2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу-...

20
Брэст 2003

Transcript of 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу-...

Page 1: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

Брэст 2003

Page 2: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

АД СКЛАДАЛЬНІКАЎ:Вы трымаеце ў руках выданне, якое стала вынікам вандровак,праведзеных ініцыятыўнымі групамі моладзі з Брэста, Пінска і Лу-нінеччыны. Тут сабраны звесткі пераважна краязнаўчага і этнаг-рафічнага характару.

У аснову стварэння брашуры мы паклалі ідэю захавання звестакад першых асоб. Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу-чаны старажыламі мястэчак, у якіх пабывалі нашыя экспедыцыі.Праведзеныя вандроўкі мелі на мэце далучыць моладзь да куль-турнай спадчыны, даць ім магчымасць адчуць подых мінулага празубачанае і пачутае. Шчыра спадзяемся, што гэта мэта намі да-сягнута. Абраныя для вандровак мясціны былі цікавыя гістарыч-нымі архітэктурнымі помнікамі і традыцыямі. Гэтая брашура нез’яўляецца навуковай працай, але, спадзяемся, што яна будзе ка-рыснай для тых, хто цікавіцца гісторыяй роднага краю.

Крок за крокам мы адкрывалі для сябе новыя таямніцы Палесся.Запрашаем і вас у падарожжа па старонках незабыўных уражан-няў...

Дзейнасць грамадскіх арганізацый і ініцыятыў будзе працягвац-ца дзеля захавання культурнай спадчыны нашай маленькай рад-зімы – Палесся.

Кацярына ДраздоваВіталь Каратыш

Вадзім Макееў

Драздова Кацярына (Берасцейскі рэгіён),Макееў Вадзім (Пінскі рэгіён),Каратыш Віталь (Лунінецкі рэгіён).

Складальнікі:

Page 3: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 4 НАШЫ КАРАНІ 5

Берасцейскі рэгіёнВОЎЧЫН

Брэсцкая вобласць, Камянецкі раён, веска Воўчын. Тут на- радзіўся і жыў апошні кароль Польшчы Станіслаў Аўгуст

Панятоўскі.Легенду паходжання назвы Воўчын мы пачулі толькі ад адной

старой жыхаркі. Калісьці, кажуць, ехаў багаты купец з дачкой да-дому. Тэрыторыя цяперашняй вёскі была пакрыта лясамі, у якіхпанавалі ваўкі. Цёмна ўжо было, і "мясцовыя гаспадары" выйшліна паляванне. Коні былі напалоханыя і раптоўна сарваліся з мес-ца. Воз дзёрнула так, што дачка не ўтрымалася і вылецела наабочыну - прама ў пастку. Як не спрабаваў спыніць коней купец,ды атрымалася гэта толькі ў вёсцы, што знаходзілася за некалькікіламетраў ад месца трагедыі. Мясцовыя жыхары разам з купцомпаехалі назад. Але было ўжо вельмі позна. Знайшоў бацька толькіакрываўленую хустачку. Забіты горам, купец не пакінуў гэтае мес-ца, а ўсталяваў крыж і пабудаваў тут сабе хату. Крыж меў назву"Воўчын крыж". З цягам часу вёска разраслася, а з той назвы зас-талася толькі першая частка. Так і пайшло - Воўчын.Адметная вёска касцёлам Св. Троіцы (стыль ракако), што быў

збудаваны ў 1733 г. Фундатар касцёла - уласнік мясцовых земляўпадскарбій літоўскіСтаніслаў Паня-тоўскі (бацька ка-раля). Касцёл з'яў-ляецца святыняй зцэнтальнай кам-пазіцыяй, пабуда-ванай у планеквадрату са зрэза-нымі вугламі. Дахбыў у выглядзе ку-палоў, дзе былі

ўсталяваныя некаліфігуры чатырох еванге-лістаў, з якіх застаўсятолькі адзін.Існуюць розныя версіі

ў аповядах мясцовыхжыхароў. Але мы зробімссылку на расказ адна-го з шасці карэнных жы-хароў вёскі і параўнаемз афіцыйнымі звесткамі.Згодна з адным

польскім выданнем, па-лац, у якім нарадзіўсяапошні карольПольшчы, быў драўля-ны. Яго разабрала ў1844г. тагачасная гаспа-дыня мясцовых багаццяў Кацярына Пуслоўская і перавезла ў сваюрэзідэнцыю ў Лявошках, каля Пружан. Наш субяседнік, настаўнікгісторыі, поўнасцю адвяргае гэты факт, сцвярджаючы, што палацбыў вялікі, прыгожы, мураваны. Ён быў разбураны, разабраны пацаглінках. Дарэчы, рэальная гісторыя ў тэму. У пасляваенныя часы,калі ў вясковай школе не было крэйды, мясцовыя хлапчукі здолеліяе раздабыць, адбіўшы руку аднаго з евангелістаў. Крэйда аказа-лася высокай якасцію Тое ж можна сказаць і пра цэглу, якую жыха-ры выкарыстоўвалі дзеля будавання пячэй.Цяперашняе становішча касцёла пакідае жадаць лепшага. Многія

мясцовыя жыхары лічаць, што хуткаму разбурэнню садзейнічалатое, што доўгі час унутры будынка складзіравалі штучныя ўгна-енні і нафтапрадукты. Гэты факт меў месца ў 1960-х гадах. Існу-юць людзі, якія адвяргаюць такую тэорыю. Яны распавядаюць, штожонкай тагачаснага старшыні калгаса была каталічка, якая недапусціла б падобнага варварства. Таму, калі ўгнаенні і знаходз-Руіны Касцёла св. Троіцы ў Воўчыне

Расейскі мастак-аматар малюе руіны Касцёла

Page 4: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 6 НАШЫ КАРАНІ 7

іліся ўнутры касцёла, то напрацягу кароткага перыяду.Згодна з тым жа выданнем, у 1938 г. у саркафагу касцёла былі

перазахаваны прывезеныя з Пецярбургу рэшткі памерлага ў 1798г.караля. У 1989 г. экзгумаваныя рэшткі караля (не знойдзены шкілет,толькі фрагменты вопраткі і труны), даследаваныя спецыяльнайкамісіяй пад кіраўніцтвам прафесара Аляксандра Ейштара, пры-везены на каралеўскі замак у Варшаве, а ў 1995 г. іх урачыстапахавалі ў саркафагу катэдры Варшаўскай.Цела караля знойдзена не было. Чаму? На гэтае пытанне нам

больш падрабязна адказалі воўчынцы. Ужо нядзейсны касцёлпацярпеў ад варварскіх рабаванняў. Труна з целам караля быларазбіта, усе каштоўнасці скрадзены, а само цела выкінута. Мес-цазнаходжанне рэшткаў не вядомае. Магчыма, мясцовыя каталікіпатаемна перазахавалі яго.

