είχανε φτάσει ακόμα στην ατμομηχανή του Watt - ωστόσο, αρκε-τές βασικές γνώσεις είχαν ήδη αποχτηθεί: Η ωστική και η κινητήρια δύναμη του ατμού, καθώς και οι ιδι-ότητές-του κατά τη συμπίεση και τη διαστολή-του, αλλά και η γνώση των αναγκαίων αυτοματισμών για τη ρύθμιση τροφοδοσίας ατμού. Έτσι, ο περίφημος ατμοστρόβιλος του Ήρωνος μπορεί στα μάτια-σας να μοιάζει με παιχνίδι, συνιστά όμως μια διανοητική επανάσταση. Και θα είναι ο μόνος πρόδρομος της ατμομηχανής για τα επόμενα 000 χρόνια… Με τέ-τοια δεδομένα, δεν είναι καθόλου περίεργο που τα έργα του Ήρωνος γνώριζαν αλλεπάλληλες εκδόσεις σ’ όλο τον κόσμο, μέχρι και το 78 μ.Χ., οπότε δη-μοσιεύτηκε η τελευταία ιταλική έκδοση. Γιατί αυτό; Άραγε, μόνο από τον 7ο αι. και ύστερα οι γνώσεις-μας ξεπέρασαν το εύρος της τεχνολογικής παιδείας των Ελλήνων;

π

Αυτόματες πύλες ναού Το Θεώρημα 38 των Πνευματικών του Ήρωνος περιγράφει την αυτόματη λειτουργία των πυλών ενός ιερού ναού: «Ναός κατασκευάζεται, έτσι ώστε μόλις ανάψει φωτιά σε βωμό που βρίσκεται στην είσοδό του και γίνει θυσία, οι πόρτες του ναού να ανοίγουν αυτόματα, και μόλις σβήσει η φωτιά πάλι να κλείνουν.»O Ήρων αξιοποιεί στον μηχανισμό αυτό τη διαστολή του θερμαινόμενου αέρα κάτω από τον βωμό. Με την πίεση του αέρα, μεταφέρει υγρό από ένα σταθερό σε ένα κινητό δοχείο, και κατόπιν χρησιμοποιεί σύστημα τροχαλιών και αντίβαρων για την περιστροφή των πυλών του ναού.(Μελέτη – κατασκευή: Δ. Καλλιγερόπουλος)

»

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Ε.Μ

.Α.Ε

.Τ.


Η αρχαία ελληνική παράδοση είναι αναμφισβήτητα συνυφασμένη με την έννοια του «ανθρωπομορ-

φισμού». Οι Έλληνες απέδωσαν δηλαδή ανθρώπινη μορφή στα φυσικά φαινόμενα και στους θεούς που έπλασαν. Ο Ποσειδώνας θεός της θάλασσας, ο Δίας του ουρανού. Σαν άνθρωποι όμως της σκέψης, της επινόησης, της δημιουργίας, τίμησαν την τεχνολογία και έδωσαν ανθρώπινη, ρεαλιστική μορφή στο θεϊκό της εκπρόσωπο, στον Ήφαιστο. Τον έφτιαξαν κουτσό, όπως στ’ αλήθεια ήταν τότε οι πιο πολλοί μεταλλουρ-γοί, μιας και οι γεροί στα πόδια πήγαιναν στον πόλεμο και οι κουτσοί έμεναν πίσω να φτιάχνουνε τα όπλα, τα εργαλεία και της μηχανές στο καμίνι του σιδερά.

Αναπόφευκτα, λοιπόν, αυτή η έννοια του ανθρω-πομορφισμού μπήκε και στην τεχνολογία. Αρχικά από την πόρτα του μύθου: Ω! τι καλά που θα ’τανε να φτι-άχναμε μηχανές με ιδιότητες των ζωντανών ανθρώ-πων. Μηχανές ανθρωπόμορφες, αλλά κυρίως μηχα-νές αυτοκίνητες, ικανές να κινούνται από μόνες τους και να κινούνται σκόπιμα με βάση ένα πρόγραμμα, ικανές δηλαδή να αυτοελέγχονται και να μιμούνται τις λειτουργίες και τις πράξεις των ανθρώπων. Με μία λέξη: αυτόματα.

Αυτό το τεχνολογικό όραμα πρωτοεμφανίζεται στον ομηρικό μύθο με τον όρο «αυτόματα», αλλά και με τα παραδείγματά του: τους αυτόματους τρίποδες, τα αυτορρυθμιζόμενα φυσερά, τις χρυσές θεραπαινί-δες, τα αυτοκίνητα, με τεχνητή νοημοσύνη οπλισμέ-να, πλοία των Φαιάκων.

Ερμηνεύεται φιλοσοφικά από τους προσωκρατι-κούς φιλοσόφους, που ανακαλύπτουν στα πρωταρ-χικά υλικά στοιχεία την «ζωή» της ύλης, την αναγκαία για την αυτοκίνηση εσωτερική ενέργεια. Ερευνάται από τους κλασικούς φιλοσόφους, που διαμορφώ-νουν τις έννοιες του συστήματος, του ελέγχου, της ανάδρασης, της ανατροπής του ευθύγραμμου δρό-μου και της επιστροφής από το αποτέλεσμα στην αι-τία που το δημιούργησε. Και εκπληρώνεται επιστημο-νικά και τεχνολογικά κατά την ελληνιστική περίοδο, όπου οι αυτοκίνητες, προγραμματιζόμενες και αυτο-ελεγχόμενες μηχανές μελετώνται, κατασκευάζονται και διδάσκονται. Έτσι ο μυθικός όρος: «αυτόματα» μετασχηματίζεται στον επιστημονικό και τεχνολογικό όρο: «αυτοματοποιητική», η τέχνη της κατασκευής των αυτομάτων.

Αξίζει να εξετάσουμε εδώ συνοπτικά τη διαδρομή αυτή. Όχι μόνο με το βλέμμα στραμμένο στο παρελ-θόν, αλλά διότι έχουμε ακόμη μπροστά μας το όραμα να μάθουμε από τη φύση, να δώσουμε στις μηχανές ανθρώπινες ιδιότητες, να επεκτείνουμε με τις μηχα-νές αυτές τις ικανότητές μας, τη μνήμη μας, την επε-ξεργασία των πληροφοριών μας, τον έλεγχο των σύν-θετων συστημάτων που μας περιβάλλουν.

Μύθος, θεωρία και τεχνολογία του αυτομάτου ελέγχου στην Αρχαία Ελλάδα

Από τον Όμηρο στον Ήρωνα Τα ομηρικά αυτόματα στην Ιλιάδα

Η λέξη «αυτόματα» είναι λέξη ομηρική. Εμφανί-ζεται αρκετές φορές τόσο στην Ιλιάδα όσο και στην Οδύσσεια, για να περιγράψει τις μηχανές που κινού-νται από μόνες τους, με εσωτερική ενέργεια, σαν τα ζωντανά όντα. Δεν γνωρίζουμε αν στην εποχή του Ομήρου υπήρχαν πράγματι τέτοιες αυτοκίνητες μη-χανές ή αν η ποιητική φαντασία τόλμησε να τις προ-βλέψει. Να εκφράσει δηλαδή την επιθυμία για την ύπαρξη των αυτομάτων και να αναθέσει την κατα-σκευή τους τις περισσότερες φορές σε έναν θεό –τον πρωτομάστορα Ήφαιστο. «Αυτόματα, από μόνες τους άνοιξαν τρίζοντας οι

πύλες του ουρανού, που τις κρατούσαν οι Ώρες», γράφει στην Πέμπτη Ραψωδία της Ιλιάδας ο ποιητής (στίχος Ε79).

Και ήταν η Ήρα, που έδωσε εντολή για την αυ-τόματη λειτουργία των πυλών, χτυπώντας το μαστί-γιό της.

Φαντασία; Ίσως. Πρωτοπόρα όμως διατύπωση του όρου «αυτόματα» και ταυτόχρονα διατύπωση ενός τεχνολογικού οράματος: Θα μπορούσαν να υπάρ-ξουν τέτοιες αυτόματες πύλες. Ενός οράματος που δεν άργησε να βρει την υλοποίησή του.

Στο Σ της Ιλιάδας, την επονομαζόμενη Ραψωδία της Οπλοποιίας, ο Ήφαιστος δούλευε μόνος στο περί-τεχνο εργαστήρι του, όταν τον είδε η Θέτιδα: «μέσ’ στον ιδρώτα να στριφογυρνά γύρω από τα

φυσερά του γιατί βιαζότανε. Είκοσι όλους κι όλους μαστόρευε τρίποδες, για να στέκουν γύρω-γύρω στην αίθουσα την στεριοκάμωτη κατά μήκος των τοίχων. Και κάτω από τη βάση του καθενός άρμοζε ρόδες χρυσές για να μπορούν αυτόματα, από μό-νοι τους, (αυτόματοι, λέει ο Όμηρος) να μπαίνουν στων θεών τη σύναξη και πάλι μόνοι τους γυρνούν στο οίκημα. Ένα θαύμα να τους βλέπει κανείς» (Σ372-377). Εδώ ο Όμηρος δεν περιορίζεται μόνο στη διατύπω-

ση: Θα μπορούσαν να υπάρχουν αυτόματοι τρίποδες. Προχωρά ένα βήμα παρακάτω: Θα μπορούσαν να

κατασκευαστούν τέτοιες αυτοκίνητες μηχανές από ένα τεχνίτη ικανό, της κλάσης του Ηφαίστου. Και θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν πρακτικά, θα μπορού-σαν να κάνουν δουλειές, να εξυπηρετήσουν εδώ τους

τουΔημητρίου Καλλιγερόπουλου, καθηγητή του Τμήματος Αυτοματισμού Τ.Ε.Ι. Πειραιά

Οι επιστημονικές αναζητήσεις και οι φιλοσοφικές ιδέες των προκλασικών και κλασικών χρόνων οδηγούν στη συστηματική

μελέτη και κατασκευή των αυτομάτων κατά τα κλασικά και ιδιαίτερα κατά τα ελληνιστικά χρόνια.

»


θεούς του Ολύμπου. Ούτε και αυτό το όραμα άργησε να βρει την υλοποίησή του.

Και προχωρά ο Όμηρος την τολμηρή τεχνική του σκέψη. Αυτός που μπορεί να φτιάχνει αυτοκίνητες μηχανές πρέπει να ’χει και το κατάλληλο εργαστήριο. Το νέο όραμα είναι: Θα μπορούσαν τα αυτόματα να μπουν στους τόπους παραγωγής, θα μπορούσαν να γίνουν αυτόματα εργαστήρια. «... Πήγε (ο Ήφαιστος) στα φυσερά του, τα ’στρεψε

προς την φωτιά και τα πρόσταξε (τα κέλευσε) ν’ αρ-χίσουν να δουλεύουν. Και τα φυσερά, είκοσι όλα μα-ζί, φυσούσανε μέσ’ στα καμίνια βγάζοντας κάθε λο-γής δυνατόν αέρα, άλλοτε γρήγορα σαν να βιαζότα-νε κι άλλοτε αργά, όπως ήθελε ο Ήφαιστος κι όπως το ζήταγε η δουλειά του» (Σ68-73). Πρόκειται εδώ για την περιγραφή ενός πραγματι-

κά αυτόματου χυτηρίου, όπου ο Ήφαιστος προστάζει είκοσι μαζί φυσερά ν’ αρχίσουν να δουλεύουν από μόνα τους, για να λιώσει το μέταλλο. Και μάλιστα τα φυσερά αυτά, χωρίς άλλη εξωτερική εντολή, μπο-ρούν να αυτορυθμίζονται και να αυξομειώνουν την ταχύτητα λειτουργίας τους ανάλογα με τις ανάγκες της δουλειάς.

Σύλληψη μεγαλοφυής: Θα μπορούσαν να υπάρ-ξουν αυτόματοι τόποι δουλειάς, που θα λειτουργού-σαν μόνο με έναν άνθρωπο, αυτόν που θα έδινε την αρχική εντολή, και στη συνέχεια οι μηχανές θα δού-λευαν μόνες τους, αυτοπροσαρμοζόμενες στις συν-θήκες και στις απαιτήσεις του έργου.

Και το τεχνικό όραμα ολοκληρώνεται όταν ο ποι-ητής φτάνει με τη φαντασία του στο τέλος αυτής της ιδιόμορφης τεχνολογίας των αυτομάτων: – Δεν θα μπορούσε ο τεχνολόγος θεός μου, αναρωτιέται, να φτιάξει αυτοκίνητες μηχανές με ανθρώπινη μορφή, ικανότητες και γνώση; «Είπε κι από τη θέση του αμονιού σηκώθηκε ο πε-

λώριος όγκος αγκομαχώντας και κουτσαίνοντας… Από το πλάι τον κράταγαν χρυσές θεραπαινίδες, γυ-ναίκες χρυσές, σκλάβες από χρυσό, που έμοιαζαν με ζωντανές κοπέλες. Μέσα τους είχαν λογικό, εί-

χαν φωνή και δύναμη και απ’ τους αθάνατους θεούς έμαθαν κάθε τέχνη» (Σ0-20).Να τα λοιπόν, δυο μυθικά αυτόματα ρομπότ, δυο

αυτοκίνητες, ανθρωπόμορφες μηχανές, που προχω-ρούν με τη σειρά τους την τεχνολογία ένα ακόμη βή-μα. Οι μηχανές αυτές έχουν «λογικό, φωνή και δύ-ναμη» και «έμαθαν κάθε τέχνη». Καινούργια τεχνο-λογικά οράματα: Η δύναμη –η ενίσχυση δηλαδή των μικρών σε ισχύ εντολών για την πραγματοποίηση μη-χανικών κινήσεων σημαντικής ισχύος–, η φωνή –η κατασκευή δηλαδή μηχανών ικανών να παράγουν ήχο–, το λογικό –η εσωτερική δομή των μηχανών αυ-τών, που τους επιτρέπει να μαθαίνουν και να κατέ-χουν δεξιότητες.

Οι αναφορές αυτές έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι εισάγουν νέες έννοιες στην τεχνολογία, εκφρά-ζουν τεχνολογικές προθέσεις, έστω και αν η υλοποίη-σή τους αποδίδεται σε θεούς.

Τα ομηρικά αυτόματα στην ΟδύσσειαΣτην Οδύσσεια όμως, το δεύτερο –ειρηνικό– έπος

του Ομήρου, η κατασκευή αυτομάτων αποδίδεται και σε ανθρώπους. Υπάρχουν λαοί, υποστηρίζει ο ποιη-τής, εξαιρετικά αναπτυγμένοι τεχνολογικά, που ξέ-ρουν να κατασκευάζουν πλοία αυτόματα –οι Φαίακες, οι κάτοικοι της μυθικής Σχερίας, με βασιλιά τους τον Αλκίνοο. Αυτός λέει στον Οδυσσέα: «Πες μου για τη χώρα σου και το λαό σου και την

πόλη σου για να σε πάνε εκεί τα πλοία μας τα κα-τασκευασμένα με σκέψη (ή τα πλοία με την κατα-σκευασμένη σκέψη). Γιατί δεν υπάρχουν κυβερνή-τες στα πλοία των Φαιάκων, ούτε πηδάλια σαν αυ-τά που έχουν τα άλλα καράβια. Παρά τα πλοία των Φαιάκων ξέρουν τις διαθέσεις και τις σκέψεις των ανθρώπων και γνωρίζουν τις πατρίδες όλων, και με εξαιρετική ταχύτητα διανύουν τις θαλασσινές απο-στάσεις, ακόμη κι όταν έχει σκοτάδι και συννεφιά. Και ποτέ δεν υπάρχει φόβος να πάθουν καμιά βλά-βη» (θ-63).Ένα νέο τεχνολογικό όραμα παρουσιάζεται εδώ:

Σχήμα 1: Σταθερός, κινητός

και αυτοκίνητος τρίποδας.

»

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Δ. Κ

ΑΛΛΙ

ΓΕΡΟ

ΠΟΥΛ

ΟΥ


Η κατασκευασμένη σκέψη, η τεχνητή νοημοσύνη, η ικανότητα του προγραμματισμού, η ανάπτυξη τεχνο-λογίας ικανής να ελέγξει την κατεύθυνση ενός πλοίου και μάλιστα με όργανα που ξεπερνούν τα καθιερωμέ-να και ορίζουν τον προσανατολισμό χωρίς τη συμβο-λή των άστρων.

Η λύση του προβλήματος της εσωτερικής ενέργειας των αυτομάτων

Οι πρωτοπόρες ιδέες του Ομήρου προανάγγειλαν την άνοιξη μιας νέας εποχής. Της εποχής που θα οδη-γούσε από τα μυθικά οράματα στη φυσική ερμηνεία του κόσμου. Και ταυτόχρονα στη φυσική ερμηνεία των αυτομάτων.

Για να υλοποιηθεί το όραμα της κατασκευής των αυτομάτων θα έπρεπε πρώτα να λυθούν, στην αρχή θεωρητικά και στη συνέχεια πρακτικά, δύο μεγάλα προβλήματα:• Που θα βρει κανείς αυτή την εσωτερική ενέργεια

που απαιτεί η αυτοκίνηση των αυτομάτων;• Πως θα ελέγξει κανείς στη συνέχεια τη λειτουργία

τους, έτσι ώστε η κίνηση τους να έχει σκοπό και επιθυμητό αποτέλεσμα;Απάντηση στα ερωτήματα αυτά επιχείρησαν πρώ-

τοι οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι.Από τι συνίσταται ο κόσμος; ρώτησαν. Και ποιες οι

ιδιότητες αυτών των συστατικών του στοιχείων, των «ριζών»; όπως τα ονόμασαν.

Ο Θαλής ο Μιλήσιος (62-6 π.Χ.), ο πρώτος Έλ-ληνας φιλόσοφος και ιδρυτής της επιστημονικής σκέ-ψης, θεώρησε ως φυσική αρχή του κόσμου το νερό. Αντιλαμβάνεται όμως το νερό όχι ως νεκρή φύση, αλ-λά ως ενεργό στοιχείο που φέρει ενέργεια. Την ενέρ-γεια αυτή, που είναι άμεσα συνδεδεμένη με την έν-

νοια της κίνησης, ο Θαλής την ονομάζει «ψυχή». Λέει χαρακτηριστικά ότι η «ψυχή» έχει «φύσιν αεικίνητον και αυτοκίνητον».

Έναν αιώνα περίπου αργότερα ο Εμπεδοκλής (9-3 π.Χ.) θεωρεί ως πρωταρχικά στοιχεία: τη γη, το νερό, τον αέρα και τη φωτιά.

Την ίδια περίοδο ο Αναξαγόρας (00-28 π.Χ.) αποδίδει στα υλικά αυτά στοιχεία ιδιότητες, αντιφα-τικές ανάμεσά τους, που ελέγχονται από έναν κεντρι-κό ελεγκτή, τον Νου.

Οι θεωρητικές αυτές αναζητήσεις οδήγησαν στη συνέχεια, ιδιαίτερα κατά την ελληνιστική περίοδο, στη λύση του προβλήματος της εσωτερικής ενέργει-ας των αυτομάτων.

Από πού θα βρεθεί αυτή η εσωτερική ενέργεια; Από την εσωτερική ενέργεια, την «ψυχή», των πρω-ταρχικών στοιχείων της φύσης. «Διότι με τη σύνθεση του αέρα, της φωτιάς, του νε-

ρού και της γης, και τη συνένωση των τριών ή και των τεσσάρων αυτών στοιχείων, γίνονται οι διάφο-ρες λειτουργίες (των αυτομάτων), που άλλες μεν τις αξιοποιούμε για να αντιμετωπίσουμε τις ανάγκες της ζωής, άλλες όμως μας προκαλούν έκπληξη και θαυμασμό» (Ήρων, Πνευματικά, Εισαγωγή).

Η γη: «Όλα τα κινητά αυτόματα έχουν σαν κινη-τήρια δύναμη, σαν αρχική αιτία της κίνησης τους την ενέργεια από την πτώση ενός μολύβδινου βάρους» (Ήρων, Αυτοματοποιητική, 2.6, σχήμα 2α).

Το νερό: Με τη ροή του δημιουργεί ο Ήρων υδραυ-λικά αυτόματα, όπως η αυτόματη κρήνη (Πνευματικά, Α6, σχήμα 2β).

Ο αέρας: Η διαστολή του θερμαινόμενου αέρα αξι-οποιείται από τον Ήρωνα στις αυτόματες πύλες ναού

Σχήμα 2: Η αξιοποίηση της «εσωτερικής ενέργειας» της γης και του νερού για την κίνηση των αυτομάτων.

(α) (β)

»

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Δ. Κ

ΑΛΛΙ

ΓΕΡΟ

ΠΟΥΛ

ΟΥ


(Πνευματικά, Α38, σχήμα 3α).Η φωτιά: Η αξιοποίησή της στη μετατροπή του

νερού σε ατμό στην ατμοκίνητη σφαίρα του Αιόλου (Ήρων, Πνευματικά, Β, σχήμα 3β).

Το πρόβλημα του αυτομάτου ελέγχουΑπομένει τώρα το δύσκολο πρόβλημα του ελέγ-

χου. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι έβαλαν τις βά-σεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού. Ο έλεγχος είναι μια διαδικασία αντιφατική. Δεν αρκεί η απλή λογική που οδηγεί από την αιτία στο αποτέλε-σμα. Στη διαδικασία του ελέγχου το επιθυμητό αποτέ-λεσμα ορίζει την αιτία που θα το προκαλέσει.

Πρώτος ο Ηράκλειτος (-8 π.Χ.) εισάγει θεω-ρητικά την έννοια της αντίφασης και της αλληλεπί-δρασης των αντιθέτων. Αλλά την επιστημονική ερμη-νεία του αυτομάτου ελέγχου επιχειρεί βασικά ο Πλά-των και ο Αριστοτέλης. Το γνωσιολογικό απόφθεγμα του Σωκράτη: «Ένα γνωρίζω, ότι δεν γνωρίζω τίποτα», εισάγει από μόνο του την έννοια της ανάδρασης και της αυτοαναίρεσης. Με τη μαιευτική του μέθοδο ο δάσκαλος ελέγχει το συνομιλητή του για να εκμαιεύ-σει από αυτόν, με την κατάλληλη ερώτηση, την επι-θυμητή απάντηση.

Ο Πλάτων όμως ορίζει την «κυβερνητική» σαν την τέχνη του κυβερνήτη, του ελεγκτή ενός πλοίου. Και ο Αριστοτέλης αναλύει τη διαδικασία ελέγχου της πορείας ενός πλοίου, όπου ο κυβερνήτης χρησιμο-

ποιεί για τον έλεγχο αυτό δύο «εργαλεία» ελέγχου: ένα «άψυχο», το πηδάλιο, αλλά και ένα «έμψυχο», τον πρωρέα – το ναύτη δηλαδή που φυλάει στην πλώρη, παρατηρεί τη θάλασσα και ενημερώνει για το στόχο. Και καταλήγει: «Γιατί αν κάθε εργαλείο μπορούσε να κάνει τη δου-

λειά του είτε κατόπιν εξωτερικής εντολής, κατευ-θυνόμενο εξωτερικά (κελευσθέν) είτε διαθέτοντας εσωτερικό προγραμματισμό, έχοντας εσωτερική λει-τουργία ελέγχου (προαισθανόμενον), τότε θα λει-τουργούσε αυτόματα σαν τα γλυπτά του Δαίδαλου ή σαν τους τρίποδες του Ηφαίστου και τότε αυτόματα θα ύφαινε η σαΐτα του αργαλειού και αυτόματα θα έπαιζαν μουσική τα πλήκτρα της κιθάρας. Μα τότε ούτε οι εργοδότες θα χρειάζονταν εργάτες ούτε οι αφέντες σκλάβους» (Αριστοτέλης, Πολιτικά Α2, ).

Η υλοποίηση των ομηρικών οραμάτων κατά την ελληνιστική περίοδο

Οι επιστημονικές αναζητήσεις και οι φιλοσοφικές ιδέες των προκλασικών και κλασικών χρόνων οδη-γούν στη συστηματική μελέτη και κατασκευή των αυ-τομάτων κατά τα κλασικά και ιδιαίτερα κατά τα ελλη-νιστικά χρόνια.

Η μεγάλη σχολή των Αλεξανδρινών μηχανικών που εκπροσωπείται από τους: Κτησίβιο (~300π.Χ), Φίλω-να το Βυζάντιο (~20 π.Χ.) και Ήρωνα τον Αλεξανδρι-νό (~00 π.Χ.) άνοιξε το δρόμο για την υλοποίηση των ομηρικών οραμάτων.

Η αξιοποίηση της εσωτερικής ενέργειας των φυ-σικών στοιχείων, ιδιαίτερα του νερού και του αέρα, ολοκληρώνεται με την ανάπτυξη της επιστήμης των «πνευματικών». Ο έλεγχος των συστημάτων ολοκλη-ρώνεται με τη λύση του προβλήματος του προγραμ-ματισμού των κινήσεων μέσω διαφορετικών περιελί-

Σχήμα 3: Η αξιοποίηση της

«εσωτερικής ενέργειας» του αέρα και της φωτιάς

για την κίνηση των αυτομάτων.

(α) (β)

Οι πρωτοπόρες ιδέες του Ομήρου προανάγγειλαν την άνοιξη μιας νέας εποχής. Της εποχής που θα οδηγούσε από τα μυθικά οράματα στη φυσική ερμηνεία του κόσμου. Και ταυτόχρονα

στη φυσική ερμηνεία των αυτομάτων.

»

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Δ. Κ

ΑΛΛΙ

ΓΕΡΟ

ΠΟΥΛ

ΟΥ


ξεων νημάτων γύρω από έναν κινητήριο άξονα, όπως στα κινητά και τα σταθερά αυτόματα θέατρα. Η ανά-δραση και ο αυτοέλεγχος πραγματοποιείται με υδραυ-λικό, πνευματικό και μηχανικό τρόπο για τον έλεγχο της στάθμης υγρού μέσα σε ευφυή δοχεία. Η επιστή-μη της αυτοματοποιητικής συστήνεται, καταγράφε-ται, διδάσκεται στην ελληνιστική Αλεξάνδρεια.

Το κινητό αυτόματο θέατρο του Ήρωνα, που πραγ-ματοποιεί απίθανες κινήσεις, κυλάει μόνο του σε ευ-θύγραμμες και κυκλικές πορείες επιστρέφοντας στην αρχική του θέση, ταυτόχρονα κινούνται διάφορες μορφές επάνω σε αυτό, φωτιές ανάβουν, ήχοι ακού-γονται, υγρά τρέχουν, λουλούδια το στολίζουν αυτό-ματα, δεν είναι τίποτε άλλο παρά το μεγάλο ευχαρι-στώ των αλεξανδρινών μηχανικών του ελληνιστικού κόσμου προς τον πατέρα Όμηρο, που τους άνοιξε το δρόμο με τους απλούς αυτόματους τρίποδές του.

Επίλογος • Στα ομηρικά έπη της Ιλιάδας και της Οδύσσειας περι-

έχονται, ενσωματωμένοι στον ποιητικό λόγο, εκτός από τους καταλόγους των γενών και των θεών των Ελλήνων, κατάλογοι των τεχνικών τους επιτευγμά-των και επινοήσεων. Μεταξύ αυτών και τα αυτόματα.

• Ο Όμηρος εισάγει τον όρο «αυτόματα» για τις αυ-τοκίνητες μηχανές. Αναθέτει στο θεό της τεχνολο-γίας, τον Ήφαιστο, να κατασκευάσει αυτοκίνητους τρίποδες, αυτορυθμιζόμενα φυσερά και γυναίκες χρυσές και αυτόματες. Διατυπώνει, δηλαδή, σύγ-χρονα τεχνολογικά οράματα όπως: - θα μπορούσαν να κατασκευαστούν αυτοκίνη-

τες μηχανές που θα έκαναν τις δουλειές των αν-θρώπων,

- θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αυτόματα οι τόποι δουλειάς και να αυτοπροσαρμόζονται στις συνθήκες του έργου,

- θα μπορούσαν να κατασκευαστούν ανθρωπόμορ-φες μηχανές με ικανότητα να ενισχύουν τις εντο-λές τους, να παράγουν ήχο, να έχουν λογισμικό.

Και καταλήγει στην Οδύσσεια σε πλοία με τεχνητή νοημοσύνη, κατασκευασμένα από ανθρώπους.

• Η λύση του προβλήματος της εσωτερικής ενέργει-ας που απαιτείται γ ια να μπουν από μόνα τους σε κίνηση τα αυτόματα αντιμετωπίζεται θεωρητικά από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, οι οποίοι αποδίδουν στα πρωταρχικά φυσικά στοιχεία «ψυ-χή», δηλαδή ενέργεια. Η πρακτική αξιοποίηση της ενέργειας αυτής γίνεται ιδιαίτερα κατά την ελληνι-στική περίοδο.

• Το πρόβλημα του ελέγχου αντιμετωπίζεται επί-σης θεωρητικά από τους προσωκρατικούς και τους κλασικούς φιλοσόφους με την εισαγωγή των εν-νοιών της αντίφασης, της ανάδρασης, της αυτοα-ναίρεσης. Η πρακτική εφαρμογή του ολοκληρώνε-ται από τους Αλεξανδρινούς μηχανικούς στα ελλη-νιστικά χρόνια.

• Ο Όμηρος άνοιξε έτσι το δρόμο στην ιστορία των αυτομάτων.

Βιβλιογραφία[] Καλλιγερόπουλος Δ., Βασιλειάδου Σ., Ιστορία της Τεχνο-

λογίας και των Αυτομάτων, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 200.

[2] Καλλιγερόπουλος Δ., Μύθος και ιστορία της αρχαίας ελ-ληνικής τεχνολογίας και των αυτομάτων, τομ. Α , Η τεχνο-λογία στον αρχαίο ελληνικό μύθο - Μυθικά αυτόματα, Κα-στανιώτης, Αθήνα 999.

[3] Βασιλειάδου Σ., Evolution of System, Modelling and Con-trol Concepts in Ancient Greece, PhD Thesis, City Univer-sity London, 2002.

[] Ήρωνος Αλεξανδρέως, Αυτοματοποιητική, η τέχνη της κατα-σκευής των αυτομάτων, Καλλιγερόπουλος Δ., Αθήνα 996.

[] Schmidt W., Heron Alexandrinus, Opera vol. -, Teubner, Leipzig 899-Stuttgart 976.

π

Σχήμα 4: Ο μηχανισμός κίνησης (α), οι περιελίξεις στον κινητήριο άξονα (β), και η ολική μορφή (γ) του κινητού αυτόματου του Ήρωνα.

(α) (β) (γ)

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Δ. Κ

ΑΛΛΙ

ΓΕΡΟ

ΠΟΥΛ

ΟΥ


τηςΧρυσούλας

Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, καθηγήτριας

του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας

του Α.Π.Θ.

Δεν περνάει συχνά από το μυαλό μας ότι κάθε έρ-γο τέχνης προϋποθέτει μια κοπιαστική και συχνά

σκληρή χειρωνακτική εργασία, χωρίς την οποία δεν νοείται το αισθητικό αποτέλεσμα. Εξίσου σπάνια συ-νυπολογίζουμε στο θαυμασμό μας για έναν καλλιτέ-χνη, αρχαίο ή σύγχρονο, πως πίσω από το ταλέντο και την έμπνευσή του κρύβεται μια εμπειρική γνώ-ση για τα υλικά και τα μυστικά τους και ένας συνεχής αγώνας για τη βελτίωση των τεχνικών ή τον πειρα-ματισμό σε νέες. Αυτή η στέρεη γνώση –που αλλιώς θα ονομάζαμε μαστοριά– σπάνια είναι αυτοδίδακτη. Συνήθως προϋποθέτει μια μακρά μαθητεία κοντά σε παλαιότερους ομοτέχνους, για την οποία συχνά μι-λούν οι πηγές που αναφέρονται στους μεγάλους δη-μιουργούς της αρχαιότητας και της ιταλικής αναγέν-νησης.

Οι αρχαίοι γνώριζαν αυτή τη σχέση ανάμεσα στην τέχνη και τη μαστοριά –σχεδόν την ταυτοσημία τους– και αυτό ίσως δικαιολογεί όχι μόνον την καθυστερη-μένη εμφάνιση του όρου καλλιτέχνης (ή καλλίτεχνος), με το νοηματικό περιεχόμενο που έχει στις μέρες μας, αλλά και τη σπάνια χρήση του σε αρχαία κείμε-

Οι τεχνικές πίσω από τις μεγάλες τέχνες στην αρχαία Ελλάδα

Τέχνη και μαστοριάνα, προκειμένου να ξεχωρίσει τον καλό, τον επιδέξιο τεχνίτη (όχι αναγκαστικά τον μεγάλο δημιουργό) από τους λιγότερο προικισμένους ομοτέχνους του. Άλλω-στε, ο όρος τέχνη στην αρχαιότητα δεν είχε τη ση-μασία που του προσδίδουμε στις μέρες μας: αναφε-ρόταν κυρίως στην τεχνική, στη γνώση, δηλαδή, των τρόπων και των μυστικών ενός υλικού (της πέτρας, του πηλού, του ξύλου, του μετάλλου, του ελεφαντό-δοντου, των χρωμάτων κ.τ.λ.), αλλά και στην τέχνη της ιατρικής, της μαντικής, του λόγου και της πειθούς, δηλαδή της ρητορείας.

