Występowanie kolonii lęgowych kormorana w Polsce,

stan populacji kormoranów na jeziorach oraz dieta

kormoranów z uwzględnieniem strat wśród ryb użytkowanych

gospodarczo

Gdynia 06-07.06.2017 r.

Piotr Traczuk

Łucjan Chybowski

Dariusz Ulikowski

Krystyna Kalinowska

Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie

Zakład Rybactwa Jeziorowego w Giżycku

Populacja kormorana w Polsce

Na terenie Polski (w obecnych granicach administracyjnych) obecność kormorana czarnego

notowano już na początku XIX wieku.

• w latach 1823-1886 istniała kolonia na wyspie Lipowej na jeziorze Marąg,

• przed I wojną światową były 3-4 stanowiska lęgowe z około 150 gniazdami (m.in. w

okolicach ujścia Wisły),

• 1959 r. 7 kolonii: około 1800 gniazd,

• 1988 r. 23 kolonie: ponad 5000 gniazd,

• 1992 r. 33 kolonie: 8260 gniazd,

• 2006 r. 53 kolonie: 25795 gniazd,

• 2010 r. 60 kolonii: 27108 gniazd,

• 2013 r. 52 kolonie: 25761 gniazd,

• 2015 r. 56 kolonii: 27789 gniazd (62 kolonie: 28378 gniazd),

• 2016 r. 60 kolonii: 30066 gniazd.

Populacja kormorana w Polsce

Przyjmując, że ptaki niegniazdujące stanowiły 20%

liczebności ptaków lęgowych, a sukces rozrodczy

wynosił 2,2 pisklęcia/gniazdo, to w ostatnich latach, po

sezonie lęgowym, całkowita populacja kormorana w

Polsce liczyła ponad 120 000 osobników.

Lokalizacja kolonii lęgowych kormorana w

Polsce

Rozmieszczenie oraz wielkość zgrupowań

kormoranów w Polsce, na obiektach

Monitoringu Zimujących Ptaków Wodnych

w styczniu 2011

Liczba gniazd kormorana w poszczególnych województwach

w 2010 i 2013 roku

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

Lu

bels

kie

Dolnośląskie

Wie

lko

po

lskie

Śląskie

Łódzkie

Po

dla

skie

Ku

jaw

sko

-

Po

mo

rskie

Lu

bu

skie

Mazo

wie

ckie

Warm

ińsko-

Mazu

rskie

Zach

od

nio

po

mo

rskie

Po

mo

rskie

2010 r. 2013 r.

szt.

Populacja kormorana w północno-wschodniej Polsce

2005 r. 20 kolonii: 1800 gniazd

2009 r. 22 kolonie: 5854 gniazda

2010 r. 16 kolonii: 5320 gniazd(dane dotyczą tylko 16 kolonii w których przeprowadzono liczenie gniazd.

Oszacowano, że w znanych na tym terenie koloniach, mogło być łącznie 6160 gniazd)

2011 r. 21 kolonii: 6446 gniazd

2012 r. 23 kolonie: 5986 gniazd

2013 r. 24 kolonie: 5290 gniazd

2014 r. 23 kolonie: 6036 gniazd

2015 r. 23 kolonie: 6402 gniazda

Tendencje liczebności gniazd w wybranych koloniach lęgowych.

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1300

1400

1500

Dobskie Gaładuś Ł aśmiady Marąg Rydzówka Warnołty Wulpińskie

2005 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Wzrost liczby par lęgowych w kolonii w Kątach Rybackich

(Herrmann i in. 2010, za Bzoma 2011)

Usytuowanie kolonii lęgowych kormorana na Mazurach w

2011 r.

Dieta kormorana

Ofiarami kormoranów padają ryby reprezentujące szerokie spektrum gatunkowe (Martyniak 1997, 2003, Traczuk 2001, Krzywosz i Traczuk 2010, 2011, Bzoma 2011, Wziątek 2003, 2011, 2013; Traczuk i in. 2016).