ПАДБЕЛА

Наша даследчая група наведала в. Падбела (Камянецкі раён). Гісторыя ўтварэння вёскі сыходзіць сваімі каранямі ў далё-

кія гады польскай акупацыі. На памяці мясцовых жыхарак існаван-не трох Падбел, кожная з якіх некаторы час называлася імем пана- тагачаснага уладальніка зямель. Першая Падбела называлася

Шустэры (ад імяпана Шустэра),Падбела трэцяя -Кончанка (панКончан), назвыдругой Падбелыўзнавіць не давя-лося. У савецкіячасы вёскі назы-валіся проста панумарах. Яшчэ за-хаваліся дакумен-ты на перадачу

зямель ад паноў да ся-лян. Зараз яны захоўва-юцца ў Брэсцкім краяз-наўчым музеі.Вядомая вёска най-

больш дзякуючы заха-ваўшайся традыцыі пад-войнага ткацтва. Асабл-івасць яго ў тым, штоадначасова ткуцца двапалотнішчы, якія сшыва-юцца паміж сабой ў тыхмесцах, дзе праходзіцьмалюнак. Тут захавалісяткацкія станкі тых часоў,яшчэ жывыя народныямайстры, гатовыя пера-даць свой досвед у гэ-тай справе нашчадкам.У мясцовым клубе адчы-нены клас па навучаннімаладога пакалення (для ўсіх жадаючых).Унікальны абрад распавялі нам старажылы Падбелы. Не было

ў даўнія часы прагнозаў надвор'я. Так, у перыяд моцнай засухіжанкі хадзілі "араць раку". З іроніяй і ў той жа час з вялікай верайзапрэжаныя жанчыны праходзілі па рацэ за плугам. Па вяртаннідадому, кажуць, ішоў доўгачаканы дождж.Цікавы старажытны звычай меў месца і ў час жніва. Калі якая-

небудзь дзяўчына дажынала сваю частку жыта з поля, то яе трэбабыло акаціць з вядра вадой. Рабілі гэта, вядома ж, маладыя хлоп-цы. Можна дапусціць, што не ўсім дзяўчатам прыходзіліся да сма-ку падобныя водныя працэдуры. І, як казала нам удзельніца тыхдаўніх падзей, яна цэлы дзень прасядзела ў бульбе, каб яе неаблілі.

Дыван, сатканы ў старадаўніх традыцыях.

Ткацкі станок. Дом культуры (в. Падбела).

Page 5: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 8 НАШЫ КАРАНІ 9

Паведалі нам адну вясельную традыцыю. Адбывалася гэта надзявочнік. Сяброўкі нявесты плялі тры вяночкі. Два для маладых,а трэці для саміх маладых дзяўчат, які ў першы дзень вяселля ня-веста рвала і кідала на іх дзеля хучэйшага замужжа. А які ж абрадбез традыцыйных песень. Песні - яго неабходны элемент.Узімку таксама не прыходзілася сумаваць - Каляды, Раство, Новы

год. На Каляды па традыцыі маглі хадзіць толькі дзяўчаты. За на-калядаваныя грошы яны набывалі якія-небудзь рэчы (іконы, цюлі)для царквы. Гэта было ў вялікай пашане. На Раство хадзілі спя-ваць толькі хлопцы. А ўжо на Новы год збіраліся і тыя, і другія.Пачутыя намі песні ўмоўна можна падзяліць на песні абрадавыя

і паўсядзённыя.Найбольш значны быў абрад жніва.Спявалі Ляўчук Алена Аляксандраўна і Антанюк Марыя Ціханаўна.***Ой выходзьтэ жынкі с хатыБудым жыто зажынаты.А мы жытычко зажнэмо,Коровая напычэмо.Кому жыта зажынаты.Ой, паў лісы начынаты.Наша ныва ўрадліваІ Іручынка шчасліва.Шчобы ў міры люды жылі,І з друг другам усі дружылі.Шчоб пагода прадыржалась,Шчобы жыта добра жалось,Шчоб камбайны не ломылісь,Камбайнёры не лінылісь,Шчоб на небе было ясно,Шчоб на світы было шчасно.Шчоб зрабылі ўсю роботуЧыста добра і ў ахоту.

***Ой вылётай перыпілко,Ой вылётай перыпілко,Бо ў нас жыто сталось стылько.Я ні буду вылітаты,Я ні буду вылітаты,Буду зыму зымоваты.Ой вылетай із мойогоІз мойого да чужого...***Ой прыйды батэ да перепою,Ой прыйды батэ да перепоюНяхай бовае перэпэвае.Прыймы з воламі ды коровамі,Прыймы з воламі ды коровамі,Шчэ з чырвонымі чырвенчыкамі…- Гэта песня-кліч перад вясіллем.***Ой послала мянэ маты, яравое жыто жаты,Ой послала мянэ маты,Яравое жыто жаты.А я жыта ні жала, а я жыта ні жала,А я жыта ні жала.У бороздёнцы ліжала.А я жыта ні жала.У бороздёнцы ліжала.Борозденка одненька, борозденка одненька,Борозденка одненька,Я дзеўчына молодэнька.Борозденка одненька,Я дзеўчына молодэнька.***Боялося сонцэ світыты,Як цяжко з нелюбым сыдіты.

Page 6: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 10 НАШЫ КАРАНІ 11

Не мілы яго тыя рэчы,Не мілы яго тыя слова.А сэрдынко тыхо ўсё шэпча:Да дому, да дому пара.А сэрдынко тыхо ўсё шэпча:Да дому, да дому пара.Іду я да дому так тэмно.А мыслі мае ў голові,Калі ж бы я з кім посыділа,З тобою сыдіты нет сіл.Калі ж бы я з кім посыділа,З тобою сыдіты нет сіл.Собі ён цэніт моёнтком,А я собою не цаню.Іду я да дому не плачу,Што я маёнтка не маю.Іду я да дому не плачу,Што я маёнтка не маю.

СКОКІ

Зацікавілі нас сваёй гісторыяй даўно зведаныя мясціны ў бе- расцейскіх ваколіцах - в. Скокі. Заснавана яна была яшчэ

да адмены прыгону (1861г.) багатым родам Нямцэвічаў. Тут заха-валася сядзіба, у якой нарадзіўся і жыў вядомы беларуска-польскіпісьменнік і гісторык Юльян Урсын-Нямцэвіч. Мала засталося тыхлюдзей, што памятаюць дабрыню тутэйшых паноў. Ад продкаў чулінашы субяседнікі не толькі пра панскую ласку, але і пра гісторыюназвы вёскі. Мясцовыя жыхары памятаюць і ганарацца паходжан-нем сваёй вёскі. Род Нямцэвічаў быў шляхетны і даволі багаты.Землі цяперашніх Скокаў - толькі малая частка іх ўладанняў. Сяд-зібы, што належалі ім, знаходзяцца таксама ў Польшчы і Францыі.Выхадзец з сям'і карэнных жыхароў распавёў нам легенду пра

паходжанне назвы Скокі. Яшчэ ў 18 ст. на гэтым месцы былі ка-нюшні і іпадром. Вялікай забавай, і не толькі для Нямцэвічаў, былі

скачкі, што тут ладзіліся.Кожны раз сюды з'язд-жаліся шляхетныя паныз розных мястэчкаў. Зцягам часу тэрыторыюіпадрома заняла сялян-ская вёска. У назве вёскізасталіся адгалоскімінулага (Скокі ад "ска-каць").На памяці мясцовых

жыхароў і касцёл, штодзейнічаў яшчэ да па-чатку 2-ой сусветнайвайны, падчас якой свя-тыня была разрабава-ная. Зруйнаваны кас-цёл быў з прыходамСавецкай улады (1956г.). Відаць, звязана гэтабыло з камуністычнай ідэялогіяй, якая адмаўлялася ад веравыз-нання. Сядзіба - адзінае, што захавалася з вялікага архітэктурна-га комплексу. За сядзібай знаходзіцца парк, які захаваўся частко-ва. Складаўся ён з трох ліпавых алеяў аркавага тыпу. Каля 1936 г.гаспадары з'ехалі ў Францыю, пакінуўшы ў сядзібе наглядальні-каў. Пры саветах у будынку сядзібы знаходзілася школа. Заразсядзібна-паркавы комплекс у закінутым выглядзе знаходзіцца "падаховай" дзяржавы.

