บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาการวจยเรอง การดาเนนชวตและคณภาพชวตตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของเกษตรกรในหมบานหนองมะจบ ตาบลแมแฝก อาเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม ผวจยไดทาการตรวจเอกสารซงมหวขอทเกยวของกบการศกษาดงน

1. ทฤษฎและแนวคดเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง 1.1 ความหมายของคาวาเศรษฐกจพอเพยง 1.2 ความหมายเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง

2. ทฤษฎและแนวคดเกยวกบคณภาพชวต 2.1 ความหมายของคณภาพชวต 2.2 แนวคดเชงความรสกและจตใจ 2.3 แนวคดเชงสภาวะรางกายและสภาพแวดลอม 2.4 องคประกอบของคณภาพชวต 2.5 แบบจาลองของคณภาพชวต (Quality of Life’s Model)

3. แนวคดเกยวกบชมชน

1. ทฤษฎเกยวกบแนวคดเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง จากอดตสปจจบน ประเทศไทยสามารถพฒนาเศรษฐกจของประเทศใหเจรญกาวหนาทดเทยมกบอารยประเทศได ภาพรวมเศรษฐกจของประเทศไทยนบวาไดรบผลสาเรจในหลายดาน เชน การขยายตวทางเศรษฐกจอยในอตราทสง เฉลยรอยละ 7.8 ตอป ฐานะการเงนของประเทศมความมนคงมากขน สดสวนของประชากรยากจนลดลง จากรอยละ 57 ในป พ.ศ.2505 เปนรอยละ 27.5 ในป พ.ศ.2509 (กองพฒนาสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม, 2543: 7) อยางไรกตาม เมอพจารณาความแตกตางของรายไดของประชาชนในประเทศ กลบพบวาประชาชนทมฐานะการเงนมงคง รารวยกยงคงรวยมากขน ในขณะทประชาชนยากจนกยงยากจนหรอมความถดถอยของรายไดอยเชนเดม สงเหลาน ชใหเหนความเหลอมลาของสงคมไทยในหลายๆ ดาน กอใหเกดปญหาหลายประการตามมา ซงปญหาหนงทเกดขนและพบไดในสงคมไทย คอการมคณภาพชวตทถดถอย ลดตาจากมาตรฐานลง ผคนหนมาใหความสนใจกบการบรโภค วตถนยมกนมากขน การศกษาไมเออตอการพฒนาภมปญญาทองถนอยางแทจรง (กองพฒนาสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม, 2543: 8) สงผลโดยตรงตอคณภาพชวตและความเปนอยของชมชน

7

จากสภาพปญหาดงกลาว จงเปนจดกระตนใหสงคมหนมาใหความสนใจและรวมมอกนแกไขวกฤตดงกลาวอยางแทจรง ซงกไดเกดแนวคดหลายๆ ประการทสามารถนามาประยกตใชแกปญหา กอบกวกฤตดงกลาวดวยกน และแนวคดหนงทสามารถนามาประยกตใชกบสงคมไทยไดคอ การดารงชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง อนเปนแนวพระราชดารทไดรบพระราชทานจากองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

1.1 ความหมายของคาวา เศรษฐกจพอเพยง เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาทชถงแนวการดารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ตงแตระดบครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหดาเนนไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจเพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวฒน ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจาเปนทจะตองมระบบภมคมกนในตวทดพอสมควร ตอการมผลกระทบใดๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน ทงนจะตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยงในการนาวชาการตางๆ มาใชในการวางแผนและดาเนนการทกขนตอน และขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาต โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎ และนกธรกจในทกระดบ ใหมความสานกในคณธรรม ความซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมาะสม ดาเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสต ปญญา และความรอบคอบ เพอใหสมดลและพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกาวขวางทางดานวตถ สงคม สงแวดลอม และวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด (ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงน สานกงานคระกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดเชญผทรงคณวฒในทางเศรษฐกจและสาขาอนๆมารวมกนประมวล กลนกรอง พระราชดารสและนากราบบงคมทลขอพระบรมราชานญาตนาออกเผยแพร ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงพระราชทานพระบรมราชานญาตแลว) พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเปรยบเทยบคาวา “พอเพยง” กบคาวา “Self – Sufficiency” วา

Self – Sufficiency นน หมายความวาผลตอะไร มพอทจะใชไมตองไปขอยมคนอน อยไดดวยตนเอง ...เปนไปตามทเคาเรยกวายนบนขาของตนเอง...แตวาพอเพยงนมความหมายกวางขวางยงกวานอก คอคาวาพอ กพอเพยงนกพอแคนนเอง คนเราถาพอใจในความตองการมนกมความโลภนอย เมอมความโลภนอยกเบยดเบยนผอนนอย ถาประเทศใดมความคดอนน มความคดวาทาอะไรตองพอเพยง หมายความวาพอประมาณ ซอตรง ไมโลภอยางมาก คนเรากอยเปนสข

8

พอเพยงนอาจจะมมาก มมาก อาจจะมของหรหรากได แตวาตองไมไปเบยดเบยนคนอน ตองใหพอประมาณ พดจากพอเพยง ทาอะไรกพอเพยง ปฏบตกพอเพยง... ...ฉะนน ความพอเพยงนกแปลวาความพอประมาณและความมเหตผล... (4 ธนวาคม 2541)

จากพระราชดารส เศรษฐกจพอเพยง มไดจากดเฉพาะของเกษตรกรหรอชาวไรชาวนาเพยงเทานน แตเปนเศรษฐกจของทกคนทกอาชพ ทงมอยในเมองและอยในชนบท เชน ผทเปนเจาของโรงงานอตสาหกรรม และบรษทในระบบเศรษฐกจพอเพยง ถาจะตองขยายกจการเพราะความเจรญเตบโตจากเนอของงาน โดยอาศยการขยายตวอยางคอยเปนคอยไป หรอหากจะกยมกกระทาตามความเหมาะสม ไมใชกมาลงทนจนเกนตวจนไมเหลอทมนใหยนอยได ตองรจกใชจาย ไมฟมเฟอยเกนตว เศรษฐกจพอเพยง หมายถง เศรษฐกจทสามรถอมชตวเอง (Relative Self – Sufficiency) อยไดโดยไมตองเดอดรอน โดยตองสรางพนฐานทางเศรษฐกจของตนเองใหดเสยกอน คอตงตวใหมความพอกนพอใช ไมใชมงแตจะทมเทสรางความเจรญ ยกเศรษฐกจใหรวดเรวแตเพยงอยางเดยว เพราะผทมอาชพและฐานะเพยงพอทจะพงตนเอง ยอมสามารถสรางความเจรญกาวหนาและฐานะเศรษฐกจขนทสงขนไปตามลาดบตอไปได มาฆะ ขตตะสงคะ (2537: 204-205) เศรษฐกจพอเพยง หมายถง การใหความสาคญในดานการผลตเพอยงชพ และใหพอเพยงตอความตองการจาเปนขนพนฐานของบคคลในสงคมนนๆกอนเปนสาคญ ใหประชาชนรจกพอใจในสงทตนมอย ไมฟงเฟอ อยากไดอยากมในสงทเกนแกกาลงของตน ฉตรทพย นาถสภา (2540:1) การศกษาระบบเศรษฐกจของชมชนไทยในอดต วาเปนระบบเศรษฐกจแบบพอยงชพ ผลตพชผล พชพนธไวเพอกน เพอใชเอง ไมมระบบการพงพงสงคมภายนอกมความผกพนกนสง ชวยเหลอซงกนและกน มความพอเพยงในตนเอง นบถอระบบเครอญาตเปนสาคญ และไมมการแบงชนชนกน เปนตน ประเวศ วะส (2542: 4-6) ใหความเหนวาเศรษฐกจพอเพยง ไมไดแปลวาไมเกยวของกบใคร ไมคาขาย ไมผลต ไมสงออก ไมทาเศรษฐกจมหภาค แตหมายถงการทมนษยเรามความพอเพยงในอยางนอย 7 ประการดวยกน 1) พอเพยงสาหรบทกคน 2) จตใจพอเพยง 3) สงแวดลอมพอเพยง 4) ชมชนเขมแขงพอเพยง 5) ปญญาพอเพยง 6) อยบนพนฐานวฒนธรรมพอเพยง 7) มความมนคงพอเพยง ไมใชวบวาบ เดยวจนเดยวรวย ซงเมอทกอยางเกดความพอเพยง กจะเกดความสมดล คอ ความเปนปกตและยงยน ซงอาจจะเรยกในชออนๆ ได เชน เศรษฐกจพนฐานเศรษฐกจสมดล หรอ เศรษฐกจบรณาการ เปนตน

9

นคม มสกะคามะ (2542: 263) ใหความเหนวาเศรษฐกจพอเพยงไววา เปนแนวทางพฒนาตามทฤษฏใหม ททาใหประเทศไทยอยในสงคมโลกไดอยางสงางามนาภมใจ โดยทสามารถผลตทรพยากรไดตามภมปญญา และเทคโนโลยแบบไทย มความพอเพยงในครอบครว ชมชนมความเขมแขงชวยเหลอตนเองได วถชวตความเปนอยทสอดคลองกบหลกธรรมคาสอนในศาสนามสงคมทสงบสข กนดอยดขน การผลตอดมสมบรณพอเพยงทจะคาขายไปยงตางประเทศ

สรเกยรต เสถยรไทย (2543:257) ไดกลาวถงเศรษฐกจพอเพยง ไววา เปนปรชญาของการพฒนาตามกระแสเศรษฐกจพอเพยง ซงมฐานคดสาคญทการพฒนาคนในชมชน ทงดานเศรษฐกจและสงคมควบคไปกบการจรรโลงรกษาวฒนธรรมชมชน ทงนการพฒนาคนจะตองเรมทการพฒนาความคดและจตใจของคนใหรจกกนรจกใชตามอตภาพและความจาเปนในการดารงชวต