Η σοφία των δημιουργώνΟι μεγάλοι γλύπτες, οι επώνυμοι ζωγράφοι, αλλά

και οι λιγοστοί επώνυμοι αρχιτέκτονες της αρχαιότη-τας θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι ασκούσαν την τέχνη των βαναύσων, εκείνων δηλαδή που κέρδιζαν το ψωμί τους από την εργασία των χεριών τους. Εκεί-νο, ωστόσο, που τους ξεχώριζε από τους χειρώνακτες ομοτέχνους τους, ήταν η σοφία, δηλαδή η ευφυΐα και η δεξιότητα στο χειρισμό των μέσων και των υλικών τους, ο προβληματισμός τους για θέματα πρακτικά,

Δείγμα εξαίρετης ζωγραφικής τέχνης του

4ου π.Χ. αι.Λεπτομέρεια από την

τοιχογραφία με το κυνήγι που κοσμεί την

πρόσοψη του τάφου του Φιλίππου στη Βεργίνα. ΠΗ

ΓΗ: Α

ΡΧΕΙ

Ο Π

ΑΝΕΠ

ΙΣΤΗ

ΜΙΑ

ΚΗΣ

ΑΝΑΣ

ΚΑΦ

ΗΣ


αλλά και θεωρητικά, που όχι σπάνια αποτυπώθηκαν σε (δυστυχώς χαμένες) μελέτες τους. Αυτή η σοφία, τόσο στενά δεμένη με τη θεά Αθηνά - Εργάνη (προ-στάτισσα των τεχνιτών, μαζί με τον Ήφαιστο) ίσως ήταν ο λόγος για την κατάταξη των μαστόρων αυ-τών στην κατηγορία των δημιουργών, εκείνων δηλα-δή των τεχνιτών που τα έργα των χεριών τους ήταν ωφέλιμα στο λαό.

Η άμεση σχέση της τεχνικής γνώσης με την καλ-λιτεχνία, της μαστοριάς δηλαδή με την τέχνη, όπως την ορίζουμε σήμερα, είναι εμφανέστερη στο έργο των μεγάλων δημιουργών της αρχαιότητας στα πεδία της αρχιτεκτονικής, της γλυπτικής και της ζωγραφι-κής, παρόλο που η γνώση μας για τη ζωή και το έργο των αρχιτεκτόνων, των πολεοδόμων, των γλυπτών, των τορευτών και των ζωγράφων είναι εξαιρετικά πε-ριορισμένη και εντελώς αποσπασματική. Αν ωστόσο, στις καλλιτεχνικές τους δημιουργίες προσθέσουμε και τις αναζητήσεις τους, για τις οποίες αρκετοί ανά-μεσά τους συνέγραψαν ειδικές μελέτες, μπορούμε να κατανοήσουμε τον τρόπο, με τον οποίον η στέρεη εμπειρική γνώση μετουσιώθηκε με το χρόνο σε θεω-ρητική γνώση.

Η κοινωνική ένταξηΤο ταλέντο των μεγάλων δημιουργών της αρχαι-

ότητας και η αναγνωρισμένη καλλιτεχνική ποιότη-τα των έργων τους οδηγούσε τους μεγάλους αρχιτέ-κτονες - πολεοδόμους, γλύπτες και ζωγράφους της αρχαιότητας σε άμεση επαφή με τις ανώτερες κοι-νωνικές τάξεις, αλλά και με την πνευματική «ελίτ» της εποχής τους. Οι προβληματισμοί τους συχνά λειτούργησαν ως πηγή έμπνευσης για τις θεωρητι-κές αναζητήσεις των συγχρόνων τους φιλοσόφων ή, αντίστροφα, τροφοδοτήθηκαν απ’ αυτές. Η συ-ναναστροφή των καλλιτεχνών της αρχαιότητας με τους ηγετικούς κύκλους μιας κοινωνίας δεν σήμαινε, βεβαίως, πάντοτε την αποδοχή τους ως ίσων από τα μέλη της.

Σε αρκετές περιπτώσεις οι δημιουργοί της αρχαι-ότητας, (όπως και οι μεταγενέστεροι ομότεχνοί τους της ιταλικής αναγέννησης) απολάμβαναν το θαυμα-σμό για τα έργα τους, όχι όμως το ίδιο συχνά και τον αυτονόητο σεβασμό για το χειρωνακτικό τους επάγ-γελμα. Λίγοι είχαν την τύχη να συναναστραφούν επί ίσοις όροις τους χρηματοδότες - πελάτες τους, ενώ θα πρέπει να ήταν περισσότεροι ανάμεσά τους, που υπέστησαν ταπεινώσεις ή προσβολές από τους εργο-δότες τους. Όσα υπέστησαν αργότερα ο Λεονάρντο ντα Βίντσι και ο Μιχαήλ Άγγελος από τους προστά-τες τους φαίνεται πως τα είχαν προηγουμένως γευτεί αρκετοί από τους μεγάλους δημιουργούς της αρχαιό-τητας, παρόλο που ανάμεσά τους υπήρξαν και άλλοι που κατάφεραν να επιβάλουν, κυρίως με την οικονο-μική τους ισχύ, το σεβασμό και την αποδοχή των συγ-χρόνων τους.

π

Οι μεγάλοι γλύπτες, οι επώνυμοι ζωγράφοι, αλλά και οι λιγοστοί επώνυμοι αρχιτέκτονες της αρχαιότητας θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι ασκούσαν την τέχνη των

βαναύσων, εκείνων δηλαδή που κέρδιζαν το ψωμί τους από την εργασία των χεριών τους. Εκείνο, ωστόσο, που τους ξεχώριζε από τους χειρώνακτες ομοτέχνους τους, ήταν η σοφία, δηλαδή η ευφυΐα και η δεξιότητα στο χειρισμό των μέσων και των υλικών τους, ο προβληματισμός τους

για θέματα πρακτικά, αλλά και θεωρητικά, που όχι σπάνια αποτυπώθηκαν σε (δυστυχώς χαμένες) μελέτες τους.

Βεργίνα. Η πρόσοψη του τάφου του Φιλίππου. Τυπικό δείγμα αρχιτεκτονικής δημιουργίας των αρχαίων Μακεδόνων.

Μαρμάρινη γυναικεία κεφαλή νεαρής θεάς από το ιερό της Εύκλειας στη Βεργίνα. Έργο μεγάλου γλύπτη του 4ου π.Χ. αιώνα.

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

ΠΑΝ

ΕΠΙΣ

ΤΗΜ

ΙΑΚΗ

Σ ΑΝ

ΑΣΚΑ

ΦΗΣ

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

ΠΑΝ

ΕΠΙΣ

ΤΗΜ

ΙΑΚΗ

Σ ΑΝ

ΑΣΚΑ

ΦΗΣ


H αντίληψη των Eλλήνων ότι η γη περιέχεται στο σύνολο του σύμπαντος, ήταν κυρίαρχη κατά τη

διάρκεια των δέκα αιώνων γεωγραφικών επιδόσε-ων, από τον 8ο π.X. μέχρι το 2ο μ.X. αιώνα, θεωρώ-ντας πάντα, ως «γεωγραφία», την περιγραφή της είτε γραπτά είτε σχεδιαστικά. H χαρτογραφία, με όλα τα συμφραζόμενα και παρελκόμενά της, παίζει ένα ση-μαντικό και συνεχή ρόλο στην καθημερινή ζωή των Eλλήνων. Από τις ιδιοκτησιακές τους συναλλαγές, μέ-χρι τις κρατικές υποθέσεις και από τις εμπορικές και παραγωγικές τους δραστηριότητες μέχρι τη φιλοσο-φία και το θέατρο! Πολλά παραδείγματα πιστοποιούν αυτή την άμεση χαρτογραφική τριβή και εμπειρία των Eλλήνων. Ως εντυπωσιακότερα μπορούμε να σημειώ-σουμε τις αναφορές του Πλάτωνα στην Πολιτεία, του Πλούταρχου στο Βίο του Nικία, του Aριστοφάνη στις Nεφέλες (23 π.X.), στο περίφημο διάλογο του Στρε-ψιάδη με το μαθητή. Εκεί φαίνεται με γλαφυρό τρόπο η οικειότητα του κοινού με τους κτηματολογικούς και παγκόσμιους χάρτες, αλλά και η μεταφορική τους δύ-ναμη, όπως όταν ο Στρεψιάδης πιστεύει ότι θα μπο-ρούσε να εξορκίσει τον κίνδυνο της Σπάρτης με το να την «απομακρύνει», στο χάρτη, από την Αθήνα!

Μια αξεπέραστη μέχρι σήμερα αρχαία ελληνική επινόηση

Η χωρική «γραφή» της γης με αριθμούςΜε αφετηρία την αναζήτηση

Aπό τον 7ο αιώνα π.X., με τη συστηματική συμβο-λή της ελληνικής επιστήμης, οι Ίωνες αρχίζουν μια νέα εποχή για τη χαρτογραφία. H εποχή της αυτή καλύ-πτει όλη την κλασική περίοδο, από τις αφετηρίες της στην Iωνία, την ακμή της, τον ο αιώνα π.X., μέχρι την αλεξανδρινή ολοκλήρωση της, τους πρώτους αιώνες μ.X. Στο διάστημα αυτό, η χαρτογραφία δεν μπορεί παρά να αντιμετωπιστεί μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των μητρικών της επιστημών, της γεωμετρίας, της αστρονομίας, της γεωδαισίας (κατά τον αριστοτέλειο ορισμό της) και της γεωγραφίας (κατά τον ερατοσθέ-νειο ορισμό της). Δεν είναι όμως ανεξάρτητη και από τις δύο μεγάλες πηγές γνώσης, της επιστημονικής παρατήρησης και της επιστημονικής μέτρησης, που αποτελούν βασικά στοιχεία της ελληνικής περιόδου των επιστημών. Δύο θεμελιώδεις διαδικασίες της αν-θρώπινης περιέργειας και νόησης, που εκτός των φι-λοσοφικών τους προεκτάσεων, αποτελούν το βασικό σύνδεσμο μεταξύ της θεωρίας, με την οποία ο άνθρω-πος προσπαθεί να ερμηνεύσει την πραγματικότητα, και αυτής της ίδιας της πραγματικότητας.

Μέχρι σχεδόν το 2ο αιώνα μ.X. και για περίπου οκτώ αιώνες, η χαρτογραφία θεμελιώνεται επιστη-μονικά και εξοπλίζεται από τους Έλληνες με πρακτική και μεθοδολογία. Μετά το 2ο αιώνα μ.Χ. και μια μα-κρά απουσία περίπου δεκαπέντε αιώνων θα επιστρέ-ψει στις ελληνικές της αφετηρίες, στη Δύση αυτή τη φορά, αφού μεσολαβήσει, κατά το Μεσαίωνα, ένα δι-άστημα «εκτροπής» από την καθαρά επιστημονική αντιμετώπιση, αλλά και πλουτισμού της ταυτόχρονα, με πολλά άλλα στοιχεία. Τα νέα αυτά στοιχεία μπορεί να μη διακρίνονταν από αυστηρή επιστημονικότητα, ήταν όμως εξαιρετικά ενδιαφέροντα από φιλοσοφι-κή, ηθική και αισθητική άποψη, όπως είναι για τη χαρ-τογραφία η περίοδος, από την πτώση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας μέχρι το τέλος του Mεσαίωνα, με εξαί-ρεση τη φωτεινή τροχιά των Aράβων.

Η διακλαδικότητα της χαρτογραφίαςΗ ανάγνωση της ιστορίας της χαρτογραφίας στο

αρχαιοελληνικό της πλαίσιο, δηλαδή στην επιστημο-νική της διάσταση, συνδέεται με τα παράγωγα της γεωμετρίας, της γεωδαισίας, της αστρονομίας και της γεωγραφίας (και ως περιγραφής και ως γραφι-κής αναπαράστασης της γης). Επιπλέον, η εμπειρι-κή και πρακτική της διάσταση, περιλαμβάνει το σύ-νολο εκείνο των τότε γεωγραφικών παρατηρήσεων, που προέκυπταν σχεδόν αποκλειστικά, από τα ναυ-τικά ταξίδια και τις τότε μετρήσεις (άμεσες και έμμε-σες) με τη χρήση κλασικών οργάνων και τη βοήθεια κατάλληλων υπολογισμών. Από τις ταξιδιωτικές γεω-

τουΕυάγγελου Λιβιεράτου,

καθηγητή της Ανωτέρας Γεωδαισίας

και Χαρτογραφίας της Πολυτεχνικής Σχολής

Α.Π.Θ., προέδρου

της International Cartographic Association

Commission on Digital Technologies

in Cartographic Heritage.

Η τεχνολογική μεθοδολογία που ανέπτυξαν οι Έλληνες για τη χωρική «γραφή» της σφαιρικής γήινης επιφάνειας με

αριθμούς, παραμένει μια αξεπέραστη μέχρι σήμερα επινόηση, η οποία χρησιμοποιείται ευρύτατα στις σύγχρονες ψηφιακές

αποτυπώσεις και απεικονίσεις, την πλοήγηση και άλλες εφαρμογές της τρέχουσας κοινωνικής ζωής!

Η χάραξη ορθών γωνιών με τον αστερίσκο.

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Ε. Λ

ΙΒΙΕ

ΡΑΤΟ

Υ


γραφικές παρατηρήσεις προέκυπταν περιγραφές μέ-σω του γραπτού λόγου (γράφειν την γην, στα αρχαία ελληνικά) ή μέσω γραφημάτων (επίσης γράφειν την γην). Οι άμεσες και έμμεσες μετρήσεις ήταν και τότε, όπως και σήμερα, ο συνδετικός ιστός της επιστημο-νικής και φιλοσοφικής θεωρίας για τον κόσμο (γη) με την «άγνωστη πραγματικότητα» του κόσμου αυτού. Mια σύνδεση, όμως, χωρίς μονόδρομη φορά αλλά με αναδραστικές πολλαπλότητες, αφού ήταν αυτή που επιβεβαίωνε τη θεωρία ή την απέρριπτε ή, στην πιο χρήσιμη εκδοχή, τη βελτίωνε. Η αρχαία ελληνική επι-στήμη, περί την «άγνωστη» γη, μπορεί να αντιμετω-πιστεί και να ερμηνευτεί με την ίδια μέθοδο που χρη-σιμοποιούν σήμερα σχεδόν όλες οι σύγχρονες γεωε-πιστήμες, δηλαδή με τη «σύγκριση» της θεωρίας με την πραγματικότητα και την, εν τέλει, βέλτιστη προ-σαρμογή της πρώτης στη δεύτερη, μέσω των μετρή-σεων.

Αυτό ήταν ακριβώς εκείνο που έλειψε από την με-σαιωνική επιστήμη (περί την «άγνωστη» γη) με τις γνωστές συνέπειες στη χαρτογραφία της περιόδου εκείνης. H περίπτωση της αρχαίας ελληνικής χαρτο-γραφίας είναι ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα πα-ραδείγματα της αναδραστικής σχέσης μεταξύ επιστή-μης και τεχνολογίας στην αρχαία Eλλάδα. Mε τη χαρ-τογραφία έχουμε, για πρώτη φορά, την εμφάνιση της διακλαδικότητας (με τη σημερινή της έννοια) εφόσον η χαρτογραφία, εκτός από τον ορισμό της (συστημα-τική αναπαράσταση της γης), ήταν το αποτέλεσμα μιας σύνθεσης της γεωμετρίας, της γεωδαισίας, της αστρονομίας και της γεωγραφίας.

Αρχαία επιστήμη αποδεσμευμένη από επινοήσεις

Aπό τα κύρια χαρακτηριστικά της ελληνικής χαρ-τογραφίας είναι η μεγάλη διάρκεια της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε στο πλαίσιό της. Είχε ως βάση τη διαδικασία προσέγγισης της γης μέσω ενός μοντέλου της και την επιβεβαίωση ή απόρριψη της προσέγγι-σης αυτής μέσω μετρήσεων με τη χρήση οργάνων πα-ρατήρησης, κυρίως γεωμετρικών αλλά και φυσικών γήινων ποσοτήτων. H μέθοδος αυτή, ήταν ουσιαστι-κά μια προσομοίωση της γήινης πραγματικότητας και η σύνδεσή της (μέσω μετρήσεων) με τη μαθηματική προσέγγισή της (το μοντέλο της). Αυτή είναι η βάση αλλά και η ιδιαιτερότητα της ελληνικής χαρτογραφί-ας, συγκρινόμενης με τα προηγούμενα αλλά και με τα επόμενά της, τουλάχιστον μέχρι το 7ο και το 8ο αι-ώνα μ.X.

Ένα επιπλέον εξαιρετικά σημαντικό χαρακτηριστι-κό της ελληνικής χαρτογραφίας, σε σχέση με τις χαρ-τογραφικές εξελίξεις του Mεσαίωνα (από τον ο μέ-

Οι διαφορές σε μοίρες του γεωγραφικού

πλάτους (Δφ) μεταξύ των τιμών του φ στην

πτολεμαϊκή Γεωγραφία και τις σημερινές τιμές.

χρι και το ο αιώνα μ.X.) είναι ότι οι αρχαίοι Έλλη-νες αναζητούσαν την αντικειμενική αναπαράσταση της γης πέρα από θρησκευτικά, ιδεολογικά, φαντα-στικά και γενικότερα ηθικά χαρακτηριστικά, που κυ-ριαρχούν στη χαρτογραφία του Mεσαίωνα. Για τους Έλληνες, ο χάρτης ήταν το αποτέλεσμα παρατήρησε-ων, μετρήσεων και τελικά της σύνδεσής τους με τη μαθηματικά οργανωμένη επιφάνεια της γης. Η σύν-δεση αυτή οδήγησε τους αρχαίους Έλληνες, από τον 6ο π.X. μέχρι το 2ο μ.X. αιώνα, στην ουσιαστική θεμε-λίωση της χαρτογραφίας ως ιδιαίτερης επιστήμης και πρακτικής εφαρμογής.

Η τεχνολογική μεθοδολογία που ανέπτυξαν τελικά οι Έλληνες για τη χωρική «γραφή» της σφαιρικής γήι-νης επιφάνειας με αριθμούς, παραμένει μια αξεπέρα-στη μέχρι σήμερα επινόηση, η οποία χρησιμοποιείται ευρύτατα στις σύγχρονες ψηφιακές αποτυπώσεις και απεικονίσεις, την πλοήγηση και άλλες εφαρμογές της τρέχουσας κοινωνικές ζωής!

π

Ο χάρτης του Δικαίαρχου (300 π.Χ.). Ο πρώτος που

χρησιμοποιεί καθέτους άξονες συντεταγμένων

(πλάτη και μήκη, σε στάδια) με αρχή στη Ρόδο. Ο άξονας της αρχής των πλατών

περνάει από τη Ρόδο και ονομάστηκε Διάφραγμα.

Εκτείνεται, από τη Ρόδο, στο νότιο άκρο

της Πελοποννήσου, τη Μεσσήνη της Σικελίας

μέχρι τις Στήλες του Ηρακλή.

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Ε. Λ

ΙΒΙΕ

ΡΑΤΟ

ΥΠΗ

ΓΗ: Α

ΡΧΕΙ

Ο Ε

. ΛΙΒ

ΙΕΡΑ

ΤΟΥ


Τα μέσα της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. είναι μια λα-μπρή περίοδος προόδου και ευημερίας για το

νότιο Αιγαίο, με επίκεντρο την Κρήτη και τον ανα-κτορικό πολιτισμό της, τον οποίο ο ανασκαφέας της Κνωσού, Arthur Evans, ονόμασε «Μινωικό». Ο ανα-κτορικός τρόπος ζωής και το υψηλότατο τεχνολογι-κό επίπεδο που τον υποστήριζε είχαν διαδοθεί και

Προϊστορικός οικισμός Ακρωτηρίου της Θήρας

Μια αρχιτεκτονική της ευημερίας 3.500 χρόνων

εκτός των ορίων της Κρήτης σε νησιά του νοτίου Αιγαίου. Ανάμεσα σ’ αυτά, η Θήρα κατείχε ιδιαίτε-ρη θέση, όπως δείχνει ο άριστα διατηρημένος οικι-σμός του Ακρωτηρίου, στα νότια παράλια του νη-σιού.

Η ανασκαφή στο Ακρωτήρι έμελλε να δώσει νέα διάσταση στην έρευνα του προϊστορικού Αιγαίου: Οι στάχτες που κάλυψαν τα ερείπια του οικισμού μετά την μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου του νησιού πε-ρί το 00 π.Χ. διέσωσαν πολύτιμες πληροφορίες για τον υλικό πολιτισμό της εποχής εκείνης, ιδιαίτε-ρα όσον αφορά στην οικοδομική τεχνολογία, αφού η ανασκαφή αποκαλύπτει διώροφα και τριώροφα σπί-τια, τα οποία, αν και ερειπωμένα, στέκουν ακόμη όρ-θια.

Κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αρχιτε-κτονικής της περιόδου ακμής του μινωικού πολιτι-

τηςΚλαίρης Παλυβού,αναπλ. καθηγήτριας

του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ.

Οι στάχτες που κάλυψαν τα ερείπια του οικισμού μετά την μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου του νησιού περί το

1500 π.Χ. διέσωσαν πολύτιμες πληροφορίες για τον υλικό πολιτισμό της εποχής εκείνης, ιδιαίτερα όσον αφορά στην

οικοδομική τεχνολογία.

ΠΗΓΗ

: ΦΩ

Τ. Α

ΡΧΕΙ

Ο Κ

. ΠΑΛ

ΥΒΟ

Υ


σμού, στον οποίο υπάγεται και το Ακρωτήρι της Θή-ρας, είναι η πολυωροφία, το σύνθετο κυκλοφοριακό σύστημα και τα πολυάριθμα ανοίγματα. Ο συνδυα-σμός των στοιχείων αυτών δίνει μια ιδιότυπη και εξε-ζητημένη αρχιτεκτονική, που ξαφνιάζει με την κατα-σκευαστική της τόλμη, ιδιαίτερα αν σκεφτούμε ότι το νότιο Αιγαίο υπήρξε ανέκαθεν σεισμογενής περι-οχή.

Με ξύλο και πέτραΙδιαίτερα χαρακτηριστικά της οικοδομικής τεχνο-

λογίας είναι η καθοριστική συμβολή του ξύλου και η χρήση της λαξευτής πέτρας. Aπό το ίδιο το ξύλο δεν έχει μείνει σχεδόν τίποτα, αφού αποσαθρώθηκε πλή-ρως, διατηρήθηκαν όμως ανάγλυφα τα αποτυπώμα-τά του επάνω στη λάσπη της τοιχοποιίας και την ηφαι-στειακή σποδό. Το ξύλο παίζει καθοριστικό ρόλο πα-ντού: στους τοίχους, στα πατώματα, στους κίονες, στα κλιμακοστάσια, στα ανοίγματα και αλλού. Η πλέ-ον διαδεδομένη τοιχοποιία, η αργολιθοδομή, περι-λαμβάνει ξύλινες ενισχύσεις με τη μορφή οριζόντιων πλεγμάτων ενσωματωμένων σε διάφορες στάθμες. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το σύστημα ξύλινων ενι-σχύσεων με τη συμμετοχή κατακόρυφων στοιχείων που διαπιστώνεται σε ορισμένα κτήρια του Ακρωτη-ρίου, και σε μεγαλύτερο βαθμό στα μεγάλα ανακτορι-κά συγκροτήματα της Κρήτης, όπου εξελίχθηκε η τε-χνική αυτή. Πρόκειται κατά κανόνα για ζεύγη ξύλων, ένα σε κάθε παρειά του τοίχου, που εδράζονταν σε λίθινες βάσεις και συνδέονται μεταξύ τους με επιμή-κη και εγκάρσια ξύλα, σχηματίζοντας ενιαίο τρισδιά-στατο πλέγμα που εκτείνεται ομοιόμορφα σε όλη την όψη του κτηρίου.

Τα κλιμακοστάσια που καλύπτουν δύο και τρεις επάλληλες στάθμες είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακά και η κατασκευή τους συνεπάγεται, μεταξύ άλλων, υψηλό επίπεδο σχεδιασμού. Στην κατασκευή ενός ευθύγραμ-μου σκέλους δεν χρησιμοποιούνται κεκλιμένες δοκοί καταμήκος, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά οριζόντι-ες εγκάρσιες δοκοί που πακτώνονται στους πλευρι-κούς τοίχους και στον μεσότοιχο. Στην περιοχή σύν-δεσης σκέλους και πλατύσκαλου υπάρχει μεγάλη δο-κός η οποία συνδέεται με άλλες, οριζόντιες και κατα-κόρυφες, που περιβάλλουν το μεσότοιχο. Πρόκειται για έναν περίτεχνο σχεδιασμό, που αποσκοπεί στο να μεταφέρει τα φορτία στο έδαφος μέσω των ξύλινων δοκών, απαλλάσσοντας σε μεγάλο βαθμό τους λίθι-νους τοίχους από τα φορτία.

Τα πολυάριθμα ανοίγματα, πόρτες και παράθυρα, έχουν κοινή κατασκευαστική λογική: αποτελούνται από πλέγμα ξύλων, το οποίο πακτώνεται στην περι-βάλλουσα τοιχοποιία. Το πλέγμα αυτό θα μπορούσε να το περιγράψει κανείς ως ένα σύνολο 2 ξύλων, ανάλογο με τις ακμές ενός κύβου. Τα ξύλα συνδέο-νται μεταξύ τους με εντορμίες και ενίοτε στερεώνο-

νται με το σύστημα γόμφων / τόρμων σε λαξευτές πέτρες. Είναι σαφές ότι τα ξύλινα πλαίσια των ανοιγ-μάτων αποτελούσαν φέροντα στοιχεία της οικοδο-μής.

Υψηλό βιοτικό επίπεδο με χαρακτηριστικά εξωστρέφειας

Τα παράθυρα αποτελούν πρωτοτυπία για την επο-χή αυτή, αν αναλογιστεί κανείς την εσωστρεφή και κλειστή αρχιτεκτονική των άλλων λαών της Μεσογεί-ου. Πραγματική καινοτομία της αιγαιακής αρχιτεκτο-νικής της εποχής του Χαλκού, όμως, είναι η ιδέα του «πολυ-ανοίγματος»: μιας σειράς από ανοίγματα –πόρ-τες, παράθυρα, ερμάρια– που υποκαθιστούν έναν τοί-χο, προσφέροντας έτσι μεγάλη ευελιξία στην διαμόρ-φωση του χώρου. Από κατασκευαστικής απόψεως η λογική είναι η ίδια με αυτήν που αδρομερώς περιγρά-ψαμε παραπάνω: ένα ενιαίο ξύλινο πλέγμα περιβάλ-λει τα ανοίγματα και φέρει τα φορτία της ανωδομής. Το «πολύθυρο» αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της μινωικής αρχιτεκτονικής και εμφανίζεται σε ποι-κίλους συνδυασμούς, μερικοί από τους οποίους είναι πραγματικά εξαιρετικά τολμηροί και εντυπωσιακοί. Η Ξεστή 3 στο Ακρωτήρι, για παράδειγμα, περιλαμβά-νει περισσότερα από δέκα πολύθυρα και στις τρεις στάθμες του κτηρίου.

Η λαξευτή τοιχοποιία είναι το δεύτερο χαρακτηρι-στικό της αρχιτεκτονικής που εξετάζουμε. Στο Ακρω-τήρι διατηρούνται λαξευτές προσόψεις σε πολλά σπί-τια του οικισμού, ενίοτε σε ύψος δύο ή τριών ορόφων. Λαξευτές πέτρες χρησιμοποιούνται επίσης σε συνδυ-ασμό με αργολιθοδομή, σε θέσεις - κλειδιά, όπως οι γωνίες των κτηρίων, γύρω από τα ανοίγματα και στο ύψος του πατώματος για την κατασκευή προεξέχου-σας οριζόντιας ταινίας.

Στην σύντομη αυτή αναφορά στην οικοδομική τε-χνολογία της Ύστερης Εποχής του Χαλκού θα πρέπει να συμπεριλάβουμε, επιγραμματικά έστω, τις ιδιαίτε-ρα εντυπωσιακές κατασκευές που σχετίζονται με την διαχείριση των υδάτων και των λυμάτων. Τα εσωτε-ρικά αποχωρητήρια αποτελούν μια ακόμη καινοτο-μία του αιγαιακού κόσμου και τη σημαντικότερη ίσως απόδειξη του υψηλού βιοτικού επιπέδου που απολάμ-βαναν την εποχή εκείνη όχι μόνον η άρχουσα τάξη των ανακτορικών συγκροτημάτων αλλά και οι πολί-τες των μεγάλων αστικών κέντρων, όπως του Ακρω-τηρίου της Θήρας. Η εντυπωσιακή εγκατάσταση απο-χωρητηρίου που σώζεται άριστα στον πρώτο όροφο της Δυτικής Οικίας δείχνει λεπτομερώς τον τρόπο κα-τασκευής και σύνδεσης με το κοινοτικό αποχετευτικό δίκτυο έξω από το σπίτι, μέσω επισκέψιμου φρεατί-ου. Φαίνεται δε ότι οι κατασκευαστές είχαν συλλάβει ακόμη και την ιδέα της οσμοπαγίδας, αν όχι του σι-φονιού.

π


Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν ένας αναλογικός υπολογιστής εκπληκτικής

τεχνολογίας. Κατασκευάστηκε πριν από 2000 χρόνια και χρησιμοποιούνταν για τον ακριβή

υπολογισμό της θέσης του ηλίου, της σελήνης και πιθανώς των πλανητών στον ουρανό. Υπολόγιζε

τις φάσεις της σελήνης, προέβλεπε εκλείψεις και προσδιόριζε την ημερομηνία τέλεσης των

αρχαίων στεφανιτών αγώνων.

Νεότερες εξελίξεις για το Μηχανισμός των Αντικυθήρων

Ένας αρχαίος υπολογιστής

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ανακαλύφθηκε τυχαίως το 900 στις ακτές των Αντικυθήρων από

Συμιακούς σφουγγαράδες. Λίγους μήνες αργότερα η Αρχαιολογική Υπηρεσία ξεκίνησε μια σειρά συστη-ματικών ενάλιων ανασκαφών, κατά τη διάρκεια των οποίων ανασύρθηκαν σημαντικά ευρήματα, όπως για παράδειγμα ο περίφημος Έφηβος των Αντικυθήρων, πολλά από τα οποία εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολο-γικό Μουσείο στην Αθήνα. Ανάμεσά τους ήταν και ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, ο οποίος, διαβρωμέ-νος, κομματιασμένος και απολιθωμένος πλέον μετά από 2000 χρόνια στο βυθό της θάλασσας, έμελλε να αλλάξει τη γνώμη που είχαμε μέχρι σήμερα για τις τε-χνολογικές ικανότητες των προγόνων μας.

Ο Μηχανισμός ήταν συναρμολογημένος σε ένα ξύ-λινο κιβώτιο (πυξίδα) διαστάσεων 32 cm x 6 cm x 0 cm (περίπου όσο ένας σημερινός φορητός υπολο-γιστής!). Τη μπροστινή και την πίσω επιφάνεια κάλυ-πταν μπρούτζινες πλάκες με ημερολογιακές ή αστρο-νομικές κλίμακες και δείκτες. Οι επιφάνειες αυτές προστατεύονταν από δύο (επίσης) ξύλινα εξωτερικά καλύμματα, στα οποία ήταν προσαρμοσμένες πυκνο-γραμμένες μπρούτζινες πλάκες. Περιείχε τουλάχιστον 30 συνεργαζόμενους οδοντωτούς τροχούς (γρανά-ζια), τα οποία έμπαιναν σε κίνηση με ένα στροφείο

(μανιβέλα). Η πολυπλοκότητα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν όλων των συσκευών που κατασκεύασε ο άνθρωπος κατά την επόμενη χιλιετία.

Μοναδικό εύρημαΠαρόμοιος αρχαίος μηχανισμός δεν έχει βρεθεί μέ-

χρι σήμερα. Έτσι, εύλογα γεννάται το ερώτημα ποια τεχνική υποδομή υπήρχε την εποχή που κατασκευά-στηκε και τι απέγινε η γνώση και η τέχνη που περιεί-χε. Ο Κικέρων (στο έργο του De Re Publica) περιγρά-φει την ύπαρξη και χρήση αστρονομικών συσκευών (πλανηταρίων) που είχε δει στη Ρώμη και στη Ρόδο, οι οποίες θα μπορούσε να ήταν ο Μηχανισμός των Αντι-κυθήρων.

