๑๑๐ ป� สถานรีถไฟศาลายา

ประวัติศาสตร� วรรณกรรม และวัฒนธรรม ว�าด�วยวิวัฒนาการการเดินทางและการขนส�งจากบางกอก – ศาลายา

อภิลักษณ� เกษมผลกูล (บรรณาธิการ)

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล จัดพิมพ�เพ่ือเป-นบรรณรฦกเน่ืองในโอกาสการจัดงาน

“เล�าขานตํานานศาลายา” คร้ังท่ี ๘ ๑๙ กุมภาพันธ� ๒๕๕๗

| ๑๑๐ ป> สถานีรถไฟศาลายา ข

ท่ีปรึกษา ศาสตราจารย ดร. คุณหญิงสุริยา รัตนกุล ประธานที่ปรกึษาศูนยสยามทรรศนศึกษา อาจารยวกิัลย พงศพนติานนท ที่ปรึกษาศูนยสยามทรรศนศึกษา บรรณาธิการ ผู&ช(วยศาสตราจารย ดร.อภิลักษณ เกษมผลกูล คณบดีคณะศิลปศาสตร ผู�ช�วยบรรณาธิการ อาจารยศิธรา จุฑารัตน ประธานศูนยสยามทรรศนศึกษา นายดรณ แก&วนัย หน(วยวิชาการเชิงสร&างสรรคและชุมชนสัมพันธ นางสาวพัชรี ศรเีพ็ญแก&ว หน(วยวิชาการเชิงสร&างสรรคและชุมชนสัมพันธ ออกแบบปก: นายสุทธิพงษ ตะเภาทอง หน(วยศิลปกรรม คณะศิลปศาสตร พิมพ�ท่ี ห&างหุ&นส(วนจํากัด สามลดา เลขที่ ๙/๑๒๐๕ หมู( ๑ ซอยสะแกงาม ๓๕/๓ แยก ๖ ถนนสะแกงาม แขวงแสมดํา เขตบางขุนเทียน กรุงเทพมหานคร ๑๐๑๕๐ โทรศัพท ๐๒-๘๙๕๒๓๐๐-๓, ๐๒-๔๖๒๐๓๘๐ โทรสาร ๐๒-๔๖๒๐๓๐๓, ๐๒-๘๙๕๓๓๑๑

๑๑๐ ป> สถานีรถไฟศาลายา ประวัตศิาสตร� วรรณกรรม และวัฒนธรรม

ว�าด�วยวิวัฒนาการการเดินทางและการขนส�งจากบางกอก – ศาลายา

ISBN 978-616-279-428-5

พิมพ�ครั้งแรก ๕๐๐ เล�ม พ.ศ. ๒๕๕๗ ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา

คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลยัมหิดล จัดพิมพ�เผยแพร�ในโอกาสการจัดงาน “เล�าขานตํานานศาลายา” ครั้งที ่๘

คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล | ค

คํานํา

ง าน “ เล( า ข าน ตํ า นานศาล าย า” เปB น ง านป ระ จํ าปC ข อ ง

ชาวศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดลที่มุ(งสร&างสายสัมพันธระหว(างนักวิชาการด&าน “พุทธมณฑลศึกษา” กับปราชญชาวบ&าน ตลอดจนผู&นําชุมชน และองคกรปกครองส(วนท&องถ่ิน โดยดําเนินการจัดมาอย(างต(อเนื่องเปBนเวลา ๘ ปC โดยแต(ละปCจะได&ดําเนินการจัดเสวนาวิชาการเชิงประวัติศาสตรและวัฒนธรรมในแง(มุมต(างๆ โดยใช&พื้นที่อําเภอพุทธมณฑลเปBนกรณีศึกษา ภายหลังเสร็จสิ้นงานจะมีการค&นคว&าเอกสารและเก็บข&อมูลเพ่ิมเติม ก(อนจะเรียบเรียงและรวบรวมเนื้อหาของการเสวนานั้นแล&วเผยแพร(แก(ผู&สนใจในปCถัดไป หนังสือ “๑๑๐ ป> สถานีรถไฟศาลายา” ก็เช(นกัน เปBนหนังสือที่คณะทํางานได&นําเนื้อหามาจากการบรรยายและเสวนาในงานเล(าขานตํานานศาลายาคร้ังที่ ๗ ตอน “๑๑๐ ป> สถานีรถไฟศาลายา” รวมถึงได&รวบรวมเอกสารประวัติศาสตรเก่ียวกับการจัดต้ังสถานีรถไฟ และ “นิราศนราธิป” พระนิพนธในพระเจ&าบรมวงศเธอ กรมพระนราธิปประพันธพงศที่ทรงเล(าถึงการเดินทางด&วยรถไฟไปปLกษใต& มีใจความตอนหนึ่งที่ทรงกล(าวถึงพ้ืนที่ในอําเภอพุทธมณฑล จึงได&เชิญมาลงไว& ณ ที่นี้ด&วย ขอขอบพระคุณวิทยากรและผู& มีส(วนเก่ียวข&องทุกท(าน ที่ทําให&หนังสือเล(มนี้สําเร็จเรียบร&อยลงด&วยดี ตลอดจนขอขอบคุณคณะกรรมการเผยแพร(ผลงานวิชาการคณะศิลปศาสตร ที่สนับสนุนการจัดพิมพคร้ังนี้

| ๑๑๐ ป> สถานีรถไฟศาลายา ง

หวังเปBนอย(างย่ิงว(าหนังสือน&อยเล(มนี้จะช(วยจุดพลังในการศึกษาท&องถ่ินให&เติบโตและย่ังยืนต(อไป

(ผู&ช(วยศาสตราจารย ดร.อภิลักษณ เกษมผลกูล)

คณบดีคณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลยัมหิดล, ศาลายา

คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล | จ

สารบัญ

คํานํา .............................................................................................................. ค บรรยายเป�ดสถานี “น่ังรถไฟไปเติมฝ*น” โดยทรงกลด บางย่ีขัน .................................................................... ๑ เสวนาเร่ือง “รถไฟ เรือเมล� มอเตอร�เวย� รถไฟฟ.า: วิวัฒนาการ การเดินทางและการขนส�ง จากบางกอก - ศาลายา ................... ๒๑ ๑๑๐ ป8 สถานีรถไฟ “ศาลายา” (พ.ศ. ๒๔๔๖ – ๒๕๕๖) อภิลักษณ� เกษมผลกูล .................................................................. ๕๑ “นิราศนราธิปฯ เรียก ดุษฎีจารึกไปป*กษ�ใต� พุทธศก ๒๔๗๑”: นิราศที่เล�าเร่ืองตามเส�นทางรถไฟสายใต� อภิลักษณ� เกษมผลกูล ................................................................... ๖๕

ภาคผนวก โครงการ “เล(าขานตํานานศาลายา” คร้ังที่ ๘ ............................................. ๙๑ กําหนดการงาน “เล(าขานตํานานศาลายา” คร้ังที่ ๘ .................................. ๙๗ คําสั่งแต(งต้ังคณะกรรมการจัดโครงการฯ .................................................... ๙๙ ประมวลภาพงาน “เล(าขานตํานานศาลายา” คร้ังที่ ๗ ............................ ๑๐๕ โครงการจัดพิมพหนังสือชุด “ศาลายาศึกษา” ......................................... ๑๑๙ ประวัติและความเปBนมาของศูนยสยามทรรศนศึกษา .............................. ๑๒๒ แนะนาํเอกสารวิชาการของศูนยสยามทรรศนศึกษา ................................ ๑๒๔

| ๑๑๐ ป> สถานีรถไฟศาลายา ฉ

บรรยายเป�ดสถานี

“น่ังรถไฟไปเติมฝ�น”

ทรงกลด บางย่ีขัน บรรณาธิการนิตยสาร a day

ก�อนอ่ืนเลยควรจะเร่ิมต�นจากการพูดถึงเก่ียวกับศาลายาสักหน�อย ซ่ึงผมมีอยู�น�อยมากเลย ผมเป$นบรรณาธิการนิตยสารชื่อว�า “a day” เม่ือสัก ๔ - ๕ ป0ก�อน a day มีการทํา a day ฉบับหนึ่ง เป$นฉบับเร่ืองการเดินทางเที่ยวเมืองไทย เราก็คิดกันว�าหน�าปกจะเป$นรูปอะไรดี คิดกันเยอะมากว�า อย�างแรกน�าจะมีคุณเรย8 แมคโดนัลมาข้ึนปก ดูเป$นคนเดินทางดี ถัดมาคือ จะเอาคุณเรย8มาทําอะไรดี เราก็คิดว�าคุณเรย8น�าจะมาข้ึนรถไฟน�าจะดี

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๒

เพราะรถไฟดูเป$นสัญลักษณ8ของการเดินทางที่ดี ก็เลยคิดว�าเอาคุณเรย8มา นั่งรถไฟดีกว�า ถัดมาก็คือจะนั่งขบวนไหน ไปไหนดี เราก็ทําการสํารวจข�อมูลแล�วก็พบว�ารถไฟตู�ไม�คลาสสิกๆ มันก็มีเหลืออยู�ไม�ก่ีตู� แล�วหนึ่งในนั้นก็คือเส�นที่ว่ิงจากสถานีรถไฟบางกอกน�อย สถานีธนบุรี ไปถึงทางนครปฐม เราก็เลยจัดแจงจองต๋ัวแล�วชวนคุณเรย8มาถ�ายปก เอาทีมงาน เอานักแสดงสมทบ มาถ�ายปก ก็เร่ิมต้ังแต�ที่สถานี นั่งไปในตู�แล�วก็รอบรรยากาศ ถ�ายไปเร่ือยจนมาถึงศาลายา แล�วเราก็คิดว�าน�าจะเพียงพอแล�ว เลยลงมาจากโบก้ีรถไฟที่ศาลายาแล�วก็นั่งรถตู�กลับ นั่นก็เป$นความเก่ียวข�องสั้นๆ เก่ียวกับสถานีแห�งนี้ แล�วถ�า เกิดใครไปเห็นปกเล�มนั้นก็จะพบว�า ในระหว�างทางที่ เราถ�าย ซ่ึงถ�ายเยอะมาก มีถ�ายกับนายตรวจ ถ�ายตอนนั่งมองรถไฟ นั่งกินไก�ย�าง นั่งร�องเพลงตามประสารถไฟชั้นสามมีทุกอย�าง แต�รูปปกที่ใช�เป$นรูปปกที่เราถ�ายกันเล�นๆ ตอนสถานีรถไฟก�อนออก คุณเรย8ก็เหมือนยืนก�อนจะข้ึน รถไฟที่อุตส�าห8จัดมาก็ไม�ได�ใช� แต�มาใช�รูปที่เราถ�ายกันเล�นๆ ก�อนข้ึนรถไฟที่สถานี เท�านั้นเอง

รถไฟในวัยเยาว�

ผมขอเล�าเร่ืองตัวผมเองกับรถไฟ ผมคงเป$นตัวแทนทุกท�านได�ว�าความผูกพันของผมกับรถไฟคงจะไม�หนีจากพวกท�านสักเท�าไหร� ก�อนอ่ืน ผมต�องบอกว�าผมรักรถไฟไทยมากนะครับ เพราะฉะนั้นคําพูดใดต�อไปนี้ ที่พูดไปแล�วอาจจะดูเหมือนไม�ค�อยรัก แต�จริงๆ ผมรักรถไฟไทยมากนะครับ ผมเชื่อว�าผมเป$นคนหนึ่งที่รักรถไฟไทยมากนะครับ ถึงแม�จะมีคนบ�นว�ามันไม�ดีอย�างนั้นอย�างนี้ มันก็โอเค ก็เป$นของมันอย�างนั้นแหละครับ ถ�าเกิดใครรับสิ่งนี้ไม�ได�ก็ไปรับสิ่งอ่ืนดีกว�าเพราะว�ามันก็เป$นอย�างนี้แหละ อีกอย�างผมไม�ได�

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๓

ข้ึนเคร่ืองบินในประเทศมานานมากแล�ว ผมไม�ได�บินในประเทศมาสัก สองป0กว�าแล�ว เพราะผมรู�สึกว�ามันปล�อยคาร8บอนเยอะไปหน�อยก็เลยเดินทางด�วยรถบัส รถทัวร8 รถไฟในประเทศ ก็เลยรักใคร�กับรถไฟมากข้ึนไปอีก ผมจะขอเล�าความผูกพันกับรถไฟ ในช�วงแรกก็คงเหมือนกับทุกๆ ท�าน ผมนั่งรถไฟคร้ังแรกตอนเรียนมหาวิทยาลัย ผมเรียนที่จุฬาฯ แล�วก็มีกิจกรรมไป รับน�องที่ต�างจังหวัดบ�าง หรือว�าไปออกค�ายที่ต�างจังหวัดบ�าง ตามประสามหาวิทยาลัยที่มีงบประมาณไม�มากนัก เราก็ไปรถไฟชั้นสามกัน ก�อนข้ึนรถไฟมโนภาพของพวกเราคือว�ารถไฟมันก็คลาสสิกดี รถไฟมันคงสนุก การข้ึนรถไฟคงไม�ต�างไปจากควีนปาร8คที่เป$นที่หนึ่งที่สร�างประสบการณ8ที่ดีแน�ๆ เราก็รู� อยู�แล�วว�ามันช�ามันคงไม�สะดวกสบาย ทริปแรกที่ผมไป จําได�ว�าไปเชียงใหม� นั่งรถไฟจากกรุงเทพฯ ไปเชียงใหม� ออกตอนบ�ายสามก็จะไปถึงที่นั่นสักตอนเช�าๆ เป$นรถไฟชั้นสามที่สมบูรณ8แบบมาก ตู�ไม�ๆ เบาะสีเขียวตรงๆ ไม�สโลฟต้ังตรง ๙๐ องศา เป$นเหมือนรถทหารประมาณนั้นเลย ผมก็นั่งไปเร่ือยๆ อย�างมีความสุขดี จนกระทั่งถึงเวลาใกล�นอน ก็เลยรู�สึกว�าเราจะนอนกันยังไงเพราะว�านึกภาพว�าเบาะนั่งกันอยู� ๔ คน นั่งตรงกันข�ามกัน การหลับจะ หลับกันยังไงถึงจะสบายสุด ลําพังนั่งเข�าก็ชนกันอยู�แล�ว หลายๆ คนเร่ิมจะ นั่งหลับได� บางคนก็เร่ิมหาวิธีการสร�างสรรค8โดยนอนบนตักเพ่ือนบ�าง บางคนก็เร่ิมคิดว�า หรือว�าเราจะข้ึนไปนอนบนชั้นวางของดี บางคนก็ข้ึนไปนอน แล�วเอากระเปJาลงมาข�างล�าง เพราะกระเปJาเอาวางตรงไหนก็ได�แล�วป0นข้ึนไปนอนข�างบน ซ่ึงมันก็สบาย มันอยู�ตัวมาก ข�างบนเป$นที่ที่ดีมาก บางคนก็อินด้ีข้ึนอีก ก็นอนใต�เก�าอ้ีก็สบายกว�า ก็ลงไปนอนใต�เก�าอ้ีกัน แต�รถไฟชั้นสามลําบาก เพราะว�าคนเดินไปเดินมาทั้งคืน คงจะพอนึกออกว�าจะมีคนเดินตลอด คนขายของบ�าง ผู�โดยสารบ�าง เพราะฉะนั้นพวกที่นอนกับพ้ืนก็จะถูกข�ามตลอด บางคนก็เดินไปหาพ้ืนที่ที่กว�างกว�าก็คือบริเวณหน�าห�องน้ํา แต�พวกเรา

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๔

ก็ไม�มีใครอาจหาญไปนอนบนหลังคานะครับ บางคนก็ไปนั่งที่บันไดซ่ึงผมก็ คิดว�ามันอันตรายพอสมควร

จากทริปนั้นผมก็เจอประสบการณ8ที่ตื่นเต�นบนรถไฟชั้นสามซ่ึงผมคิดว�ามันสนุกดี บางทีดึกๆ แล�วห�องน้ํารถไฟชั้นสามก็คงเหมือนกันหมดทุกชั้นแหละครับ บางทีก็เดินไปเข�าห�องน้ําซ่ึงก็น�าจะรู�ว�ามันจะมี ๑ – ๒ ห�องต�อตู� ซ่ึงถ�ามันล็อกก็น�าจะรู�ว�ามีคนเข�าอยู� เราก็ต�องยืนรอนะครับ ต�องรอคนออกมา ผมก็เป$นแบบนั้นแหละครับ ผมก็เดินไปเจอห�องล็อกอยู�ก็ยืนรอ พอยืนรอเสร็จก็เจอพ่ีคนหนึ่งเดินออกมาแล�วผมก็เข�าไป พอผมเดินเข�าไปจังหวะนั้นประตูเปMดออก พอผมเดินเข�าผมเจอผู�ชายคนหนึ่งอยู�ข�างใน คือเขาเข�าไป ๒ คน ผมรู�สึกว�าห�องน้ําชั้นสามบรรยากาศดีหรือ ผมก็ไม�ทราบเหมือนกัน ก็เป$นเร่ืองที่น�ารักดีของรถไฟชั้นสาม ผมว�าต�องไปลองดู แต�ไม�ใช�ลองแบบนั้นนะครับ

เสน�ห�ของรถไฟไทย

อีกอย�างที่ผมว�าน�ารักมากและเป$นลักษณะเฉพาะอย�างหนึ่งของอาหารที่มาขายบนรถไฟ ซ่ึงน�าจะพอทราบว�าแต�ละสถานีจะมีอาหารที่อร�อยแตกต�างกันออกไป สายเหนือก็จะมีอาหารตามเมืองต�างๆ จากกรุงเทพฯ รวมถึงคนที่ร�องขายบนรถไฟด�วย ตอนหลังผมนอนบนตู�นอนชั้นสองก็จะไม�มีของมาขาย ซ่ึงพวกนี้ ก็จะคลาสสิกน�อยลง เร่ืองของการย่ืนหัวออกไป ซ้ืออาหารผมว�ามันเป$นเร่ืองที่คลาสสิกมากๆ นะครับ

ประสบการณ8รถไฟชั้นสามเราก็ได�เรียนรู�มา พอเราโตข้ึนมา พอเราแก�ข้ึนมา แล�วเราก็ไม�สามารถข้ึนไปนอนบนชั้นวางของได�แล�ว เราก็เร่ิมนอนรถไฟตู�นอน บางทีก็เดินไปตู�เสบียง ลองนึกภาพตู�นอนที่เรานอนปกติก็เป$น ตู�นอนที่ค�อนข�างดีระดับหนึ่งสะอาดสะอ�านเป$นระเบียบ การเดินจากตู�นอนไป

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๕

ตู�เสบียงบางคร้ังต�องผ�านตู�ชั้นสาม คือผมรู�สึกเหมือนผมเป$นเจ�าชายสิทธัตถะ ที่ออกจากวังมา ผมก็จะไปเจอพสกนิกรที่อดๆ อยากๆ คือผมอยากบวชเลยจริงๆ นะ ผมลืมภาพนั้นไปแล�ว ผมเจอคนอุ�มลูก ย่ิงไปสายใต� จะมี ขนมหม�อแกงข้ึนมาขายต้ังแต�ยังไปไม�ถึงไหน ต้ังแต�บางซ่ือก็ขายกันแล�ว แล� ว เ ร า ก็จะ เ ห็นขนมหม� อแกงที่ ข าย แขวนอ ยู� บน หั วชั้ น ว า งของ แขวนต�องแต�งๆ ไปตลอดทุกตู� เห็นคนปูหนังสือพิมพ8อย�างที่ผมเคยทํา นอนกับพ้ืนไปตลอดทาง แล�วรถไฟชั้นสามเป$นรถไฟฟรีด�วยก็จะย่ิงลําบาก เป$นบรรยากาศที่เราคิดถึงสมัยนั้น พอโตข้ึนมาจากช�วงเรียนมหาวิทยาลัยแล�วผมก็มีโอกาสจัดทริปชวนคนไปข้ึนรถไฟบ�อยๆ มีโอกาสสํารวจข�อมูลเร่ืองรถไฟนิดๆ หน�อยๆ ผมรู�สึกว�าผมมองรถไฟเปลี่ยนไป จากการมองเป$นเคร่ืองดับทุกข8เราก็มองสนุกข้ึน คือพอเรามองรถไฟอย�างต้ังคําถาม ผมค�นพบว�า มันสนุกข้ึนเยอะเลยครับ จากบางคนที่มองว�ารถไฟเป$นพาหนะที่มันช�าๆ เม่ือไหร�จะถึงก็ไม�รู� แต�พอผมมีคําถามหลายๆ อย�างเกิดข้ึน ผมว�ามันก็สนุกดี อย�างเช�นผมก็อยากรู�ว�า รถไฟตรงห�องคนขับหน�าตาเป$นยังไง ผมก็เดินไปดู ช�วงที่ผมนั่งรถไฟสายจากวงเวียนใหญ�ไปสมุทรสาครระยะทางสั้นๆ ตู�ก็จะสั้นๆ สามารถเดินหาห�องคนขับได�อย�างไม�ยากมาก ผมก็เดินไป ผมก็เห็นห�องคนขับคร�าวๆ ผมสงสัยว�า รถไฟมีคันเร�งหรือเปล�า มีเบรกไหม เวลาเขาเหยียบเบรกเขาเหยียบกันยังไง แล�วรถไฟมีกระจกมองข�างไหม เวลาเขาจอด เขาจะ มองข�างกันยังไง ผมก็ไปถามเขา ไปถามคนขับว�าเป$นยังไงบ�าง แล�วผมก็พบว�าผมไม�ได�เป$นคนเดียวในโลก แต�มีคนเป$นแบบผมเยอะมาก บางคนพาลูกที่ขวบ สองขวบ สามขวบ พาไปห�องขับรถไฟ แล�วขอเขาขับ แล�วเขาก็ให�นะครับ ใจดีมาก น�องก็มานั่งจับพวงมาลัยแล�วก็กดปุNมอะไรสักอย�าง ซ่ึงมันน�ารักดี แต�ในใจก็นึกว�า พ่ี ผมนั่งรถไฟขบวนนี้ด�วยนะครับ เอาให�ถึงนะพ่ี แต�มันก็น�ารักมากนะ ซ่ึงหลายคนชอบคิดว�ารถไฟเป$นพาหนะที่ไม�ค�อยมีชี วิต

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๖

สักเท�าไหร� ผมเถียงมากๆ เพราะว�าคนขับเอย นายต๋ัวเอย ทุกคนถ�าเราคุย กับเขา เขาจะมีเร่ืองเล�ามากมาย

โรงเรียนสอนขับรถไฟมีเร่ืองระบบจัดการรถไฟที่ผมชอบมาก พอผมได�รู�จักสิ่งหนึ่งข้ึนมา ผมรู�สึกว�าทุกคร้ังที่นั่งรถไฟผ�านสถานี ผมจะดูสิ่งหนึ่ง ผมไม�ทราบว�ามีใครเคยสังเกตหรือเปล�า เขาจะมีการโยนห�วงกุญแจห�วงหนึ่ง คือรถไฟไทยเป$นรถไฟรางเดียวถูกไหมครับ ที่เราจะว่ิงหลบกัน ไม�สามารถสวนกันได� ดังนั้นพ้ืนที่ที่เป$นเส�นเดียวก็จะมีการให�ทางกันก�อนเกิดข้ึน สิ่งที่ ให�ทางจะมีสัญลักษณ8 เป$นลูกกุญแจที่ ถูกคล�องอยู�บนห�วง ห�วงหนึ่ ง มี กระเปJาหนังเล็กๆ มีลูกกุญแจหรือลูกแก�วอยู�ข�างใน เม่ือรถไฟมาถึง อย�างแรกต�องโยนห�วงลงบนเสาให�ได� แล�วย่ืนมือคว�าห�วงให�ได�เพ่ือที่จะไปต�อ คือถ�าคว�าห�วงไม�ได�ก็ไม�ได�สัญญาณที่จะไปต�อ ผมว�าเหมือนการเล�นเกมมากเลย อาจจะนึกภาพไม�ออก อย�างตรงผมเป$นรถไฟมีหน�าต�างข�างผม ผมก็เปMดหน�าต�างออกมา พอจะถึงสถานี รถไฟก็จะชะลอๆ แล�วพยายามย่ืนมือไปคว�าห�วง จากเสาให�ทัน แล�วพยายามโยนออกให�ทัน มันก็สนุกดี ถ�าใครมีโอกาสก็ลองไปสังเกตดู เทคนิคตรงนี้มันน�าจะสัก ๑๐๐ ป0 ที่แล�วก็ยังใช�อยู� ผมว�ามันคลาสสิก เห็นบอกว�าบางสถานีจะเปลี่ยนเป$นระบบดิจิตอลหมดเพ่ือให�มันง�ายข้ึน พอผมมีโอกาสได�ศึกษาเร่ืองพวกนี้มากข้ึน ก็สนุกข้ึน พยายามไปถามเขาว�าต๋ัวแข็งๆ บัตรเล็กๆ เก�าๆ มันหายไปไหนกัน ซ่ึงสีสันมันสวยมากนะ ผมก็เคยไปตามหาขอซ้ือที่เขาไม�ใช�แล�วเขาก็ขายให�มา ผมว�ามันเป$นความทรงจําที่มันน�ารักมากๆ หรือแม�แต�คุณตํารวจบนรถไฟก็ตาม ผมเคยถามว�าผมทําของหายบนรถไฟ ผมต�องทํายังไง เขาก็บอกว�าน�องก็ต�องไปแจ�งความที่สถานีท�องที่ที่เกิดเหตุ สมมติว�าผมข้ึนรถไฟจากเชียงใหม�ไปกรุงเทพฯ แล�วผมทํากระเปJาสตางค8หายที่พิษณุโลก แล�วผมมาบอกเขาที่ลพบุรี เขาก็บอกว�าน�องก็ต�องไปแจ�งความ

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๗

ที่พิษณุโลก เพราะว�ากระเปJาสตางค8น�องหายที่พิษณุโลก คือตํารวจเขา อินด้ีมาก ตํารวจรถไฟ

ตั๋วรถไฟศาลายา – ธนบุรี ในอดีต

(อนุเคราะห�ตั๋วรถไฟจาก นายแพทย�วัฒนา เทียมปฐม ป*จจุบันจดัแสดงที่ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร�)

ประสบการณ�รถไฟในต�างแดน

พอผมมีโอกาสได�เดินทางไปไกลมากข้ึน ผมก็เร่ิมมีโอกาสไปญ่ีปุNนเป$นทริป ทริปหนึ่งที่ผมได�นั่ งรถไฟกับข่ีจักรยานในญ่ีปุNนคร่ึงประเทศ จากโตเกียวไปถึงฟุกุโอกะ ผมนั่งรถไฟทุกประเภททั้งรถไฟชินคันเซ็น รถไฟใต�ดิน รถไฟเอกชน รถไฟเจอาร8 รถไฟช�า รถไฟเร็ว เอาทุกๆ รูปแบบเลย

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๘

เอาจักรยานพับไปด�วยก็แวะลงเที่ยวตามเมืองต�างๆ ที่นี่ทําให�ผมเรียนรู�รถไฟเยอะมากครับ เร่ิมต้ังแต�ที่โตเกียว มีประโยคหนึ่งบอกว�ารถไฟคือขาคนโตเกียว เพราะคนโตเกียวไม�เดิน ข้ึนรถไฟเอา เพราะฉะนั้นรถไฟจะเป$นเหมือนขาของคนโตเกียว แล�วผมก็รู�สึกว�ารถไฟที่ญี่ปุNนเขามีกฎ มีระเบียบอะไรหลายๆ อย�างที่บ�านเราอาจจะรู�สึกว�าเว�อร8ไปหรือเปล�า แต�ผมว�ามันก็ดีนะ อย�างเช�นมารยาทในการข้ึนรถไฟ ผมว�าประเทศไทยเราเป$นประเทศที่มีมารยาท คนไทยเราจะไม�เอาเท�าชี้หน�าคนอ่ืน เราจะไม�ตบหัวกัน เราถือว�าประเทศเราอารยะ มีมารยาท ผมว�าน�าเสียดายนิดเดียว ประเทศเรามีการหยุดการพัฒนามารยาทใหม�มาหลายสิบป0มากแล�ว มารยาทสุดท�ายที่เรากําหนดว�าเป$นมารยาทมันห�าสิบป0หรือหนึ่งร�อยป0ก�อนไม�รู� แต�ในสังคมรุ�นใหม�ๆ เราไม�เคยบอกว� า อันนี้ คือมารยาท อย� า งที่ ญ่ีปุN น เขาจะบอกว� าหลายๆ อย� า ง ผิดมารยาทมาก อย�างเช�นการคุยโทรศัพท8ในรถไฟฟTาใต� ดินเป$นการ ผิดมารยาทมาก เพราะมันเสียงดัง การส�งเสียงคุยเสียงดังบนรถไฟถือว�าเป$นการเสียมารยาทมาก ผมเคยเจอการคุยโทรศัพท8 คนญ่ีปุNนเขาซีเรียสเร่ืองลูกค�ามาก ลูกค�าคือพระเจ�าถ�าลูกค�าโทรมาไม�รับถือว�าเป$นเร่ืองใหญ�มาก เขาจะรับโทรศัพท8เขาต�องลงจากรถไฟ ออกไปข�างนอกแล�วค�อยรับโทรศัพท8 อย�างมือถือเราก็จะมีให�ต้ังว�าปMดเคร่ือง แต�ที่ ญ่ีปุNนจะมีอยู�โหมดหนึ่งคือ โหมดข้ึนรถไฟอยู� ถ�าไม� รับคือข้ึนรถไฟอยู� รับไม�ได� ผมว�ามันก็สะท�อน อะไรหลายๆ อย�างที่น�ารัก อีกเร่ืองที่ผมชอบมาก คือผมเอาจักรยานไปด�วย จักรยานเขาก็มีกฎชัดเจนมากว�าห�ามข้ึนรถไฟถ�าคุณไม�มีถุงใส� ตอนแรกผม ก็คิดว�าทําไมถึงเป$นอย�างนั้นล�ะ ไม�น�าจะเป$นอย�างนั้นนะ ซ่ึงเขาก็ให�เหตุผลว�าจักรยานคุณเอาเข�าไปได� แต�คุณต�องเคารพคนที่ข้ึนรถไฟด�วย คือคนที่เขา ข้ึนรถไฟคนแน�นๆ จักรยานคุณล�อเปUVอนหรือเปล�า ไปขูด ไปขีดคนหรือเปล�า ทําให�เขาร�องเรียนได� ส�วนมากจักรยานในญ่ีปุNนถ�าจะข้ึนรถไฟต�องเอาใส�

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๙

กระเปJาก�อนแล�วเอาเข�าไป ก็รู�สึกว�าโอเคเป$นการอยู�ร�วมกันที่โอเคมากของชาวจักรยานและของชาวรถไฟที่สามารถอยู�ร�วมกันได� ที่ญ่ีปุNนในตัวเมืองโตเกียวก็สอนผมเร่ืองนี้มา

ทีนี้เม่ือผมมีโอกาสเดินทางข�ามเมืองไปต�างเมือง ชินคันเซ็นก็เป$นเร่ืองที่น�ารักมาก ผมก็เป$นเหมือนคนประเทศโลกที่สาม ที่ไปเที่ยวประเทศที่เจริญแล�ว ผมก็ไม�คิดไม�ฝXนว�าชินคันเซ็นเป$นรถไฟเร็วๆ ที่มีหลายๆ ตู� มีบางตู�ที่เรียกว�า ไซเรนคาร8ท เป$นตู�เงียบ เป$นตู�ที่เงียบมากไม�มีเสียงอะไรเลย นอกจากเสียงประกาศว�าถึงสถานีนี้แล�ว ซ่ึงเขาประกาศเบามาก ประกาศผู�ดี ซ่ึงถ�า หลับลึกผมว�าไม�มีทางต่ืน ซ่ึงประเทศเขาเจริญขนาดนั้น มีสมบัติผู�ดีที่ต�องการความเป$นส�วนตัวขนาดนั้น แล�วก็มีห�องพักตรงที่เชื่อมระหว�างตู� มีห�องน้ํา ให�เข�า มีโทรศัพท8ให�โทรได�บริเวณนั้น ชินคันเซ็นผมว�าเป$นนวัตกรรมที่ดี รถไฟท�องถ่ินก็น�ารักดี บางขบวนก็ง�ายๆ มีคนขับอยู�คนหนึ่ง คนจะข้ึนจะลงก็จ�ายเงินกับคนๆ นั้นแหละ เหมือนข้ึนรถเมล8 คือข้ึนไปก็ไปหยอดเงินก็เดิน เข�าไป พอคนข้ึนครบ รถไฟก็ค�อยออก เป$นวิธีการจัดการที่น�ารักดี ญ่ีปุNนผมก็ไปอย�างคนนอกธรรมดา จนกระทั่งผมไปเจอมิวเซียมรถไฟที่เมืองฟูจิโกะซ่ึง อยู�แถวเมืองฟุกุโอกะ ห�างออกไปสักสองสามสถานีรถไฟไม�ไกลเท�าไหร� ฟูจิโกะมีมิวเซียมรถไฟ แต�ต�องเล�าก�อนว�าญ่ีปุNนจะมีเกาะอยู�หลายเกาะ เกาะนี้ชื่อเกาะคิวชูซ่ึงอยู�ทางใต� เกาะคิวชูเป$นเกาะที่ได�ชื่อว�าดีไซน8รถไฟได�สวยที่สุดในญ่ีปุNน คือ เจอาร8คิวชู เป$นย�านที่รถไฟสวยมาก ผมก็ไปมิวเซียมเขาก็เร่ิมโชว8 หัวรถจักรยุคต�างๆ ยุคไอน้ํา ยุคโน�นยุคนี้ เขามีรถให�เราลองข้ึนไปนั่ง หลายๆ แบบ มีอยู�ตู�หนึ่งเป$นรถไฟตู�นอนตู�แรกของโลก เกิดที่ญ่ีปุNนนี่แหละ ก็เลยขอข้ึนไปดู รถไฟตู�นอนยุค ๖๐ หรือ ๗๐ นี่แหละครับ พอเห็นหน�าตา ผมรู�เลยว�าเหมือนบนเคร่ืองบิน นึกภาพช�องเก็บของเหนือหัวบนเคร่ืองบิน ออกไหมครับ จะใช�ก็เปMดลงมา การใช�ตู�นอนเตียงบนมันใช�ทฤษฎีคล�ายๆ

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๐

เคร่ืองบินของเรา คล�ายๆ ที่วางของเหนือหัวที่ผมได�ลองนอนตอนป0 ๑ ผมก็พยายามนั่งมองมันว�า ผมคุ�นๆ มันที่ไหน แล�วผมก็นึกออกว�ามันเก�ากว�าเมืองไทยแค�นิดเดียวนี่หว�า คือรถไฟไทยตู�นอนที่เราใช�อยู�มันใหม�กว�าไอ�ตู�รุ�นนี้ ถ�าเป$นโปรแกรมคงห�างกัน .๐ หรือ .๑ ห�างกันนิดเดียว ผมรู�สึกว�าเมืองไทยเราเจ[ง คือบางคนอาจบอกว�าโหเมืองไทยเรากระจอก เราใช�ตู�รุ�นโคตรเก�าเลย ผมว�าเราเจ[ง ญ่ีปุNนเขาเลิกใช�ไปแล�วแต�ว�าเรายังสามารถใช�สิ่งที่มันวินเทจ สิ่งที่มันคลาสสิกมาก คือญ่ีปุNนตายแล�วแต�เมืองไทยยังใช�อยู� ถามว�าเรา อยากอยู�แบบไหน เราแค�อยากไปดูมัน ก็ถ�ายรูปว�ามันสวยดี อยากถ�ายรูป กับมัน ผมว�าเมืองไทยเราเจ[งกว�าเยอะมาก ผมก็เจอรถไฟแปลกๆ รถไฟย่ีห�อโตชิบา ย่ีห�อรถไฟฟTา เจอเยอะมาก แล�วก็เห็นโน�นเห็นนี่