1.2 แนวคดเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง จากแนวพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว (กรมการปกครอง, 2541: 4-5) ทรงมแนวทางทมงใหคนไทยดารงตนโดยยดหลกของความสมถะ พงพอใจกบสงทเปนอย ไมอคตกบบคคลทมสภาพชวตความเปนอยทดกวา ซงแนวพระราชดารสลวนแตเปนแนวทางทเหมาะสมกบการนามาประยกตใชกบสงคมไทย โดยเฉพาะสงคมชนบท อนไดแก

“…การจะเปนเสอนนมนไมสาคญ สาคญอยทเราพออยพอกน และมเศรษฐกจการเปนอยแบบพอมพอกน แบบพอมพอกนหมายความวา อมชตวเองใหได ใหมพอเพยงกบตวเอง อนนเคยบอกวา ความพอเพยงนไมไดหมายความวาทกครอบครวจะตองผลตอาหารของตวเอง จะตองทอผาใสใหตวเองสาหรบครอบครว อยางนนมนเกนไป แตวาในหมบานหรอในอาเภอจะตองมความพอเพยงพอสมควร บางสงบางอยางทผลตไดมากกวาความตองการกขายได แตขายในทไมหางไกลเทาไหร ไมตองเสยคาขนสงมากนก อยางนนกเศรษฐกจตางๆ กมาบอกวาลาสมยจรง อาจจะลาสมย เพราะวาคนอนเขาจะตองมการเศรษฐกจทตองมการแลกเปลยน เรยกวาเปนเศรษฐกจการคา ไมใชเศรษฐกจความพอเพยง รสกไมหรหราแตเมองไทยเปนประเทศทมบญอยวา การผลตทพอเพยงทาได...” “…อยางขาวทปลก เคยสนบสนนใหปลกขาวใหพอเพยงกบตวเอง เกบเอาไวในยงเลกๆ แตละครอบครวเกบและถามพอกขาย แตคนอนกลบบอกวาไมสมควร โดยเฉพาะทางภาคอสาน เขาบอกตองปลกขาวหอมมะลเพอทจะขาย อนทจรงถกตองขาวหอมมะลขายไดราคาด แตเมอขายแลวของตวเองจะบรโภคตองซอ จะซอจากใคร ทกคนปลกขาวหอมมะล ในภาคอสานสวนมากเขาชอบบรโภคขาวเหนยว ซงใครจะเปนคนปลกขาวเหนยว เพราะวาประกาศโฆษณาวาคนทปลกขาวเหนยวเปนคนโง อนนเปนสงทสาคญ เลย

10

สนบสนนบอกวาใหเขาปลกขาวบรโภค เขาชอบขาวเหนยวกปลกขาวเหนยว เขาชอบขาวอะไรกตาม ใหเขาปลกขาวอยางนนและเกบไวเพอใชบรโภคตลอดทงป ถายงมททจะทานาปรงหรอมทมากพอสาหรบปลกขาว กปลกขาวหอมมะลเพอทจะขาย ทพดอยางนเพราะวาขาวทปลกสาหรบบรโภคไมตองเทยวรอบโลก ถาขาวทซอมาตองขามจงหวดหรออาจขามประเทศมาคาขนสงนนกบวกเขาไปในราคาขาว ...สงเหลานเปนเรองของเศรษฐกจแบบคาขาย ภาษาฝรงเขาเรยกวา Trade Economy ไมใชแบบพอเพยง ซงฝรงเขาเรยกวา Self – Sufficiency Economy ถาเราทาแบบไหนทาได คอเศรษฐกจแบบพอเพยงกบตวเอง เราอยไดไมตองเดอดรอน อยางทกวนนเราเดอดรอน สาหรบขาวกเหนชด สาหรบสงอนประชาชนกตองใช มสงของจาเปนทจะใชหลายอยางทเราทาในเมองไทยและสามารถทจะเปนสนคาสงออกนอกใชเองดวย แตสาหรบสงนอกนนมพธการมากมายมทางทจะผานมากมาย ลงทายกาไรไมเหลอ กาไรมนนอย แตถาสามารถทจะตดตอโดยตรงอยางกลองนเขาตดตอโดยตรงเขาสงไปเปนหบๆ ลงเรอ ทเรยกวา Container กสงไปเตม Container ลงทายคาขนสงไมแพงมากนก พดกลบไปกลบมาในเรองการคา การบรโภค การผลต และการขาย รวาทานทงหลายกาลงกลมใจในวกฤตการณ ตงแตทมเงนนอยจนกระทงคนทมเงนมาก แตถาสามารถทจะเปลยนใหกลบเปนเศรษฐกจพอเพยง ไมตองทงหมด แมจะไมถงครง อาจจะเศษหนงสวนส กสามารถทจะอยได การแกไขจะตองใชเวลามาก ไมใชงายๆ โดยมากคนกใจรอนเพราะเดอดรอน แตวาถาทา ตงแตเดยวนกสามารถทจะแกไขได...” แนวคดเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง ตามแนวพระราชดารสขององคพระบาทสมเดจพระ

เจาอยหว นนครอบคลมเนอหาสาระของการดาเนนชวตในวงกวาง ทงในสวนของเศรษฐกจพงตนเองและเศรษฐกจชมชน

ปจจบนระบบเศรษฐกจพอเพยง อน เน องมาจากกระแสพระราชด า รขององคพระบาทสมเดจพระเจาอยหว กาลงเปนทไดรบความนยมอยางกวางขวาง ทงในดานทฤษฏและดานการปฏบต ดงจะเหนไดจากกระแสพระราชดารสเกยวกบทฤษฏใหมไดมการเผยแพรกระจายไปสชมชน สงคมชนบทไทยมากขน หนงสอ “พระดารส” ขององคพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเรยบเรยง “ทฤษฏใหม” ซงแบงเปน 3 ขน และขยายความไดดงน (สานกงานคณะกรรมการจดระบบจราจรทางบก, 2541: 7)

11

ทฤษฏใหมขนท 1 ผลตอาหารเพอบรโภคเอง เหลอจงนาออกขาย ทาใหมกนอม ไมมภาระหนสน และมเงนออม ทฤษฏใหมขนท 2 รวมตวกนเปนองคกรชมชน ทาเศรษฐกจชมชนใยรปแบบตางๆ เชน การเกษตร อตสาหกรรม แปรรปอาหาร ทาธรกจปมนามน ขายอาหาร ขายสมนไพร ตงศนยการแพทยไทย จดการทองเทยวชมชน มกองทนชมชนหรอธนาคารหมบาน ทฤษฏใหมขนท 3 มการเชอมโยงกบบรษททประกอบธรกจขนาดใหญ รวมถงการสงออก

จากพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว สงผลใหเกดการตนตว และมงมนทจะศกษา คนควา ตามแนวคดทฤษฏใหมกนมากขน เชนเดยวกนกบนกวชาการหลายทานซงไดรวบรวมแนวคดหลกวธการปฏบตทางทฤษฏใหมดงน

บณฑร ออนคา (2542: 39-45) ใหความเหนวาประสบการณการทางานทผานมาเนนนานในองคกรพฒนาเอกชนนน มสวนเกยวของกบแนวคด รวมถงการปฏบตเรองระบบเศรษฐกจพอเพยงไมมากกนอย โดยพจารณาจากกจกรรมบางกจกรรมทมการปฏบตอยางสมาเสมอ ขณะปฏบตงานในองคกรพฒนาเอกชน (NGO) อนไดแก

1. การกระทากจกรรมใดๆ กตาม เพอตอบสนองตอการตองการอยรอดของชวต ระยะแรก NGO จะเรมกจกรรมทสามารถสนองตอบตอความตองการจาเปนของประชาชน อยางเรงดวน ประกอบดวยกบเปนกจกรรมทสงผลกระทบตอวถชวตของประชาชนมากทสด ดงนน จงมการจดตงกลมออมทรพย เพอมงใหเกดการเชอมโยงกบธนาคารพาณชย จดตงกลมธนาคารขาว เพอใหมผถอหนตามหลกเศรษฐศาสตร-ธรกจ หรอการจดตงรานคาประจาหมบาน เพอใชเปนเครองมอในการเชอมโยงประชาชนเขากบระบบตลาด แนวคดดงกลาวชใหเหนวา NGO มงใชประโยชนจากกจกรรมทง 3 ประการ เพอเชอมโยงให ประชาชนมความสมพนธกบระบบตลาดและหนเหความสนใจของประชาชนใหดารงชวตแบบพงตนเองเปนหลก

ธนาคารขาวท NGO จดตง เปนการรเรมแกปญหาการอยรอดของประชาชน โดยเรมจากการฟนฟคณคาเดมๆ ของชมชนไทย ไดแก การแบงปน และการใหความรวมมอ มความสามคคกนในชมชน เชนเดยวกบกลมออมทรพยนวา “กลมสจจะ” อนแสดงใหเหนถงการใหคาสญญาใหคาสตยวาจะอดออม ไมฟมเฟอยกบการใชจายในชวตประจาวนนนเอง นอกจากนน เงอนไขในการกยมเงนในกลมสจจะนน กจะมจดประสงคเพยงเพอใหสมาชกกไปเพอตอบสนองความจาเปนของครอบครวเพยงเทานน กจกรรมดงกลาวจงเขาขายของการดารงชพแบบเศรษฐกจพอเพยง ซงทาใหประชาชนมคณภาพชวตทดขนได

12

2. การกระทากจใดๆ กตามเพอใหเกดการพงตนเอง กจกรรมประเภทนมกจะมการสงเสรมออกมาในรปแบบทหลากหลายแตกตางกนไป เปนกจกรรมทมงลดการพงพาตลาดในการผลต เชน การจดตงธนาคารควาย เพอลดการพงพาเทคโนโลยสมยใหมและปยเคม ทรงแตจะทาใหเกษตรกรตองเสยเงนไปกบการซอวตถดบตางๆ เหลานนมาใชเพอการผลตพชผล หรอ การทาการเกษตรแบบผสมผสาน อนมจดประสงคเพอการดารงชพแบบเศรษฐกจพอเพยงดงตอไปน