Średnia długość zjadanych przez kormorana ryb wynosi około 10-15 cm, ale w zależności od gatunku ryby rozpiętość ta jest bardzo znaczna i notowane są ofiary przekraczające długość 70 cm (węgorz) lub o masie około 1 kg (szczupak, sandacz) (Krzywosz i Traczuk 2012).

Dieta kormorana

Na terenie północno-wschodniej Polski

ofiarami kormoranów były ryby

reprezentujące 26 gatunków:

amur biały, boleń, certa, ciernik, jazgarz, jaź,

karaś pospolity, karaś srebrzysty, karp, kiełb,

kleń, koza, leszcz, lin, miętus, okoń, piskorz, płoć,

sandacz, sielawa, stynka, sum europejski,

szczupak, ukleja, węgorz, wzdręga.

Zapotrzebowanie pokarmowe i czas pobytu kormoranów

Badania zapotrzebowania energetycznego kormoranów wskazują, że dzienna dawka pokarmowa wynosi 390-690 g ryb (Keller i Visser 1999, Grémillet i inni 2000)

Wieloletnie badania wskazują, że na terenie Warmii, Mazur i Suwalszczyzny, kormorany przebywają co najmniej 150 dni, a w niektórych latach nawet około 200 dni.

Po zakończeniu lęgów, na terenie północno-wschodniej Polski kormorany są obserwowane do okresu jesiennego, przy czym, nie ustalono czy są to ptaki pochodzące z lokalnych kolonii lęgowych, czy ptaki migrujące.

Dieta kormorana

Przyjęto (Traczuk 2016), że na terenie północno-wschodniej Polski corocznie:

- przebywa 12000 kormoranów dorosłych (6000 par kormoranów),

- czas pobytu wynosi co najmniej 150 dni (marzec-lipiec),

- sukces lęgowy wynosi 2,2 pisklęcia/gniazdo,

- pisklęta karmione są przez 90 dni (maj-lipiec),

- populacja ptaków niegniazdujących wynosi około 2400 kormoranów (proporcjonalnie stanowi to 20% populacji lęgowej),

- ptaki dorosłe zjadają 400 g ryby dziennie,

Dieta kormorana

Szacunkowa konsumpcja ryb przez kormorany zasiedlające północno-wschodnią Polskę:

• 4,8 tony ryb dziennie i 720 ton ryb rocznie w przypadku dorosłych ptaków gniazdujących,

• 3,3 tony ryb dziennie i 297 ton ryb rocznie w przypadku piskląt,

• 0,96 tony ryb dziennie i 144 tony ryb rocznie w przypadku ptaków niegniazdujących.

• Szacowane zapotrzebowanie pokarmowe kormorana na terenie północno-wschodniej Polski wynosi ponad 1200 ton ryb rocznie.

Ofiary kormorana

Ofiara dwóch łowców: rybaka i kormorana

Dieta kormorana w wybranych koloniach

Na początku XXI wieku kormorany bytujące w kolonii

w Kątach Rybackich, zjadały rocznie około 1500 ton

ryby.

W 2000 roku (Traczuk 2001), głównymi składnikami

diety kormoranów w Kątach Rybackich były:

- jazgarz (około 60 % masy)

- babka bycza (około 15 % masy)

szczupak, sandacz, węgorz i inne ryby drapieżne

stanowiły około 5 % masy

Dieta kormorana w wybranych koloniach

Struktura gatunkowa ryb-ofiar w wybranych koloniach lęgowych kormorana

(dane dotyczą udziałów wagowych)