ผมจะเล�าอันหนึ่งที่ผมชอบมาก มิวเซียมเขาส�วนที่ เป$นภายใน เปMดประตูเข�าไปเราจะเจอรถรางเก�าคันหนึ่ง ที่ผ�านมา ผมเข�าใจว�ารถไฟ เป$นเร่ืองของการมองและการสัมผัส ตู�รถไฟสวย หัวรถจักรสวย ทีนี้ผมไปถึง ที่นั่น มิวเซียมเขาจัดการดีมากเขาต�อนรับผมด�วยเสียงเขา รู�สึกว�าสถานี คาแรกเตอร8มันไม�ใช�แค�รูปทรง แต�มันคือเสียง มันใช�ว�าอาจจะมีเสียงประกาศที่นี่สถานีศาลายาแบบนี้ แต�ว�าที่ญ่ีปุNนมีเสียงเจ\าะแจ\ะจอแจมีเสียงคนขาย ข�าวกล�องครับ ผมว�านี่มันเป$นหนึ่งในวัฒนธรรมญ่ีปุNนที่มันเท�มาก เขาเรียกว�า “เอกิเบนโตะ” เบนโตะคือข�าวกล�อง เอกิเบนโตะคือข�าวกล�องรถไฟ ซ่ึงมีสัญลักษณ8คือคนที่เอาแผงไม�มีเชือก คล�องคอแล�วก็กินข�าว เหมือนขาย ล็อตเตอร่ี แต�อันนี้ขายข�าวกล�อง ซ่ึงแต�ละสถานีจะไม�เหมือนกัน เขาถึงข้ัน มีการประกวดระดับประเทศด�วยนะครับ ข�าวกล�องบางอย�างบางชนิด มีขายที่นี่ที่เดียว ก็คงเหมือนเมืองไทย อย�างบางจังหวัดอย�างหัวหินมีข�าวต�มมาขายคล�ายๆ แบบนั้น แต�ความเจ[งเขาคือ เขาไม�ได�มีแต�อาหาร แต�เขามีจัดแสดงบางอย�าง ที่ผมไปแถวๆ เมืองฟุกุโอกะ มีข�าวกล�องอย�างหนึ่งที่เขาบอกว�า

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๑

หายาก เขาเรียกว�า คะชิวะเมชิ ประมาณนี้ครับ เป$นข�าวกล�องไก�สามสี่ชิ้นเรียงกัน คือเมนูตามร�านอาหารทั่ วไปไม� มีเมนูนี้ อยากกินต�องมากิน ข�าวกล�องรถไฟเท�านั้น ผมว�ามันย่ิงใหญ�มาก แต�ร�านฟูจิก็เอามาขาย สามารถสั่งเมนูนี้ที่ร�านฟูจิที่เมืองไทยได� มีเมนูนี้ด�วย อาหารเป$นสัญลักษณ8อย�างหนึ่ง ที่คนต�องหยุดกิน คนขายก็กลายเป$นคนดัง คนขายก็มีแค�คนสองคนเป$นคุณลุงที่แก�มากแล�วก็ยืนขาย ผมก็สัมภาษณ8เขา แกแก�มาก อายุน�าจะสัก ๖๐ ป0 ได� แกขายมาทั้งชีวิต ผมก็ถามว�าคุณลุงขายที่นี่อายหรือเปล�า ตอบตรงๆ ว�า อายหรือเปล�า พอรถไฟจอดคนลงมาจากรถไฟ มีประกาศเรียก มีอาหาร มีข�าวร�อนๆ แบบนี้ บางคนก็ไม�ได�เหลียวแล บางคนก็ไม�ได�กิน เขาบอกว�าไม� ที่ผมขายของแบบนี้ผมคิดว�าผมกําลังโชว8อยู� ทําโชว8ให�คนทุกคนที่มาถึงประทับใจกับเมืองเมืองนี้ เขาเจ[งมาก เขาบอกว�าแต�ก�อนเขาข้ีอายมาก เขามาขายข�าวกล�องเขาอาย ไม�กล�าพูด ไม�กล�าตะโกนร�องขาย แล�วก็ขายไม�ได�เลย เขาก็เลยไปซ�อมครับ เวลากลางคืนที่ มืดๆ เขาก็ไปที่สวนสาธารณะ ไปซ�อมร�องขาย จนเขากล�าร�องขายอาหาร จนกลายเป$นไอคอนหนึ่งของคิวชูไปแล�ว ซ่ึงข�าวกล�องผมว�ามันเท�มาก ผมก็มีโอกาสได�ไปมิวเซียมซ่ึงเขาก็มี ที่จัดแสดงโชว8ข�าวกล�องแบบต�างๆ ให�ดู ข�าวกล�องก็จะมีการสกีนข�างหน�า ต�างกันออกไป อย�างบางเมืองเป$นเมืองที่ข้ึนชื่อเร่ืองเบสบอล อย�างที่ฮิโรชิมาจะมีชื่อทีมฮิโรชิม�าโทโยคัพ จะเป$นทีมที่ดังประจําเมือง ข�าวกล�องที่ขายดีมากคือข�าวกล�องของฮิโรชิมาโทโยคัพ คือสกีนรูปหน�ากล�องเป$นรูปนักเบสบอล เมนูก็แปลกประหลาดมาก อย�างมีนักเบสบอลคนหนึ่งสมมติว�าชื่อโจ แล�วโจชอบกินผัดกะเพรามาก ข�าวกล�องก็จะเป$นผัดกะเพรา แล�วมีรูปโจและลายเซ็นโจแปะอยู� ซ่ึงข�าวผัดกะเพรานี่ธรรมดามาก แค�บอกว�าเมนูนี้โจชอบ ขายดีมากครับ เขาเพ่ิมมูลค�าเพ่ิมอย�างง�ายและอย�างไม�น�าเชื่อเลยครับ แล�วก็มีของน�ารักๆ ที่เอามาสคอส เอาคิตต้ีไปแปะ มันก็ดูดีข้ึนมาทีเดียว มิวเซียมนี้

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๒

เขามีการพูดถึงเร่ืองข�าวกล�องอยู�ตรงกลาง ข�าวกล�องก็เป$นกล�องกระดาษ ย�อนกลับไปข�าวกล�องที่เป$นชามเซรามิคก็ยังเก็บไว� ผมว�ามันสวยมันเจ[งดี แล�วรูปทรงกล�องก็แปลกประหลาดมากๆ

คราวนี้ผมก็ไปเจออีกในส�วนที่ เ ก็บต๋ัวก็จะคล�ายๆ เมืองไทย ที่ยุคก�อนๆ เป$นต๋ัวกระดาษแข็งๆ แล�วก็มีที่แง็บกระดาษ ซ่ึงเมืองไทยจะมีหลายลาย มีลายกระดาษโน�นนั่นนี่ เขาก็มีหลายลายเหมือนกัน ผมก็คิดว�า ไม�เท�าไหร� คือญ่ีปุNนแค�เก็บต๋ัว แค� เก็บที่แง็บต๋ัว ที่ เมืองไทยก็มีนะครับ แล�วเมืองไทยยังใช�อยู�ด�วย ผมรู�สึกว�าเมืองไทยเราเจ[งกว�า แต�ว�าเขาไม�ได� จัดแสดงแค�ต๋ัวแข็งๆ ครับ คือตู�หนึ่ง คือตู�โชว8ต๋ัวแข็งๆ แต�อีกตู�หนึ่ง เขาโชว8เพจที่พิมพ8 คือเก็บได�แม�กระทั่งเพจที่พิมพ8เม่ือร�อยกว�าป0ก�อนก็ยังเก็บเอาไว� อันนี้เราแพ�เพราะว�าเมืองไทยเราไม�มีเก็บไว�ขนาดนั้น แล�วนั่นก็เป$นเร่ือง ที่ญี่ปุNนนะครับ

คราวนี้ผมขอข�ามไป ผมมีโอกาสได�นั่งรถไฟอีกเส�นหนึ่งเป$นรถไฟสายทรานส8ไซบีเรียซ่ึงเป$นรถไฟสายที่เขาบอกว�ามันยาวที่สุดในโลก จากปXกก่ิงผ�านมองโกเลียแล�วไปสุดสายที่มอสโกเป$นรถไฟที่ ผ�าน ๓ ประเทศ แต�ข�ามทวีป คือข�ามจากเอเชียไปยุโรป ถ�าเรานั่งบนรถไฟเฉยๆ ไม�ต�องลง ไปไหน ใช�เวลาทั้งหมด ๖ วัน ต�องต้ังเวลานาฬิกาเราใหม�ทั้งหมด ๕ คร้ัง เพราะนาฬิกาเราเปลี่ยนไทม8โซน ๕ คร้ัง รถไฟสายนี้ผมได�เรียนรู�อะไร หลายๆ อย�าง จาก ๓ ประเทศนี้มากๆ รถไฟจีนผมพูดเร่ืองอาหารดีกว�า เพราะตู�นอนบรรยากาศก็จะคล�ายๆ กัน รถไฟจีนอาหารจะคล�ายๆ บ�านเราเป$นข�าวต�ม เดินไปสั่งที่ตู�เสบียง จะสั่งข�าวก็ได� เป$นข�าวต�มก็ได� ซ่ึงอาหารเหมือนร�านข�าวต�มอย�างนั้นแหละครับก็กินเป$นตู� เสบียงสบายๆ ไปถึงมองโกเลียไม�มีอาหาร ไม�มีตู�เสบียงให� มองโกเลียเขาจะเป$นตู�ไม�ซะส�วนใหญ�ภาพบรรยากาศก็จะมองโกเลีย เขาไม�มีตู�เสบียงแต�จะมีอาหารมาให�แทน

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๓

มีแฮมมาให� มีขนมปXงมาให� มีเนยมาให� แล�วให�เราไปกินกันเอง ผมก็ไม�รู� ผมนั่งรถไฟในมองโกเลียมาสักวันหนึ่ง คือก�อนหน�า ๓ ม้ือ ผมก็ซัดเรียบเลยแล�วเขาก็ไม�ได�เอาอาหารมาให�อีกเลย คือผมไม�รู�ว�าอาหารนั้นเขาให�กิน ๓ ม้ือ ผมก็ยังคิดในใจว�าทําไมใจดีจังให�อาหารเยอะมาก โชคดีที่ผมมีขนมปXง มาม�า ติดมาบ�าง เลยรอดตายมาได� พอถึงรัสเซีย ผมว�าก็เป$นตู�รถไฟที่บันเทิงพอสมควร อยากกินก็ไปที่ตู�เสบียง แต�ตู�เสบียงราคาแพงมาก แพงระยับเลย เพ่ือนร�วมตู�ของผมที่เป$นชาวยุโรปไม�มีใครไปตู�เสบียง เขาจะไปตู�เสบียงเพียงวาระเดียวคือไปซ้ือไวน8ไปซ้ือเหล�า แต�อาหารเขาไม�ซ้ือกินเลย เพราะว�ามันแพงมาก รถไฟ ๓ ขบวน นี้ มีคาแรกเตอร8อย�างหนึ่งคือเขามีพนักงานต�อนรับเป$นผู�หญิงชื่อเป$นภาษารัสเซียม้ังครับ ชื่อมากาเร็ตต�า เขาเรียกเทรนโฮสเตสเหมือนแอร8โฮสเตส คนหนึ่งน�ารักมาก แต�งชุดสวยๆ แล�วคอยดูแลต�อนรับเราก็เป$นสัญลักษณ8ของรถไฟขบวนนี้ ทุกประเทศมีเหมือนกันหมด ผมว�านั่น เป$นคาแรกเตอร8ที่ผมชื่นชม บรรยากาศสองข�างทางก็จะเป$นวิวที่เราไม�เคยเห็น ผมก็เลยข�ามรถไฟขบวนนี้เลยดีกว�าครับ

รถไฟ : มุมมองจากไทย – เพ่ือนบ4านในอาเซียน

ผมกลับมารถไฟที่ใกล�ตัวมากข้ึน เม่ือสักป0 ๒๕๕๕ ผมมีโอกาสได�เป$นพิธีกรรายการหนึ่งชื่อว�ารายการอาเซียนบียอน ๒๐๑๕ จะเกิดอะไรข้ึนบ�างจากการรวมกันระหว�างอาเซียนหลังป0 ๒๐๑๕ ก็พูดเร่ืองรถไฟอาเซียน ผมก็ ไปที่ลาว ข้ึนรถไฟหัวลําโพงไปที่หนองคาย ก็เป$นรถไฟสถานีเดียว ข�ามสะพานไปก็ถึงเลย เป$นรถไฟไทยที่ช�วยไปดูแลให� พอไปถึงที่นั่นก็เจอนายสถานี คนหนึ่งที่รับผิดชอบโครงการ เขาบอกว�าลาวกําลังมีโครงการสร�างจากสถานีริมแม�น้ําโขงเข�าเวียงจันทน8 ผมก็คุยกัน แต�เขาเป$นคนที่ใหญ�มากนะ ผมว�าเขา

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๔

น�าจะเป$นรัฐมนตรีได� ที่ดูแลโครงการรถไฟของลาว เขาเล�าให�ผมฟXงว�าเขาเคยได�ทุ น ไป เ รียนที่ รั ส เ ซีย เพราะลาว กับ รัส เ ซีย เป$ นคอม มิวนิ สต8 ด� วย ก็มีคอนเน็กชั่นกัน เม่ือ ๓๐ กว�าป0ก�อน คือเขาเลือกเรียนเร่ืองรถไฟ ไปถึงเขา ก็ไปเรียน ไปถึงอาจารย8ก็ถามเขาว�าที่ลาวมีรถไฟหรือไม� เขาก็บอกว�าไม�มี แล�วคุณมาเรียนทําไม เพราะกลับไปประเทศคุณก็ไม�มีรถไฟ เขาก็บอกว�า ผมมาเรียนเพ่ือให�มันมี แล�ว ๓๐ ป0 ก็ผ�านไป แล�วเขาบอกว�าทางรถไฟสายแรกกําลังจะเกิดข้ึนแล�วเขาต่ืนเต�นมากๆ ดีใจมากๆ ว�ารถไฟกําลังจะเกิดข้ึนแล�วเหมือนฝXนเขากําลังจะเป$นจริง ระยะทางแค� ๘ กิโลเมตร ผมถามเขาว�า ใครจะนั่ง คนลาวนั่งไหม เขาบอกว�าคนลาวไม�นั่ง เพราะนั่งรถสองแถว สกายแลปเร็วกว�าเยอะ เพราะระยะทาง ๘ กิโลเมตร ใกล�ๆ แล�วใครนั่ง เขาบอกว�าก็ฝร่ังที่มาจากเมืองไทยนั่ง ถามว�าทําไมมันไม�รู�ว�านาน แล�วผมก็ถามว�าคนไทยมานั่งไหม คนไทยก็ไม�นั่ง แล�วปXญหามันก็คือถ�าอยากให�คน นั่งรถไฟขบวนนี้มากข้ึนต�องทํายังไง คุณต�องไปบอกรถไฟไทยว�าอย�าเลท เพราะรถไฟไทยที่มาจากหนองคายเลททุกวัน พอมันเลทคนเขาก็ไม�รอ คือรถไฟที่ข�ามสะพาน ข�ามแม�น้ําโขง มันต�องรอรถไฟขบวนจากกรุงเทพฯ ก�อน ถ�าขบวนจากกรุงเทพฯ ไม�มา มันก็ไม�ออก ซ่ึงขบวนที่มาจากกรุงเทพฯ มันเลท แล�วมันเลทแบบเดาไม�ได�ว�ามันจะมาเม่ือไหร� แล�วมันจะออกเม่ือไหร�มันก็เป$นทอดๆ ไป ผมเลยบอกว�าคุณต�องบอกรถไฟไทยก�อนว�าไม�ให�เลท แล�วเขาก็บอกว�า จะไปบอกใครหล�ะครับ แต�สุดท�ายเขาก็บอกว�าเป$นความฝXนที่เป$นจุดเร่ิมต�นได� ผมก็ถามเขาว�าพอคุณมีขบวนรถไฟแล�ว หัวรถจักร คุณจะเอามาจากไหน เพราะผมนึกภาพว�าบ�านเราก็ซ้ือมือสองมา เขาก็บอกว�า ซ้ือมือหนึ่งสิ ผมก็ถามว�า ทําไมไม�ซ้ือมือสอง เขาก็บอกว�า มือหนึ่งมันน�าจะดีกว�า ถึงแม�ว�าเขาจะต�องกู�เอาประมาณหนึ่ง จากการทําโครงการนี้ จีนให�กู�มา

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๕

เขารู�สึกว�าลาวกําลังจะเกิดรถไฟสายแรกของประเทศ เขาก็อยากมีความภูมิใจ ว�าประเทศเราก็มีเงิน มีสิ่งที่เชิดหน�าชูตาได� ก็ชื่นชมเขาในความพยายาม

นั่นทําให�ผมนึกไปถึงรถไฟชินคันเซ็นในญ่ีปุNน เม่ือตอนที่ผมไปทําโครงการที่ญ่ีปุNน ผมก็บ�นว�ารถไฟชินคันเซ็นของเขา เป$นโครงการที่เร่ิมต�นคิดมานานมากแล�ว ก็คงจะเหมือนประเทศยุโรปสายทรานส8ไซบีเรีย ที่ลากจากมอสโกที่อยู�ริมยุโรปไปถึงอีกริมของประเทศจีน เป$นรัสเซียที่อยู�เหนือจีน คือไป เอาทรัพยากรอีกฝX^ งมา รถไฟสายแรกๆ ขนส� งทรัพยากรทั้ งนั้ น แต�ชินคันเซ็นของญ่ีปุNนอาจจะเกิดข้ึนอีกแบบ คืออยากจะเดินทางให�เร็วข้ึน ทําให�ประเทศเจริญข้ึน เป$นอุตสาหกรรมมากข้ึน แต�ว�าจุดเปลี่ยนคือ ญ่ีปุNน แพ�สงครามก�อน พอญ่ีปุNนแพ�สงคราม ประเทศญ่ีปุNนก็จนลงไปถนัดใจ ญ่ีปุNนก็สร�าง ๒ อย�าง ที่ช�วยให�ฟUVนตัวข้ึนมาได� อย�างแรกคือโตเกียวทาวเวอร8สร�างเพ่ือให�โลกรู�ว�าฉันก็กลับมาได� โตเกียวทาวเวอร8เป$นสัญลักษณ8ให� คนทั้งประเทศมองว�าความฝXนเราจะเกิด คือจะต�องสร�างรถไฟชินคันเซ็น ให�สําเร็จให�ได� แล�วแค�นั้นยังไม�พอ ญ่ีปุNนยังขอเป$นเจ�าภาพโอลิมปMก ๑๙๖๖ ในช�วงนั้น คือกะเอาให� เสร็จ โตเกียวทาวเวอร8 เส ร็จ ชินคันเซ็นเสร็จ เป$นเจ�าภาพโอลิมปMกต�อเลย หลังจากแพ�สงครามมาใหม�ๆ ผมว�ามันเป$น ความฝXนที่มันบ�ามากนะ แต�เขาก็ทําสําเร็จจนได� และเป$นการประกาศกับชาวโลกให�รู�ว�า เราล�มแล�วเราสามารถลุกข้ึนมาได�แล�ว ชินคันเซ็นของญ่ีปุNนก็มีความหมายประมาณนั้น แล�วเขาว�ากันว�า ชินคันเซ็นของญ่ีปุNนก็ต�อสู�ฝNาฟXน กับหลายๆ ช�วง มีช�วงที่เจอสงคราม เศรษฐกิจก็ไม�ดี เงินก็ไม�มี แล�วก็เปลี่ยนผู�อํานวยการรถไฟหลายรอบมากเพ่ือที่จะผลักดันให�สําเร็จ แล�วสุดท�ายโครงการที่ทํามาสิบป0 ย่ีสิบป0 สามสิบป0 มันก็เสร็จลง ที่ผู�อํานวยการรถไฟ คนหนึ่ง คนสุดท�าย ที่ผมว�าเก�งมาก เอาจริงมาก ทํามันจนเสร็จได� พอสุดท�ายทําเสร็จ เขาก็ขอลาออก เพราะว�าขอรับผิดชอบต�อความล�าช�า ซ่ึงมันเลทไป

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๖

หนึ่งเดือน คือ ทํามาสามสิบป0ไม�เสร็จ แต�คนๆ นี้มาทําให�เสร็จจนได� ซ่ึงมัน ช�ากว�าที่ประกาศเอาไว�หนึ่งเดือน เขาก็จึงขอลาออกเพ่ือแสดงความรับผิดชอบ ผมว�ามันญ่ีปุNนมาก มันเจ[งมาก

กลับมาที่รถไฟเวียดนาม ผมได�ไปถ�ายรายการเดิม ได�นั่งรถไฟจากเมืองเว�ทางตอนกลางของเวียดนามมาเมืองโฮจิมินห8ทางตอนใต� เป$นรถไฟที่มีความยาว นั่งสักวันกว�าๆ ถึงสองวัน ผมชอบรถไฟขบวนนี้มากเพราะผ�าน คร่ึงประเทศของเขา เราจะได�เห็นทัศนียภาพของเวียดนามครบ เห็น ทุ�งนาปNาเขา เห็นทะเล เห็นทุกอย�าง ซ่ึงผมว�าอันนั้นเมืองไทยก็เห็นแหละ แต�ผมว�าที่มันเจ[งกว�านั้นคือเสียงตามสายของเขา ถ�าเกิดว�าใครนั่งรถไฟไทย ก็จะรู�ว�ารถไฟไทยจะเงียบมาก จะไม�มีการประกาศอะไร เป$นไซเรนคาร8ท จะมีประกาศบ�างก็ตามสถานี แต�ไปเวียดนามเขาจะประกาศจากในตัวรถไฟ ซ่ึงรถไฟเขาก็รุ�นพอๆ กับเรา พอใกล�เมืองไหนก็จะมีเสียงประกาศก�อน สมมติว�าจะถึงเมืองอยุธยาเขาก็จะมีประกาศว�าอีก ๑๐ นาที จะถึงอยุธยาแล�ว อยุธยาเป$นเมืองเก�าของเมืองไทยมาก�อน ที่นี่มีอาชีพหลักเป$นเกษตรกร ปลูกข�าว มีสถานที่ท�องเที่ยวสํา คัญมีวัดพนัญเชิง มี วัดใหญ�ชัยมงคล มีวัฒนธรรมการเล�นท�องถ่ินอะไรบ�าง คือผมว�ามันเจ[งมาก เขาไม�ได�มองรถไฟเป$นแค�พาหนะขนส�งอย�างเดียว แต�เขามองเป$นทูตวัฒนธรรม มองเป$นเคร่ืองมือเล�าประวัติศาสตร8ความภูมิใจอะไรสักอย�าง ซ่ึงทําให�คนอย�างผม ที่เป$นนักท�องเที่ยวธรรมดา ผมก็ไม�ได�ลง แต�ว�ารู�ว�าเมืองนี้มันสําคัญอย�างไร พอเขาประกาศเสร็จ ทุกคนบนรถก็จะพยายามมองหาว�าปลูกข�าวไว�ตรงไหน มีวัดเก�าตรงไหน พยายามมองอย�างเข�าใจมากข้ึน พยายามมองประเทศเขาอย�างเข�าใจมากข้ึน ซ่ึงผมว�าไอเดียนี้ มันดีมากถ�าเมืองไทยเรามีโอกาส ได�ทําแบบนั้นบ�าง รถไฟไทยพยายามบอกว�า ที่นี่ถึงไหนแล�ว มีอะไรน�าสนใจสองข�างทางบ�าง ผมว�ามันจะทําให�การเดินทาง ๑๐ ชั่วโมง ไม�ใช�เร่ืองยาวนาน

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๗

อย�างน�าเบื่อ มันได�มองอะไรระหว�างข�างทางได� ผมรู�สึกว�ามันขาดไปนิดเดียว คือเวียดนามเขาทําแล�วมันไม�สุด ระบบอาหารของเวียดนามจะมีรถเข็นมาขาย พนักงานตู�จะเข็นมาขายก็จะมีคล�ายๆ ข�าวราดแกงจะมีข�าว มีหมูทอด ไก�ทอด ก็ชี้ๆ เอา เขาก็จะราดข�าวใส�กล�องโฟมมาให�กิน ผมก็ไม�รู�ว�าอาหารเวียดนามคืออะไร พนักงานก็พูดได�บ�าง พูดไม�ได�บ�าง ผมก็ชี้ๆ ตามความคุ�นเคย ผมว�าถ�าบนรถไฟเขาประกาศเพ่ิมว�าอาหารที่ขายบนรถไฟมีอะไรบ�าง อย�างอาหารอันนี้คือไก�ที่เราเลี้ยงมาจากชุมชนนี้ ที่เลี้ยงไก�ได�ดีที่สุดในประเทศ ผักนี้ เป$นผักที่เขาภูมิใจมาก มีโน�นนั่นนี่ ทุกอย�างมีเร่ืองเล�าผมว�าคนจะกินอาหารอย�างมีความสุขมากข้ึน ก็จะสั่งอาหารเพ่ิมมากข้ึน แค�ใช�สื่อเพ่ิมข้ึนอีกนิดเดียวเท�านั้น นั่นเป$นความประทับใจของผมที่มีต�อรถไฟเวียดนาม

“มิตรรถไฟ” กับมุมมองศักยภาพในการพัฒนา

กลับมาที่เมืองไทย ช�วงนี้ผมก็มีโอกาสได�รักใคร�กับรถไฟไทยเยอะข้ึนเพราะว�าปX^นจักรยาน เวลาไปเที่ยวต�างจังหวัดก็เอาจักรยานใส�รถไฟ ก็เป$น ทางที่ผมว�าสะดวกแล�วก็ง�ายดี แค�เช็คว�ารถไฟขบวนไหนมีตู�สัมภาระบ�าง เท�านั้นเอง ทําให�เรารู�ว�ารถไฟกับจักรยานก็เป$นมิตรกัน ก็ไปด�วยกันได� พอเอาจักรยานไปใส�รถไฟ ก็ทําให�เราได�คุยกับนายสถานี ได�คุยกับคนที่อยู� ห�องสัมภาระมากข้ึน ได�คุยกันมากข้ึนก็เข�าใจกันมากข้ึน ผมนั่งรถไฟไปเชียงใหม� ผมก็เจอคนที่มาตรวจต๋ัว ก็มีคนโวยวายว�า ที่หน�าต๋ัวบอกว�าถึง สิบโมงไง นี่จะเที่ยงแล�วยังไม�ถึงเลย ซ่ึงก็เป$นเร่ืองปกตินะ คนตรวจต๋ัวก็ บอกว�าใจเย็นๆ ครับ ทางมันขาด ฝนมันตก ทางมันไม�ดีตั้งแต�ป0ก�อน มันก็ต�องว่ิงช�าหน�อย ก็ถึงประมาณนี้ แล�วก็บอกว�า เด๋ียวครับ เรากําลังสั่ ง ซ้ือ หัวจักรรถใหม� เด๋ียวถึงตีห�าเลยครับ แล�วผู�โดยสารก็บอกว�าไม�ต�องถึงตีห�าก็ได�

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๘

ถึงตรงเวลาก็พอแล�ว การได�คุยกันมันก็ทําให�เรารักใคร�กันมากข้ึน หลังจากช�วงนี้ ข้ึนรถไฟมากข้ึน ผมก็ได�สร�างหลายโครงการที่ เ ก่ียวกับรถไฟข้ึน เป$นเร่ืองของอนาคต ที่ผมว�ามันก็น�าจะเป$นจุดเปลี่ยนที่ดี หรือไม�ดี ก็ไม�ทราบ แต�ยังไงก็ต�องเกิดข้ึน

ภาพงานแสดงต4นแบบร4าน OTOP Store และ Thai Pinto โดย TCDC (http://www.creativethailand.org/th/articles/article_detail.php?id=91)

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๙

เร่ืองแรกคือเร่ืองของหัวลําโพง ที่ต�อไปหัวลําโพงจะกลายเป$นแค� มิวเซียม เป$นแหล�งช�อปปMVงที่รถไฟจะเข�าวันละขบวนสองขบวน ทุกอย�าง ถูกย�ายไปอยู�ที่บางซ่ือแทน ผมก็อยากจับตามองเหมือนกันว�าหัวลําโพงกับ การบริหารจัดการใหม� ที่ทาง TCDC มาช�วยทําให�ที่นี่ เป$นสัญลักษณ8 ของวัฒนธรรมและศูนย8กลางการค�าของประเทศได�อย�างไรบ�าง เหมือนกับหลายๆ ประเทศ ที่อาคารที่ครอบสถานีรถไฟอยู�เป$นห�างที่ใหญ�มากแล�วก็สามารถสร�างมูลค�าได�มากมาย

คนไทยเรามองว�าสถานีรถไฟเป$นที่ที่รีบไปรีบกลับ รถไฟออกทุ�มหนึ่งไปหกโมงคร่ึงก็พอ ไปถึงข้ึนรถไฟก็จบ พอรถไฟถึงสถานีรีบไปรีบกลับ แต�ต�างประเทศคิดกลับกัน ญ่ีปุNนคิดกลับกัน เขาสร�างห�างครอบเลยนะครับ คือต�อให�คุณไม�มาข้ึนรถไฟ คุณก็มาเดินห�างนี้ได� หรือถ�าใครจะเดินทาง ก็นัดเพ่ือนได� ระหว�างที่รอเพ่ือนที่สถานีรถไฟก็สามารถกินข�าว ดูหนัง ชอปปMVงได�มากมาย โครงการใหม�เร่ืองรถไฟความเร็วสูงก็ยังคิดแบบนั้นอยู� ต�องมาดูกันว�าหัวลําโพงจะเปลี่ยนไปยังไง จะคลาสสิกข้ึนไหม จะยังไงบ�าง รวมไปถึง บางซ่ือก็จะเป$นฮับใหม�ของการรถไฟ ซ่ึงผมก็เชียร8 มันน�าจะดีข้ึนเพราะมันใหญ�กว�า รถไฟจะได�ไม�เลทมาก เพราะเข�าเมืองแล�วรถมันติด ก็ไปแค�บางซ่ือแล�วแยกย�ายกันไปต�อ มาถึงเร่ืองสุดท�ายเร่ืองรถไฟความเร็วสูงที่จะเกิดข้ึน อย�างที่เราทราบก็จะมีจากกรุงเทพฯ แยกไปหัวหิน แยกข้ึนไปทางเหนือ ก็ต�องดูว�าจะยังไงบ�าง ทําข้ึนมาแล�วจะดีข้ึน จะน�าใช�มากน�อยแค�ไหน รวมถึงส�วน ที่จะไปเชื่อมต�อกับจีนด�วย ผมว�าไม�ว�ายังไงมันก็เกิดข้ึนเราก็ต�องเตรียมตัวรับมือกับมันเท�านั้นเอง แล�วรถไฟท�องถ่ินสายธนบุรีของเรารถไฟสายเล็กๆ จะอยู�อย�างไรต�อไปในสภาพที่จะเปลี่ยนแปลงไป หรือว�าเรามีรถไฟที่ใหม� ไฮเทค และสวยงามมากๆ เข�ามาใช� แล�วรถไฟเก�าๆ ที่เรามีอยู� เราจะทําอย�างไรต�อไปกับมัน ถ�าใช�ต�อ ความรู�สึกของคนที่ใช�รถไฟสองแบบนี้จะเป$น

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๒๐

อย�างไรต�อไป ผมรู�สึกส�วนตัวว�าไม�อยากให�คนนั่งรถไฟเพราะว�าไม�มีทางเลือก การนั่งรถไฟเพราะว�าไม�มีทางเลือก ผมว�ามันน�าเศร�าเกินไป ส�วนตัวผมรู�สึกว�า รถไฟเราควรอยู�อย�างมีเกียรติ ผมเชื่ออย�างนั้น มันควรถูกเลือกอย�างเต็มใจ ที่จะเลือกใช�รถไฟเพราะว�ามันสะดวก มันถูก มันคลาสสิก หรืออะไรก็แล�วแต� ผมรู�สึกว�า การอยู�อย�างมีเกียรติอันนี้สําคัญ ผมไปญ่ีปุNนจะเห็นว�ามีพิพิธภัณฑ8ของเล�นของที่ระลึกที่เก่ียวกับรถไฟแล�วคนก็เก็บสะสมเยอะมาก หัวรถจักร รุ�นต�างๆ อย�างเช�น ชินคันเซ็นรุ�น N 700 เล�นกันเยอะเพราะว�ามันสวย ผมยังจําชื่อรุ�นเขาได�เลยครับ ผมรู�สึกว�าทุกอย�างมันถูกคิดมาอย�างดี แล�วก็กลายเป$นคนรัก ผมเจอพวกที่บ�าคลั่งอะไรบางอย�างที่สถานีรถไฟ เป$นเด็ก สองคนไม�น�าจะเกิน ม.ปลาย หรือ ม.ต�น ก็มีกล�องดิ จิตอลคนละอัน พอรถไฟว่ิงมาก็ถ�าย ส�วนเพ่ือนที่มาด�วยกันไม�ถ�าย แล�วผมก็ถามว�า ถ�ายอะไร เขาก็บอกว�าถ�ายรถไฟที่ไม�เคยเห็น แล�วก็ถามว�าทําไมเพ่ือนไม�ถ�าย เขาก็บอกว�าขบวนนี้เห็นแล�ว คือเป$นนักล�ารถไฟ ไปเที่ยวไหนก็ถ�ายรถไฟ เหมือน นักดูนกที่ไปถ�ายนกที่เราไม�เคยเห็น ไปเที่ยวเมืองไหนก็ตาม ก็จะแวะถ�ายรถไฟที่ไม�เคยเห็น

ผมคิดว�าถ4าเมืองไทยเราทําดีๆ ให4คนรักมันได4 เราก็อยู�อย�าง

มีเกียรติ คนก็จะรักรถไฟไทยไปอีกนาน และคนก็จะมองรถไฟดี ข้ึน ส�วนในที่น้ีใครก็ตามที่ไม�เคยน่ังรถไฟ ผมว�าต4องลองครับ ศาลายาเข4าเมืองก็ได4 หรือศาลายาไปนครปฐมก็ได4 แล4วถ4าจะด�า ก็ข้ึนก�อนค�อยด�านะครับ มาข้ึนรถไฟกัน มองหาในแง�ดีของการรถไฟครับ ขอบคุณครับ

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๒๑

เสวนา “รถไฟ เรือเมล� มอเตอร�เวย� รถไฟฟ�า: วิวัฒนาการการเดินทางและการขนส'ง

จากบางกอก – ศาลายา”

ร�วมเสวนาโดย

ผู4ช�วยศาสตราจารย� ดร.สมชาย ปฐมศิริ (หัวหน�าภาควิชาวิศวกรรมโยธาและสิ่งแวดล�อม มหาวิทยาลัยมหิดล) นายแพทย�วัฒนา เทียมปฐม (ประธานสภาวัฒนธรรมอําเภอพุทธมณฑล) คุณอุบลศักย� บันลือทรัพย� (หัวหน�างานเผยแพร�เอกสาร การรถไฟแห�งประเทศไทย) คุณสัญญา เสมา (อดีตนายสถานีรถไฟศาลายา)

ดําเนินการเสวนาโดย อาจารย�ชนกพร พัวพัฒนกุล (กรรมการศูนย8สยามทรรศน8ศึกษา)

อาจารย8ชนกพร :

ไม�ทราบว�าในที่นี่ใครเคยมาร�วมงานเล�าขานตํานานศาลายาบ�างค�ะ จริงๆ ป0ที่ผ�านๆ มาเราพูดถึงศาลายา เราก็จะพูดถึงคลองมหาสวัสด์ิ ป0ที่แล�วเราพูดเร่ืองน้ําท�วม ป0นี้ก็อย�างที่ท�านคณบดีบอกก็คือยกพลข้ึนบกก็จะมาพูดเร่ืองรถไฟกันบ�าง ในโอกาสครบรอบ ๑๑๐ ป0 สถานีรถไฟศาลายา ผู�ร�วมเสวนา ในป0นี้ เ ร า ก็ ได� รั บ เ กี ยร ติ จาก วิทยากรหลายท� าน ท� านแรก

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๒๒

ผู�ช�วยศาสตราจารย8สมชาย ปฐมศิริ หัวหน�าภาควิชาวิศวกรรมโยธาและสิ่งแวดล�อม มหาวิทยาลัยมหิดล ท�านที่สอง นายแพทย8วัฒนา เทียมปฐม ประธานสภาวัฒนธรรมอําเภอพุทธมณฑล ท�านที่สาม คุณอุบลศักด์ิ บรรลือทรัพย8 หัวหน�างานเผยแพร�เอกสาร การรถไฟแห�งประเทศไทย และท�านที่สี่ คุณสัญญา เสมา อดีตนายสถานีรถไฟสถานีศาลายา หัวข�อที่เราคุยกันวันนี้บรรยากาศก็จะสบายๆ ก�อนอ่ืนขอเรียนถามคุณอุบลศักด์ิก�อน สถานีศาลายาในแง�ของการเดินทางด�วยรถไฟของบ�านเรา สถานีศาลายามีความสําคัญอย�างไรบ�าง หรือว�าในปXจจุบันนี้ในมุมมองของคนรถไฟพอพูดถึงสถานีรถไฟศาลายาเรานึกถึงอะไรกันบ�างคะ

คุณอุบลศักด์ิ :

สถานีรถไฟศาลายาสร�างมาพร�อมๆ กับทางรถไฟสายใต�สายแรก คือ สายบางกอกน�อยลงไปเพชรบุรี เป$นสถานีที่เขาเรียกว�าสถานีรายทาง แต�ว�ารูปลักษณ8สถานีเม่ือคร้ังแรกสุดอาจจะยังนึกกันไม�ค�อยออก สถาปXตยกรรม