2.1 การปลกจตสานก เพอใหเกดความสานกทจะเปลยนรปแบบการผลตจากเชงพาณชยมาเปนการผลตเพอการมชวตรอด และนาออกขายเมอสวนเกนจากการเกบไวบรโภคเกดขน

2.2 ใชแรงงานในครอบครวเปนทนสาคญ และใชปยคอกทดแทนการใชปยเคมในการเพาะปลกพชผล

2.3 การปองกนชวตความเปนอยจากพลงตลาด โดยเกษตรกรสามารถรอเวลาทจะขายผลผลตเมอมราคาสงขนได เนองจากเกษตรกรไมมความจาเปนทจะตองรบจาหนายสวนเกนจากการเพาะปลกพชสาหรบการบรโภคในครอบครวใหแกบคคลอนแตอยางใด

2.4 การมชวตทสมถะ เรยบงาย ไมฟงเฟอ ฟมเฟอย จะเหนไดวา แนวคดเรองเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวคดทเออประโยชนตอการดาเนนชวตของประชาชนในชนบทเปนอยางมาก ดงเชน ผลการศกษาของ ทรงชย ตยานนท (2541: 412) ทศกษา พบวา รอยละ 92.0 ของเกษตรกรทกยมเงนในวงเงนไมเกน 40,000 บาทของธนาคารกสกรไทย สาขาหลมสก จงหวดเพชรบรณ เหนวาชมชนททาการเกษตรแบบเศรษฐกจพอเพยงจะทาใหเกดความพงพอใจในชวตได รอยละ 93.6 เหนวาความรความสามคคของประชาชนในชมชนทาใหชมชนเขมแขง สามารถพงตนเองได และในดานสขภาพอนามย พบวา รอยละ 90.4 เหนการบรโภคอาหารทปราศจากสารเคมตางๆ มผลใหประชาชนมคณภาพชวตทดขน เปนตน

จากทกลาวมาในขางตน ทาใหมองเหนโดยภาพรวมไดวา การจะดาเนนชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงนน สาคญอยทความพงพอใจในสงทตนเปน พอใจในสงทตนมอย ไมยดตดกบวตถนยมใดๆ สงเหลานลวนแตเปนแนวทางทเออประโยชน และเหมาะสมตอการดาเนนชวตของประชาชนชาวไทย ซงสงผลใหมคณภาพชวตทดและยนยาว มนคงได

ประเวศ วะส (2542: 4-6) นกวชาการอกทานหนงททาการศกษา คนควา เกยวกบการดารง ชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง ซงกไดเสนอแนวคดหลกของเศรษฐกจพอเพยง ดงน

“เศรษฐกจพอเพยง” ไมไดหมายถง การไมเกยวของกบใคร ไมคาขาย ไมผลต ไมเกยวของ ในเชงพาณชย แตหมายถงความพอเพยงในอยางนอย 7 ประการดวยกน คอ

1. พอเพยงสาหรบทกคน ทกครอบครว ไมทอดทงกน 2. จตใจพอเพยง สามารถทจะรกและเอออาทรตอผอนได เสยสละเปน

13

3. สงแวดลอมพอเพยง ไดแก การรจกทจะอนรกษและเพมพนสงแวดลอมรอบ ๆ ตวเพอใหเออประโยชนตอการยงชพและทามาหากนในชวตประจาวนได เชน การทาเกษตรแบบผสมผสาน เปนตน

4. ชมชนเขมแขงพอเพยง คอ การทชมชนสามารถรวมตวกน มความสามคคตอกน เพอสรางความเปนปกแผนมนคง รวมตวกนเปนชมชนทมความเขมแขง ซงจะทาใหสามารถแกไขปญหาตาง ๆ ไดงายดาย สงผลใหชวตมความสข มคณภาพทด

5. ปญญาพอเพยง มการเรยนรสงตาง ๆ รวมกน และสามารถปรบตวตอ สภาวการณตาง ๆ ทเกดขนไดอยางตอเนอง

6. อยบนพนฐานวฒนธรรมพอเพยง คอ การทกลมชนมวถการดาเนนชวตท สมพนธกบสงแวดลอมและรากฐานทางวฒนธรรมของตน ซงการดาเนนชวตภายใตรปแบบของการมวฒนธรรมและสงแวดลอมทเหมาะสมกบตนนน จะไมกอใหเกดผลกระทบใด ๆ ทรายแรงตอคณภาพชวตความเปนอยของตนได เนองจากสงเหลานนลวนแตเออประโยชนตอครรลองชวตของตนทงสน

7. มความมนคงในชวตพอเพยง ไมใชวบวาบ เดยวจนเดยวรวย เดยวมเดยวไมม เพราะสงเหลานมอทธพลตอความมนคงทางจตใจของมนษยเราทงสน เมอใดกตามทมนษยเรามความมนคงในชวตพอเพยง กจะสงผลใหเปนบคคลทมสขภาพจตด สามารถอดทนตอสภาวะทเกดขนและผนผวนไดเปนอยางด ดงนนเศรษฐกจพอเพยงทมนคงจงทาใหมนษยเรามคณภาพชวตทดมสขภาพจตทดได

จะเหนไดวาการดาเนนชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงหรอเศรษฐกจสายกลาง เปนการ เชอมโยงทกสงเขาดวยกน ไมวาจะเปนเศรษฐกจ จตใจ สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอมเชอมโยงกบความเปนประชาสงคม กอใหเกดความเขมแขงภายในชมชนได เชน ผลการศกษา ของ AreeWongse-Araya (1988: 13-21) เกยวกบการดาเนนโครงการสพรรณบรโปรเจคท ตามแนวพระราชดารสขององคพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ซงวตถประสงคประการหนงของการดาเนนโครงการนไดแก การมงสนบสนนใหประชาชนในจงหวดสพรรณบร ดารงชวตในรปแบบทสามารถพงพงตนเองได มความรก สามคคตอกนในชมชน ผลการดาเนนงานของโครงการนกบรรลตามวตถประสงคทตงไวสงผลใหชวตความเปนอยของประชาชนใน จงหวดสพรรณบร ทเปนกลมเปาหมายดขนและมคณภาพชวตทดได

14

Galtung (1980: 50) กลาววา การพงตนเองคอกระบวนการพลวตทมการเคลอนไหวอยในทกระดบจากระดบปจเจกชน ชมชนทองถน ภมภาคและประเทศชาต การพงตนเองเปรยบเสมอนการทชมชนมความเปนเอกภาพ มอสรภาพในการดาเนนชวต สามารถยนหยดไดดวยพลง

ความสามารถของตน ซงการจะพงตนเองไดนนจะตองเรมจากการพงตวของตวเองกอนเปนสาคญ โดยเฉพาะในสงคมชนบททจะมองขามความสาคญของการพงพงตนเองไมไดเลยสอดคลองกบ อรญญา ตญญเกต (2541: 12) ทใหความเหนเกยวกบการพงตนเอง โดยการรวมกลมกนในชมชนนน จะทาใหสมาชกของชมชนจะตระหนกในพลงและความสามารถของกลมและตนเอง มความเชอมนและมงทจะพงพงตนในทสด นอกจากนนยงกลาววาในชมชนชนบทของไทยควรเนนระบบเศรษฐกจพอเพยงเปนสาคญ เนองจากตองการใหชมชนผลตสงทเออประโยชนโดยตรงตอการยงชพของตน ลดการพงพาอาศยจากปจจยภายนอกใหไดมากทสด ซงสงเหลานจะบรรลผลสาเรจไดกตอเมอมปจจยสของการดารงชพทพอเพยงตอความตองการของคนในสงคม นนเอง

ตวอยางของการดาเนนงานตามทฤษฎเศรษฐกจพอเพยง หรอทฤษฎอน ๆ ทสอดคลองกนดงกลาวขางตน ปรากฏใหเหนไดทวไป เชน นายแพทยอภสทธ ธารงวรางกร โรงพยาบาลอบลรตนจงหวดขอนแกน ทสงเสรมใหชาวบานใน 41 หมบาน ทาการเกษตรแบบผสมผสาน ซงดาเนนการมาแลวถง 4 ปดวยกน และผลทไดรบกคอ ชาวบานมอาหารการกนอดมสมบรณ หลดพนจากสภาวะของลกหน มเงนออม สขภาพสมบรณ แขงแรง (ประเวศ, 2542: 7) หรอ ความสาเรจของการกอตงกลมอาชพแปรรปและถนอมอาหารบานศรดอนมล หมท 8 ตาบลชมพ อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม ทไดรบการสนบสนนจากองคกรทง ภาครฐและเอกชนในการจดตงกลมอาชพดงกลาวซงกไดใชภมปญญาทองถน และวสดอปกรณทมอยในทองถนของตนอยางคมคา ประกอบกบความรวมมอรวมแรงของคนในทองถน จนกอใหเกดผลสาเรจดงเชนทกวนน (กรมการพฒนาชมชม, 2543: 74-86) เปนตน

นอกจากนบางสวนของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (สานกงานคณะ กรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2550) ไดกลาวถงเศรษฐกจพอเพยงไววาเปนปรชญาชถงแนวการดารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ตงแตระดบครอบครวระดบชมชน จนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหดาเนนไปใน “ทางสายกลาง”โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจเพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวฒน ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจาเปนทจะตองมระบบคมกนในตวทดพอสมควร ตอการมผลกระทบใด ๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน ทงนจะตองอาศยความรอบรความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยงในการนาวชาการตาง ๆ มาใชในการวางแผน