ЗАЛУЗЗЕ

Вёска Залуззе, што знаходзіцца ў Жабінкоўскім раёне, ціка- вая сваёй гісторыяй і традыцыямі. Адвечная назва вёскі

была Багуславічы, што азначала набожнасць яе жыхароў (услаў-лялі Бога). А з прыходам савецкай улады і адменай веравызнан-

Сядзіба Нямцэвічаў. Вёска Скокі.

Page 7: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 12 НАШЫ КАРАНІ 13

ня, каб нічога не былозвязана з Богам, назвувёскі гвалтоўна змяніліна Залуззе. У прамымсэнсе, бо вёсачка сап-раўды знаходзіцца завялікім лугам, які заразпаспяхова забудоўваец-ца.У вёсцы захавалася

вялікая культурная і ма-стацкая спадчына. Чаготолькі каштуюць сама-робныя народныя строі. Усё, пачынаючы з пражы і заканчваючывышыўкай, зроблена рукамі таленавітых бабулек-рукадзельніц. Пасто гадоў захоўваліся некаторыя экзэмпляры і такім чынам дайшліда нас. Адпаведна і ручнікі, вышытыя ўласцівымі толькі для гэтаймясцовасці ўзорамі.Лазапляценне і саломка выглядае банальна на фоне іншых, ун-

ікальных экспанатаў, якія сабраны з усёй вёскі ў мясцовым музеінамаганнямі Пратасевіч Людмілы Міхайлаўны і іншых інтузіястаў.Дзейнічае ў вёсцы і свой спеўны калектыў, у рэпертуары като-

рага ёсць розныя тра-дыцыйныя песні. Давя-лося пачуць адну з іх -жніўную. Дайшла яна данас, як кажуць, "ад про-дзедаў з пакон вякоў..."Рады Божэ жыто на

друге літо,Рады Божэ, на друге

літо.Ліпшае за ето, рады

Божэ.

На полі снопамі,А ў гоўмні тарпамі.Рады Божэ, рады БожэЖыто, пшэніцю, усяку

збожыцюКоласам колосістым,Коронем корэністым.Шчоб у трубе повелосяІ нам ждаць не давялося.Адчыняй пане усе брамыНясем віночак убраныПадстаўляй снапы цісо-

выяЗасцілай абрусы шаўко-

выяНалівай віно, мёд у ку-

бочкі,Бо прыйшлі хорошы

молодзічкі.Двары, двары ўсі новыя,А ў тых дварах малады пан.Выйды, выйды слаўны панПрымы вінок з золата.Ні са злата вінок віты,Ды з буйнога жыта.Яшчэ ў музеі захаваны традыцыі быту: прылады працы нашых

продкаў, рэчы, якімі карысталіся яны кожны дзень. У тыя часы до-рага каштавала тканіна, таму ткацтва і прадзенне было асноўнымі, нават, неабходным заняткам для жанчын. Аднак цюлі для ўпры-гожвання вокнаў, вырабляліся з паперы, на якой выразаліся ўзоры.Яны проста прыбіваліся да рамы.

Так выглядала беларуская сям'я.

Калекцыя народных строяў.

Ткацкі станок. Вёска Залуззе.

Page 8: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 14 НАШЫ КАРАНІ 15

ГРАМЯЧА

У невялічкай вёсачцы, хутчэй нават хутарку, размешчаны ма-гутны гістарычны будынак - помнік сядзібна-паркавай архі-

тэктуры сярэдзіны 19 ст. (стыль класіцызм). Належаў Пузынам, якіянабылі маёнтак у Пуслоўскіх. Па словах мясцовага старажыла,мелі гаспадары 99 маёнткаў па ўсім свеце. Але соты не набывалі,бо тады неабходна было б утрымліваць сваю армію.У інтэр'еры сядзібы захаваліся кафляныя печы, вітыя сходы. Га-

лоўны ўезд і партэр перад домам аформлены шпалерамі з елкі ілістоўніцы. На схілах узгоркаў часткова захаваўся пейзажны парк.Пачулі тут мы не толькі расповяды пра маёнтак і яго гаспадароў,

але і некалькі традыцыйных вясельных песень.Убірайся каравайТо ў рутку, то ў мятку,То ў чырвоныя кветкі,То ў чырвоныя кветкі,Каб любіліся дзеткі.На другі дзень вяселля: маці здымае з нявесты вэлюм (фату),

адразу падбягае дзяўчына, якая хоча хутка выйсці замуж, і вэлюмапраналі на яе галаву. Нявесце ж накладалі на галаву намітку (за-раз хустку). Падчас падзелу каравая спявалася такая песня:Каравай прымаю і вас вітаю,Каб жылося, каб вялося,Каб пладзілася.А з бутэлькі каб лілося,Не цадзілася.Каб гэтак жыццё пражывалі,Як гарэлку распівалі.

ВАЛОВЕЛЬ

Две деревни, Валовель и Закозель, были наведаны нами. В деревне Валовель нам повстречались интересные и крас-

норечивые собеседницы. Много было рассказано и про назва-

ние деревни, и про еёжителей, и про Юрьев-скую церковь. Начнемпо порядку. Названиепоходит из традицион-ного давнишнего заня-тия крестьян. Не былони одного хозяйства безвола. А валовель - этохлев для волов. Ещё,говорят, есть легенда.Не просто по одномузанятию пошло назва-ние деревни. Еще вовремена второй миро-вой войны, немцы спа-лили в хлеве всех жен-щин, детей и стариков.В "валовеле" погибливсе эти люди, говорили,имея ввиду место их смерти, а пошло как название деревни. Юрь-евская церковь - была построена в 1766 году. Все время она быладеревянная и буквально сохранилась в первозданном виде. Рес-таврировали её всего дважды. Построена она была без единогогвоздя. Не верите? Гвозди были из того же дерева. Крепкий дубо-вый материал выдержал не одно столетие.

ЗАКОЗЕЛЬ

В начале 19-го столетия трудом народа была построена усадьба имени Ожешко. В этот комплекс вошли усадеб-

ный дом, винокурня, суконная фабрика, часовня-усыпальница, паркс системой прудов. Причём большинство парковых картин осно-ваны на эффекте отражения живописных групп деревьев в гладиводы. Усадебный дом (стиль ампир) представлял собой одноэтаж-

Царква св. Юрыя. Вёска Валавель.