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๒๓

สถานีรถไฟก็จะเป$นสี่เหลี่ยมผืนผ�าและส�วนใหญ�สถานีเล็กๆ ก็จะเป$นสถานี ชั้นเดียวซ่ึงหลังคาจะมุงด�วยสังกะสี แต�ศาลายาเป$นสถานีที่มี ๒ ชั้น ชั้นล�างเป$นห�องขายต๋ัวเป$นที่ทําการของสถานี ส�วนนายสถานีก็จะไปพักอยู�ที่ชั้นบน ทีนี้ต�อมาสถานีแรกๆ จะเห็นว�าไม� มีหน�า มุกข�างหน�าเพราะว�าระบบ อาณัติสัญญาณใช�โบกธง แต�ต�อมาเม่ือสถานีรถไฟมีความก�าวหน�าข้ึนเร่ือยๆ ก็จะต�อหน�ามุกสถานีข้ึนมาเพ่ือเป$นที่ ติดต้ังระบบอาณัติสัญญาณตรงนั้น ลักษณะก็จะเป$นอาคารโล�งๆ

ภาพตัวอย�างสถานีรถไฟ และคนโบกธงให4สัญญาณ (สถานีรถไฟแม�ทะ จังหวัดลําปาง รางวัลอนุรักษ�ศิลปะสถาป*ตยกรรมดเีด�นประจําปP

พุทธศักราช ๒๕๕๔ ประเภทอาคารสถาบัน และอาคารสาธารณะ จากปฏิทินการรถไฟแห�งประเทศไทยพุทธศักราช ๒๕๕๖)

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๒๔

ศาลายาสมัยก�อนก็มีจํานวนผู�โดยสารมากพอสมควร ตอนเร่ิมเปMดมาสามสี่ป0ก็มีสถิติว�าศาลายามีจํานวนผู�โดยสารและรายได�ค�าโดยสารอยู�ที่ระดับกลางๆ แสดงว�าสมัยก�อนคนศาลายาน�าจะมีฐานะพอสมควร เขาบรรยายเอาไว�ว�าตลอดทางจากบางกอกน�อยไปเพชรบุรี สองข�างทางจะเป$นทุ�งนาคนส�วนใหญ�จะทํานาไม�ว�าจะเป$นศาลายา ศาลาธรรมสพน8 วัดสุวรรณฯ วัดงิ้วรายอะไรแบบนี้เขาจะทํานากันเป$นพ้ืน ก็จะมีส�วนหนึ่งที่เขาบอกว�า เหนือบริเวณทางรถไฟหน�าฝนเขาก็ทํานาพอถึงเดือนกุมภาพันธ8จนถึง เดือนพฤษภาคมดินจะแห�งแตกระแหงก็แสดงว�าเขาทํานาป0ละคร้ัง แล�วหลังจากนั้นดินก็จะแห�ง ทั้ งที่สถานีรถไฟสายนี้ เขาจะสร�างเ รียบกับ คลองมหาสวัสด์ิไปตลอดไปจนถึงบ�านเขมรที่เด๋ียวนี้เขาเปลี่ยนเป$นนครชัยศรีสมัยก�อนเขาเรียกว�าบ�านเขมร พอถึงนครชัยศรีสองฟากจะเป$นทุ�งนาทั้งนั้น ผมนั่งรถไฟเข�ากรุงเทพฯ คร้ังแรกเม่ือป0พุทธศักราช ๒๕๑๖ ก็เข�ามา เรียนหนังสือเข�ามาทํางาน ช�วงประมาณป0พุทธศักราช ๒๕๑๖ จนถึง ๒๕๒๐ ปลายๆ สภาพสองข�างทางไม�ค�อยมีทุ�งนาแล�วก็จะเห็นเปลี่ยนไปปลูก ผักกระเฉด เวลาเขาสร�างทางรถไฟเขาจะขุดดินข้ึนมามันก็จะมีคูลึกๆ ปลูกผักบุ�ง ปลูกผักกระเฉด ปลูกชะอม ลักษณะเป$นสวนครัว แต�พอเลยห�างทางรถไฟออกไปก็จะมีเป$นแปลงดอกไม�จะมีแปลงดอกเบญจมาศ ดอกเยบีร�าแล�วก็มีพวกพืชผักสวนครัว เม่ือป0พุทธศักราช ๒๕๓๐ กว�าๆ ก็ยังเห็น ต�นข้ึนฉ�ายสีเขียวสีขาวที่เอากะลาไปครอบนี่ก็เป$นการเปลี่ยนแปลงของศาลายา

ที่สถานีศาลายาจํานวนผู�โดยสารช�วงหลังๆ รู�สึกจะมีไม�ค�อยมากนัก เม่ือป0พุทธศักราช ๒๕๓๘ ผมก็นั่งรถไฟมาลงศาลายาเป$นคร้ังแรก ที่มาลงที่นี่ เม่ือป0พุทธศักราช ๒๕๓๘ ผมมาเป$นลูกศิษย8มหาวิทยาลัยมหิดล ผมมาเรียนเก่ียวกับการผลิตวีดิทัศน8 หัวหน�าโครงการชื่ออาจารย8สถาพรไม�ทราบว�าตอนนี้

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๒๕

ท�านเกษียณไปแล�วหรือยัง ผมมาเรียนกับอาจารย8สถาพรนั่งรถไฟจากกรุงเทพฯ มาลงศาลายาแล�วผมก็เดินมาเรียนที่นี่ ก็ดีใจที่อาจารย8ยังอยู� ศาลายาตอนนั้นขบวนรถด�วนรถเร็วยังไม�จอดมีแต�รถธรรมดา แต�พอ หลังจากนั้นมาที่นี่ เป$นชุมชน เป$นมหาวิทยาลัย มีสถาบันของทหารเรือ มีพุทธมณฑล มีสถานศึกษาแถวๆ นี้ กลายเป$นว�าขบวนรถด�วนรถเร็ว ทุกขบวนจอดที่ศาลายา เพราะฉะนั้นศาลายากลับทวีความสําคัญข้ึนมา สมัยก�อนรถไฟออกบางซ่ือมาบางบําหรุก็ไม�ได�จอดก็ไปจอดนครปฐมเลย ต�อมาจอดบางบําหรุเพราะบางบําหรุอยู�ใกล�ๆ สายใต�ตรงปM^นเกล�าจึงทําให�รถด�วนรถเร็วหยุดที่บางบําหรุ แต�ที่ศาลายาก็อย�างที่เรียนให�ทราบว�ามี สถานที่ราชการสําคัญเกิดข้ึนมา การรถไฟก็เลยให�รถไฟหยุดที่ศาลายาซ่ึงก็เป$นโอกาสดีที่ให�พ�อค�าแม�ค�าขายของกันมากมาย

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๒๖

ทีนี้ต�อไปศาลายาอาจจะเป$นอะไรอีกต�อไปในข�างหน�า ซ่ึงตอนนี้เห็นประมาณว�ารถไฟสายสีแดงที่ทดลองว่ิงระหว�างบางซ่ือกับตลิ่งชันตอนนีไ้ม�ค�อยมีผู�โดยสาร เพราะว�าจุดต�นทางและปลายทางสถานีมันไม�ใช�ชุมชนใหญ� มันไม�ใช�จุดสําคัญไม�มีศูนย8การค�าไม�มีสถานที่ราชการเขาก็อาจจะขยาย ในเบื้องแรกมาที่ศาลายาก�อน ตอนแรกเขาวาดว�าจะไปสิ้นสุดที่นครปฐม แต�เขามองดูสภาพการโดยสารต�างๆ ก็อาจจะให�มาสิ้นสุดที่ศาลายาก�อนแล�วก็มีอีกก่ิงหนึ่งที่แยกจากชุมทางตลิ่งชันเข�าไปที่โรงพยาบาลศิริราชซ่ึงเป$น แนวตามพระราชดําริ ส�วนเร่ืองของการเปลี่ยนแปลงอ่ืนๆ อาจจะให�นายสถานีพูดแล�วตอนหลังผมอาจจะเติมให�บ�างนิดหน�อย อาจารย8ชนกพร :

ลํา ดับต�อไปอาจจะต�องถามที่นายสถานีนะคะ เ ม่ือสักครู�นี้ คุณอุบลศักด์ิเล�าว�ารถไฟในช�วงแรกไม�ได�จอดที่ศาลายามากนักแต�ภายหลัง มีขบวนที่มาจอดทางนี้เยอะข้ึน ทีนี้คนที่จะเล�าเร่ืองนี้ได�ดีที่สุดเร่ืองที่มาที่ไป ว�าทําไมถึงมีรถไฟมาจอดที่ศาลายาเยอะข้ึน แล�วพอมีรถไฟมาจอดเยอะข้ึนแล�วมันทําให�เกิดการเปลี่ยนแปลงอย�างไรบ�าง คงต�องเรียนเชิญอดีตนายสถานี คุณสัญญา ซ่ึงคุณสัญญาเป$นนายสถานีต้ังแต�ป0พุทธศักราช ๒๕๒๘ – ๒๕๓๓ ขอเรียนเชิญให�เล�าว�าเป$นอย�างไรค�ะ

คุณสัญญา :

เดิมทีผมย�ายมาอยู�ที่สถานีศาลายาเม่ือป0พุทธศักราช ๒๕๒๘ ศาลายาเรายังไม�มีอะไรเลยนะครับ ยังเป$นปNาแล�วตอนนั้นการคมนาคมที่สะดวกที่สุดก็คือทางรถไฟ ตอนนั้นมหิดลก็มีแล�วครับเพ่ิงมาต้ังใหม�ๆ ตอนนั้นมหิดลยังเป$นร้ัวต�นสนทั้งหมดเลยแต�ตอนนี้ ก็ยังเสียดายต�นสนโดนตัด

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๒๗

ไปหมดแล�ว เม่ือก�อนตอนที่มาศาลายาค�อยๆ มีความเจริญเข�ามาทีละนิด มันถูกกลืนด�วยวัตถุ การเปลี่ยนแปลงนั้นมีการเปลี่ยนแปลงไหม เม่ือก�อนรถไฟอย�างที่คุณทรงกลดพูดว�าเม่ือก�อนเราใช�ห�วงระยะเวลาการเดินทางจากนี่ไปธนบุรี ส�วนมากคนที่นี่จะเดินทางไปธนบุรีออกตอนตีห�าจริงๆ แล�วรถ ขบวนนี้มีเจ็ดถึงแปดตู� ผู�โดยสารแน�นเอียดเต็มหมดทุกขบวนนั่งแทบไม�มีที่ยืน โดยส�วนมากขนพืชผลทางการเกษตรจากนครปฐมไปขายที่ธนบุรี เขาก็จะรู�ว�าขบวนนี้มีอาหารสดชนิดต�างๆ เยอะ ความเจริญก็เข�ามาเร่ือยๆ สถานีศาลายาก็ได�พัฒนามาจนขบวนรถด�วนรถเร็วก็มาจอดต้ังแต�ป0พุทธศักราช ๒๕๓๔ เป$นต�นไป เพราะว�าความเจริญมีมหาวิทยาลัยมาต้ัง สถาบันของทหารเรือมาต้ังแล�วผมมาอยู�ที่ศาลายาต้ังแต�ป0พุทธศักราช ๒๕๒๘ แล�วก็ไมได�ไปไหนเลย เพราะว�าบ�านอยู�ที่นี่ก็เลยเห็นความเจริญต�างๆ เกิดข้ึน ประกอบกับมีโรงเรียนกาญจนาเกิดข้ึน มีสารสนเทศของวังด�วยก็เสนอเข�าไป ตอนนั้นขบวนรถเร็วจอดก�อนต�อไปเป$นรถด�วนจอดนอกจากนี้รถด�วนระหว�างประเทศก็จอดที่ศาลายาหมด

ศาลายาตอนนั้นกับตอนนี้ต�างกัน ตอนนั้นการคมนาคมทางถนนมีสายปM^นเกล�า - นครชัยศรีกําลังจะสร�างข้ึน แต�ก�อนมาอยู�ใหม�ๆ มันไม�สะดวก ที่ ว่ิงมันเป$นทางลูกรังแล�วเห็นการเปลี่ยนแปลง ถามว�ามีการเปลี่ยนแล�วสะดวกข้ึนไหมก็สะดวกข้ึน ถ�าถามว�าการเดินทางรถไฟ รถยนต8 ระหว�างบางกอกน�อย - ศาลายา อันไหนใช�ระยะเวลาการเดินทางน�อยกว�ากัน ตอบได�เลยว�ารถไฟ อย�างรถไฟช�าๆ จอดทุกสถานีระยะทาง ๑๙ กิโลเมตร อย�างเก�งก็ประมาณคร่ึงชั่วโมง แต�ถามว�าทําไมรถไฟช�ามันมีองค8ประกอบหลายอย�างนะที่รถไฟว่ิงช�าไม�ช�า คือ ทางตัดผ�าน ทางตัดผ�านคือหัวใจเลยนะ รถไฟจะหยุดว่ิงทันทีไม�ได� ระบบห�ามล�อมันต�องมีระยะทางของเขาถึงจะหยุดได�เป$นเร่ืองของ

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๒๘

ความปลอดภัย ถ�าถามว�ารถไฟว่ิงไวไหม ถ�าไม�มีถนนตัดผ�านรถไฟก็ว่ิงไวนะครับ

อาจารย8ชนกพร :

ส�วนหนึ่งที่ช�าคือทางรถไฟตัดผ�านถนน คือมีทางรถไฟตัดกับถนน อยู�หลายช�วงจึงทําให�รถไฟต�องชะลอเป$นระยะ

คุณสัญญา:

ถ�าถามว�าสถานีรถไฟ ๑๑๐ ป0 แล�ว ในช�วงที่ผมเป$นนายสถานีช�วงนั้นก็ยังไม�มีความเจริญพอสมควรแต�ทุกวันนี้ ดี ข้ึนมากผิดหูผิดตาจากเดิม หลายร�อยเปอร8เซ็นต8

อาจารย8ชนกพร :

จริงๆ สถานีรถไฟศาลายา พอดีเม่ือสักครู�คุณสัญญาได�เล�าว�าพอมันมีความเจริญ พอมันมีสถานที่ราชการต�างๆ ต้ัง ก็จะเร่ิมมีขบวนที่มาจอดมาข้ึน ถ�าใครไปสถานีรถไฟศาลายาตอนช�วงเช�าหรือช�วงเย็นเราก็จะเจอข�าราชการหรือพนักงานมหาวิทยาลัยคนที่ทํางานหน�วยราชการแถวๆ นี้ไปข้ึนกันเยอะ อย�างตัวดิฉันเองตอนเย็นๆ จะกลับบ�านก็จะปX^นจักรยานไปสถานีแล�วก็พับข้ึนรถไฟไปลงบางกอกน�อย ซ่ึงมันก็จะสะดวกเพราะถ�าเรานั่งหรือขับรถยนต8 ตอนเย็นอย�างเก�งก็ชั่วโมงหนึ่ง จริงๆ มันก็ช�วยเพ่ิมความสะดวกให�ได�เยอะมาก ทีนี้ในช�วงระยะเวลาที่อยู�ที่นี่ จริงๆ ทราบมาก�อนหน�าที่คุณสัญญาจะมาเป$นนายสถานีที่ศาลายา ก�อนหน�านั้นก็อยู�ที่นครศรีธรรมราช ลพบุรี ราชบุรี มาก�อน ความพิเศษที่สถานีศาลายามีลักษณะอะไรที่ต�างไปจากที่อ่ืนที่เคยอยู�หรือว�าเคยทํางานมาบ�างไหมค�ะ

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๒๙

คุณสัญญา : ต�างครับ สิ่งที่ต�างคือตอนนั้นป0พุทธศักราช ๒๕๒๘ มองว�าตอนนั้น

เขากําลังเจริญข้ึนแล�วพอมีการกระจายสถานศึกษาของสถานที่ราชการมาอยู�ตรงนี้ความเจริญของท�องถ่ินมันน�าจะสูงข้ึน พอสูงข้ึนตรงนี้ ถามว�าการเปลี่ยนแปลงมีเยอะไหมมีเยอะข้ึน ความพร�อมมันต�างกันที่สถานีศาลายา ถ�าได�รับการพัฒนาจริงๆ จากทุกภาคส�วนพร�อมๆ กันน�าจะดีกว�านี้

อาจารย8ชนกพร :

จริงๆ ถ�ามองสถานีรถไฟต�างจังหวัดหลายๆ ที่ สถานีกับชุมชน จะแยกออกจากกัน คือไม�ได�โตไปพร�อมๆ กัน ศูนย8ราชการกับตัวสถานี จะอยู�แยกกัน แต�ถ�าพูดถึงศาลายาตัวหน�วยงานราชการต�างๆ กับสถานีรถไฟอยู�ใกล�กันมาก จริงๆ เท�ากับว�าถ�าชุมชนโตสถานีก็น�าจะได�รับการพัฒนา ควบคู�กันไปใช�ไหมค�ะ คุณสัญญา :

ใช�ๆ อย�างตลาดที่ข�างหลังสถานีผมเป$นคนจัดระเบียบต้ังแต� ป0พุทธศักราช ๒๕๓๐ ตอนนั้นจัดร�วมกับท�านอภิชาติ ช�วยกันพัฒนาตําบล หนึ่งคือเร่ืองความสะอาดอะไรต�างๆ ตอนนั้นมีชุมชนเข�าไปเก่ียวข�องด�วย คือ อยากเห็นมันเจริญทั้งวัตถุและจิตใจต�างๆ อาจารย8ชนกพร :

เราก็จะเร่ิมเห็นมีการเร่ิมว่ิงรถไฟสายใต�แล�วเร่ิมผ�านมาทางศาลายาแล�วเห็นว�าชุมชนโตข้ึน สถานีตรงนี้ก็มีการพัฒนามีการจอดมากข้ึน แล�วมี

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๓๐

ศักยภาพพัฒนาไปได�มากกว�านี้อีก สิ่งที่เกิดข้ึนกับชุมชนเม่ือมีรถไฟได�แก�อะไรบ�างต�อไปก็คงต�องเรียนถามคุณหมอวัฒนา คุณหมอวัฒนา :

กระผมก็เป$นคนที่เกิดในตําบลศาลายาแล�วมีโอกาสได�ใช�บริการของรถไฟต้ังแต�จําความได� เพราะบ�านอยู�ศาลายา ซ่ึงตอนนั้นใกล�ๆ สถานี วัดสุวรรณาราม ก็ได�เห็นการเปลี่ยนแปลงของรถไฟ ในอดีตที่ผ�านมาเราคงต�องกล�าวถึงทางรถไฟ ทางรถไฟสายใต�เกิดข้ึน จุดต้ังต�นของทางรถไฟคือ ริมแม� น้ํ า เจ� าพระยา ซ่ึ ง เ ดิม เป$ นที่ ของ วั งหลั ง ซ่ึ ง เป$ นที่ ต้ั ง เ ดี ยว กับ โรงพยาบาลศิริราช ต้ังต�นจากสถานีธนบุรี เดิมไม�ใช�สถานีธนบุรีในทุกวันนี้เพราะอยู�ริมแม�น้ําจริงๆ ก็เลียบคลองบางกอกน�อยมาทางตลิ่งชันซ่ึงสมัยก�อนยังไม�ใช�ชุมทางมาฉิมพลีแล�วก็เลียบคลองฝX^งใต�มาตลอดมาศาลาธรรมสพน8 ศาลายา มาศาลายากิโลเมตรที่ ๑๙ มาวัดสุวรรณฯ กิโลเมตรที่ ๒๓ คลองมหาสวัสด์ิกิโลเมตรที่ ๒๗ แล�วงิ้วรายประมาณกิโลเมตรที่ ๓๐ แล�วก็ จะข�ามแม�น้ําที่สะพานเสาวภาเป$นสถานีบ�านเขมรหรือนครชัยศรีแล�วก็มาแฉลบต�นสําโรงแล�วเป$นสถานีนครปฐม

ทางรถไฟสายใต�เร่ิมต�นคนรุ�นเก�าๆ ก็จะบอกว�าเป$นทางรถไฟที่ กลืนกินโบราณสถานของนครปฐมที่เป$นอาณาจักรทวารวดีไม�ใช�ตรงเฉพาะ วัดพระงามนะทั้งเมืองเลย ส�วนหนึ่งนํามาเป$นฐานรากรางรถไฟไม�ว�าโบราณสถานกําแพงเมืองต�างๆ เพราะว�าต�องใช�จํานวนมาก หลังจากรถไฟสายใต�เปMดเดินเม่ือป0พุทธศักราช ๒๔๔๖ ก็เกิดการเปลี่ยนแปลงของพ้ืนที่ แถบนี้ การคมนาคมเดิมที่อาศัยทางเรือ สมัยก�อนอาศัยเรือแจวเวลาเข�ากรุงเทพฯ ก็ใช�เวลาหลายชั่วโมง รถไฟก็ใช�เวลาน�อยข้ึนแต�ค�าโดยสารจะ แพงมาก แล�ววันหนึ่งจะมีไม�ก่ีขบวนแต�หลังจากนั้นสภาพการเปลี่ยนแปลง

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๓๑

ของคลองมหาสวัสด์ิก็คือเร่ิมมีประตูน้ําการเดินทางทางน้ําก็เร่ิมลําบากข้ึน สมัยก�อนสถานีศาลายาก็ถือว�าเป$นสถานีที่ยังไม�ใหญ�แต�สถานีที่ใหญ�จนเป$น ชุมทางก็คือสถานีตลิ่งชัน แต�คนไม�ค�อยมี เป$นชุมทางที่เหมือนอยู�กลางทุ�ง สถานีที่ใหญ�อีกสถานีหนึ่งคือสถานีงิ้วรายซ่ึงอยู�ริมแม�น้ํานครชัยศรี เป$นจุดเร่ิมต�นของคนที่จะเดินทางไปสุพรรณบุรีในสมัยก�อน ในอดีตจะนั่งรถไฟ ไปลงงิ้วรายแล�วไปลงเรือของบริษัทสุพรรณขนส�ง ชื่อเรือแบบวรรณคดี ขุนช�างขุนแผนนั่งไปวันหนึ่งก็จะถึงสุพรรณ สถานีอีกสถานีคือสถานีบ�านเขมรหรือนครชัยศรีในอดีต เพราะว�าเป$นที่ต้ังของมณฑลนครชัยศรีแล�วยุคต�อมาเหลือเป$นเมืองนครชัยศรีจนกระทั่งกลายเป$นอําเภอนครชัยศรีแล�วต�อไปก็เป$นสถานีนครปฐมเลย

บรรยากาศในการนั่งรถไฟสายนี้ในสมัยก�อนนี้นึกถึงบรรยากาศที่เป$นธรรมชาติจะเห็นสภาพเมืองอยู�นิดเดียว พอพ�นจากถนนจรัญสนิทวงศ8ก็จะเห็นเป$นสวนตลอดไปข�ามถนนใหญ�ตรงคลองชักพระตรงนั้นเป$นที่ว�าการอําเภอตลิ่งชัน มาถึงบ�านฉิมพลีถ�ามองออกไปทางด�านซ�ายจะเห็นบึงใหญ�ซ่ึงเกิดจากการขุดดินมาทําทางรถไฟแถวๆ ธนบุ รีคนสมัยก�อนเขาเล�า แต�สมัยนี้ ไม�เห็นแล�ว เห็นเป$นศาลจังหวัดตลิ่งชันที่ใหญ�โตมโหฬาร เลยจะไม�เห็นบึงใหญ�อันนี้แล�ว แถวนี้จะเป$นสวนเยบีร�าสวนผักจะเป$นส�วนผักย�านที่เขาเรียกว�า “สวนผัก” ก็คือสวนผักตลิ่งชัน พอเข�าเขตศาลาธรรมสพน8ก็เร่ิมเข�าเขตทุ�งนา พอมาถึงศาลายาก็จะเป$นทุ�งนาหมดยันไปถึงงิ้วรายนครชัยศรี พอถึงต�นสําโรงเม่ือสัก ๕๐ ป0ก�อน คนก็จะรู�สึกว�าได�เวลาแล�วที่จะเตรียมตัวลงสถานีนครปฐมเพราะว�าได�กลิ่นข้ีหมู ข้ีหมูต�นสําโรงจะเป$นเอกลักษณ8ของรถไฟสายนี้ ต�อมาการขยายของเมืองและการเปลี่ยนแปลงเม่ือมีถนนรถยนต8ข้ึนมาทางรถไฟก็เร่ิมลดความสําคัญลง โดยเฉพาะคนไปสุพรรณฯ เม่ือมีถนนมาลัยแมนประกอบกับตอนหลังมีถนนที่ท�านบรรหารได�สร�าง ความสําคัญทางน้ําก็ลดลง

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๓๒

จากเดิมที่สถานีงิ้วรายคนลงเยอะเพ่ือที่จะไปสุพรรณแล�วคนที่จะข้ึนรถไฟ ถ�าเรือเสียเวลารถไฟก็จะรอ มันเป$นสถานีที่แปลกที่รถไฟรอเรือเพราะผู�โดยสารจะเยอะมากเพ่ือเข�าสู�กรุงเทพฯ หรือว�าลงใต� ต�อมากิจการพวกนี้ก็แย�ลง คนใช�บริการน�อยลง แต�มีเรือด�วนหลายเจ�าหลายสีเจ\งกันหมดเลย งิ้วรายเลยไม�มีเรือที่จะรับไปสุพรรณบุรี สถานีงิ้วรายคนลดลง แต�กลับกันศาลายากลายเป$นชุมชนที่พัฒนามากข้ึน เพราะว�าเม่ือไม�มีเรือด�วนมางิ้วรายก็จะมีเรือหางยาวมาศาลายาแทนตามคลองนราภิรมย8 เพราะฉะนั้นคนจะมา ใช�บริการของสถานีศาลายาเพ่ิมมากข้ึน ประกอบกับมีการสร�างพุทธมณฑล มีการตัดถนนพุทธมณฑลสาย ๔ ทําให�มีรถสองแถวที่จะเชื่อมถนนเพชรเกษมมาสถานีศาลายาเพ่ือจะมาโดยสารรถไฟหรือมาลงเรือต�อ ศาลายาจึงโตข้ึนๆ เร่ือยๆ ประกอบกับการมีมหาวิทยาลัยมหิดลที่ทําให�ความเจริญของพ้ืนที่นี้ มีมากข้ึน การมีถนนปM^นเกล�า-นครชัยศรี มีรถประจําทางก็ทําให�ศาลายากลายเป$นชุมทางของทั้งรถไฟทั้งของเรือและรถยนต8เข�าด�วยกันศาลายาจึง โตข้ึนเร่ือยๆ เปรียบเทียบกับงิ้วรายก็รู�สึกว�าจะซบเซาลงไป พอมีถนน รถไฟก็ซบเซาลงไปทันทีเลย พอมีถนนไปหาอําเภอนครชัยศรีว�าอยู�ตรงไหนหาแทบ ไม�เจอเลยเพราะสมัยก�อนพอลงรถไฟเสร็จก็ไปลงเรือแจวไปอําเภอแต�เด๋ียวนี้มองหาก็ไม�เจอ

ขอกล�าวถึงสถานีรถไฟธนบุรี เดิมที่มียอดแหลมซ่ึงอยู�ริมแม�น้ําเลย สมัยก�อนลงรถไฟที่สถานีธนบุรีเสร็จคนก็จะเดินไปลงเรือข�ามแม�น้ําหรือไปลงเรือด�วนซ่ึงสะดวกมาก ไม� เหมือนสมัยนี้ที่สถานีธนบุ รีขยับออกไปอีก ๒ กิโลเมตร เพ่ือใช�ที่ ดินเดิมมาสร�างเป$นโรงพยาบาลศิริราชปMยการุณย8 เพราะฉะนั้นคนเดินทางไปสถานีธนบุรีจะไม�สะดวกเหมือนสมัยก�อน ส�วนเร่ืองหัวรถจักรซ่ึงผมก็ยังทันอยู� มีทั้งหัวรถจักรไอน้ําและดีเซล หัวรถดีเซลก็จะเป$นรถด�วนสมัยก�อนย่ีห�อฮิตาชิใช�อยู�นานมาก และเม่ือกล�าวถึงสถานีวัดสุวรรณ

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๓๓

สถานีนี้ได�มีการต�อเติมมุกออกมาเพ่ือติดต้ังเคร่ืองให�สัญญาณที่ใช�เป$นลักษณะของลวดสลิง ที่จะให�สัญญาณกันทีก็ต�องใช�กําลังในการยก คนที่เป$นนักการจะต�องแข็งแรงถ�าไม�แข็งแรงจะยกสัญญาณไม�ได� สถานีวัดสุวรรณด�านหน�าตอนนี้ สถานีสวยงามข้ึนเยอะ เพราะสภาพเ ม่ือก�อนเดือนสิ งหาคม ป0พุทธศักราช ๒๕๕๕ โทรมมากเลย แต�ด�วยพระบารมีของพระบรมโอสาธิราชฯ ท�านเสด็จมาเย่ียมเยือนคลองมหาสวัสด์ิเพ่ือมาดูผลกระทบน้ําท�วมและ ให�กําลังใจ พอข�าวมาเพียงไม�ก่ีวันสถานีรถไฟวัดสุวรรณสวยข้ึนทันตาเห็นเลยไม�เคยเห็นสถานีสวยเร็วขนาดนี้ ส�วนเคร่ืองชั่งน้ําหนักของวัดสุวรรณต้ังแต� ผมเกิดมาก็เห็นแล�วจนกระทั่งทุกวันนี้ก็ยังพอใช�ได�อยู� เม่ือเปรียบเทียบกับสถานีมหาสวัสด์ิ ซ่ึงสถานีมหาสวัสด์ิเปลี่ยนแปลงแล�วคือเสาสถานีเป$นคอนกรีตแต�ของวัดสุวรรณยังเป$นไม�อยู� มีอายุเกือบจะโบราณสถานได� สถานีรถไฟเกือบเป$นได�หมดแล�วเพราะว�าอาคารน�าจะถึงร�อยป0 อาคารเดิมอาจจะเกือบร�อยป0แล�วก็มีการแต�งเติมบ�างนิดหน�อย

เม่ือกล�าวถึงสถานีศาลายาซ่ึงปรับปรุงแล�ว เม่ือป0พุทธศักราช ๒๕๓๙ ผมมานี่รู�สึกว�ารางคู�ยังไม�เสร็จดี สถานีศาลายาถ�าไปทางตะวันออกก็จะไปสถานีศาลาธรรมสพน8ถ�าไปทางตะวันตกก็เป$นวัดสุวรรณ รถจักรไอน้ําที่ไป สายน้ําตกก็เลิกไปหลายสิบป0แล�ว สมัยก�อนจะเป$นหัวรถจักรขนาดเล็ก ไม�เหมือนไปเพชรบุรีที่เป$นหัวรถใหญ�ซ่ึงหัวรถเพชรบุรีจะเป$นหัวรถเร็วใหญ� นี่ก็เป$นเส�นทางที่สวยงามใครมีโอกาสช�วงนี้ได�ไปดูว�าสภาพรถไฟเป$นอย�างไรโดยเฉพาะรถไฟสายน้ําตกเป$นรถไฟสายประวัติศาสตร8ที่มีความสําคัญ แล�วถ�าท�านไม�คิดที่จะไปเที่ยวน้ําตกไทรโยคน�อยนั่งไปนั่งกลับก็ไม�ต�องเสียเงินเพียงแต�ว�าบางทีท�านลงไปห�องน้ําข�างล�างไม�ทันเพราะว�ารถเสียเวลา ๑๕ นาที ก็ไม�มีเวลาลงไปแล�ว อันนี้ ก็เป$นภาพตารางเวลารถไฟซ่ึงสถานีศาลายา

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๓๔

รถจะจอดเยอะถ�าเปรียบเทียบกับสถานีรถไฟที่อยู�ไกลๆ ผมว�าบางทีวันหนึ่ง รับรถไม�ก่ีขบวน แต�ศาลายารับรถเยอะ อาจารย8ชนกพร :

นอกจากตารางใหญ�นี้แล�วเข�าใจว�ามีขบวนพิเศษด�วย คุณหมอวัฒนา :

อันนี้เป$นความภาคภูมิใจของมหาวิทยาลัยมหิดลว�าท�านอธิการบดีท�านที่แล�วก็ได�ใช�ความสามารถเฉพาะตัวในการที่จะขอรถไฟขบวนพิเศษให�กับมหาวิทยาลัยมหิดลก็คือขบวนศาลายา-ธนบุรี ซ่ึงเป$นดีเซลรางว่ิงวันละ ๑๐ เที่ยว ไป ๕ เที่ยว กลับ ๕ เที่ยว เป$นขบวนพิเศษจริงๆ แล�วก็ฟรีด�วย แล�วขบวนนี้พิเศษที่ไม�ต�องไปเสียเวลาเพราะว่ิงใกล� เพราะว่ิงในช�วงของรางคู�ยกเว�นตลิ่งชันไปธนบุรีเท�านั้น อันนี้ช�วยได�โดยเฉพาะในช�วงน้ําท�วมช�วยได�เยอะเลย

สําหรับเหตุการณ8ที่สําคัญของสถานีศาลายาอันหนึ่งก็คือเหตุการณ8การปล�นสถานีรถไฟศาลายาเม่ือป0พุทธศักราช ๒๔๙๒ คนที่อยู�ในเหตุการณ8จริงๆ ก็คือกํานันจุ�น เซ็งมณี ก็ได�บันทึกเอาไว�ในหนังสืออนุสรณ8สถานงานศพก็คือในป0พุทธศักราช ๒๔๙๒ ตอนนั้นอาจนึกว�าคนทํารถไฟอาจจะรวยมากภรรยานายสถานีมีเคร่ืองประดับเยอะมีสร�อยคอก็เลยรู�สึกอิจฉาคนอ่ืนก็เลยวางแผนปล�นสถานีกลางคืน ปรากฏว�ากํานันจุ�นเกณฑ8ลูกบ�านมาช�วยกันต�อสู�กับโจร จนโจรก็ล�าถอยแต�โจรก็จับภรรยานายสถานีไปด�วยแล�วรู�สึกว�า เอาเคร่ืองทองนั้นไปแล�วก็ปล�อยตัว แต�ตอนหลังก็มีการสืบทราบจนกระทั่ง ทีหลังรู�ตัวคนที่มาปล�นทางการก็จับ คนหนึ่งก็อยู�ทางบ�านมะเกลือก็โดนจับ แต�ก็ต�อสู�คดีจนหลุด อีกคนก็โดนจับมาทําแผนเสร็จ ระหว�างนําส�งโรงพัก

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๓๕

ที่นครชัยศรีปรากฏว�าโจรก็กระโดดลงน้ําหนี แล�วก็มีคนพบศพเสียชีวิต คากุญแจมือ

เหตุการณ8ที่สําคัญอีกอันหนึ่งก็คือเหตุการณ8ขบวนรถแม�ค�า ก็คือขบวนรถนครปฐม-ธนบุ รี ชนที่ สถานีตลิ่ งชัน ก็ ถือว� า เป$น เหตุการณ8ประวัติศาสตร8ของการรถไฟที่สําคัญ จริงๆ ขบวนแม�ค�าเป$นขบวนที่มีชีวิตชีวามาก ผมมีโอกาสได�ใช�บริการรถขบวนนี้ต้ังแต�เร่ิมขยายจากศาลายาไปถึง วัดงิ้วรายและไปถึงนครปฐม ช�วงที่ผมเรียนมหาวิทยาลัยมหิดลใหม�ๆ เข�าไปในป0พุทธศักราช ๒๕๑๖ ในเทอมต�นผมไม�สามารถนั่งรถไฟไปเรียนได�เพราะว�า มีแต�รถราชบุรีซ่ึงเข�าธนบุรีไม�ทัน รถจะมาถึงวัดสุวรรณ ๐๗.๐๕ น. ไปถึงสถานีธนบุรี ๐๗.๓๕ น. ใช�เวลา ๓๐ นาที พอดี ระยะทาง ๒๔ กิโลเมตรเศษๆ แต�ไปเรียนที่มหิดลพญาไทไม�ทันก็เลยต�องไปพักที่บ�านญาติ หลังจากนั้นก็ มาใช�บริการรถขบวนนี้มาตลอดจนกระทั่งเรียนจนแพทย8ในป0พุทธศักราช ๒๕๒๒ เรียนมีนาคม เมษายนก็ไปเป$นแพทย8ฝ�กหัดที่โรงพยาบาลตํารวจ ในขบวนนี้ปกติมาก็จะมีการจัดสรรปXนส�วน ส�วนหน�าจะให�นักเรียนอยู�กับคนทํางาน ตรงกลางกับท�ายๆ จะเป$นแม�ค�าอยู�ยกเว�นตู�ท�ายจะเป$นผู�โดยสาร ที่ไม�ได�ไปลงเรือ ถ�าลงเรือไปอยู�ข�างหน�าถ�าลงรถหรือแถวฟากศิริราชอาจจะ อยู�ข�างหลัง แม�ค�าจะจองตรงกลางจะมีระบบช�วยเหลือกันเวลาถึงสถานีที เขาก็จะรอ อย�างลุงสมจิตแกเป$นคนที่ขยันและอัธยาศัยดี แกก็จะมาคุมรถ อยู�เร่ือยถ�ารถจอดไม�ตรงแกก็จะตีธงให�รถขยับแม�ค�าก็จะวางที่พอดีเป�ะเลย พอถึงเวลาข�างล�างก็จะส�งข�างบนก็จะช�วยกันรับ ช�วยกันรับช�วยกันส�งไปจนถึงสถานีธนบุรีพอถึงเขาก็ขนลง พอขนลงเสร็จเขาก็ขายกันอยู�ตรงชานชาลา เป$นรถที่สร�างโอกาสให�คนแถวพุทธมณฑลและคนที่อยู�ในรายทางนี้ สมัยก�อนเขาบอกเลยว�าห�ามคนที่ไม�ได�ข้ึนสถานีเหล�านี้ ห�ามเอาของเข�ามาขายใน ชานชาลาของสถานีธนบุรี เป$นการสร�างอาชีพค�าขายให�คนแถวบริเวณนี้