15

และการดาเนนการทกขนตอน และขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาต โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎ และนกธรกจในทกระดบ ใหมจตสานกในคณธรรมความซอสตยสจรตและใหมความรอบรทเหมาะสม ดาเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสตปญญา และความรอบคอบ เพอใหสมดลและพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกวางขวางทงดานวตถสงคม สงแวดลอม และวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด เปาหมายของแผนพฒนาสงคมเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 ประกอบดวย 1. การพฒนาคณภาพคนและสงคมไทยสสงคมแหงภมปญญาและการเรยนร โดยเรงสรางกาลงคนทมความเปนเลศดานการสรางสรรคนวตกรรมและองคความรใหมพฒนาการเรยนรและบรหารจดการองคความรอยางเปนระบบ 2. การสรางความเขมแขงของชมชนและสงคมใหเปนรากฐานทมนคงของประเทศ โดยสงเสรมการรวมตวของคนในชมชน มการจดการองคความรอยางเปนขนตอนและครบวงจร มเครอขายการแลกเปลยนเรยนร สรางความมนคงของเศรษฐกจชมชน บมเพาะวสาหกจชมชนควบคกบการพฒนาความรและทกษะในการประกอบอาชพเพอสรางสรรคคณคาของสนคาและบรการ รวมทงพฒนากลไกขบเคลอนดลยภาพการพฒนาในชมชนขณะเดยวกนกระจายอานาจการจดการทรพยากรใหชมชนเพออนรกษฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 3. การปรบโครงสรางเศรษฐกจใหสมดลและยงยน เพอปรบโครงสรางเศรษฐกจกาวสเศรษฐกจทมสมรรถนะภาพสมดลและเออตอการยกระดบคณภาพชวต ใหความสาคญตอการพฒนาคนองคความร นวตกรรมทเขมแขง และโครงสรางพนฐานทางกายภาพบรการโลจสตกสและระบบสอสารโทรคมนาคมใหมประสทธภาพอยางทวถงเพยงพอและเทคโนโลย รวมทงการพฒนาระบบขอมลและการวเคราะหสถานการณเศรษฐกจและสงคม 4. การพฒนาบนรากฐานความหลากหลายทางชวภาพและสรางความมนคงของรากฐานทรพยากรและคณภาพสงแวดลอม เสรมสรางใหเกดความสมดลระหวางการใชทรพยากรอยางรคณคาและมประสทธภาพกบการอนรกษและทดแทนอยางเหมาะสม มฐานทรพยากรเพอการผลตและสรางรายไดอยางตอเนองควบคไปกบการคมครองและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพฟนฟทรพยากรธรรมชาตและใชประโยชนใหเหมาะสมกบสภาพพนทตลอดจนดแลสงแวดลอมอยางยงยน

16

5. การเสรมสรางธรรมภบาลในการบรหารจดการประเทศสความยงยน โดยการปรบระบบบรหารจดการภาครฐใหมประสทธภาพคณภาพและคลองตวมากขน มความโปรงใส ตรวจสอบได สงเสรมระบบธรรมาภบาลในสงคม รวมทงเสรมสรางความเชอมนของประชาชนในการดาเนนงานของภาคเอกชนและภาครฐในทกระดบ โดยการยดประชาชนเปนศนยกลางมงเนนประโยชนสขของชาตและประชาชนเปนสาคญ 2. ทฤษฎและแนวคดเกยวกบคณภาพชวต

พทธศาสนาไดกลาวไววา มนษยเปนอนทรยพลวต (Dynamic Organism) ทดนรนโลดแลนไปเพอแสวงหาวตถ และเหตการณมาตอบสนองตอตณหาหรอความอยากตาง ๆ ไมมทสนสด และความอยากนเองทผลกดนใหมนษยปรงแตงพฤตกรรมไปไดตาง ๆ นา ๆ ตณหาของมนษยกยากทจะกาหนดขอบเขตแนนอนลงไปได (วไลพร, 2527: 67) นอกจากนทานพทธทาสภกข (2541: 7-8) ไดกลาวไววา ธรรมชาตของคนเมอแรกเกดมายงไมสมบรณตองผานการอบรมกนอกมากมายทงทางรางกายและทางจตใจ การทจะเปนมนษยทสมบรณ คอ เปนผมจตใจสง จะตองอยเหนอปญหาชนดทกเลส ตณหา อปาทาน อนเปนเหตแหงทกขทวมทบไมได เชนเดยวกบทพระราชนโรธรงส คมภรปญญาวศษฎ (รเรองรอง, 2540: 25-30) ไดกลาวถง ธรรมชาตของมนษยไววา มนษยเกดมาถกปกคลมดวยอานาจของกเลสตาง ๆ มความปรารถนาไมสนสด ทาใหมองไมเหนความตองการของผอนและความตองการของตนเอง จงตางพากนดนรนเพอหนทกขและใหไดรบความสขตามความตองการ แตการดนรนนนเปนไปในทางทไมถกตอง ทาใหกลบเกดทกขทวเพมขนกวาเดม แมแตความสขทไดรบแลวนนกไมเหนเปนสข จงตองดนรนเพอแสวงหาความสขอนยงไมไดรบใหวนวายขนไปอก และ Maslow (1970 : 69-80) ไดเสนอทฤษฎลาดบขนของความตองการมสมมตฐานวา “มนษยมความตองการอยเสมอไมมทสนสด เมอความตองการอยางหนงไดรบการตอบสนองหรอพงพอใจ ความตองการอนๆ ทสงขนไป ความตองการอกอยางหนงกจะเกดขนได” ความตองการของมนษยจะเปนไปตามลาดบขน ดงน

1. ความตองการทางดานรางกายเปนความตองการขนพนฐานของมนษย และเปนสงจาเปนทสดในการดารงชวต ไดแก อาหาร อากาศ ทอยอาศย เครองนงหม ยารกษาโรค ความตองการการพกผอน และความตองการทางเพศ

2. ความตองการทางดานความปลอดภยเปนความรสกทตองการความมนคงปลอดภยในชวต ทงในปจจบนและอนาคต ซงรวมถงความกาวหนาและความอบอนใจ

3. ความตองการทางดานความรก ความเปนเจาของ เมอความตองการทางดานรางกาย และความปลอดภยไดรบการตอบสนองแลว ความตองการทางดานสงคมกจะเรมเปนสงจงใจทสาคญ

17

ตอพฤตกรรมของบคคล เปนความตองการทสงคมยอมรบตนเขาเปนสมาชกไดรบการยอมรบจากคนอนๆ ไดรบความเปนมตร และความรกจากเพอนรวมงาน

4. ความตองการมเกยรตยศและชอเสยงเปนความตองการขนสง ซงไดแก ความตองการอานาจ ความสาเรจ สถานภาพสง ชอเสยง การยกยอง เปนตน ความตองการชนดนแบงออกเปน 2 สวน คอ ความภมใจในตวเองกบการทผอนใหการยกยองใหเกยรตหรอไดรบการยกยองจากผอน

5. ความตองการทจะไดรบความสาเรจตามความนกคดเปนความตองการระดบสงสด เปนความตองการทยากจะใหเกดความสาเรจในทกสงทกอยาง ตามความนกคดของตนเอง เปน ความตองการทยากแกการเสาะแสวงหามาได

2.1 ความหมายของคณภาพชวต ปจจบน นกวชาการหลายทานใหคาจากดความหรอความหมายของคาวา “คณภาพชวต”

กนอยางกวางขวาง ซงมกจะเปนความหมายทมความคลายคลง สอดคลองกน ดงตอไปน ระว ภาวไล (2523: 19, อางถงในนสตปรญญาโท สาขาพฒนาสงคม รน 32. 2543: 15) ได

ใหความหมายของ คณภาพชวต หมายถง ชวตทมคณภาพพงประสงค คอ ชวตทอาศยสภาพแวดลอมทงปวงเอออานวยสขภาพทางกาย เพอเปนรากฐานของสนทนาการทางจตใจทาใหเกดบรณาการทางความรสกนกคดทตามศกยภาพ มนษยมความสามารถสรางสรรคและผลตผลรวมกนเขาเปนสงคมทมนคงผาสกสมบรณและปราศจากความขดแยง

นพนธ คนธเสว (2525: 2) กลาววา คณภาพชวต คอ ระดบสภาพการดารงชพของมนษยตามองคประกอบของชวต อนไดแก รางกาย อารมณ สงคม ความคด และจตใจ ซงแตละคนกจะมแตกตางกนไป ไมทดเทยมกน

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2528: 1) ใหความหมายวา คณภาพชวต คอ การดารงชวตของมนษยในระดบทมความเหมาะสมตามความจาเปนพนฐานในสภาวะการณของสงคมในชวงเวลาหนง ซงองคประกอบพนฐานทสาคญและเหมาะสม อยางนอยกนาจะประกอบดวย มอาหารเพยงพอ มเครองนงหม ทอยอาศยเหมาะสม รวมถงไดรบบรการพนฐานทจาเปนตอการดารงชพทงดานเศรษฐกจและสงคม

ประสงค เตมชวาลา (2529: 17) กลาววา คณภาพชวตทด ไดแก การมสขภาพทสมบรณแขงแรง มความร ความสามารถในการแกไขปญหาในครอบครวไดเปนอยางด พงพงตนเองไดโดยไมกอใหเกดเปนภาระตอสงคม

18

พณณน กตพราภรณ (2531: 42-46) ใหนยามวา คณภาพชวต คอ ชวตทมความสขอนเนองมาจาก 1) สขทางกาย คอ การมชวตความเปนอยทด สขภาพด มสาธารณปโภคทด มสภาพแวดลอมทด รวมถงมการพกผอน สนทนาการทดดวย 2) สขทางใจ อนเนองมาจาก การรจกความพอด พอใจในสภาพทเปนอย เหนคณคาของตนเอง อดทน เสยสละ รก หวงใย และเออเฟอตอผอน

อจฉรา นวจนดา และ ขจจรส ภรมยธรรมศร (2532: 18) ใหความหมายของคาวา คณภาพชวตโดยเนนทความพงพอใจเปนสาคญ คอ ความรสกพงพอใจของบคคล เพอใหความมคณภาพชวตมนยทเปนบวกตอการดารงชวตในแนวทางทบคคลพงปรารถนา และเปนผลมาจากการมสขภาพกายและสขภาพใจด