Πολλοί επιφανείς επιστήμονες τον μελετούν εδώ και έναν αιώνα τώρα. Εκτός από τον Derek de Solla Price, ο οποίος τον μελέτησε πρώτος, σημαντική υπήρξε η συμβολή του Alan Bromley (από την Αυ-στραλία) και ιδιαιτέρως του Michael Wright (από τη Μεγάλη Βρετανία).

Το 200 συγκροτήθηκε μία πενταμελής διε-θνής ομάδα αποτελούμενη από τον καθηγητή Mike Edmunds και τον δρ. Tony Freeth από το Πανεπιστή-μιο του Cardiff (Μ. Βρετανία), τον καθηγητή Ξενο-

τωνΓιάννη Σειραδάκη,

καθηγητή του Τμήματος Φυσικής

Α.Π.Θ.

Κυριάκου Ευσταθίου,αναπληρωτή καθηγητή

του Τμήματος Μηχανολόγων

Μηχανικών Α.Π.Θ.

Στέλλας Δρούγου,καθηγήτριας

του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Α.Π.Θ.

Μαγδαληνής Αναστασίου,

μεταπτυχ. φοιτήτριας του Τμήματος Φυσικής

Α.Π.Θ.

Ο Έφηβος των Αντικυθήρων. Περίτεχνο μπρούτζινο άγαλμα που ανασύρθηκε από το ναυάγιο των

Αντικυθήρων. Αναπαριστά είτε τον Πάρι, ο οποίος προσφέρει το μήλο στη θεά Αφροδίτη είτε τον

Περσέα, ο οποίος κρατά το κεφάλι της Μέδουσας. Το άγαλμα βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Γ. Σ

ΕΙΡΑ

ΔΑΚΗ


φώντα Μουσά και το Γιάννη Μπιτσάκη από το Πα-νεπιστήμιο Αθηνών και τον καθηγητή Γιάννη Σειρα-δάκη από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μετά την υπογραφή της άδειας μελέτης του Μηχανισμού προς τους τρεις καθηγητές (την οποία υπέγραψε ο τότε υφυπουργός Πολιτισμού Πέτρος Τατούλης), η αρχική ομάδα διευρύνθηκε με τη συμμετοχή της κυρίας Μα-ρίας Ζαφειροπούλου και της δρ. Ελένης Μάγκου από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και, λίγο αργότερα, του κυρίου Αγαμέμνονα Τσελίκα από το Μορφωτι-κό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος. Τεχνι-κή στήριξη προσέφεραν η βρετανική εταιρεία X-Tek Systems (με έναν τομογράφο ακτίνων Χ), το τμήμα έρευνας της αμερικανικής εταιρείας Hewlett-Packard (με μια νέα μέθοδο περιφερειακής φωτογράφησης) και η γερμανική εταιρεία Volume Graphics (με το λο-γισμικό της οποίας έγινε δυνατή η επεξεργασία των εικόνων που προέκυψαν από την τριδιάστατη τομο-γραφία του Μηχανισμού).

Ένα πολύπλοκο αστρονομικό όργανοΤα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας, τα οποία

παρουσιάστηκαν στις 30 Νοεμβρίου 2006 σε ένα συ-νέδριο στην Αθήνα και σε δύο άρθρα στο κορυφαίο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Nature (30//2006 και 3/7/2008), είναι εκπληκτικά. Υπολόγιζε με μεγά-λη ακρίβεια τη θέση του ήλιου, της σελήνης και πιθα-νώς των πλανητών στον ουρανό. Υπολόγιζε τις φά-σεις της σελήνης, προέβλεπε εκλείψεις και προσδιό-ριζε την ημερομηνία τέλεσης των αρχαίων στεφανι-τών αγώνων. Επίσης βρέθηκαν άγνωστες επιγραφές στις εξωτερικές πλάκες και στο εσωτερικό του Μηχα-νισμού και διαβάστηκαν κείμενα χαμένα για περισσό-τερα από 2000 χρόνια! Όλες οι επιγραφές είναι γραμ-μένες με ελληνικούς χαρακτήρες. Τα μέχρι στιγμής συμπεράσματα επιβεβαιώνουν ότι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα αστρονομικό όργανο, τόσο πε-ρίπλοκο που δεν είναι περίεργο ότι συνήθως αναφέ-ρεται ως ο πρώτος (αναλογικός) υπολογιστής που κα-τασκευάστηκε ποτέ. Για την κατασκευή του πρέπει να συνεργάστηκαν δύο μεγαλοφυΐες: ένας άριστος γνώ-στης και ερευνητής της επιστήμης της αστρονομίας και ένας ταλαντούχος τεχνίτης με πολύ καλές γνώ-σεις μαθηματικών.

Από την τεχνοτροπία των επιγραφών, εξάγεται το συμπέρασμα ότι κατασκευάστηκε κατά το δεύτερο ήμισυ του 2ου π.Χ. αιώνα (0 - 00 π.Χ.), ίσως στη Ρόδο, όπου την εποχή εκείνη, άνθιζε η επιστήμη της αστρονομίας. Στη Ρόδο πέθανε το 20 π.Χ. ο μεγαλύ-τερος αστρονόμος της αρχαιότητας, ο Ίππαρχος. Εκεί έζησε επίσης ο γνωστότατος στωικός φιλόσοφος και αστρονόμος Ποσειδώνιος ο Ρόδιος.

Στη μπροστινή επιφάνεια έφερε δύο ομόκεντρες κυκλικές κλίμακες. Η εξωτερική κλίμακα είχε 36 υπο-διαιρέσεις και τα ονόματα των 2 μηνών στην αιγυ-πτιακή γλώσσα με ελληνικούς χαρακτήρες (ΦΑΟΦΙ, ΘΩΘ, κτλ). Η εσωτερική κλίμακα είχε 360 υποδιαι-

ρέσεις και τα ονόματα των 2 ζωδιακών αστερισμών (ΠΑΡΘΕΝΟΣ, ΧΥΛΑΙ, ΣΚΟΡΠΙΟΣ κ.τ.λ.).

Στην πίσω επιφάνεια έφερε δύο ελικοειδείς σπείρες. Η άνω σπείρα είχε περιελίξεις. Το συνολικό μήκος της ήταν διαιρεμένο σε 23 τμήματα, που αντιστοιχούν στους 23 μήνες της περιόδου του Μέτωνα. Τα αρχαία ονόματα δώδεκα μηνών ήταν χαραγμένα στα τμήματα αυτά και επαναλαμβάνονταν μέχρι να συμπληρωθούν και οι 23 μήνες (9 έτη). Στον κενό χώρο, εσωτερικά της άνω ελικοειδούς σπείρας, υπάρχει μία μικρότερη κυκλική κλίμακα, διαιρεμένη σε τεταρτημόρια. Η κά-τω ελικοειδής σπείρα είχε περιελίξεις και το συνολικό μήκος της ήταν διαιρεμένο σε 223 τμήματα, που αντι-στοιχούν στους 223 μήνες της περιόδου Σάρος. Από την αρχαία εποχή ήταν γνωστό ότι οι εκλείψεις (του ήλιου και της σελήνης) επαναλαμβάνονται με την ίδια αλληλουχία και τα ίδια χαρακτηριστικά κάθε 223 μή-νες. Στους μήνες της περιόδου Σάρος, όπου συμβαί-νουν εκλείψεις υπήρχαν εγχάρακτα σύμβολα (Η, Σ, ΗΜ, ΩΡ). Στον κενό χώρο, εσωτερικά της κάτω ελικοει- »

Η τεχνική της πολλαπλής φωτογράφησης των θραυσμάτων της εταιρείας Hewlett-Packard επέτρεψε την πιστή ανάγνωση των λεπτομερειών της επιφάνειας των θραυσμάτων. Το μικρό αυτό θραύσμα, διαστάσεων μόλις 5 cm x 4 cm, περιέχει

επιγραφές αστρονομικού περιεχομένου. Για παράδειγμα, στην όγδοη γραμμή διακρίνεται η φράση: “ΟΣ ΔΙΑΙΡΕΘΗ Η ΟΛΗ...”.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι τόσο σημαντικός για την εξέλιξη της τεχνολογίας, όσο και η Ακρόπολη

για την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής. Παρόμοιος αρχαίος μηχανισμός δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα. Έτσι εύλογα γεννάται το ερώτημα ποια τεχνική υποδομή υπήρχε την εποχή που κατασκευάστηκε και τι απέγινε η γνώση και η

τέχνη που περιείχε.

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Γ. Σ

ΕΙΡΑ

ΔΑΚΗ


δούς σπείρας, υπάρχει μία μικρότερη κυκλική κλίμακα, διαιρεμένη σε τρία τμήματα (20 μοιρών).

Η λειτουργία τουΟ χειριστής, περιστρέφοντας το στροφείο, μπο-

ρούσε να επιλέξει, μέσω ενός δείκτη, μια οποιαδήπο-τε ημέρα από τις 36 που περιείχε η εξωτερική ετήσια κλίμακα της μπροστινής επιφάνειας του Μηχανισμού, πιθανώς με ένα μικρό περιστρεφόμενο στροφείο (μα-νιβέλα).

Καθώς περιστρέφονταν το στροφείο έδινε κίνηση στους οδοντωτούς τροχούς οι οποίοι στην μπροστι-νή επιφάνεια κινούσαν δύο δείκτες που έδειχναν τη θέση του ήλιου και της σελήνης στην εσωτερική κλί-μακα της μπροστινής πλευράς που περιείχε τα 2 ζώ-δια (ζωδιακός κύκλος). Κάτω από την εξωτερική (ετή-σια) κλίμακα, η οποία ήταν αποσπώμενη, υπήρχαν

36 οπές. Κάθε τέσσερα χρόνια ο χειριστής μπορού-σε να την αποσπάσει και να τη μετατοπίσει κατά μία οπή, λαμβάνοντας έτσι υπόψη τα δίσεκτα έτη. Στην ίδια επιφάνεια ένας περιστρεφόμενος δείκτης, με ένα σφαιρίδιο στο άκρο του, έδειχνε τις φάσεις της σελή-νης. Στο δείκτη αυτό έδινε κίνηση μία κορώνα (οδο-ντωτός τροχός κάθετος προς τους υπόλοιπους).

Το στροφείο έδινε επίσης κίνηση σε διαφορετικούς οδοντωτούς τροχούς, οι οποίοι κινούσαν δύο δείκτες στην πίσω πλευρά του Μηχανισμού. Ο ένας δείκτης έδειχνε σε ποιο μήνα της περιόδου του Μέτωνα βρι-σκόταν η σελήνη (άνω ελικοειδής σπείρα των 23 μη-νών). Η κίνηση της σελήνης ήταν διορθωμένη ως προς την ανωμαλία που προέρχεται από την έκκεντρη τρο-χιά της γύρω από τη Γη με τη βοήθεια δύο έκκεντρων οδοντωτών τροχών, οι άξονες των οποίων απείχαν , mm. Ο κάτω τροχός είχε μία ακίδα (πείρο), η οποία οδηγούσε τον άνω τροχό, εμπλεκόμενη σε μια σχισμή του. Έτσι, ο άνω τροχός εκτελούσε μια επικυκλική κί-νηση, η γωνιώδης ταχύτητα του οποίου παρακολου-θούσε την κίνηση της σελήνης στον ουρανό με πολύ μεγάλη ακρίβεια. Ο άλλος δείκτης ακολουθούσε την κάτω ελικοειδή σπείρα των 223 μηνών (περίοδος Σά-ρος). Όταν περνούσε από ένα μήνα που περιείχε εγχά-ρακτα σύμβολα, ο χρήστης, διαβάζοντας τα σύμβολα, αντιλαμβανόταν ότι επίκειται έκλειψη ήλιου (Η) ή σε-λήνης (Σ) την τάδε ημέρα (ΗΜ) και ώρα (ΩΡ).

Σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω (πε-ρί Ιππάρχου και Ρόδου) θα ανέμενε κανείς τα αρ-χαία ονόματα των δώδεκα μηνών που είναι χαραγ-μένα στην κλίμακα του Μέτωνα να προέρχονται από την ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Απροσδόκητα, όμως, προέρχονται από την περιοχή της δυτικής Ελλάδας (Κέρκυρα, Βουθρωτό, Δωδώνη) και της Σικελίας (Ταυρομένιο), από αποικίες της Κο-

»

Τομογραφία του θραύσματος Β, στην

οποία φαίνεται καθαρά τμήμα των 365 οπών

της κλίμακας των μηνών για τον υπολογισμό των δίσεκτων ετών.

Οι λεπτές γραμμές σχεδιάστηκαν με τη

βοήθεια του λογισμικού της εταιρείας Volume

Graphics για την ακριβή καταμέτρηση των οπών.

Τα αρχαία ονόματα των μηνών που είναι χαραγμένα στην άνω κλίμακα της πίσω πλευράς του Μηχανισμού των Αντικυθήρων προέρχονται από αποικίες της Κορίνθου.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων χρησιμοποιούνταν για τον προσδιορισμό των στεφανιτών αθλητικών αγώνων

(Ολυμπιακοί, Πύθια, Ίσθμια, Νέμεα και Νάϊα).

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Γ. Σ

ΕΙΡΑ

ΔΑΚΗ

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Γ. Σ

ΕΙΡΑ

ΔΑΚΗ

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Γ. Σ

ΕΙΡΑ

ΔΑΚΗ


ρίνθου. Η ανακάλυψη αυτή ανοίγει νέες προοπτικές όσον αφορά στην προέλευση του Μηχανισμού των Αντικυθήρων.

Ο δείκτης της μικρής κλίμακας, η οποία βρίσκεται εντός της άνω ελικοειδούς σπείρας, έδειχνε το έτος τέλεσης των στεφανιτών αθλητικών αγώνων. Περιφε-ριακά της κλίμακας έχουν αναγνωσθεί οι λέξεις ΟΛΥ-ΜΠΙΑ, ΠΥΘΙΑ, ΙΣΘΜΙΑ, ΝΕΜΕΑ και ΝΑΑ, ενώ εσωτε-ρικά, σε κάθε τεταρτημόριο, αναγράφονται τα έτη του τετραετούς ολυμπιακού κύκλου.

Με εγχειρίδιο χρήσηςΕίναι προφανές ότι ο Μηχανισμός των Αντικυθή-

ρων ήταν μία πολύπλοκη και μοναδική αστρονομι-κή συσκευή. Έτσι, δεν είναι περίεργο ότι συνοδευό-ταν και από ένα εκτεταμένο και αναλυτικό εγχειρίδιο χρήσης (user’s manual). Οι προστατευτικές πλάκες που αναφέρθηκαν παραπάνω ήταν γεμάτες με επι-γραφές. Μέχρι τώρα έχουν διαβαστεί περίπου 2.00 εγχάρακτα γράμματα, όλα της ελληνικής αλφαβή-του, τα οποία βεβαίως, σχηματίζουν λέξεις και προ-τάσεις, που αναφέρονται σε αστρονομικούς, γεωγρα-φικούς και τεχνικούς όρους. Το ύψος των περισσότε-ρων γραμμάτων είναι μεταξύ , και 2, mm και είναι χαραγμένα από έναν καλλιγράφο.

Περισσότερες πληροφορίες μπορεί να αντλήσει κανείς από την ιστοσελίδα:

http://www.antikythera-mechanism.gr,η οποία ανανεώνεται περιοδικά και περιλαμβάνει τε-λευταία νέα, απαντήσεις σε βασικά ερωτήματα, άρ-θρα, εικόνες, βίντεο και άλλες πληροφορίες.

Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, αναγνωρίζοντας την αξία και τη σπουδαιότητα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων για την ανάδειξη της επιστημονικής και τεχνολογικής κληρονομιάς της χώ-ρας μας, θέσπισε μία υποτροφία για την εκπόνηση δι-δακτορικής διατριβής για το Μηχανισμό. Αυτή η διδα-κτορική διατριβή εκπονείται στο Τμήμα Φυσικής, με έδρα στο Εργαστήριο Αστρονομίας του Τομέα Αστρο-φυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής. Την υποψήφια διδάκτορα, κυρία Μαγδαληνή Αναστασίου, επιβλέ-

Αναπαράσταση των επιγραφών από την εμπρόσθια μπρούτζινη πλάκα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Γίνεται αναφορά στην περιφορά του πλανήτη Αφροδίτη γύρω από τον ήλιο. Η λέξη «ΣΤΗΡΙΓΜΟΣ», η οποία εμφανίζεται συχνά, αναφέρεται στη μέγιστη αποχή (γωνιώδη απόσταση) του πλανήτη από τον ήλιο.

Συνολικό σχηματικό διάγραμμα της διάταξης των οδοντωτών τροχών του Μηχανισμού των Αντικυθήρων.

πει μία διατμηματική συμβουλευτική επιτροπή απο-τελούμενη από το Γιάννη Σειραδάκη (Τμήμα Φυσι-κής), τον Κυριάκο Ευσταθίου (Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών) και τη Στέλλα Δρούγου (Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας). Στο πλαίσιο της διδακτορικής δια-τριβής γίνεται προσπάθεια να κατασκευαστεί ένα νέο αντίγραφο του Μηχανισμού, το οποίο θα περιλαμβά-νει όλες τις νέες ανακαλύψεις.

Βιβλιογραφία• De Solla Price D.: “Gears from the Greeks: The Antiky-

thera Mechanism — A calendar computer from ca. 80 BC”, Transactions of the American Philosophical Society, New Series, Volume 6, Issue 7, p.70, (97).

• Freeth A. et al.: “Decoding the ancient Greek astronomi-cal calculator known as the Antikythera Mechanism”, Na-ture, /2006, Volume , p.87-9, (2006).

• Freeth A. et al.: “Calendars with Olympiad display and eclipse prediction on the Antikythera Mechanism”, Na-ture, 07/2008, Volume , p.6-67, (2008).

• Wright M.T.: “The Antikythera Mechanism reconsidered”, Interdisciplinary Science Reviews, 03/2007, Volume 32, Is-sue , p.27 - 3, (2007).

π

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Γ. Σ

ΕΙΡΑ

ΔΑΚΗ

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Γ. Σ

ΕΙΡΑ

ΔΑΚΗ


Χρησιμοποιώντας τεχνολογίες μέτρησης, βιομηχανικού αξονικού τομογράφου και σαρωτή ακτινών λέιζερ είναι δυνατή η μοντελοποίηση

αρχαιολογικών ευρημάτων χωρίς επαφή με το πρωτότυπο, αποφεύγοντας τον κίνδυνο βλαβών ή φθοράς τους. Οι τεχνολογίες

αυτές επιτρέπουν τη διερεύνηση των μεθόδων σχεδίασης και μορφοποίησής τους κατά την αρχαιότητα, καθώς και της λειτουργίας

τους. Επιπλέον, διευκολύνουν την παραγωγή πιστών αντιγράφων τους.

Τα αντικείμενα που διερευνήθηκαν προέρχονται από τον αρχαιολογικό χώρο του Δίου, έναν από

τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, κατά ανασκαφές, που διεξήχθησαν από τον καθηγητή Δ. Παντερμαλή και εικονίζονται στο σχήμα . Αυτά είναι: μία ορειχάλκινη κεφαλή ανάρτησης θα-λάμου επιβατών άμαξας της ελληνιστικής περιόδου, δύο κεφαλές αλόγων (μία θηλυκή και μία αρσενική) του 2ου αιώνα π.Χ., μία κεραμική οινοχόη της πρώι-μης εποχής του σιδήρου, δύο ορειχάλκινα λυχνάρια της ελληνιστικής περιόδου και ένα κολποσκόπιο του 2ου αιώνα π.Χ.

Μοντελοποίηση της γεωμετρίας των ευρημάτων

Η καταγραφή της στερεάς γεωμετρίας των ευρη-μάτων είναι το βασικό βήμα για την μοντελοποίηση τους. Ανάλογα με το μέγεθος, το υλικό και την πολυ-

Διερεύνηση αρχαιολογικών ευρημάτων και κατασκευή αντιγράφων τους

πλοκότητα της γεωμετρίας κάθε ευρήματος, επιλέ-χθηκε η κατάλληλη μέθοδος αποτύπωσης της γεωμε-τρίας τους. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν ήταν σάρωση με βιομηχανικό αξονικό τομογράφο (CT), σά-ρωση με ακτίνες λέιζερ και μέτρηση με μετρητική μη-χανή καθοδηγούμενη από ηλεκτρονικό υπολογιστή (CMM). Σε ορισμένα ευρήματα ήταν απαραίτητος ο συνδυασμός αυτών των μετρήσεων για την μοντελο-ποίηση της γεωμετρίας τους.

Οι στόχοι της έρευνας ήταν:• Η διερεύνηση του τρόπου μορφοποίησης τους κα-

τά την αρχαιότητα.• Η μελέτη της σχεδίασης και της λειτουργίας τους,

όπως π.χ. του κολποσκοπίου το οποίο αποτελείται από εξαρτήματα, από τα οποία είναι διαφο-ρετικά μεταξύ τους.

• Η εκτίμηση διαφόρων παραμέτρων, όπως π.χ. της αντοχής της κεφαλής ανάρτησης ξύλινης επιβατι-

Μορφοποιήσεις κατά την αρχαιότητα

τωνΚ.-Δ. Μπουζάκη,

καθηγητή του Τμήματος

Μηχανολόγων Μηχανικών Α.Π.Θ.

Δ. Παντερμαλή, καθηγητή

του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Α.Π.Θ.

Κ. Ευσταθίου,αναπληρωτή καθηγητή

του Τμήματος Μηχανολόγων


Σχήμα 1: Αρχαιολογικά

ευρήματα στο Δίον. ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Δ. Π

ΑΝΤΕ

ΡΜΑΛ

Η


κής άμαξας, καθώς και των συνθηκών άνεσης των επιβατών της.

• Η κατασκευή αντιγράφων των ευρημάτων.

Για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι ήταν απα-ραίτητο να καταγραφεί ο πλήρης όγκος του αντικει-μένου με ακρίβεια, δηλαδή κάθε εξωτερική και εσω-τερική λεπτομέρεια του κάθε αντικειμένου.

Ανάλογα με το μέγεθος, την πολυπλοκότητα και το υλικό του αντικειμένου πραγματοποιήθηκαν διαφό-ρων ειδών μετρήσεις και εξειδικευμένη επεξεργασία των μετρήσεων αυτών, έτσι ώστε να προκύψει κάθε φορά το επιθυμητό αποτέλεσμα. Στο σχήμα 2 παρου-σιάζεται σαν παράδειγμα ο προσδιορισμός της στερε-άς γεωμετρίας του ορειχάλκινου κολποσκοπίου.

Η κατασκευή των καλουπιώνΟι κεφαλές των αλόγων, η κεφαλή της ανάρτη-

σης, το λυχνάρι (νέγρος) και τα εξαρτήματα του κολ-ποσκοπίου μετά από σχετική διερεύνηση προέκυψε ότι μορφοποιήθηκαν με τη μέθοδο της χύτευσης με τηκόμενα μοντέλα. Για παράδειγμα στην κεφαλή της ανάρτησης, αριστερά και δεξιά στην εσωτερική της επιφάνεια (βλέπε σχήμα 3), διακρίνονται 2 υπολείμ-ματα ήλων, που υποδηλώνουν τον πιθανό τρόπο κα-τασκευής του αντικειμένου στην αρχαιότητα. Αρχι-κά κατασκευάστηκε ο πυρήνας χύτευσης από πηλό, ο οποίος αντιστοιχούσε στην εσωτερική διαμόρφωση της ανάρτησης. Επάνω στον πηλό του πυρήνα στρώ-θηκε κερί που να αντιστοιχεί στο επιθυμητό πάχος του αντικειμένου και διαμορφώθηκε καλλιτεχνικά η εξωτερική του επιφάνεια. Σε αυτό το στάδιο τοπο-θετήθηκαν ήλοι (καρφιά), οι οποίοι διαπερνούσαν το κερί και στερεώνονταν στον πυρήνα, προεξέχοντας

προς τα έξω. Στη συνέχεια επάνω από το κερί τοποθε-τήθηκε μια εξωτερική στρώση πηλού. Μέσω θέρμαν-σης και τήξης του κεριού δημιουργήθηκε στην συνέ-χεια το καλούπι χύτευσης. Οι ήλοι οι οποίοι είναι από το ίδιο υλικό που χυτεύθηκε, συγκρατούν τα δύο μέ-ρη του πήλινου καλουπιού, δηλαδή τον πυρήνα με το εξωτερικό μέρος της κεφαλής ανάρτησης.

Σε διάφορες τομές αξονικών τομογραφιών του χάλκινου λυχναριού Α (βλέπε σχήμα ) διαπιστώθηκε ότι αυτό δεν είναι συμπαγές και αποτελείται κυρίως από τρία μέρη: το σώμα, τη λαβή του και την σφαιρική χοάνη για την πλήρωση με έλαιο. Το κυρίως σώμα και η λαβή μορφοποιήθηκαν μέσω ξεχωριστών χυτεύσε-ων με τηκόμενα μοντέλα. Με τη βοήθεια αξονικών το-μογραφιών, διαπιστώθηκαν ασυνέχειες υλικού στην

Σχήμα 2: Προσδιορισμός της γεωμετρίας του κολποσκοπίου.

Σχήμα 3: Πιθανή

διαμόρφωση του καλουπιού

χύτευσης της κεφαλής ανάρτησης.

»

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Δ. Π

ΑΝΤΕ

ΡΜΑΛ

Η

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Δ. Π

ΑΝΤΕ

ΡΜΑΛ

Η


περιοχή της σύνδεσης της χοάνης με το κυρίως σώμα, που συνηγορούν στο ότι η χοάνη χυτεύθηκε ή σφυρη-λατήθηκε ξεχωριστά και στη συνέχεια αυτή και η λα-βή του λυχναριού συγκολλήθηκαν με το κυρίως σώμα με κασσίτερο στην τελική θέση τους.

Η παραγωγή κεραμικών αγγείων είναι μια προσθε-τική διαδικασία, στην οποία τα διαδοχικά βήματα κα-ταγράφονται στο τελικό αντικείμενο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της διερεύνησης η κατασκευή της κε-ραμικής οινοχόης άρχισε με την πλάση του πηλού του σώματος και ξεχωριστά του λαιμού. Στη συνέχεια με την ένωση των επιμέρους αυτών κομματιών ολοκλη-ρώθηκε η μορφοποίηση της οινοχόης.

Η παραγωγή αντιγράφωνΌσον αφορά την παραγωγή πιστών αντιγράφων

των ορειχάλκινων ευρημάτων χρησιμοποιήθηκε και σήμερα η μέθοδος της χύτευσης με τηκόμενα μοντέ-λα. Για την κατασκευή των κέρινων ομοιωμάτων, που είναι απαραίτητα για την κατασκευή του καλουπιού, χρησιμοποιήθηκε μέθοδος ταχείας πρωτοτυποποίη-σης με εκτυπωτική μηχανή θερμικού ψεκασμού.

Στο σχήμα παρουσιάζονται τα κέρινα μοντέλα των κεφαλών του αρσενικού και του θηλυκού αλόγου όπως προέκυψαν μέσω τεχνικής ταχείας πρωτοτυπο-ποίησης.

Στη συνέχεια με τη βοήθεια των κέρινων αυτών μοντέλων δημιουργήθηκε καλούπι και έγινε χύτευση του μεταλλικού υλικού. Σε περίπτωση που είναι ανα-γκαία η χύτευση περισσοτέρων του ενός αντιγράφου, οι κέρινες κεφαλές συναρμολογούνται για να σχημα-τίσουν ένα δενδρίτη. Στην περίπτωση των καλουπι-ών για τη χύτευση των κεφαλών αλόγων, ο δενδρίτης που συναρμολογήθηκε αποτελείται από 6 κεφαλές. Κατόπιν ο δενδρίτης τοποθετήθηκε σε ένα δοχείο, το οποίο πληρώθηκε με ειδική γύψο. Μετά τη στερεο-ποίηση και αφύγρανση της γύψου, θερμαίνοντας το δοχείο, το κερί έλειωσε και απομακρύνθηκε από το καλούπι.

Μια άλλη διαδικασία που δοκιμάστηκε ήταν η άμε-ση κατασκευή του καλουπιού χύτευσης μέσω διαδικα-σιών ταχείας πρωτοτυποποίησης, χρησιμοποιώντας κεραμικές σκόνες και ειδικές ρητίνες για την ενίσχυσή τους. Το τελικό βήμα πριν την χύτευση ήταν η τοπο-θέτηση του καλουπιού σε ειδικό θάλαμο για τον έλεγ-χο της ταχύτητας απόψυξης. Μετά την χύτευση οι κε-φαλές καθαρίστηκαν και στιλβώθηκαν.

Χρησιμοποιώντας αυτές τις μεθοδολογίες κατα-σκευάστηκαν πιστά μεταλλικά αντίγραφα των εξαρτη-μάτων του κολποσκοπίου, των κεφαλών των αλόγων και του λυχναριού Β, τα οποία φαίνονται στο σχήμα .

Αντίγραφα των ευρημάτων αυτών καθώς και πλη-ροφορίες σχετικές με την σχεδίαση και μορφοποίηση τους παρουσιάζονται στην έκθεση «Ελλάδα και τεχνο-λογία: μια διαχρονική προσέγγιση» στο Τελλόγλειο, από 2 Νοεμβρίου 2008 μέχρι Ιανουαρίου 2009.

π

Κατά τη διερεύνηση της σχεδίασης και λειτουργίας του κολποσκοπίου διαπιστώθηκε ότι στη σχεδιομελέτη του οι αρχαίοι Έλληνες συνδύασαν με αξιοθαύμαστο τρόπο

τεχνικές και ιατρικές γνώσεις. Τα συμπεράσματα της μελέτης υποδηλώνουν την υψηλή στάθμη τεχνικής κατά

την αρχαιότητα.

Σχήμα 4: Δημιουργία πιστών αντιγράφων μέσω ταχείας πρωτοτυποποίησης κέρινων ομοιωμάτων και χύτευση με τη μέθοδο των τηκόμενων μοντέλων.

ΠΗΓΗ

: ΑΡΧ

ΕΙΟ

Δ. Π

ΑΝΤΕ

ΡΜΑΛ

Η


Ιουλίου από το θερινό τμήμα της βουλής και αποτε-λεί μεταφορά της οδηγίας 36/0 του Ευρωπαϊκού Κοι-νοβουλίου για την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων. Μάλιστα η προθεσμία για τη μεταφορά της οδηγίας αυτής στο εθνικό μας δίκαιο έχει λήξει από τις 22 Οκτωβρίου 2007 και για αυτό η Ελλάδα έχει ήδη παραπεμφθεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Σύμφωνα με το νέο νόμο, όσα κολέγια έχουν ή πά-ρουν άδεια λειτουργίας μπορούν να παρέχουν ανα-γνωρισμένα πτυχία σε σύμπραξη με πάσης φύσεως εκ-παιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα του εξωτερικού. Αναγνωρίζονται ως εκπαιδευτικοί φορείς τα κολέγια, τα Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών (Κ.Ε.Σ.), τα εργαστή-ρια και όλοι οι «πάροχοι μεταλυκειακής εκπαίδευσης και κατάρτισης», αφού εντάσσονται στη «ρυθμιστική και ελεγκτική αρμοδιότητα» του Υπουργείου Παιδείας.

Νομοθετικός «ζήλος» εν μέσω θέρους για την αναγνώριση των κολεγίων και την «οργάνωση» των μεταπτυχιακών σπουδών

Εν όψει μιας αμφίβολης ποιότητας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης

Μετά και την εξεταστική περίοδο του Σεπτεμβρί-ου, η Πολυτεχνική σχολή εισήλθε «με εντατι-

κούς ρυθμούς» στη νέα ακαδημαϊκή χρονιά, αριθμώ-ντας πλέον μεταξύ των μελών της περί τους 800 –νε-οεισαχθέντες στο ίδρυμα– πρωτοετείς φοιτητές. Τα αμφιθέατρα και οι διάδρομοι γέμισαν, οι παραδόσεις των μαθημάτων ξεκίνησαν και η σχολή «τρέχει» να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα, που διαμόρφωσαν στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης η σοδειά νόμων και διαταγμάτων της προηγούμενης περιόδου.

Ο νέος νόμος για τα κολέγιαΜεταξύ αυτών και η τελευταία νομοθετική «πράξη»

του υπουργείου για την αναγνώριση των κολεγίων. Ο λόγος για το νόμο 3696/08, «Ίδρυση και λειτουργία κο-λεγίων και άλλες διατάξεις», που ψηφίστηκε στα τέλη

Ρεπορτάζ:Γιάννης Βαλσαμάκης,μεταπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ.

»


Μπροστά στα νέα δεδομέναΗ πανεπιστημιακή κοινότητα «κοιτά» προς το πα-

ρόν την εξέλιξη αυτή μάλλον αμήχανη και σαφώς προβληματισμένη, άλλοτε διατυπώνοντας, σε χαμη-λούς τόνους, την ανησυχία της για την υποβάθμιση της ποιότητας και του ακαδημαϊκού επιπέδου και άλ-λοτε μιλώντας, σε υψηλότερους, για «συνταγματικό πραξικόπημα» που οργανώνει την ιδιωτική τριτοβάθ-μια εκπαίδευση, παρακάμπτοντας το σύνταγμα και το άρθρο 6.