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๓๖

ขณะเดียวกันคนที่มาซ้ือก็ซ้ือของที่สดและถูก ปรากฏว�าการรถไฟมีรายได�จากการขายต๋ัวชานชาลาเยอะ สมัยก�อนสถานีธนบุรีจะเข�ามาต�องซ้ือต๋ัวเรียกว�าต๋ัว “ชานชาลา” รู�สึกว�าจะได�ราคาดีกว�ารถขบวนหนึ่งว่ิงมาตลอด ตอนเช�าแม�ค�าเยอะ เลยคนซ้ือก็เยอะเป$นที่พบกันระหว�างผู�ซ้ือผู�ขายโดยตรง แต�ปรากฏว�าวันที่ ๒๑ สิงหาคม ๒๕๒๒ ขบวนรถนี้กําลังแล�นเข�าสถานีชุมทางตลิ่งชันปรากฏว�ามีรถสินค�าบางซ่ือได�ว่ิงเข�ามา โดยรถขบวนนี้ยังเข�าชานชาลายัง ไม�สุดขบวนนั้นว่ิงผ�านไม�จอดตลิ่งชัน ปรากฏว�ารถมันสีกันมีคนตาย ๕๔ คน บาดเจ็บ ๑๐๐ กว�าคน คนที่ตายเยอะคือชาวบ�านที่อยู�แถวฉิมพลีและ ศาลาธรรมสพน8เพราะข้ึนทีหลัง ข�างในจะเต็ม รถมันสีและเบียดทําให�รถล�มไปข�างหนึ่ง พวกนักเรียนพวกแม�ค�าก็จะตายกันเยอะจะมีตายกันหลายสถานี ศาลายาก็มีตายส�วนวัดสุวรรณก็มีตายไป ๒ คน ก็ได�ค�าทําศพรู�สึกว�าจะ ๕๐,๐๐๐ บาท แต�ก็มีข�าวคนได�ไม�ครบได�ไม�เต็ม รถไฟจ�าย ๕๐,๐๐๐ บาท แต�ญาติคนตายได�ไม�เต็ม อันนี้เป$นสิ่งที่เขาบอกกันมาจากคนที่รู�จักกันดี นี่ก็เป$นเหตุการณ8ที่สําคัญอันหนึ่ง

เห ตุการณ8ที่ สํ า คัญอีกอันหนึ่ ง ก็ คือน้ํ าท� วมทางรถไฟ ต้ังแต� ป0พุทธศักราช ๒๔๖๐ พุทธศักราช ๒๔๗๐ พุทธศักราช ๒๔๘๕ ท�วมทางรถไฟหมดเลย โดยเฉพาะพ้ืนที่อําเภอพุทธมณฑลไม�มีเหลือ ไม�มีที่อยู�ต�องอพยพ ไปอยู�ที่องค8พระปฐมเจดีย8 เม่ือป0พุทธศักราช ๒๕๕๔ ซ่ึงสภาพน้ําสูงกว�า ป0พุทธศักราช ๒๔๘๕ สถานีรถไฟศาลายาก็จม รู�สึกว�าผมออกมาตรงนี้ไม�ได�อยู�สองสามวันไม�มีเรือออกมา ตอนที่สถานีรถไฟจมเกิดเหตุการณ8ก็คือรถไฟหยุดว่ิงไปไม� ก่ี วันหลังจากนั้นรถไฟก็มาแล�นต�อทั้ งที่น้ํ าท�วม รถไฟมีความสามารถพิเศษอย�างหนึ่งคือน้ําท�วมระดับน้ําสูงไม�เกิน ๓๐ เซนติเมตร รถไฟยังแล�นได�ถ�าสภาพรางดี เราสามารถโบกได�จะข้ึนตรงอ่ืนที่ไม�ใช�สถานีรถไฟก็จะจอด

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๓๗

อาจารย8ชนกพร : อันนี้ พิ เ ศษมากนะคะช� ว ง น้ํ า ท� ว ม รถ ไ ฟจะจอดตาม โบก

เราอยู�ตรงไหนโบกรอแล�วรถไฟจะจอด คุณหมอวัฒนา :

ก็เป$นปรากฏการณ8ที่ไม�เคยเจอนะ อาจารย8ชนกพร :

หลายคนที่ได�ข้ึนตอนนั้นเหมือนว�าเราได�ข้ึนรถไฟบนน้ําเพราะรถไฟจะว่ิงตามผิวน้ําไปตลอดจนกระทั่งไปถึงนครปฐมเลย คุณหมอวัฒนา :

อันนี้ก็เกิดปรากฏการณ8ว�ารถไฟคนไปใช�บริการกันอย�างล�นหลามเลย สถานีวัดสุวรรณ วันๆ คนไม�มาก แต�ปรากฏว�าหัวขบวนมาคนมากันหลายร�อยเต็มสถานีเลยกลายเป$นที่พบปะกัน รถไฟเป$นที่พ่ึงจริงๆ แล�วเกิดการค�าขายเกิดการคมนาคมใหม� อาจารย8ชนกพร :

เกิดอาชีพใหม�ด�วยค�ะ เรือวิน เรือโฟม คนเดินลากโฟมไป คุณหมอวัฒนา :

มีเรือมารับผู�โดยสารไปส�งตามหมู�บ�านแต�ราคาพิเศษเหมือนกัน แพงพิเศษ เม่ือระดับน้ําลดลงแล�วเรารู�สึกว�ารถไฟแล�นได�เราไม�อดก็ไปชอปปMVงกันที่ตัวเมืองนครปฐม เพราะกรุงเทพฯ เข�าไปคงช�อปไม�ได�และไปนครปฐม

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๓๘

เร็วกว�า สมัยผมเร่ิมเรียนประถมผมก็เร่ิมเรียนที่ วัดสุวรรณจนจบ ป.๑ ไปเรียน ป.๒ ที่ตัวเมืองนครปฐมเป$นโรงเรียนประจําพอไปก็ต�องนั่งรถไฟไปเพราะวัดสุวรรณวัดมหาสวัสด์ิไม�มีทางเลือกต�องรถไฟอย�างเดียวก็ชอบ เก็บสะสมต๋ัว ต๋ัวแข็ง ต๋ัวปXจจุบัน อาจารย8ชนกพร :

จากที่คุณหมอเล�าก็ทําให�เราเห็นภาพความพิเศษอย�างหนึ่งว�า ที่ศาลายาเป$นชุมทาง เม่ือก�อนนี้ไม�มีถนนก็อาศัยการเดินทางด�วยเรือ ด�วยรถไฟแล�วที่คุณหมอบอกว�ารถไฟรอเรืออันนี้พิเศษมากที่อ่ืนก็ไม�ค�อยจะมี และถึงแม�ว�าจะมีถนนแล�วแต�ก็ยังมีความสําคัญในด�านอ่ืนๆ ต�อไป เม่ือก้ีติดใจอยู�เร่ืองหนึ่งเร่ืองขบวนรถแม�ค�าตอนนี้ยังมีอยู�ไหมในลักษณะแม�ค�ายังขนของออกมาอย�างนี้ คุณสัญญา :

ตอนนี้ ก็ยังมีอยู�นะครับ ว่ิงจากนครปฐมไปธนบุรี ส�วนแม�ค�าที่ ข้ึนรถไฟตอนนี้ก็น�าจะน�อยลงครับเพราะการคมนาคมทางถนนเขาแข�งขันกันสูงมาก ทําไมแม�ค�าถึงไปทางรถยนต8 เพราะเกษตรกรมีรถยนต8เองทั้งหมด การขนสินค�าก็สะดวกกว�า อาจารย8ชนกพร :

ตอนนี้หนูไปตลาดศาลายาวันที่มีตลาดนัดก็ยังเจอแม�ค�านั่งรถไฟ เอาของมาขายบางทีเราจะเจอคนมาจากใต�นั่งขบวนหลังสวนมา มาเพ่ือที่จะขนสะตอ ต�นเหลียง อะไรที่เป$นของประจําจังหวัดภาคใต�มาขาย ขายหมด ก็กลับ คือเป$นการเดินทางมาขายของที่น�ารักมาก หลังสวนนั่งรถมาเที่ยว

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๓๙

กรุงเทพฯ ขายของเสร็จชอปปMVง ซ้ือของกลับไปขายที่หลังสวนต�อ อย�างนี้ก็ยังเจออยู�เหมือนกัน คุณหมอวัฒนา :

บรรยากาศรถหลังสวนจะไม�เหมือนรถแม�ค�านครปฐม คือรถหลังสวนระยะจะว่ิงไกลดังนั้นสินค�าพวกนั้นจะขนมาพร�อมกับแม�ค�าที่นอนมาเลยครับคือใครไปใครมาแกก็ไม�รู�เพราะแกตีต๋ัวไปถึงปลายทางเลย แต�นครปฐมระยะมันใกล� แม�ค�าข้ึนมาก็จะมานั่งแล�วก็ช�วยกันไป จะดีอย�างคือคนที่ข้ึนรถไฟ จะรู�จักกันเยอะ แล�วแม�ค�าพวกนี้จะซ้ือของได�ถูกเพราะรู�จักกัน บางคนก็ รู�จักกันยาวนานอย�างพ่ีสาวผมก็ไปขาย ไปขายต้ังแต�พุทธศักราช ๒๕๒๕ เพ่ิงจะหยุดเม่ือหลังน้ําท�วม เพราะว�าน้ําท�วมสวนจมหมดไม�มีอะไรจะไปขาย

อาจารย8ชนกพร :

อย�างพูดถึงขายของที่รถไฟถ�าเรานั่งรถไฟเราจะทราบ ไปเพชรบุรี ก็จะมีหม�อแกง ถ�าราชบุรีก็จะมีก[วยเต๋ียว ๑๐ บาท ก็จะมีเอกลักษณ8ของเขา แล�วศาลายาถ�าจอดที่ศาลายาเขาขายอะไรกันค�ะ คุณหมอวัฒนา :

ศาลายาก[วยเต๋ียวเราก็ไม�ได�ขาย แถวนี้เราไม�มีอะไรเป$นเอกลักษณ8 จะมีที่เป$นเอกลักษณ8ก็แถวนครปฐมที่เป$นหมูแผ�นกับเนื้อแห�งข�าวเหนียวอันหนึ่ง

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๔๐

คุณสัญญา : ที่ เป$นเอกลักษณ8 ก็แถวตลิ่งชันที่ เป$นลูกมะไฟ งิ้ วรายก็ส�มโอ

กล�วยหอมอะไรอย�างนี้ คุณหมอวัฒนา :

แต�ถ�าไม�ได�ขายบนรถพอถึงสถานีคนก็จะชะโงกมองว�ามีอะไรกันบ�าง ที่ศาลายาส�วนมากที่ มี ก็พวกผักบุ� ง ผักกระเฉด บัว แล�วก็พวกผลไม� ตามฤดูกาลจะเป$นอย�างนั้นเป$นส�วนใหญ� วัดสุวรรณก็จะเหมือนๆ กันพ้ืนฐานแถวนี้จะเหมือนๆ กัน สมัยก�อนแต�ละสถานีจะมีของที่เป$นจุดเด�นอย�าง สถานีบางตาลจะมีไก�ย�างกับข�าวแกงอร�อย ข�าวแกงที่ทําด�วยใบตาล คราวนี้เวลาขายให�พวกรถจักรเพราะจะแวะเติมน้ําที่สถานีบางตาลนาน คนที่ไม�ได� กินข�าวก็จะซ้ือข�าวแกงตรงนั้นกินที่สถานีบางตาลเลยนครปฐมไปสถานี ถึงโพรงมะเด่ือแล�วก็บางตาล แต�ตอนหลังหัวรถดีเซลไม�เติมน้ําคราวนี้ก็จะ จอดพักเดียวก็ต�องชิงไหวชิงพริบกันระหว�างคนกินกับแม�ค�าว�าใครจะเบี้ยวใคร บางทีรถจอดต้ังนานไม�ซ้ือรถจะขยับสั่งแม�ค�า แม�ค�าส�งของแล�วก็ไม�จ�ายเงินก็มี หรือบางคนซ้ือของส�งเงินไปแล�วแม�ค�าไม�ทอนอย�างนี้ แต�ตอนหลังรู�สึกจะ ขายไม�ทันแล�วเวลามันน�อย อย�างที่ปากท�อก[วยเต๋ียวจะอร�อย อาจารย8ชนกพร :

ขออนุญาตเรียนถามท�านอาจารย8สมชายบ�าง ในมุมมองของวิศวกรความน�าสนใจของสถานีศาลายาคืออะไรค�ะ

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๔๑

อาจารย8สมชาย : ผมไม�ใช�คนศาลายาไม�ได�เกิดที่นี้ แต�พอได�ฟXงเร่ืองพวกนี้แล�วรู�สึกดีใจ

มันทําให�ผมนึกถึงตอนเด็กๆ ที่ได�ข้ึนรถไฟบ�าง เม่ือก้ีฟXงคุณทรงกลด ก็ยังนึกอยู�ว�าไปข้ึนรถไฟที่ไหนมาบ�างนะต้ังแต�เกิดมา เห็นต๋ัวก็นึกว�าเราไม�ได�เก็บเอาไว�นะ ผมคิดว�าศาลายาอย�างที่บอกว�ามีศักยภาพแล�วก็มีศักยภาพมากๆ ผมไม�ค�อยรู�เร่ืองอดีต ผมขอมองเท�าที่ทราบก็แล�วกัน ผมมาอยู�ที่ศาลายา ๒๖ ป0 เท�านั้นเอง ตอนแรกก็เข�ามาลําบากแต�ก็ไม�ถึงขนาดเป$นลูกรัง ตอนผมมาทํางานใหม�ๆ พอดีผมอยู�หนองแขมแล�วมีถนนพุทธมณฑลสาย ๔ แล�ว ผมว�าศาลายามันเหมาะมากที่จะอยู� ตรงนี้มันไม�น�าที่จะร้ือหายไป เหมือนอย�างบางสถานีที่ เรานั่งไปแล�วมันปMดไปแล�วเพราะว�ามันไม�มีอะไรเลย แต�ศาลายามีศักยภาพสูงมาก มีชุมชน มีมหาวิทยาลัย มีหน�วยงานขนาดใหญ� มั น แทบจะ เป$ น เ มื อ ง อ ยู� แ ล� ว นี่ ถ� า เ ร าบ ว ก ไ ปลองนั บป ระช าก ร เป$นหม่ืนเป$นแสนแล�วม้ัง เป$นหม่ืนเป$นแสนมันสามารถที่จะพัฒนาเป$น ชุ มทา ง ใหญ� ไ ด� แ ล� ว ผม ยั ง จํ า ไ ด� ว� า วั นหนึ่ ง ที่ ผ มนั่ ง ป ระชุ ม อ ยู� กั บ ผู�บริหารมหาวิทยาลัย วันนั้นท�านรองอธิการบดีก็บอกข้ึนมาในที่ประชุมว�าพวกเรารู�ไหมว�ากระทรวงคมนาคมเขาบอกมาแล�วเม่ือก้ีว�าเขามีเงินเหลือจากสายสีแดงอยู�ห�าหกพันล�านแล�วเขาจะขอเงินเพ่ิมอีกหน�อยหนึ่งเพ่ือขยายมาศาลายาจากตลิ่งชัน ตอนนั้นผมก็รู�สึกว�าถูกแล�วอย�าไปหยุดเลยแค�ตลิ่งชัน ตรงนั้นมันไม�ค�อยมีอะไร ตอนนั้นผมทําโครงการเร่ืองรถไฟผมก็นั่งไปนั่งมา นั่งไปหัวลําโพง นั่งไปบางกอกน�อย นั่งไปองค8พระปฐมเจดีย8 ตอนนั้นที่ตลิ่งชันกําลังสร�างจนใกล�จะสร�างเสร็จ ตอนนั้นผมก็ยังนึกว�าที่ตลิ่งชันไม�มีอะไรนะ ผมยังสนับสนุนให�มาศาลายาแล�วไม�รู�ว�าไอเดียนั้นหยุดไปแล�วหรือยังเพราะตอนนั้นเป$นท�านปลัดฯ คนเก�า ท�านปลัดฯ คนเก�าเขาบอกว�าเงินมันเหลืออยู�สักห�าหกพันล�านจะต�อมาศาลายาผมว�าโอเคเลยอย�างที่มหิดลเราก็มีอยู�

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๔๒

สองหม่ืนคนและมีหน�วยงานราชการอยู�เต็มไปหมดมันเหมาะมากที่จะพัฒนาและสถานที่ดี ผมเคยใช�บริการนั่งไปกรุงเทพฯ บ�าง นั่งลงไปทางใต�บ�าง มันใกล�จนแทบจะอยู�ตรงกลางเลย มีชุมชนแล�วก็มหิดลเรา แล�วเข�าไปข�างใน ก็ ไ ม� ไ กล เท� า ไ หร� ข้ึ นอ ยู� กั บ ว� า เ ร า จะ พัฒนา ไปอย� า ง ไ ร เท� า นั้ น เ อ ง ให�มันเชื่อมต�อกัน ฟXงมาจากทั้งสามท�านมันมีวิวัฒนาการ ตัวรถไฟเองมันมีคู�แข�งผมก็กลัวเหมือนกันเพราะผมทําเร่ืองเก่ียวกับการคมนาคมขนส�ง “โลจิสติกส8” ผมว�ารถไฟต�องไม�อยู�เฉยๆ จะต�องทําอะไรสักอย�างไม�อย�างนั้นจะต�องแพ� ผมก็กลัวว�ามันจะตาย กลัวว�ามันจะเสื่อมความนิยมไป ทุกวันนี้ มีแต�คนพูดแต�ปXญหาข้ึนมา กลุ�มคนที่ออกมาพูดก็จะเป$นคนที่อนุรักษ8บ�าง กลุ�มคนที่รักรถไฟบ�าง แต�ประชาชนทั่วๆ ไปไม�ค�อยชอบ หลีกเลี่ยงไปออกรถหนีออกไป สินค�าก็หนีออกไป ผมกลัวเหมือนกันในมุมมองผม ผมเสียดาย ถ�าเกิดมาล�มหายตายจากไป มันเกิดข้ึนแล�วหายไปผมจะเสียดายมาก

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๔๓

อาจารย8ชนกพร : ตอนนี้ถ�าเราพูดถึงการเปลี่ยนแปลงในอนาคตเร่ืองที่ พูดถึงกัน

เยอะมาก ก็คือเร่ืองของรถไฟฟTาที่จะเข�ามาในพ้ืนที่ตรงนี้ อาจารย8คิดว�ารถไฟฟTาจะมีผลต�อการเปลี่ ยนแปลงในแง�ของชุมชนหรือในแง�ของ การคมนาคมมีผลต�อรถไฟในแบบเดิมๆ ของเรานี้มากน�อยแค�ไหน อาจารย8สมชาย :

ความจริงสายสีแดงมันก็ออกแบบเป$นรถไฟฟTาแล�วก็ว่ิงมาอยู�ที่ ตลิ่งชันแต�ด�วยการทดลองที่ว่ิงกันอยู�ทุกวันนี้ อาจจะเกิดอะไรข้ึนที่ไม�ออกมาเป$นรถไฟฟTาแต�ออกมาเป$นรถไฟอย�างที่ว�า คือเอาหัวรถจักรมาว่ิงดูก�อน จากที่เห็นพัฒนาการของประเทศอ่ืนๆ ในการพัฒนาระบบรางต�อไปว�ารถที่ใช�มันจะเป$นอะไร มันคนละตลาด อย�างการรถไฟจะให�เป$นอย�างไร จะทําเป$นเชื่อมต�อจากชานเมืองเข�าในเมืองอย�างนี้หรือเปล�า ถ�าจะพัฒนาอย�างนี้ต�อไป ก็ไม�มีใครว�าอะไรนะผมว�าโอเคนะในฐานะวิศวกร จากพระปฐมเจดีย8ไปบางกอกน�อยไป หัวลําโพงมันไม�มีอะไรสู�ได� ถ�าเกิดตัวรถไฟไม�ล�าช�า มันไม�มีอะไรสู�ได� มันครองตลาดอยู�แล�ว แต�ตัวเองอย�าฆ�าตัวตายเท�านั้นเองต�องมา ให�ทันถึงเวลา มาต�องมา อย�างนี้ไม�มีใครฆ�าตายแน�นอน ว่ิงด�วยระบบแบบนี้รถไฟฟTาไม�จําเป$นหรอก สมัยก�อนผมจะนั่งรถบ�อยมีอยู�ช�วงหนึ่งผมไปทํางาน ที่ดอนเมืองผมจะนั่งจากหัวลําโพงไปดอนเมืองบ�อยมันไม�มีอะไรสู�ได� รถไฟฟTาก็ไม�ค�อยมีผลกระทบเท�าไหร�หรอก ยกเว�นรัฐบาลจะเอามันออกไปเลยแล�วให�รถไฟฟTามาแทน แล�วช�วงที่เป$นตัวเชื่อมต�อที่ไปชานเมืองขอบเมืองต�างๆ แล�วให�รถไฟฟTามาแทนในเร่ืองของนโยบาย ผมว�าถ�าไม�มีอะไรมาแทรกว�าเรารองรับตลาดไหน รองรับใคร ถ�ารองรับผู�โดยสารที่อยู�ชานเมืองผมว�าโอเคนะ แต�ถ�าไกลๆ ลําบาก ไกลๆ คงเสร็จพวกรถไฟความเร็วสูง คงสู�ลําบากแต�

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๔๔

ในเมืองคงไม�ต�องพูดถึง ในเมืองเสร็จ BTS เสร็จ MRT อย�างนี้แน�อน แต�ผม ไม�แน�ใจว�าต�อไปรูปแบบมันจะเป$นอย�างไรเพราะตอนนี้ก็มีหน�วยงานที่ดูแลรถไฟสามสี่หน�วยแล�วมี รฟม. รฟท. แล�วก็ยังมี BTS อีก ก็ต�องคิดเหมือนกันว�าต�อไปจะเป$นอย�างไร อาจารย8ชนกพร :

อย�างนั้นคงต�องถามไปยังคนของรถไฟ แล�วในทางคนของรถไฟ มองตัวเองอย�างไร เม่ือมีความเปลี่ยนแปลงเหล�านี้มีรถไฟฟTามีรถใต�ดินมี รถสายสีแดงอย�างที่ว�า รถไฟจะเปลี่ยนแปลงไปอย�างไรอีกบ�างค�ะ คุณอุบลศักด์ิ :

บังเอิญผมได�ขอพบท�านผู�ว�าการรถไฟฯ สองรอบ ท�านจะมีนโยบายอะไรไหมเก่ียวกับการเปลี่ยนแปลงที่จะเกิดข้ึนเก่ียวกับการพัฒนาต�อไป บัง เ อิญท�านไม�ว� าง เ ดิมทีท� านผู� ว� าการฯ ท�านเคยเป$นผู� อํ านวยการ รถไฟฟTามหานคร หรือ รฟม. ท�านก็มีแนวคิดว�าจะดึงศักยภาพของชุมชนรอบๆ ข�าง เอามาไว�ที่สถานี อาจจะเป$นสินค�า OTOP อะไรต�างๆ เอามาขายในบริเวณสถานี แต�ว�าตอนนี้ ก็คือตามสถานีใต� ดินต�างๆ ก็เป$นร�านค�า เป$นร�านทําผมอะไรต�างๆ ซ่ึงก็ไม�ได�ดึงศักยภาพอย�างที่ท�านผู�ว�าฯ ต�องการ เ ม่ื อ ก า ร ป ร ะ ชุ ม ค ร้ั ง ห ลั ง สุ ด ท� า น ไ ด� บ อ ก ถึ ง แ น ว คิ ด ข อ ง ท�านรัฐมนตรีว�าการกระทรวงคมนาคมที่สอดคล�องกัน เพราะท�านให�นโยบายอะไรมาผู�ว�าการฯ ก็จะสนองตอบตลอด อันนี้พูดถึงเร่ืองรถไฟความเร็วสูงก็ มี แนว คิดว� า จะ ให� แต� ละ จั งห วัด เป$ นผู� ออกแบบสถานี คือ ให� ชุ มชน เข�ามาเก่ียวข�อง ซ่ึงจริงๆ การจะให�ชุมชนเม่ือช�วงป0พุทธศักราช ๒๕๑๓ เขาเรียกรถไฟยุคพัฒนาตอนนั้น พันเอกแสง จุลจาริตย8 เป$นผู�ว�าการรถไฟ

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๔๕

ท�านก็มีแนวคิดแบบนี้ มีแนวคิดให�ชุมชนเข�ามา ท�านส�งคุณมานะ บุญยเกตุ ซ่ึงเป$นสถาปนิกของการรถไฟไปดูงานที่ญี่ปุNน ที่อเมริกาอะไรต�างๆ เม่ือย�อนหลังกลับไปสามสี่สิบป0ในต�างประเทศเขาทําแล�ว อย�างในญ่ีปุNนเขามีสถานีที่เรียกว�า People Station คือชุมชนรอบๆ สถานีเขาเข�ามาดําเนินการอะไรต�างๆ ในสถานี มีร�านค�า มีสนามชกมวย มีลานกีฬาซ่ึงก็อย�างที่คุณทรงกลดเคยไปพบคือสถานีมันไม�ตายมันมีชีวิตตลอด ๒๔ ชั่วโมง นอกจากมาข้ึนรถไฟแล�วคนยังมาทํามาค�าขาย มาตัดผม มาสปามาอะไรต�างๆ ได� ซ่ึงอันนี้ก็มาสอดคล�องกับแนวความคิดของรัฐมนตรีว�าการกระทรวงคมนาคมว�าตอนแรกก็จะดําเนินการเร่ือง OTOP ก�อน โดยชุมชนเข�ามาดูแล ในเร่ืองชุมชนเข�ามาดูแลเขาก็จะมีสิ่งของมาขาย จริงๆ แล�วอย�างพูดถึงศาลายาแล�ว ศาลายา เติบโตข้ึนมาเพราะชุมชนรอบๆ เนื่องจากมีชุมชนทําให�สถานีโตข้ึนไม�เหมือนสมัยก�อนพอรถไฟไปทางไหนชุมชนก็โตข้ึน อย�างชุมทางบ�านภาชีสมัยก�อนนี้พอรถไฟไปอยู�ตรงนั้นชุมทางรถไฟบ�านภาชีก็โตผิดหูผิดตาแล�วตอนหลัง ชุมทางบ�านภาชีก็ลดน�อยถอยลงก็แสดงว�ารถไฟก็ไม�ได�มีบทบาทอะไรเพราะ ไม�มีชุมชนรอบรถไฟ สมัยก�อนภาชีมีหัวรถจักรมีพนักงานจํานวนมากมี อาหารการกินอะไรต�างๆ แปลกๆ แต�ปXจจุบันชุมชนจะทําให�สถานีโตข้ึน เพราะฉะนั้นทางรัฐบาลมองว�าชุมชนจะช�วยอะไรกับสถานีรถไฟ เพราะฉะนั้นตอนแรกก็มองว�าเอา OTOP เข�ามาก�อน ในส�วนตัวของผมมองว�า มีนิราศ คนที่เขาข้ึนรถไฟเขาชอบแต�งนิราศ มีคนแต�งว�าพอถึงศาลายา ยาอยู�ไหน ยาหมายถึงยารักษาโรค ผมเลยมองว�ามหิดลมีคณะเภสัชศาสตร8 แน�นอนมหาวิทยาลัยมหิดลอาจจะไปต้ังเป$นร�านขายยาขอพ้ืนที่บริเวณสถานี อีกอย�างชุมชนส�วนใหญ�จะโหยหาพ้ืนที่สีเขียวแต�ผมก็เห็นด�วยนะในความคิดส�วนตัวของผม ผมชอบต�นไม� เม่ือเร็วๆ นี้ผมปรารภกับเพ่ือนผมที่เป$นปลัดอบจ. ว�า แสวง แต�ก�อนหนองแซงเขามีมะม�วงมันชื่อมะม�วงมันหนองแซงแต�เด๋ียวนี้

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๔๖

เงียบหายไป เม่ือเร็วๆ นี้เขาก็จัดงาน แสวงเขาก็โทรมาบอกว�า เขาจัดให�แล�วมะม�วงมันหนองแซง ลูกจะเล็กๆ แต�มันอร�อย แล�วที่ศาลายาเขามีมันศาลายาแต�ที่สถานีรถไฟเขาไม�มีมันศาลายาหรอก มีแต�อย�างที่ คุณทรงกลดว�า ขนมหม�อแกงไปขายโน�นบางซ่ือ เขามาปXกหลักกันที่นี่ก็มีนะขนมหม�อแกง มาจากเพชรบุรีมาลงที่ศาลายาข้ึนมา ๓ ถาด ๑๐๐ พอเลยนครปฐม เด๋ียวเขาก็จะลงศาลายาแล�ว เขาขาย ๔ ถาด ๑๐๐ คนข้ึนรถไฟจะรู�เลยว�า ใกล�ๆ เพชรบุรีอย�าซ้ือนะแพง พอใกล�ๆ ศาลายาจะเข�ากรุงเทพฯ แล�วซ้ือเหอะ เหลือ ๔ ถาด ๑๐๐ แม�ค�าก็จะลงที่นี่

บังเอิญผมได�คุยกับเพ่ือนว�ามะม�วงมันหนองแซงมันเงียบหายไปเพราะฉะนั้นมันศาลายาเราจะมาเปMดที่นี่ได�ไหม พ้ืนที่สถานีอาจจะมีพื้นที่ว�างๆ มาปลู กต� นมะม� ว ง ว� านี้ แหละ มันศาลายาแท� นอกจากปลู ก ให� มั น ออกดอกออกผลมันยังมีวิธีการขยายพันธุ8ติดตา ต�อก่ิงอะไรต�างๆ น�าจะทําให�เป$นศูนย8การเรียนรู�ให�กับเด็กว�าเขาติดตา ต�อก่ิง รอมะม�วงมันศาลายาที่เป$น

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๔๗

พันธุ8แท�มาพอมีลูกมาก็ขายได� แล�วอีกอย�างที่ผมคิดคือว�าน�าจะมีโอสถศาลายา หรือศาลา“ยา” คณะเภสัชฯ อาจจะไปต้ังที่นั่นมีลูกประคบ มีไปนวด หลังๆ สถานีรถไฟไปต้ังพ้ืนที่ให�กับส�วนตําบลส�วนอะไรเข�ามาใช�พ้ืนที่หลายที่ ชุมพรมาขอขายสะตอมาขอขายอะไรต�างๆ มาขายกล�วยเล็บมือนางที่สถานีอันนั้นก็ดูยังไม�ค�อยคึกคักเท�าไหร�เพราะว�าเขาอาจไปตลาดใหญ�แต�เขาก็เร่ิมทํากัน บ�างแล�ว เพราะว�าส�วนตัวผมยังไม�ได�พบท�านผู�ว�าการรถไฟ แต�ก็บอกตอนแรกว�าแนวคิดเหมือนที่ท�านรัฐมนตรีว�าให�ชุมชนเข�ามามีส�วนเก่ียวข�องกับบริเวณสถานี เอาเอกลักษณ8ของชุมชนนั้นเข�ามา อาจารย8ชนกพร :

การดึงชุมชนเข�ามาเก่ียวข�องเท�าที่ดําเนินการที่ผ�านๆ มาได�มีการ เปMดเวทีสาธารณะหรือชวนคนในชุมชนเข�ามานั่งคุยกันไหมค�ะ คุณอุบลศักด์ิ :

เท�าที่ทราบก็ยังไม�มีการทําแบบนี้นะครับ แต�เคยมีอยู�คร้ังหนึ่งที่เขามีผู�ช�วยสารวัตรเดินรถประจําฝNายอยู�เขาเข�ามาทําอยู� อยู�ว�างๆ ไม�มีอะไรทําก็ มานั่งคุยกันก็ไปคุยกับชุมชนเร่ืองทางผ�านเสมือน คือทางรถไฟมีมาก�อนแต�พอชุมชนใหญ�ข้ึนเขาก็มาทําทางผ�านรถไฟเรียกทางลัดผ�าน พอใกล�ทางที่ตัดก็มาปXกปTายว�า ระ-วัง-รถ-ไฟ แต�ว�าไม�มีคนระวังหรอก ยังมีคนเสนอแนะว�าทําไม ไม�เปลี่ยนใหม�เป$น ไปไม�กลับ หลับไม�ต่ืน ฟUVนไม�มี หนีไม�พ�น อย�างนี้คนจะได�ระวังมากข้ึน ทําเป$นลายเทพพนมอะไรก็ว�ากันไป แต�ว�ารุ�นที่ทําตอนนั้นก็ ไปชวนชุมชนเข�ามาทาสีปTายระวังรถไฟ บางทีปTายมันเสียเสามันถูกไฟไหม�อะไรไป ชุมชนเขาก็หามาเองทํามาเอง ทางอบต. เขาไปหาเสามาเอง หาไม� หาฝาถังน้ํามันมาหาสีมาเอง เอาเด็กๆ มาช�วยกันทาสีสายเมืองกาญฯ ทําแล�ว

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๔๘

น�าจะได�ผลเพราะแต�ก�อนหน�านั้นรถบรรทุกอ�อยจะมาชนรถไฟบ�อยมากแล�วรถไฟพังยับเยินหมด ถ�ารถไฟชนกับรถยนต8ไม�ค�อยเท�าไหร� ถ�าชนกันตรงๆ ไม�เป$นไรแต�รถยนต8เขามาจะชนเม่ือรถไฟเลยไปแล�วแล�วก็ชนตรงระหว�าง ข�อต�อรถ พอชนข�อต�อรถแล�วรถก็จะตกรางแล�วคราวนี้จะเสียหายมาก พอหลังจากการรถไฟร�วมกับท�องถ่ินมาทํามาทาสีมาปXกปTายใหม�มาตัดปNา เวลาหน�าฝนหญ�ามันข้ึนคุมสูงมากแล�วรถไฟก็บอกว�าไม�มีงบประมาณ ย่ิงตอนหลังคนงานรถไฟก็ไม�มี จ�างลูกจ�างชั่วคราวแทบทั้งนั้น จ�างมาเพ่ือ บํารุงทางอย�างเดียว มาโล�งก็ตอนที่สมเด็จพระเทพรัตนฯ เสด็จ ตัดเตียนได� แต�หลังจากนั้นก็ข้ึนคร้ึมหมดอีกแล�ว เม่ือชุมชนเข�ามาแล�วเราเข�าไปร�วม เขายินดีเอาสีมาเอาไม�มาแล�วเอาเด็กมาช�วยกันทาสีสนุกสนานเฮฮา แล�วผลประโยชน8ที่ได�รับก็คือรถไฟก็ไม�ต�องตกราง รถยนต8ก็ไม�ถูกรถไฟชน อาจารย8ชนกพร :

จริงๆ เราฟXงอย�างนี้ก็นึกถึงศาลายาเราว�าน�าจะเป$นต�นแบบได� ต�นแบบของการพัฒนาสถานีรถไฟให�มีชีวิตอีกคร้ังหนึ่ง อาจจะทําให�เหมือนสถานีของที่เวียดนามด�วยซํ้าไป เม่ือมาถึงศาลายาก็มีการเล�าเร่ืองว�าศาลายามีอะไร เพราะว�าเร่ืองราวก็มีการรวบรวมไว�แล�วคนเล�าก็มีสินค�าต�างๆ ตลาดเราก็อยู�ติดกับสถานีด�วยซํ้า เรามีปXจจัยที่เป$นประโยชน8อยู�หลายด�านเราพร�อม ในหลายด�านเพียงแต�ว�าเราจะทํายังไงให�แต�ละคนมานั่งจับเข�าคุยกันว�าเราจะเอาสิ่งเหล�านี้ไปด�วยกัน วันนี้เราเสวนากันอาจจะมีเวลาไม�มาก เท�าที่ได�ฟXง ยังแบบว�าเอ\ะ รถไฟยังไม�ตายและรถไฟก็ยังจะอยู�ได�อีกนานด�วย เพราะว�า ทุกคนก็มองเห็นศักยภาพ แล�วจะดีมากๆ ถ�าเราช�วยกัน สถานีศาลายาเราอาจจะเป$นต�นแบบที่อาจจะเป$นความร�วมมือทั้งจากทางรถไฟทางวิชาการและทางชุมชนได�มานั่งคุยกันว�าเราจะพัฒนาสถานีรถไฟและตัวรถไฟของเรา

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๔๙

ให�มีชีวิตกลับมาอีกคร้ังได�อย�างไร งานนี้เราอาจจะบอกว�าเราเล�าถึงตํานาน แต�ว�าในอนาคตเราจะเปMดประวัติศาสตร8หน�าใหม�ให�เราเห็นว�า รถไฟศาลายาในอนาคตเราจะไปกันอย�างไร

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๕๐

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๕๑

๑๑๐ ป- สถานีรถไฟ “ศาลายา” (พ.ศ. ๒๔๔๖ – ๒๕๕๖)

อภิลักษณ� เกษมผลกูล๑

แรกมีรถไฟในเมืองไทย: พระปรีชาญาณแห�งพระเจ4าแผ�นดินกรุงสยาม ความสนใจในกิจการรถไฟในประเทศไทยเร่ิมข้ึนในรัชกาลของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล�าเจ�าอยู�หัว ในพุทธศักราช ๒๓๙๘ คณะราชทูต

๑ ผู�ช�วยศาสตราจารย8ประจําสาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๕๒

จากสมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรียสมเด็จพระราชินีแห�งประเทศอังกฤษ ได�นําเคร่ืองราชบรรณาการและพระราชสาส8นมาถวาย พร�อมทั้งนําสนธิสัญญาฉ บั บ แ ก� ไ ข ใ ห ม� ม า แ ล ก เ ป ลี่ ย น กั บ รั ฐ บ า ล ไ ท ย ส� ว น ห นึ่ ง ข อ ง เคร่ืองราชบรรณาการที่นํามาถวายในคร้ังนั้น เป$นรถไฟจําลองซ่ึงย�อส�วนจากของจริง ประกอบด�วยรถจักรไอน้ําและรถพ�วงครบขบวน สามารถแล�นบนรางด�วยแรงไอน้ําทํานองเดียวกับรถใหญ�ที่ใช�อยู�ในเกาะอังกฤษ ปรากฏว�าเป$น ที่สนพระราชหฤทัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล�าเจ�าอยู�หัว และได�ทรงมีพระราชดําริที่จะสถาปนากิจการรถไฟข้ึนในประเทศไทย ต� อ ม า ใ น ป0 พุ ท ธ ศั ก ร า ช ๒ ๔ ๒ ๙ ซ่ึ ง เ ป$ น รั ช ส มั ย ข อ ง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู�หัวนั้น รัฐบาลไทยได�อนุมัติสัมปทานแก�บริษัทชาวเดนมาร8ก เพ่ือสร�างทางรถไฟสายแรกข้ึนในประเทศไทยระหว�าง กรุงเทพฯ - สมุทรปราการ แต�บริษัทยังขาดทุนทรัพย8 จึงมิได�ดําเนินการก�อสร�าง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู�หัว จึงทรงพระกรุณา โ ป ร ด เ ก ล� า ฯ ใ ห� ยื ม ทุ น ท รั พ ย8 ไ ป ส ม ท บ ด� ว ย ส� ว น ห นึ่ ง แ ล ะ ไ ด� เสด็จพระราชดําเนินแซะดินเป$นปฐมฤกษ8เม่ือวันที่ ๑๖ กรกฎาคม ๒๔๓๔ กับได�เปMดทางรถไฟ ณ สถานีสมุทรปราการเม่ือวันที่ ๑๑ เมษายน ๒๔๓๖ โดยใช�รถจักรไอน้ําลากจูง แต�ต�อมาภายหลังเปลี่ยนใช�รถไฟฟTา ทางรถไฟ สายนี้ได�ยุบเลิกกิจการไปเม่ือ วันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๕๐๓๒

๒ เชาวน8 ณ ศีลวันต8 และคณะ. “ประวัติการรถไฟในประเทศไทย” สารานุกรมไทยสําหรับเยาวชนโดยพระราชประสงค�พระบาทสมเด็จพระเจ4าอยู�หัว. เล�มท่ี ๔.