สพรรณ ไชยอาพร และ สนท สมครการ (2534: 12) ใหคาจากดความของคาวาคณภาพชวต ดงน คอ สภาพของการดารงชวตทสรางความพงพอใจใหกบมนษยในชวงเวลาหนง ซงความพงพอใจเหลานน สามารถนาไปวดหรอประเมนผลได ไมวาจะเปนความพงพอใจสวนบคคลหรอสงคมกตาม

Shama (1975) กลาววา คณภาพชวตเปนเรองทมความสลบซบซอนเนองจาก คณภาพชวตเปนเรองของความพงพอใจอนเกดมาจากการไดรบสนองตอบตอความตองการทางจตใจและสงคมทงยงเกยวของกบความสามารถของสงคมในการตอบสนองตอความตองการ พนฐานของสมาชกในสงคมอกดวย

จากความหมายทหลากหลายนน ผวจยไดรวบรวม ศกษาแนวคดของคณภาพชวตเพอใหสอดคลองกบแนวคดในการวจยครงน คอ

2.2 แนวคดเชงความรสกและจตใจ สภาพรรณ โครตรจรส (2527: 114-116) กลาววา ผทมสขภาพจตด มลกษณะดงน คอ 1. ดานปญญา ความคด ความเขาใจ เปนผทมการรบรทตรงตามความเปนจรง ใชสตปญญา

ในการพจารณาตนเองและสงแวดลอม คดและทาอยางมเหตมผล รบรและเผชญปญหาตามความเปนจรง เตมใจทจะใชวธการแกปญหาโดยตรงในการเผชญปญหา

2. ดานประสบการณทางอารมณ สามารถเผชญความตงเครยดและความกดดน ตาง ๆ ไดเปนอยางด เมอเผชญปญหาจะไมกระทบกระเทอนเกนกวาเหต รกษาอารมณไวไดในระดบสมาเสมอแสดงอารมณไดเหมาะสมกบสภาพการณ มความมนคงทางอารมณ สามารถเอาชนะความขดแยงทงภายในและภายนอกได

19

3. ดานความสมพนธทางสงคม มมนษยสมพนธด ไมแยกตวอยคนเดยว หรอแสวงหากจกรรมทางสงคมมากเกนไปจนทาใหมความสมพนธกบผอนอยางผวเผน หรอพงพงผอนจนรสกเปนภาระ ไมไดคบผอนเพอหวงประโยชนสวนตว ยอมรบและเขาใจในตนเองและผอนอยางแทจรงมความจรงใจ มสมพนธภาพทอบอน

4. ดานการงาน ทางานไดเตมความสามารถ เลอกอาชพไดตรงกบความสนใจและความสามารถของตนเอง รบรและรสกวาตนเปนประโยชนกบสงคม มคณคา มความกระตอรอรนในชวต มแรงบนดาลใจ มพลงในการทางาน

5. ดานความรก สามารถรกไดอยางแทจรง เปนความรกในมนษยชาต เปนความรกทประกอบดวยความเออเฟอเผอแผ ความเชอถอไววางใจ ความใกลชดสนทสนม ความพงพอใจเมอเหนผทตนรกมความสข รวมทงความรกตอเพศตรงขาม

6. ดานตน มความเขาใจในตนเอง ยอมรบตนเองรวาตนเองเปนใคร ตองการอะไรในชวตยอมรบขอบกพรองและภาคภมใจในสวนดของตน สามารถเปดเผยตวจรงของตนเองรสกเปนสวนหนงของสงคมโดยไมสญเสยความเปนตวของตวเอง สามารถพฒนาตนไดอยางดทสดตามศกยภาพของตนเอง

7. ดานการเผชญและควบคมสงแวดลอม มประสทธภาพในการเผชญและควบคมสงแวดลอม ใชสตปญญาในการเผชญปญหา มอารมณมนคงสมาเสมอ แสดงออกอยางเหมาะสม

อมพร โอตระกล (2540: 14) ไดใหความหมายของ “สขภาพจตด” วา สขภาพจตคอสภาพชวตทเปนสข มความสมบรณทงทางกายและทางใจ สามารถปรบตวหรอความตองการของตนใหเขากบสภาพแวดลอม เขากบบคคลทอยรวมและสงคมทเกยวของดวยด โดยไมกอใหเกดความเดอดรอนใหแกตนเองและผอน ทงยงกอใหเกดผลดและประโยชนสขแกตนเองอกดวย

กรมสขภาพจต (2541: 26) ใหคานยามวา “สขภาพจตด” คอ สภาพชวตทเปนสขอนเปนผลมาจากมวธมองตน มองโลก รวมทงสามารถจดการกบความคดอารมณ และการแสดงออกตอตนเองผอนและสงคมอยางเหมาะสม และสรางสรรคภายใตสภาพแวดลอมและเวลาทเปลยนแปลง

องคการอนามยโลก (World Health Organization, 1976 อางถงใน ณฐตวน, 2544: 4) ไดใหความหมาย “สขภาพจตด” วาเปนความสามารถของบคคลทจะปรบตวใหมความสข สามารถอยในสงคมและสงแวดลอมทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวไดเปนอยางด มสมพนธภาพอยางดงามกบบคคลอน และดารงชวตอยไดดวยความสมดลอยางสขสบาย รวมทงสามารถตอบสนองความตองการของตนเองไดโดยไมมขอขดแยงภายในจตใจ โดยมไดหมายความเฉพาะเพยงแตปราศจากอาการของโรคจต โรคประสาทเทานน

20

2.3 แนวคดเชงสภาวะรางกายและสภาพแวดลอม เปนแนวคดทแสดงความหมายของคณภาพชวตในลกษณะทเปนรปธรรมดานความสข

สมบรณทางกายภาพ และมความสมพนธกบสภาพแวดลอม ชยวฒน ปญจพงศ (2523: 138) คณภาพชวต หมายถง ชวตทไมเปนภาระและไมกอใหเกด

ปญหาแกสงคม เปนชวตทสมบรณทงรางกายและจตใจ Harland (1972: 1 อางถงใน อจฉราและขจจรส, 2532: 7) คณภาพชวต หมายถง สภาวะของ

การมสภาพทางกาย จตใจและอารมณด การมสภาพแวดลอมทปราศจากมลภาวะ Frader (1976: 12 อางถงใน อจฉราและขจจรส, 2532: 8) คณภาพชวต หมายถง

ความสมพนธทกดานระหวางบคคลกบสงคมและสงแวดลอมตามธรรมชาตทบคคลอาศยอย แตละดานจะมความเฉพาะในการสนองความตองการของบคคล 2.4 องคประกอบของคณภาพชวต

ยพา อดมศกด (2516: 41-42) กลาววา คณภาพชวตของประชาชนในสงคม ควรประกอบดวยสขภาพทงกายและใจ การศกษา เศรษฐกจและอาชพ การเมองการปกครอง ศาสนา สงแวดลอมสวสดการสงคมอน ๆ

อจฉรา นวจนดา และ ขจจรส ภรมยธรรมศร (2532: 8-9) ใหความเหนวา องคประกอบหรอปจจยทมผลตอคณภาพชวต ควรเปนปจจยทมผลโดยตรงตอการมสขภาพกาย สขภาพจตของบคคล ทงนขนอยกบระดบของการศกษาแตกตางกนไป ซงแบงเปน

1. องคประกอบหรอปจจยระดบจลภาค อนไดแก ปจจยส นา อากาศ การศกษา ความรกความมนคง ปลอดภย การมงานทา มรายได การมอสระ เสรภาพ การเลอนฐานะทางสงคม สขภาพและความเจบปวย เกยรตยศ ชอเสยง เปนตน

2. องคประกอบหรอปจจยระดบจลภาคและมหภาค เปนปจจยทมเปนตวแปรสาคญในการคาดประมาณความมคณภาพชวตของบคคลในระดบชมชนหรอในประเทศได เชน ระดบการดารงชวต (ปจจยขนพนฐาน) ทรพยากร (ทรพยากรมนษยและธรรมชาต) ประชากร (โครงสรางประชากร) ระบบสงคมและการเมอง เปนตน

มะเดอ เสมา (2532: 5-6) กลาววา การพฒนาคณภาพชวต ควรเรมจากตนเองกอนเปนสาคญ ซงการพฒนาคณภาพชวตสวนตน นาจะพฒนาใหมสขภาพรางกายทสมบรณ แขงแรง จตใจเขมแขง มนคง อดทน พรอมทจะเผชญอปสรรคในชวตไดทกเมอ และทกรปแบบ นอกจากนยงตองมการพฒนาความร ความสามารถ ใหมงานทาเพอเปนการพฒนาความคด ความฉลาดทางอารมณดวย ใหมรายได มงานทา เพยงพอทจะสงเสรมใหชวตของตนและครอบครวมความผาสกได ดงนน

21

เรองของคณภาพชวตจงเปนประเดนหนงทนาสนใจ และเปนประเดนทมความสาคญตอการเสรมสรางรากฐานชวตทดของประชาชนเพอการพฒนาประเทศทยงยนได

เมอสวนหนงทสาคญตอการพฒนาประเทศ คอ การใหประชาชนมคณภาพชวตทดนนการสงเสรม สนบสนนใหประชาชนไดรบความจาเปนขนพนฐานตามมาตรฐานทแตละสงคมกาหนด จงเปนสงทมความสาคญตามไปดวยนนเอง ซงโครงการพฒนาสงคมแหงชาต สานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต หรอ สศช. ไดกาหนดมาตรฐานของความจาเปนขนพนฐานวาอยางนอยควรจะมดวยกน 8 ประการ (ศนยประสานคมอการพฒนาชนบทแหงชาต, 2528: 44-49) ไดแก

1. สมาชกในครอบครวไดบรโภคอาหารทถกสขลกษณะ และเพยงพอตอความตองการของรางกาย

2. สมาชกในครอบครวมทอยอาศยและสภาพแวดลอมทเหมาะสม 3. ประชาชนมโอกาสเขาถงบรการสงคมขนพนฐานทมความจาเปนตอการดารงชวตและ