Από τη μεριά τους τα κολέγια δεν «κρύβουν» την ικανοποίησή τους, «βομβαρδίζοντας» με διαφημίσεις για τις αναγνωρισμένες από το κράτος πανεπιστημι-ακές σπουδές και τους αναγνωρισμένους πανεπιστη-μιακούς τίτλους σπουδών που παρέχουν, πριν ακόμη ωστόσο ελεγχθούν από την πολιτεία ως προς τις προ-ϋποθέσεις της αναγνώρισης και, τελικά, της αδειοδό-τησής τους. Το τελευταίο, μάλιστα, προκάλεσε και την παρέμβαση του Συνηγόρου του Καταναλωτή, ο οποί-ος έκανε λόγο για παραπλάνηση των καταναλωτών που επιθυμούν να σπουδάσουν σε κολέγια.

Σε επίπεδο πανεπιστημιακών αρχών, ο κύκλος των συζητήσεων για το νέο αυτό νομοθετικό «χτύπημα»

στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει ανοίξει και τα πα-νεπιστημιακά ιδρύματα σπεύδουν να διατυπώσουν τους προβληματισμούς τους. Ανάμεσα σε αυτά και η Πολυτεχνική Σχολή του Α.Π.Θ., που με απόφαση της κοσμητείας της εκφράζει «τον προβληματισμό της για τη σπουδή, με την οποία ρυθμίστηκαν τα της ίδρυσης και λειτουργίας κολεγίων χωρίς να έχουν αποσαφηνι-σθεί τα θέματα των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων των κατά κύριο λόγο κερδοσκοπικών αυ-τών επιχειρήσεων».

Επισημαίνει ακόμη ότι «η αξία των ακαδημαϊκών τίτλων πρέπει να παραμένει συνδεδεμένη με την πι-στοποίηση δεξιοτήτων, ώστε να διαφυλαχθεί η μέχρι τώρα πρακτική σχετικά με την αναγνώριση των επαγ-γελματικών δικαιωμάτων», ενώ εκφράζει και την ανη-συχία της για «τη δυνατότητα αξιολόγησης και δια-σφάλισης της ποιότητας της παρεχόμενης από τα κολέ-για εκπαίδευσης, μιας και η προβλεπόμενη σύμπραξη των τελευταίων με ξένα πανεπιστήμια θα γίνεται στη βάση συνεργασίας δικαιόχρησης».

... και η θερινή νομοθετική σοδειά δεν τελειώνει εδώ

Η αναγνώριση των κολεγίων, ωστόσο, ήταν απλά ο πιο πρόσφατος σταθμός του νομοθετικού έργου του υπουργείου για την ανώτατη εκπαίδευση, αφού εν μέσω θέρους ψηφίστηκε και ο νέος νόμος για τις μεταπτυχιακές σπουδές ή νόμος 368/2008.

Επίμαχο σημείο του νέου νόμου είναι η δυνατό-τητα οργάνωσης και ο καθορισμός εσωτερικής λει-τουργίας προγραμμάτων μεταπτυχιακών σπουδών (Π.Μ.Σ.). Σύμφωνα με το ψηφισμένο νομοθετικό πλαίσιο, «προϋπόθεση υποβολής σχεδίου προγράμ-ματος μεταπτυχιακών σπουδών ενός τμήματος στο Υπουργείο Παιδείας είναι η αξιολόγηση του ενδι-αφερόμενου τμήματος κατά το ν. 337/200», ενώ το ίδιο το υπουργείο θα έχει λόγο –εμμέσως, πλην σαφώς– και για το περιεχόμενο των παρεχόμενων σπουδών, μιας και «θα χρηματοδοτεί κατά προτε-ραιότητα Π.Μ.Σ. στο πλαίσιο επιστημονικών τομέων προτεραιότητας που έχουν καθορισθεί με αποφάσεις του υπουργού». Ακόμα και έτσι, όμως, το υπουργείο ορίζεται απλώς ως συγχρηματοδότης των προγραμ-μάτων μεταπτυχιακών σπουδών μεταξύ άλλων χρη-ματοδοτικών πηγών όπως χορηγίες, παροχές, δωρε-ές, δίδακτρα κ.τ.λ.

Οι πολυτεχνικές σχολές μπροστά στο νέο νόμοΠροβληματισμό, ωστόσο, προκαλεί στις πολυ-

τεχνικές σχολές και το γεγονός ότι «δικαίωμα διδα-κτορικής διατριβής θα έχουν εφεξής μόνον οι κάτο-χοι μεταπτυχιακών διπλωμάτων ειδίκευσης (Μ.Δ.Ε.)», βλέποντας, μετά το ενδεχόμενο στέρησης της δυ-νατότητας οργάνωσης μεταπτυχιακών σπουδών, να τίθεται εν αμφιβόλω και η νομιμοποίηση τους για οργάνωση σπουδών που οδηγούν στη λήψη διδα-κτορικού διπλώματος. Βάσει του νέου νομοθετικού

Το υπουργείο οργανώνει με ζήλο, ακόμη και εν μέσω θέρους, μιαν άλλη τριτοβάθμια εκπαίδευση, «ξένη» προς τα ιδρύματα που την παρείχαν έως τώρα και ενάντια στις λογικές που την

ήθελαν δημόσια και δωρεάν, ένα αδιαπραγμάτευτο κοινωνικό αγαθό μακριά από αγοραίες αντιλήψεις και επιχειρηματικά

συμφέροντα.

»


πλαισίου φαίνεται να αναιρείται η έως τώρα πλήρης ισχύς των πανεπιστημίων στην απονομή διδακτορι-κού τίτλου, αφού περιορίζεται η δυνατότητα ενός πανεπιστημιακού τμήματος να οργανώνει αυτοτε-λείς μεταπτυχιακές σπουδές διδακτορικού κύκλου, ενώ καταργείται και το δικαίωμα των πενταετούς δι-άρκειας πολυτεχνικών σχολών να αναγνωρίσουν τη δυνατότητα μετεξέλιξης ενός μηχανικού απευθείας σε διδάκτορα.

Εντύπωση, ακόμη, προκαλεί και η δυνατότητα των ελληνικών Α.Ε.Ι. να οργανώνουν «αυτοδύναμα αυ-τοχρηματοδοτούμενα προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών στο εξωτερικό», μιας και, δικαιολογημένα, γίνονται συνειρμοί με την «εισαγόμενη» στη χώρα μας νέα τριτοβάθμια εκπαίδευση των κολεγίων, όπως περιγράφηκε προηγουμένως.

Η έρευνα μέσα από το νέο νόμοΟ νέος νόμος, τέλος, προβλέπει και τη δυνατότητα

δημιουργίας ερευνητικών πανεπιστημιακών ινστιτού-των (Ε.Π.Ι.), μάλλον ως «αντίδωρο» στην απομάκρυν-ση της έρευνας από τα ιδρύματα με το πρόσφατο νό-μο για την έρευνα και την τεχνολογία.

Τα ερευνητικά πανεπιστημιακά ινστιτούτα θα απο-τελούν πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και δεν θα ανή-κουν στο δημόσιο, ενώ «η ίδρυσή τους αποσκοπεί στην ερευνητική υποστήριξη του εκπαιδευτικού έρ-γου…». Η χρηματοδότησή τους θα γίνεται «από οποι-οδήποτε φορέα του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα», με τον τελευταίο όχι μόνο να συγχρηματοδοτεί, αλλά και να συνδιοικεί. Ως αντιστάθμισμα, μάλιστα, αυτής της άνευ όρων εκχώρησης του δικαιώματος καθορισμού του ερευνητικού περιεχομένου των ινστιτούτων από το πανεπιστήμιο στους ιδιωτικούς φορείς προβλέπε-

ται και η καταβολή προς το μητρικό ίδρυμα μέρους των ετήσιων εσόδων του ινστιτούτου!

Το πάγιο αίτημα για masterΥπό τη δαμόκλειο σπάθη της υποτίμησης των πτυ-

χίων τους και της αφαίρεσης του δικαιώματός τους για οργάνωση μεταπτυχιακών σπουδών, μετά και τις τελευταίες εξελίξεις, οι πρυτάνεις των Πολυτεχνείων και οι κοσμήτορες των Πολυτεχνικών Σχολών επανα-φέρουν ακόμη πιο επιτακτικά το αίτημα χρόνων προς το υπουργείο για την αναγνώριση των παρεχόμενων διπλωμάτων τους ως ισότιμων με «master».

Όπως αναφέρεται και στην απόφαση της 6η συ-νάντησης πρυτάνεων πολυτεχνείων και κοσμητόρων πολυτεχνικών σχολών, μια τέτοια ισοτίμηση θα «διορ-θώσει» «την αδικία, η οποία γίνεται σε όσους το κρά-τος, ύστερα από πενταετείς σπουδές στην Ελλάδα, θεωρεί το δίπλωμα τους ως υποδεέστερο των τίτλων ιδρυμάτων του εξωτερικού, στα οποία η διάρκεια των σπουδών ήταν 3+1 έτη, εκ μόνου του λόγου ότι το ονο-μάζουν ”master”».

Από την πλευρά του το Υπουργείο Παιδείας ενώ από τη μια έδειχνε κατ’ αρχήν να είναι θετικό ως προς την ικανοποίηση του αιτήματος των πανεπιστημίων, από την άλλη η νομική λύση που φαίνεται να αναζητεί πλέον για αυτό μόνο καθησυχαστική δεν είναι. Παρά την απαίτηση των πολυτεχνικών ιδρυμάτων για ενιαίο και αδιάσπαστο πενταετή κύκλο σπουδών, το υπουρ-γείο φαίνεται να προσανατολίζεται στην ένταξη στους πενταετείς κύκλους σπουδών και ενός πρώτου τίτλου πτυχίου προτού δοθεί ο τίτλος του «master», για να «αντιμετωπιστούν νομικά οι σχολές με τετραε-τείς κύκλους σπουδών, αλλά και τμήματα των Τ.Ε.Ι. με αντίστοιχα αντικείμενα». »


Για την ίδρυση νέων Τμημάτων ΑρχιτεκτόνωνΚαι ενώ η νομοθετική αναδιαμόρφωση της τριτο-

βάθμιας εκπαίδευσης καλά κρατεί, με έκπληξη πλη-ροφορήθηκαν το προηγούμενο διάστημα η Πολυτε-χνική Σχολή και τα τμήματά της την ίδρυση δύο νέων Τμημάτων Αρχιτεκτόνων σε Ιωάννινα και Καστοριά, εκφράζοντας για αυτό τη δυσαρέσκειά τους για την απουσία πρότερης ενημέρωσης τους, όπως αναφέρε-ται και στη σχετική ανακοίνωση της Κοσμητείας του ιδρύματος:

«Η κοσμητεία και τα τμήματα της Πολυτεχνικής Σχολής πληροφορήθηκαν από τα μέσα ενημέρωσης ότι ιδρύονται Τμήματα Αρχιτεκτόνων στα Ιωάννινα και στην Καστοριά. Εκπλήσσει το γεγονός ότι η όλη διαδι-κασία έγινε χωρίς πρότερη ενημέρωση του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής, που με τον τρόπο αυτό στερήθηκε της δυνατότητας σχολιασμού των σχετικών προτάσεων και μελετών σκοπιμότητας.

»Με την ίδρυση νέων τμημάτων επιτείνονται τα προβλήματα που δημιουργεί η διατήρηση των χωρίς ποσοτικό περιορισμό μετεγγραφών, πρακτικής που επανειλημμένα η Πολυτεχνική Σχολή του Α.Π.Θ. έχει ζητήσει να καταργηθεί ή, τουλάχιστον, να περιορισθεί στο ελάχιστο.

»Η κοσμητεία της Πολυτεχνικής Σχολής θεωρεί, τέ-λος, ως προϋπόθεση για την ίδρυση ενός νέου τμή-ματος τον προσδιορισμό, κατόπιν συνεννόησης του Υπουργείου Παιδείας και των εμπλεκόμενων ιδρυμά-των, του συνόλου των εισακτέων για το συγκεκριμένο αντικείμενο και την εύλογη κατανομή τους στα επιμέ-ρους τμήματα».

Εν κατακλείδιΈτσι διαμορφώνεται το σκηνικό στην εκπαίδευ-

ση το νέο ακαδημαϊκό έτος, με τα πανεπιστήμια να δουλεύουν πυρετωδώς στο «ρυθμό» των νομοθετη-μάτων της τελευταίας περιόδου, που «θα έβαζαν σε τάξη την ανώτατη εκπαίδευση», και το υπουργείο να οργανώνει με ζήλο, ακόμη και εν μέσω θέρους, μιαν άλλη τριτοβάθμια εκπαίδευση, «ξένη» προς τα ιδρύ-ματα που την παρείχαν έως τώρα και ενάντια στις λο-γικές που την ήθελαν δημόσια και δωρεάν, ένα αδια-πραγμάτευτο κοινωνικό αγαθό μακριά από αγοραίες αντιλήψεις και επιχειρηματικά συμφέροντα. Η ακαδη-μαϊκή κοινότητα προς το παρόν δείχνει προβληματι-σμένη. Είδε πρόσφατα την έρευνα να οδηγείται προς εξωπανεπιστημιακά κέντρα, με το νόμο για την έρευ-να και την τεχνολογία. Θα μείνει ενεή να κοιτά και την εκπαίδευση;

π

Η πανεπιστημιακή κοινότητα «κοιτά» προς το παρόν τις εξελίξεις μάλλον αμήχανη και σαφώς προβληματισμένη,

άλλοτε διατυπώνοντας, σε χαμηλούς τόνους, την ανησυχία της για την υποβάθμιση της ποιότητας και του ακαδημαϊκού επιπέδου και άλλοτε μιλώντας, σε υψηλότερους, για «συνταγματικό πραξικόπημα» που

οργανώνει την ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση, παρακάμπτοντας το σύνταγμα και το άρθρο 16.

»


Οι τίτλοι σπουδών και τα επαγγελματικά δικαιώματα από την οπτική γωνία του μηχανικού

Ένα βήμα πριν την απαξίωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης

Μέσα στο καλοκαίρι που πέρασε ψηφίστηκαν δυο νόμοι με ιδιαίτερη σημασία για την ανώτατη εκ-

παίδευση στη χώρα μας: Ο ν. 368/08 για τις μεταπτυ-χιακές σπουδές και ο ν. 3696/08 για την ίδρυση και λειτουργία κολεγίων. Εκ φύσεως καλοπροαίρετος, ο γράφων θεωρεί ότι και οι δυο νόμοι ήταν απαραίτη-τοι, με δεδομένη τη σκοπιμότητα βελτιώσεων στη με-ταπτυχιακή εκπαίδευση και εγνωσμένη την ανάγκη τακτοποίησης του χάους στο πεδίο των λεγομένων κέντρων ελευθέρων σπουδών.

Η σπουδή, όμως, με την οποία προωθήθηκε η ψή-φιση των δυο αυτών νόμων, χωρίς να έχει προηγη-θεί επαρκής διαβούλευση, προβληματίζει σχετικά με τις πραγματικές προθέσεις του Υπουργείου Παιδείας αναφορικά με το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο και, ειδικά, με την τεχνική ανώτατη πανεπιστημιακή παι-δεία στη χώρα μας. Και μόνον η διαδικασία που επι-λέχθηκε αρκεί για την πυροδότηση αντιδράσεων που θα δυναμιτίσουν το ήρεμο κλίμα που βιώσαμε κατά το περσινό ακαδημαϊκό έτος, ένα κλίμα που τόσο έχουν ανάγκη τα ελληνικά πανεπιστήμια μετά τους κλυδω-νισμούς σε συνδυασμό με την ψήφιση του ν. 39/07.

Πολυτεχνεία χαμηλότερα των Τ.Ε.Ι.!Οι δύο νέοι νόμοι εμφανίζονται ιδιαίτερα προβλη-

ματικοί για τα πολυτεχνικά ιδρύματα της χώρας. Οι κύριες δυσκολίες σχετίζονται με την ακατανόητη άρ-νηση του Υπουργείου Παιδείας να δεχθεί ότι τα δι-πλώματα που απονέμουν τα ιδρύματα αυτά είναι ισο-δύναμα με τα ευρωπαϊκά «master» πενταετούς δι-

τουΝικόλαου Σ. Μουσιόπουλου,καθηγητή του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών, κοσμήτορα της Πολυτεχνικής Σχολής Α.Π.Θ.

Η μετεξέλιξη των κέντρων ελευθέρων σπουδών σε κολέγια οδηγεί από την πίσω πόρτα στη δημιουργία ιδιωτικών

πανεπιστημίων. Το πόσο αφερέγγυες και πρώτιστα προσηλωμένες στο κέρδος είναι οι περισσότερες από τις

επιχειρήσεις αυτές φαίνεται αδιάψευστα από τις απατηλές υποσχέσεις που δίνουν στους επίδοξους σπουδαστές τους με τις διαφημίσεις τους, υποσχόμενες πανεπιστημιακούς τίτλους τη στιγμή που δεν έχουν λάβει ακόμη ούτε καν

άδεια λειτουργίας.

»


άρκειας. Η επίκληση, ως προϋπόθεσης για την ισο-δυναμία, της δήθεν απαίτησης ύπαρξης ενδιάμεσου πρώτου τίτλου πτυχίου πάσχει για τουλάχιστον τρεις σοβαρούς λόγους: Πρώτον, τα πολυτεχνικά ιδρύματα διατρανώνουν

ομόφωνα και με στεντόρεια φωνή την ανάγκη για ενιαίο και αδιάσπαστο πενταετή κύκλο σπουδών.

Δεύτερον, διεθνώς αμφισβητείται εντονότατα η δυνατότητα αναγνώρισης επαγγελματικών δικαι-ωμάτων μηχανικού σε επίπεδο «bachelor».

Τρίτον, δεν υπάρχει καμία απολύτως σχετική απαί-τηση της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης που να δικαιολογεί την εμμονή του Υπουργείου Παιδεί-ας σε αυτήν τη θέση που αναμφίβολα συνεπάγεται υποβάθμιση των σπουδών στα τμήματα των ελλη-νικών πολυτεχνικών ιδρυμάτων.Ένα καίριο πρόβλημα για τα πολυτεχνικά ιδρύματα

από την εφαρμογή του ν. 368/08 αφορά στην πρό-βλεψη για την κατοχή μεταπτυχιακού διπλώματος ει-δίκευσης ως προϋπόθεσης για να γίνει κάποιος δεκτός ως υποψήφιος διδάκτορας. Με βάση όσα ειπώθηκαν παραπάνω, αυτό σημαίνει ότι –χωρίς εδώ να λαμβά-νονται υπόψη τυχόν εξαιρετικές περιπτώσεις– από-φοιτοι ελληνικών πολυτεχνικών τμημάτων στερού-νται του δικαιώματος άμεσης εκπόνησης διδακτορι-κής διατριβής, δικαιώματος που έχουν σε ολόκληρο τον κόσμο όλοι οι μηχανικοί που περάτωσαν σκληρές σπουδές πενταετούς διάρκειας.

Στην Ελλάδα, αντίθετα, πρέπει πρώτα να γίνουν δεκτοί σε κάποιο μεταπτυχιακό πρόγραμμα, και μετά από ένα ή δύο πρόσθετα έτη σπουδών, δηλαδή συ-νολικά 6 ή και 7 χρόνια φοίτησης, να επιδιώξουν να γίνουν δεκτοί ως υποψήφιοι διδάκτορες. Σε κραυγα-λέα αντίθεση, απόφοιτοι Τ.Ε.Ι. μετά από τετραετείς σπουδές (επιπέδου μετά βεβαιότητας όχι εφάμιλλου αυτού των πολυτεχνικών ιδρυμάτων) και με ένα πρό-σθετο έτος μεταπτυχιακών σπουδών δικαιούνται να

ξεκινήσουν το διδακτορικό τους. Φθάσαμε, λοιπόν, στην οξύμωρη κατάσταση να πρέπει στην Ελλάδα τα πολυτεχνεία να αγωνισθούν για να εξομοιωθούν με τα Τ.Ε.Ι.!

Αφερέγγυες επιχειρήσεις του κέρδουςΈντονος είναι και ο προβληματισμός σχετικά με τα

λεγόμενα κολέγια –τη μετεξέλιξη των κέντρων ελευ-θέρων σπουδών, ιδιαίτερα αυτών που στη βάση συ-νεργασίας δικαιόχρησης (franchising) συμπράττουν με ξένα Α.Ε.Ι. οδηγώντας «από την πίσω πόρτα» στη δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων.

Είναι νωπές στη μνήμη όλων οι περιπέτειες σχετι-κά με την αναθεώρηση του άρθρου 6 του συντάγμα-τος και άσχετα από την τοποθέτηση του καθενός στο ζήτημα αυτό, δεν μπορεί να αποτελεί συνετή λύση η ανάληψη πρωταγωνιστικού ρόλου από έντονα κερ-δοσκοπικές επιχειρήσεις με την πολιτεία να απεμπο-λεί, τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό, το δικαίωμα ου-σιαστικού ελέγχου της ποιότητας του παρεχομένου από αυτές τις επιχειρήσεις εκπαιδευτικού έργου.

Το πόσο αφερέγγυες και πρώτιστα προσηλωμέ-νες στο κέρδος είναι οι περισσότερες από τις επιχει-ρήσεις αυτές φαίνεται αδιάψευστα από τις απατηλές υποσχέσεις που δίνουν στους επίδοξους σπουδαστές τους με τις διαφημίσεις τους, υποσχόμενες πανεπι-στημιακούς τίτλους τη στιγμή που δεν έχουν λάβει ακόμη ούτε καν άδεια λειτουργίας.

Η επίκληση της ανάγκης προσαρμογής του εθνικού δικαίου στην οδηγία 200/36 δεν επιτρέπεται να απο-τελέσει πρόσχημα για ενέργειες που θα οδηγήσουν σε απαξίωση της ανώτατης παιδείας στη χώρα μας.

Η Ελλάδα έχει ανάγκη από υψηλού επιπέδου επι-στήμονες που θα αποτελέσουν τους στυλοβάτες στον αγώνα για την πρόοδο προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Ειδικότερα, και με στόχο την τεχνολογική ανάπτυξη, θα χρειαστούμε και στο μέλλον ικανούς μη-χανικούς, η επάρκεια των οποίων θα πρέπει να προ-κύπτει μέσα από μια αξιοκρατική διαδικασία αναγνώ-ρισης επαγγελματικών δικαιωμάτων. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να παραμείνει συνδεδεμένη η πιστοποίηση δεξιοτήτων με την αξία των ακαδημαϊκών τίτλων.

Με δεδομένο και το άρθρο του ν. 3696/08, σύμ-φωνα με το οποίο τα πιστοποιητικά σπουδών που πα-ρέχουν τα κολέγια δεν είναι ισότιμα με τους τίτλους που χορηγούν τα πανεπιστήμια, τα επαγγελματικά προσόντα αποφοίτων τεχνικών κλάδων των κολεγί-ων δεν μπορεί παρά να διαφέρουν (ακριβέστερα, να είναι σαφώς υποδεέστερα) από τα επαγγελματικά δι-καιώματα των μηχανικών.

Τα πολυτεχνεία και οι πολυτεχνικές σχολές της χώ-ρας μπορούν, σε συνεργασία με το Τεχνικό Επιμελη-τήριο, να βοηθήσουν την πολιτεία να λύσει το συγκε-κριμένο γρίφο, προτείνοντας μέθοδο επίλυσης του συνολικού προβλήματος πιστοποίησης επαγγελματι-κών δεξιοτήτων.

π

»


Το ήθος του νομοθετικού οπλοστασίου (νόμος - πλαίσιο, 39/2007 νόμος περί αξιολόγησης,

337/200 κ.τ.λ.) που προηγήθηκε, προοιωνιζόταν και το ήθος του νομοθετήματος για τις μεταπτυχιακές σπουδές: δομικός κρατισμός - λειτουργική ιδιωτικο-ποίηση, σε πλήρη επομένως αντίθεση με τις αρχές του αυτόνομου δημόσιου, άρα κοινωνικού πανεπιστήμιου, στο οποίο θεμελιώνεται η ελευθερία της μόρφωσης.

Θα επιχειρήσω τον σχολιασμό των καίριων συνιστω-σών του …θερινής σοδειάς νόμου 368/2008 (Φ.Ε.Κ. 8/6.7.08) για τις μεταπτυχιακές σπουδές. Οφείλω, ωστόσο, να προτάξω το στίγμα αυτού του εγχειρήμα-τος με αναφορά κυρίως στις πολυτεχνικές σπουδές.

Κατάργηση των ενιαίων σπουδώνΔεχόμαστε, τα μέλη της πολυτεχνικής κοινότητας

ως βάθρο της αντίληψής μας για τις σπουδές ότι ο ενιαίος πενταετής κύκλος σπουδών [οφείλει να] κα-λύπτει σύνθετες ανάγκες μόρφωσης: απόκτηση γνώ-σεων αλλά κυρίως εξοικείωση με τη μεθοδολογία για άσκηση επαγγελματικής και εν γένει επιστημονι-κής - κοινωνικής δραστηριότητας. Το σχήμα των πο-

Στο πνεύμα της εμπορευματοποίησης και της οικονομικής ανταλλαξιμότητας

Η απαξίωση των

πολυτεχνικών σπουδών

λυτεχνικών σπουδών είναι ipso jure ενιαίο σύστημα προπτυχιακών - πτυχιακών - μεταπτυχιακών σπου-δών, ή αλλιώς σχήμα σπουδών που προετοιμάζει εξ ίσου επαγγελματίες και ερευνητές μηχανικούς. Το δί-πλωμα συνεπώς ισοδυναμεί ήδη με οιοδήποτε μετα-πτυχιακό (προδιδακτορικού επιπέδου) δίπλωμα ειδί-κευσης, όπως καταχρηστικά (αν όχι παραπλανητικά) προσδιορίζεται, παρότι αντιστοιχεί: • συνηθέστατα σε τίτλο σπουδών συγκεφαλαιωτι-

κής επιμόρφωσης (μονοτομεακά προγράμματα), • λιγότερο συχνά σε τίτλο σπουδών διεπιστημονι-

κής σύνθεσης (διατομεακά ή διατμηματικά προ-γράμματα) και

• σπάνια, σε τίτλο σπουδών εμβάθυνσης (ερευνητι-κός προσανατολισμός).Από την ισχύ του διπλώματος απορρέει η αναγνώ-

ριση της δυνατότητας αδιαμεσολάβητης μετεξέλιξης ενός μηχανικού σε υποψήφιο διδάκτορα. Αυτό το πρό-τυπο, που καταργείται με τον παρόντα νόμο, είχε πα-γιωθεί σε αρκετά ελληνικά πολυτεχνικά τμήματα, ενώ κατισχύει του αποδομητικού ισοπεδωτισμού, στις κρα-ταιές πολυτεχνικές σχολές της ηπειρωτικής Ευρώπης.

τουΧρίστου Ταξιλτάρη,

καθηγητήτου Τμήματος Αγρονόμων και

Τοπογράφων Μηχανικών Α.Π.Θ.

Με το νέο νόμο για τη μεταπτυχιακή εκπαίδευση αποδυναμώνονται τα δομικά στοιχεία του πανεπιστημίου και το έργο του διεκδικείται από άλλες παράλληλες

ανταγωνιστικές δομές που λειτουργούν με τα κριτήρια της αγοράς.

»


Δομική κρατικοποίησηλειτουργική ιδιωτικοποίηση

Ο νόμος ενισχύει ταυτόχρονα τη δομική κρατικο-ποίηση και τη λειτουργική ιδιωτικοποίηση του πανε-πιστημίου.

Η απουσία ακριβολογίας είναι λιγότερο σύμπτωμα γλωσσικής απειθαρχίας και περισσότερο διάθεση πα-γίωσης της υπερτίμησης των θεωρούμενων μεταπτυ-χιακών σπουδών σε σχέση με τις πτυχιακές σπουδές, που προκειμένου περί πολυτεχνικών τμημάτων, δί-νουν άμεση πρόσβαση στο επάγγελμα του μηχανικού με τις διεπιστημονικής συγκρότησης ειδικότητες.

Άρθρο 1: α) Μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης (Μ.Δ.Ε.) και πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών (Π.Μ.Σ.). Υιοθετείται η ορολογία του ν.2083/92. Θα ήταν, ωστόσο, ορθό και οπωσδήποτε εντιμότερο να είχε αποφευχθεί η χρήση της έννοιας ειδίκευση, αφού, όπως επισημάνθηκε, αυτές οι σπουδές πραγ-ματοποιούν κυρίως επιμόρφωση, σπανιότερα διεπι-στημονική σύνθεση και σε λιγοστές περιπτώσεις επι-χειρούν εμβάθυνση.

Αλλά και η λέξη δίπλωμα παραπέμπει σε έγγραφο επικύρωσης ολοκληρωμένων σπουδών με αντίστοι-χα επαγγελματικά δικαιώματα. Άρα αντί για μεταπτυ-χιακό δίπλωμα ειδίκευσης θα έπρεπε να απονέμεται μεταπτυχιακό πιστοποιητικό σπουδών.

Τιμωρητικός κρατικισμόςΆρθρο 1: β) Προϋπόθεση υποβολής σχεδίου προ-

γράμματος μεταπτυχιακών σπουδών στο Υπουργείο Παιδείας είναι η αξιολόγηση του ενδιαφερομένου τμήματος κατά το ν. 337/200. - Τρέμετε οι ανυπάκουοι (συνήθως πολυτεχνίτες).

Όχι μόνον θα στερηθείτε τη δυνατότητα οργάνω-σης μεταπτυχιακών σπουδών αλλά θα τεθεί εν αμ-φιβόλω και η νομιμοποίησή σας για οργάνωση δι-δακτορικών σπουδών, διότι (άρθρο 9) «Δικαίωμα ... διδακτορικής διατριβής έχουν κάτοχοι μεταπτυχι-ακών διπλωμάτων ειδίκευσης». Προκρούστειος, τι-μωρητικός κρατισμός.Άρθρο 2: Παγιώνεται, η συγκρότηση παράλλη-

λης δομής: Σύγκλητος ή σύγκλητος ειδικής σύνθε-σης, γενική συνέλευση ειδικής σύνθεσης, συντονι-στική επιτροπή, διευθυντής προγράμματος μεταπτυ-χιακών σπουδών. Δημιουργούνται νέες ιεραρχικές σχέσεις και θέσεις άσκησης εξουσίας μέσω ολιγομε-λών ή μονοπρόσωπων οργάνων. Το όλο σχήμα αφε-νός αναβιώνει στοιχεία της έδρας, αφετέρου μιμείται

managerial επιχειρηματικά πρότυπα.

Εις το όνομα του χρήματοςΆρθρο 3: Και με το προϊσχύον σύστημα προβλεπό-

ταν η δυνατότητα είσπραξης διδάκτρων και δεν την άφησαν ανεκμετάλλευτη τμήματα κάποιων ιδρυμά-των (τα ξέρουμε).

Άραγε θα συνεχίσουμε να υπερασπιζόμαστε την συνταγματικά κατοχυρωμένη δημόσια και δωρεάν παιδεία; Έναντι της μεταλυκειακής λαθροπαιδείας; Ή και έναντι της ιδιωτικοποίησης του υφιστάμενου με την παθολογία του, αλλά δημόσιου πανεπιστήμιου; Κι εδώ ας προσέξουμε το δέλεαρ του επιμίσθιου. Τα μέ-λη Δ.Ε.Π. δεν διεκδικούμε επιμίσθιο à la carte. Ζητού-με μισθολογική αναγνώριση του έργου του πανεπι-στημιακού λειτουργού.

Πλιβείοι και πατρίκιοιΆρθρο 5: Εκτός των μελών Δ.Ε.Π. αναλαμβάνουν

διδακτικό έργο (συμπεριλαμβανομένων της επίβλε-ψης και κρίσης διδακτορικών) διατελέσαντες καθη-γητές (εννοείται πρώτης βαθμίδας) αλλά και κάτοχοι διδακτορικού (Π.Δ. 07/980) κ.τ.λ. Η οιονεί καθηγη-τική ισοβιότητα, που εισάγει ο νόμος - πλαίσιο, κατο-χυρώνεται στο ν.368/2008. Ταυτόχρονα ενθαρρύνε-ται η ωρομίσθια απασχόληση νέων διδακτόρων, ευ-άλωτων σε πιέσεις.

Οδεύουμε, με εμπροσθοφυλακή τα προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών, στη μετάλλαξη του status του πανεπιστημιακού –δασκάλου και ερευνητή– σε προφίλ πρόθυμου και ευπειθούς «free-lancer».