Page 9: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 16 НАШЫ КАРАНІ 17

ный прямоугольник сбоковыми крыльями, ук-рашенными колонна-дой. Сохранился час-тично.Одним из наиболее

значительных памятни-ков закозельского ком-плекса является часов-ня-усыпальница, нахо-дящаяся на территориипарка. В архитектуреБеларуси она являетсяодной из наиболееудачных построек в сти-ле неоготики. Долгожи-лы деревни рассказы-вали, что часовня неко-торое времяиспользовалась в каче-стве костёла, где прохо-

дили богослужения. Это было в период польского правления, нобудто сейчас видят, описывали они внутренний интерьер. Стены,украшались деревянными резными переплётами, гипсовыми фи-гурками, а также иконами, написанными на холстах. На погостерядом с каплицей была сооружена на деревянном столбе коло-кольня. После восстания 1863-1864гг имение было конфискова-но государством, но в 1867 году было возвращено Ожешко Ка-ликсту Никодимовичу. В 1894 году имение было продано бояри-не Надежде Александровне Бобринской.Существует падание, что в высоком шпиле часовни была не-

большая камора, где прятался один из руководителей восстания1863-64 гг. Травгут.Одна бабушка из Закозеля вспоминала из рассказов родите-

лей, что Ожешко пре-следовали и хотелиубить, но Бобринскаяпрятала его на верхнемэтаже часовни. Убитого,она похоронила в скле-пе, находившемся подчасовней-усыпальни-цей.Поистине достойным

обрамлением строенийусадебного комплекса вЗакозеле является парк.Он, занимавший терри-торию в десять гекта-ров, был насыщен де-ревьями разных породи кустарниками, украшен изумительными прудами и каналами при-чудливых очертаний. Закозельский парк имел пейзажный харак-тер. В формировании его облика большое значение придавалосьводному элементу естественного и искусственного происхожде-ния. Ходило две легенды, о том, что в одном из озер и близлежа-щих озёрах находится спрятанное золото. Миф о золоте в озёрахсразу был опровергнут "золотоискателями", а вот местное болот-це хранит какую-то тайну…В период с 1923 по 1934 гг. имением владел Кароль Толочко.

Еще при этом владельце все было в целости и сохранности. Пе-ред войной все было уже заброшено и ни кому не нужно. Детьмитогда были наши собеседницы. Рассказывают, как бегали и смот-рели на склепы в подвале костёла. Видели украшенные золотомтела Ожешков, но не трогали. Никто и не заметил, как какие-товандалы поотрывали с пальцами кольца и украшения. А останки,возможно, лежат сейчас где-нибудь на дне пруда.

Пралка ў адной з хат вёскі Валавель.

Рэшткі капліцы. Вёска Заказель.

Page 10: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 18 НАШЫ КАРАНІ 19

Пінскі рэгіёнПалешук по своему физическому строению, по языку и по

одежде отличается от беларуса.Палешуки принадлежат к

малорусскому племени. Па-лешуки редко бывают высо-кого роста; почти всегда онсреднего роста, широкоплеч,плотного сложения. Высоко-рослые и сухопарые состав-ляют исключение. Лицо пале-шука широкое, крупное, созначительно более выдаю-щимися скулами, чем у бела-руса. Цвет волос преоблада-ет чёрный; светлорусыхочень мало и они встречают-ся преимущественно средиженщин. Женщины такжекрепкого сложения, кренасты,круглолицы и большей частью с серыми глазами.Вообще палешук отличается силой и здоровьем, несмотря на

болотистую местность, в которой живёт. Быть может этому спо-собствует относительный достаток населения, который можнозаметить, проезжая по Пинщине; наконец этому способствует оби-лие мясной пищи, так как дичи и рыбы водится множество, а па-лешуки - прекрасные охотники и рыболовы. Национальная одеж-да пинского палешука проста. Головной убор мужчин состоит избарашковой шапки, которая летом заменяется соломенной шля-пой местной работы. Иногда носят также войлочные широкопо-лые шляпы немцкой работы.Черная или коричневая свитка беларуского покроя, красный

пояс, облегающий талию в несколько обхватов, наконец "куртка" -

небольшая коротенькая курточка до пояса - вот и весь костюмпинского палешука.Женская одежда состоитиз длинной сорочки с широкими рука-

вами, расшитыми узорами, домотканой красной или синей сукон-ной юбки, надеваемой обыкновенно по праздникам, в будние дниженщины носят холщовую юбку - "сподницу", наконец, набрасы-вают сверху "куртку" почти такого же покроя, как и мужская, но свырезкой на груди. Головной убор замужних женщин состоит из"намитки" надевамой самым разнообразным способом. Вся одеждатаким образом состовляется из домашнего материала.

Изучение деревень и местного фольклора, наверное, самыйсложный кроссворд для любителей истории. Если по городам ещёможно что-то обнаружить в старых бумагах, то о деревнях почтиничего нет. Поэтому любое упоминание, не зависимо от источни-ка, представляет большую ценность.

СТОШАНЫ

Небольшая деревушка Стошаны находится на север от Пин-ска за дремучими лесами и не проходимыми болотами, впер-

вые упоминается в 1220 году. И сейчас она напоминает как быостров. Прекрасные ландшафты, старый парк, курганы в урочи-ще Погребище, особое убранство могил на кладбище, наверное,сохранившееся ещё с языческих времён. Это редкое поселениеполесья где произошла одна из превых битв между пинско-туров-скими и литовскими князьями. Старики в деревне говорят, что довойны в школе изучали историю деревни, в которой упоминалосьо постройке церкви в 1218 году.Старики подсказали, что деревня в данные времена платила

дань или пану, или Пинскому Замку - сто чаш, вероятно, зерна.Вполне возможно, что два слова "сто чаш" немного трансфирова-лись и дали название деревне Стошаны.

Стары паляшук.

Page 11: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 20 НАШЫ КАРАНІ 21

Лунко Серафима Емельяновна пропела нам старинные народ-ные песни.Вітёр з поля.Вітёр з поля, да хвыля з мора.Ой ныхто назнае дай мого гора.Ой шоб ты мамко мое гора знала,То ты б мэнэ молодую замуж ны отдала.Ой шоб жэ ты мамко мое горэ чула,Як я в тэбэПуд окэнцэм як зозуля кула!Чула ж мое дітя дай догадалася,Нічка тэмна дрыбній дошчык выйті боялася.На дворы садочка, а в садочку вышня,Нідэ ж вся моя родына погуляты выйшла.Родына гуляе мэнэ спомынаеОй дэ ж нашэ Дытя ріднэ мэнэ спомінаеЗвяжы мні маты хустыною гочы,Выды мэнэ топы, мэнэ топы ныбуду крычатыШоб ныбігла Сусідочку мэнэ ратоваты.***Гэй ты жаворонкуЖаворонку раньняя пташына,Гэй раньняя пташына!Чого ж ты так рано з вырню вылынув,Гэй з вырію вылынув?Ны сам я вылынув пташкі білы,Гэй з вырію гонылы.Лытвы жаворонку в свою сторонку,Гэй ліпш там тобі будэ.Там тобі водыця по самы колінця,Гэй по самы колоніця.Там тобі травыця по самый крыльца,Гэй по самый крыльця.