การประกอบอาชพ 4. ประชาชนมความมนคง ปลอดภยในชวตและทรพยสน 5. ประชาชนมประสทธภาพ มศกยภาพในการผลตหรอหาอาหาร 6. ประชาชนสามารถควบคมชวงเวลาและจานวนของการมบตรไดตามตองการ สามารถ

วางแผนคมกาเนดได 7. ประชาชนมสวนรวมในการพฒนาชวตความเปนอยและสามารถกาหนดวถการดาเนน

ชวตของชมชนของตนได 8. ประชาชนมการพฒนาจตใจของตนสมาเสมอ จากทกลาวมาขางตน จะเหนไดวาการจะมคณภาพชวตทดนน จาตองเรมตนจากการม

รากฐานชวตทดเปนสาคญ สอดคลองกบมาตรฐานของความจาเปนขนพนฐาน ดงทสานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต หรอ สศช. ไดกาหนดไว ทงนกมนกวชาการหลายทานทไดใหแนวคดเกยวกบองคประกอบของการมคณภาพชวต ดงน

Campbell (1972: 51 อางถงใน อจฉรา และ ขจจรส, 2532: 9) เสนอความคดเหนวาคณภาพชวตทด ตองมองคประกอบดวยกน 3 ดาน คอ

1. ดานกายภาพ ประกอบดวย ปจจยดานมลภาวะ ความหนาแนนของประชากร และสภาพแวดลอมทอยอาศย

2. ดานสงคม ประกอบดวย ปจจยดานการศกษา สขภาพพลานามย ความมนคง เปนปกแผนของครอบครว

22

3. ดานจตวทยา ประกอบดวย ความพงพอใจ การประสบผลสาเรจ ความผดหวงคบแคน คบของใจ

ปจจยดงกลาวขางตนสอดคลองกบสภาพชวตของมนษยซงประกอบไปดวย 2 สวนใหญ ๆคอ ชวตและจตใจ ดงนนคณภาพชวตของบคคลจงหมายถง การทบคคลแตละบคคลมสขภาพกายและสขภาพจตทดซงอจฉรา นวจนดา และ ขจจรส ภรมยธรรมศร (2532: 11-13) เหนวา คณภาพชวต คอ คณภาพของรางกายและคณภาพของจตใจ ดงนน คณภาพชวตดานรางกายหรอดานกายภาพจงสามารถวดไดดวย “สขภาพกาย” และคณภาพชวตดานจตใจกสามารถวดไดดวย“สขภาพจตใจ” เมอใดกตามทบคคลมสขภาพกายและสขภาพจตใจทด บคคลผนนกจะมคณภาพชวตทดตามไปดวย

พระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว (ณฐตวน, 2544: 3) ทรงมพระราชดารสถงสขภาพจตและสขภาพกายไววา สขภาพจตสาคญกวาสขภาพกายดวยซา เพราะวาคนไหนทรางกายสมบรณแขงแรงแตจตใจฟนเฟอนไมไดเรองนน ถาทาอะไรกยงกนใหญ กายทแขงแรงนนจะไมเปนประโยชนตองานหรอสงคมอยางใด สวนคนทสขภาพกายไมสแขงแรงตอสขภาพจตด หมายความวา จตใจด รจกจตใจของตวเองและรจกปฏบตใหถกตอง ยอมเปนประโยชนตอตวเองและเปนประโยชนตอสงคมไดมาก ในทสดสขภาพจตทดกอาจจะพามาซงสขภาพกายดได

จากทกลาวมาขางตนจงสรปไดวา องคประกอบของคณภาพชวตทมอทธพลตอการมคณภาพชวต จะประกอบดวย 2 ปจจย คอ

1. ปจจยสทสาคญตอการดารงชพ ซงมกจะเปนองคประกอบทางดานกายภาพทสามารถวดและนบได เชน อาหาร นา ยารกษาโรค เครองนงหม ทอยอาศย สขภาพพลานามย การศกษา รายได เปนตน

2. ปจจยทกอใหเกดความพงพอใจในชวต ทาใหมสขภาพจตทด ซงเปนองคประกอบทมความเกยวของสมพนธกบความรสกนกคดของมนษย เชน ความมนคงในหนาทการงาน เกยรตยศชอเสยง เสรภาพในชวต ครอบครว ชมชน สงคม สงแวดลอม และการเมองการปกครอง เปนตน 2.5 แบบจาลองของคณภาพชวต

อจฉรา นวจนดา และ ขจจรส ภรมยธรรมศร (2532: 13-18) ไดรวบรวมจากการศกษาและพบวาองคประกอบคณภาพชวตนาจะประกอบไปดวย 2 สวน คอ องคประกอบดานกายภาพซงวดและนบได และองคประกอบดานความรสกนกคดหรอจตใจของมนษยซงสอดคลองกบสภาพ“ชวต” ของมนษย ทประกอบไปดวย “รางกาย” และ “จตใจ” “คณภาพชวต” คอ “คณภาพของรางกายและคณภาพของจตใจ” คณภาพของรางกายวดไดดวย “สขภาพกาย” และคณภาพของจตใจ

23

กวดไดดวย “สขภาพจตใจ” ดงนนคณภาพชวตของบคคลคอการทบคคลมสขภาพกายและสขภาพจตใจดซงจะเกดขนได เมอบคคลไดรบสงทตอบสนองตอ “ความตองการ” ทางรางกายและจตใจ

ทฤษฎลาดบขนความตองการของมนษย ทมการยอมรบมากทสดทฤษฎหนง คอ Maslow’s Hierarchy Needs แสดงไดดงภาพท 1 ดงน

จากททฤษฎลาดบขนความตองการของมนษยมแนวคดวาความตองการของมนษยมเปนขนตอน มนษยจะมแรงจงใจใหเกดการกระทาเพอตอบสนองหรอใหไดรบสงทตองการระดบสงกวาตอเมอไดรบสงทตองการระดบตากวาแลว ความตองการนแบงออกเปน 5 ขนตอน ดงแผนภาพท 1

ระดบท 5 ความตองการพฒนาศกยภาพแหงตน

ระดบท 4 ความตองการความนบถอ ความสนทรของชวต

ระดบท 3 ความตองการความรก ความเปนเจาของ

ระดบท 2 ความตองการความปลอดภยมนคงทงรางกายและจตใจ

ระดบท 1 ความตองการพนฐานดานรางกาย

ภาพท 1 แสดงความตองการของมนษยทงดานรางกายและจตใจ ทมา: อจฉรา และขจจรส, 2532: 12

ระดบท 1 ความตองการพนฐานดานรางกายเปนความตองการขนพนฐานทางรางกายมนษย

เชนความตองการอาหาร ทอยอาศย เครองนงหม และอากาศ เปนตน มนษยมแรงจงใจทจะมกจกรรมในการดาเนนชวตทกวถทางเพอใหไดมาซงปจจยเหลาน เพราะถามนษยขาดปจจยเหลานเทากบมนษยขาดสงจาเปนขนพนฐาน อนจะทาใหมนษยไมสามารถดารงชวตอยได

24

ระดบท 2 ความตองการความปลอดภยมนคงทงดานรางกายและจตใจ ความตองการระดบน สวนใหญเปนความตองการทเปนนามธรรม คอความรสกทเกดขนเมอมนษยไดรบความตองการระดบท1 พอแกความตองการแลว เชน ถามนษยมอาหารบรโภคทกวน มทอยอาศยทมนคงถาวร มเครองนงหมทพงพอใจ ฯลฯ มนษยจะมความรสกปลอดภยและมนคงทางกาย แตถามนษยไดรบความรกใคร นบถอไดรบความสาเรจในชวต มนษยจะมความรสกปลอดภยและมนคงทางจตใจ ในทางตรงกนขาม มนษยจะมความรสกไมปลอดภยมนคงทางกาย ถาขาดแคลนสงตางๆทตองการทางรางกาย และรสกไมปลอดภยมนคงทางจตใจ อยางไรกตาม มนษยจะไมมแรงจงใจใหมการกระทา (แมจะมความรสกตองการ) ทจะใหไดมาซง ความปลอดภยและมนคงทงทางดานรางกายและจตใจถาความตองการระดบ 1 ของมนษยยงไมไดรบตอบสนอง ตวอยางเชน ถามนษยไมมเงนซออาหารบรโภค เมอความหวถงขดสด มนษยอาจมการกระทาทเปนขโมย เพยงเพอใหไดมาซงสงทรางกายตองการ (ระดบ 1) ทงๆทรโทษของการเปนขโมย หรอ รถงความไมปลอดภยของรางกายถาถกเจาของจบได ถาไมมบานจะอยอาศย มนษยอาจจะยอมสรางเพงอาศยอยบรเวณใตสะพานทไมมนาโดยไมคานงถงมลพษทเกดจากการเผาไหมหรออนตรายอนอาจเกดจากอบตเหตของยวดยานตางๆทแลนอยเบองบน ทงนเพราะความตองการทอยอาศยสาคญยงกวาทจะคานงถงความปลอดภยมนคงทงดานรางกายและจตใจ

ระดบท 3 ความตองการความรกและความเปนเจาของเปนธรรมชาตของมนษยเชนเดยวกนทจะตองการความรกความเปนเจาของในสงตางๆทงทเปนรปธรรม เชน ผคน สงของ หรอสงทเปนนามธรรม เชน ความสวยงามของทวทศน ความไพเราะของดนตร และมนษยจะมแรงจงใจใหเกดการกระทาทจะใหไดมาซงความรกและความเปนเจาของในสงตางๆทงท เปนรปธรรมและนามธรรม ตอเมอมนษยไดรบการตอบสนองตอความตองการระดบท 1และระดบท 2 แลว ตราบใดทมนษยยงขาดสงทตองการทางดานรางกาย เชน ขาดแคลนอาหาร ขาดแคลนทอยอาศย ขาดแคลนเครองนงหม ขาดความรสกปลอดภยและมนคงในชวต ตราบนนมนษยจะมแรงจงใจทจะคดรกหรออยากเปนเจาของสงใด หรอไมมความพยายามใดๆทจะใหไดมาซงความรกและความเปนเจาของทงโดยตนเองและเพอตนเอง