Κατάλυση της πανεπιστημιακής αυτοτέλειαςΆρθρο 6: Στο προσχέδιο του νόμου είχαμε προ-

κληθεί διαβάζοντας ότι θα χρηματοδοτούνταν το πολύ δύο (ένα τμηματικό και ένα διατμηματικό) πρό-γραμμα μεταπτυχιακών σπουδών ανά τμήμα, καθώς και ότι το Υπουργείο Παιδείας θα μπορούσε να ιδρύ-ει προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών! Υιοθετή-θηκε, μετά τη δυστοκία εφαρμογής του νόμου - πλαί-σιου, μια στρογγυλευμένη διατύπωση: «Το Υπουργείο Παιδείας χρηματοδοτεί κατά προτεραιότητα προγράμ-ματα μεταπτυχιακών σπουδών, … στο πλαίσιο επιστη-μονικών τομέων προτεραιότητας που έχουν καθορι-σθεί με αποφάσεις του υπουργού…». Το Υπουργείο Παιδείας, λοιπόν, ασκεί και έλεγχο περιεχομένου και όχι μόνο νομιμότητας. Αυτό δεν αποτελεί άραγε κα-τάλυση της πανεπιστημιακής αυτοτέλειας;

Άρθρο 7: Ορίζεται οκταετής μέγιστη διάρκεια λει-τουργίας προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών. Πώς προέκυψε ο αριθμός; Υπακούει σε κάποια εκπαι-δευτική λογική; Τι θα συμβεί με τους υποψήφιους δι-δάκτορες; Με ένα πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπου-δών θα ξεκινούν την προσπάθειά τους και με άλλο θα καλούνται να ολοκληρώσουν τη διατριβή τους;

Προβλέπεται και δυνατότητα παράτασης της λει-τουργίας προγραμμάτων μεταπτυχιακών σπουδών

Η πανεπιστημιακή κοινότητα οφείλει να διεκδικήσει το αυτόνομο δημόσιο πανεπιστήμιο και να αρνηθεί την

ενσωμάτωση στο κρατικοποιημένο κατά τις δομές του και ιδιωτικοποιημένο κατά τη λειτουργία του υβριδικό

μεταπανεπιστήμιο.

»


υπό την προϋπόθεση αξιολόγησης σύμφωνα με το ν. 337/200, μεταφέροντας και στα προγράμματα με-ταπτυχιακών σπουδών όλη την παθολογική ψύχωση της «αξιολόγησης».

Τα Σ.Δ.Ι.Τ. της παιδείαςΆρθρο 8: Xρηματοδοτικές πηγές των προγραμ-

μάτων μεταπτυχιακών σπουδών: χορηγίες, παροχές, δωρεές, δίδακτρα κ.λ.π. καθώς και επιχορήγηση από τον κρατικό προϋπολογισμό, ως μια δυνατότητα με-ταξύ των άλλων. Εν κατακλείδι ένα πρόγραμμα μετα-πτυχιακών σπουδών αντιμετωπίζεται ως συγχρημα-τοδοτούμενο έργο (Σ.Δ.Ι.Τ.).

Προβλέπεται επίσης αποζημίωση του διδακτικού προσωπικού «για εργασία που υπερβαίνει τις κατά νό-μον υποχρεώσεις». Αντί για πλήρη αποκλειστική απα-σχόληση, με την αναγκαία μισθολογική προσαρμογή, οδηγούμαστε σε υπερωριακή απασχόληση!

Υποβάθμιση του διπλώματοςΆρθρο 9: Διδακτορική διατριβή. Αποτελεί ένα από

τα κρισιμότερα σημεία του νόμου. Σύμφωνα με την EUA (Ένωση Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων) το ειδοποιό στοιχείο των πανεπιστημίων είναι ότι έχουν πλήρη ισχύ στην απονομή διδακτορικού διπλώματος.

Ο νέος νόμος δεσμεύει το δικαίωμα εκπόνησης δι-δακτορικής διατριβής αναγνωρίζοντάς το (πλην εξαι-ρετικών περιπτώσεων) μόνο στους κατόχους μετα-πτυχιακών διπλωμάτων ειδίκευσης: • Περιορίζεται η ισχύς ενός πανεπιστημιακού τμήμα-

τος να οργανώνει αυτοτελείς μεταπτυχιακές σπου-δές διδακτορικού κύκλου.

• Αναιρείται de facto η ισχύς των πενταετούς διάρ-κειας πολυτεχνικών σπουδών να υπηρετούν αδια-μεσολάβητα το δικαίωμα διπλωματούχων μηχανι-κών στην εκπόνηση διδακτορικής διατριβής.

• Δεν υφίσταται πρόνοια για εκπόνηση διδακτορικής διατριβής σε πεδίο διαφορετικό ή πολλαπλώς (δι-επιστημονικά) οριζόμενο σε σχέση με το εκάστοτε

εγκεκριμένο πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών.Εδώ πρέπει να επισημανθούν τα διδακτικά καθή-

κοντα ενός υποψήφιου διδάκτορα: «…έχει υποχρέω-ση, εφόσον του ζητηθεί να προσφέρει εκπαιδευτικές υπηρεσίες στο τμήμα…» και «… μπορεί να ανατίθεται σε υποψηφίους διδάκτορες η επικουρία μελών Δ.Ε.Π. … με ωριαία αντιμισθία…».

Οδηγούμαστε στην κατηγοριοποίηση υποψηφίων δι-δακτόρων, αφού άλλοι είναι υποχρεωμένοι να διδάξουν αμισθί, ενώ σε άλλους ανατίθεται έργο επ’ αμοιβή.

Αποικιακά προγράμματα σπουδώνΆρθρο 10: Καθορίζονται τα διεθνή πράγματα των

μεταπτυχιακών σπουδών. Εκείνο που προκαλεί, με-τά την αρχική αμηχανία, θυμηδία είναι η δυνατότη-τα των ελληνικών Α.Ε.Ι. να δημιουργούν «αυτοδύνα-μα αυτοχρηματοδοτούμενα προγράμματα μεταπτυχι-ακών σπουδών στο εξωτερικό».

Αφού οι ξένοι εξάγουν στη χώρα μας πανεπιστη-μιακά προϊόντα με δικαιόχρηση, εμείς δημιουργούμε off - shore προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών, χωρίς να μπλέκουμε σε ζητήματα επαγγελματικών δι-καιωμάτων των εκεί ιθαγενών. Αυτό άραγε υπάγεται σε κάποιον εκπαιδευτικό σχεδιασμό; Είναι “έξυπνο” παγκοσμιοποιημένο ρεφλέξ στους πειρασμούς του εμποροκρατισμού; Ή [μικρο]μεγαλοϊδεατισμός;

Στο πνεύμα ιδιωτικοοικονομικών προτύπωνΆρθρο 11: Ερευνητικά πανεπιστημιακά ινστιτούτα

(Ε.Π.Ι.). Παρουσιάζονται ως αντίδωρο προς μια μερί-δα της πανεπιστημιακής κοινότητας (έτοιμη να αδρά-ξει την ευκαιρία) που «πληγώθηκε» από το νέο νόμο περί έρευνας (ν. 363/2008 - ΦΕΚ 9/2.3.2008).

Η ουσία βρίσκεται στην υπόσταση των ερευνητι-κών πανεπιστημιακών ινστιτούτων που νομιμοποι-εί την ιδιωτικοποίηση του πανεπιστημίου. Θα σταθώ στα χαρακτηριστικά των ερευνητικών πανεπιστημια-κών ινστιτούτων που υπογραμμίζουν την ασυμβατό-τητά τους με το αυτόνομο δημόσιο πανεπιστήμιο: »


Ως νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου «…μπορούν να συνεργάζονται και με φορείς του δημοσίου ή του ιδιωτικού τομέα …». Αποτελούν συνεπώς θυγατρι-κές οργανώσεις και προς άρση κάθε παρανόησης «Τα ερευνητικά πανεπιστημιακά ινστιτούτα δεν ανήκουν στο δημόσιο τομέα …».

«… η ίδρυση ενός ερευνητικού πανεπιστημιακού ιν-στιτούτου αποσκοπεί και στην ερευνητική υποστήριξη του εκπαιδευτικού έργου …» και «Στα ερευνητικά πα-νεπιστημιακά ινστιτούτα μπορεί να εκπονείται μέρος ή και το σύνολο διπλωματικής εργασίας … και της διδα-κτορικής διατριβής …».

Προκύπτει αποδυνάμωση των δομικών στοιχείων του πανεπιστημίου, αφού το έργο τους διεκδικείται από άλλες παράλληλες, ανταγωνιστικές δομές. Αυτή η πραγματικότητα δεν αντισταθμίζεται με την υπο-χρέωση των θυγατρικών να καταβάλλουν στη μητρι-κή δομή, ποσοστό των ετήσιων εσόδων τους. Επί τέ-λους, δεν είναι τα πάντα ανταλλάξιμα με χρήμα!

Δεδομένου δε ότι «Τα ερευνητικά πανεπιστημιακά ινστιτούτα μπορούν να χρηματοδοτούνται από οποι-ονδήποτε φορέα του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα… κ.τ.λ.» με ανάθεση έργων, δεν διακρίνεται όριο και στον μεταξύ των ερευνητικών πανεπιστημιακών ιν-στιτούτων διαγκωνισμό για τη μεγιστοποίηση των εσόδων τους. Συντελείται η πραγμάτωση παραπανε-πιστήμιου κατά τα «ιδιωτικοοικονομικά» πρότυπα.

Τα ερευνητικά πανεπιστημιακά ινστιτούτα διοι-κούνται από διοικητικά συμβούλια. Συμμετέχουν ισά-ριθμοι εκπρόσωποι των φορέων που συμπράττουν. Η αγορά πια όχι μόνον συγχρηματοδοτεί - κατευθύνει, αναμένοντας ανταπόδοση, αλλά συνδιοικεί!

«Το διοικητικό συμβούλιο αποφασίζει για κάθε θέμα … που σχετίζεται με την εκπλήρωση των σκοπών του …». Το πανεπιστήμιο, εκχωρώντας κυριαρχικά του δικαιώματα σε παράλληλες ιδιωτικοποιημένες δο-μές, ευνουχίζεται.

Τέλος, και οι εργασιακές μορφές δεν θα μπορού-σε παρά να είναι ασταθείς, «ευέλικτες» (αποσπάσεις, συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου κ.τ.λ.).

Αυτόνομο δημόσιο πανεπιστήμιο ή υβριδικό μεταπανεπιστήμιο;

Επαναφέρω το βασικό δίλημμα: Διεκδικούμε το αυτόνομο δημόσιο πανεπιστήμιο ή ενσωματωνόμα-στε, στο κρατικοποιημένο κατά τις δομές και ιδιωτι-κοποιημένο κατά τη λειτουργία του, υβριδικό μεταπα-νεπιστήμιο;

Διατυπώνοντας συνεπή αντίλογο, οφείλουμε να οδηγηθούμε σε σχέδιο δράσης για: Ενιαίο πενταετή κύκλο σπουδών και δίπλωμα μη-

χανικού, που εκτός των επαγγελματικών δικαιω-μάτων δίδει δικαίωμα υποψηφιότητας για εκπόνη-ση διδακτορικής διατριβής.

Οργάνωση, με δημόσια αποκλειστικά χρηματοδό-τηση, αυτοτελών μεταπτυχιακών σπουδών διδα-κτορικού κύκλου.

Οργάνωση, αποκλειστικά με δημόσια χρηματοδό-τηση, κύκλων μεταπτυχιακών σπουδών διεπιστη-μονικής σύνθεσης ή και εμβάθυνσης (διατομεακών και ιδίως διατμηματικών) που οδηγούν στη λήψη πιστοποιητικού μεταπτυχιακών σπουδών.

Ενδυνάμωση της λειτουργίας των πανεπιστημια-κών δομών και των αντιπροσωπευτικών πολυμε-λών αποφασιστικών οργάνων (συνελεύσεις τομέ-ων, τμημάτων και σχολής) και απόρριψη της πα-ράλληλης managerial ιεραρχίας.

Προγράμματα ολοκληρωμένων σπουδών και έρευ-νας, οργανικά αλληλοσχετιζόμενων στο τμήμα, στη σχολή.

Επαρκή δημόσια χρηματοδότηση σπουδών και έρευνας, εννοείται και των τακτικών απολαβών των πανεπιστημιακών λειτουργών.Επιβεβαίωση της αρχής: Οι πανεπιστημιακές

σπουδές και η πανεπιστημιακή έρευνα αποτελούν αδιαίρετη ενότητα. Aναλαμβάνονται αυτοδικαίως και κατά πλήρη συνέπεια από το αυτόνομο δημόσιο πανεπιστήμιο χωρίς καμία διαμεσολάβηση, παρα-πανεπιστημιακή ή ευθέως αγοραία.

π

»


Σε αντίθεση με το λεγόμενο «νόμο-πλαίσιο» (ν. 39/2007), ο νόμος 368/2008 («Θεσμικό πλαίσιο

για τις μεταπτυχιακές σπουδές») αποτελεί πράγματι ένα νέο πλαίσιο, αφού εισάγει νέες διατάξεις, κωδι-κοποιεί τις υφιστάμενες, καταργεί προηγούμενες και επιβάλλει την προσαρμογή των μεταπτυχιακών προ-γραμμάτων εντός δύο ετών.

Αναζητώντας θετικά σημεία του νόμου, εντόπισα τα εξής: - απαιτείται να καταρτιστεί κανονισμός μεταπτυχια-

κών σπουδών σε επίπεδο ιδρύματος (αρ. 3).- ορίζεται επιβλέπων για κάθε μεταπτυχιακό φοιτη-

τή (αρ. ).Αυτά μόνο; Υπάρχουν και άλλα, που όμως δεν εί-

ναι καινούρια, όπως π.χ. η δυνατότητα κοινών προ-γραμμάτων και συνεπίβλεψης διδακτορικών με Α.Ε.Ι. του εξωτερικού.

Ομότιμοι στα διδακτορικά και καταπολέμηση της αναξιοκρατίας

Άλλα σημαντικά νέα στοιχεία του νόμου, που αξί-ζει να αναφερθούν και να σχολιαστούν, είναι τα πα-ρακάτω:

Νομοθετικές ακροβασίες που υποβαθμίζουν και εμπορευματοποιούν την παιδεία

Εξοστρακίζονται τα μεταπτυχιακά από την ανώτατη εκπαίδευση!

Δίνεται η δυνατότητα σε Τ.Ε.Ι. να χορηγούν μετα-πτυχιακά διπλώματα ειδίκευσης (αρ. ).

Στους διδάσκοντες, επιβλέποντες και εξεταστές περιλαμβάνονται καθηγητές και ερευνητές από άλλα ιδρύματα και από το εξωτερικό, καθώς και όλοι οι συνταξιούχοι καθηγητές (αρ. και 9) –όχι μόνον οι ομότιμοι, όπως πρότεινε το προσχέδιο. Δεν περιλαμβάνονται, από την άλλη, οι λέκτορες, τη στιγμή που, όπως ξέρουμε, ένας μεταδιδάκτο-ρας (post-doc) οργανώνει ερευνητική ομάδα και επιβλέπει διδακτορικά.

Κάθε μέλος Δ.Ε.Π. μπορεί να επιβλέπει μέχρι υποψήφιους διδάκτορες (αρ. 9). Στη διάταξη αυτή μάλλον αναφέρονταν οι εισηγητές του νομοσχεδί-ου όταν έλεγαν ότι αυτό «συστηματοποιεί την πα-ροχή μεταπτυχιακών και διδακτορικών τίτλων για την καταπολέμηση του πληθωρισμού και της αναξι-οκρατίας» [βλ. πρακτικά της συνεδρίασης στη βου-λή 26-6-2008].

Δίνεται δυνατότητα οργάνωσης από ελληνικά Α.Ε.Ι. αυτοδύναμων προγραμμάτων μεταπτυχι-ακών σπουδών στο εξωτερικό (!), (αρ. 0..α) με σκοπό την εξωστρέφεια (sic) της ελληνικής ανώ-

τουΓιώργου Λιτσαρδάκη,αναπληρωτή καθηγητή του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών Α.Π.Θ.

Κατά την άποψη του Υπουργείου Παιδείας οι

υποχρεώσεις της πολιτείας στον τομέα της εκπαίδευσης

σταματούν στην απονομή πτυχίων και διπλωμάτων. Τα μεταπτυχιακά δεν αποτελούν

εκπαιδευτική βαθμίδα και ας τίθενται ως υποχρέωση για την κατάληψη σωρείας

θέσεων στο δημόσιο.


τατης εκπαίδευσης. Σε τι άραγε θα ωφεληθεί ο τό-πος και η ανώτατη εκπαίδευση από τη λειτουργία μεταπτυχιακών ενός πανεπιστημίου μας στη Βουλ-γαρία, στη Γεωργία ή στη … Βρετανία, και ανάγε-ται η εξωστρέφεια σε έναν από τους στόχους του νόμου; [βλ. εισηγητική έκθεση στο νομοσχέδιο]. Το πρακτικό αποτέλεσμα αυτής της διάταξης είναι ότι παρέχει τη δυνατότητα σε ευρωπαϊκά πανεπι-στήμια, σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας στο ευρωπαϊκό δίκαιο, να λειτουργούν δικά τους μεταπτυχιακά στην Ελλάδα! Και είναι κακό, θα μου πείτε, αυτό; Κατ’ αρχήν, αν αυτό επιδιώκεται, ας διατυπωθεί ευθέως. Και έπειτα σκεφτείτε ποιοι και με ποιους όρους παρέχουν ήδη προπτυχιακούς τίτ-λους ξένων πανεπιστημίων, και θα έχετε την απά-ντηση.

Το φετίχ της αξιολόγησης Από τα στοιχεία που υποβάλλονται σε ένα σχέ-

διο προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών προς έγκριση (αρ. 6.2), μεταξύ άλλων ο υπουργός ασκεί ουσιαστικό έλεγχο (αρ. 6.3) και στην υποχρεωτι-κά υποβαλλόμενη έκθεση αξιολόγησης (αρ. .2). Η αξιολόγηση από ανεξάρτητη αρχή πάει περίπα-το…

Επιπλέον, «τα προγράμματα μεταπτυχιακών σπου-

δών χρηματοδοτούνται σύμφωνα με την υπουργι-κή απόφαση ίδρυσής τους, η οποία καθορίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις για την χρηματοδότη-ση βάσει κριτηρίων ποιότητας και των αποτελε-σμάτων της αξιολόγησης του οικείου τμήματος και του καθενός προγράμματος μεταπτυχιακών σπου-δών» (αρ. 8). Πέραν του ότι το υπουργείο γενικά δεν έχει ξεκαθαρίσει αν η σύνδεση της χρηματο-δότησης με την αξιολόγηση θα έχει ρόλο επιβρά-βευσης / τιμωρίας ή διόρθωσης / θεραπείας, εδώ διερωτάται κανείς πώς μπορεί να λειτουργήσει το ανωτέρω περιγραφόμενο σχήμα σε προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών που έχουν 8ετή διάρκεια και ανανεώνονται μετά από αξιολόγηση (αρ. 7). Το υπουργείο έχει αναγάγει την αξιολόγηση σε φε-τίχ, και φροντίζει μόνο για την καθιέρωσή της, χω-ρίς να ενδιαφέρεται για το περιεχόμενό της και τις βελτιώσεις που μπορεί να επιφέρει.

Τα μεταπτυχιακά υπεράνω εκπαιδευτικής βαθμίδας!

Θεσμοθετείται η δυνατότητα επιβολής διδάκτρων (αρ. 3), η οποία πολύ εύηχα ονομάζεται «διεύρυνση των πηγών χρηματοδότησης», ενώ παρέχεται αμνη-στία για τα δίδακτρα και τις αμοιβές που (παρανόμως) έχουν καταβληθεί (αρ. 2). Για τις διάφορες πλευρές του θέματος των διδάκτρων, μεταξύ των οποίων και η αντισυνταγματικότητα, έχω γράψει εκτενώς σε άρθρο μου σε προηγούμενο τεύχος του «Πολυμήχανου».

Εδώ αξίζει να αναφέρουμε τα εξής: Όταν κατά τη συζήτηση στη βουλή τέθηκε ζήτημα συνταγματικότη-τας, ο υπουργός παιδείας, συνταγματολόγος ο ίδιος, έκανε μία ακροβασία παγκόσμιας πρωτοτυπίας. Εξο-στράκισε τα μεταπτυχιακά από την ανώτατη εκπαί-δευση, λέγοντας συγκεκριμένα:

«Όπως ρητά αναφέρεται στο ελληνικό σύστημα αναγνωρίζονται τρεις βαθμίδες κύριε πρόεδρε, η πρώ-τη, η δεύτερη και η τρίτη βαθμίδα. Ως εκεί φτάνει το ρυθμιστικό πεδίο του άρθρου 16, κατά τη δική μας εκτίμηση. Τα μεταπτυχιακά είναι πρόσθετα προσόντα, τα οποία αν επιθυμεί κάποιος μπορεί να μπει στη διαδι-κασία να τα αποκτήσει, άρα, δεν καλύπτονται από αυ-τό το ρυθμιστικό πεδίο.»

Και για όποιους νόμισαν πως δεν άκουσαν καλά, μία βουλευτής, η κ. Κρηνιώ Κανελλοπούλου, το επα-νέλαβε αργότερα:

«Θεωρώ, όμως, και εγώ ότι η παροχή της ανώτα-της εκπαίδευσης ολοκληρώνεται πλέον με την παρο-χή του πτυχίου. Οι μεταπτυχιακές σπουδές δεν αποτε-λούν βαθμίδα εκπαίδευσης υπό την έννοια του άρθρου 16 του συντάγματος. Άρα, δεν υπάρχει λόγος για αντι-συνταγματικότητα.»

Λίγο αργότερα, στην ίδια πάντα συνεδρίαση, ο κ. Στυλιανίδης ξεχάστηκε, και επανέλαβε το κλισέ περί δωρεάν εκπαίδευσης:

«Δεν μπορώ να αντιληφθώ τι σας ενοχλεί ένας Άρα-βας, ένας Αμερικανός, ένας Βαλκάνιος μεταπτυχιακός

Εκείνο που κάνει ο νέος νόμος είναι να μετατρέπει το πεδίο των μεταπτυχιακών σπουδών σε «οίκο εμπορίου», με την

καθιέρωση των διδάκτρων. Οι δε ρυθμίσεις που εισάγει, ως πλαίσιο για τις μεταπτυχιακές σπουδές, είναι ατελείς, τόσο για

τα διδακτορικά, όσο και για τα μεταπτυχιακά διπλώματα.

»


φοιτητής να πληρώνει στο ελληνικό δημόσιο πανεπι-στήμιο δίδακτρα για μεταπτυχιακά και αυτά τα λεφτά να τα αξιοποιεί το ελληνικό Α.Ε.Ι. προς όφελος των Ελ-λήνων πολιτών, στους οποίους οφείλει και η πολιτεία και το πανεπιστήμιο να παρέχει δημόσια δωρεάν εκ-παίδευση.»

Ακριβά μου δίδακτραΠως αξιοποιεί το ελληνικό Α.Ε.Ι. τα «εθελοντικά»,

κατά τον υπουργό πάντα, δίδακτρα; Από τα έσοδα του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών, εξαι-ρουμένων των χορηγιών, αν δίνονται για συγκεκριμέ-νο σκοπό και της κρατικής επιχορήγησης; Με δυο λό-για. από τα δίδακτρα πάει το 2% στο Α.Ε.Ι., το 0% στον Ε.Λ.Κ.Ε., και το 6% για λειτουργικά έξοδα του προγράμματος, αμοιβές και υποτροφίες (αρ. 8.2). Ο δε προϋπολογισμός και ο απολογισμός υποβάλλονται –αλλά δεν εγκρίνονται (!)– στη γενική συνέλευση ει-δικής σύνθεσης (αρ. 8.3). Διαφάνεια (;) στη διαχείρι-ση, λοιπόν, όπως λέει η εισηγητική έκθεση. Όμως φο-βάμαι ότι το οικονομικό κίνητρο της μιας πλευράς και η αγοραστική δύναμη της άλλης, θα έχουν αντίθετα αποτελέσματα από την «καταπολέμηση του πληθωρι-σμού και της αναξιοκρατίας των τίτλων».

Επιπλέον, οι αμοιβές και αποζημιώσεις του προσω-πικού δίνονται «για εργασία που υπερβαίνει τις κατά νόμον υποχρεώσεις τους». Οι οριζόμενες όμως για το Δ.Ε.Π. υποχρεώσεις είναι οι ελάχιστες –δεν υπάρχει συγκεκριμένο ωράριο ή άνω όριο. Δηλαδή, είτε τα μέ-λη Δ.Ε.Π. δεν θα αμείβονται, αφού δεν θα υπερβαί-νουν ποτέ το ανύπαρκτο όριο, είτε εξαιτίας αυτής της ατελούς διατύπωσης, το ελάχιστο όριο των 6 ωρών διδασκαλίας μετατρέπεται σε μέγιστο. Οπότε, αν κά-

ποιος μπορεί να διδάσκει σε πρόγραμμα μεταπτυχια-κών σπουδών αμειβόμενος μετά τις 6 ώρες διδασκα-λίας, γιατί να αναλάβει κανείς προπτυχιακά μαθήμα-τα πέραν των 6 ωρών, χωρίς πρόσθετη αποζημίωση;

Κλείνω τη σύντομη αυτή παρουσίαση, γνωρίζο-ντας ότι δεν έχω αγγίξει δύο σημαντικά ζητήματα, των διδακτορικών (αρ. 9) και των ερευνητικών πανε-πιστημιακών ινστιτούτων (αρ. ), με τις παρακάτω δι-απιστώσεις:

Εξαιρώντας την αξιολόγηση, που συγκυριακά συν-δέεται τόσο ισχυρά με την τύχη των μεταπτυχιακών, εκείνο που κάνει ο νέος νόμος είναι να μετατρέπει το πεδίο των μεταπτυχιακών σπουδών σε «οίκο εμπο-ρίου», με την καθιέρωση των διδάκτρων. Οι δε ρυθ-μίσεις που εισάγει, ως πλαίσιο για τις μεταπτυχιακές σπουδές, είναι ατελείς, τόσο για τα διδακτορικά, όσο και για τα μεταπτυχιακά διπλώματα, για τα οποία θα έπρεπε επιπλέον να προβλέπονται μεταπτυχιακές σχολές και μεταπτυχιακά διπλώματα εμβάθυνσης. Προφανώς η συζήτηση συνεχίζεται, αλλά στο μεταξύ για την αναβάθμιση της ανώτατης εκπαίδευσης χάνε-ται χρόνος, ενώ αποκτήσαμε και άλλον ένα νόμο - χα-μένη ευκαιρία.

Παραπομπές• Νόμος 368/08 για τις μεταπτυχιακές σπουδές: http://web.auth.gr/esdep/Nomos_368.pdf (εναλλακτικά http://www.parliament.gr/ergasies/

nomosxedia/ValidNomosxedio/603/U-SPOUDES-pap.pdf)• Εισηγητική έκθεση: http://www.parliament.gr/ergasies/

nomosxedia/EisigisiEpitropon/603/u-spoudes-eis.pdf• Συζήτηση στη βουλή 26-6-2008: PDF http://www.

parliament.gr/ergasies/praktika/pdf/es26062008.pdf

π


τουΤάσου Κονακλίδη,

προέδρου του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος

/ Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας.

Πέρυσι, τέτοια εποχή, άρχισε η «αλλαγή ρότας» [], όπως έγκαιρα επεσήμανε το Τ.Ε.Ε., στην αντι-

μετώπιση του θέματος των εργαστηρίων ελευθέρων σπουδών. Η μέχρι τότε «άκαμπτη» και «αγωνιστική» στάση αρμόδιων και μη, έδωσε τη θέση της στις δη-λώσεις του υπουργού παιδείας, «θα δούμε», «θα το σκεφτούμε σοβαρά» κ.ά. Στην πραγματικότητα δεν χρειαζόταν αγωνιστικότητα, ούτε καν σκέψη. Απλώς το ζήτημα δεν μας αφορούσε. Τώρα, μετά την ψήφιση του νόμου για την «ίδρυση και λειτουργία κολλεγίων και άλλες διατάξεις» μας αφορά.

Γιατί, λοιπόν, μπήκαμε σε όλη αυτή τη φασαρία; «Για ένα πουκάμισο αδειανό»; [2]

Όχι. Καθόλου. Υπήρχαν και λόγοι και στόχοι, όπως:• η ικανοποίηση τεράστιων οικονομικών συμφερό-

ντων,• η χειραγώγηση χιλιάδων πολιτών που επιθυμούν

ένα πτυχίο για τα παιδιά τους και είτε δεν ενδιαφέ-ρονται είτε εξαπατώνται σχετικά με το αντίκρυσμά του σε γνώση και δεξιότητες,

• η λαθραία εισαγωγή δαιμονίων –καθόλου καινών άλλωστε– στα κατοχυρωμένα από το σύνταγμα ζητήματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Το ντόμινο ξεκίνησεΗ αναγνώριση από το νόμο των –μέχρι τότε– μη

εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ως εκπαιδευτικών, σε συν-δυασμό με το γεγονός ότι ορισμένα είναι συμβεβλη-μένα με ιδρύματα άλλων χωρών, τα καθιστά υποκεί-μενα στις προβλέψεις του ευρωπαϊκού δικαίου και των οδηγιών περί ελεύθερης μετακίνησης. Έτσι ξεκινά το ντόμινο μιας σειράς σοβαρότατων ζητημάτων. [3]

Το νομικό ζήτημα: Μετά την ψήφιση του νόμου, εφόσον το εποπτεύ-

ον ξένο ίδρυμα απονέμει δίπλωμα αποφοίτου Α.Ε.Ι., ο εν λόγω απόφοιτος απολαμβάνει –σύμφωνα με τις ισχύουσες πλέον οδηγίες– τα ίδια επαγγελματικά δι-

καιώματα με τον απόφοιτο του ελληνικού Α.Ε.Ι. Επο-μένως παρέχεται ανώτατη εκπαίδευση και όχι μη ανώτατη μεταλυκειακή.

Το πολιτικό ζήτημα: Η ελληνική πολιτεία μπορούσε να μην αναγνωρί-

σει τα εργαστήρια ελευθέρων σπουδών ως εκπαιδευ-τικά ιδρύματα, χωρίς να παραβιάζει καμιά διάταξη του ευρωπαϊκού δικαίου. Αναγνωρίζοντάς τα, υπόκειται πλέον στις διατάξεις του, οπότε τίθεται το ερώτημα εάν αυτές υπερισχύουν των διατάξεων του συντάγ-ματος. Στην περίπτωση καταφατικής απάντησης τί-θεται η πραγματικότητα της παραβίασης του συντάγ-ματος.

Το εθνικό ζήτημα: Τα «κολέγια», εφόσον πιστοποιούνται από ιδρύ-

ματα της αλλοδαπής, δεν υπόκεινται σε κανενός εί-δος εθνικό έλεγχο, παρά τις διαβεβαιώσεις περί του αντιθέτου. Παράλληλα, με την ανεξέλεγκτη λειτουρ-γία τους, το χαμηλό επίπεδό τους, θα συμπαρασύρει στη λογική της ήσσονος προσπάθειας και τα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα. Στην ουσία απεμπολούμε το δικαίωμά να ασκούμε εθνική πολιτική στα θέματα της παιδείας και να εξυπηρετούμε τους αναπτυξιακούς στόχους του τόπου.

Το θέμα της παιδείας: Προφανώς ανοίγονται όλες οι πόρτες για την εντε-

λή απορρύθμιση της. Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι οδηγούμαστε μονοσήμαντα στην εξυπηρέτηση της αγοράς, με φτηνό «επιστημονικό» και εξειδικευμένο προσωπικό, διότι πια δεν θα μπορούμε να ομιλούμε για δυναμικό.

Μία παρένθεσηΚαλλιεργείται γενικώς –και όχι μόνο για το συγκε-

κριμένο θέμα– η αντίληψη ότι οι ευρωπαϊκές οδηγίες είναι κάτι σαν φιρμάνια που εκδίδει ένας νέος δυνά-στης και όχι οι αποφάσεις μιας δημοκρατικής κοινότη-τας στην οποία συμμετέχουμε ως ισότιμο μέλος.

Το Τ.Ε.Ε./Τ.Κ.Μ. με κάθε αφορμή τονίζει ότι χρει-άζεται σοβαρότητα, διαρκής ενημέρωση, μελέτη και καλή προετοιμασία τόσο για την ουσιαστική συμμε-τοχή της χώρας στα όργανα που προετοιμάζουν και στη συνέχεια διαμορφώνουν την ευρωπαϊκή πολιτι-κή, όσο και για την ομαλή ένταξη αυτής της πολιτικής στην ελληνική πραγματικότητα [].

Ο νέος νόμος, οι μηχανικοί…Οι μηχανικοί στη χώρα μας, καλούνται να υλοποι-

ήσουν υποδομές ανθεκτικές σε υψηλή σεισμική δρα-στηριότητα, άρα να εγγυηθούν την ασφάλεια των συ-μπολιτών τους.

Οι μηχανικοί στην Ελλάδα καλούνται να αξιοποιή-σουν τους μικρούς συγκριτικά πόρους που διαθέτει η χώρα για να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν ένα μέλ-λον ταυτόχρονα ανταγωνιστικό και βιώσιμο.