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๕๓

สถาปนา “กรมรถไฟ” : ต4นกําเนิดองค�กรเพ่ือการขนส�งสาธารณะ ในเดือนตุลาคมพุทธศักราช ๒๔๓๓ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าฯ ได�ทรงพระกรุณาโปรดเกล�าฯ ให�ต้ังกรมรถไฟอยู�ในสังกัดกระทรวงโยธาธิการ โดยมีพระเจ�าน�องยาเธอเจ�าฟTากรมขุนนริศรานุ วัดติวงศ8 เป$นเสนาบดี และ นาย เค. เบธเก (K. Bethge) ชาวเยอรมันเป$นเจ�ากรมรถไฟ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าฯ ได�โปรดฯ ให�มีการเปMดประมูลสร�างทางรถไฟสายกรุงเทพฯ - นครราชสีมา ข้ึนในป0พุทธศักราช ๒๔๓๔ และใน ป0พุทธศักราช ๒๔๓๙ การก�อสร�างได�สําเร็จลงบางส�วน พอที่จะเปMดการเดินรถได� พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู�หัว ได�เสด็จพระราชดําเนิน มาประกอบพระราชพิธีเปMดการเดินรถไฟระหว�างสถานีกรุงเทพฯ - อยุธยา ระยะทาง ๗๑ กม. เม่ือวันที่ ๒๖ มีนาคม ๒๔๓๙ การรถไฟจึงได�ถือเอา วันที่ ๒๖ มีนาคม เป$นวันสถาปนาของรถไฟต้ังแต�บัดนั้น เป$นต�นมา การก�อสร�างระยะที่ ๒ จากอยุธยาผ�านชุมทางบ�านภาชีถึงสถานีแก�งคอย ระยะทาง ๕๓ กม. และจากสถานีแก�งคอยถึงสถานีนครราชสีมาแล�วเสร็จ เม่ือวันที่ ๒๑ ธัน วาคม ๒๔๔๓ เ พ่ื อ เป$ นกา รส ะดวก ในการก� อส ร� า ง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู�หัวได�โปรดเกล�าฯ ให�แยกกรมรถไฟออกเป$น ๒ กรม คือ กรมรถไฟหลวงสายเหนือ และกรมรถไฟหลวงสายใต� การก�อสร�างทางรถไฟสายเหนือจากชุมทางบ�านภาชีถึงเชียงใหม� ระยะทาง ๖๖๑ กม. ได�แล�วเสร็จเม่ือวันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๖๙๓

๓ เชาวน8 ณ ศีลวันต8 และคณะ. “ประวัติการรถไฟในประเทศไทย” สารานุกรมไทยสําหรับเยาวชนโดยพระราชประสงค�พระบาทสมเด็จพระเจ4าอยู�หัว. เล�มท่ี ๔.

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๕๔

“ทางรถไฟสายใต4” การขยายความเจริญสู�ภูมิภาคตะวันตก การก�อสร�างทางรถไฟไปสู�ภาคใต�ของประเทศ ซ่ึงเ ร่ิมต�นจาก สถานีธนบุรี (บางกอกน�อย) ไปถึงจังหวัดเพชรบุรีนั้น ได�ดําเนินการเป$นระยะๆ รวม ๓ ระยะ จึงเป$นทางรถไฟสายใต�ที่สมบูรณ8 คือ ระยะแรกต้ังแต� กรุงเทพฯ – เพชรบุรี ระยะต�อมาคือเส�นทาง เพชรบุรี - สงขลา และ ระยะสุดท�ายคือเส�นทางสงขลา - สุไหงโกลก ทั้งนี้ เพ่ือคมนาคมติดต�อระหว�างกรุงเทพฯ และหัวเมืองปXกษ8ใต�รวมทั้ งลงไปเชื่อมกับรถไฟมลายูของ อาณานิคมอังกฤษในขณะนั้นด�วย ด�วยเหตุนี้ทางรถไฟจึงสร� างทาง ฟากตะวันตกของแม�น้ําเจ�าพระยา

ในระยะแรกทางรถไฟสายใต�นี้ สถานีต้ังต�นกําหนดลงที่ใต�ปากคลองบางกอกน�อยเพ่ือมุ�งหน�าไปยังเมืองทางฝX^งตะวันตก ใช�เส�นทางแม�น้ําลําคลองเป$นแนวการวางทางรถไฟตามการคมนาคมที่เคยมีมาก�อน ทั้งนี้โดยทางรถไฟออกจากสถานีธนบุรี ที่บางกอกน�อย เลียบขนานไปกับ “คลองบางกอกน�อย” กระทั่งถึงสถานีบ�านฉิมพลี ทางรถไฟจะเลียบขนานไปกับ “คลองมหาสวัสด์ิ” ผ� า นชุ มชน ใหญ�น� อยที่ เ กิ ด ข้ึนหลั ง จาก ขุดคลองมหาส วัส ด์ิ ได� แก� ศาลาธรรมสพน8 ศาลายา วัดสุวรรณ จนถึงวัดงิ้วราย ทางรถไฟข�าม “แม�น้ํานครชัยศรี” และจากสถานีนครชัยศรี (หรือเดิมคือสถานีบ�านเขมร) ทางรถไฟใช�แนว “คลองเจดีย8บูชา” มุ� งตรงเข� าสู�พระปฐมเจดีย8 คือ ตัวเมืองนครปฐม

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๕๕

ทางรถไฟสายกรุงเทพฯ – เพชรบุรี ร.ศ. ๑๒๒ : ต4นกําเนิดสถานี “ศาลายา”

ทางรถไฟสายใต� ได� เ ร่ิมก�อสร�าง ต้ังแต�ป0 พุทธศักราช ๒๔๔๐ เป$นต�นมา คนเฒ�าคนแก�ในพ้ืนที่อําเภอพุทธมณฑลเล�าว�า “วัสดุส+วนหนึ่ง ที่นํามาถมเป/นทางรถไฟได0มาจากวัดพระงาม ซ่ึงเป/นอิฐแดงเหมือนกับส+วนที่เป/นฐานพระเจดีย� วัดพระงามป7จจุบัน” และเม่ือการก�อสร�างแล�วเสร็จ ได�เร่ิมเปMดเดินรถในป0พุทธศักราช ๒๔๔๖

ในราชกิจจานุ เบกษารัชกาลที่ ๕ เล�ม ๑๖ หน�า ๒๐๒ วันที่ ๑๖ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๑๘ เร่ืองประกาศกระทรวงโยธาธิการ เร่ืองที่ดิน สร4างทางรถไฟสายเพชรบุรี กล�าวถึงการสํารวจเส�นทางทํารถไฟและ ข�อปฏิบัติต�างๆ เพ่ือสร�างความเข�าใจแก�ราษฎร ดังความตอนหนึ่งว�า

... ด0วยทรงพระกรุณาโปรดเกล0าฯ ให0กระทรวง

โยธาธิการจัดการสร0างทางรถไฟสายหนึ่ง ต0นแต+ลําน้ําเจ0าพระยา ริมปากคลองบางกอกน0อย กรุงเทพฯ ปลายถึงเมืองเพชรบุรี เรียกว+ารถไฟเพชรบูรี บัดนี้กระทรวงโยธาธิการได0ให0กรมรถไฟจัดการตรวจทางทําแผนที่ตลอดแล0ว กับได0ป7กกรุยหมายเขตร ๒ ข0างทางรถไฟ ต้ังแต+ต0นจนถึงเมืองราชบูรีตอนหนึ่ง แล0วบรรดาที่ดิน ซ่ึงย่ืนออกจากแนวกรุยทางข0างละ ๑๕ วา ตลอดทางที่กรุยไว0แล0ว ฤๅที่จะได0กรุยต+อไปจนตลอดถึงเมืองเพ็ชรบูรีนั้น บางทีเจ0าพนักงานจะต0องการก+อสร0างสิ่งต+างๆ อันเก่ียวข0องแก+การรถไฟบ0างตามตําบลที่สมควร แต+เวลานี้

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๕๖

ยังรู0ไม+ได0เปนแน+ ว+าจะต0องการเฉภาะที่แห+งใดบ0าง เพราะฉะนั้นห0ามมิให0ผู0ใดผู0หนึ่งจับจองที่ดิน ซ่ึงเปนที่ว+างเปล+าไม+มีเจ0าของไว0เปนของๆ ตน ส+วนที่ดินซ่ึงมีเจ0าของแล0ว ห0ามมิให0เจ0าของที่ดิน เอาที่ซ่ึงอยู+ในกําหนดนี้ไปยกให0 ฤๅซ้ือขายแลกเปลี่ยนกับผู0ใดผู0หนึ่ง ...

หม�อมเจ4าปราณีเนาวบุตร : ปลัดเมืองนครไชยศรี ข4าหลวงท4องที่จัดการที่ดินสร4างสถานี “ศาลายา” คร้ันเม่ือมีการประกาศเร่ืองการจัดการที่ดิน รวมถึงกฎหมายต�างๆ ที่เก่ียวข�องกับการจัดการที่ดินเพ่ือสร�างเส�นทางสายกรุงเทพฯ – เพชรบุรี แล�ว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู�หัวจึงได�ทรงพระกรุณาโปรดเกล�าฯ ให� ต้ั งข�าหลวงสําหรับจัดที่ ดิน ข้ึน ๒ ฝN าย คือข�าหลวงโยธาฝNายหนึ่ ง ข�าหลวงท�องที่ ฝN ายหนึ่ ง ในการนี้ ได�ทรงพระกรุณาโปรดเกล�าฯ ให� “มิ ส เ ตอร8 ส มั ยท8 ” วิ ศ วก รกรมรถ ไ ฟ เป$ นข� า หลว ง โ ยธ า แล ะ ให� หม�อมเจ�าปรานีเนาวบุตร ว�าที่ปลัดเมืองนครไชยศรี เป$นข�าหลวงท�องที่ทําการในแขวงเมืองนครไชยศรี (ปXจจุบันคือ จังหวัดนครปฐม)

อนึ่ง มหาเสวกตรี หม�อมเจ�าปรานีเนาวบุตร ทรงเป$นพระโอรส ในพระเจ�าราชวรวงศ8เธอ พระองค8เจ�านวรัตน8 กรมหม่ืนสถิตยธํารงสวัสด์ิ ต�นราชสกุล “นวรัตน8” ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล�าเจ�าอยู�หัว ทรงสร�างเมืองจําลอง "ดุสิตธานี" ข้ึนเป$นโรงเรียนสอนการปกครองใน ระบอบประชา ธิป ไตยพระราชทานแก� ข� า ทู ล ละออง ธุลี พระบาท ใ น ก ร ะ ท ร ว ง ม ห า ด ไ ท ย ไ ด� ท ร ง พ ร ะ ก รุ ณ า โ ป ร ด เ ก ล� า ฯ ใ ห�

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๕๗

หม� อม เ จ� า ป ร า ณี เน า วบุ ต ร เป$ นส มุห เทศา ภิบา ล สํ า เ ร็ จ ร าชกา ร มณฑลดุสิตราชธานี มาจนสิ้นรัชกาลด�วย

มหาเสวกตรี หม�อมเจ4าปรานีเนาวบุตร

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๕๘

ประกาศเดินรถคร้ังแรกของเส4นทางกรุงเทพฯ – เพชรบุรี ประกาศฉบับประวัติศาสตร� นับแต�การดําเนินการก�อสร�างทางรถไฟสายกรุงเทพฯ - เพชรบุรี ต้ังแต�ป0พุทธศักราช ๒๔๔๐ และแล�วเสร็จในป0พุทธศักราช ๒๔๔๖ นั้น รวมระยะเวลาได� ๖ ป0 ในการก�อสร� าง จากนั้น จึง ได� เ ร่ิมประกาศประชาสัมพันธ8แก�ราษฎรให�ทราบถึงประกาศเดินรถในช�วงเวลาต�างๆ ทั้งนี้กํ า หนด เ ดิน รถค ร้ั ง แรก ใน วันที่ ๑ เมษายน ๒๔๔๖ ปรากฏใน ราชกิจจานุเบกษารัชกาลที่ ๕ เล�ม ๒๐ หน�า ๑๙ วันที่ ๕ เมษายน ๒๔๔๖

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๕๙

เสด็จพระราชดําเนินเปYดทางรถไฟหลวง กรุงเทพฯ – เพชรบุรี ภายหลังที่การก�อสร�างทางรถไฟกรุงเทพฯ – เพชรบุรี แล�วเสร็จ ซ่ึงนับเป$นจุดเร่ิมต�นของการกําเนิดสถานีรถไฟศาลายา สถานีรถไฟวัดสุวรรณ และสถานีรถไฟมหาสวัสด์ิ ด�วย ในระยะแรกได�มีการเปMดให�ราษฎรได�สัญจร ไปมาอย�างไม�เป$นทางการก�อน เพ่ือเป$นการทดลองการเดินรถ คร้ันถึงวันที่ ๑๙ มิถุนายน ร.ศ. ๑๒๒ (พ.ศ. ๒๔๔๖) จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล�า เสด็จพระราชดําเนินเปMดทางรถไฟกรุงเทพฯ – เพชรบุรี อย�างเป$นทางการ

สมเด็จพระเจ4าบรมวงษ�เธอ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ�

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๖๐

ค ร้ั ง นั้ น พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็ จ พ ร ะ จุ ล จ อ ม เ ก ล� า เ จ� า อ ยู� หั ว เสด็จพระราชดําเนินลงประทับเรือพระที่นั่งกลไฟชื่อชลยุทธ8 ที่ท�าราชวรดิฐ มีเรือกลไฟใช�จักรแล�นข้ึนไปตามลําน้ําเจ�าพระยาเทียบท�าสถานีบางกอกน�อยแล�วเสด็จ พระราชดําเนินข้ึนไปประทับรถพระที่นั่ง ซ่ึงเจ�าพนักงานกรมรถไฟได� จัดไว� รับ เส ด็จ แล� วรถไฟใช� จักรลากรถพระที่ นั่ ง ไปหยุดที่ สถานี หน�าวัดอมรินทราราม แล�วจึงเสด็จลงจากรถพระที่นั่งเข�าไปประทับในสถานี โดยมีพระเจ�าน�องยาเธอ เจ�าฟTากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ8 (พระยศในขณะนั้น) เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ เป$นผู�กราบบังคมทูลรายงาน จากนั้นจึง ทรงตรึงหมุดที่รางรถไฟซ่ึงสมมติว�าเป$นอันเสร็จอย�างสมบูรณ8ของการสร�าง ทางรถไฟคร้ังนั้น เม่ือทรงตรึงหมุดเสร็จแล�ว เจ�าพนักงานกรมรถไฟจึงเลื่อนรถไฟและรถพ�วงซ่ึงจะโปรดเกล�าฯ ให�เดินเป$นฤกษ8 นั้นมาหยุดที่หน�าที่นั่ง เจ�าพนักงานภูษามาลาเชิญพระไชยหลังช�างข้ึนประดิษฐานบนรถพ�วง พระอมรโมฬี เจ� าคณะมณฑลราชบุ รี ข้ึนรถไฟโปรยทรายไปจนถึง เมืองเพชรบุรี เม่ือการพร�อมเพรียงแล�วจึงทรง พระกรุณาโปรดเกล�าฯ ให�เจ�าพนักงานกรมรถไฟใช�จักรเดินรถไฟไปเป$นฤกษ8ตลอดถึงเมืองเพชรบุรี พระราชดํารัสพระราชทานในคราวเปYดทางรถไฟกรุงเทพฯ – เพชรบุรี สิริมงคลแก�มหาชนชาวสยาม

ในคราวที่เสด็จพระราชดําเนินเปMดทางรถไฟกรุงเทพฯ – เพชรบุรี อย�างเป$นทางการ เม่ือวันที่ ๑๙ มิถุนายน ร.ศ. ๑๒๒ (พ.ศ. ๒๔๔๖) ณ ส ถ า นี ห น� า วั ด อ ม ริ น ท ร า ร า ม โ ด ย มี พ ร ะ เ จ� า น� อ ง ย า เ ธ อ เจ�าฟTากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ8 (พระยศในขณะนั้น) เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๖๑

เป$นผู�กราบบังคมทูลรายงาน นั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู�หัวทรงมีพระราชดํารัสเปMด ความตอนหนึ่งว�า

... การที่ มีทางไปมาถึงกันได0 โดยเร็วอย+างนี้

ย+อมเปนหนทางอันแน+ว+า ให0เกิดความเจริญรุ+งเรืองข้ึนได0ทุกประเทศแล0ว เราจึงควรคิดที่จะให0มีทางรถไฟแผ+ไพศาลออกไปทั่วพระราชอาณาเขตร� ตามกําลังของบ0านเมืองเราที่จะกระทําได0 ในเวลาอันสมควร แต+อย+ างไรๆ ก็ ดี เม่ือจําเปนต0องคิดอยู+ถึงการที่จะไม+ให0เปลืองเงินแผ+นดินแล0ว เราจะคิดสร0างทํารางรถไฟที่ไม+มีประโยชน�อันใดในทางค0าขายนั้นก็ไม+ได0อยู+ด0วย เรามีความพอใจเปนอันมาก ในการงานที่เธอ ได0กระทําให0สําเร็จได0แล0วนี้ แลในขณะเม่ือเรามีความประสงค�อยู+ว+า ขอให0ทางรถไฟสายนี้จงมีความสําเร็จตลอดทุกอย+างนั้น เรามีความยินดีที่จะลงมือกระทําการเพ่ือให0เปนอันเสร็จงานงานที่สุดของการก+อสร0างทางรถไฟนี้ แลมีความยินดีที่จะประกาศให0ทราบทั่วกันว+า ต้ังแต+นี้สืบไปทางรถไฟสายนี้เปนอันเปFดให0คนทั้งปวงใช0ได0ทั่วกันแล0ว ...

๑๑๐ ปP สถานีรถไฟ “ศาลายา” : ความทรงจําในวันวาน เหตุการณ8สําคัญที่สถานีศาลายา ที่ยังเป$นที่กล�าวขวัญมาจนปXจจุบัน คือ ราวป0พุทธศักราช ๒๔๙๐ มีโจรกลุ�มหนึ่งบุกเข�าปล�นสถานีรถไฟศาลายา

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๖๒

กลางคืน ทําร�ายนายสถานีและจับภรรยานายสถานีเป$นตัวประกัน ขณะนั้นกํานันจุ�น เซ็งมณี เป$นผู�ใหญ�บ�าน ได�ชักชวนลูกบ�านยิงต�อสู�กับโจรนับเป$น ร�อยนัด โจรล�าถอยโดยจับภรรยานายสถานีเป$นตัวประกันไปปล�อยไว�ระหว�างทางกวาดทรัพย8สินไปจํานวนมากสาเหตุการปล�นเนื่องจากภรรยานายสถานีชอบใส�เคร่ืองประดับราคาแพง ซ่ึงต�อมาทางราชการสืบได�ว�าเป$นสายให�โจรจึงจับไปให�ผู�ว�าราชการจังหวัดสอบสวน เม่ือได�ความแล�วจึงกันตัวไว�เป$นพยาน ตํารวจจับโจรได� ๒ คน เหลืออีก ๑ คน หนีไปต�างจังหวัด โจรที่จับได�คนหนึ่งอยู�วัดมะเกลือขอต�อสู�คดีและชนะคดีในที่สุด ส�วนอีกคนหนึ่งเม่ือจับคร้ังแรกขณะนําตัวส�งโรงพักได�กระโดดหนีไปได� แต�ต�อมาจับได�อีกจึงนําตัวมาทําแผน แล�วนําส�งตํารวจโดยทางเรือ ปรากฏว�าผู�ร�ายกระโดดเรือหนีอีก แต�รุ�งเช�ามี คนพบเป$นศพลอยอยู�ในน้ํา กุญแจยังติดมืออยู�

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๖๓

การเปMดทางรถไฟสายใต�เพ่ือเดินรถระหว�างสถานีบางกอกน�อยกับเพชรบุ รี เ ม่ือป0 พุทธศักราช ๒๔๔๖ เป$นเหตุการณ8สํา คัญที่ทํ าให� เ กิด การเปลี่ยนแปลงข้ึนในพ้ืนที่ที่เป$นชาวศาลายา กําเนิดสถานีรถไฟข้ึนในพ้ืนที่ ๓ สถานี คือ สถานีศาลายา สถานีวัดสุวรรณและสถานีคลองมหาสวัสด์ิ เป$นการตอกยํ้าความม่ันคงของชุมชนที่มีอยู�เดิมให�เป$นป�กแผ�นม่ันคงมากข้ึน ทั้งนี้อาจส�งผลให�บทบาทความสําคัญของแม�น้ําลําคลองลดลงไปบ�าง เพราะชุมชนมีเส�นทางการคมนาคมที่สะดวกเพ่ิมข้ึนกว�าเดิม แต� ก็ไม�มากนัก เนื่องจากการเดินรถไฟยังมีข�อจํากัดหลายอย�าง

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๖๔

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๖๕

“นิราศนราธิปฯ เรียก ดุษฎีจารึกไปป�กษ�ใต= พุทธศก ๒๔๗๑”: นิราศท่ีเล'าเรื่องตามเส=นทางรถไฟสายใต=

อภิลักษณ� เกษมผลกูล๔

เส�นทางรถไฟสายใต�ที่ได�สร�างข้ึนเพ่ือใช�เดินรถไฟระหว�างสถานีบางกอกน�อยกับเพชรบุรีเม่ือป0พุทธศักราช ๒๔๔๖ นับเป$นนิราศเร่ืองแรกๆ ที่กล�าวถึงชีวิตความเป$นอยู�และภูมิประเทศท�องถ่ินศาลายา หรือบริเวณ อําเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐมในปXจจุบัน “นิราศนราธิปฯ เรียก ดุษฎีจารึกไปป*กษ�ใต4 พุทธศก ๒๔๗๑” เป$นผลงานพระนิพนธ8 ในพระเจ� าบรมวงศ8 เธอ กรมพระนรา ธิปประพันธ8พงศ8 ทรงรจนา เม่ือ พ.ศ. ๒๔๗๑ ป0ที่พิมพ8 พ.ศ. ๒๔๗๒ มีคํานําทรงกล�าวว�า พิมพ8เป$นหนังสือแจกป0ใหม� แต�เนื่องจากป0 ๒๔๗๒ ทรงประชวร จึงค�นเร่ืองเก�ามาพิมพ8 คือ นิราศนราธิปฯ ในเล�มมีสารบาญเร่ือง สารบัญรูป และการเดินทางด�วยรถไฟและรถยนต8 ต้ังแต�กรุงเทพฯจนถึงหาดใหญ� และกลับถึงกรุงเทพ ตอนสุดท�าย

เป$นอวสานพจนาท รวม ๑๓๙ หน�า๕

๔ ผู�ช�วยศาสตราจารย8ประจําสาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล

๕ พระเจ�าบรมวงศ8เธอ กรมพระนราธิปประพันธ8พงศ8. นิราศนราธิปฯ เรียก ดุษฎีจารึกไปป*กษ�ใต4 พุทธศก ๒๔๗๑. พระนคร : โรงพิมพ8อักษรนิติ, ๒๔๗๒.

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๖๖

พระเจ4าบรมวงศ�เธอ กรมพระนราธิปประพันธ�พงศ�

พระเจ�าบรมวงศ8เธอ กรมพระนราธิปประพันธ8พงศ8 พระนามเดิม พระองค8เจ�าวรวรรณากร เป$นพระราชโอรสพระบาทสมเด็จพระจอมเกล�าเจ�าอยู�หัว ประสู ติแต� เจ�าจอมมารดาเขียน เม่ือวันที่ ๒๐ เมษายน พ.ศ. ๒๔๐๔ สมัยที่ทรงพระเยาว8 สนพระทัยศิลปะ วรรณคดี ประวัติศาสตร8 และภาษา รวมทั้งภาษาอังกฤษจนถึงข้ันอ�าน เขียน และแปลได�คล�อง แม�จะมิได�เสด็จออกไปศึกษาต�างประเทศ เม่ือเจริญพระชนม8ข้ึนทรงเร่ิมรับราชการใน

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๖๗

ด�านการคลัง จนกระทั่งดํารงตําแหน�งรองอธิบดีกรมพระคลังมหาสมบัติ ในรัชกาลที่ ๕ ได�รับพระกรุณาโปรดเกล�าฯ สถาปนาเป$นพระเจ�าน�องยาเธอ กรมหม่ืนนราธิปประพันธ8พงศ8 งานราชการพิเศษที่ทรงได�รับมอบหมาย คือเป$นนายด�านปฏิสังขรณ8วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทําบานซุ�มประตูโดยรอบพระพุทธปรางค8ปราสาท (ปราสาทพระเทพบิดร) และพระศรีรัตนเจดีย8สลักเป$นรูปเสี้ยวกาง ลงรักปMดทองทําข้ึนใหม� และปXVนประดับกระเบื้องก�ออิฐฐานยักษ8ยืนประตูหนึ่ง ต�อมาเป$นกรรมสัมปาทิกหอพระสมุดวชิรญาณ และใน พ.ศ. ๒๔๓๔ เป$นสภานายก นอกจากจะทรงควบคุมกิจการโรงละครปรีดาลัย และพัฒนารูปแบบการแสดงละครร�องแล�วยังทรงพระนิพนธ8บทละครแบบใหม�และงานประพันธ8อ่ืนๆ อีก ทั้งที่เป$นร�อยกรองและร�อยแก�ว ใน พ.ศ. ๒๔๖๔ ทรงได�รับสถาปนาเป$น พระเจ�าบรมวงศ8เธอ กรมพระนราธิปประพันธ8พงศ8 พระนิพนธ8ของท�าน มีทั้งงานแต�ง งานแปล และงานแปลจากภาษาอังกฤษ เช�น อาหรับราตรี รุไบยาต และเร่ืองสั้นในวชิรญาณวิเศษ โดยใช�พระนามแฝงหลายพระนาม เช�น ประเสริฐอักษร หมากพญา พานพระศรี พระศรี เป$นต�น ก ร ม พ ร ะ น ร า ธิ ป ป ร ะ พั น ธ8 พ ง ศ8 สิ้ น พ ร ะ ช น ม8 ใ น รั ช ก า ล พระบาทสมเด็จพระปกเกล�าเจ�าอยู�หัว เม่ือวันที่ ๑๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๔ พระชันษาได� ๗๐ ป0 ทรงเป$นต�นราชสกุล “วรวรรณ”๖ ในด� านที่ เ ก่ี ยวข� อง กับการรถไฟนั้ น พระ เจ� าบรมวงศ8 เ ธอ กรมพระนราธิปประพันธ8พงศ8 ทรงเป$นเจ�าของทางรถไฟสายพระพุทธบาท

๖ สุมาลี วีระวงศ8. “นราธิปประพันธ8พงศ8,พระเจ�าบรมวงศ8เธอ กรมพระ”. นามานุกรมวรรณคดีไทย ชุดท่ี ๒ ชื่อผู4แต�ง. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี, ๒๕๕๐.

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๖๘

ซ่ึงเป$นทางรถไฟเอกชนที่เดินรถระหว�างสถานีรถไฟท�าเรือ อําเภอท�าเรือ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา กับอําเภอพระพุทธบาท จังหวัดสระบุ รี เป$นระยะทาง ๒๐ กิโลเมตร ต้ังแต� พ.ศ. ๒๔๔๕ ถึง พ.ศ. ๒๔๘๕ ชาวบ�านท�องถ่ินมักเรียกรถไฟสายนี้ว�า “รถไฟกรมพระนรา” หรือ “รถไฟกรมพระดารา”

รถไฟเล็กสายพระพุทธบาทนี้ ได�รับพระบรมราชานุญาตเป$นพิเศษ เม่ือป0 พ.ศ. ๒๔๔๕ และได�รับการจัดชั้นเป$น รถราง โดยเปMดให�บริการป0 พ.ศ. ๒๔๔๙

รถไฟจากท�าเรือไปพระพุทธบาทสระบุรี ที่มา: "Rails of the Kingdom - The History of Thai Railways"

By Ichiro Kakizaki

ทางรถไฟสายพระพุทธบาทดําเนินการโดย “บริษัทท�าเรือจํากัด” ซ่ึงมีผู� ถือหุ�นหลักคือ “บริษัทนาบุญจํา กัดสินใช�” พระเจ� าบรมวงศ8 เธอ พระองค8เจ�าวรวรรณากร กรมพระนราธิปประพันธ8พงศ8 ได�รับสัมปทานต้ังแต�

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๖๙

พ.ศ. ๒๔๔๕ ต�อมาภายหลังโอรสคนที่หนึ่งของพระเจ�าบรมวงศ8เธอ พระนราธิปพันธ8วงศ8 คือ หม�อมเจ�านิตยากร วรวรรณ หรือชาวบ�าน ขนาน พระนามท�านว�า “เห�าหม�อ” ซ่ึงท�านก็ พอใจที่ชาวบ�านเรียก พระนามท�านเช�นนั้น เพราะเวลาท�านพูดจาสนุกๆ สรวลเสเฮฮา จบลงแต�ละ

ประโยค ท�านจะต�องพูดลงท�ายว�า “เห�าหม�อ” ทุกคร้ังไป๗

พระรูปหม�อมเจ4านิตยา วรวรรณ ที่โรงเรียนท�าเรือ “นิตยานุกูล”

จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ที่มา: เว็บไซต�สมาคมศิษย�เก�าโรงเรียนท�าเรือ “นิตยานุกูล”

http://tharuanittaya-alumni.com/history.php

๗ เจฟฟ�. (นามแฝง) “ประวัติทางรถไฟสายท+าเรือ-พระพุทธบาท (รถไฟกรมพ ร ะ น ร า ) ” ร ถ ไ ฟ ไ ท ย ด อ ท ค อ ม สื บ ค� น จ า ก http://portal.rotfaithai.com /modules.php?name=Forums&file=viewtopic&t=1 8 เ ข� า ถึ ง เ ม่ื อ วั น ท่ี ๑ ๑ กุมภาพันธ8 ๒๕๕๗

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๗๐

ห ม� อ ม เ จ� า นิ ต ย า ก ร ว ร ว ร ร ณ เ ป$ น โ อ ร ส อ ง ค8 ที่ ๙ ใ น พระเจ�าบรมวงศ8เธอ พระองค8เจ�าวรวรรณากร กรมพระนราธิปประพันธ8พงศ8 และหม�อมผัน วรวรรณ ประสูติเม่ือวันพุธที่ ๕ เมษายน พ.ศ. ๒๔๓๖ ตรงกับป0มะเส็ง ทรงเข�ารับการศึกษาที่ วังวรวรรณ, โรงเรียนราชวิทยาลัย ( โ ร ง เ รี ยน ภ .ป . ร . ร า ช วิ ท ย า ลั ย ใ นพร ะบ ร มร า ชู ป ถั มภ8 ) แ ล ะ โรงเรียนนายร�อยทหารบก ตามลําดับ ทรงได�ถวายตัวเป$นมหาดเล็ก ในพระบาทสมเด็จพระปกเกล�าเจ�าอยู�หัว (รัชกาลที่ ๗ ) ในขณะที่ยังดํารง พระอิสริยยศเป$น สมเด็จเจ�าฟTาประชาธิปกศักด์ิเดช ในขณะที่ทรงมียศเป$น นายร�อยเอก (ร.อ.) ได�เกิดสงครามโลกคร้ังที่ ๑ ข้ึน ได�ทรงอาสาไปราชการสงครามในตําแหน�งผู�บังคับกอง ในราชการคร้ังนั้นทรงได�รับพระราชทานเหรียญรามาธิบดีชั้น อัศวิน และได� รับ เหรียญเรยิอองคอนเนอร8ของ ประเทศฝร่ังเศส อีกด�วย

ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปกเกล�าเจ�าอยู�หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล�าฯ ให�เป$นราชองค8รักษ8 ต�อมาได�กราบถวายบังคมลาออกจากราชการมาประกอบอาชีพส�วนตัวบริหารกิจการรถไฟสายท�าเรือ – พระพุทธบาท และ ยั งทรง ได� รับการ เลื อก ต้ั ง เป$ นสมาชิ กสภาผู� แทนราษฎรของ จังหวัดพระนครศรีอยุธยาอีกด�วยถึง ๒ สมัย ในสังกัดพรรคสหชีพ โดยทรงได�รับเลือกคร้ังแรกในการเลือกต้ังเม่ือเดือนสิงหาคม พ.ศ. ๒๔๘๙ แทนที่ นายป รีดี พนมยงค8 ที่ ล าออกไปก�อนหน�านั้นจากการสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล (รัชกาลที่ ๘) โดยบทบาทในทางการเมืองของ หม�อมเจ�านิตยากร เป$นที่โดดเด�นมาก ถือเป$น ส.ส.