ПОРЕЧЬЕ

Первое упоминае о деревне относится к периоду 11 века. Деревня знаменита своим парком, который формировался

родом князей Скирмунтов на месте лесного массива, как тогданазывали "корчей". Михаил Николаевич Осипчук, старожил знаю-щий старый парк очень хорошо помнит его прежний вид. До 1939года он работал в саду Скирмунта и подробно рассказал как выг-лядели дорожки, чем обсажены, где стояли скамейки, какой видимели мостики на каналах, пруду, как работал карповый пруд.Водную систему парка можно назвать уникальной, она поражаетсвоей рациональностью. Пруд для отдыха имел остров. К немувели дорожки с деревянными простыми мостками. Вода подава-лась по водопроводящему каналу из реки Ясельда. На двух сброс-ных были перезды в виде обратных лотков на уровне поверхнос-ти земли, что бы с полян на телеге можно было вывезти сено.Работа рыболовногопруда была очень простой, без затрат элек-троэнергии на наполнении водой. Обнесён он был невысокой дам-бой, в которой имелись две прорези на впуск и выпуск воды, ко-нечно, через шлюзы. Весной, в паводок, она поступала в него поестественной долине, а летом по каналу из-за пруды с мельни-цей на реке Ясельда. Поздно осенью шлюз открывали, вода схо-дила, а в яме оставалась рыба. Недаром говорят: "Всё гениаль-ное просто".Михаил Николаевич много расказывал о парке, дворце, фабри-

ках, показывал где они стояли. Не жаловался на свою молодостьи работу у пана. А начал работать в саду с 14 лет, регулярнополучал зарплату. С родителями жил в панском доме на краю пар-ка. Дом, отопление, две тонны сена на корову были бесплатные.До 23 часов в доме было электричество и тоже беплатное. Если вдеревне случалось несчастье: сгорит дом или падёт скот, Скир-мунт возмещал крестьянам убытки безвозмздно.Не только наш собеседник, но и другие жители деревни Поре-

чье с сожалением вспоминают во многом утраченную красоту пар-ка. Оно и не мудрено. Тогда за парком постоянно смотрели пять

Page 12: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 22 НАШЫ КАРАНІ 23

человек. Часть парка была заповедной...А сейчас он брошен на произвол судьбы, хотя и считается па-

мятником природы республиканского значения. Расположен ря-дом с деревней, но одичал до такой степени, что осенью там со-бирают корзинами опята, а в январе 2003 года жители нашли егоизрытым дикими кабанами, пришедшими сюда из-за ясельдовс-ких лесов за желудями...Очередной фольклёрный запас получили мы у местной житель-

ницы Янковской Лидии Михайловны.***Ходыть котык по воротюхУ чырвонынькіх чоботюх.Упав котык із воріт -Болыть спынька і жывіт.Запалю хучый лучынкуШоб погрыв наш котык спынку,Закрывай дытятко гочкы -Пошукаю я прымочкы.Нашому котыку прыложу,І тыбэ поколошу***Лю-лі, лю-лі, лю-лі,лю-ліДіткы всі давно заснулы.Спы засны ты мій сынок,Підым взавтра у лысок,Будым зайчыка ловыты,Забавлятыс будуть діты.А як зайчык пуд голынку,Мы попросымо Хрыстынку,Шоб морковы прыныслаІ ля зайчыка дала.Лю-лі, лю-лі, лю-лі,лю-ліДіткы всі давано заснулы.Спы засны і ты сынок,Підым завтра у лысок.

ЧЕРНЕЕВИЧИ

Первое из известных упоминаний о деревне относится к на- чалу 1492 года, когда пинская княгиня Мария и её сын Ва-

силий пожаловали земянину писнкого повета Ивану Фурсу, татар-ского происхождения, угодия.Как говорят старожилы сюда входили достаточно "рекспента-

бельные" по тем временам земли: дубравы, охотничьи и звери-ные угодия и заповедные бобровые места. Местные жители рас-сказывают, что настоящее предместье было достаточно богатым,так как поохотиться сюда приежали со всего Пинского павета. Обывших хозяевах былого имения старожилы вспоминатют с на-стольгией. "Скирмунты простых жителей не обижали, сами жилии нам давали жить, - вспоминает Анна Сидорская, - когда былинеурожаи, и в деревню приходил голод, "пан" делился своимизапасами. А когда пришли комунисты всё это пропало. Единствен-ное, что напоминает о прежнем величии это одичавший сад, ко-торый раскинулся на месте былой усадьбы Скирмунтов". Самоздание - большой с двумя парадными входами дом - снесено ещёв послевоенные годы. В парке нет реликтовых деревьев, но со-хранились планировка, просматриваются аллеи, существуют пру-ды. Кое-где, на окраинах поселения, ещё доживают своё обвет-шалые избушки, они и хранят "дух" былого величия, и традицийимения Скирмунтов.Пела Сидорская Анна.***Бігла мышка чыраз хату,Зачыпылась за потыіл.Покотылыса по хаты,Ёк клубочок, аж пуд стіл.Ваську став ны мышку зватыТой взейршывся, рыхтык тхір,Послі прыг чырыз всю хату,Да і втык собі на двір.

Page 13: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 24 НАШЫ КАРАНІ 25

Бусынь, бусынь клякотунЦапнув жебу за ковтун,По болотовы скакав,Да нынаджано упав.Жеба выскочыла з ротаІ втыкнула хутчі з болота.***Мо два два дні шукав ІванкоОд цюкерок смачных банку.А навішчо? Сам нызнав,Скріз ходыв да всэ шукав.Трэтій дэнь прыніс удачу,Пуд корчэм яго побачыв,Взев обтэр всмыхнувся разІ закынув за пырлаз.

ГОРОДИЩЕ

Первое упоминание о поселении датировано 1500 годом. Го- родище славится своей природой. Деревня окружена пер-

возданными лесами, озёрами, с одной из сторон её огибает река.Эти места богаты рыбой и грибами, что делает Городище из-любленным местом отдыха пинчан. Со слов местных жителей наберегу одного из озёр где сейчас находится больничный комп-лекс, буквально полстолетия назад стоял целый архитектурныйансамбль: костёл святой Анны, монастырское здание, колоколь-ня и окружавшая эти постройки стена. Согласно воле фундатораЯна Короля Копеца, построившего монастырь, он должен был бытьпередан ордену Бенедектинцев, существующему ещё с 530 года.Гордостью костёла были фрески, а ещё - книг и летописи. Послеприсоединения Беларуси к России существование костёла ста-новилось всё более обречённым. Примерно в середине 18 веказемельные владения монастыря полностью конфисковывают и онзакрывается. В начале нынешнего века, стараниями Скирмунтови Кружевецких были собраны средства на реставрацию костёла

и уже в 1914 году состоялась богослужение в обновленном зда-нии.Костёла не стало в 1944 году. Предвидя его использование в

качестве наблюдательного пункта отступающие войска Германиивзорвали здание. Кирпичи из руин разобрали крестьяне.По рассказам старожилов после 1944 года вода озера стала

мутная и каждый год в озере погибает молодой человек. Очевид-цы говорят, что несчастные случаи происходят практически все-гда возле берега на котором стояла колокольня. Интерес вызы-вает тот факт, что берега озера достаточно пологие, а само ононе глубокое. Деменчук Иван Никифорович, пожилой житель Горо-дищ, рассказал, что жертвы озера будут умножаться до тех порпока монастырь не будет восстановлен. По крайней мере ему такговорил его дед. По местной легенде, в звёздные летние ночи назеркальной глади озера по прежнему отражается лик древнегокостёла…

ЗАПОЛЬЕ

Поездка в старое имение заполье оказалась захватывающе интересной. Как часто мимо нашего внимания проходят

вещи, существующие рядом годы… Остатки более чем столетне-го парка в Заполье - метровые в обхвате дубы, липы, интересныйусадебный дом.Говорят, что парковый массив имеет высокую художественную