gatunek

kolonia

Średnio (%)Dobskie Warnołty Marąg

płoć 50,28 28,23 20,54 33,02

lin 13,16 9,85 23,86 15,62

leszcz 6,29 27,10 6,07 13,15

szczupak 11,51 8,64 13,17 11,11

okoń 8,70 9,99 12,31 10,33

ukleja 2,96 8,77 5,24 5,65

sandacz 0,36 3,99 4,84 3,06

krąp 2,39 0,69 2,49 1,86

karp 0,84 0,00 4,51 1,78

karaś 1,23 0,11 3,78 1,71

wzdręga 0,84 1,08 1,58 1,17

węgorz 0,17 0,87 1,09 0,71

jazgarz 0,60 0,45 0,14 0,40

miętus 0,56 0,00 0,21 0,26

inne 0,11 0,23 0,17 0,17

razem 100,00 100,00 100,00 100,00

Porównanie struktury ofiar kormorana pod względem udziału ilościowego i wagowego (2009 r.)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45płoć

lesz

cz lin

szcz

up

ak

okoń

uk

leja

karaś

krąp

san

dacz

wzd

ręga

węgorz

jazg

arz

miętus

pozostałe

karp

siel

aw

a

%

udział wagowy

udział liczbowy

Gospodarka rybacka

Racjonalna gospodarka rybacka polega na wykorzystaniu

produkcyjnych możliwości wód, zgodnie z operatem

rybackim, w sposób nienaruszający interesów uprawnionych

do rybactwa na tym samym dorzeczu, z zachowaniem

zasobów ryb w równowadze biologicznej i na poziomie

umożliwiającym gospodarcze korzystanie z nich przyszłym

uprawnionym do rybactwa.

Udział gatunków ryb w diecie kormorana i w połowach rybackich w 2011r.

Gatunek

Odłów

kormoran rybacy

kg/ha % kg/ha %

sielawa 0,00 0,00 1,07 11,98

sieja 0,00 0,00 0,04 0,45

stynka 0,00 0,00 0,30 3,36

płoć 5,94 33,02 1,03 11,53

lin 2,81 15,62 0,69 7,73

leszcz 2,38 13,15 1,96 21,95

szczupak 2,00 11,11 1,56 17,47

okoń 1,86 10,33 0,64 7,17

ukleja 1,02 5,65 0,00 0,00

sandacz 0,55 3,06 0,54 6,05

krąp 0,33 1,86 0,22 2,46

karp 0,32 1,78 0,02 0,22

karaś 0,31 1,71 0,38 4,26

wzdręga 0,21 1,17 0,00 0,00

węgorz 0,13 0,71 0,36 4,03

jazgarz 0,07 0,40 0,00 0,00

miętus 0,05 0,26 0,00 0,00

inne 0,02 0,17 0,12 1,34

razem 18,00 100,00 8,93 100,00

Rybactwo i kormorany: podsumowanie

• Kąty Rybackie,

kolonia licząca około 8000 par kormoranów (2000 r.)

– roczny odłów ryb przez kormorany to ponad 1500 ton ryb.

• Zbiornik zaporowy we Włocławku,

kolonia licząca ponad 2000 par kormoranów (2010 r.)

– roczny odłów ryb przez kormorany to około 370 ton ryb.

• Kolonie jeziorowe w północno-wschodniej Polsce,

(zasiedlane przez ponad 6000 par kormoranów wraz z pisklętami i ptakami nielęgowymi)

– roczny odłów ryb przez kormorany to około 1200 ton ryb.

Rybactwo i kormorany: podsumowanie

W ostatnich latach całkowita produkcja jeziorowa w obrębie analizowanego areału jezior (około 270 000 ha) wyniosła około 2000-3000 ton ryb towarowych (Wołos i inni 2005, 2013, 2014; Mickiewicz 2011).

W tym dla regionu Mazury, oszacowano, że odłowy gospodarcze wynosiły około 900-950 ton ryb.