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๗๑

ที่ฝ0ปากจัดจ�าน กล�าพูดกล�าวิจารณ8 จนได�รับฉายาว�า "เห�าหม�อ" จากการที่

เม่ือทรงปราศรัยหรือพูดจบ มักจะลงท�ายด�วยคําว�า "เห�าหม�อ" ทุกคร้ัง๘ เนื้อความในนิราศนราธิป ได�กล�าวถึง พ้ืนที่บริเวณศาลายาความตอน

หนึ่งว�า

ศาลายาแจกยาหรือขาหมอ ขอสักห+อเถิดพินิจพิศวง เห็นแต+นาแต+นามพูดตามตรง ถึงแค+นลงรถไฟยาไม+มี ถึงสุวรรณารามนั่นนามวัด เหมือนนามคลองมหาสวัสดีวิถี วัดงิ้วรายฉายฉายาสถานี เป/นท+าที่เรือยนต�ดลสุพรรณ

ข� อ ค ว า มข� า ง ต� นทํ า ใ ห� ท ร า บข� อ มู ล สถ านี ต� า ง ๆ ใ น พ้ื น ที่ อําเภอพุทธมณฑล หรือ อําเภอนครชัยศรี ในขณะนั้นได�เป$นอย�างดี และเห็นการกล�าวถึงการคมนาคมคู�ขนานระหว�างการเดินทางด�วยรถไฟและ เรือโดยสาร โดยเฉพาะท�าเรือวัดงิ้วรายที่เป$นท�าเรือใหญ�ไปจังหวัดสุพรรณบุรี ข�อมูลจากนิราศข�างต�นเป$นส�วนหนึ่งที่ช�วยเติมเต็มบรรยากาศในอดีตของชุมชนศาลายาให�สมบูรณ8ได�เป$นอย�างดี ด�วยเหตุนี้จึงจะได�เชิญพระนิพนธ8เร่ืองดังกล�าวมาทั้งเร่ือง เพ่ือให�ผู�อ�านได�เห็นสภาพบรรยากาศอย�างต�อเนื่องและซึมซับกลิ่นอายของการเดินทางด�วยรถไฟในขณะนั้นได�อย�างมีรสชาติ

๘ เจฟฟ�. (นามแฝง) “ประวัติทางรถไฟสายท+าเรือ-พระพุทธบาท (รถไฟกรมพ ร ะ น ร า ) ” ร ถ ไฟ ไทย ด อ ทค อ ม สื บ ค� น จ า ก http://portal.rotfaithai.com /modules.php?name=Forums&file=viewtopic&t=1 8 เ ข� า ถึ ง เ ม่ื อ วั น ท่ี ๑ ๑ กุมภาพันธ8 ๒๕๕๗

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๗๒

นิราศนราธิป๙ เรียก

ดุษฎี จารึก ไปป*กษ�ใต4 (คํากลอนสุภาพ)

ฝ0พระโอษฐ8 พระเจ4าบรมวงศ�เธอ กรมพระนราธิปประพันธ�พงศ�

..........................

ออกจาก พระมหานคร วันอาทิตย�ที่ ๒๒ เมษายน พุทธศก ๒๔๗๑

� ดุษฎีจารึกบันทึกเล�น พอทะเล�นกมละเริงเชิงอักษร แทนโหยหวลกําสรวลสวาทนิราศกลอน ปางแรมรอนรถไฟไกลภารา

หวังต�อนรับลูก๑๐กลับจากอังกฤษ สําเร็จวิศวกรรมช่ําศึกษา

๙ พระเจ�าบรมวงศ8เธอ กรมพระนราธิปประพันธ8พงศ8, นิราศนราธิป นิราศเมืองไทยไปรอบโลกดุษฎีมาลา, (พระนคร: องค8การค�าของคุรุสภา, ๒๕๐๔), หน�า ๑ – ๒๕.

๑๐ ศาสตราจารย8 หม�อมเจ�าโวฒยากร วรวรรณ พระโอรสองค8ท่ี ๒๐ ของ พระเจ�าบรมวงศ8เธอ กรมพระนราธิปประพันธ8พงศ8 และเป$นองค8ท่ี ๓ ของหม�อมบุญ วรวรรณ ณ อยุ ธยา สถาปนิกกรมรถไฟ ผู� ร� วมก� อ ต้ั งสมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ8 อาจารย8พิเศษและต�อมาทรงเป$นอาจารย8ประจําและคณบดี คณะสถาปXตยกรรมศาสตร8 จุฬาลงกรณ8มหาวิทยาลัย สถาปนิกรุ�นบุกเบิกผู�นําเอาเอกลักษณ8ไทยมาประยุกต8กับการออกแบบอาคารสมัยใหม� ได�ทรงพัฒนาวัสดุก�อสร�างท่ีมี

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๗๓

ศาสตราจารย� หม�อมเจ4าโวฒยากร วรวรรณ

พระโอรสองค�ท่ี ๒๐ ของพระเจ4าบรมวงศ�เธอ กรมพระนราธิปประพันธ�พงศ� เคมบริดช8วิทยาลัยได�ปริญญา รักวิชารักเสงี่ยมรักเจียมองค8 หม�อมเจ�าโวฒยากรพรพ�ออวย สมโฉมสวยศุภางค8จริตพิศวง เรียกท�านต่ิงกันเพร่ือในเชื้อวงศ8 สมานมงคลสนองน�องหญิงพรรณ รักคบเพ่ือนเหมือนรักดุรีย8เกษียล รักวาดเขียนเต�นรําคุยขําขัน น�าอยู�เย็นเป$นสุขปลุกชีวัน เฉลิมขวัญศันต์ิเกษมเปรมไมตรี

ใช�ในท�องถิ่นให�เหมาะสม เช�นกระเบ้ืองปMดหัวจั่วกันผุ รวมท้ังการทดลองการใช�วัสดุพ้ืนถิ่นเช�นไม�ไผ� ไม�ระแนงเสริมปูนฉาบซ่ึงพบว�าใช�งานได�ดีในระดับเศรษฐกิจขณะน้ัน

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๗๔

สมโสทรน�องยาปรีชาช�าง ของพระนางทรงศักด์ิลักษมี๑๑ ยึดพ่ีนางพ�างยลชนนี ยามสิ้นชีวิตพ�อพอพ่ึงพา

พระนางเธอลักษมีลาวัณ ในพระบาทสมเดจ็พระมงกุฎเกล4าเจ4าอยู�หัว

๑๑ พระนางเธอลักษมีลาวัณ พระนามเดิม หม�อมเจ�าหญิงวรรณพิมล วรวรรณ หรือ ท�านหญิงต๋ิว พระมเหสีพระองค8หน่ึงในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล�าเจ�าอยู�หัว

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๗๕

ศกสองพันสี่ร�อยเจ็ดสิบเอ็ด เร่ิมเสด็จจากนครสัญจรปNา ทางรถไฟสายใต�ได�เวลา ยํ่ารุ�งคร่ึงถึงชาลาสถานี โฮเต็ลราชธานีที่ประทับ สํารองรับพระนางลักษมี

หญิงวรรณีศรีสมรหญิงฤดี๑๒ วรวรรณวรวีร8๑๓ฯ สี่องค8ดล พร�อมขอเฝTาเหล�าข�าหลวงกรมวัง ท�านที่หวังส�งเสด็จก็เกลื่อนกล�น ล�วนญาติมิตร8จิตพะวงอวยมงคล โดยกมลไมตรีปรานีนาน ต้ังเคร่ืองสรรพเสด็จประทับโต\ะเสวย กาแฟขนมนมเนยผลาหาร ตรัสทักทายพระสหายพระวงศ8วาล จวบยินขานสองเก�งเร�งระฆัง เสด็จข้ึนรถที่นั่งหลังที่เหมา ล�วนพวกเราเรียงห�องจองทั้งหลัง ตรงเจ็ดนาฬิกาเปJงสามเก�งดัง รถด�วนทั้งสายลาสถานี

ในวันนั้นชั้นหนึ่งพึงชิดชม เสด็จกรมพระสวัสด์ิ๑๔ฯ จากกรุงศรี

๑๒ หม�อมเจ�าหญิงฤดีวรวรรณ วรวรรณ พระโอรสในพระเจ�าบรมวงศ8เธอ กรมพระนราธิปประพันธ8พงศ8 ประสูติแต�หม�อมสุ�น เสกสมรสกับ หม�อมเจ�าชิดชนก กฤดากร นายปุ� ประไพลักษณ8 และ นายโรเบิร8ด ส. อาร8โนลด8 มีบุตรคือ หม�อมราชวงศ8 สมชนก กฤดากร, นางวรรณจิตต8 กฤษณามระ และนางคนทิพย8 ประไพลักษณ8 โลตแมน

๑๓ หม�อมเจ�าวรวีรากร วรวรรณ พระโอรสในพระเจ�าบรมวงศ8เธอ กรมพระนราธิปประพันธ8พงศ8 ประสูติแต�หม�อมแช�ม เสกสมรสกับ หม�อมแพร ศรีวรรธนะ และหม�อมเริ่มจิตต8 พ่ึงบารมี มีธิดาคือ ท�านผู�หญิง หม�อมราชวงศ8รวิจิตร สุวรรณบุปผา

๑๔ สมเด็จพระเจ�าบรมวงศ8เธอ พระองค8เจ�าสวัสดิโสภณ กรมพระสวัสดิวัดนวิศิษฎ8 พระนามเดิม พระองค8เจ�าสวัสดิโสภณ เป$นพระราชโอรสองค8ท่ี 60 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล�าเจ�าอยู�หัว เป$นพระอนุชาในพระองค8เจ�าเทวัญอุไทยวงศ8 พระองค8เจ�าสุนันทากุมารีรัตน8 (สมเด็จพระนางเจ�าสุนันทากุมารีรัตน8ในรัชกาลท่ี ๕) พระองค8เจ�าสว�างวัฒนา (สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ�า) และพระองค8เจ�าเสาวภาผ�องศรี (สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถในรัชกาลท่ี ๕ )

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๗๖

เจ�าจอมมารดาโหมด๑๕กับบุตรี๑๖ พระเจ�าพ่ียากรมหลวงชุมพร๑๗ฯ

พระองค8ทรงดํารงตําแหน�งเสนาบดีกระทรวงยุติธรรมเป$นพระองค8แรกนอกจากน้ียังทรงเคยดํารงอธิบดีศาลฎีกาในระหว�าง พ.ศ. 2455 - พ.ศ. 2461 พระองค8ทรงเป$นต�นราชสกุลสวัสดิวัตน8 พระราชบิดาในหม�อมเจ�ารําไพพรรณี สวัสดิวัตน8 (สมเด็จพระนางเจ�ารําไพพรรณี พระบรมราชินีในพระบาทสมเด็จพระปกเกล�าเจ�าอยู�หัว) กับพระเจ�าวรวงศ8เธอ พระองค8เจ�าอาภาพรรณี

๑๕ เจ�าจอมมารดาโหมด ในรัชกาลท่ี ๕ เป$นบุตรีคนท่ี ๖ ของเจ�าพระยาสุรวงศ8ไวยวัฒน8 (วร บุนนาค) ท่ีเกิดแต�ท�านผู�หญิงสุรวงศ8ไวยวัฒน8 (อิ่ม) และยังเป$นน�องสาวร�วมบิดามารดากับเจ�าคุณพระประยูรวงศ8อีกด�วย ท�านเกิดเม่ือวันท่ี ๑๖ มกราคม พ.ศ. ๒๔๐๕ ต�อมาท�านได�เข�าไปอยู�ในพระบรมมหาราชวัง โดยพํานักอยู�กับเจ�าคุณพระประยูรวงศ8 ผู� เป$นพ่ีสาว ต�อมา ทรงพระกรุณาโปรดเกล�าฯ ให� เป$นเจ�าจอม และได�ประสูติ พระราชโอรส - พระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู�หัว ๓ พระองค8 คือ

• พระองค8เจ�าชายอาภากรเกียรติวงศ8 ต�อมาเป$น "กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ิ" และเป$นองค8ต�นราชสกุล "อาภากร"

• พระองค8เจ�าหญิงอรองค8อรรคยุพา

• พระองค8เจ�าชายสุริยงประยุรพันธ8 ต�อมาเป$น "กรมหม่ืนไชยาศรีสุริโยภาส" และเป$นองค8ต�นราชสกุล "สุริยง"

เจ�าจอมมารดาโหมด พํานักในพระบรมมหาราชวังมาตลอดในรัชกาลท่ี ๕ เม่ือส้ินรัชกาลแล�ว จึงได�กราบบังคมทูลลาออกมาพํานักกับพระราชโอรสพระองค8ใหญ� ณ วังนางเล้ิงตลอดมา มีความสุขอยู�กับการเล้ียงดูพระราชนัดดา ในราชสกุล "อาภากร" และ "สุริยง" จนกระท่ังถึงแก�อสัญกรรม

๑๖ พระองค8เจ�าหญิงอรองค8อรรคยุพา พระธิดาในรัชกาลท่ี ๕ ประสูติแต�เจ�าจอมมารดาโหมด

๑๗ พระองค8เจ�าชายอาภากรเกียรติวงศ8 พระโอรสในรัชกาลท่ี ๕ ประสูติแต�เจ�าจอมมารดาโหมด ต�อมาเป$น "กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ิ" และเป$นองค8ต�นราชสกุล "อาภากร"

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๗๗

ไปหัวหินถวิลเกล�าจะเฝTาบาท เจ�าฟTาราชบิตุลา๑๘เดชาฉ�อน ไทยฝร่ังสลั้งรถหมดทุกตอน ร�วมใจจรปXกษ8ใต�ไปป0นังฯ ๒๔ คํา ระยะทางตั้งแต�พระมหานครถึงทุ�งสง

� หัวลําโพงดอกลําโพงโด�งสําเหนียก ใยยักเรียกวัวลําพองคนองคลั่ง ฤทธ์ิอวดรู�ผิดกระทู�รู�พลั้งพลั้ง หย่ิงทลั่งเหลิงร�อนข�อนมิงาม ถึงพลับพลาจิตรลดารัถาผ�าน นิเวสน8ตระหง�านจิตรลดาอ�าสยาม สวนสวรรค8ขวัญฟTามาเป$นนาม มณเฑียรงามมงกุฎเกล�าพระเผ�าพัก

๑๘ จอมพล สมเด็จพระราชปMตุลาบรมพงศาภิมุข เจ�าฟTาภาณุรังษีสว�างวงศ8 กรมพระยาภาณุพันธุวงศ8วรเดช เป$นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล�าเจ�าอยู�หัว และสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี เป$นพระราชโอรสลําดับสุดท�ายในพระบรมราชชนนี เม่ือพระบรมราชชนนีสวรรคตสมเด็จเจ�าฟTาภาณุรังษีสว�างวงศ8 พระชันษาเพียง ๒ ขวบ สมเด็จเจ�าฟTาฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ8วรเดช ชาวบ�านชาววังมักออกพระนามว�า "สมเด็จวังบูรพา" เพราะทรงมีวังช่ือว�า "วังบูรพาภิรมย8" ซ่ึงก็คือตําแหน�งท่ีเป$นย�านวังบูรพาทุกวันน้ี ทรงเป$น "ตา" ของพระเจ�าวรวงศ8เธอ พระองค8เจ�าภาณุพันธ8ยุคล ตามพระประวัติน้ัน ทรงเป$นจอมพลในรัชกาลท่ี ๗ ท่ีทหารรักมาก เล�ากันมาว�าพวกทหารมักจะแบกพระองค8ท�านขึ้นบนบ�าแห�แหนในวาระท่ีมีการฉลองต�างๆ เช�น ฉลองคล�ายวันประสูติ เป$นต�น ทรงเป$นผู�ให�กําเนิดกิจการไปรษณีย8ไทย ทรงเป$นต�นราชสกุล “ภาณุพันธุ8”

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๗๘

สถานีรถไฟหลวงจิตรลดา (หลังเก�า)

แทนวังเก�าเยาวราชอวยนาถน�อง ตกเป$นของข�างที่มีตําหนัก นามปารุสสกวันปXนสํานัก ขัตติยศักด์ิปรเทศประเวศแรม จิตรลดาสง�าโอ�สโมสร สนามยอนสยุ�นแคว�นแสนแสล�ม จังหวัดขัตติยานีไมตรีแนม พามิตรแย�มสรวลชอบทรงกอล8ฟบัง ถึงสามเสนพิมเสนสามขวดดม ชื่นอารมณ8หรือจะเย่ียมกว�าเรียมหวัง อ่ิมอารมณ8ชมชื่นลูกคืนวัง จากกันต้ังเก�าป0ได�ดีคืน ถึงบางซ่ือความซ่ือย�อมสื่อมิตร ดิโปลมัตดัดจริตนั่นมิตรฝUน คนฉลาดสามารถผสมได�กลมกลืน คนโง�ขืนเลียนเช�นกลายเป$นโกง ถึงบางซ�อนการซ�อนข�อนลับลม ริเล�ห8อมพะนําขยาดไม�อาจโผง มีคุณบ�างบางม้ือร้ือชะโลง ก�อนออกโรงเปMดฉากให�หลากตา ถึงสะพานข�ามแม�น้ําพระรามหก เป$นทางบกยกเด�นเห็นสง�า เรือลอดแล�นแม�นเผ�าเจ�าพญา พร�อมไพร�ฟTาฝากเกล�าเจ�าจักรี

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๗๙

แทนทุนปรนทําถนนชนะบท ทุกเมืองหมดมาง�ายก�ายวิถี กับเชื่อมทางรถไฟไหนจะดี เป$นน�าที่ไทยฉลาดรักชาติตรอง ทําใดไม�เหมาะสมัยผลได�น�อย กว�าทําคล�อยสมัยเมืองเนื่องสนอง เราไพร�ฟTาน�ายกผู�ปกครอง เลือกทํานองอนุเคราะห8ไหนเหมาะเรา บางตํารุระบุภิไธย8ต�นไม�สวน ดินพรุพรวนสับปะรดสดมิเฉา หวานโอชาน�าลิ้มอ่ิมไม�เบา เพราะคนเอาธุระมันเลือกพรรณลือ ถึงชุมทางตลิ่งชันขันจริงจริง ในท�องที่มีตลิ่งที่ไหนหรือ เหตุรถไฟใต�เหนือเม่ือร�วมมือ ตรงถ่ินชื่อตลิ่งชันขนานนาม ฉิมพลีพ่ีเขม�น ไม�เห็นงิ้ว เห็นแต�ทิวนาฟางสล�างหลาม น�ามีทิวงิ้วสล�างปางไหนนาม จ่ึงลือลามฉิมพลีมีสมญา ถึงศาลาธรรมสพน8ใคร�พบขรัว ที่เป$นตัวย่ัวเหตุเทศนา เสียแรงหวังนั่งในรถไฟมา หรือศาลาทําศพจ่ึงหลบองค8 ศาลายาแจกยาหรือขาหมอ ขอสักห�อเถิดพินิจพิศวง เห็นแต�นาแต�นามพูดตามตรง ถึงแค�นลงรถไฟยาไม�มี

ทางรถไฟสถานีศาลายา เม่ือคราวนํ้าท�วมใหญ�

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๘๐

ถึงสุวรรณารามนั่นนามวัด เหมือนนามคลองมหาสวัสดีวิถี วัดงิ้วรายฉายฉายาสถานี เป$นท�าที่เรือยนต8ดลสุพรรณ รถสายเราเข�าเทียบเรียบประเด๋ียว คนลงเกรียวจีนไทยแลหลายหลั่น การไปมาถ�าสะดวกผนวกทัน ย�อมเป$นค่ันเกร่ินล�ามความเจริญ ถึงสะพานเสาวภาท�าจีนข�าม สง�าล�ามสองฝX^งดังเหาะเหิร ราชินีนาถสยามนามสําเนิญ พระเกียรติเกร่ินกรุงศรีไม�มีซา บ�านเขมรไหนเขมรเจนแต�นาม ในสยามเชลยหลากมากภาษา เบื้องโบราณตีบ�านเมืองต�อนมา เป$นเชลยศึกข�าแผ�นดินไทย ท�าแฉลบใครแฉลบแอบลงท�า สําโรงหน�านามกระโดงสําโรงใหญ� เดิมต้ังกองโยธีเด๋ียวนี้ไป สมทบในกองฉกาจราชบุรี

สถานีรถไฟนครปฐม มองเห็นพระปฐมเจดีย�

ถึงนครปฐมใหญ�รถไฟหยุด อุตลุดเหล�าคนกล�นอึงม่ี บ�างข้ึนลงตรงชาลาสถานี หน�ามหาเจดีย8ที่บูชา

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๘๑

สถูปใหญ�ในสยามเม่ือยามนี้ มหามงกุฎนุสาวรีย8เฉลิมหล�า เป$นปNาดอนก�อนนั้นมิทันช�า กลับสง�างามเด�นเป$นนคร โอ�กรุงไทยศรีวิชัยในอดีต มาหวลฟUVนคืนขีดแข็งแต�ก�อน เดชพระวงศ8จักรีศรีนิกร สยามเทพบิดรผดุงไทย พวกกรมการเชิญพานธูปเทียนทอง กระทงรองบุบผาเข�ามาใกล� อีกท�านถือเชิงเทียนชนวนไฟ ถวายพระลักษมีได�เสริมศรัทธา ทรงเคารพจบหัตถ8นมัสการ จุดอัคคีแล�วประทานท�านที่ง�า มือคอยรับถวายคํานับกลับบูชา เหลือคณากรมการจบผ�านแดน

สถานีรถไฟหลวงพระราชวังสนามจันทร� สร4างราว พ.ศ. ๒๔๕๓

ถึงวังงามสนามจันทร8ปXนเป$นที่ มณฑลนครชัยศรีเหมาะดีแสน จวนสมุหเทศาว�าการแคว�น ไถ�เย่ียงแม�นวังจันทร8อยุธยา

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๘๒

รถแล�นโด�งผ�านโพรงมะเด่ือดอก คนมันบอกว�าผลรนกังกา มีแต�ดอกหลอกเห็นเป$นผลา พระนามฟTาดอกมะเด่ือนั่นเนื้อลือ ถึงบางตาลเป$นย�านต�นตาลโหรง ใยจ่ึงโด�งดังตาลหวานแต�ชื่อ หนองปลาดุกค�องดักกันยักมือ ชุมนักหรือหนองไหนใยมิยล ถึงบ�านโปNงปNาโปร�งเรือนโรงเกลื่อน รถหยุดเหมือนเมืองโตโผล�ไพรสณฑ8 เดชรถไฟไปสะดวกผนวกคน นิมิตตําบลบ�านปNาแปลกตาพลัน นครชุมน8ชุมนาหรือน�าถาม พินิจตามตัวอักษรข�อนขันขัน คลองตาคดตาไม�ไผ�คดครัน ใช�ทําคันเบ็ดมิเหมาะเพราะคดโค�ง รถหยุดโพธารามยามนี้เต้ือง แลเหมือนเมืองมโหฬารอย�างบ�านโปNง เจ็ดเสมียนเขียนอะไรไม�ชักโยง คนต้ังโรงต้ังเรือนเกลื่อนผิดตา ถึงบ�านกล�วยต�นกล�วยรวยสมนาม รถไฟข�ามแม�กลองมองสง�า สพานอ่ัยใหญ�สมพระสมญา เรียกจุฬาลงกรณ8กระฉ�อนคุณ เถลิงรัชผดุงรัฐพิพัฒน8ผุด ย่ิงกว�าชุดไหนไหนไทยเอิบอุ�น สวรรคตใช�หมดพระการุณ พระนามนุกุลชาติพึ่งสึงสพาน รถจอดหน�าสถานีที่มณฑล ราชบุรีมีกล�นคนพลุกพล�าน ทั้งรถยนต8รถม�าต�างหางาน รถพักนานหน�อยจํารับน้ําฟUน ดึกดําบรรพ8นั้นทางต�างเมืองผ�า ทวาราวดีกษัตริย8ทรงรัชร่ืน ปMยมหาราชทนุกปลุกเมืองฟUVน จ่ึงครึกคร้ืนตึกตลาดกลาดมรรคา กรมการหลายท�านมาต�อนรับ ถวายคํานับข�างรถชูยศฐาน8 เคารพเฝTาน�อมเกล�าเผ�าผ�านฟTา จวบรถผ�านลานชาลาสถานี ผ�านคูบัวบ�อตะคร�อปากท�อเทียบ เป$นทําเนียบนายอําเภออเลอนี่ แต�คนน�อยไม�ค�อยข้ึนลงมี มิสมที่รถด�วนควรจอดเลย ผ�านเขาเหลาห�วยโรงคลองประดู� บ�านซุยซู�ทํานาไม�ผ�าเผย ย่ิงบ�านน�อยน้ํากร�อยถ�อยพังเพย จอดตามเคยอินชะเนียอยากเลียปู

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๘๓

อําเภอย�ายกลายร�างพ�างพงปNา จะทํานาน้ําเค็มก็เต็มสู� ถ�าถมคันก้ันทะเลคะเนดู อาจเป$นอู�เข�าได�หม่ืนไร�รวย รถผ�านช�องหนองปลาไหลใกล�บางจาก เห็นชวากวังเขาลําเนาสวย ถึงเมืองเพชรบุรีสง�าน�าชื่นชวย สายรถย�วยหยุดหน�าสถานี หวนคะนึงถึงคร้ังเม่ือยังย�อม ตามเสด็จทูลกระหม�อมมาถึงนี่ สถาปนาพระมหานครคิรี สร�างพระที่ถํ้าห�วงเขาหลวงลือ ก�อสะพานผ�านข�ามน้ําเพชรผาด สร�างอาวาสตลาดตึกพิลึกเพร่ือ ตึกราชการโรงทหารตระการปUอ ถนนทื่อทางเชื่อมเหลื่อมหลายแนว ว�างราชกิจเสด็จสถิตหย�อนพระทัย ที่รักไพร�ฟTาเกลือกทั้งเทือกแถว พระรูปไว�ไพชยนตร8กลเพชรแพรว ถึงเถลิงศกแล�วรุมบังคม สิ้นชนกปกเศียรเพียรพ่ึงบาท พระปMยราชเลิสเจ�าชุบเกล�าสม สร�างราชฐานบ�านปUนยืนนิยม ประพาสภิรมย8ฤดีปางทรงว�างงาน น�าชื่นโชยโดยเสด็จโปรดเมตตา เป$นวาสนาจวบพระอวสาน ลับเบื้องบทเกศประณตบทมาลย8 ยังมีปราณมิขอลืมปลื้มพระคุณ ปลัดเมืองมาเฝTาแทนเจ�าเมือง ไปตรวจเร่ืองยุ�งเหยออําเภอวุ�น ข�าหลวงเรือนนอกเนื้อทรงเก้ือกูล ข�าพ่ึงบุญไทยจีนได�ยินลือ เสด็จเย่ียมเตรียมสํารองของถวาย ขนมรายหม�อแกงสะอาดรองถาดถือ ลูกไม�หวานน้ําตาลบี่มีติดมือ สําแดงชื่อสมัครปองสนองคุณ ข�ามแม�น้ําเพชรบุรีวิถีสู� มลายูปXกษ8ใต�ใจกรุ�นกรุ�น เที่ยวเริงรมย8สมคะนึงเดชพ่ึงบุญ พระการุญจอมชีวาโปรดปรานี ผ�านห�วยเสือเสือหายกลายเป$นนา เสือหรือกล�าฝNาคนโดดด�นหนี คนขยันฟXนไม�ไกลทุกที จนแคว�นที่เขาทโมนโค�นเป$นนา ระเบิดเขาเอาศิลามาถมราก ทางแยกบากชวากเว้ิงถึงเชิงผา หนองไม�เหลืองเหมืองหายรถกรายมา เห็นแต�ปNานาเนื่องไม�เหลืองไร�

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๘๔

ถึงหนองจอกบอกระบิลถ่ินอําเภอ ปกอะเลอแคว�นเพชรสุดเขตใต� จดประจวบฯ รวบรุดหยุดรถไฟ หนองจอกใช�จอกหนองจอกคลองตัน หนองศาลาทางมหาราชนเรศวร8 เสด็จประเวศโตนดหลวงห�วงน้ําก้ัน แรมพลับพลาบ�านท�าก็เรียกกัน ค�ายหลวงนั้นเมืองเก�าเหล�าอาราม หนองตาพดรถผ�านเป$นย�านไพร ไม�รวกไม�ไผ�กอติดต�อหลาม พอตัดหาตาพดได�งดงาม ออกสมนามสมหน�าหนองตาพด รถด�วนด่ึงถึงชะอําก็จําหยุด เรียมรับบุตรรับสุดาที่มาหมด หญิงบรรเจิดฯ หญิงอุบลฯ ข้ึนบนรถ เป$นเหลืออดชายฉันท8ฯ ถลันเปรียว พร�อมมิตรญาติกลาดชาลาสถานี ส�งพวกพ่ีที่จะพากันลาเที่ยว ฉันชอบชิดสนิทสนมกันกลมเกลียว ถึงตัวไกลใจเหนี่ยวถนอมชวย อาลัยย่ิงหญิงพิมพ8ฯ ย้ิมละห�อย ห�วงลูกน�อยหาไม�ก็ไปด�วย วิมวาฑิตย8ติดชะอําเริงสํารวย เลยชิงฉวยช�องว�างจําร�างลา ร�วมพ่ีนางอ�างส�งเสด็จที่ สถานีหัวหินถ่ินหรรษา พร�อมสหายชายคุ�นดุลภาฯ โดยเป$นหน�าพักงานท�านอํานวย แต�น�อยวันผิดกันวรวีร8 ฯ มีหน�าที่รถไฟต�องไปด�วย สงสารเจตนาฯ น�อยโชคพลอยซวย อังสาร�าวท�าวระทวยเหลือเที่ยวไกล พลอยเหนี่ยวแม�ดูแลรักษาฝาก อยู�โรงพยาบาลลําบากพรากไม�ไหว ที่ทําแก�แง�มากไม�ยากไป ผ�อนตามใจใครประสงค8และมงคล ผ�านบ�อแขมแง�มซ�ายเรือนชายหาด ปลูกเกลื่อนกลาดบ�อตะลุงพุ�งถนน พระยาสุระพันธ8ประกาศมิตรญาติตน จองตําบลบ�านต้ังฝX^งทะเล รถผ�านทาง (บางควาย) ห�วยทรายเหนือ ประหลาดเหลือราชฐานตระการเก[ เหมือนเทพฤทธ์ินิรมิตผิดคะเน ป0เดียวเทเงินระดมเสร็จสมปอง เอกอธึกเรียกมฤคทายะวัน จอมถวัลย8มงกุฎเกล�าเนาสนอง เปลี่ยนแผ�นดินเปลี่ยนถ่ินเปลี่ยนทํานอง โปรดสํารองรับขัตติยานี

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๘๕

เปลี่ยนอากาศประศาสน8ให�ไปประทับ วังสําหรับเจ�าชีวิตสถิตที่ เงินแผ�นดินสิ้นสร�างไว�อย�างดี สมเป$นศรีสมุทร8พิมานตระหง�านชล อันวังใหม�ไกลกังวลหนหัวหิน สร�างแผ�นดินนี้ปองสนองผล เพ่ือเป$นที่มเหสีลี้กังวล เฉลิมชนม8ชื่นสงวนส�วนพระองค8 ห�วยทรายใต�บ�อฝTายรถไฟผ�าน เป$นสถานเดิมใครใครไม�ประสงค8 เด๋ียวนี้หมดที่ว�างต�างจํานง จองไว�คงคาดขายหวานคล�ายเค\ก ถึงหัวหินถ่ินสวรรค8ตะวันตก แหลมมลายูยกให�เป$นเอก แต�เปลืองเหลือเนื้อเต�นต�องเซนเชค หลายตัวเลขแม�หมายอยู�หลายวัน ใครที่มีที่ดินฝXนกินเมือง คร้ันเกิดเร่ืองจักกอบปะงอบสั่น ปากหงับหงับตรับฟXงดังโจทย8กัน แทบจะห่ันที่สร�างขายล�างมือ น�าฟXงหูไว�หูนิ่งดูไป ใครขู�เข็ญเป$นไฉนนิ่งไขสือ ไหนจะทําสล่ําแสลงเหมือนแกล�งลือ ท�านอาจร้ือถอนต�อให�พอใจ รถเข�าทอดจอดหน�าสถานี เจ�าขุนนางนารีผู�ดีไพร� ลงข้ึนหลายปNายป0นทั้งจีนไทย แหล�งใหญ�ในสายใต�คล�ายนคร ในกรมพระดํารงฯ ทรงเมตตา พระธิดาใหญ�น�อยมาคอยก�อน พระนางหลานโปรดปรานประทานพร ให�ไปมาสถาวรจวบจรวัง หม�อมเจ�าอิทธิเทพสรรค8พรรณเพ็ญแข มาส�งแม�ส�งเสด็จเสร็จสมหวัง หญิงวรรณวิไลจะร�วมไปถึงเมืองตรัง พร�อมกับทั้งหลานนิดชิดชนก ปลัดอําเภอบุญทิพย8ไหวพริบอยู� แต�พอรู�รับเสด็จเกศปะงก ใครผ�านผันอัญชลีไม�มียก น�าปลื้มอกปลื้มใจในไมตรี จากหัวหินผ�านถ่ินหนองแกมอง เด๋ียวผ�านหนองเต�าด่ึงไปถึงที่ วังก8พงพักอยู�สักน�อยนาที ออกแล�นจ๋ีจวบเย้ืองถึงเมืองปราณ ผ�านห�วยขวางหนองคางสามร�อยยอด สัมประทายกุยจอดครู�เดียวผ�าน บ�อนอกทุ�งแมงเม�าแลเซาซาน ข้ันกระไดใกล�ชานชลาลัย

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๘๖

รถจอดเบื้องเมืองประจวบคีรีขันธ8 คนเรียกกันเกาะหลักพักพักใหญ� กรมการทราบข�าวเจ�าครรไล ต�างต้ังใจต�อนรับอัพภิวันทน8 ผ�านหนองหินวังก8ด�วนสวนห�วยยาง ทุ�งประดู�ดูสล�างล�วนไพรสัณฑ8 ทับสะแกดอนทรายลายตาครัน โคกตาหอมถัดนั้นบ�านกรุดดล นาผักขวงล�วงบางสะพานใหญ� บ�านชะม�วงล�วงคระไลไปถ่ันถ่ัน จนเลยบางสะพานน�อยคล�อยสายัณฑ8 ผ�านห�วยสักเ รียกกันบางเบิดชุมมาบอัมะฤตย8บางสนบ�านคอกม�า เปMดไฟฟTาสว�างรถหมดมืดคลุ�ม ไปเสวยเคร่ืองเย็นเช�นชุมนุม ก�อนสองทุ�มรถเสบียงพร�อมเพรียงกัน ไร�ฝร่ังนั่งขวางพระนางประทับ เกรงขยับกีดกีดสุดขีดค่ัน ผ�านสระพลีนาชะอังกําลังนั้น รถไฟบรรลุเบื้องเมืองชุมพร ไฟสว�างต�างย้ิมอ่ิมอาหาร พบกรมการคํานับรับสลอน ขุนพิบูลย8รถะยนตร8คนบ�านดอน นายตรวจตอนต�อนั้นมาวันทา หลวงถกลถ�องวิจารณ8ฐานนายตรวจ สารวัดสํารวจก็มาหา จะกลับกรุงพรุ�งนี้ที่สู�มา เพ่ืออาสาสงวนระเบียบให�เรียบร�อย เราขอบใจกลับไปห�องไสยา รถจอดช�าเกือบยามจ่ึงล�ามถอย มืดหรุบรู�ดูก็เร้ือเบื่อชะม�อย วิสูตร8ลงพะวงผ็อยม�อยนิทรา ถึงสุราษฎร8ธานีที่เขานัด จะเตรียมจัดกระยาต�มสมอาสา จวนแปดทุ�มสุ�มไปได�เวลา จึงค�อยปลุกไสยาพูดจากัน ถึงหลังสวนไชยาถ�ามีท�าน กรมการต�อนรับยามคับขัน ปลุกเถิดฟUVนต่ืนง�ายทักทายทัน ดึกถึงนั่นนึกไม�มีใครเยือน บ�านแสงแดดทุ�งคาท�าวิสัย รถผ�านในยามผทมชวดชมเผือน อําเภอสวีเขาป0บตะโก,ควน- หินมุ�ย, เมืองหลังสวนเขาวอคลา คลองขนานบ�านละแมคันธุล ี ดอนธูป, หนองหวายที่ถางไร�ปNา เขาพนมตะแบกใกล�เมืองไชยา เขาถ�าน, คลองขุดท�าเคย, มะลวน