Ίδρυση και λειτουργία κολεγίων

Μια καλοστημένη επιχείρηση

παραπλάνησηςΟ πλέον αποτελεσματικός δρόμος για την αντιμετώπιση όλων των θεμάτων και ιδιαίτερα όσων αφορούν στην παιδεία, είναι η ενημέρωση, η συνειδητοποίηση και η ενεργός συμμετοχή

των πολιτών, της ελληνικής κοινωνίας.


Οι ελληνικές τεχνικές εταιρείες που δραστηριοποι-ούνται στο εξωτερικό, για να είναι ανταγωνιστικές, οφείλουν διαρκώς να αποδεικνύουν το υψηλό επίπε-δο των μηχανικών στελεχών τους.

Για το Τεχνικό Επιμελητήριο το θέμα είναι λυμένο: Ο ορθολογικός αναπτυξιακός σχεδιασμός δεν επιτρέ-πει κανένα περιθώριο για λογικές ήσσονος προσπά-θειας στην ανάδειξη των μηχανικών, καμία ανοχή υπο-βάθμισης της επιστήμης και της δουλειάς τους [].

…και η ελληνική κοινωνίαΠιστεύω βαθύτατα ότι ο πλέον αποτελεσματικός

δρόμος για την αντιμετώπιση όλων των θεμάτων και ιδιαίτερα όσων αφορούν στην παιδεία, είναι η ενημέ-ρωση, η συνειδητοποίηση και η ενεργός συμμετοχή των πολιτών, της ελληνικής κοινωνίας.

Δεν είναι τυχαίο ότι δεν έφτασε ποτέ στους Έλ-ληνες γονείς η σύσταση του Συνήγορου του Κατανα-λωτή (0.0.07) προς τους ιδιοκτήτες των εργαστηρί-ων ελευθέρων σπουδών «... ότι ο τρόπος με τον οποίο προβάλλονται διαφημιστικά τα εργαστήρια ελευθέ-ρων σπουδών στον τύπο, μέσω της διάχυσης στο κοι-νό αναληθών ή παραπλανητικών πληροφοριών, ... σε μια χώρα υψηλής ζήτησης για πανεπιστημιακή μόρφω-ση ... παραπλανά τους καταναλωτές, οδηγώντας τους σπουδαστές και τους γονείς τους σε απόφαση συναλ-λαγής, της οποίας, αν γνώριζαν τα πραγματικά περι-στατικά, ίσως να μη λάμβαναν».

Δεν είναι τυχαίο ότι τα Τ.Ε.Ι. μένουν συχνά χωρίς σπουδαστές, επειδή η ανώτατη εκπαίδευση, στην οποία τόσο αβασάνιστα εντάχθηκαν, θέτει ορισμένες προϋποθέσεις, όπως ο κατώτατος βαθμός σε κάποια μαθήματα.

Δεν είναι τυχαίο:• …ότι η Ελλάδα παράγει σωρηδόν άνεργους επι-

στήμονες, λες και δεν χρειάζεται εργοδηγούς και τεχνικούς εφαρμογής,

• …ότι, όταν τα λέμε κατά καιρούς αυτά, κατηγο-ρούμαστε από την καθοδηγούμενη κοινή γνώμη για συντεχνιακά κίνητρα,

• …ότι κανείς δεν διαμαρτύρεται που η μέση εκπαί-δευση κατάντησε απλή προϋπόθεση των εξετάσε-ων για την ανώτατη,

• …ότι οι γονείς, συνηθισμένοι να εκταμιεύουν από το γλίσχρο εισόδημά τους τα δίδακτρα των φρο-ντιστηρίων, συναινούν στη συνέχιση της αφαίμα-ξης για να πάρει ένα πτυχίο το παιδί και μέχρι τότε κάτι θα γίνει.Τίποτα από αυτά δεν είναι τυχαίο. Είναι όλα προϊό-

ντα μιας καλά στημένης επιχείρησης παραπλάνησης. Και οπωσδήποτε, οι υπεύθυνοι του νέου θεσμικού κα-τασκευάσματος, δεν είναι τα θύματα αυτής της πα-ραπλάνησης.

Σημειώσεις - παραπομπές[] Δελτίο τύπου του Τ.Ε.Ε. στις 2.0.07.[2] «Ελένη», Γ. Σεφέρης «Ποιήματα» σελ. 239.[3] Το Τ.Ε.Ε. κατέθεσε αναλυτικό υπόμνημα με τις θέσεις

του για το νομοσχέδιο πριν την ψήφισή του. (www.tee.gr, δελτία τύπου 2.07.09).

[] Υπομνήματα του Τ.Ε.Ε./Τ.Κ.Μ. προς τον πρωθυπουρ-γό 2003, 2007, ομάδα εργασίας του Τ.Ε.Ε./Τ.Κ.Μ. για την εναρμόνιση του εθνικού δικαίου στην ευρωπαϊκή νομο-θεσία περιβάλλοντος (www.tkm.tee.gr, Θέσεις 2007-9, δραστηριότητες – ομάδες εργασίας 2000 - 2003).

[] Απόσπασμα του υπομνήματος (2008) του Τ.Ε.Ε./Τ.Κ.Μ. προς τον πρωθυπουργό (www.tkm.tee.gr, Θέσεις 2007-9).

π

Τα «κολέγια», εφόσον πιστοποιούνται από ιδρύματα της αλλοδαπής, δεν υπόκεινται σε κανενός είδος εθνικό έλεγχο, παρά τις διαβεβαιώσεις περί του αντιθέτου. Παράλληλα, με

την ανεξέλεγκτη λειτουργία τους, το χαμηλό επίπεδό τους, θα συμπαρασύρει στη λογική της ήσσονος προσπάθειας και τα

δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα. Στην ουσία απεμπολούμε το δικαίωμά να ασκούμε εθνική πολιτική στα θέματα της παιδείας και να εξυπηρετούμε τους αναπτυξιακούς στόχους του τόπου.


Από τα θέματα επικαιρότητας το θέμα της λεγόμε-νης αναγνώρισης των κέντρων ελευθέρων σπου-

δών συγκεντρώνει δίκαια το ενδιαφέρον της πανεπι-στημιακής και της ευρύτερης κοινής γνώμης. Όπως σε όλα σχεδόν τα θέματα η σχετική συζήτηση είναι απο-σπασματική και φορτωμένη με πολλές ιδεοληψίες.

Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Το πανεπιστήμιο (και το οποιοδήποτε ίδρυμα εκπαίδευσης) δεν είναι επαγγελματική σχολή που πιστοποιεί επαγγελματική ικανότητα. Το πανεπιστήμιο είναι ίδρυμα, στο οποίο παρέχεται εκπαίδευση που στοχεύει στη γνωστική ολοκλήρωση και στην κοινωνική συνειδητοποίηση του ατόμου. Σχετικό είναι το άρθρο 6 του συντάγμα-τος και το άρθρο 2 του νόμου 268/82, όπως τροπο-ποιήθηκε από το νόμο 39/07.

Η διαπίστωση της επαγγελματικής ικανότητας και η πιστοποίηση της είναι αντικείμενο άλλων θεσμοθε-τημένων οργάνων (όπως του Α.Σ.Ε.Π. ή των επαγγελ-ματικών συλλόγων). Το κράτος ασκεί ρυθμιστικό ρό-λο στη διαπίστωση των επαγγελματικών ικανοτήτων με ένα ασαφές (είναι η αλήθεια…) πλαίσιο νόμων και διατάξεων. Σε πολλές περιπτώσεις (δυστυχώς…) δεν υπάρχει πλαίσιο κατοχύρωσης επαγγελματικών δικαι-ωμάτων και πιστοποίησης ούτε αναλυτική περιγραφή

Επαγγελματική πιστοποίηση και ακαδημαϊκή ισοτιμία

Αφελής ή σκόπιμη σύγχυση;

τουΘεόδωρου Χατζηπαντελή,

καθηγητή του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών

Α.Π.Θ.

των επαγγελματικών δεξιοτήτων. Στάδιο δόξης λα-μπρό η απαίτηση το πλαίσιο αυτό να περιγραφεί ανα-λυτικά και να απλοποιηθεί. Αίτημα λογικό και δίκαιο.

Ο ρόλος των πανεπιστημίωνΤο κενό αυτό (στρεβλά…) κλήθηκαν να καλύψουν

τα πανεπιστήμια της χώρας που, λειτουργώντας σαν συλλογικοί διαμεσολαβητές με την αγορά εργασίας, αντιστοιχούσαν στο παρελθόν τους αποφοίτους σε επαγγέλματα μέσω των πτυχίων τους. Φυσικά, τα πα-νεπιστήμια δεν ήταν υποχρεωμένα να συνδιαλλα-γούν με τους επαγγελματικούς φορείς (όπου υπήρ-χαν) ούτε να προσαρμόσουν την αποστολή τους και τα προγράμματα σπουδών τους στις λεγόμενες «ανά-γκες της αγοράς». Φυσικά, είναι υποχρεωμένα να πα-ρακολουθούν την εξέλιξη κάθε επιστημονικού κλά-δου, τις καινοτομίες στην εκπαίδευση και στην έρευ-να έτσι ώστε να δώσουν όσο το δυνατό πλήρη μόρ-φωση στους αποφοίτους τους και να εξασφαλίσουν την αποστολή τους που είναι «Να συμβάλλουν στη διαμόρφωση υπεύθυνων πολιτών, ικανών να αντιμε-τωπίζουν τις ανάγκες όλων των πεδίων των ανθρώπι-νων δραστηριοτήτων με επιστημονική, επαγγελματι-κή και πολιτιστική επάρκεια και με σεβασμό στις πα-

Η μη κύρωση της σχετικής οδηγίας –για την επαγγελματική κινητικότητα– απλά θα οδηγήσει στον αποκλεισμό των δικών μας επαγγελματιών από την αγορά εργασίας των άλλων χωρών της Ε.Ε., όπως η μη θεσμοθέτηση (και λειτουργία) του συστήματος

αξιολόγησης θα οδηγήσει στον αποκλεισμό μας από τον ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο εκπαίδευσης...


νανθρώπινες αξίες της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της αλληλεγγύης».

Τα πανεπιστήμια δεν είναι υποχρεωμένα να εξασφα-λίσουν επαγγελματικό μέλλον στους αποφοίτους τους. Μάλιστα όταν σήμερα σχεδόν το 0% των νέων κάθε έτους γέννησης παίρνουν πτυχίο τριτοβάθμιας (και το 80% εισάγεται) είναι ανέφικτο ακόμη και να το προσπα-θούν. Μπορεί να διαμεσολαβήσουν, ώστε να εξασφαλι-στούν αντικειμενικές δομές αντιστοίχισης, να συμμετέ-χουν σε θεσμούς διαμεσολάβησης, ώστε να εγγυώνται τα δικαιώματα των αποφοίτων τους, δεν μπορεί όμως να αναλάβουν αυτό το ρόλο αποκλειστικά ή απλά και μόνο μέσω της απονομής του πτυχίου τους.

Αντίστοιχα, ενώ είναι υποχρεωμένα να φροντίζουν για τη διασφάλιση της ποιότητας των υπηρεσιών τους και να δημοσιοποιούν με διαφάνεια τις δραστηριότη-τες τους (όπως ορίζει ο νόμος), δεν είναι υποχρεωμέ-να να αναζητούν ακαδημαϊκές ισοτιμίες. Διαφορετικά πανεπιστήμια της ίδιας ή άλλων χωρών έχουν διαφο-ρετική αξία, παρελθόν, παρόν και μέλλον. Απλά, δεν είναι όλα το ίδιο.

Η οδηγία της Ευρωπαϊκής ΈνωσηςΗ σχετική οδηγία της Ε.Ε. αναφέρεται στην επαγ-

γελματική πιστοποίηση. Ξεκινά από την απλή αρ-χή ότι όποιος πιστοποιείται σε μια χώρα της Ε.Ε. για να ασκεί κάποιο επάγγελμα μπορεί να ασκεί αυτό το επάγγελμα στο σύνολο της Ε.Ε. Δεν ενδιαφέρει και δεν θα μπορούσε να ενδιαφέρει ποιες είναι οι διαδι-κασίες πιστοποίησης σε κάθε χώρα.

Βέβαια, κάθε χώρα έχει τη δυνατότητα να θεσμο-θετήσει ρυθμιστικούς κανόνες επαγγελματικής πιστο-ποίησης, που να ισχύουν και για τους δικούς της επαγ-γελματίες και για τους εισαγόμενους από άλλες χώρες. Και άρα να ζητήσει επιπλέον προσόντα και δεξιότητες. Και μπορεί να συνδιαμορφώσει με τις άλλες χώρες της Ένωσης κοινούς κανόνες διασφάλισης ποιότητας τό-σο για τις σπουδές όσο και για το επάγγελμα.

Παντού στην Ευρώπη η ένταξη σε ένα επάγγελ-μα (αλλά και η επαγγελματική πορεία) ελέγχεται από θεσμούς, στους οποίους συμμετέχουν οι επαγγελμα-τικές ενώσεις, το κράτος και κατά περίπτωση οι ακα-δημαϊκές οντότητες. Παντού εκτός από εμάς. Εδώ η ένταξη σε ένα επάγγελμα ή θεωρείται σχεδόν αυτό-ματη ή αφήνεται στην ατομική διαμεσολάβηση (μέσω γνωστών, φίλων, πολιτικών, κ.ά.). Η παρακολούθηση της επαγγελματικής πορείας στην πράξη δεν ελέγχε-ται ποτέ. Τυπικά παραδείγματα αποτελούν τα πειθαρ-χικά συμβούλια όλων των επαγγελμάτων (όπου υπάρ-χουν…) που δεν παρακολουθούν (έστω δειγματολη-πτικά) την πορεία επαγγελματιών, αλλά ασχολούνται μόνο με καταγγελίες, επιβάλλοντας συνήθως ήπιες ποινές.

Με τον κίνδυνο αποκλεισμούΕπειδή, λοιπόν, αντιλαμβανόμαστε την επαγγελ-

ματική πιστοποίηση σαν ακαδημαϊκή ισοτιμία, αντί

να θεσπίσουμε κανόνες διασφάλισης ποιότητας στην πιστοποίηση και στην παρακολούθηση της επαγγελ-ματικής πορείας, αναζητούμε θεσμούς ελέγχου ακα-δημαϊκής πραγματικότητας. Αυτό όμως δεν είναι δυ-νατό να γίνει, διότι απλά στις υπόλοιπες χώρες το ερώτημα αυτό δεν υφίσταται. Παντού (σχεδόν) υφί-σταται σύστημα κατάταξης και αξιολόγησης της τρι-τοβάθμιας εκπαίδευσης με αντικείμενο την πληροφό-ρηση της κοινής γνώμης και τη βοήθεια των υποψη-φίων για τη διαμόρφωση της επιλογής προτιμήσεων από μέρους τους.

Για να φτάσουμε και στο τέλος. Από διάφορες πλευρές προτείνεται η απαγόρευση της λειτουργί-ας των λεγόμενων κολλεγίων. Στην υποθετική αυτή περίπτωση που θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο θα έπρεπε να απαγορευτεί η λειτουργία αντίστοιχων δο-μών σε όλες της χώρες της Ένωσης!

Ο καθένας καταλαβαίνει ότι ένα τέτοιο αίτημα εί-ναι ανέφικτο. Η μη κύρωση της σχετικής οδηγίας –για την επαγγελματική κινητικότητα– απλά θα οδηγήσει στον αποκλεισμό των δικών μας επαγγελματιών από την αγορά εργασίας των άλλων χωρών της Ε.Ε., όπως η μη θεσμοθέτηση (και λειτουργία) του συστήματος αξιολόγησης θα οδηγήσει στον αποκλεισμό μας από τον ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο εκπαίδευσης...

π

Επειδή αντιλαμβανόμαστε την επαγγελματική πιστοποίηση σαν ακαδημαϊκή ισοτιμία, αντί να θεσπίσουμε κανόνες

διασφάλισης ποιότητας στην πιστοποίηση και στην παρακολούθηση της επαγγελματικής πορείας, αναζητούμε

θεσμούς ελέγχου ακαδημαϊκής πραγματικότητας. Αυτό όμως δεν είναι δυνατό να γίνει, διότι απλά στις υπόλοιπες χώρες το

ερώτημα αυτό δεν υφίσταται.


Μέσα στο καλοκαίρι (2 Αυγούστου, 2008) με νό-μο του ελληνικού κράτους, τα «κέντρα ελευθέ-

ρων σπουδών» αναγνωρίστηκαν ως ένα είδος μετα-λυκειακής εκπαίδευσης και ονομάστηκαν «κολέγια». Ο Σύλλογος Μεταπτυχιακών Φοιτητών του Τμήμα-τος Πολιτικών Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής Α.Π.Θ., διαφωνεί ριζικά με το σκεπτικό και την πρό-θεση του νόμου και θεωρεί την ψήφισή του ένα πρώ-το, κακοσχεδιασμένο τέχνασμα παράκαμψης του συ-ντάγματος, προκειμένου ιδιωτικοί φορείς να αρχί-σουν να εμπορεύονται ακαδημαϊκούς τίτλους.

Ο Σύλλογος Μεταπτυχιακών Φοιτητών, θεωρεί κά-θε συζήτηση για την παιδεία μέρος της συνολικής συ-ζήτησης για το μοντέλο ανάπτυξης της χώρας, για τη στρατηγική και το νόημα των μεταρρυθμίσεων στο κράτος, στην οικονομία και στην κοινωνία. Μεταρ-ρυθμίσεις ουδέτερες χωρίς πρόσημο δεν υπάρχουν. Αισθανόμαστε και θέλουμε να είμαστε μέρος μίας Ευ-ρώπης, που πυλώνας της ήταν και είναι το δημόσιο, υψηλού επιπέδου πανεπιστήμιο.

Η προσπάθεια εναρμόνισης της λειτουργίας των κολεγίων με το ελληνικό σύνταγμα και το ευρωπαϊκό δίκαιο μέσα από το νόμο ουσιαστικά αντιβαίνει και στα δύο. Στο άρθρο τα κολέγια δεν αναγνωρίζονται ως ισότιμα με τα πανεπιστήμια, ενώ στο άρθρο 0 δίνεται η δυνατότητα σε αυτά να απονέμουν τίτλους σπουδών χωρίς ουσιαστικό κρατικό έλεγχο. Με το ψηφισθέντα νόμο, όταν λέμε «κολέγια», θα εννοούμε ελληνικές ιδι-ωτικές επιχειρήσεις που συνάπτουν «συμπράξεις με εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού με τη νομική μορφή της συμφωνίας πιστοποίησης (validation) ή της συνεργασίας δικαιόχρησης (franchising)» (άρθρο 0, παράγραφος ), ώστε να παρέχουν εκπαιδευτικές υπη-ρεσίες μεταλυκειακού επιπέδου.

Διαφωνούμε ριζικά με την προσέγγιση του θέμα-τος. Θεωρούμε ότι αν ένα πανεπιστήμιο θέλει να δη-μιουργήσει δευτερεύουσα εγκατάσταση σε άλλη χώ-ρα (μέλη της Ε.Ε.), μπορεί να έρθει το ίδιο να προ-

σφέρει εκπαιδευτικές υπηρεσίες στη χώρα. Ακόμη και έτσι όμως, οφείλει η χώρα υποδοχής (εν προκειμένω η Ελλάδα), να επιβάλει τους δικούς της κανόνες και τους δικούς της ελέγχους, κάτι το οποίο δεν συμβαί-νει με τον παρόντα νόμο.

Η εμπορία των τίτλων σπουδώνΟ νόμος επιχειρεί να ρυθμίσει τη λειτουργία των

κολεγίων με αστείες διατάξεις, που περιορίζονται σε επουσιώδη ζητήματα. Καθορίζει τον τρόπο προβο-λής και διαφήμισης των κολεγίων (άρθρο 7), ενώ η επιτροπή ελέγχου που συγκροτείται για την αξιολό-γησή των κολεγίων ορίζεται αόριστα από ανθρώπους με ασαφείς ιδιότητες. Η προχειρότητα με την οποία συντάχθηκε ο νόμος θεωρούμε ότι τον χαρακτηρίζει εξ ολοκλήρου. Ο απώτερος σκοπός του νόμου ουσι-αστικά είναι η δημιουργία αθέμιτου ανταγωνισμού προς τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα από ορισμέ-να εκπαιδευτικά ιδρύματα που συνάπτουν με ευκο-λία συμβάσεις για παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών με διάφορες ιδιωτικές επιχειρήσεις και αναγνωρίζουν τις μονάδες σπουδών που οι επιχειρήσεις αυτές παρέ-χουν. Αρνούμαστε να συμμετέχουμε στο φαινόμενο (κυρίως βρετανικό) πώλησης εκπαιδευτικών υπηρεσι-ών κάτω του «ακαδημαϊκού κόστους», λειτουργώντας ως πανεπιστήμια ευκολίας. Αν στην Αγγλία έχουν αυ-τή την άποψη για την παιδεία, δεν μας αφορά και δεν θα μας επηρεάσει.

Ο δρόμος που ανοίγεται με το συγκεκριμένο νόμο για αναγνώριση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων αυτών των ιδρυμάτων, μέσω των τε-χνικών επιμελητηρίων των χωρών προέλευσης δεν εί-ναι αποδεκτός από το Σύλλογο Μεταπτυχιακών Φοι-τητών. Με τον τρόπο αυτό εξισώνονται διαφορετικές ποιότητες σπουδών και αποδίδονται επαγγελματικά δικαιώματα και ευθύνες, χωρίς να υπάρχει το βασικό επιστημονικό και γνωστικό υπόβαθρο. Η ιδέα του συλ-λόγου για την εκπαίδευση και τα επαγγελματικά δικαι-ώματα δεν συμβαδίζει με μια εξίσωση προς τα κάτω.

Κύρια θέση του συλλόγου είναι ότι η πολιτεία αντί να λύνει προβλήματα του εκπαιδευτικού συστήματος και να ενισχύει το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο, δημιουργεί νέα. Με το νόμο δημιουργείται μια νέα αγορά σε ένα κλάδο που θεωρούμε ότι δεν προσφέ-ρεται για επιχειρηματική δράση και κερδοσκοπία. Η δημόσια δωρεάν παιδεία είναι αδιαπραγμάτευτη αξι-ακή μας αρχή και αναπόσπαστο στοιχείο μιας κοινω-νίας ίσων ευκαιριών.

π

Με το νέο νόμο οι εκπαιδευτικές υπηρεσίες θα διέπονται από τους νόμους της αγοράς

Χρηματιστήριο σπουδών

Ο απώτερος σκοπός του νόμου ουσιαστικά είναι η δημιουργία αθέμιτου ανταγωνισμού προς τα ανώτατα εκπαιδευτικά

ιδρύματα από ορισμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα που συνάπτουν με ευκολία συμβάσεις για παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών με διάφορες ιδιωτικές επιχειρήσεις και αναγνωρίζουν τις μονάδες

σπουδών που οι επιχειρήσεις αυτές παρέχουν.

τωνΧ. Βαΐτση,

Σ. Γερασιμίδη, Κ. Τρευλόπουλου

εκ μέρους του Συλλόγου

Μεταπτυχιακών ΦοιτητώνΤμήματος Πολιτικών



πρόσωπα

Συνηθίζουμε να λέμε «ουδείς αναντικατάστατος». Υπάρχουν όμως ορισμένοι άνθρωποι που η λαμπρότητα της προσωπικότητά τους αναιρεί τον κανόνα. Τέτοια περίπτωση ήταν

ο Παναγής Παναγιωτόπουλος που η Πολυτεχνική Σχολή του Α.Π.Θ. ευτύχησε να τον έχει στις τάξεις της ως καθηγητή για δύο δεκαετίες, από την ηλικία των 28 του ετών. Έφυγε ξαφνικά από τη ζωή πριν από δέκα χρόνια, τον Δεκαπενταύγουστο του ΄98, σε ηλικία μόλις 8 ετών αφήνοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό τόσο στη φυσική και στην ακαδημαϊκή οικογένειά του, όσο και στην επιστήμη.

Ο καθηγητής Παναγιωτόπουλος κυριολεκτικά αφιέρωσε τη ζωή του στην προαγωγή της επιστήμης του μηχανικού. Η προσφορά του ήταν σημαντικότατη τόσο στη μηχανική, όσο και σε συναφείς χώρους όπως στα εφαρμοσμένα μαθηματικά, στην εφαρμοσμένη στατική, στη δυναμική των κατασκευών, στη θεωρία ελέγχου, στη ρομποτική και στις μεταλλικές κατα-σκευές.

Μια λαμπρή πορείαΗ διεθνής ακαδημαϊκή πορεία του υπήρξε εντυπωσιακή: διδάκτορας της Πολυτεχνικής

Σχολής Α.Π.Θ. το 97 μόλις 2 χρόνια μετά το δίπλωμα πολιτικού μηχανικού Α.Π.Θ., 3 χρόνια αργότερα υφηγητής μηχανικής στο Πολυτεχνείο του Άαχεν, ένα χρόνο μετά, το 978, τακτι-κός καθηγητής στην τότε Έδρα Σιδηρών Κατασκευών του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ., το 98 επίτιμος καθηγητής μηχανικής στο Πολυτεχνείο του Άαχεν, λίγο αργότερα τακτικός καθηγητής της μηχανικής στο ίδιο Πολυτεχνείο, ενώ το 988 εκλέγεται ως το νεότε-ρο αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 989 μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημί-ας (Academia Europaea) με έδρα το Λονδίνο. Παράλληλα, εκτός του Α.Π.Θ. και του Πολυτε-χνείου του Άαχεν, δίδαξε σε πλήθος άλλων ξένων πανεπιστημίων ως επισκέπτης καθηγητής, όπως στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, στο ΜΙΤ, στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Ρίο, στο Πανεπιστήμιο της Ναμούρ και αλλού.

Η συνεισφορά του στην επιστήμηΗ ερευνητική του δραστηριότητα ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του ’70 σε θέματα ανι-

σοτικής μηχανικής. Το 982 εισήγαγε πρώτος μια νέα μορφή ανισοτήτων μεταβολών, τις οποί-ες ονόμασε ανισότητες ημιμεταβολών (hemivariational inequalities) οι οποίες αποτελούν γενί-κευση της αρχής των δυνατών έργων για την περίπτωση μη κυρτών μη διαφορίσιμων ενεργει-ακών δυναμικών. Στο πλαίσιο αυτό ο καθηγητής Παναγιωτόπουλος εισήγαγε πρώτος τον όρο και θεμελιωδώς συνεισέφερε στην ανάπτυξη ενός καινούργιου τομέα της μηχανικής, αυτού της μη λείας μηχανικής (Nonsmooth Mechanics). Αυτό το τεράστιο και εξαιρετικά πρωτότυπο επιστημονικό του έργο περιλαμβάνεται σε 20 επιστημονικές εργασίες σε έγκριτα διεθνή πε-ριοδικά και πρακτικά συνεδρίων, σε 9 επιστημονικά βιβλία σε γνωστούς διεθνείς εκδοτικούς οίκους και σε πλήθος τεχνικών εκθέσεων ερευνητικών έργων και μελετών. Για τούτη την τόσο σημαντική συνεισφορά του στη μηχανική, το 99 του απενεμήθη από τον πρόεδρο της Δη-μοκρατίας της Ιταλίας το βραβείο Agostinelli της Ακαδημίας της Ρώμης (Academia Nazionale dei Lincei), που απονέμεται κάθε πέντε χρόνια σε εξαιρετικά σημαντικούς επιστήμονες.

Εξαίρετος άνθρωποςΗ λαμπρή αυτή επιστημονική δράση του καθηγητή Παναγιωτόπουλου συνδυαζόταν τόσο

με υψηλό ήθος, όσο και με έναν εξαιρετικά ευγενικό, ευπροσήγορο και κοινωνικό χαρακτήρα. Ο Παναγής ήταν πάντοτε αρωγός στις ανησυχίες και στα προβλήματα των φοιτητών και των συναδέλφων του, κάνοντας δικά του τα προβλήματά τους και προσπαθώντας όσο του ήταν δυνατόν, να βοηθήσει στη λύση τους.

Η Πολυτεχνική Σχολή, με την αδόκητη απώλεια του Παναγή Δ. Παναγιωτόπουλου το 998, έγινε ακαδημαϊκά φτωχότερη, καθώς χάθηκε ο λαμπρός επιστήμονας με την τεράστια διεθνή δράση και αναγνώριση, αλλά και ο δάσκαλος –με την ουσιαστική σημασία της λέξης. Το τε-ράστιο όμως έργο του μένει ζωντανό, διαφυλάσσεται από τους μαθητές του, καρποφορεί. Το ίδιο και εκείνη η όμορφη, θερμή, φιλική, ανθρώπινη, συναδελφική ατμόσφαιρα και παράδο-ση που αυτός δημιούργησε.

Αιωνία σου η μνήμη, δάσκαλε!Λάμπης Μπανιωτόπουλος, καθηγητής Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ.

Δέκα χρόνια συμπληρώθηκαν από τον αδόκητο θάνατο του Παναγή Παναγιωτόπουλου

Έμεινε το έργο του

και η ανθρωπιά του

Η Πολυτεχνική Σχολή αλλά και η επιστήμη της μηχανικής

στερήθηκε έναν λαμπρό επιστήμονα με διεθνή φήμη.

Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος άφησε όμως πίσω ένα

τεράστιο επιστημονικό έργο που παραμένει ζωντανό και

καρποφορεί.


ερευνητικά θέματα

Στις 0 Σεπτεμβρίου 2008, έγινε η πανηγυρική έναρξη λειτουργίας του νέου μεγάλου συγκρουστή αδρονίων (LHC) στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN) που

εδρεύει στην Γενεύη της Ελβετίας. Ο νέος αυτός επιταχυντής σωματιδίων είναι ο μεγαλύτερος του κόσμου και αποτελεί

αναμφισβήτητα ένα από τα μεγαλύτερα τεχνολογικά επιτεύγματα όλων των εποχών. Είναι εγκατεστημένος σε μία υπόγεια σήραγγα μήκους περίπου 27 χιλιομέτρων, η οποία βρίσκε-ται σε μέσο βάθος 00 περίπου μέτρων κάτω από την επιφάνεια του εδάφους στα γαλ-λοελβετικά σύνορα. Μπορεί να επιταχύνει δύο δέσμες πρωτονίων που κινούνται μέσα σε διαφορετικούς σωλήνες υπερυψηλού κενού κατά αντίθετη φορά, ώστε το κάθε πρωτόνιο να αποκτήσει ενέργεια 7.000 GeV, δηλαδή περί τις 7.000 φορές μεγαλύτερη από την μάζα ηρεμίας του. Αυτό, σύμφωνα με την ειδική θεωρία της σχετικότητας, σημαίνει ότι η ταχύ-τητα του πρωτονίου φθάνει το 0,99999999 της ταχύτητας του φωτός.

Τα πρωτόνια εστιάζονται και εκτρέπονται από την ευθύγραμμη τροχιά τους, ώστε να ακολουθούν τους σωλήνες του LHC από ισχυρότατο μαγνητικό πεδίο που παράγεται από περισσότερους από .600 υπεραγώγιμους ηλεκτρομαγνήτες, τοποθετημένους καθ’ όλο το μήκος των 27 χιλιομέτρων του επιταχυντή. Οι μαγνήτες αυτοί πρέπει να βρίσκονται συνεχώς σε θερμοκρασία -27 βαθμών Κελσίου, δηλαδή πολύ κοντά στο απόλυτο μηδέν (-273 βαθμοί Κελσίου), ώστε τα ηλεκτρικά τους καλώδια να παρουσιάζουν υπεραγωγιμό-τητα και να ρέει σ’ αυτά το ηλεκτρικό ρεύμα χωρίς αντίσταση και, κατά συνέπεια, να πα-ράγεται το απαραίτητο πολύ υψηλό μαγνητικό πεδίο. Η ψύξη των μαγνητών επιτυγχάνε-ται με ένα σύστημα διανομής υγρού ηλίου.

Επιδιώκοντας τη σύγκρουση των πρωτονίων

Οι δέσμες πρωτονίων καθοδηγούνται σε κάποια συγκεκριμένα σημεία όπου συ-γκρούονται. Η τεράστια κινητική ενέργεια των συγκρουόμενων πρωτονίων (7.000 GeV + 7.000 GeV = .000 GeV στο κέντρο μάζας δύο πρωτονίων) μετατρέπεται εν μέ-ρει σε μάζα, σύμφωνα με την γνωστή από την θεωρία της σχετικότητας ισοδυναμία

τουΓιώργου Λαζαρίδη,

καθηγητή του Γενικού Τμήματος

της Πολυτεχνικής Σχολής Α.Π.Θ.