ระดบท 4 ความตองการความยกยองนบถอและความสนทรในชวต ความตองการระดบนเปนความตองการทเปนนามธรรมทมนษยมแรงจงใจจะพยายามทาใหเกดขน เมอมนษยไดรบการตอบสนองตอสงทตองการระดบท 1 ระดบท 2 และระดบท 3 มาแลว นนคอความตองการดงกลาวนจะเกดขนไดตอเมอมนษยมปจจยขนพนฐานอยางเพยงพอ มความรสกปลอดภยมนคงในชวต มเพอนหรอผคนทรกใครชอบพอ เมอมปจจยตางๆดงกลาวนแลว มนษยจะตองการใหมคนมายกยองนบถอ ตองการการมชวตแวดลอมทสวยงาม หรหรา รนรมย ประดบประดาไปดวยเครองอานวย

25

ความสะดวกและสงประกอบเกยรตยศมากขน ซงความตองการกลาวและความพยายามทจะกระทาใหเกดขนจะไมม ถาปจจยขนพนฐาน ระดบท 1 ระดบท 2 และระดบท 3 ยงไมบงเกดขน

ระดบท 5 ความตองการพฒนาศกยภาพแหงตน ความตองการขนนคอการไดแสดงออกใหเปนทประจกษถงความสามารถแหงตนของมนษย เปนความตองการทจะนาชวตไปถงเปาหมายทดทสดเทาทจะทาไดในชวต เปนความตองการทมนษยมแรงจงใจพยายามจะทาใหเกดมขน เมอมนษยประสบความสาเรจในการไดรบสงทตองการทง 4 ระดบมาแลว เชน ไดรบสงทตองการทกระดบตงแตปจจยขนพนฐาน ความปลอดภยมนคง ความเปนทรก และการไดครอบครองสงทเปนทรก การไดรบความยกยองนบถอ และการมชวตทสขสบาย เมอไมตองดนรนใหพนจากความยากลาบากใดๆแลว มนษยจะมแรงจงใจและพยายามทจะแสดงออกใหเปนทประจกษถงความสามารถของตนซงความตองการดงกลาวนจะม อานาจ ชอเสยง เกยรตยศแฝงอยในความตองการหรอแรงจงใจดงกลาวนดวย

ความตองการทง 5 ระดบน ไมจาเปนตองคงอยในสภาวะเดมเสมอไป บคคลอาจจะมความตองการทง 5 ระดบ หมนเวยนกนไปมาอยตลอดเวลาตามความตองการดานตางๆของชวต นนหมายความวาผทบรรลความตองการสงสดในชวตมาแลว กสามารถทจะมความตองการระดบตาในเรองอนๆไดอกและตลอดเวลา เพยงแตวาในขณะทความตองการระดบตามอทธพลอยนน บคคลจะไมมแรงจงใจใหเกดการกระทาใดๆ ทจะตอบสนองความตองการระดบสงกวาได เชน บคคลจะไมมแรงจงใจใหเกดการกระทาใดๆทจะตอบสนองความตองการระดบสงกวาได เชน นสตทสาเรจการศกษาระดบปรญญาตรใหมๆจะรสกวาตนบรรลความตองการระดบ 5 คอการบรรลศกยภาพแหงตนแลว แตเมอเวลาผานไปบณฑตผนนยงไมสามารถหางานทาได ความรสกปลอดภยมนคงทางจตใจซงเปนความตองการระดบ 2 อาจไมบงเกดขน และความตองการระดบ 3 ระดบ 4 และระดบ 5 กอาจยงไมนกถง ดงน เปนตน

ความตองการของมนษยดงกลาวมาขางตน อาจแยกออกไดเปน 2 ประเภท คอ ความตองการดานรางกายและความตองการดานจตใจ การไดรบการตอบสนองตอสงทเปนประโยชนทรางกายตองการจะชวยใหมนษยเปนผทมสขภาพกายดและการไดรบการตอบสนองตอสงทเปนประโยชนทจตใจตองการจะชวยทาใหมนษยเปนผสขภาพจตด ดงแผนผงตอไปน

26

ความตองการคานรางกาย การไดรบการตอบสนองตอสงทตองการ สขภาพกายด (และเปนประโยชน) ดานรางกาย

ความตองการดานจตใจ การไดรบการตอบสนองตอสงทตองการ สขภาพจตด (และเปนประโยชน) ดานจตใจ

ภาพท 2 ความสมพนธระหวางความตองการกบสขภาพกายและสขภาพจต ทมา: อจฉรา และขจจรส, 2532: 14

ความตองการดานรางกายและจตใจทง 5 ระดบ เปนความตองการทมผลตอสขภาพ ทงสขภาพกายและสขภาพจตดงกลาวมาขางตน หากบคคลมสขภาพทดบคคลจะมความรสกพงพอใจในชวตและความรสกพงพอใจนนจะเปนสอใหบคคลประเมนความมคณภาพชวตตนเองได

โดยสรปแลว ธรรมชาตจะกอใหเกดความตองการดานรางกายและจตใจเพอการดารงชวตของมนษย ธรรมชาตจะกระตนใหบคคลมแรงจงใจทจะกระทากจกรรมเพอใหไดมาซงสงทรางกายตองการอยางเพยงพอ จะชวยเสรมสรางใหบคคลนนเปนผทมสขภาพด และถาบคคลไดรบการตอบสนองตอสงทเปนประโยชนทจตใจตองการอยางเพยงพอ กจะชวยทาใหบคคลนนเปนผทมสขภาพจตด และเมอบคคลมทงสขภาพกายและสขภาพจตทด ความพงพอใจในชวตจะบงเกดขน ความพงพอใจดงกลาวนจะเปนสอใหบคคลรสกวาตนมคณภาพชวต

จากเอกสารดงกลาวมาขางตน จะพบวาความหมายของคณภาพชวต จาแนกออกไดเปน 2แนวทาง คอ แนวทางแรกเปนแนวคดดานความรสกและจตใจ ซงเปนความรสกของบคคลทจะอธบายวา เมอตนรสกวามคณภาพชวตนนตนรสกอยางไร อะไรเปนเครองบงชหรอเปนเหตผลใหรสกถงความมคณภาพชวต แนวทางทสองคอแนวคดเชงสภาวะรางกายและสภาพแวดลอม เปนแนวคดทบคคลอนจะใหภาพวาบคคลทมคณภาพชวตทสงคมยอมรบนนมลกษณะอยางไร จากเอกสารทอางมาขางตน สรปแนวคดดานความรสกนกคดและจตใจไดวา คณภาพชวตของบคคล คอความพงพอใจตอการบรรลความตองการของตน ตามความหมายดงกลาวน ถาบคคลมความพงพอใจตอสภาพการไดรบการตอบสนองตอสงทตนตองการทงดานรางกายและจตใจในระดบสง บคคลนนกจะรสกวาตนมคณภาพชวตในระดบสง แตถาบคคลมความพงพอใจตอการไดรบสงท

27

สนองตอความตองการดานรางกายและจตใจในระดบตา บคคลผนนกจะรสกวาตนมคณภาพชวตในระดบตาไปดวย สงทบคคลตองการทงในดานรางกายและจตใจจะเปนองคประกอบของคณภาพชวต ซงในระดบพนฐานอาจจะตองการเหมอนกน แตจะแตกตางกนไปเรอยๆ ตามระดบของความตองการทสงขนตามแนวคดของ Maslow ดงนนจงไมมกฎเกณฑตายตวหรอมาตรฐานทจะใชประเมนความรสกพงพอใจจากการไดรบการตอบสนองตอสงทตองการของบคคลทมสภาวะหรอภมหลงแตกตางกนโดยความหมายนชาวชนบททพงพอใจในสภาพชวตของตนทมปจจยตางๆ พอดารงชวตอยได กอาจรสกวาตนมคณภาพชวตสงกวานกธรกจทมปจจยแวดลอมสาหรบความสขสาราญในการดารงชวตแตไมเคยมความพงพอใจในปจจยเหลานน เนองจากไมไดรบความสาเรจในดานธรกจเทาเทยมคนอน การพฒนาคณภาพชวตตามแนวคดแรกจงเปนการพฒนาความรสกนกคดของบคคลใหมความรสกพงพอใจในสงทตนมตามสภาพตน และเนองจากความรสกพงพอใจนเปนสงทเปลยนแปลงไดตามปจจย สภาพแวดลอม และระดบความตองการของบคคลทเปลยนแปลงไดตลอดเวลาดงนนคณภาพชวตของบคคลตามความหมายแนวทางแรกนจงเปนสภาวะทเปลยนแปลงไดตลอดเวลา ไมมนคงถาวร

แนวคดทสองเปนแนวทางดานสภาวะรางกายและสงแวดลอม จะเปนคณภาพชวตของบคคลตามลกษณะทบคคลอนประเมนหรอกาหนดใหในแงของความสมพนธกบสงคม จากการศกษาเอกสารดงกลาวมาขางตนพอจะสรปไดวา บคคลทมคณภาพชวตไดแก บคคลทมสขภาพกายและสขภาพจตใจด และเปนผมสวนในการพฒนาสภาพแวดลอมดานเศรษฐกจและสงคม คอเปนบคคลทมชวตอยอยางสอดคลองกบสภาพแวดลอม ทาประโยชนใหแกสงคมและ/หรอไมเปนภาระของสงคม