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๘๗

ถึงห�วยเตยเลยฟUVนต่ืนไสยาสน8 ลุสุราษฎร8รถประเทียบคนเงียบง�วน งีบเป$นสุขปลุกหมดเม่ือรถจวน จะแล�นสวนสถานีที่บ�านดอน ขุนพิศาลฯ กรมการ กาญจนะดิษฐ8 ถึงดึกด่ืนฝUนจิตไม�อิดอ�อน เอ้ือเจ�านายหมายรับเลิกหลับนอน พ่ีอวยพรปราศรัยผูกไมตรี แกปลื้มมากออกปากชมการุญ ขอบบุญคุณขุนพิบูลย8ฯ แอบทูลพ่ี เคยเตรียมเฝTาเจ�าเสด็จเข็ดทุกที ท�านเข�าที่ทุกพระองค8คอยส�งค�าง แทบทุกไทใจสมัครจงรักเจ�า อยากจะเฝTาย่ิงยวดเพ่ืออวดอ�าง น�าแผ�เผื่อเย่ือไยทอดไว�ทาง มิเหินห�างไพร�ฟTาท�าดีดี ขุนพิบูลย8ฯ สารวัดจัดเคร่ืองว�าง กระยาต�มสมอย�างค�างวิถี มอบแม�หยวกภรรยาพาบุตรี มาเลี้ยงที่บนรถพ่ีซดเพลิน โอชาชิดไม�ผิดห�องเคร่ืองปรุง เสียงลือฟุTงคุ�งนิคมสมเสนิญ เหมือนรสชาติราชวงศ8พี่ลงเดิน ร�านเจ\กเชิญคนประชุมกันรุมซ้ือ ขอบใจหยวกพวกเราข�าเก�าแก� รับใช�แต�เยาว8วัยน้ําใจซ่ือ รางวัลเข็มกลัดภิไธย8ไปกับมือ สมนับถือแต�คร้ังอยู�วังนา คร้ันรถลาสถานีพ่ีผะทม หนาวพนมนวมคลุมแนบนุ�มหน�า ถึงทุ�งสงคงฟUVนต่ืนไสยา กําชับข�าคอยนั่งดังอยู�งาน เขาหัวหวายเขาพลูรถจู�รุด ผ�านบางนาห�วยมุดบ�านนาสาร คลองปราบ, บ�านพรุพลี ราตรีกาล เลยผ�านบ�านซ�อง, กระเบียดเฉียดธารพอ ผ�านฉวางทางช�องคลองจันทร8ดี คลองกุย, คลองจังจ๋ีแล�นเร็วปร[อจวนสว�างอรุณรางชุมทางรอ รถชะลอลุหน�าสถานี ถ่ินทุ�งสงสมประสงค8เจาะจงพัก ครองสํานักสองหลังย้ังวิถี เจ�าเมืองกรมการใฝNผูกไมตรี คอยรับพ่ีรับพระนางพร�างชาลา เจ�าเมืองศรีธรรมราชญาติและมิตร รัษฎานุประดิษฐ8วิศิษฏ8สง�า อํามาตย8เอกดิเรกชดยศพระยา เป$นหัวหน�าตํารวจผสมกรมการ

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๘๘

ขุนณรงค8วังศาว�าอําเภอ ปกอะเลอทุ�งสงหวังหย�งย�าน ราชนิกุลบุนนาคบากมานาน เป$นแม�งานปรองดองรับรองเรา เสร็จหว�านล�อม ถนอมใจ ใครต�อนรับ ข้ึนประทับพลับพลาที่ว�าเช�า เสวยกาแฟไข�ขนมสมเคร่ืองเช�า ดูจัดเข�าจัดของห�องไสยาฯ ๒๐๐ คํา

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๘๙

ภาคผนวก

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๙๐

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๙๑

โครงการ “เล�าขานตํานานศาลายา” คร้ังที่ ๘

๑. ช่ือโครงการ โครงการ “เล�าขานตํานานศาลายา” คร้ังที่ ๘

๒. หน�วยงานที่รับผิดชอบโครงการ ศูนย8สยามทรรศน8ศึกษา คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล

๓. ผู4รับผิดชอบโครงการ

ผู�ช�วยศาสตราจารย8 ดร. อภิลักษณ8 เกษมผลกูล

๔. หลักการและเหตุผล นับแต�ภาคเรียนที่ ๒ ป0การศึกษา ๒๕๔๘ เป$นต�นมา สาขาวิชา

ภาษาไทย คณะศิลปศาสตร8 ได�เปMดการเรียนการสอนในรายวิชา “วรรณกรรมพ้ืนบ�าน” ข้ึน เพ่ือให�นักศึกษาได�เรียนรู�ความคิด ภูมิปXญญา และวิถีชีวิตความเป$นอยู�ของกลุ�มชนผ�านวรรณกรรมพ้ืนบ�านทั้งรูปแบบลายลักษณ8และมุขปาฐะ ในการนี้คณะนักศึกษาได�เก็บรวบรวมข�อมูลภาคสนามในพ้ืนที่ตําบลศาลายา พบว�าพ้ืนที่บริเวณนี้มีประวัติความเป$นมายาวนาน มีเอกลักษณ8ทางประวัติศาสตร8และวัฒนธรรมที่น�าสนใจ จึงได�เสนอให�จัดโครงการเสวนาเก่ียวกับองค8ความรู�ของเอกลักษณ8ทางประวัติศาสตร8และวัฒนธรรมเพ่ือเป$นการเพ่ิมพูนความรู�และเปMดโลกทัศน8ของนักศึกษาให�กว�างขวางย่ิงข้ึน

อนึ่ง การดําเนินการสืบค�นเอกลักษณ8ทางประวัติศาสตร8และวัฒนธรรมของตําบลศาลายานั้น มีหน�วยงานภายในมหาวิทยาลัยมหิดลได�

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๙๒

ดําเนินการมาแล�วก�อนหน�านี้ นอกจากนี้ยังมีการศึกษาในสาขาต�าง ๆ อาทิ สาขาสิ่ งแวดล�อม สาธารณสุขศาสตร8 เศรษฐศาสตร8 สั งคมศาสตร8 มนุษยศาสตร8 เป$นต�น เพ่ือแลกเปลี่ยนองค8ความรู� ประสบการณ8 ตลอดจนสร�างความสัมพันธ8และความเข�าใจอันดีระหว�างชุมชนกับมหาวิทยาลัยมหิดล โดยเฉพาะอย�างย่ิงเม่ือพุทธศักราช ๒๕๔๒ มหาวิทยาลัยมหิดลได�อนุมัติเงินทุนอุดหนุนการวิจัยในชุด “โครงการวิจัยและพัฒนาประชาคมพุทธมณฑล” ซ่ึงแบ�งเป$น ๖ ชุดโครงการย�อย ประกอบด�วย ชุดทุนทางสังคมและวัฒนธรรม ชุดทุนทางเศรษฐกิจ สิ่งแวดล0อมและระบบนิเวศ ชุดพุทธมณฑลในระดับมหภาค ชุดการจัดต้ังตนเอง การเรียนรู0ทางสังคมและภาคประชาชน ชุดนักวิชาการรุ+นใหม+กับการพัฒนาองค�ความรู0ท0องถ่ินพุทธมณฑล และ ชุดพุทธมณฑลเมืองน+าอยู+ โดยมีวัตถุประสงค8สําคัญเพ่ือให�ชาวบ�านหรือนักวิจัยท�องถ่ิน นักวิชาการ และนักศึกษาของมหาวิทยาลัย ได�เรียนรู�ชุมชนร�วมกันเพ่ือเสริมสร�างศักยภาพของชุมชน ภายหลังดําเนินโครงการวิจัยดังกล�าวสําเร็จแล�ว หน�วยงานภายในมหาวิทยาลัยมหิดลยังคงมีการศึกษาวิจัยเก่ียวกับพ้ืนที่ตําบลศาลายาอย�างต�อเนื่อง ดังนั้น เม่ือพุทธศักราช ๒๕๕๐ คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล โดยความร�วมมือกับสถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเพ่ือพัฒนาชนบท จึงได�จัดงาน “เล�าขานตํานานศาลายา คร้ังที่ ๑” ข้ึน เพ่ือเป$นการเผยแพร�และพัฒนาองค8ความรู�เก่ียวกับชุมชนศาลายาในแง�มุมทางมนุษยศาสตร8และสังคมศาสตร8 และได�รับการตอบรับจากนักวิชาการ นักศึกษา และชุมชนเป$นอย�างดี

นับจากนั้นเป$นต�นมา สาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล จึงได�ดําเนินการศึกษาวิจัยและแลกเปลี่ยนเรียนรู�ร�วมกับชุมชนศาลายามาอย�างต�อเนื่อง ทําให�เห็นแง�มุมของชุมชนศาลายาในมิติทางวัฒนธรรมที่หลากหลาย เป$นผลให�มีการจัดงานเล�าขานตํานานศาลายาข้ึนเป$น

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๙๓

ประจําทุกป0เพ่ือเผยแพร�และประชาสัมพันธ8องค8ความรู�ด�าน “ศาลายาศึกษา” ให�เป$นที่รับรู�อย�างกว�างขวางมากย่ิงข้ึน ในหัวข�อต�าง ๆ เรียงตามลําดับดังนี้

เล�าขานตํานานศาลายาคร้ังที่ ๑

ตอน “ประวัติศาสตร8และวัฒนธรรมแห�งศาลายา” เล�าขานตํานานศาลายาคร้ังที่ ๒

ตอน “คุยกับศิลปMนพ้ืนบ�านศาลายา” เล�าขานตํานานศาลายาคร้ังที่ ๓

ตอน “เปMดตํารับ สํารับศาลายา” เล�าขานตํานานศาลายาคร้ังที่ ๔

ตอน “ศาลา “ยา” ที่ศาลายา” เล�าขานตํานานศาลายาคร้ังที่ ๕

ตอน “คิดถึงแม�ประยูร ..ลําตัดศาลายา” เล�าขานตํานานศาลายาคร้ังที่ ๖

ตอน “อยู� เป$น เย็น สุข..น้ํากับชีวิตชาวศาลายา” เล�าขานตํานานศาลายาคร้ังที่ ๗

ตอน “๑๑๐ ป0 สถานีรถไฟศาลายา”

การจัดงานเล�าขานตํานานศาลายา ๗ คร้ังที่ผ�านมาได�รับความสนใจและการตอบรับอย�างดีจากผู�เข�าร�วมงาน ซ่ึงประกอบไปด�วยบุคลากรภายในมหาวิทยาลัยและชาวชุมชนศาลายา ตลอดจนนักวิจัยชุมชนและผู�สนใจทั่วไป และก�อให�เกิดโครงการและความร�วมมือต�าง ๆ จํานวนมาก

ในป0พุทธศักราช ๒๕๕๗ นี้ คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล เห็นความสําคัญของการจัดโครงการเล�าขานตํานานศาลายาดังกล�าวแล�ว จึง

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๙๔

สนับสนุนการจัดงานในคร้ังที่ ๘ ข้ึน เพ่ือรวบรวมและแลกเปลี่ยนองค8ความรู�เก่ียวกับวัฒนธรรมและสังคมของชาวศาลายา ตลอดจนบริเวณใกล�เคียง และเพ่ือประกาศเกียรติคุณแก�ผู�ได�รับรางวัล “ศาลายาสดุดี” คร้ังที่ ๔ ซ่ึงเป$นบุคคลที่สร�างคุณประโยชน8แก�อําเภอพุทธมณฑลท�านต�อไป รวมทั้งเป$นการสร�างสรรค8และพัฒนาองค8ความรู�ด�าน “ศาลายาศึกษา” อย�างเป$นระบบต�อเนื่อง เพ่ือให�ศูนย8สยามทรรศน8ศึกษา คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล เป$นศูนย8กลางในการเผยแพร�องค8ความรู�เก่ียวกับชุมชนศาลายา อันจักเป$นประโยชน8ในการพัฒนาชุมชนศาลายาอย�างย่ังยืนต�อไป

๕. วัตถุประสงค�ของโครงการ

๑. เพ่ือเผยแพร�และพัฒนาองค8ความรู�เก่ียวกับชุมชนศาลายา ๒. เพ่ือให�นักศึกษาคณะศิลปศาสตร8มีโอกาสในการสัมผัสวิถีชีวิตและ

วัฒนธรรมพ้ืนบ�านมากข้ึน ๓. เ พ่ือแลกเปลี่ยนความรู� ทัศนคติในเชิงมนุษยศาสตร8ระหว�าง

นักวิชาการ นักวิจัยชุมชน นักศึกษา ในมหาวิทยาลัยและปราชญ8ชาวบ�าน

๖. ระยะเวลาการปฏิบัติงาน

ตุลาคม ๒๕๕๖ – มีนาคม ๒๕๕๗

๗. จํานวนผู4เข4าร�วมโครงการ นักศึกษาคณะศิลปศาสตร8 ๑๕๐ คน คณาจารย8และเจ�าหน�าที ่ ๒๐ คน วิทยากรและผู�ดําเนนิการเสวนา ๕ คน

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๙๕

ผู�สนใจในบริเวณตําบลศาลายาจํานวน ๒๕ คน

๘. สถานที่ปฏิบัติงาน คณะศิลปศาสตร8 และศูนย8การเรียนรู� มหาวิทยาลัยมหิดล

๙. ลักษณะการปฏิบัติงาน

- จัดกิจกรรมเสวนา และจัดนิทรรศการ รวมถึงออกร�านผลิตภัณฑ8จากชุมชน

- จัดทําหนังสือที่ระลึก จํานวน ๒ เล�ม

๑๐. ผลที่คาดว�าจะได4รับ ๑. มหาวิทยาลัยมหิดลกับชุมชนมีความสัมพันธ8ต�อกันอย�างใกล�ชิด ๒. ภูมิปXญญาของชุมชนศาลายาได�รับการอนุรักษ8และเผยแพร�ความรู� ๓. นักศึกษาคณะศิลปศาสตร8ได�สัมผัสวิถีชีวิตและวัฒนธรรมพ้ืนบ�าน

ศาลายาอย�างใกล�ชิด ๔. ได�เครือข�ายทางวัฒนธรรมซ่ึงประกอบไปด�วยนักวิชาการ นักศึกษา

ในมหาวิทยาลัยกับปราชญ8ชาวบ�าน ๕ สามารถนําไปใช�ในการขยายผลเพ่ือจัดต้ังศูนย8วัฒนธรรมและ

พิพิธภัณฑ8ท�องถ่ินศาลายาหรือหอจดหมายเหตุศาลายา

๑๑. ดัชนีชี้วัดความสําเร็จของโครงการ ๑. มีจํานวนผู�เข�าร�วมโครงการไม�น�อยกว�าร�อยละ ๘๐ ของจํานวนที่

ประมาณการ

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๙๖

๒. ผู�เข�าร�วมโครงการมีระดับความพึงพอใจที่ได�รับเฉลี่ยไม�น�อยกว�า ๓.๕๑

๓. จัดพิมพ8หนังสือเชิงวิชาการ จํานวน ๒ เล�ม

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๙๗

เสวนา “เล'าขานตาํนานศาลายา” คร้ังที่ ๘ พญากง-พญาพาน

สืบตาํนาน สานความรู= สู'เศรษฐกิจสร=างสรรค� วันพุธที่ ๑๙ กุมภาพันธ� ๒๕๕๗

ห=องมินิเธียเตอร� ช้ัน ๓ อาคารศูนย�การเรียนรู= มหาวิทยาลัยมหิดล ...................................................................

๑๒.๐๐ – ๑๓.๐๐ ลงทะเบียนรบัเอกสาร ๑๓.๐๐ – ๑๓.๓๐ คณบดีคณะศิลปศาสตร8กล�าวรายงาน

อธิการบดีหรือผู�แทน กล�าวเปMดงาน ๑๓.๓๐ – ๑๔.๓๐ ปาฐกถาพิเศษ “เศรษฐกจิสร4างสรรค�กับการพัฒนาท4องถิ่น

อย�างย่ังยืน” นายวันชาติ วงษ8ชัยชนะ ผู�ว�าราชการจังหวัดนครปฐม ๑๔.๓๐ – ๑๔.๔๕ พักรับประทานอาหารว�าง ๑๔.๔๕ – ๑๕.๐๐ พิธีมอบรางวัล “ศาลายาสดุดี” คร้ังท่ี ๔ ๑๕.๐๐ – ๑๖.๐๐ เสวนา “พญากง – พญาพาน จากตํานานสู�การท�องเท่ียวเชิง

วัฒนธรรม” วิทยากร รองศาสตราจารย8สุกัญญา สุจฉายา ผู�ช�วยศาสตราจารย8บัวผัน สุพรรณยศ ผู�ช�วยศาสตราจารย8 ดร.อภลิักษณ8 เกษมผลกูล อาจารย8สมบัติ สมศรีพลอย คุณบํารุง พินิจกุล

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๙๘

๑๖.๐๐ – ๑๖.๓๐ ละครสร4างสรรค�เร่ือง “พญากง-พญาพาน” โดยยุวมคัคุเทศก8พิพิธภณัฑ8ท�องถ่ินชุมชนบ�านวัดมะเกลือ อําเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม

๑๖.๓๐ – ๑๖.๔๕ คณบดีคณะศิลปศาสตร8 มอบของท่ีระลึกและกล�าวปMดงาน

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๙๙

คําสั่ง คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล

ท่ี ๓๙ / ๒๕๕๗ เร่ือง แต�งต้ังคณะกรรมการจัดโครงการ “เล�าขานตํานานศาลายา” คร้ังท่ี ๘

ตอน “พญากง-พญาพาน: สืบตํานาน สานความรู4 สู�เศรษฐกจิสร4างสรรค�” ---------------------------------

เพ่ือเผยแพร�และพัฒนาองค8ความรู�เก่ียวกับชุมชนศาลายา แลกเปลี่ยนความรู� ทัศนคติในเชิงมนุษยศาสตร8ระหว�างนักวิชาการ นักวิจัยชุมชน นักศึกษา ในมหาวิทยาลัยและปราชญ8ชาวบ�าน และเป$นการเผยแพร�และพัฒนาองค8ความรู� ด�าน “ศาลายาศึกษา” อย�างต�อเน่ือง คณะศิลปศาสตร8 จึงได�จัดโครงการ “เล�าขานตํานานศาลายา” ครั้งท่ี ๘ ข้ึน และเพ่ือให�การจัดงานดังกล�าวเป$นไปด�วยความเรียบร�อยและมีประสิทธิภาพ จึงขอแต�งตั้งคณะกรรมการดําเนินงาน ดังมีรายนามต�อไปน้ี

ท่ีปรึกษา

๑. นายแพทย8วัฒนา เทียมปฐม ประธานสภาวัฒนธรรมอําเภอ พุทธมณฑล

๒. คุณวลี สวดมาลัย ประธานกลุ�มคนรักษ8ถ่ินบ�านวัด มะเกลือ

คณะกรรมการฝtายอํานวยการและประสานงาน

๑. ผศ. ดร.อภิลักษณ8 เกษมผลกูล ประธานกรรมการ ๒. อาจารย8ชนกพร พัวพัฒนกุล กรรมการ

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๐๐

๓. อาจาย8อรวี บุนนาค กรรมการ ๔. อาจารย8วศวรรษ สบายวัน กรรมการ ๕. นางสาวรัชนีกร นันทิกาญจนะ กรรมการ ๖. นางสาวพัทนินทร8 พรหมมิ กรรมการ ๗. นางสาวพรทิพย8 ตันติวุฒิปกรณ8 กรรมการ ๘. อาจารย8ศิธรา จุฑารัตน8 กรรมการและ

เลขานุการ ๙. นายดรณ8 แก�วนัย กรรมการและ

ผู�ช�วยเลขานุการ ๑๐. นางสาวพัชรี ศรีเพ็ญแก�ว กรรมการและ

ผู�ช�วยเลขานุการ ๑๑. นางสาวสุภิดา สมานมิตร กรรมการและ

ผู�ช�วยเลขานุการ คณะกรรมการฝtายประชาสัมพันธ� สูจิบัตร และโล�รางวัล

๑. อาจารย8ชนกพร พัวพัฒนกุล ประธานกรรมการ ๒. อาจารย8อรวี บุนนาค กรรมการ ๓. อาจารย8ศิธรา จุฑารัตน8 กรรมการ ๔. นางสาวสมฤทัย ย้ิมแฉ�ง กรรมการ ๕. นางสาวอรพรรณ ลิ้มติ้ว กรรมการ ๖. นายอนุชิต นิธิมงคลทรัพย8 กรรมการและ

เลขานุการ

คณะกรรมการฝtายพิธีบวงสรวง ๑. อาจารย8วริศรา โกรทินธาคม ประธานกรรมการ ๒. อาจารย8วศวรรษ สบายวัน กรรมการ

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๐๑

๓. อาจารย8ศิธรา จุฑารัตน8 กรรมการ ๔. อาจารย8 ดร.สุธาทิพย8 เหมือนใจ กรรมการ ๕. อาจารย8ยิ่งยศ กันจินะ กรรมการ ๖. อาจารย8เก[ แดงสกุล กรรมการ ๗. นายดรณ8 แก�วนัย กรรมการและ

เลขานุการ คณะกรรมการฝtายพิธีการและของท่ีระลึก

๑. อาจารย8ยิ่งยศ กันจินะ ประธานกรรมการ ๒. อาจารย8 ดร. สุธาทิพย8 เหมือนใจ กรรมการ ๓. อาจารย8อรวี บุนนาค กรรมการ ๔. นายอนุชิต นิธิมงคลทรัพย8 กรรมการ ๕. นางสาวณัฏฐ8ชญา แห�งหน กรรมการ ๖. นางสาวสุวรรณา หิรัญสถิต กรรมการ ๗. นางสาวฤทัย ชุมเป0ย กรรมการและ

เลขานุการ คณะกรรมการฝtายลงทะเบียน ประเมินผล และจําหน�ายหนังสือ

๑. อาจารย8เก[ แดงสกุล ประธานกรรมการ ๒. อาจารย8 ดร.สุธาทิพย8 เหมือนใจ กรรมการ ๓. นางสาวฐิติวรดา วัฒนากร กรรมการ ๔. นางสาวสุภิดา สมานมิตร กรรมการ ๕. นายนธี การะเวก กรรมการ ๖. นางสาวดุจหทัย มาสุข กรรมการ ๗. นางสาวนลรัตน8 นราพลหิรัญชัย กรรมการและ

เลขานุการ

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๐๒

คณะกรรมการฝtายการแสดง ๑. อาจารย8 ดร.ปวลักข์ิ สุรัสวดี ประธานกรรมการ ๒. นางสาวพรทิพย8 ตันติวุฒิปกรณ8 กรรมการ ๓. นางสาวสมฤทัย ย้ิมแฉ�ง กรรมการ ๔. นางสาวฤทัย ชุมเป0ย กรรมการ ๕. นางสาวพัชรี ศรีเพ็ญแก�ว กรรมการและ

เลขานุการ คณะกรรมการฝtายการเงิน

๑. อาจารย8เขมฤทัย บุญวรรณ ประธานกรรมการ ๒. อาจารย8อรวี บุนนาค กรรมการ ๓. อาจารย8ศิธรา จุฑารัตน8 กรรมการและ

เลขานุการ คณะกรรมการฝtายจัดเลี้ยงและปฏิคม

๑. อาจารย8 ดร.สุธาทิพย8 เหมือนใจ ประธานกรรมการ ๒. นางสิริกร ขันตี กรรมการ ๓. นางบุญลือ สังข8สุวรรณ กรรมการ ๔. นางสาวสายสุณีย8 โสมทอง กรรมการ ๕. นางปริศนา ประชุมพันธุ8 กรรมการและ

เลขานุการ คณะกรรมการฝtายจัดนิทรรศการและสถานท่ี

๑. อาจารย8วศวรรษ สบายวัน ประธานกรรมการ ๒. อาจารย8ชนกพร พัวพัฒนกุล กรรมการ ๓. นายสุพจน8 ศุภศรี กรรมการ

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๐๓

๔. นายสุทธิพงษ8 ตะเภาทอง กรรมการ ๕. นายธัชนันท8 เครือทองจันทร8 กรรมการ ๖. นายบุญฤทธ์ิ พุ�มช�าง กรรมการ ๗. นายสงบสุข นาสวนสุวรรณ กรรมการ ๘. นายนธี การะเวก กรรมการ ๙. นายเดโชพล บุนนาค กรรมการ ๑๐. นายพีระยุทธ ส่ําประเสริฐ กรรมการ ๑๑. นายอรรถพล แห�งหน กรรมการ ๑๒. นายฐากร ฉํ่าตาก�อง กรรมการ ๑๓. นางสาวสายสุณีย8 โสมทอง กรรมการ ๑๔. นายดรณ8 แก�วนัย กรรมการและ

เลขานุการ คณะกรรมการฝtายโสตทัศนูปกรณ�และบันทึกภาพ

๑. นายสุพจน8 ศุภศรี ประธานกรรมการ ๒. นายประเทือง เรืองสมุทร กรรมการ ๓. นายพีระยุทธ ส่ําประเสริฐ กรรมการ ๔. นายบุญฤทธ์ิ พุ�มช�าง กรรมการ ๕. นายอรรถพล แห�งหน กรรมการ ๖. นายฐากร ฉํ่าตาก�อง กรรมการ ๗. นายสุทธิพงษ8 ตะเภาทอง กรรมการและ

เลขานุการ

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๐๔

กองบรรณาธิการจัดทําหนังสือท่ีระลึก ๑. ผศ.ดร.อภิลักษณ8 เกษมผลกูล บรรณาธิการ ๒. อาจารย8ศิธรา จุฑารัตน8 กองบรรณาธิการ ๓. นายดรณ8 แก�วนัย กองบรรณาธิการ ๔. นางสาวอรพรรณ ลิ้มติ้ว กองบรรณาธิการ ๕. นางสาวพัชรี ศรีเพ็ญแก�ว กองบรรณาธิการ

ท้ังน้ี ตั้งแต�บัดน้ีเป$นต�นไป จนกว�าการดําเนินงานจะแล�วเสร็จ สั่ง ณ วันท่ี ๓๐ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๗ (ผู�ช�วยศาสตราจารย8 ดร.อภิลักษณ8 เกษมผลกูล)

คณบดีคณะศิลปศาสตร8

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๐๕

ประมวลภาพงาน

“เล�าขานตํานานศาลายา” คร้ังท่ี ๗ ตอน “๑๑๐ สถานีรถไฟศาลายา”

๒๐ กุมภาพันธ8 ๒๕๕๖

อาจารย8 ดร. อภิลักษณ8 เกษมผลกูล คณบดีคณะศิลปศาสตร8 ประธานในพิธี พร�อมด�วยรองคณบดี และแขกผู�มเีกียรติร�วมสักการะศาลพ�อขุนทุ�งสิ่งศักดิ์สิทธ์ิ

ประจํามหาวิทยาลยัมหิดล

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๐๖

คุณบํารุง พินิจกุล หมอขวัญในพิธี กล�าวคําสังเวยพ�อปูNขุนทุ�ง

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๐๗

นักศึกษาชัน้ป0ที่ ๔ คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล เข�ารับโปรยทานจากประธานและรองประธานในพิธีตามประเพณี

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๐๘

อาจารย8 ดร.อภิลักษณ8 เกษมผลกูล คณบดีคณะศิลปศาสตร8 ประธานในพิธี คณะศิลปศาสตร8 สักการะศาลพระภูมิเรือนไทย

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๐๙

ขบวนแห�ว�าวสามชายถวายพ�อปูNขุนทุ�ง โดยนักศึกษาช้ันป0ท่ี ๔ คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๑๐

ขบวนแห�ว�าวสามชายถวายพ�อปูNขุนทุ�ง โดยนักศึกษาช้ันป0ท่ี ๔ คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล

“ระบําบวงสรวงพ�อปูNขุนทุ�ง” ประพันธ8คําร�องโดยศาสตราจารย8เกียรติคุณ นพ.พูนพิศ อมาตยกุล

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๑๑

บรรยากาศการลงทะเบียนเข�าร�วมงานและการจัดนิทรรศการ ในงานเล�าขานตํานานศาลายา ครัง้ท่ี ๗

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๑๒

อาจารย8ศิธรา จุฑารตัน8 ประธานศูนย8สยามทรรศน8ศึกษา กล�าวรายงาน

อาจารย8 ดร.อภิลักษณ8 เกษมผลกูล คณบดคีณะศิลปศาสตร8 ประธานในพิธี กล�าวเปMดงาน

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๑๓

ประธานในพิธีและแขกผู�มีเกียรติ ร�วมเปMดงานเล�าขานตํานานศาลายา ครั้งท่ี ๗ ตอน ๑๑๐ ป0 สถานีรถไฟศาลายา

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๑๔

บรรยากาศภายในงานเล�าขานตํานานศาลายา ครั้งท่ี ๗ ตอน ๑๑๐ ป0 สถานีรถไฟศาลายา

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๑๕

การบรรยายนํา “น่ังรถไฟไปเติมฝXน” โดยคุณทรงกลด บางย่ีขัน

บรรยากาศการเสวนาเรื่อง รถไฟ เรือเมล8 มอเตอร8เวย8 รถไฟฟTา : วิวัฒนาการ การเดินทางและการขนส�งจากบางกอก – ศาลายา (พ.ศ. ๒๔๔๖ – ๒๕๕๖)

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๑๖

คณบดีคณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล มอบรางวัล “ศาลายาสดุดี” คร้ังที่ ๓ แก�สหกรณ8บ�านคลองโยง

การแสดงเพลงพ้ืนบ�าน ของนักศึกษาชมรมรักษ8เพลงพ้ืนบ�าน มหาวิทยาลัยมหิดล

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๑๗

แขกผู�มีเกียรตริ�วมถ�ายภาพเป$นท่ีระลึกในงานเล�าขานตํานานศาลายา ครั้งท่ี ๗ ตอน ๑๑๐ ป0 สถานีรถไฟศาลายา

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๑๘

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๑๙

โครงการการจัดพิมพ�หนังสือ ชุด

“ศาลายาศึกษา”

“ศาลายาศึกษา” เป$นชุดโครงการที่มุ�งศึกษาเรียนรู� วิจัยและเผยแพร�องค8ความรู�เชิงมนุษยศาสตร8ในพ้ืนที่อําเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม ทั้งแง�มุมทางประวัติศาสตร8 วัฒนธรรม และวรรณคดี เพ่ือให�เข�าใจ “ภูมิปXญญา” และ “วิธีคิด” ของชาวบ�านในพ้ืนที่ดังกล�าว อันจักนํามาสู�การพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนในท�องถ่ินให�ยั่งยืนต�อไป

หนังสือชุด “ศาลายาศึกษา” เป$นงานเขียนทางวิชาการที่มีการสืบค�นข�อมูลและเอกลักษณ8ของท�องถ่ิน จุดเด�นของการศึกษาเร่ืองราวท�องถ่ินในหนังสือชุดนี้คือการให�ความสําคัญกับประวัติศาสตร8ลายลักษณ8 (written history) และประวัติศาสตร8บอกเล�า (oral history) ควบคู�กันไป โดยพยายามชี้ให�เห็นถึงความสําคัญของ “พ้ืนที่” เพ่ือให�ชาวบ�านในพ้ืนที่เดิมและผู�ที่เข�ามาอาศัยใหม�ในพ้ืนที่ได� “เข�าใจ” และ “ภาคภูมิใจ” ในพ้ืนที่ของตน ผ�านการศึกษาประวัติศาสตร8 ภูมินาม ประเพณี พิธีกรรม และความเชื่อท�องถ่ิน ตลอดจนบุคคลสําคัญผู�มีคุณูปการต�อชุมชน โดยมีหนังสือที่อยู�ในชุดโครงการนี้ ปXจจุบันได�จัดพิมพ8ถึงลําดับที่ ๘ ได�แก� เล�าขานตํานานศาลายา ฉบับพิมพ8คร้ังแรก พระนครปฐมในนิราศ บันทึกประวัติศาสตร8ผ�านสายตากวี เล�าขานตํานานศาลายา: เปMดบันทึกเร่ืองเก�า ไม�เล�าก็ลืม ลํานําคําหวาน: เร่ืองเล�าผ�านเพลงพ้ืนบ�านจากศาลายา เปMดตํารับ สํารับศาลายา มหาสวัสดี: ๑๕๐ ป0 มหานทีพระราชทาน ศาลายาโอสถ: เร่ืองยาและการแพทย8แผนไทยใน แวดวงชาวศาลายา ประยูรนิทรรศน8: ร�อยเร่ืองลําตัดกับชีวประวัติแม�ประยูร ยมเย่ียม และน้ําท�วมทุ�ง ผักบุ�ง (ไม�) โหรงเหรง

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๒๐

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๒๑

งานเขียนทั้ง ๙ เล�มนี้ จัดเป$นองค8ความรู�ที่จะช�วยทําให�เห็นพลวัต (dynamic) ของวิถีชีวิตและวัฒนธรรมท�องถ่ินในพ้ืนที่อําเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม ซ่ึงจะเป$นข�อมูลสําคัญที่สามารถนําไปใช�เป$นข�อพิจารณาในกําหนดนโยบายเ พ่ือการพัฒนาคุณภาพชี วิตของคนในท�อง ถ่ินให� มีประสิทธิภาพมากย่ิงข้ึนได�

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๒๒

ประวัติและความเปuนมาของศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา

ศูนย8สยามทรรศน8ศึกษา (Center of Thai Studies) ก�อต้ังข้ึนเม่ือเดือนธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๓ สังกัดคณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล เพ่ือเป$นองค8กรที่มุ�งศึกษาและค�นคว�าองค8ความรู�ในศาสตร8ต�างๆ ที่เก่ียวข�องกับสังคมไทย และเป$นศูนย8กลางข�อมูลด�านไทยศึกษาทั้งในระดับภูมิภาคและระดับชาติ ทั้งยังส�งเสริมการค�นคว�า วิจัย และสร�างเครือข�ายร�วมกับหน�วยงานต�างๆ ด�านไทยศึกษา รวมถึงเผยแพร�องค8ความรู�ทางด�านไทยศึกษา ผลิตงานวิจัยและโครงการด�านไทยศึกษาที่เป$นที่ยอมรับทั้งในระดับชาติและนานาชาติ เพ่ือตอบสนองความต�องการของสังคม ตลอดจนส�งเสริมและสนับสนุนให�นักวิชาการในศาสตร8แขนงต�างๆ ทั้งภายในและภายนอกมหาวิทยาลัยที่สนใจศึกษาเร่ืองเก่ียวกับประเทศไทยได�ทํางานร�วมกันเพ่ือสร�างสรรค8และพัฒนาองค8ความรู�ด�านไทยศึกษาให�มีประสิทธิภาพมากย่ิงข้ึน

ปXจจุบันศูนย8สยามทรรศน8ศึกษา มีโครงการและกิจกรรมต�างๆ เป$นจํานวนมาก โดยมีแผนการจัดทําฐานข�อมูลงานวิจัยด�านไทยศึกษา เพ่ือเป$นคลังความรู�ในการศึกษาวิจัยและสร�างความเข�าใจสถานการณ8ปXจจุบันของงานวิจัยและโครงการต�างๆ ด�านไทยศึกษา จัดบรรยายและสัมมนาวิชาการ ตลอดจนการประชุมวิชาการ เพ่ือเผยแพร�และแลกเปลี่ยนองค8ความรู�ด�านไทยศึกษาของนักวิชาการศาสตร8แขนงต�างๆ ทั้งในระดับชาติและนานาชาติ จัดอบรมเชิงปฏิบัติการเพ่ือฝ�กทักษะเก่ียวกับองค8ความรู�ในสังคมไทยในด�านต�างๆ แก�ผู�สนใจ อันจะนํามาสู�การสืบทอดและอนุรักษ8องค8ความรู�ของศาสตร8แขนงต�างๆ ในสังคมไทย เพ่ือกระตุ�นความสนใจแก�นักวิชาการให�เกิดการเรียนรู�และนํามาสู�การศึกษาวิจัยต�อไป นอกจากนี้ยังมีการปริวรรตเอกสารโบราณ จัดพิมพ8 และเผยแพร�เอกสาร งานวิจัย ตํารา และผลงานต�างๆ ด�านไทยศึกษา

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๒๓

เก็บรวบรวมข�อมูลองค8ความรู�ในศาสตร8แขนงต�างๆ ที่เก่ียวกับสังคมไทยที่อยู�ในภาวะวิกฤต โดยเฉพาะข�อมูลที่ยังไม�เคยได�รับการตีพิมพ8เผยแพร�มาก�อน ตลอดจนบริการให�คําปรึกษาเก่ียวกับองค8ความรู�เร่ืองศาสตร8แขนงต�างๆ ในสังคมไทยแก�หน�วยงานต�างๆ ทั้งภาครัฐและภาคธุรกิจ ศูนย8สยามทรรศน8ศึกษาต้ังอยู�ที่ห�อง ๒๐๓ ชั้น ๒ อาคารคณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล โทรศัพท8 ๐๒-๔๔๑-๔๔๐๑-๔ ต�อ ๒๐๒ โทรสาร ๐๒-๔๔๑-๔๒๑๘ เปMดให�บริการค�นคว�าคลังข�อมูลเพลงพ้ืนบ�านไทย คลังข�อมูลเอกสารโบราณ และคลังข�อมูลเอกสารที่เก่ียวข�องกับชุมชนศาลายาและจังหวัดนครปฐม ในวันและเวลาราชการ

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๒๔

แนะนําเอกสารวิชาการของศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๑ ปฐมสาร