Το μεγάλο πείραμα με τον επιταχυντή σωματιδίων που διεξάγεται στην Ευρώπη

Αναζητώντας την πηγή της μάζας

Το πείραμα θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πώς δημιουργήθηκε η περίσσεια ύλης έναντι της αντιύλης στο σύμπαν, τι μορφή

είχε η ύλη το πρώτο δευτερόλεπτο μετά την μεγάλη έκρηξη που δημιούργησε το σύμπαν και ίσως μπορέσει να ελέγξει και κάποιες

πιο εξωτικές θεωρητικές προτάσεις, όπως η άποψη ότι ο χώρος μας έχει περισσότερες από τρεις διαστάσεις.



μάζας και ενέργειας, και έτσι παράγεται ένας μεγάλος αριθμός σωματιδίων διαφόρων τύπων, των οποίων οι τροχιές εντοπίζονται, ταυτοποιούνται και αναλύονται από σύστημα ειδικών ανιχνευτών σωματιδίων.

Υπάρχουν δύο μεγάλες πειραματικές διατάξεις στο LHC, το ATLAS και το CMS, όπου γίνε-ται η σύγκρουση των πρωτονίων και η ανίχνευση των μυριάδων παραγομένων σωματιδίων. Επίσης υπάρχουν και δύο πειράματα μεσαίου μεγέθους, το ALICE και το LHCb, καθώς και δυο μικρότερα πειράματα, το TOTEM και το LHCf.

Τεράστιος όγκος δεδομένωνΤο LHC θα παράγει petabytes ( εκατομμύρια gigabytes) δεδομένων ετησίως, τα οποία

θα πρέπει να αποθηκευτούν και να αναλυθούν καταλλήλως, ώστε να βγουν τα επιδιωκόμε-να φυσικά συμπεράσματα. Αυτό αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τις παρούσες υπολογιστικές δυνατότητες και είναι αδύνατο να γίνει με μόνη την υπολογιστική ισχύ του CERN, αν και είναι εξαιρετικά μεγάλη. Έτσι, χρειάστηκε να επινοηθεί ένα καινούργιο σύστημα για τη διαχείριση αποθήκευσης δεδομένων και κατανομής της εκτέλεσης των απαραίτητων υπολογισμών σε έναν μεγάλο αριθμό υπολογιστών ανά τον κόσμο, αξιοποιώντας ανά πάσα στιγμή την διαθέ-σιμη υπολογιστική ισχύ, όπου και αν βρίσκεται.

Η νέα αυτή υποδομή πού ονομάζεται GRID είναι η δεύτερη μεγάλη συνεισφορά του CERN στην πληροφορική μετά το γνωστό σε όλους μας WEB που επίσης επινοήθηκε από το CERN.

Ο στόχος του πειράματοςΑς έρθουμε τώρα στην καινούργια φυσική που περιμένουμε να μάθουμε από το LHC. Ένα

από τα σπουδαιότερα πράγματα που ελπίζουμε να εντοπίσουμε είναι το σωματίδιο Higgs, το οποίο αποτελεί κβαντική διέγερση του πεδίου Higgs. Το πεδίο αυτό (και το αντίστοιχο σωμα-τίδιο) είναι κεντρικό συστατικό της θεωρίας Glashow-Weinberg-Salam, η οποία ενοποιεί τις ασθενείς πυρηνικές δυνάμεις με τις γνωστές σε όλους μας ηλεκτρομαγνητικές και είναι το μόνο στοιχείο της θεωρίας αυτής που δεν έχει ακόμη ελεγχθεί πειραματικά.

Το πεδίο Higgs παίρνει μια σταθερή μη μηδενική τιμή σε όλο το χώρο, διότι, όπως προ-κύπτει από την δυναμική του, η κατάσταση αυτή είναι ενεργειακά προτιμότερη από την κα-τάσταση μηδενικής τιμής του. Τα διάφορα σωματίδια, αλληλεπιδρώντας με το υπόβαθρο αυτό, αποκτούν τη μάζα τους. Ειδικότερα, οι φορείς των ασθενών αλληλεπιδράσεων W+, W- και Z0 αποκτούν την μάζα τους κατ’ αυτόν τον τρόπο και έτσι οι ασθενείς δυ-νάμεις γίνονται μικροσκοπικής (πυρηνικής) εμβέλειας σε αντίθεση με τις ηλεκτρομα-γνητικές που παραμένουν άπειρης εμβέλει-ας, διότι ο φορέας τους που είναι το φωτό-νιο παραμένει χωρίς μάζα. Επίσης και όλα

Ένα από τα σπουδαιότερα πράγματα που ελπίζουμε να εντοπίσουμε είναι το σωματίδιο Higgs, το οποίο αποτελεί κβαντική

διέγερση του πεδίου Higgs που είναι η πηγή της μάζας, είναι δηλαδή αυτό που δίνει τη μάζα σε όλα τα σωματίδια (κουάρκς και

λεπτόνια) που αποτελούν την ύλη.

»


τα άλλα σωματίδια (κουάρκς και λεπτόνια) από τα οποία αποτελείται η ύλη λαμβάνουν τη μάζα τους από το πεδίο Higgs.

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι το πεδίο Higgs είναι η πηγή της μάζας και άρα καταλαβαίνουμε πόσο σημαντική για την κατανόηση του κόσμου μας θα είναι η ανακάλυψη του σωματιδί-ου Higgs που είναι το κβάντο του.

Σε αναζήτηση της σκοτεινής ύληςΜία άλλη σπουδαία ιδιότητα που προσδοκούμε να ανακαλυφθεί στο LHC είναι η υπερ-

συμμετρία. Σύμφωνα με αυτήν, για κάθε ένα από τα γνωστά σωματίδια θα πρέπει να υπάρχει ένα καινούργιο σωματίδιο, που ονομάζεται υπερσυμμετρικός του σύντροφος, με τις ίδιες κατά τα άλλα ιδιότητες με αυτό εκτός από την μάζα του που αναμένεται να είναι κατά πολύ μεγαλύτερη και από το ότι είναι μποζόνιο (δηλαδή έχει ακέραιο σπίν) αν το αρ-χικό σωματίδιο είναι φερμιόνιο (δηλαδή έχει ημιακέραιο σπίν) ή φερμιόνιο αν το αρχικό σωματίδιο είναι μποζόνιο.

Ο διπλασιασμός αυτός των σωματιδίων γίνεται δεκτός από την θεωρία για δύο κυρί-ως λόγους. Πρώτον, βοηθάει πολύ στο να θέσουμε υπό μερικό έλεγχο τις απειρίες που εμφανίζο-

νται στην σχετικιστική κβαντική θεωρία πεδίου, η οποία είναι η βασική θεωρία για τον υπολογισμό των διαφόρων σωματιδιακών φαινομένων, λόγω της απαλοιφής τους με-ταξύ μποζονίων και φερμιονίων.

Δεύτερον, υποβοηθάει την ενοποίηση των ισχυρών, ασθενών και ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων σε πολύ υψηλές ενέργειες. Ελπίζουμε, λοιπόν, το LHC να καταφέρει να εντοπίσει κάποιους από τους υπερσυμμε-

τρικούς συντρόφους γνωστών σωματιδίων και έτσι να αποδείξει πειραματικά τη θεωρη-τική υπόθεση της υπερσυμμετρίας. Αυτό θα ήταν εξαιρετικά σημαντικό και για έναν επι-πρόσθετο λόγο. Από ό,τι ξέρουμε σήμερα, η ορατή ύλη (άστρα, γαλαξίες, κ.τ.λ.) αποτελεί μόνο το % περίπου του σύμπαντος. Το 73% αποτελείται από σκοτεινή ενέργεια ενώ το υπόλοιπο 23% από σκοτεινή ύλη. Η επικρατούσα θεωρητική άποψη για την άγνωστη μέ-χρι στιγμής σύσταση της σκοτεινής ύλης είναι ότι αποτελείται από το ελαφρότερο υπερ-συμμετρικό σωματίδιο. Οπότε η πειραματική ανακάλυψη της υπερσυμμετρίας θα μας δώ-σει την δυνατότητα να προσεγγίσουμε και τη δομή της σκοτεινής ύλης του σύμπαντος.

Τέλος, το LHC, μεταξύ πολλών άλλων, θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πώς ημιουρ-γήθηκε η περίσσεια ύλης έναντι της αντιύλης στο σύμπαν, τι μορφή είχε η ύλη το πρώτο δευτερόλεπτο μετά την μεγάλη έκρηξη που δημιούργησε το σύμπαν και ίσως μπορέσει να ελέγξει και κάποιες πιο εξωτικές θεωρητικές προτάσεις, όπως η άποψη ότι ο χώρος μας έχει περισσότερες από τρεις διαστάσεις οι οποίες μπορεί να γίνουν ανιχνεύσιμες με τις υψηλές ενέργειες του LHC.

π


»


Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας ιδρύθηκε πρόσφα-τα από την Ευρωπαϊκή Ένωση για να στηρίξει έρευνα

αιχμής σε όλους τους τομείς, παρέχοντας χρηματοδότη-ση σε επιστήμονες και μηχανικούς με ερευνητικές προτά-σεις που κρίνονται βάσει της ποιότητας και της αριστείας. Απώτερος στόχος είναι η ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα πρωτοποριακής επιστημονι-κής έρευνας στην Ευρώπη. Οι δράσεις του Συμβουλίου καθορίζονται από μία ομάδα 22 διακεκριμένων επιστημόνων με πρόεδρο τον καθηγητή του Imperial College London, Φώ-τη Καφάτο. Η χρηματοδότηση προέρχεται από το 7ο κοινοτικό πρόγραμμα, και είναι του ύψους των 7, δισεκατομμυρίων ευρώ μέχρι το 203.

Ως πρώτη δράση του Συμβουλίου Έρευνας ήταν το πρόγραμμα «Ιδέες», το οποίο χρη-ματοδοτούσε μεμονωμένους νέους ερευνητές με 200 έως και 00 χιλιάδες ευρώ το χρόνο για - χρόνια, για την ανάπτυξη ανεξάρτητης ερευνητικής ομάδας. Για το εν λόγω πρό-γραμμα το 2007 υποβλήθηκαν 9.67 ερευνητικές προτάσεις και από αυτές οι 339 ήταν ελ-ληνικές, εκ των οποίων εγκριθήκαν .

Ανάμεσα στις προτάσεις που εγκρίθηκαν βρίσκεται η πρόταση της δρ. Κατερίνας Αϋ-φαντή, η οποία επέλεξε το Α.Π.Θ. για να διενεργήσει την έρευνα της. Η Δρ. Κατερίνα Αϋ-φαντή ειδικεύεται στη μηχανική των υλικών και κέρδισε την εμπιστοσύνη του Ευρωπαϊ-κού Συμβουλίου Έρευνας, προτείνοντας τη μελέτη της μετάβασης από τη μικροκλίμακα στη νανοκλίμακα. Ειδικότερα πρότεινε να μελετηθεί ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζουν οι διεπιφάνειες των υλικών της ηλεκτρικές και μη-χανικές τους ιδιότητες. Επέλεξε το Α.Π.Θ. επει-δή θεωρεί σημαντική την ελευθερία που μπορεί να της προσδώσει το ακαδημαϊκό περιβάλλον και επειδή το Εργαστήριο Μηχανικής της Πολυ-τεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. διαθέτει τον κατάλ-ληλο εξοπλισμό για την διεκπεραίωση των απαι-τούμενων πειραμάτων.

Ρεπορτάζ:Αποστόλης Χριστοφής,

φοιτητής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και

Μηχανικών Υπολογιστών Α.Π.Θ.

Tο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας

στηρίζει τους νέους ερευνητές

Η πρόταση που υπέβαλε η νεαρή ερευνήτρια Κατερίνα Αϋφαντή είναι μία από τις 9.167 που υποβλήθηκαν

στο Συμβούλιο και μία από τις 4 μεταξύ των 339 ελληνικών που έγιναν δεκτές.

Από το Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών

Τιμητική εκδήλωση για τον καθηγητή Γ. Αστεριάδη

ειδήσεις

Η δρ. Κατερίνα Αϋφαντή

Εκδήλωση προς τιμή του αποχωρήσαντα καθηγητή του Γεωργίου Αστεριάδη πραγματοποίησε το Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογρά-

φων Μηχανικών στα τέλη του περασμένου Σεπτέμβρη.Στον τιμώμενο που συμπλήρωσε με την αποχώρησή του 39-ετή εκ-

παιδευτική και ερευνητική προσφορά του στο τμήμα επέδωσε τιμητι-κή πλακέτα ο πρόεδρος του Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών καθηγητής Η. Τζιαβός.

Ιδιαίτερη μνεία έγινε από τους καθηγητές Δ. Αραμπέλο, Μ. Κοντα-δάκη, Χρ. Καλτσίκη και Ε. Λιβιεράτο για την ερευνητική του δραστη-ριότητα καθώς και για την ανάδειξη της σύγχρονης φυσιογνωμίας του Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών.


Με μια σειρά εκδηλώσεων έγινε μια προσπάθεια ανοίγματος της

αρχιτεκτονικής προς το ευρύ κοινό με σκοπό να παιδευτούν οι πολίτες με σωστά αρχιτεκτονικά

παραδείγματα.

«Η αρχιτεκτονική είναι ενδεικτική της παιδείας και της αισθητικής που την παράγει»

Εβδομάδα Αρχιτεκτονικής 2008

Η έκθεση με τίτλο «Revolution I love you» πραγματοποιήθηκε από τις Μαΐου έως τις Ιουνίου στην Αποθήκη Γ’ του Λιμανιού Θεσσαλονίκης από το Κέντρο Σύγχρονης Τέ-

χνης Θεσσαλονίκης με αφορμή τη συμπλήρωση 0 χρόνων από το Μάη του ’68. Στην έκθεση, η οποία ήταν ενταγμένη στο αφιέρωμα με τίτλο «Μέρες του ‘68» που

συνδιοργάνωσαν από κοινού το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και το περιοδικό «Historein», περιλήφθηκαν έργα 2 σύγ-χρονων καλλιτεχνών από διάφορες χώρες, τα οποία είτε δημιουργήθηκαν μέσα στο επα-ναστατικό κλίμα του Μάη του ’68 είτε αποτελούν τρέχουσες προσεγγίσεις σε ζητήματα πολιτικής και κοινωνικής πάλης.

Στόχος της έκθεσης ήταν να ανιχνεύσει τους τρόπους με τους οποίους η επιθυμία της κοινωνικής αλλαγής ως πραγμάτωσης του ονείρου της απελευθέρωσης σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο αποτυπώνονται στα έργα καλλιτεχνών προερχόμενων από διαφορε-τικά γεωγραφικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα.

Στο πλαίσιο της έκθεσης διοργανώθηκε στις Ιουνίου και ημερίδα που στόχο είχε να αναδείξει τον αντίκτυπο εκείνων των ημερών στην κουλτούρα, την ιδεολογία, τα κοινωνι-κά κινήματα και την τέχνη.

υποκειμενικό στοιχείο του «ωραίου», το οποίο αναζητείται κυρίως στην τέχνη. Επο-μένως, δεν υπάρχει μονοσήμαντη επίλυση ενός «αρχιτεκτονικού θέματος» αλλά μια ατέρμονη αναζήτηση του «ιδανικού», που δεν πρόκειται ποτέ να είναι απόλυτα αρε-στό σε όλους.

Υπογραμμίστηκε ακόμη η κοινωνική ευ-θύνη του αρχιτέκτονα απέναντι στους συ-μπολίτες του, ο οποίος, είτε σε επίπεδο μονάδας (κτίριο) είτε σε επίπεδο συνόλου (αστική γειτονιά, πόλη), έχει την υποχρέω-ση να σχεδιάζει με βάση τον άνθρωπό και το κοινωνικό σύνολο, ώστε να δημιουργεί κτίρια και πόλεις βιώσιμες και φιλικές προς τους χρήστες. Όπως άλλωστε αναφέρθη-κε, μια κακή θεατρική παράσταση, ένα κα-κό εστιατόριο, ένα κακό έργο τέχνης μπο-ρεί κανείς απλά να το αποφύγει, ένα κακό όμως αστικό περιβάλλον πρέπει να το υπο-μένει καθημερινά.

Σειρά εκθέσεων και εκδηλώσεων με τίτ-λο «Εβδομάδα Αρχιτεκτονικής 2008»

πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη από τις 28 Σεπτεμβρίου έως τις Οκτωβρίου 2008, με αφορμή την Πα-γκόσμια Ημέρα Αρχιτεκτονικής στην η Οκτωβρίου. Υπό τον τίτλο «Εβδομάδα Αρ-χιτεκτονικής» η πρωτοβουλία αυτή φιλοδο-ξεί να γίνει ετήσιος θεσμός αρχής γενομέ-νης από εφέτος.

Με τις εκδηλώσεις αυτές, που δι-οργάνωσε το διαδικτυακό περιοδικό GreekArchitects.gr σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ., έγινε μια προσπάθεια ανοίγματος της αρχιτεκτονι-κής προς το ευρύ κοινό με σκοπό να παι-δευτούν οι πολίτες με σωστά αρχιτεκτονι-κά παραδείγματα.

«Η αρχιτεκτονική είναι ενδεικτική της παιδείας και της αισθητικής που την παρά-γει». Αυτό ήταν το κεντρικό μήνυμα των εκδηλώσεων μέσα από τις οποίες τονίστη-κε ότι η έλλειψη κατάλληλης παίδευσης και αισθητικής μόρφωσης των πολιτών πρέπει να αντιμετωπισθεί δημιουργώντας τις προ-ϋποθέσεις ώστε να αποκτηθούν τα κατάλ-ληλα ερεθίσματα σε όλα τα επίπεδα.

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων αναδεί-χθηκε η αέναη κίνηση της αρχιτεκτονικής στα όρια μεταξύ επιστήμης και τέχνης. Όπως τονίστηκε, η αρχιτεκτονική δεν μπο-ρεί να καθορισθεί ως επιστήμη με την κλα-σική έννοια του όρου, διότι εμπεριέχει το

Ο Μάης του ’68 στη τέχνη του σήμερα

Η επιθυμία για κοινωνική

αλλαγή εκφρασμένη μέσα από τα

έργα σύγχρονων καλλιτεχνών.

αρχιτεκτονική


αρχιτεκτονική

Ο ρωσικός αρχιτεκτονικός κονστρουκτιβισμός στη Θεσσαλονίκη

Η έκθεση με τίτλο «Lost Vanguard Found: σύνθεση αρχιτεκτονικής και τέχνης στη Ρωσία (1915-1935)» φιλοξενήθηκε από τις 9 Μαΐου

έως τις 28 Σεπτεμβρίου στον εκθεσιακό χώρο του Κρατικού Μουσεί-ου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης στη Μονή Λαζαριστών. Η έκθε-ση ήταν μια παραγωγή του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης - Συλλογή Κωστάκη σε συνεργασία με το Κρατικό Μουσείο Αρχιτεκτο-νικής της Μόσχας και το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.

Μέσα από την έκθεση αυτή παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα η ιστορία και πρόσληψη του ρωσικού αρχιτεκτονικού κον-

στρουκτιβισμού, αλλά και η σχέση ζωγραφικής - αρχιτεκτονικής μέσα από μια νέα εικαστι-κή αισθητική που στόχο έχει την εφαρμογή της στην αρχιτεκτονική. Έτσι, τα σχέδια των καλλιτεχνών της ρωσικής πρωτοπορίας εντάσσονται οργανικά στο φυσικό αστικό τοπίο.

Το πρώτο μέρος της έκθεσης (LOST) περιλάμβανε φωτογραφικό υλικό με ρωσικά κτί-ρια κονστρουκτιβιστικής αρχιτεκτονικής των σημαντικότερων Ρώσων και Σοβιετικών αρ-χιτεκτόνων των δεκαετιών 920 - 930.

Στο δεύτερο μέρος της έκθεσης (VANGUARD) παρουσιάστηκαν σχέδια, πίνακες και μακέτες από τη συλλογή Κωστάκη του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης που καλύ-πτουν την περίοδο από το 9 έως το 932 με ιδιαίτερη έμφαση στη δεκαετία του 920. Πρόκειται για έργα που άλλοτε είναι αμιγώς αρχιτεκτονικά, και άλλοτε μελετούν τα όρια μεταξύ ζωγραφικής και αρχιτεκτονικής.

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος παρουσιάστηκαν φωτογραφίες του φωτογράφου Richard Pare από τη σειρά του με τίτλο «Lost Vanguard», στην οποία αποδίδεται μέσα από το φωτογραφικό φακό η σημερινή κατάσταση των κτιρίων που οι δημιουργοί τους είχαν σχεδιάσει εμπνευσμένοι από την ιδεολογία και την αισθητική των πρώτων χρόνων της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Το μεγάλο κίνημα της Ρωσικής Πρωτοπορίας μέσα από τους πειραματισμούς αρχιτεκτόνων και μηχανικών της δεκαετίας του 1920.

«Nο borders, just NORTH.EAST.WEST.SOUTH.

Είκοσι δύο σχολές καλών τεχνών σε 22 ευρωπαϊκές χώρες συναντήθηκαν μέσα από τα έργα 29 αποφοίτων τους στο πλαίσιο της έκθεσης «NO BORDERS (Just N.E.W.S.)»

από τις 9 Ιουνίου έως τις 28 Σεπτεμβρίου 2008 στο Κτίριο Παλαιών Ψυγείων στο Λιμάνι Θεσσαλονίκης.

Την έκθεση «NO BORDERS (Just N.E.W.S.)» (σε ελεύθερη απόδοση «Όχι σύνορα, (μόνο ειδήσεις)», ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για τα αρχικά των λέξεων βορράς, ανατο-λή, δύση, νότος στα αγγλικά (North, East, West, South) διοργάνωσαν το Κέντρο Σύγχρο-νης Τέχνης Θεσσαλονίκης, η Διεθνής Ένωση Κριτι-κών Τέχνης (AICA) και το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης της πόλης των Βρυξελλών «La Centrale Électrique».

Σκοπός της έκθεσης ήταν η ανάδειξη της καλλιτε-χνικής φυσιογνωμίας νέων καλλιτεχνών από ολόκλη-ρη την Ευρώπη, δίνοντάς τους την ευκαιρία να εκθέ-σουν το έργο τους σε διαφορετικό περιβάλλον και να έρθουν σε επαφή με νέο κοινό, ξεπερνώντας τους πε-ριορισμούς που επιβάλλει η γεωπολιτική.

Έτσι, με την έκθεση αυτή επιχειρήθηκε υπό μια έν-νοια να θιγούν προβλήματα που σχετίζονται με την καλλιτεχνική δημιουργία, τη δημόσια προβολή και τους παράγοντες που καθορίζουν την καλλιτεχνική αναγνώριση.

29 νέοι καλλιτέχνες καταργούν τα σύνορα και επιβεβαιώνουν την κοινή –αν και με πολλά διαφορετικά «ιδιώματα»– γλώσσα της τέχνης.


Οι νέες τεχνολογίες στη διαχείριση απορριμμάτων

Η μεταφορά εμπειρίας από τη Γερμανία ανοίγει το δρόμο για μια αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του προβλήματος.

Διεθνές συμπόσιο με θέμα «Διαχείριση αστι-κών απορριμμάτων - καύση απορριμμάτων -

παραγωγή ενέργειας» πραγματοποιήθηκε στις 3 Οκτωβρίου και τη Νοεμβρίου στη Θεσσαλονίκη στο ξενοδοχείο «Μακεδονία Παλάς». Το συμπό-σιο διοργάνωσε το Ελληνογερμανικό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ανάπτυξης.

Οι εργασίες του συμποσίου ξεκίνησαν με την παρουσίαση του πολιτικού πλαισίου για τη δια-χείριση των αστικών απορριμμάτων στην Ελλά-δα από τον υφυπουργό ανάπτυξης Σ. Καλαφά-τη και του αντίστοιχου στη Γερμανία από τον Dr. Claus - Gerhard Bergs, εκπρόσωπο του γερμανι-κού Υπουργείου Περιβάλλοντος.

Στη συνέχεια, αναλύθηκαν οι στρατηγικές και οι προοπτικές στον τομέα της διαχείρισης απορ-ριμμάτων με βάση επίκαιρα δεδομένα και εκτέ-θηκε το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο, με ιδιαίτε-ρη αναφορά στο σύστημα συλλογικής εναλλακτι-κής διαχείρισης συσκευασιών όπως προβλέπει ο νόμος 2939/0. Τονίστηκε, ακόμη, η σημασία των πρωτοβουλιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επίτευξη των κοινών ευρωπαϊκών στόχων στον τομέα της διαχείρισης των απορριμμάτων.

Το συμπόσιο ολοκληρώθηκε με την παρουσία-ση των νέων τάσεων στη διαχείριση των απορριμ-μάτων και ειδικότερα των νέων τεχνολογιών στον τομέα της καύσης τους και της παραγωγής ενέρ-γειας. Σημαντική ήταν η μεταφορά εμπειρίας από το σύστημα διαχείρισης και αξιοποίησης απορριμ-μάτων της πόλης της Κολωνίας, αλλά και από τη μηχανική - βιολογική μέθοδο επεξεργασίας απορ-ριμμάτων στην περιοχή του Osnabrück. Το συμπό-σιο έκλεισε με την παρουσίαση των δυνατοτήτων ενεργειακής αξιοποίησης των απορριμμάτων.

Συνέδριο με θέμα «Ποιότητα στις σπουδές του μηχανικού και αλληλεπί-δραση με την έρευνα» διοργανώθηκε στην Πολυτεχνική Σχολή στα τέλη

του περασμένου Αυγούστου. Στο συνέδριο παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα των εργασιών που

πραγματοποίησαν από το 200 ως το 2007 οι ομάδες εργασίας του θεματι-κού δικτύου «Teaching and Research in Engineering in Europe-TREE». Στο δίκτυο συμμετέχουν πολλά ευρωπαϊκά πανεπιστήμια και μελετούν ποικιλία θεμάτων που απασχολούν την εκπαίδευση των μηχανικών, όπως τη δια-σφάλιση ποιότητας, τη σχέση εκπαίδευσης-έρευνας στην εκπαίδευση των μηχανικών, την εισαγωγή καινοτόμων εκπαιδευτικών μεθόδων, την προ-σέλκυση των καλύτερων φοιτητών και την συνεχόμενη εκπαίδευση.

Τοπικός διοργανωτής του συνεδρίου ήταν ο καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Άρης Αβδελάς, που ήταν και ο συντονιστής των ομά-δων εργασίας TREE που επικεντρώθηκαν στη σχέση μεταξύ εκπαίδευσης και έρευνας. Το υψηλού επιπέδου πρόγραμμα κάλυψε πολλές από τις δρά-σεις του TREE αλλά και του EUR-ACE, ενός προγράμματος με αντικείμε-νο τη διασφάλιση ποιότητας στα προγράμματα εκπαίδευσης των μηχανι-κών το οποίο υποστηρίζεται από την Fédération Européenne d’Associations Nationales d’Ingénieurs - FEANI (http://www.feani.org/).

ΠΗΓΗ

: www

.uni

fi.it/

tree/

συνέδρια - εκδηλώσεις

Η ποιότητα σπουδών του μηχανικού στο πανευρωπαϊκό ... μικροσκόπιοΤο δίκτυο TREE παρουσίασε τα αποτελέσματα των εργασιών του σχετικά με την αλληλεπίδραση εκπαίδευσης και έρευνας.



Διεθνές συμπόσιο πραγματοποιήθηκε στην Πολυτεχνική Σχολή

To ηλεκτρικό δίκτυο στην υπηρεσία της επικοινωνίας

To διάστημα 2 με 3 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε στην στην αίθουσα «Αλ. Τσιούμης» της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. το διεθνές συμπόσιο με θέμα εφαρμογές στην τε-

χνολογία Power Line Communication (PLC). Με τον όρο τεχνολογία PLC εννοούμε το σύ-στημα, με το οποίο γίνεται εκμετάλλευση των γραμμών του ηλεκτρικού ρεύματος για τη μεταφορά σημάτων με σκοπό την επικοινωνία.

Στο συμπόσιο έλαβαν μέρος Έλληνες αλλά και ξένοι ερευνητές, οι οποίοι παρουσίασαν διάφορες μετρήσεις λειτουργίας σχετικά με τα δίκτυα PLC, διάφορες υπηρεσίες, δραστη-ριότητες τυποποίησης, αυτοκινούμενες εφαρμογές κι εφαρμογές υβριδικών δικτύων (π.χ. PLC + δορυφορικά ή PLC + ασύρματα).

Το συμπόσιο πραγματοποιήθηκε υπό την ευθύνη της καθηγήτριας του Τμήματος Ηλε-κτρολόγων Μηχανικών, Νιόβης Παυλίδου και υπό την αιγίδα του Α.Π.Θ.

Με έμφαση στα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματαΔιάλεξη του διακεκριμένου

Ελληνοαμερικανού ακαδημαϊκού Evan Vlachos στο Τμήμα Πολιτικών

Μηχανικών.

Ο ομιλητής αναφέρθηκε στα σύγχρο-να περιβαλλοντικά προβλήματα, με έμφα-ση σε εκείνα που αφορούν στο νερό και παρουσίασε τη διαχρονική εξέλιξη και τις τάσεις της περιβαλλοντικής πολιτικής που έχει εφαρμοστεί διεθνώς για την αντιμε-τώπισή τους. Τη διάλεξη ακολούθησε εκτε-ταμένη συζήτηση με το πολυπληθές ακρο-ατήριο.

Η εκδήλωση αυτή άνοιξε το νέο κύ-κλο διαλέξεων για την ακαδημαϊκή χρονιά 2008-2009 με θέμα τα σύγχρονα περιβαλ-λοντικά προβλήματα, που διοργανώνουν ο Τομέας Υδραυλικής και Τεχνικής Περιβάλ-λοντος και το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη».

Διάλεξη με θέμα «Global Change & Global Water. The passage through the

21st century» έδωσε ο καθηγητής του Dept. of Civil & Environmental Engineering του Colorado State University των Η.Π.Α., Evan Vlachos, την Τρίτη Οκτωβρίου στον Το-μέα Υδραυλικής & Τεχνικής Περιβάλλοντος του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ.

Τον διακεκριμένο Ελληνοαμερικανό ακαδημαϊκό προλόγισαν ο διευθυντής του Τομέα Υδραυλικής και Τεχνικής Περιβάλ-λοντος, καθηγητής Γιάννης Μυλόπουλος και ο διευθυντής του Προγράμματος Με-ταπτυχιακών Σπουδών «Προστασία Περι-βάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη», καθη-γητής Περικλής Λατινόπουλος.


Τα 0 χρόνια λειτουργίας του γιόρτασε το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Αντι-σεισμικός Σχεδιασμός Τεχνικών Έργων - Α.Σ.Τ.Ε.» του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών

σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 9 Σεπτεμβρίου 2008 στους χώρους του Τελλόγλειου Ιδρύματος Τεχνών του Α.Π.Θ.

Στόχος της εκδήλωσης ήταν αφενός ο απολογισμός των ετών λειτουργίας του προ-γράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Α.Σ.Τ.Ε.» και αφετέρου η οριοθέτηση νέων προο-πτικών που θα οδηγήσουν το πρόγραμμα σε περαιτέρω πρόοδο κα εξέλιξη.

Τον απολογισμό της λειτουργίας του προγράμματος παρουσίασε ο διευθυντής του Α.Σ.Τ.Ε. καθηγητής Γεώργιος Μανώλης, ενώ για τη δεκαετή αυτή προσπάθεια μίλησε και ο πρώην διευθυντής του προγράμματος καθηγητής Ιωάννης Αβραμίδης.

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης απονεμήθηκε τιμητική πλακέτα στον ομότιμο καθηγητή του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών, Κυριάκο Αναστασιάδη, ο οποίος στη συνέχεια μίλη-σε για τον ελληνικό αντισεισμικό κανονισμό. Τιμητική πλακέτα για την προσφορά του στο πρόγραμμα απονεμήθηκε και στον ομότιμο καθηγητή του Τμήματος Πολιτικών Μηχανι-κών Γεώργιο Πενέλη, ο οποίος με τη σειρά του αναφέρθηκε στην εξέλιξη των συστημάτων αντισεισμικής προστασίας στην Ελλάδα.

Την εκδήλωση, στην οποία παρευρέθηκαν πολλοί καθηγητές και φοιτητές του προ-γράμματος, χαιρέτησε ο αντιπρύτανης ερευνητικής πολιτικής του Α.Π.Θ. και καθηγητής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών, Σταύρος Πανάς, ενώ χαιρετισμό απηύθυνε και ο πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Δημοσθέ-νης Αγγελίδης.


Ρεπορτάζ:Γιάννης Βαλσαμάκης,

μεταπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Πολιτικών

Α.Π.Θ.

10 χρόνια λειτουργίας

του «Α.Σ.Τ.Ε.»

Ο απολογισμός της λειτουργίας και οι προοπτικές εξέλιξης του

προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών παρουσιάστηκαν

σε επετειακή εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε το Σεπτέμβριο.

Επιστημονικό διήμερο εργασίας με τίτλο «HEPOS και σύγχρονα γεωδαιτικά συστήματα αναφοράς: θε-

ωρία και υλοποίηση, προοπτικές και εφαρμογές» πραγ-ματοποιήθηκε στις 2 και 26 Σεπτεμβρίου 2008 στην Πολυτεχνική Σχολή.