ценность, а в архитектуре дома есть элементы возрождения формбарокко и классицизма.Литвин Брынько - местный старожил:В 17 веке в имении проводился большой бал по случаю приезда

в Пинск короля Польши Станислава Августа Понятовского. Здесьже демонстрировала своё умение бригада легкой кавалерии.Земли Заполья в 18 веке принадлежали князьям Друцким - Лю-бецким, родовое гнездо которых было в Парохонске, в последую-щем поместье по наследству перешло роду Броель - Плятера,которые жили здесь до 1939 года. Здесь была богатая библиоте-

Page 14: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 26 НАШЫ КАРАНІ 27

ка. На то время она была достаточна знаменита в Беларуси, здесьимелись архивы знаменитых белорусских родов, однако перед уг-розой прихода большевиков пришлось её вывезти. В1914 году еёвывезли в Вильно, где она сгорела во время войны. В 1920 годуземли были розданы крестьянам и в Заполье был разбит красивыйстаропольский парк, посреди которого Стэфан Плятэр построилновый двор, который сохранился до сегодняшнего дня.Местные палеские анекдоты рассказал нам Литвин Брынько.***Збырався Омыльян под Руздово колоты кабана. Провідав про тэе

москаль, шо був у сылі з якэюсь справою, и, зустрившы ёго, кажэ:- Послушай, Емеля, если завтра будет мороз, зайду к тебе по-

греться, а то у моих хозяев что-то холодновато.Омыльян здагодався, шо тоj набываjца на свыжыну, таj пытае:- А колы ныбудэ морозу?- Тогда приду в гости.***Поjшов Омыльян до оборы и став одмыкаты замка, а тоj ныяк

ныодмыкаjіця. Подыходыть москаль і кажэ:- Что, никак? Наши замки так не открываются: надо с матом.Матюкнувся Омыльян, замок и одкрывся.***Поjiхав Омыльян у Москву, трапыв на звоныцю Jвана Вылыкого.

А там воронякыв літае - тьма! Вин стоjіть и лычыть jiх. Подыходытьмоскаль:

- Ты что казённых галок считаешь? Сколько насчитал?Омыльян злякавса і кажэ:- Можэ трыццать, можэ сорок...- А ну плати по рублю за каждую!Залытыв.Прыjiжджае Омыльян дохаты j кажэ:- От, гаворать, москалі хытры. А я jшэ хытрышиj. Насчытав тры-

ста ворон, а заплатыв за сорок...

ЛЕЩЕ

По рассказам местных жителей, в предместье Леще находил ся курган. Он стоял на склоне берега Пины, и насыпь кур-

гана имела форму конуса высотой пять с половиной метров и внеш-ней стороной в семь метров. Примерный диаметр основания со-ставлял 35 метров.Курган был известен под названием "Могила Мендовга", сына

князя Мендовга. Летом 1955 года строители снесли курган: песок из насыпи по-

надобился для подсыпки сооружаемого рядом стадиона. Несмот-ря на протесты местного музея и жителей, прекратить разруше-ние кургана не удалось. Пока шли переговоры с вышестоящимиинстанциями, строители успели снести насыпь его полностью. Итолько благодаря случайному перерыву в работе, удалось зари-совать профиль стены верхней части насыпи кургана. Рисунокхранится в местном музее.На полесье подобных курганов больше нет…Материал от нашей собеседницы Костюкович Марии Сергеев-

ны.***В кого дочок сім,Е долынка всімЕ в батька годнаДолынка лыха.Оддала мынэНа чужынку,Нымають мынэЗа дытытынку.Оддала мынэНа накоптыса,А няма кому оступытытся.Ой, будэ мынэЧоловік біты,Ныбудэ кому обороныты.

Page 15: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 28 НАШЫ КАРАНІ 29

***Чырыз тое сэлцэВызёнэ дырывцэ,Іе з того дырывэцяСвітёлку збудую,Світёлку збудую,Навакола вмалаю.Ой вымалёвывалаТры місяцы есных,Тры місяцы есных,Тры молодці красных.Ой вымалёвывалаТры зорынкіх есных,Тры зорынкіх есных,Тры дівонькі красных.***Вясна - краснаШо нам вынысла?Коробочку жыта вытрасла,Старым бабамПосыднічко,А молодым погуленычкоА дывонькам по выночковы,А хлопчыкам по кыёчкывы.***Ой вышынька - чарэшынькаНа пысочку росла.Шкода - шкода дівочынькы,Шо за дурня пойла.

ДОСТОЕВО (НОВОШИЦЫ)

В 1507 году здесь было поселение принадлежавшее далёко- му предку Достоевских - боярину Пинскому Даниле Ирти-

щевичу, которое называлось Новошицы. Жители говорят, что на-

звание поселения пошло от имени Новоша - маляра пинского,получившего привилей на эти земли от князя Фёдора Ярослави-ча. А с 18 столетия по 1939 год Новошицы принадлежали Ордам- роду, давшему миру известного художника и музыканта Наполе-она Орду.Как вспоминал один достоевский старик, жили Орды бедно, даже

у крестьян деньги одалживали. Но в доме всегда были порядок идоброта. Из обстановки - мебель в стиле ампир, красивые кон-торки, картины родственников. Дом окружал прекрасный старыйпарк. Перед домом был разбит большой газон, густо засаженныйлипами, каштанами, тополями и другими деревьями. Под старойивой лежал большой камень - стол, за которым иногда обедалосемейство Ордов. Рядом на клумбах росли розы. Каштановаяаллея и широкий канал отделяли парк от построек. Примечатель-но то, что в доме Орды во время восстания 1863 года прятался отцарских солдат предводитель полесского партизанского отрядаРомуальд Траугутт.До сегодняшнего дня на территории бывшей усадьбы сохрани-

лись запущенные пруды, канал, кирпичные подвалы. Мы пыта-лись найти исторический камень-стол, но от него не осталось иследа. А с ним связана интересная история.В 1915 году солдаты принесли в имение тело убитого немецко-

го поручика и попросили его похоронить. Орда распорядился най-ти ему вечное упокоение рядом с камнем и поручили сделать со-ответствующую надпись. За могилой ухаживали домашние, а в1926 году на пороге их дома появилась незнакомая женщина -мать убитого поручика. Она хотела забрать прах сына на родину,в Ганновер. Однако Орды убедили её, что могила всегда будет вцветах и досмотрена.Так оно и было до 1939 года. А потом имение покинули люди…

Сейчас там осталась груда кирпичей окаймлённая вырубленны-ми деревьями и кустарниками.После посещения этого места мы в очередной раз с грустью

задумались о множестве преданных забвению полесских поселе-

Page 16: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 30 НАШЫ КАРАНІ 31

ний, парков, усадеб. А сколько интересного они могли бы расска-зать нынешнему поколению, но увы… не уберегли.

P.S. (СУБЪЕКТИВНАЯ ТОЧКА ЗРЕНИЯ СОСТОВИТЕЛЯ)

В собранном фольклорном материале мы сознательно пыта-лись сохранить оригинальное звучание полесского языка. Язык,существующий несколько тысячелетий, язык документов Велико-го Княжества Литовского должен доказывать своё право на суще-ствование. Часто говорят, это деревенский язык. Но позвольте,деревенский язык, собственно и есть язык народа. Если народ нев деревне , то где?В 1989 году вышла первая газета на западнополесском языке.