Szacowany odłów ryb przez kormorana czarnego na terenie północno-wschodniej Polski wynosi około 1200 ton ryb rocznie

Szacunkowy coroczny odłów ryb przez kormorany przebywające na terenie Polski (przyjmując dotychczasową liczebność około 26000 par + pisklęta + ptaki nielęgowe+ptaki migrujące) przekracza prawdopodobnie 8000 ton ryb

Wpływ kormorana na ichtiofaunę i rybactwo:

podsumowanie

• wyławianie ryby handlowej

• wyławianie ryb o cechach materiału zarybieniowego

• kaleczenie i stresowanie ryb

• negatywne oddziaływanie na strukturę ichtiofauny

• przyczynianie się do pogorszenia wyników

finansowych użytkownika rybackiego lub hodowcy

ryb

• destrukcja drzewostanu i degradacja

ekosystemów lądowych

Degradacja ekosystemu lądowego

Populacja kormorana jest bardzo liczna i nie jest zagrożona, a jednocześnie kormorany są bardzo istotnym elementem ekosystemu wodno-lądowego, o dużym wpływie na tenże układ biologiczny.

Długotrwały pobyt w koloniach lęgowych oraz znaczna liczba polujących ptaków może powodować niekorzystne oddziaływanie na strukturę ichtiofauny, skuteczność gospodarowania rybackiego, a także na stan środowiska wodno-lądowego.

Stała obecność kormoranów i zapotrzebowanie pokarmowe tych ptaków, powinny być uwzględniane zarówno podczas realizacji zadań ochrony przyrody i ichtiofauny oraz w aspekcie racjonalnej gospodarki rybackiej.

Wpływ kormorana na rybostan jest na tyle istotny, że daje podstawy do zastosowania specjalnych działań w celu zapobiegania lub ograniczeniu negatywnego wpływu kormorana na ichtiofaunę (derogacja art. 9 Dyrektywy Ptasiej).

W Polsce brakuje rozwiązań prawnych i działań, które pozwoliłyby zrekompensować drapieżniczą presję kormorana na ichtiofaunę wód śródlądowych, przymorskich oraz gospodarkę stawową.

Wnioski

Podstawy prawne i możliwości przeciwdziałań

• Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 4 grudnia 2008 r. w sprawie opracowania europejskiego planu zarządzaniem populacją kormoranów w celu

ograniczenia coraz większych szkód w zasobach rybnych, rybołówstwie i akwakulturze (2008/2177(INI))

Art. 9 ust. 1 Dyrektywy Ptasiej

Państwa członkowskie mogą odstąpić od art. 5-8, jeśli nie ma innego zadowalającego rozwiązania, z następujących przyczyn - w tym między innymi:

w celu zapobiegania poważnym szkodom w odniesieniu do zbóż, inwentarza żywego, lasów, rybołówstwa i wód.

Zaktualizowana ustawa o ochronie przyrody z 13 lipca 2012 r. (Dz.U.Nr 0,

poz. 985) dopuszcza zwolnienie od zakazów dotyczących ochrony dzikich zwierząt gdy zachodzi, między innymi :

1. Konieczność ograniczenia poważnych szkód w gospodarce rybackiej.

2. Brak jest rozwiązań alternatywnych.

3. Przy braku zagrożenia dla gat. chronionych .

Wybrane pozycje literaturyBzoma Sz. 2011 – Program ochrony kormorana Phalacrocorax carbo w Polsce. Strategia zarządzania populacją kormorana w Polsce -Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa. s. 120.

Bzoma, S. Krzywosz, T., Betleja, J., Orłowska, B., Antczak, J., Traczuk, P. & Witkowski, J. 2013: Status of the breeding population of Great Cormorants in Poland in 2012. – In: Bregnballe, T., Lynch, J., Parz-Gollner, R., Marion, L., Volponi, S., Paquet, J-Y. & van Eerden, M.R. (eds.) 2013. National reports from the 2012 breeding census of Great Cormorants Phalacrocorax carbo in parts of the Western Palearctic. IUCN-Wetlands International Cormorant Research Group Report. Technical Report from DCE – Danish Centre for Environment and Energy, Aarhus University. No. 22: 79-81.