“ปฐมสาร” เป$นหนังสือสโมสรข�าราชการจังหวัดนครปฐมท่ีจัดพิมพ8ขึ้นเพื่อเป$นท่ีระลึกในงานเทศกาลนมัสการพระปฐมเจดีย8ของทุกป0 เน้ือหาภายในเล�มประกอบด�วยประวัติศาสตร8จังหวัดนครปฐม “ปฐมสาร” เล�มสําคัญคือฉบับ พ.ศ. ๒๔๙๓ ซ่ึงมีเน้ือหาเกี่ยวกับคํานมัสการพระปฐมเจดีย8 คาถา เย ธมฺมา ซ่ึงพบในจารึกท่ีพระปฐมเจดีย8 ความเป$นมาของเมืองนครปฐม ประวัติพระประโทณเจดีย8 ประวัติอําเภอสามพราน เร่ืองพระราชวังสนามจันทร8และสุนัขทรงเล้ียงของรัชกาลท่ี ๖ “ย�าเหล” เร่ืองคําขวัญประจําจังหวัดนครปฐม นอกจากน้ียังมีภาพและเร่ืองโฆษณาต�างๆ ในสมัยน้ันเป$นจํานวนมาก หนังสือ “ปฐมสาร” ฉบับน้ี นอกจากจะบันทึกประวัติศาสตร8และวัฒนธรรมของจังหวัดนครปฐมในอดีตแล�ว ยังทําให�ทราบถึงเอกลักษณ8ของจังหวัดนครปฐมในอดีต ท่ีไม�ปรากฏการกล�าวถึงในปXจจุบัน ซ่ึงเป$นข�อมูลท่ีสะท�อนจากคําขวัญจังหวัดนครปฐมในขณะน้ัน หนังสือดังกล�าวมีความสําคัญและมีคุณค�าอย�างยิ่งต�อการศึกษาประวัติศาสตร8และวัฒนธรรมท�องถิ่นของจังหวัดนครปฐม อีกท้ังยังเป$นการอนุรักษ8และต�ออายุเอกสารให�ยังคงอยู�สืบไป

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๒๕

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๒ สยามปกรณ�ปริวรรต เล�ม ๑: งานสํารวจ ศึกษา

และปริวรรตวรรณกรรมท4องถ่ินภาคกลาง

“สยามปกรณ8ปริวรรต” เป$นหนังสือท่ีได�คัดสรรวรรณกรรมจํานวนหน่ึงจากการสํารวจวรรณกรรมท�องถิ่นภาคสนามในพื้นท่ีภาคกลางมาปริวรรต โดยในเล�ม ๑ น้ี ได�คัดเลือกและนํามาจัดพิมพ8จํานวน ๑๐ เร่ือง แบ�งเป$น หมวดวรรณกรรมนิทาน จํานวน ๒ เร่ือง ได�แก� ษรีเมืองกลอนสวด ฉบับหอสมุดแห�งชาติ กรุงเทพฯ และ สังขป*ตตชาดก ฉบับวัดใหญ�พล้ิว จังหวัดจันทบุรี หมวดวรรณกรรมคําสอน จํานวน ๑ เร่ือง ได�แก� โลกนิติ ฉบับวัดเกาะหงษ� จังหวัดนครสวรรค� หมวดวรรณกรรมตํารา จํานวน ๑ เร่ือง ได�แก� พระสมุทอธิไทยโพธิบาท ฉบับวัดตองปุ จังหวัดลพบุรี หมวดวรรณกรรมศาสนา จํานวน ๕ เร่ือง ได�แก� กาพย�มงคลทีปนี ฉบับวัดตองปุ จังหวัดลพบุรี มหาเวสสันดรชาดก กัณฑ�มหาราช ฉบับวัดไลย� จังหวัดลพบุรี พระอานิสงส�การสร4างสะพาน ฉบับวัดเขาชําห4าน จังหวัดจันทบุรี มรณสงคราม ฉบับวัดพลับ จังหวัดจันทบุรี และ พระมาลัยกลอนสวด ฉบับวัดกาญจนบุรีเก�า จังหวัดกาญจนบุรี หมวดพงศาวดารและประวัติศาสตร8 จํานวน ๑ เร่ือง ได�แก� กฏหมายหลักไชย ฉบับวัดพิกุลทอง สิงห�บุรี โดยศูนย8ฯ ได�รับความร�วมมือจากบุคลากรของศูนย8 และเครือข�าย เป$นผู�ปริวรรต และเขียนบทนําเร่ือง เพื่อจะยังประโยชน8แก�ผู�อ�านให�ทวีมากขึ้น

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๒๖

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๓ ประชุมเพลงทรงเคร่ือง: สืบสานตํานานเพลงพ้ืนบ4านจากวัดเกาะ

หนังสือ ประชุมเพลงทรงเคร่ือง: สืบสานตํานานเพลงพ้ืนบ4านจากโรงพิมพ�วัดเกาะ แบ�งออกเป$น ๒ ภาค ได�แก� ภาค ๑ แต�งองค�: รวมบทความคัดสรรว�าด4วยเพลงทรงเคร่ือง อันประกอบไปด�วย บทความเกี่ยวกับเพลงพื้นบ�านและเพลงทรงเคร่ืองจากนักวิชาการช้ันนําด�านเพลงพื้นบ�าน อาทิ รศ.สุกัญญา สุจฉายา อาจารย8เอนก นาวิกมูล ผศ.บัวผัน สุพรรณยศ ส�วน ภาค ๒ ทรงเคร่ือง: ประชุมเพลงทรงเคร่ืองจากโรงพิมพ�วัดเกาะ ท่ีลงพิมพ8ท่ีโรงพิมพ8ราษฎร8เจริญ (วัดเกาะ) รวม ๙ เร่ือง ได�แก� เร่ืองโคบุตร เร่ืองจันทะโครบ เร่ืองพระรถ เร่ืองล้ินทอง เร่ืองนางมโนราห8 เร่ืองขุนช�างขุนแผน เร่ืองไกรทอง เร่ืองลักษณวงศ8 และเร่ืองพระอภัยมณี นอกจากน้ี คณะผู�จัดทําจึงได�นําบทท่ีใช�แสดงเพลงทรงเคร่ืองท้ัง ๓ คร้ัง ท่ีเคยแสดงในงานเดินตามรอยครู เชิดชูเพลงเก�า น�อมเกล�าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระเจ�าอยู�หัว มาแล�ว ได�แก� เพลงทรงเคร่ืองเร่ืองพระเวสสันดร เพลงทรงเคร่ืองเร่ืองขุนช�างขุนแผน และเพลงทรงเคร่ืองเร่ืองพระอภัยมณี รวมท้ังยังได�นําบทแสดงเพลงทรงเคร่ืองท่ีจะแสดงในคร้ังน้ีคือ เพลงทรงเคร่ืองเร่ืองหงส8หิน มาลงพิมพ8ไว�ในภาคผนวกของหนังสือด�วย

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๒๗

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๔ กระจ�างครูผู4ถวายพระอักษร:

๑๓๐ ปP ครูกระจ�าง แสงจันทร� บรรพกวีเมืองตราดและป*จจันตคีรีเขตร

หนังสือ “กระจ�างครูผู4ถวายพระอักษร” จัดพิมพ8ขึ้นเพื่อเฉลิมฉลองในวาระสําคัญ

ท่ีครบรอบ ๑๓๐ ป0ชาตกาลครูกระจ�าง แสงจันทร8 บรรพกวีเมืองตราดและเมืองปXจจันตคีรีเขตร ท�านได�รังสรรค8ผลงานกวีนิพนธ8ไว�เป$นจํานวนมาก อีกท้ังประวัติชีวิตของกวีท�านน้ียังเป$นส่ิงท่ีน�าเรียนรู�และศึกษา เพราะแสดงให�เห็นถึงความสามารถและโชคชะตาของท�านท่ีนําพาให�เด็กชาวบ�านเกาะกง ชายแดนพระราชอาณาเขตสยามในขณะน้ัน ได�เข�าถวายตัวเป$นมหาดเล็กในสมเด็จ เจ�าฟTาฯ กรมหลวงลพบุรีราเมศวร8 ภายในหนังสือน้ีประกอบด�วย ประวัติของครูกระจ�าง แสงจันทร� และมีส�วนท่ีเป$น ประชุมวรรณคดีนิทาน นิราศและบทร4อยกรองของครูกระจ�าง แสงจันทร� ไว�อย�างครบถ�วนอีกด�วย ในตอนท�ายเล�มน้ัน ได�จัดพิมพ8 รายงานตรวจราชการของหลวงคิรีเนมีทวีป ปลัดเมืองป*จจันตคีรีเขตร ร.ศ. ๑๒๑ สงเคราะห8เข�าไว�ในท�ายเล�มซ่ึงเป$นเหตุการณ8ร�วมสมัยกับช�วงชีวิตของครูกระจ�าง แสงจันทร8 เพื่อประโยชน8ในทางวิชาการต�อไป

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๒๘

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๕ ลายพระหัตถ�ของสมเด็จพระเจ4าบรมวงศ�เธอเจ4าฟwา

กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ� ประทานแก�พระพินิจวรรณกรรม (แสง สาลิตุล)

ป0 ๒๕๕๕ น้ี สํานักงานเขตบางกอกน�อย กรุงเทพมหานคร ร�วมกับวัดศรีสุดารามวรวิหารและคณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล ได�กําหนดจัดงานสดุดีกวีสุนทรภู�และอนุรักษ8 ส�งเสริมศิลปะและวัฒนธรรมไทยขึ้น ณ วัดศรีสุดารามวรวิหาร ในการน้ี คณะกรรมการดําเนินงานเห็นควรให�มีการจัดพิมพ8วรรณกรรมอันเน่ืองกับสุนทรภู�ขึ้น โดยพิจารณาว�าลายพระหัตถ8ของสมเด็จพระเจ�าบรมวงศ8เธอเจ�าฟTา กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ8 ท่ีได�ประทานแก�พระพินิจวรรณกรรม (แสง สาลิตุล) เร่ืองการตรวจชําระหนังสือพระอภัยมณีและประชุมบทละครดึกดําบรรพ8 เพื่อจัดพิมพ8ในโอกาสสําคัญต�างๆ ระหว�าง พ.ศ. ๒๔๖๗ – ๒๔๖๘ น้ัน เป$นวรรณกรรมประวัติศาสตร8ท่ีมีการนํามาจัดพิมพ8แล�วหลายคร้ังในสมัยรัชกาลท่ี ๖ ท้ังข�อความในลายพระหัตถ8ก็มีประโยชน8ด�านการศึกษาอักษรศาสตร8และวรรณคดี ประการสําคัญ เป$นการจัดพิมพ8วรรณคดีอันเน่ืองด�วยผลงานของสุนทรภู� กวีเอกของโลก คณะกรรมการดําเนินงานจึงเห็นสมควรให�มีการจัดพิมพ8ลายพระหัตถ8ดังกล�าวขึ้นโดยคงลักษณะตัวอักษรให�เหมือนกับต�นฉบับเดิมทุกประการ

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๒๙

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๖ พลังป*ญญาจากวัฒนธรรมวรรณศิลปxของกวีในเมืองตราด

รายงานวิจัยการสํารวจและปริวรรตวรรณกรรมท�องถิ่นจังหวัดตราด: พลังปXญญาจากวัฒนธรรมวรรณศิลป�ของกวีในเมืองตราดมีวัตถุประสงค8สําคัญ คือมุ�งสํารวจและอนุรักษ8ต�นฉบับเอกสารโบราณ ตลอดจนปริวรรตข�อมูลวรรณกรรมท�องถิ่นจังหวัดตราดเป$นอักขรวิธีปXจจุบัน เพื่อจัดทําเอกสารอ�างอิงทางวิชาการ ตลอดจนเพื่อเผยแพร�และประชาสัมพันธ8วรรณกรรมท�องถิ่นของจังหวัดตราดให�เป$นท่ีรู�จักกว�างขวางมากยิ่งขึ้น ผลการสํารวจและปริวรรตวรรณคดีท�องถิ่นทําให�เห็นมุมมองเร่ืองเมืองตราดผ�านกวีท�องถิ่น ท้ังในฐานะของความเป$นเมืองเก�าและมีรากฐานทางวัฒนธรรมท่ีม่ังค่ังและม่ันคง ความเป$นเมืองแห�งพระพุทธศาสนาและชาวเมืองดํารงตนในฐานะพุทธศาสนิกชน ความเป$นเมืองแห�งนักปราชญ8และแหล�งส่ังสมองค8ความรู� ความเป$นเมืองท�าและเมืองแห�งพาณิชย8นาวี ความเป$นเมืองแห�งความหลากหลายทางชาติพันธุ8 และความเป$นเมืองแห�งการเพาะปลูกและปศุสัตว8 ส่ิงเหล�าน้ีสะท�อนให�เห็นว�าความเจริญรุ�งเรืองของเมืองตราดในปXจจุบัน เป$นผลมาจากการเรียนรู�ประสบการณ8 ความคิดสร�างสรรค8 และความทุ�มเทอุตสาหะของบรรพชนชาวตราดได�อย�างชัดเจน

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๓๐

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๗ การศึกษาภาษาไทยในสมัยก�อน

ในโอกาสท่ีศาสตราจารย8 ดร. คุณหญิงสุริยา รัตนกุล ประธานท่ีปรึกษาศูนย8สยามทรรศน8ศึกษาได�รับรางวัลเชิดชูเกียรติ “รางวัลผู4มีคุณูปการต�อการใช4ภาษาไทย” เน่ืองในโอกาสวันภาษาไทยแห�งชาติ ประจําป0พุทธศักราช ๒๕๕๕ ศูนย8สยามทรรศน8ศึกษาจึงจัดพิมพ8หนังสือซ่ึงเป$นผลงานของอาจารย8คุณหญิงเร่ือง “การสอนภาษาไทยในสมัยก+อน” ท่ีเคยลงพิมพ8ในวารสารภาษาและวัฒนธรรมเม่ือ ๓๐ ป0ล�วงมาแล�ว (พ.ศ.๒๕๒๕) อน่ึง การจัดพิมพ8บทความเร่ือง “การสอนภาษาไทยในสมัยก+อน” ของ ศาสตราจารย8 ดร. คุณหญิงสุริยา รัตนกุล เป$นคร้ังท่ี ๒ น้ี กองบรรณาธิการได�จัดทําเชิงอรรถเพิ่มเติมเพื่ออธิบายตําแหน�งหรือข�อมูลท่ีอ�างถึงให�เป$นปXจจุบัน โดยคงเชิงอรรถเดิมของศาสตราจารย8 ดร. คุณหญิงสุริยา รัตนกุล ไว� ส�วนเชิงอรรถใหม�จะมีข�อความข�างท�ายว�า (บรรณาธิการ) นอกจากน้ี กองบรรณาธิการยังได�จัดหาภาพประกอบเพิ่มเติมเพื่อให�ผู�อ�านได�เข�าใจข�อมูลได�ชัดเจนมากขึ้นด�วย

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๓๑

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๘ กาลคร้ังหน่ึง ... ถึงกาลคร้ังน้ัน: พิพิธภัณฑ�บ4านวัดมะเกลือ

พิพิธภัณฑ8ท�องถิ่นบ�านวัดมะเกลือ เป$นโครงการความร�วมมือระหว�างชาวบ�าน วัดมะเกลือกับโครงการศิลปศาสตร8อาสา คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล มานับต้ังแต�ป0พุทธศักราช ๒๕๕๒ การดําเนินงานดังกล�าวเป$นการสานต�อเจตนารมณ8ของพระครูบวรธรรมา- นุสิฐ เจ�าอาวาสวัดมะเกลือ ท่ีมุ�งหมายจะให�เกิดแหล�งเรียนรู�ทางวัฒนธรรมแก�ชาวชุมชนวัดมะเกลือ เพื่อส�งต�อองค8ความรู�ของท�องถิ่นสู�อนุชนรุ�นหลังต�อไป อย�างไรก็ดี คณะทํางานได�พิจารณาว�า เพื่อให�พิพิธภัณฑ8บ�านวัดมะเกลือ เป$นแหล�งเรียนรู�ท่ีสมบูรณ8น้ัน สมควรจะได�มีเอกสารวิชาการเพื่อเป$นข�อมูลอ�างอิงแก�ผู�สนใจ สําหรับใช�ในการศึกษาค�นคว�าประวัติศาสตร8 วิถีชีวิต และวัฒนธรรมของชาวบ�านวัดมะเกลือ จึงได�ร�วมกันจัดทําหนังสือ “กาลคร้ังหน่ึง ... ถึงกาลคร้ังน้ัน: พิพิธภัณฑ�บ4านวัดมะเกลือ” ขึ้น และมอบเป$นอภินันทนาการแก�ผู�ร�วมพิธีเปMดพิพิธภัณฑ8เพื่อจะได�อนุสรณ8ถึงวันแห�งความช่ืนชมป0ติน้ัน

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๓๒

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๙ ประชุมเร่ืองเมืองนครไชยศรี

ประชุมเร่ืองเมืองนครไชยศรี เล�มน้ีเป$นการประชุมเอกสารประวัติศาสตร8ท่ีเกี่ยวเน่ืองกับเมืองนครปฐม เม่ือคร้ังท่ียังมีนามว�าเมืองนครไชยศรี โดยการจัดพิมพ8คร้ังน้ีได�คัดสรรเอกสารหายากจํานวน ๔ เร่ือง ได�แก� เอกสารตรวจราชการเมืองนครไชยศรี พระนิพนธ8ในสมเด็จพระเจ�าบรมวงศ8เธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ต4นเหตุของนามนครชัยศรี พระนิพนธ8ในพระวรวงศ8เธอ กรมหม่ืนพิทยาลาภพฤฒิยากร จดหมายเหตุเร่ืองส4มโอเมืองนครไชยศรี เป$นเอกสารราชการระหว�างรัฐบาลไทยกับรัฐบาลอเมริกันเร่ืองขอพันธุ8ส�มโอเมืองนครไชยศรีไปปลูกท่ีประเทศสหรัฐอเมริกา ซ่ึงเป$นเอกสารท่ียังมิได�เคยจัดพิมพ8มาก�อน และเอกสารเร่ืองสุดท�ายคือ นิราศเมืองนครไชยศรี ของกวีนิรนามจากวังหลวงท่ีกล�าวถึงการเดินทางจากพระนครมายังเมืองนครไชยศรี เอกสารดังได�คัดสรรมาล�วนเป$นเอกสารท่ีมีคุณค�าด�านไทยศึกษา และเป$นข�อมูลสําคัญในการพัฒนาชุมชนด�วยข�อมูลประวัติศาสตร8สู�มิติเศรษฐกิจสร�างสรรค8 เพื่อความยั่งยืนของชุมชนต�อไป

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๓๓

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๑๐ ศิลปศาสตรมหิดล

เป$นหนังสือท่ีศูนย8สยามทรรศน8ศึกษาจัดพิมพ8เฉลิมพระเกียรติคุณเน่ืองในวโรกาส ๑๒๐ ป0 วันพระราชสมภพสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก พุทธศักราช ๒๕๕๕ ตามโครงการพินิจพิทยา เร่ือง สมเด็จพระบรมราชชนกกับหนังสือ ภาษา และงานศิลปะ ท่ีจัดขึ้นเม่ือวันท่ี ๔ กรกฎาคม ๒๕๕๕ ซ่ึงได�รับเกียรติจากอาจารย8วิกัลย8 พงศ8พนิตานนท8 อนุกรรมการวิชาการ มูลนิธิสมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ�า และหัวหน�างานจดหมายเหตุและพิพิธภัณฑ8 สถานเทคโนโลยีทางการศึกษา คณะแพทยศาสตร8 ศิ ริ ราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล ให�เกียรติมาเป$นองค8ปาฐกถาพิเศษในวันดังกล�าว ผลการจัดโครงการจึงรวบรวมข�อมูลจัดพิมพ8เป$นหนังสือ “ศิลปศาสตรมหิดล” ขึ้น ซ่ึงเน้ือหาประกอบด�วยบันทึกปาฐกถาพิเศษในโครงการ ชุมนุมพระราชนิพนธ8ด�านศิลปศาสตร8ของสมเด็จพระบรมราชชนก พระกรณียกิจเกี่ยวกับหนังสือ ภาษา ศิลปะ รวมท้ังคําขานพระนามและราชาศัพท8ท่ีเกี่ยวกับสมเด็จพระบรมราชชนก หนังสือน้ีจึงให�คุณค�าท้ังด�านประวัติพระราชวงศ8และพระเกียรติคุณด�านศิลปศาสตร8ของพระองค8 ผู�ทรงเป$นคุณูปการต�อการศึกษาและสาธารณสุขของไทย

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๓๔

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๑๑ บรมราชเทวีชลบุรีสถิต

“บรมราชเทวีชลบุรีสถิต สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ4ากับเมืองชลบุรี” เป$น

หนังสือท่ีคณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล จัดพิมพ8ขึ้นเน่ืองในวโรกาสสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดําเนินทอดพระเนตรนิทรรศการเฉลิมพระเกียรติเฉลิมฉลองวาระ ๑๕๐ ป0 พระราชสมภพสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ�า ระหว�างวันท่ี ๑๙ – ๒๐ มีนาคม ๒๕๕๖ ณ โรงพยาบาลสมเด็จพระบรมราชเทวี ศรีราชา จังหวัดชลบุรี เน้ือหาแสดงพระประวัติและบทความอันเน่ืองด�วยพระกรณียกิจของสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ�า ได�แก� ปฐมกถา สมเด็จพระพันวัสสาราชการุณย�สู�ภูมิภาคตะวันออก, บรมชนกนาถราชสถาน รัชกาลที่ ๔ กับเมืองชลบุรี: จากพระบรมชนกนาถสู�พระราชธิดา, ศาสนการราชศุภกิจ สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ4ากับการพระศาสนาในเมืองชลบุรี และพิพิธอาชีวการกรณีย� สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ4ากับการสงเคราะห�อาชีพในเมืองชลบุรี และบูรพาสมัยวิถีบรมราชเทวีสมัย วิถีชีวิตและวัฒนธรรมชลบุรีในสมัยสมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ4า หนังสือเล�มน้ีจึงเป$นเกียรติประวัติของเมืองชลบุรีอันเกี่ยวเน่ืองกับสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ�า ท่ีทรงมีพระมหากรุณาต�อราษฎรในด�านการสาธารณสุข การสงเคราะห8อาชีพ และการพระศาสนา จนเป$นผลสืบเน่ืองให�เมืองชลบุรีเจริญรุ�งเรืองตราบเท�าทุกวันน้ี

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๓๕

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๑๒ สยามปกรณ�ปริวรรต เล�ม ๒: งานสํารวจ ศึกษา

และปริวรรตวรรณกรรมท4องถ่ินภาคกลาง

หนังสือ “สยามปกรณ�ปริวรรต ปริทรรศน�วรรณกรรมท4องถ่ินภาคกลาง เล�ม ๒”

เป$นรายงานผลการศึกษาตามโครงการ “สยามปกรณ8” เพื่อการสํารวจ ศึกษา ปริวรรต และจัดพิมพ8วรรณกรรมท�องถิ่นภาคกลาง ระยะท่ี ๒ ซ่ึงเป$นโครงการต�อเน่ืองจากระยะท่ี ๑ ใน พ.ศ. ๒๕๕๔ ของศูนย8สยามทรรศน8ศึกษา คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล ซ่ึงคณะทํางานได�คัดสรรวรรณกรรมท่ีมีลักษณะเฉพาะในท�องถิ่นมาจัดพิมพ8 จํานวน ๘ เร่ือง แบ�งเป$นวรรณกรรมศาสนา จํานวน ๕ เร่ือง ได�แก� พลเมืองเกาะกง ขับพลท�าพริก ขับพลมหาราชหนองโสน ป*จจันตนคโรปมคาถา และพระไตรภูมิพระสังฆะ วรรณกรรมนิทาน จํานวน ๒ เร่ือง ได�แก� ปลาบู�ทอง และลักษณวงศ� และวรรณกรรมคําสอน จํานวน ๑ เร่ือง ได�แก� สุภาษิตสอนชาย – หญิง ข�อมูลท้ังหมดได�รับการปริวรรตและบรรณาธิการจากบุคลากรของศูนย8สยามทรรศน8ศึกษาและเป$นข�อมูลท่ียังไม�มีการเผยแพร�มาก�อน ดังน้ัน ผลการศึกษาคร้ังน้ีจะช�วยให�ผู�อ�านได�ข�อมูลอันประโยชน8เกี่ยวกับวรรณกรรมท�องถิ่นภาคกลาง และมีส�วนในการเผยแพร�และอนุรักษ8มรดกทางวัฒนธรรมของสังคมไทยให�คงอยู�สืบไป

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๓๖

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๑๓ คุณสุวรรณ: จินตนาการ ความคิด และชีวิตที่ไม�รู4จบ

ของกวีหญิงปริศนา แห�งกรุงสยาม

คุณสุวรรณ (๒๓๕๒ – ๒๔๑๘) จินตนาการ ความคิด และชีวิตที่ไม�รู4จบของกวี

หญิงปริศนาแห�งกรุงสยาม เป$นหนังสือท่ีกล�าวถึงกวีหญิงคนสําคัญแห�งกรุงสยามช่ือ “คุณสุวรรณ” ด�วยท�านเป$นคนท่ีแยบคายในการใช�ภาษาและมีความคิดสร�างสรรค8ท่ีลํ้าหน�าเกินกว�ากวีท�านอื่นในยุคเดียวกัน ทําให�ผลงานของคุณสุวรรณเป$นท่ีรู�จักและได�รับความสนใจของผู�เสพกวีในพระนคร และมีช่ือเสียงข�ามมาในยุคสมัยหลัง ได�แก� กลอนเพลงยาวเร่ืองหม+อมเป/ดสวรรค� กลอนเพลงยาวเร่ืองพระอาการประชวรของกรมหม่ืนอัปสรสุดาเทพ บทละครเร่ืองพระมะเหลเถไถ และ บทละครเร่ืองอุณรุทร0อยเร่ือง อย�างไรก็ดี ประวัติของท�านอย�างคงเป$นปริศนาอยู�หลายเร่ือง

ดังน้ัน ศูนย8สยามทรรศน8ศึกษา คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล จึงได�จัดพิมพ8หนังสือเล�มน้ีขึ้นเพื่อจะได�ตีแผ�แง�มุมของคุณสุวรรณผ�านการศึกษาเชิงวิพากษ8ของผู�เขียน โดยสะท�อนจากผลงานของท�านเพื่อให�ผู�สนใจได�เข�าถึงความคิดของคุณสุวรรณและยุคสมัยเพื่อความงอกงามในวงวิชาการต�อไป

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๓๗

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๑๔ ประยูรนิทรรศน�: ร4อยเร่ืองลําตัดกับชีวประวัติแม�ประยูร ยมเย่ียม

“ประยูรนิทรรศน�” ร4อยเร่ืองลําตัดกับชีวประวัติแม�ประยูร ยมเยี่ยม เป$นหนังสือท่ี

ศูนย8สยามทรรศน8ศึกษา รวบรวมข�อมูลจากการจัดงานเล�าขานตํานานศาลายา คร้ังท่ี ๕ พุทธศักราช ๒๕๕๔ ตอน “คิดถึงแม�ประยูร...ลําตัดศาลายา” ซ่ึงศูนย8ฯ ร�วมกับสาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร8 จัดขึ้น เพื่อไว�อาลัยแด�การจากไปของ “แม�ประยูร ยมเยี่ยม” ศิลปMนแห�งชาติชาวศาลายา ผู�มีความสามารถรอบตัว มีความคิดริเร่ิมสร�างสรรค8 และสืบทอดศิลปะการแสดงพื้นบ�านให�คงอยู� สามารถนําการแสดงพื้นบ�านไปแสดงยังต�างประเทศจนได�รับความสนใจเป$นอย�างมาก ท้ังยังเป$นครูถ�ายทอดศิลปะวิชาให�แก�บุคคลและสถาบันต�างๆ อย�างสมํ่าเสมอ รวมถึงมุ�งม่ันท่ีจะสืบทอดการแสดงเพลงพื้นบ�าน จนได�รับยกย�องเชิดชูเกียรติในฐานะศิลปMนแห�งชาติสาขาศิลปะการแสดง (ลําตัด) เม่ือป0พุทธศักราช ๒๕๓๗

หนังสือเล�มน้ีรวบรวมบทความท่ีได�จากปาฐกถาพิเศษและการเสวนาในงานเล�าขานตํานานศาลายา ท้ังจากครูชินกร ไกรลาส (ศิลปMนแห�งชาติ) อาจารย8เอนก นาวิกมูล แม�ศรีนวล ขําอาจ แม�อุ�นเรือน ยมเยี่ยม ผู�ช�วยศาสตราจารย8บัวผัน สุพรรณยศ และคุณต�อต�าน นิมา นอกจากน้ียังรวบรวมผลงานของแม�ประยูรท่ีใช�แสดงจัดทําเป$นจดหมายเหตุส�วนตัวของท�าน อันจะเป$นมรดกให�แก�ชนรุ�นหลังได�ศึกษาและเรียนรู�

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๓๘

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๑๕ รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ�เร่ือง เกาะกูด: การศึกษาเชิงประวัติศาสตร�

และวัฒนธรรมเพ่ือท�องเที่ยวอย�างย่ังยืน

รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ8เร่ือง “เกาะกูด: การศึกษาเชิงประวัติศาสตร8และ

วัฒนธรรมเพื่อท�องเท่ียวอย�างยั่งยืน”เป$นผลการวิจัยท่ีมุ�งศึกษาและวิเคราะห8ข�อมูลด�านประวัติศาสตร8และวัฒนธรรมของเกาะกูด จังหวัดตราด และหมู�เกาะใกล�เคียง ท้ังข�อมูลลายลักษณ8จากหอจดหมายเหตุแห�งชาติท�าวาสุกรี กรุงเทพมหานคร หอจดหมายเหตุแห�งชาติจันทบุรี เอกสารและงานวิจัยท่ีเกี่ยวข�อง และข�อมูลมุขปาฐะจากการสัมภาษณ8นักวิชาการและปราชญ8ท�องถิ่น โดยใช�ระเบียบวิธีวิจัยด�านคติชนวิทยา ผลการศึกษาทําให�เห็นถึงความสําคัญและคุณค�าของเกาะกูดและเกาะบริวารด�านประวัติศาสตร8และวัฒนธรรม เพราะประวัติศาสตร8เกาะกูดแม�จะเป$นประวัติศาสตร8ท�องถิ่นแต�เกี่ยวพันกับประวัติศาสตร8รัฐชาติอย�างแยกกันไม�ออก ไม�แต�เท�าน้ัน เกาะเล็ก ๆ และบริวารเหล�าน้ียังมีเร่ืองราวท่ีงดงามและมรดกทางวัฒนธรรมอันทรงคุณค�า ด�วยเป$นสถานท่ีพระเจ�าแผ�นดินไทยและพระบรมวงศานุวงศ8เสด็จประพาสแม�จะอยู�ห�างไกลเพียงใดก็ตาม เพื่อให�มิตรประเทศตระหนักถึงความสําคัญของเขตแดนสยาม ดังน้ัน ผลการวิจัยน้ีจึงเป$นประจักษ8พยานท่ีแสดงถึงรากเหง�าและพัฒนาการของชาติในอีกแง�มุมหน่ึงซ่ึงส�งผลให�เกิดความเจริญรุ�งเรืองจนถึงปXจจุบัน

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๓๙

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๑๖ นํ้าท�วมทุ�ง ผักบุ4ง (ไม�) โหรงเหรง

ประวัติศาสตร8 วรรณกรรม และวัฒนธรรม ว�าด�วยอุทกภัยในบางกอก – ศาลายา

“นํ้าท�วมทุ�ง ผักบุ4ง (ไม�) โหรงเหรง” ประวัติศาสตร8 วรรณกรรม และวัฒนธรรม ว�า

ด�วยอุทกภัยในบางกอก – ศาลายา เป$นหนังสือท่ีศูนย8สยามทรรศน8ศึกษาจัดพิมพ8ขึ้นเน่ืองในโอกาสจัดงาน “เล�าขานตํานานศาลายา คร้ังท่ี ๗” เม่ือวันท่ี ๒๐ กุมภาพันธ8 ๒๕๕๖ เน้ือหาของหนังสือเป$นการถอดบทเรียนจากการเสวนาเร่ือง “ถ�าอยู�เป$นก็เย็นใจ: บทเรียนจากนํ้าท�วมใหญ� ๒๔๘๕ – ๒๕๕๔” โดยรองศาสตราจารย8 ดร. กัมปนาท ภักดีกุล รองศาสตราจารย8ประภาส ปM^นตบแต�ง นายแพทย8วัฒนา เทียมปฐม อาจารย8 ดร. อภิลักษณ8 เกษมผลกูล และอาจารย8ชนกพร พัวพัฒนกุล ซ่ึงได�บอกเล�าประวัติศาสตร8เกี่ยวกับนํ้าท�วมในกรุงเทพมหานครและตําบลศาลายา ต้ังแต� พ.ศ. ๒๔๘๕ – ๒๕๕๔ และองค8ความรู�ด�านการจัดการนํ้าของภูมิปXญญาชาวบ�านจากปาฐกถาพิเศษของศาสตราจารย8พิเศษศรีศักร วัลลิโภดม นอกจากน้ี ยังรวบรวมประวัติศาสตร8อุทกภัยท่ีสะท�อนจากวรรณกรรมท้ังนิราศมหาวาป0 นิราศนํ้าท�วมกรุงเทพ ฯ แหล�เทศน8นํ้าท�วม และแม�กระท่ังการส่ือสารผ�านอินเทอร8เน็ตของ “อวสานน�องนํ้า” เร่ืองราวต�าง ๆ เหล�าน้ีล�วนเป$นองค8ความรู�ท่ีสามารถประยุกต8ใช�ในการปTองกันไม�ให�เกิดอุทกภัยและใช�ในการปรับตัวเม่ือต�องอาศัยร�วมกับนํ้า และเป$นแนวทางบริหารจัดการนํ้าเพื่อแก�ปXญหาให�แก�สังคมเม่ือประสบอุทกภัยหากเกิดขึ้นในอนาคต

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๔๐

เอกสารวิชาการลําดับที่ ๑๗ ที่ระลึกเน่ืองในโอกาสมหาวิทยาลัยมหิดลได4รับพระราชทานผ4าพระกฐิน

ถวาย ณ วัดเสนหา พระอารามหลวง วันศุกร�ที่ ๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๖

หนังสือ “ที่ระลึกเน่ืองในโอกาสมหาวิทยาลัยมหิดลได4รับพระราชทานผ4าพระกฐิน”

ถวาย ณ วัดเสนหา พระอารามหลวง วันศุกร8ท่ี ๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๖ น้ีศูนย8สยามทรรศน8ศึกษา คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล จัดพิมพ8ขึ้นเป$นหนังสือท่ีระลึกเน่ืองในโอกาสสําคัญท่ีมหาวิทยาลัยมหิดลได�รับพระมหากรุณาธิคุณ ทรงพระกรุณาโปรดเกล�าโปรดกระหม�อมให�เป$นผู�เชิญผ�าพระกฐินพระราชทานไปถวาย ณ วัดเสนหา ในวัน เวลา ดังกล�าวข�างต�นตามประเพณีท่ีมหาวิทยาลัยปฏิบัติสืบต�อมา เน้ือหาในหนังสือเล�มน้ีประกอบด�วยประวัติการถวายผ�าพระกฐินพระราชทานของมหาวิทยาลัยมหิดลต้ังแต�คร้ังท่ี ๑ พ.ศ. ๒๕๒๐ จนถึงคร้ังท่ี ๓๗ พ.ศ. ๒๕๕๖ ท้ังยังได�รวบรวมประวัติวัดเสนหาและข�อมูลท่ีเกี่ยวข�องกับสายสกุลบุนนาคของนายเพิ่มเสนหา บุนนาค ผู�ก�อสร�างวัดเสนหา การต้ังถิ่นฐานบ�านเรือน การบูรณปฏิสังขรณ8วัดในสายสกุล นอกจากน้ียังได�นําเสนอระยะทางตรวจการณ8คณะสงฆ8ของสมเด็จพระมหาสมณเจ�า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส เม่ือคร้ังเสด็จยังจังหวัดสุพรรณบุรีซ่ึงเสด็จเร่ิมต�นจากจังหวัดนครปฐมทําให�เห็นสภาพแวดล�อม เหตุการณ8ของคณะสงฆ8ในยุคสมัยท่ีใกล�เคียงการสร�างวัดเสนหา พระอารามหลวง ได�เป$นอย�างดี

คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล | ๑๔๑

ผู�สนใจเอกสารวิชาการของศูนย8สยามทรรศน8ศึกษา คณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล

สามารถติดต�อได�ที่ศูนย8หนงัสือมหาวิทยาลยัมหิดล ร�านหนังสือ Harmony มหาวิทยาลัยมหิดล

ศูนย8หนังสือจุฬาลงกรณ8มหาวิทยาลัย และร�านริมขอบฟTา

หรือติดต�อโดยตรงได�ที ่

ร�านศิลปาธิป อาคารที่ทาํการชัว่คราวคณะศิลปศาสตร8 มหาวิทยาลัยมหิดล โทรศัพท8 ๐ ๒๔๔๑ ๔๔๐๑ – ๔ ต�อ ๑๔๐

| ๑๑๐ ป� สถานีรถไฟศาลายา ๑๔๒