В 1990 году - первая научно-практическая конференция, посвя-щённая проблеме этнокультурного возрождения Западного По-лесья. На территории Пинщины основным "двигателем" этогопроцесса являлся Николай Шылягович. Одиозная фигура, этног-раф, политик. Отношение к его фамилии попрежнему остаётсянеодназначным. Кто-то считал его "комбинатором", использую-щего "придуманный" язык в своих политических интересах. Кто-то считал его выдающимся историком и этнографом, который впер-вые доказал, что история Полесья заслуживает особого внима-ния и язык, на котором говорят полешуки, достоин жить иразвиваться. Кого-то он вдохновлял, кто-то считал его своим вра-гом.Четырнадцать лет - маленький срок, чтобы оценить что-либо.

История расставит все точки над "і"...

"НАСТАЎНІЦКАЯ ГАЗЕТА" №81, 90.10.10", РАЗДЕЛ"МЭТА, ЗМЕСТ І ПРЫНЦЫПЫ НАВУЧАННЯ".

"У кантэксте размовы аб шляхах развіцця школы у БССР нельгаабысці пытанне пра магчамасць стварэння ў будучым палеска-моўнай школы. Багацце, унікальнасць культуры Палесся, адмет-ны, своеасаблівы характар палескіх гаворак даўно звярнулі ўвагу

даследчыкаў і выклікалі пытанне аб магчымасці асобнай літара-турнай мовы. Перапісы насельніцтва, якія праводзіліся ў нашайкраіне, не вылучалі палешукой як асобны этнас, тым не меньш,паводле меркаванняў даследчыкаў, людзей якія карыстаюцца га-воркамі палескамоўнага арэалу, не менш чым за адзін мільён. Віда-вочна, што захаванне палескага культурнага феномена немагчы-ма без захавання і развіцця гаворак гэтай группы, таму мэтазгод-на іх эксперыментальнае ўвядзенне ў дашкольнае выхаванне, усістэму пачатковай і факультатыўнай адукацыі"

ПОЛЕССКИЙ АЛФАВИТАа Бб Вв Гг Дд Ее Жж Зз Ии Ii Jj Кк Лл

Мм Нн Оо Пп Рр Сс Тт Уу Фф Хх Цц ЧчШш Ыы Ьь Ээ Юю Яя

Page 17: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 32 НАШЫ КАРАНІ 33

Лунінецкі рэгіёнЛАХВА

Першая наша вандроўкабыла ў вёску Лахва, што

на Лунінеччыне. Вёска сустрэ-ла нас цішынёй і гарачынёй.Нарэшце на лавачцы мысустрэлі першага жыхара –старэнькая бабуля сядзела налавачцы і пасвіла гусей.Завёўшы размову, мы

здзівіліся асаблівасцям гаворкібабулі. У словах пераважалігукі [о] і [э] . Напрыклад, лаховэ’ц (жыхар Лахвы),вэ’льмо (вельмі)і г.д.Бабуля распавяла нам пра гісторыю стварэння вёскі:«Было тэе так даўно, шо ўжэ ніхто і не помніць. Стояло тута-

ка некалькі хутароў. Жылі тутака людзі мірно і нікого не чапалі. Іпраходзіло сюдэю вэлікэе войско алахоў. Воны багато кого по-секлі тутака, ўсее было крывею залітэе. Дэ тые воіны ўсе ка-залі “алахі, алахі”. Людзі почулі дэ потым усе казалі на гэтэе ме-сто “алахі”. А дале ўжэ сталі “Лахва” называць.»Размова працягвалася доўга, і мы шмат чаго даведаліся ад ба-

булі. Але ж і сапраўды, тут шмат праходзіла татарскіх войскаў.Хутчэй за ўсё, тут і хаваецца існасць.Далей мы сустракаліся з рознымі цікавымі людзьмі і запісалі шмат

самабытных песень, пачулі легенду Татарскага броду. Праўдукажучы, кожны распавядаў сваю версію, але агульны ход падзейбыў наступны:

«Калісьці тут былі страшэнныя балоты, дзе тапілася жывёлаі гінулі людзі. Але ўсё ж некаторыя адважныя хлопцы пераходзілібалоты і дабіраліся да суседніх вёсак. І ехаў сюдою аднойчы ма-

лады багаты татарын. Вырашыўшы скараціць шлях, скіраваўна балоты. Паглынула страшэнная багна татарына ды ўсюсвіту разам з ім. Даведаўшыся пра тое, прымчалась сюды мала-дая жонка татарына. Людзі бачылі, што яна, упаўшы на калені,казала штосці ды хапала жменямі зямлю і ваду. Доўга была тамтатарка, плакала ўвесь час... Месца тое зараз перасохла. Відаць,з-за праклёнаў маладзіцы.»Спявала Параскева Лукашэўна Турчыновіч.***

Ох вішэнька чэрэшэнька, шчо вішэнь не родзіш?Молодая дзеўчынонько, шчо й гульць не ходзіш?

Ох як жэ мне вішне’ родзіць – лісце опадае...Ох як жэ мне гуляць, колі мілы й покідае...

Ох вішэнька-чэрэшенька стоіць над водоюМолодая й дзеўчынонька пошла й за водою

Ешчэ ж воды не набрала, на колчэнь стала...Ешчэ ж воды не набрала, на колчэнь стала...***ЗапоіныБэрозонька, бэрэзонька, розвіта,Дэ запіта дзевоне’чка, дэ й запіта.

Хто ж тую бэрэзоньку розвіваў,Хто ж тую дзевонечка, дэ й запіваў.

Розвіла бэрэзоньку цепла вэсна,Дэ й запела дзевонечку чужая сем’я

Дэ й запела дзевонечку дэ й чужы род,А ее ж баценько дэ й попэрод.

Прымірэнне пакаленняў.

Page 18: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 34 НАШЫ КАРАНІ 35

КАЖАН-ГАРАДОК

Кажан-Гарадок упершыню ўзгадваецца ў нямецкіх хроніках ра- зам з Пінскам, Драгічынам і Лахвай ў 12 ст., хаця афіцыйна

гісторыю Кажан-Гарадка адлічваюць значна пазней.Старыя людзі кажуць, што некалі стаяў тут горад і жылі тут мірна

людзі. Але аднойчы прыскакала аднекуль страшэннае войска,спаліла горад ды пабіла-паграміла усіх. Людзі нават не паспеліпавыбягаць з дамоў. Усе вуліцы былі завалены мёртвымі, ўсё былозаліта крывёй.Ды тыя чужынцы на гэтым не спыніліся. Была ў іх традыцыя -

піраваць на касцях і галовах пераможаных. І яны паадразалі люд-зям галовы, склалі іх ў піраміду, змайстравалі на ёй памост дыпачалі піраваць. Рэшткі ежы яны кідалі прама на памерлых.Працягваўся іхні страшны пір тры дні. Ды ехаў са сваім войскам

сюды хтосьці з нашых князёў і, заўважыўшы нешта няладнае, за-гадаў дазорным паглядзець, што там робіцца. І калі пачуў князьвестку пра гэты страшны крывавы пір, то загадаў знішчыць гэтаечужое войска. Ды загадаў не браць палонных, бо такім людзям неварта жыць на зямлі.І наляцела княжае войска на гэтых пачварных ваяроў, ўшчэнт