ความหมายของแนวคดทสองนจะแตกตางกบแนวคดแรก กลาวคอตามแนวคดแรกนน ไมวาบคคลจะมสภาพรางกายพการ เจบปวยหรอสนโดษทจะไมมความสมพนธกบสภาพแวดลอมใดๆเลยกตาม หากบคคลนนมความพงพอใจอยางแทจรงกบสภาพทเขาเปนอย อกนยหนงคอความตองการดานตางๆ ในการดารงชวตของเขาขณะนนไดรบการตอบสนองจนเกดความรสกพงพอใจแลว บคคลนนจะรสกวาตนเองเปนผมคณภาพชวต ซงถาพจารณาตามแนวคดทสองบคคลนนอาจจะไมมคณภาพชวต เนองจากขาดลกษณะตามเกณฑทกาหนดวา บคคลทมคณภาพชวตจะตองเปนผมสขภาพกายและสขภาพจตใจด และเปนผทมสวนรวมในการพฒนาสภาพแวดลอมดานเศรษฐกจและสงคม

เมอความหมายของคณภาพชวตอาจมไดหลายแนวทาง ทงทเปนความรสกของตนเองและทเปนการประเมนโดยบคคลอน การศกษาครงนจงใครนยามคณภาพชวตตามแนวคดทงสองผสมผสานกนกบความตองการของมนษยตามแนวคดของ Maslow (1954) และระดบคณภาพชวต

28

ของมนษยตามแนวคดของ Sharma (1988) ซงอจฉรา นวจนดา และขจจรส ภรมยธรรมศร, 2532:(17-18) ไดรวบรวมไว จนสามารถสรปเปนนยามคณภาพชวตและอธบายไดดงน

“คณภาพชวตของบคคล คอ ความพงพอใจของบคคลทเกดจากการไดรบการตอบสนองตอ สงทตองการทงดานรางกายและจตใจ และการมสวนรวมในการพฒนาสภาพแวดลอมดานเศรษฐกจ และสงคมอยางเพยงพอใหเกดการมสขภาพกายและสขภาพจตใจทด”

ความหมายของนยามน สามารถอธบายไดดงน คอ ตวบงชคณภาพชวตของบคคลอาจหมายถง “บคคลทมสขภาพกายและสขภาพจตใจด” เพราะการทบคคลจะมสขภาพกายดไดตองผานการไดรบสงทตอบสนองตอความตองการดานรางกาย อยางถกตองและเพยงพอ ในทานองเดยวกนการทบคคลจะมสขภาพจตใจอยในระดบทด นอกจากจะตองมสขภาพกายดแลว บคคลยงจะตองมความพงพอใจในการดาเนนชวตของตน ซงสวนหนงจะเกดขนไดเมอบคคลเปนทยอมรบของกลมบคคลในสงคมทตนเกยวของ และการจะเปนทยอมรบไดดงกลาวนกโดยเหตทบคคลนนเปนประโยชนตอสงคมนนหรออกนยหนงคอ เปนผทมสวนรวมในการพฒนาสภาพแวดลอมดานเศรษฐกจและสงคมตามบทบาทและหนาทของตนนนเอง อยางไรกดสาเหตทไมสรปนยามคณภาพชวตดงกลาวดวยเหตผลตอไปน

ประการทหนง การศกษานประสงคจะใหไดนยามคณภาพชวตทมทงตวบงชและวธการพฒนาคณภาพชวตของบคคล

ประการทสอง การทตองกาหนดเรองความพงพอใจตามแนวคดของ Sharma (1988) และการไดรบการตอบสนองตอสงทตองการตามแนวคดของ Maslow (1954) ไวในนยามคณภาพชวต กเพอใหเหนวธการการพฒนาคณภาพชวตของบคคลวาจะตองผานการไดรบการตอบสนองตอสงทบคคลตองการทงดานรางกายและจตใจอยางถกตอง และเพยงพอจนกระทงเกดความพงพอใจ ซงวธการดงกลาวนหากถกตองกจะมสงบงชคอความมสขภาพกายและสขภาพจตใจด หากไมถกตอง ตวอยางเชน มความตองการสงทเปนโทษตอรางกาย เชน สงเสพตดทงหลาย แมบคคลจะไดรบการตอบสนองอยางเพยงพอและเปนทพงพอใจแตไมเกดผลดตอสขภาพกาย ระดบคณภาพชวตของบคคลนนตามนยามของการศกษาครงนกจะมระดบลดลง

ประการทสาม บคคลทมคณภาพชวตนาจะเปนบคคลทเปนประโยชนตอสงคม การใหความหมายแตเพยงผมสขภาพจตใจด โดยสมมตฐานวา บคคลจะมสขภาพจตใจดไดสวนหนงเนองมาจากการเปนทยอมรบของสงคม ซงสงคมกคงจะยอมรบแตบคคลทเปนประโยชนตอสงคมสมมตฐานนอาจไมเปนความจรงเสมอไป เพราะสขภาพจตใจอาจมการพฒนาไดหลายรปแบบและในทางตรงขามทบคคลบางคนอาจมสขภาพจตใจดเนองจากไดผลประโยชนจากการทาลายสภาวะแวดลอมทงดานเศรษฐกจและสงคม ดงนนเพอใหนยามคณภาพชวตมนยทเปนบวกตอสงคม จงได

29

กาหนดพฤตกรรมของบคคลทมคณภาพชวตใหอานวยประโยชนตอสภาพแวดลอมทางดานเศรษฐกจและสงคมดวย ดงนนนยามคณภาพชวตจากรายงานวจยของอจฉราและขจจรส (2532:13-18) ประกอบดวย

1. ความรสกพงพอใจของบคคล เพอใหความมคณภาพชวตมนยทเปนบวกตอการดาเนนชวตในแนวทางทบคคลปรารถนา และทเปนผลมาจากการมสขภาพกายและสขภาพจตใจด

2. การมสขภาพกายและสขภาพจตใจด เพอใหความมคณภาพชวตแสดงนยทเปนพลงหรอศกยภาพของ “ชวต” ทประกอบดวยรางกายและจตใจ และทจะเปนเปาหมายของการไดรบการตอบสนองตอสงทรางกายและจตใจตองการ

3. การไดรบการตอบสนองตอสงทรางกายและจตใจตองการ เพอแสดงใหเหนวธการพฒนาคณภาพชวตของบคคลวาจะตองพฒนาไปตามความ “ตองการ” ของชวต ซงจะแตกตางกนตามสภาวะของบคคล

4. การมสวนรวมในการพฒนาสภาพแวดลอมดานเศรษฐกจและสงคม เพอเปนกรอบกาหนดวธการพฒนาคณภาพชวตของบคคลซงนอกจากจะมผลทางออมตอสขภาพกายและจตใจทดและกอใหเกดความสขความพงพอใจแลวยงแสดงนยทเปนบวกตอสงคมของบคคลทมคณภาพชวตอกดวย 3. แนวคดเกยวกบชมชน

ประเวศ วะส (2541: 44) ไดใหความหมายของชมชนวา หมายถง การทคนจานวนหนงมวตถประสงครวมกน มความเอออาทรตอกน มความพยายามทาอะไรรวมกน มการเรยนรรวมกนในการกระทา ซงรวมถงการตดตอสอสารกนดวย กระทรวงมหาดไทย (2542: 3) นยามความหมายชมชนวา เปนกลมคนทรวมกนเปนสงคมขนาดเลก อาศยอยในอาณาบรเวณเดยวกน และมประโยชนรวมกน โดยตามแผนงานน ชมชนหมายรวมถงในระดบจงหวด อาเภอ ตาบล หมบาน เดเนยล ยนกโลวช (อางถงใน สชาต เกตยา :2542: 18) นกวจยสงคมอธบายคาวาชมชนดงน ชมชนเกดขนเมอแตละคนมความรสกวา นเปนทของฉน กลมคนเหลานเปนพวกเดยวกบฉน ฉนหวงใยพวกเขาและเขากหวงใยฉน ฉนเปนสวนหนงของเขา ฉนรถงสงทพวกเขาคาดหวงจากฉน และสงทฉนคาดหวงจากพวกเขา ฉนคนเคยกบทน และรสกวานคอบานของฉน

30

จะเหนไดวา คาวา “ชมชน” มความหมายในเชงกระบวนการทมพลวต กลาวคอ ความเปนชมชนจะวดหรอดไดจากกจกรรม หรอการเคลอนไหวของกลมคนทรวมตวกนวามลกษณะอยางไร นนคอ ลาพงเพยงการรวมตวกนของคนในหมบานหรอพนทหนงพนทใด ไมเพยงพอทจะกลาวไดวา ทนนมความเปนชมชน หรอมองคกรชมชน แตการรวมตวนนจะตองพจารณาถงวตถประสงค กจกรรม การมสวนรวมของคนในกลม และการจดการกลม หรอองคกรนนๆ ดวย (อนชาต พวงสาล และอรทย อาจอา: 2541: 236)

จากการตรวจเอกสาร งานวจยทเกยวของ และศกษาแนวคดดงกลาวขางตน จงสรปไดวาการทเรามการดาเนนชวตทดโดยยดหลกแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในการใชชวตกจะทาใหเราสามารถใชชวตอยในสงคมไดอยางมความสข โดยไมตองมเรองเดอดเนอรอนใจเขามในชวต การทคนเราจะมคณภาพชวตทดนนจะตองประกอบไปดวยการมสขภาพกายทด และมสขภาพจตทดดวย โดยจะขาดอยางไดอยางหนงไปเสยไมได และการทเราจะมคณภาพชวตทดกจะตองมการดาเนนชวตโดยการนาหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาเปนแนวทางในการดาเนนชวต แตอยางไรกตามมนษยเรานนเปนสตวสงคม จงตองมการอยรวมกนเปนกลมชมชน มการเขาสงคม ชมชนนนมความเปนพลวต คอการเปลยนแปลงอยเสมอ ทงในกฎเกณฑ ขอบงคบในการใชชวตอยรวมกน ความเปนพวกเดยวกน และใสใจในเรองความสมพนธระหวางกน การมสวนรวมในกจกรรมและการเปลยนแปลงทมความเหมาะสมกบการดาเนนชวตในทกๆดานของคนในชมชนนนๆ โดยทสมาชกในชมชนจะเปนผกาหนดโครงสรางระเบยบ กตกา และการควบคมทรพยากรของตนเองทมอยในชมชน