Θέμα της διημερίδας, που συνδιοργάνωσαν το Τμή-μα Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών και η εταιρεία «Κτηματολόγιο Α.Ε.», είναι το ελληνικό σύστημα εντο-πισμού ΗΕPOS (HEllenic POsition System), με το οποίο δίνεται η δυνατότητα σε κάθε ενδιαφερόμενο με τη βοήθεια ενός γεωδαιτικού δέκτη GPS να προσδιορί-ζει τη θέση του σε όλη την επικράτεια (ηπειρωτική και νησιωτική) με ακρίβεια της τάξης του εκατοστού, ενιαία για όλη τη χώρα. Την

επιστημονική υποστήριξη του γεωδαιτικού μέρους του έργου αυτού είχε ερευνητική ομάδα του Τμήμα-τος Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών αποτελού-μενη από τον καθηγητή Κ. Κατσάμπαλο και τον επί-κουρο καθηγητή Χρ. Κωτσάκη.

Οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να παρακο-λουθήσουν ομιλίες σχετικά με τις τεχνικές που χρη-σιμοποιεί το HEPOS, τη χρήση και τις εφαρμογές του συστήματος, το μετασχηματισμό των συντεταγμένων στο ισχύον γεωδαιτικό σύστημα αναφοράς συντεταγ-μένων, το λογισμικό που αναπτύχθηκε, αλλά και τις

προοπτικές και τις δυνατότητες αξιοποίησης του HEPOS σε γεω-δυναμικές εφαρμογές.

Σύγχρονα γεωδαιτικά συστήματα αναφοράς



Το 3ο εθνικό συνέδριο με τίτλο «Ήπιες επεμβάσεις για την προ-στασία των ιστορικών κατασκευών. Νέες τάσεις σχεδιασμού»

πρόκειται να πραγματοποιηθεί στο διάστημα 9 - 2 Μαρτίου 2009 στη Θεσσαλονίκη.

Στόχοι του συνεδρίου είναι:• Η εμβάθυνση στα συμπεράσματα των δύο προηγούμενων συ-

νεδρίων και η περαιτέρω επεξεργασία τους.• Η επιστημονική προσέγγιση της αποκατάστασης των ιστορι-

κών κατασκευών.• Η ανάλυση των κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών και τεχνο-

λογικών παραμέτρων που καθορίζουν την ενασχόληση με τις ιστορικές κατασκευές.

• Η παρουσίαση προτάσεων επέμβασης που διασφαλίζουν τη βέλτιστη διατήρηση της υφιστάμενης τυπολογίας, μορφολογί-ας, τεχνολογίας και υλικών των ιστορικών κατασκευών, του πε-ριβάλλοντος χώρου τους, καθώς και των ενσωματωμένων σε αυτά καλλιτεχνικών έργων και του συνοδεύοντος μηχανολογι-κού εξοπλισμού.

10ο εθνικό συνέδριο χαρτογραφίας

Θα πραγματοποιηθεί το διάστημα 12 - 15

Νοεμβρίου στα Ιωάννινα.Το 0ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας

πρόκειται να διεξαχθεί από τις 2 έως τις Νοεμβρίου 2008 στη Ζωσιμαία Παι-δαγωγική Ακαδημία στα Ιωάννινα.

Στόχος του συνεδρίου είναι να αναδεί-ξει τις ουσιαστικές «διαστάσεις» του πε-ριεχομένου των χαρτών, που δεν υποπί-πτουν συνήθως στην άμεση αντίληψη των χρηστών, οι οποίοι θεωρούν «εκ προοιμί-ου» ότι ο χάρτης είναι ορθός, τόσο από την πλευρά του σχεδιασμού και των θεματι-κών κατηγοριών που περιέχει, όσο και από την πλευρά του τρόπου και της ακρίβειας απεικόνισης των χαρτογραφικών στοιχεί-ων, καθώς και τις δυνατότητες της χαρτο-γραφίας για τεκμηρίωση και επιστημονική παρουσίαση συνιστωσών της ηπειρωτικής περιφέρειας σε ό,τι αφορά όρια, φραγμούς και άξονες στις ιστορικές, γεωγραφικές, κοινωνικές, μορφωτικές, οικονομικές, διοι-

κητικές και άλλες «διαστάσεις» της ζωής.Το συνέδριο που έχει τον τίτλο «Η χαρ-

τογραφία της ηπειρωτικής περιφέρειας: όρια - φραγμοί - άξονες - πρότυπα - ποιό-τητα» οργανώνεται από τη Χαρτογραφική Επιστημονική Εταιρεία Ελλάδας (Χ.Ε.Ε.Ε.) υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Ηπείρου και Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας.

Παράλληλα με τις εργασίες του συνε-δρίου θα πραγματοποιηθεί έκθεση χαρ-τών με τίτλο «Ρήγας Βελεστινλής - Άνθιμος Γαζής: Δύο μικρές ιστορίες ενός μεγάλου χαρτογραφικού έργου».

Μετά το πέρας του συνεδρίου θα εκδο-θεί ο τόμος των πρακτικών σε αναλογική και ηλεκτρονική μορφή.

Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αναζη-τήσουν περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του συνεδρίου: http://web.auth.gr/xeee.xeee_2008_2nd_circ.pdf

• Η παρουσίαση νέων διεπιστημονικών μέσων και μεθόδων κατά την ανάλυση, την αποτύπωση, την τεκμηρίωση, το σχεδιασμό και την υλοποίηση της μελέτης αποκατάστασης.

• Προτάσεις αναθεώρησης των υπαρχόντων κανονισμών.• Η ανάδειξη κατάλληλου, ενιαίου και σύμμορφου με τη διεθνή πρα-

κτική θεσμικού πλαισίου και κατευθύνσεων, που θα διασφαλίσουν και θα προωθήσουν τη διεπιστημονικότητα της επέμβασης.Το συνέδριο διοργανώνεται από το Υπουργείο Πολιτισμού /

Εφορία Νεωτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας και το Τεχνι-κό Επιμελητήριο Ελλάδας / Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας σε συ-νεργασία με το Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης, το Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. «Προστασία, συντήρηση και αποκατάσταση μνημείων πολιτι-σμού» και το Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα της Πολυ-τεχνικής Σχολής του Ε.Μ.Π. «Προστασία μνημείων».

Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αναζητήσουν περισσότε-ρες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του συνεδρίου: http://www.monument.gr/

Ήπιες επεμβάσεις για την προστασία ιστορικών κατασκευών

Συνέδριο θα πραγματοποιηθεί στο διάστημα 9 - 2 Μαρτίου στη Θεσσαλονίκη


Το 9ο Εθνικό Συνέδριο για τις Ήπιες Μορφές Ενέργειας πρόκειται να διεξαχθεί από τις 26

έως τις 28 Μαρτίου 2009 στην Κύπρο.Το συνέδριο θα ασχοληθεί με πλήθος θε-

μάτων που έχουν σχέση με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως είναι η ηλιακή, η αιο-λική, η υδραυλική και η γεωθερμική ενέργεια, ο βιοκλιματικός σχεδιασμός, τα απορρίμματα και η βιομάζα ως πηγές ενέργειας, συστήματα εξοικονόμησης και αποθήκευσης ενέργειας, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και έργα μεγά-λης κλίμακας αναφορικά σε αυτές, οι δυνατό-τητες αφαλάτωσης, κλιματισμού και παραγω-γής υδρογόνου με χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και γενι-κότερα θέματα που σχετίζονται με τις ήπιες μορφές ενέργειας και αφορούν στην ενσωμάτωσή της σε ενεργειακά συστήματα, στην εκπαίδευση και στη διάδοσή της.

Το συνέδριο, που θα πραγματοποιηθεί στο Δήμο Γεροσκήπου της Επαρχίας Πάφου στην Κύπρο, οργανώνεται από το Ινστιτούτο Ηλιακής Τεχνικής, το Δήμο Γεροσκήπου και το Επιστημονικό Τεχνι-κό Επιμελητήριο Κύπρου υπό την αιγίδα του Τμήματος Μηχανολό-γων Μηχανικών και Επιστήμης και Μηχανικής Υλικών του Τεχνολο-

Η χημική μηχανική στην έρευνα, τις σπουδές, την εργασία

Με το 7ο Πανελλήνιο Επιστημονικό Συνέδριο Χημικής Μηχανικής που θα διεξαχθεί στην Πάτρα κατά το τριήμερο - 6 Ιουνίου 2009 ανοίγει ο τρί-

τος γύρος εκδηλώσεων, που σκοπό έχει να φέρει σε επικοινωνία τους ανά τον κόσμο Έλληνες χημικούς μηχανικούς και να καταγράψει τη συμβολή τους στην πρωτότυπη έρευνα και τις εφαρμογές της χημικής μηχανικής.

Ειδικότερα, στόχοι αυτής της προσπάθειας είναι:• Η καταγραφή της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας στη χημική μηχανική

που διεξάγεται στη χώρα μας, σε πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, δημό-σιους οργανισμούς και ιδιωτικές επιχειρήσεις.

• Η παρουσίαση ερευνητικών δραστηριοτήτων των πολλών Ελλήνων χημι-κών μηχανικών του εξωτερικού.

• Η συζήτηση γύρω από τη μελλοντική εξέλιξη της χημικής μηχανικής, τα σχετικά προγράμματα σπουδών στη χώρα, τα θεσμικά προβλήματα του κλάδου και τις επαγγελματικές προοπτικές των αποφοίτων.Το συνέδριο συνδιοργανώνουν το Τμήμα Χημικών Μηχανικών του Πανεπι-

στημίου Πατρών, το Τμήμα Χημικών Μηχανικών του Α.Π.Θ., η Σχολή Χημικών Μηχανικών Ε.Μ.Π., το ΙΤΕ/ΕΙΧΗΜΥΘ, το ΕΚΕΤΑ/ΙΤΧΗΔ και ο Πανελλήνιος Σύλ-λογος Χημικών Μηχανικών.

Περισσότερες πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αναζητήσουν στον ιστότοπο του συνεδρίου: http://www.pesxm7.gr/

ΕΝΑΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟΓΙΑ ΤΙΣ

ΗΠΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΓΕΡΟΣΚΗΠΟΥ, ΠΑΦΟΣ - ΚΥΠΡΟΣ

26 - 28 ΜΑΡΤΙΟΥ 2009


Συνέδριο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

Θα πραγματοποιηθεί στα τέλη Μαρτίου στην Κύπρο.

γικού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΤΕ.ΠΑ.Κ.).Τα πρακτικά του συνεδρίου θα εκδοθούν σε

έντυπη και ηλεκτρονική μορφή και θα περιλαμ-βάνουν τις εισηγήσεις που θα παρουσιασθούν κατά τη διάρκεια των εργασιών του συνεδρίου. Επιλεγμένες εργασίες θα δημοσιευθούν, μετά από κρίση, στα διεθνή επιστημονικά περιοδικά Renewable Energy και Desalination.

Επίσημοι προσκεκλημένοι του συνεδρί-ου είναι οι διακεκριμένοι επιστήμονες Miriam Balaban, καθηγήτρια του L’ Aquila University και διευθύντρια του προγράμματος μεταπτυχι-ακών σπουδών στην αφαλάτωση στο ίδιο πα-

νεπιστήμιο, Yogi Goswami, καθηγητής στην έδρα John and Naida Ramil του Τμήματος Χημικών Μηχανικών του Univerity of South Florida και συν-διευθυντής του Clean Energy Research Center του ίδιου πανεπιστημίου, Ali Sayigh, καθηγητής στο University of Hertfordshire και ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Το-μπάζης.

Πληροφορίες για το συνέδριο μπορούν να βρουν οι ενδιαφε-ρόμενοι και στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Ηλιακής Τεχνικής: http://vergina.eng.auth.gr/IHT/

7o Πανελλήνιο Συνέδριο Χημικής Μηχανικής στις αρχές Ιουνίου στην Πάτρα


Συνέδριο για την τυποποίηση, τα πρότυπα και την ποιότηταΘα πραγματοποιηθεί στις 21 και 22 Νοεμβρίου στη Θεσσαλονίκη

Το 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Τυποποίηση, τα Πρότυπα

και την Ποιότητα πρόκειται να πραγματοποιηθεί στις 2 και 22 Νοεμβρίου 2008 στη Θεσσαλονίκη. Στόχος του συνεδρίου είναι η ευρύτερη δυνατή συνεργασία μεταξύ επιστημόνων, φορέων και παραγωγικών δυνάμεων των διαφόρων κλάδων επάνω στο θέμα της τυποποίησης, που διαδραματίζει έναν εξέχοντα ρόλο σε όλους τους επιστημονικούς, τεχνολογικούς και οργανωτικούς τομείς, σκιαγραφώντας ουσιαστικά τις παραμέτρους ανάπτυξής τους.

Οι θεματικές ενότητες του συνεδρίου θα είναι οι εξής:• Πρότυπα στην οικονομία

- Τυποποίηση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

• Πρότυπα τροφίμων - διατροφής.• Πρότυπα και ποιότητα στις

υπηρεσίες.Το συνέδριο διοργανώνεται από

την «Ένωση Ελλήνων Επιστημόνων για την Προτυποποίηση και την Τυποποίηση» (ΕΝ.Ε.ΠΡΟ.Τ.) υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ανάπτυξης.

Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αναζητήσουν περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα της ΕΝ.Ε.ΠΡΟ.Τ.: http://www.eneprot.gr/

Το 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αναστηλώσεων πρόκειται να πραγματο-ποιηθεί από τις 2 έως τις 2 Μαΐου 2009 στο Μουσείο Μπενάκη στην

Αθήνα. Αντικείμενο του συνεδρίου είναι η παρουσίαση ζητημάτων που αφο-

ρούν στην αναστήλωση ιστορικών κτισμάτων και των λειψάνων τους (φι-λοσοφία και μεθοδολογία των επεμβάσεων, τεχνολογική έρευνα, υλικά κ.τ.λ.) και στην ανάδειξη μνημείων και αρχαιολογικών χώρων.

Μέρος του συνεδρίου αφιερώνεται στην ανάπτυξη του ειδικού θέμα-τος: «Σύγχρονες τάσεις των αναστηλώσεων». Η εξέταση του θέματος επι-κεντρώνεται στην παρουσίαση του πρόσφατου προβληματισμού επάνω στα θέματα των αναστηλωτικών επεμβάσεων τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε άλλες ευρωπαϊκές. Στο πλαίσιο του ειδικού θέματος έχουν προσκληθεί στο συνέδριο να παρουσιάσουν κύριες εισηγήσεις διακεκριμένοι Έλληνες και ξένοι επιστήμονες, που θα παρουσιάσουν μέσα από έργα και μελέτες τις επικρατούσες στις χώρες τους απόψεις.

Στόχος της διοργάνωσης είναι η ουσιαστική ανταλλαγή απόψεων μετα-ξύ συνέδρων και προσκεκλημένων εισηγητών και η πρόκληση ενός γόνι-μου διεπιστημονικού διαλόγου, που θα συνεισφέρει στην προώθηση της δέουσας επιστημονικής προσέγγισης των αναστηλώσεων και αναδείξεων των μνημείων.

Το συνέδριο οργανώνεται από την Εταιρεία Έρευνας και Προώθησης της Επιστημονικής Αναστήλωσης Μνημείων (ΕΤ.Ε.Π.Α.Μ.).

Πληροφορίες για το συνέδριο μπορεί κανείς να αναζητήσει στον ιστό-τοπο της ΕΤ.Ε.Π.Α.Μ.: http://www.etepam.gr/

2ο πανελλήνιο συνέδριο αναστηλώσεωνΣυνέδριο για την αναστήλωση ιστορικών κτισμάτων θα πραγματοποιηθεί το Μάιο στην Αθήνα.



φοιτητική δραστηριότητα

Όταν κάποιος φοιτητής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μη-

χανικών Υπολογιστών έχει απορία για κά-ποιο θέμα που έχει να κάνει με τη σχολή του, το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να κάνει είναι να επισκεφθεί τον διαδικτυα-κό τόπο www.thmmy.gr, στον οποίο φιλο-ξενείται ο διαδικτυακός χώρος συζήτησης thmmy.gr.

Η συγκεκριμένη κοινότητα λειτουργεί από το 2003 και είναι αποτέλεσμα εθελο-ντικής προσπάθειας φοιτητών του τμήμα-τος. Πρόσφατα το Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών «αγκάλιασε» κι επισήμως την κοινότητα thmmy.gr παρέχοντας τον κατάλληλο εξο-πλισμό για τη λειτουργία της.

Στο διαδικτυακό αυτό χώρο οι φοιτη-τές Ηλεκτρολόγοι Μηχανικοί και Μηχανι-κοί Υπολογιστών και όχι μόνο αυτοί, πέ-ρα από την επίλυση διάφορων αποριών για τα μαθήματα και ανταλλαγής σημειώ-

σεων, έχουν τη δυνατότητα να εκφράζουν τις απόψεις τους για διάφορα πολιτικά και κοινωνικά θέματα, να έρχονται σε πιο άμε-ση επαφή με μερικά μέλη Δ.Ε.Π. που «κα-ταδέχονται» να συμμετάσχουν σε αυτό το φοιτητικό φόρουμ αλλά και να οργανώ-σουν ποικίλες δράσεις, από παραστάσεις διαμαρτυρίας μέχρι εκδρομές.

Η κινητικότητα και η δυναμική που πα-ρουσιάζει ο συγκεκριμένος ιστοτόπος είναι ιδιαίτερα μεγάλη για τα ελληνικά δεδομέ-να, καθώς καθημερινά «διέρχονται» περί τα 600 - 700 διαφορετικά μέλη. Πλέον, η κοι-νότητα thmmy.gr είναι η πρώτη επαφή των

πρωτετών φοιτητών με το τμήμα. Το εγχεί-ρημα αυτό της διαδικτυακής κοινότητας thmmy.gr και η επιτυχία του είναι γεγονός πρωτοποριακό για τα ελληνικά δεδομένα.

Παράλληλα, λειτουργεί και ο κατάλογος επικοινωνίας ELECTROAUTH, ο οποίος ξε-κίνησε ύστερα από πρωτοβουλία του λέ-κτορα του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχα-νικών Χ. Δημάκη εδώ και χρόνια. Η συμ-μετοχή των μελών Δ.Ε.Π. σε αυτό το μέσο επικοινωνίας είναι μεγαλύτερη και είναι ευ-καιρία για τη διατύπωση διάφορων αιτη-μάτων προς αυτούς αλλά φυσικά τίθενται και θέματα ποικίλης ύλης.

Η επιτυχία και η ανταπόκριση που έχουν γνωρίσει τα διαδικτυακά μέσα επικοινω-νία του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανι-κών και Μηχανικών Υπολογιστών είναι ίσως πρωτόγνωρα για τα ελληνικά δεδομένα, παρ’ όλη την απόσταση που έχουν κρατήσει απ’ αυτά ορισμένα μέλη της πανεπιστημια-κής κοινότητας, φοιτητές και καθηγητές.

Με την ευκαιρία της έναρξης του νέου ακαδημαϊκού έτους 2008-2009, η κοσμητεία της Πολυτεχνικής Σχολής πραγματοποίησε, την Κυριακή Οκτωβρίου, ημερήσια εκδρο-

μή στο Κέντρο Βυζαντινού Πολιτισμού «Ιουστινιανός» στα Φλογητά και στη Βασιλική Σω-φρονίου στη Νικήτη.

Στο Μετόχι Νέων Φλογητών,οπου γίνονται έργα αποκατάστασης για την ανάδειξη του συγκροτήματος σε πολυδύναμο πολιτιστικό κέντρο βυζαντινού πολιτισμού, έγινε ξενάγη-ση στο κέντρο συντήρησης αρχαιοτήτων και παρουσιάστηκε στους επισκέπτες η διαδι-κασία συντήρησης χειρογράφων, εικόνων και κεραμικής.

Κατόπιν οι εκδρομείς μετέβησαν στο χώρο της ανασκαφής της βασιλικής του επισκόπου Σωφρονίου στη Νικήτη. Εκεί έγινε ξενάγηση από τον ομότιμο καθηγητή της Πολυτεχνικής Σχολής Νικόλαο Νικονάνο του Τμήματος Αρχιτεκτόνων, που έχει την ευθύνη της ανασκαφής.

Η βασιλική του επισκόπου Σωφρονίου, είναι παλαιοχριστιανική τρίκλιτη ξυλόστεγη βα-σιλική του α΄ μισού του ου αι. μ.Χ., συγκροτεί ένα μεγάλο παλαιοχριστιανικό σύνολο, το οποίο συντίθεται με αρμονικές χαράξεις και το συνολικό του μήκος φτάνει τα 8 m. Εκτός από τον κυρίως ναό και το νάρθηκα, φέρει βαπτιστήριο, εξωνάρθηκα, αίθριο και προκτί-σματα. Διατηρεί το ψηφιδωτό δάπεδο, τα σπάνια μαρμοθετήματα –opus sectile–, υπολείμ-ματα τοιχογραφιών και σημαντικό μέρος των αρχιτεκτονικών γλυπτών –κίονες, κιονόκρανα θωράκια, πεσσίσκους, κ.τ.λ.– τα οποία ήδη αναστηλώνονται. Οι τοίχοι της διατηρούνται σε ύψος από 0,60 ως ,80 m. Πρόκειται για το σημαντικότερο χριστιανικό σύνολο της Σιθωνίας και το αξιολογότερο ως σήμερα γνωστό παλαιοχριστιανικό μνημείο της Χαλκιδικής. Η Πο-λυτεχνική Σχολή συγχρηματοδοτεί εδώ και χρόνια το ανασκαφικό έργο.

Οι φοιτητές ηλεκτρολόγοι μηχανικοί επικοινωνούν …διαδικτυακάΜέσω του δικτυακού τόπου

www.thmmy.gr έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους και με τους καθηγητές τους και να αντιμετωπίζουν ποικιλία θεμάτων

που τους απασχολούν.

Στα βήματα του επισκόπου

ΣωφρονίουΕκδρομή και ξενάγηση στο Κέντρο

Βυζαντινού Πολιτισμού στα Φλογητά και στο χώρο της ανασκαφής της

βασιλικής του επισκόπου Σωφρονίου στη Νικήτη πραγματοποίησε η

κοσμητεία της Πολυτεχνικής Σχολής


Η σχολή αποφάσισε...Στις τελευταίες τις συνεδριάσεις του περασμένου

ακαδημαϊκού έτους η κοσμητεία της Πολυτεχνικής Σχολής συζήτησε ένα πλήθος θεμάτων και έλαβε σχε-τικές αποφάσεις. Ειδικότερα:

Στην 7η συνεδρίαση της 5ης Μαρτίου 2008 η Πο-λυτεχνική Σχολή αποφάσισε: • Την περαιτέρω προώθηση της ανακύκλωσης στους

χώρους της Πολυτεχνικής Σχολής.• Την αποστολή στην πρυτανεία εγγράφου που να

επισημαίνει την ανάγκη άσκησης πίεσης προς την Αττικό Μετρό Α.Ε. για την τάχιστη δυνατή ολοκλή-ρωση των υπεσχημένων ενεργειών της σε σχέση με τη στατική επάρκεια των κτιρίων της Πολυτε-χνικής Σχολής και την υλοποίηση των υπέργειων και υπόγειων χώρων στάθμευσης. Στην 8η συνεδρίαση της 26ης Μαρτίου 2008 η Πο-

λυτεχνική Σχολή αποφάσισε:• Την πραγματοποίηση ειδικής εκδήλωσης προς τιμή

του ομότιμου καθηγητή Ν. Μουτσόπουλου σε ανα-γνώριση του αποφασιστικής σημασίας για τη σχο-λή έργου του.

• Την παραχώρηση των προπλασμάτων των φοιτη-τών του Τμήματος Αρχιτεκτόνων που προετοιμά-στηκαν υπό την επίβλεψη του καθηγητή Ν. Μου-τσόπουλου, προκειμένου ο Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών του Νομού Κοζάνης να πραγματοποι-ήσει ειδική έκθεση στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της συμπλήρωσης των 0 χρόνων δημιουργικής του δράσης.

• Τη συμμετοχή με ειδικό εκπρόσωπο της σχολής στην εκδήλωση του Υπουργείου Μακεδονίας - Θράκης σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη του Θερ-μαϊκού Κόλπου.

Στην 9η συνεδρίαση της 14ης Μαΐου 2008 η Πολυ-τεχνική Σχολή αποφάσισε:• Την αποστολή συγχαρητήριας επιστολής εξ ονό-

ματος της Πολυτεχνικής Σχολής στους καθηγητές του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Αν. Κωτσιόπουλο και Αλ. Λαγόπουλο για την εκλογή τους ως αντεπι-στελλόντων μελών της Ακαδημίας Αθηνών.

• Την κάλυψη μέρους των εξόδων για την πραγματο-ποίηση της έκθεσης «Ελλάδα και Τεχνολογία, μία διαχρονική προσέγγιση» που θα πραγματοποιηθεί στο Τελλόγλειο ΄Ιδρυμα Τεχνών στο πλαίσιο των Φθινοπωρινών «Ημερών Πολυτεχνείου 2008».

• Τη χρηματοδότηση για τη συνέχιση των ανασκα-φών στη βασιλική επισκόπου Σωφρονίου στη Νι-κήτη Χαλκιδικής.

• Την οικονομική επιχορήγηση κέντρου στην Πολυ-τεχνική Σχολή Α.Π.Θ. με θέμα «Χώρος, Τεχνολογία και Φύλο».

• Τη χρηματοδότηση της παρουσίασης εκπαιδευ-τικής έκθεσης των φοιτητών του Διαπανεπιστη-μιακού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Μουσειολογίας.

• Την οικονομική επιχορήγηση της οργανωτικής και λειτουργικής βελτίωσης της Πατριαρχικής Βιβλιο-θήκης Φαναρίου.Στην τελευταία συνεδρίαση της 2ας Ιουλίου 2008 η

Πολυτεχνική Σχολή αποφάσισε:• Την αποστολή επιστολής συγχαρητηρίων στον

πρώην φοιτητή του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών Άγγε-λο Μπλέτσα, ο οποίος βραβεύτηκε με το βραβείο Marconi καλύτερης εργασίας για το έτος 2007 από την ΙΕΕΕ.

ενημέρωση


ενημέρωση

• Την αποστολή προς την εταιρεία «Μετρό Θεσσα-λονίκης» επιστολής, που να επισημαίνει την ανά-γκη συνεκτίμησης κατά το σχεδιασμό των σταθ-μών του μετρό του ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού χα-ρακτήρα της Θεσσαλονίκης.

• Τη χρηματική υποστήριξη του Διεθνούς Δικτύου Κέντρων Υδάτων / Περιβάλλοντος για τα Βαλκά-νια.

• Την εκτύπωση .000 ανατύπων της μετάφρασης στα αγγλικά του τεύχους «H έρευνα στην Πολυτε-χνική Σχολή του Α.Π.Θ.».

• Την έγκριση της πρότασης του Τεχνικού Πανεπι-στημίου Λωζάνης EPFL για συνεργασία στην εκπό-νηση διπλωματικών εργασιών.

Στις δύο πρώτες συνεδριάσεις κατά τη νέα ακαδη-μαϊκή χρονιά η κοσμητεία της Πολυτεχνικής Σχο-

λής ασχολήθηκε με διάφορα ουσιώδη ζητήματα και έλαβε σειρά αποφάσεων:

Στην η συνεδρίαση της 10ης Σεπτεμβρίου 2008 η Πολυτεχνική Σχολή αποφάσισε:• Να εκφράσει εγγράφως την ανησυχία που προκα-

λεί η προβλεπόμενη σύμπραξη κολεγίων με ξένα

πανεπιστήμια στη βάση συνεργασίας δικαιόχρη-σης, διότι με τον τρόπο αυτόν η πολιτεία απεμπο-λεί το δικαίωμα ουσιαστικού ελέγχου των ποιοτι-κών χαρακτηριστικών των εν λόγω κολεγίων, με αποτέλεσμα την αδυναμία αξιολόγησης και δια-σφάλισης της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαί-δευσης.

• Να εκφράσει τη διαφωνία της σχετικά με την ίδρυ-ση νέων τμημάτων, που είναι αντίστοιχα με ήδη υφιστάμενα, αν προηγουμένως δεν έχει λυθεί το πρόβλημα των μετεγγραφών και της κατανομής των εισακτέων.Στην 2η συνεδρίαση της 1ης Οκτωβρίου 2008 η

Πολυτεχνική Σχολή αποφάσισε:• Την οικονομική επιχορήγηση του επετειακού τό-

μου, που θα εκδοθεί με την ευκαιρία της συμπλή-ρωσης 30 ετών λειτουργίας του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.

• Τη συνέχιση της συμμετοχής της Πολυτεχνικής Σχο-λής σε επιλεγμένα διεθνή δίκτυα (TIME, CESAER, SEFI, RMEI) και τη διάθεση του προς το σκοπό αυ-τό απαιτουμένου ποσού.

Κείμενα για δημοσίευση γίνονται δεκτά, εφόσον είναι ενυπόγραφα και εγκρίνονται από τη συντακτική επιτροπή. Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων.

Επιτρέπεται κάθε αναδημοσίευση, με υποχρέωση την αναφορά του περιοδικού ως πηγή.

ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ Δ ΩΡΕ ΑΝ

Συντακτική επιτροπή:Δημήτρης Αραβαντινός, αναπληρωτής καθηγητής Τμ. Πολιτικών Μηχανικών

Αλκμήνη Πάκα, λέκτορας Τμ. Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Πόπη Ασλανίδου, Ε.Ε.Δι.Π. ΙΙ Τμ. Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών

Γρηγόρης Κολτσάκης, επίκουρος καθηγητής Τμ. Μηχανολόγων Μηχανικών

Χρήστος Δημάκης, λέκτορας Τμ. Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών

Γιώργος Κυριακού, επίκουρος καθηγητής Τμ. Χημικών Μηχανικών

Λεωνίδας Πιτσούλης, επίκουρος καθηγητής Γενικού Τμήματος Φυσικών και Μαθηματικών Επιστημών

Συντονιστής:Νίκος Τσακίρης, Ε.Ε.Δι.Π. ΙΙ Τμ. Πολιτικών Μηχανικών

Ρεπορτάζ:Γιάννης Βαλσαμάκης,μεταπτυχιακός φοιτητής Τμ. Πολιτικών Μηχανικών

Απόστολος Χριστοφής, φοιτητής Τμ. Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών

Φωτογραφίες:Δημήτρης Τρωγαδής, φοιτητής Τμ. Πολιτικών Μηχανικών

Σχεδιασμός εντύπου - γραφιστική επεξεργασία:Κωνσταντίνος Χαραλαμπίδης, φοιτητής Τμ. Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Ηλεκτρονική σελιδοποίηση:thema, Κώστας Κωτούλας, Κερασούντος 6, 3 Καλαμαριά, τηλ. 230 20

Εκτύπωση:ΧΡΩΜΟΤΥΠ Α.Ε.,7ης Νοέμβρη 73, Βιοτεχνικό Πάρκο Πυλαίας

Διεύθυνση επικοινωνίας:Νίκος Τσακίρης, τηλ. 230 9979, ηλεκτρ. διεύθ.: [email protected]

ΠΟΛΥΜΗΧΑΝΟ

Περιοδική έκδοση της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ.

Νοέμβριος 2008, αριθμός τεύχους 22

ΠεριεχόμεναΣυντακτικό σημείωμα ..................................................

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Έκθεση της Πολυτεχνικής Σχολής στο ΤελλόγλειοΕλλάδα και τεχνολογία: Μια διαχρονική προσέγγιση ...2Η αρχαία ελληνική τεχνολογία ....................................Από τον Όμηρο στον Ήρωνα .......................................9Τέχνη και μαστοριά ....................................................Η χωρική «γραφή» της γης με αριθμούς ..................6 Η αρχιτεκτονική της ευημερίας 3.00 χρόνων ........8

Ένας αρχαίος υπολογιστής ........................................20 Μορφοποιήσεις κατά την αρχαιότητα .....................2

Εν όψει μιας αμφίβολης ποιότηταςτριτοβάθμιας εκπαίδευσης ..........................................27 Ένα βήμα πριν την απαξίωση της τροτοβάθμιας εκπαίδευσης ................................3 Η απαξίωση των πολυτεχνικών σχολών ...................33 Εξοστρακίζονται τα μεταπτυχιακάαπό την ανώτατη εκπαίδευση ...................................37Μια καλοστημένη επιχείρηση παραπλάνησης ........0 Αφελής ή σκόπιμη σύγχυση ......................................2Χρηματιστήριο σπουδών ..........................................

Πρόσωπα .....................................................................Αναζητώντας την πηγή της μάζας ............................6Ειδήσεις ........................................................................9Αρχιτεκτονική .............................................................0Συνέδρια - εκδηλώσεις ...............................................2Φοιτητική δραστηριότητα .........................................8Η σχολή αποφάσισε... .................................................9

Πολυμηχανο

Documents

Transcript of Πολυμηχανο