разбіла іх. І калі пасля сечы азірнуўся князь навокал, то жахнуўся,бо ўсё кругом было завалена забітымі і заліта крывёю. Загадаў ёнпахаваць сваіх, спаліць чужынцаў, а на гэтым месцы пабудавацькаплічку, каб увекавечыць памяць загінуўшых. Хутка тут зноў вы-расла пасяленне, і на месцы каплічкі пабудавалі царкву.Яшчэ не адна вайна пракацілася на гэтых мясцінах. Мястэчка

яшчэ не раз было спалена. Людзі навучыліся самі бараніць свойдом. Кажуць, аднойчы стаяла пад Кажан-Гарадком французскаевойска. Жаўнеры не думалі, што мясцовыя жыхары здольны ака-заць супраціўленне. Таму спакойна разбілі лагер каля мястэчка. Атым часам сабраліся мясцовыя мужыкі, пасадзілі жанчын ды дзя-цей у лодкі і завезлі іх на востраў, што стаяў пасярод ракі. А саміпабралі вілы ды косы ў рукі, ды з надыходам цемры рушылі на

чужое войска. Шмат каго яны ўзялі ў палон. Расказваюць, што гэ-тыя палонныя насілі сваімі трохкутнымі шапкамі зямлю і насыпалігару пасярод Кажан-Гарадка, на якой і стаіць зараз Мікалаеўскаяцарква. Можна сумнявацца ў праўдзівасці гэтай гісторыі, але вос-траў пасярод ракі сапраўды быў. І вялікая рака была... але пера-сохла.Вось такая страшная легенда з’яўлення царквы ў вёсцы Кажан-

Гарадок.Спявала нам Даўгавечная Кацярына з Майдана.***Ой, пойду я ў жэевы клеці спаціДа не будзі мяне же маці.Нехай мене же той побудзіцьДа і хто ж мене верно ужо любіць.Ен і падыйдзе поціхеньку,Вон і пабудзіць помаленьку.- Да ўстань же, устань мая міла,Шчоб головка же не болела.Кабы головка же не болела.Кабы ....То і ўвечары....***- Молодая же молодонька,У цябе в дома прыгодонька.Упала твая ж маці з пэчы,Ды побыла собі плечы.- То я жэ гэту беду знала,То же я ж ей посцелі слала.Под головку ж полушэчку,Под спыночку – пярыначку.- Молодая же молодонька,У цябе в дома прыгодонька.Упала ж твая сестрове з пэчы,Ды побыла собі плечы.

Page 19: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 36 НАШЫ КАРАНІ 37

- То я жэ гэту беду знала,То же я ж ей посцелі слала.Под плечы поленічыка,Под спыночку – каменічыка.***Пойду ж я жыто жаці.Прыедзь мілы по тры снопы,Прыедзь мілы по тры снопы,Да не біры рубля да дому.А ту ж возмі ж вяровочку,Возмі ж мене молодочку.Як пойду я жыто жаці,Возьму собі повязнічыка,Возьму собі повязнічыка,Молодого молодчыка.Вон за мною снопы звяжэ,Вон за мною і спаці же ляжэ.Снопы как звяжэ ж то і подыме,Спаці ляжэ то і абдыме.Снопы повяжэ помацуе,Спаці ж ляжэ поцолуе.***Ой, пойду же пойдуЯ же тутыка не буду.Ой, я тутыка ж не буду.Бой тутыка ліха сторонка,вороженька дай не ейна.Ой, вороженька не ейна.Як пойду же я ў вішневы сад,Свого мілого шукаць.Ой, свого мілого шукаць.Кругом сада обошлаМіленького не найшлаОй, я міленького й не найшла.

Ой, найшла я коля льнуМіленького магілуОй-о міленького могілу.***До пна, до цёмна ліса,До пна, до цёмна лісаСын з маткою посварывса.- Іды маці проч ад мэне,Іды ж маці проч ад мэне.І чэраз цебе сварка ў мэне.Пойшла жэ маці сцежэчкаю,Зустрэлася да з дачкой.- Куды ж мая ж маці ідэ?Куды ж мая ж маці ідэ?- Іду доню до тэбе в госці.- А я ж госцей не прымаю,А я ж госцей не прымаю.Бо лекоюся, даруй маці.Пойшла ж маці ступаючы.Пойшла ж маці ступаючы.Сын за ёй гукаючы:- Ой, верніся ж моя ж маці,Ой, верніся ж моя ж маці.Будзе ж, маці, пільноваці.Будзе ж, маці, пільноваці.Будзе ж, маці, пільноваці.***Ў зеленому гаю сухі дуб родзіўса,быў добры сыночок, пока не жэніўса...А ек ожэніўса, дэ ўзяў собе жонку,то ўжэ ж он забыўса про свою сторонку...

Пошла стара маці ў поле жыто жаць...Она жала, жала, на шлях погледала,

Page 20: 2003 - Dzedzich · Легенды, песні і гістарычныя факты былі агу- чаны старажыламі мястэчак , у якіх пабывалі

НАШЫ КАРАНІ 38 НАШЫ КАРАНІ 39

Она жала, жала, на шлях погледала,Она жала, жала, на шлях погледала,за горкімі слезамі сына не познала,за горкімі слезамі сына не познала.Ой маці ж ты, маці, гордая стала,Сказаў «памогай Бог», тый не одказала,Сказаў «памогай Бог», тый не одказала.Ой сыну ж, ты м ой сынок, не гордая стала,За горкімі слезамі цебэ й познала,За горкімі слезамі цебэ й познала.Ой маці ж ты маці, чого ж цяжко жыці?Ходзі ж ты до мэне, у мэне будзеш жыці,Ходзі ж ты до мэне, у мэне будзеш жыці.Пойшла ж я до сына, дэ й стала ў попрозі,Сказала “Добры вэчор”, горда невэстка гордо одказала:Сказала “Добры вэчор”, горда невэстка гордо одказала:Ой маці ж ты маці, нема шчо робіці,Дзеткі ў нас вэлікі, нема дзе садзіці...Дзеткі ў нас вэлікі, нема шчо робіці...Ой маці ж ты, маці, нема дзе тобе жыць,Ідзі ж ты до дочкі, у дочкі будзеш жыці,Ідзі ж ты до дочкі, у дочкі будзеш жыці.Пошла я до дочкі, дэ й стала ў куточкуОй мілая дочка, помый мне сорочку...Ой мілая дочка, помый мне сорочку...Ой маці ж ты, маці, не буду я мыці,Кавры дорогіе, нема дзе сушыці...Кавры дорогіе, нема дзе сушыці...Кавры дорогіе, дорожкі хорошы,Шчо я ж покупляла за маміны грошы,Шчо я ж покупляла за маміны грошы.

Калядная песня ад Даўгавечнай Агрыпіны Савічны:Пчолкі ляцелі...Ў нашого дзядзька’ на дворэ елаСвяты вэчор...А на той сосне пчолкі седзелі’Святы вэчор...Пчолкі седзелі дэ й полецеліСвяты вэчор...За цемны леса за дальні лугаСвяты вэчор...Адна пчолочка дэ й засталасяСвяты вэчор...Нашаму дзядзьку’ у сне здаласаСвяты вэчор...Свечэ качаці, сыноў жэніціСвяты вэчор...Дэ й жыто жаці, дочок даваціСвяты вэчор...Шчодры вэчор, добры вэчор, дзьдзько, цётко, дайце коледы. Коб

за год дождалі дэ й шчэ давалі!