Dobrowolski K. A. Dejtrowski R. 1997. Conflict between fisherman and cormorants Phalacrocorax carbo in Poland. Ekologia Polska. Vol. XLV, No. 1.

Herrmann C., Bregnballe T., Larsson K., Ojaste I., Lilleleht V. 2010. Population Development of Baltic Bird Species: Great Cormorant (Phalacrocorax carbo sinensis). HELCOM Indicator Fact Sheets. Online. 2011-08-23: http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover/

Krzywosz T., Traczuk P. 2009 – Skład diety kolonii kormorana czarnego Phalacrocorax carbo sinensis (L.) na Jeziorze Dobskim –Komun. Ryb. 2: 15-19.

Krzywosz T. Traczuk P. 2013 – Populacja lęgowa kormorana czarnego Phalacrocorax carbo w Polsce w 2013 r. - Komun. Ryb. 4: 25-27.

Martyniak A., Mellin M., Stachowiak P., Wittke A. 1997 – Food composition of cormorants Phalacrocorax carbo in two colonies in Nord-East Poland. Ekol. pol. 45, 1: 245.

Martyniak A., Wziątek B., Szymańska U., Hliwa P., Terlecki J. 2003. Diet omposition of Great Cormorants Phalacrocorax carbo sinensisat Kąty Rybackie, NE Poland, as assessed by pellets and regurgitated prey (1996 and 1997) Vogelwelt, 123: 217-226.

Mickiewicz M. 2012 – Porównanie średnich cen ryb towarowych i materiału zarybieniowego stosowanych przez podmioty prowadzące gospodarkę rybacką w obwodach rybackich w 2009 i 2011 roku – Komun. Ryb. 1: 2- 6.

Przybysz J. 1997 – Kormoran – Wyd. Lubelskiego Klubu Przyrodników, Świebodzin. s. 108.

Traczuk P. 2001 – Odżywianie się kormorana czarnego (Phalacrocorax carbo sinensis L.) w kolonii lęgowej w Kątach Rybackich. Praca magisterska, UWM Olsztyn.

Traczuk P., 2013 - Charakterystyka kolonii lęgowych kormorana czarnego w północno-wschodniej Polsce. W: Zrównoważone korzystanie z zasobów rybackich na tle ich stanu w 2012 r. (Red.) M. Mickiewicz. Wyd. IRS, Olsztyn: 81-92.

Traczuk P.,Chybowski Ł., Ulikowski D. 2014 - Prawne aspekty ochrony kormorana i strat rybackich. W: Zasady i uwarunkowania zrównoważonego korzystania z zasobów rybackich – część II. r. (Red.) M. Mickiewicz i A. Wołos. Wyd. IRS, Olsztyn: 99-114.

Traczuk P.,Chybowski Ł., Ulikowski D., Kapusta A. 2016 - Kormoran czarny (Phalocrocorax carbo) w północno-wschodniej Polsce –podsumowanie dziesięciu lat badań. W: Rybactwo i wędkarstwo w 2015 r. (Red.) Mickiewicz M., Wołos A. Wyd. IRS, Olsztyn: 89-102.

Wołos A., Draszkiewicz-Mioduszewska H., Mickiewicz M. 2014 – Wielkość i charakterystyka jeziorowej produkcji rybackiej w 2013 roku – W: Zrównoważone korzystanie z zasobów rybackich na tle ich stanu w 2013 roku (Red.) Mickiewicz M i Wołos A. Wyd. IRS, Olsztyn: 9-21.

Wziątek B. 2013 - Udział w pokarmie kormorana (Phalacrocorax carbo sinensis (L.)) zagrożonych i cennych gospodarczo gatunków ryb w różnych typach żerowisk na obszarze Polski północnej, centralnej i wschodniej. Wyd. UWM, Olsztyn.

Dziękuję za uwagę

Opracowanie zrealizowano w ramach statutowego tematu badawczego nr S011,

Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie