Neuropsychologiczne podłoże mowy i języka

Jakub SzewczykInstytut Psychologii UJ

Ewolucyjnie

Język mówiony całkiem młodym wynalazkiem ewolucyjnym –50-100 tysięcy lat

Pismo i języki dwu-klasowe – jeszcze młodsze

Język i komunikacja najprawdopodobniej współewoluowały z człowiekowatymi

Wczesne poglądy na lokalizacje funkcji w mózgu - frenologia

Badania Pierre-Paula Broci

Pacjent „Tan” – po 20 latach przebywania w szpitalu dla nieuleczalnych osób, 11

kwietnia 1861 został zapoznany z Paulem Brocą.– Pajent „Tan” ma całkowity paraliż prawej strony ciała oraz

niemożność wypowiadania niczego, poza sylabą „Tan” i 1 przekleństwem.

– 17 kwietnia umiera z powodu gangreny lewej nogi– Broca osobiście dokonuje autopsji –

stwierdza uszkodzenie lewej półkuli czołowej i styku skroniowo-ciemieniowego. Na podstawie wieku uszkodzeń wiąże utratę mowy z trzecim zakrętem czołowym.

– na podstawie kolejnych przypadków Broca powiązał ten typ zaburzeń ztylnią częścią zakrętu czołowego –odtąd znaną jako okolica Broca.

Badania Karla Wernickego

15 lat po doniesieniach Paula Broci, Karl Wernickeprzedstawił dane które podważyły ściśle lokalizacyjne poglądy Broci.

Przedstawił teorię neuroanatomii języka, która w znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju współczesnych poglądów na temat funkcjonowania języka.

Badania Karla Wernickego

W 1874 Wernicke przedstawił przypadek pacjenta, który przed śmiercią posługiwał się bardzo płynną mową, ale w dużym stopniu pozbawioną sensu.

Po śmierci okazało się, że miał rozległe uszkodzenie tylniego płata skroniowego, blisko styku z płatem ciemieniowym.

Okolica Broci i Wernickego

Afazje

Ważne odróżnienie dyzartrii od afazji:

– dyzartria: zaburzenia mówienia spowodowane zaburzeniami kontroli mięśni aparatu wokalnego

– afazja – częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności nadawania i odbioru mowy u człowieka, spowodowane uszkodzeniem struktur mózgowia

Afazje

Afazja Broci:

– problemy z ekspresją mowy– mowa mało fluentna– brak słów funkcyjnych– agramatyzmy– dobre rozumienie mowy– zaburzenie powtarzania

Afazje

Afazja Wernickego:

– mowa płynna– dobra intonacja– liczne parafazje (fonetyczne i semantyczne)– mała sensowność mowy (w skrajności – tzw. sałata słowna)– słabe rozumienie mowy

Afazje

Afazja kondukcyjna (przewodzenia):

– spontaniczna mowa na ogół płynna– mogą występować parafazje głoskowe– bardzo głęboko zaburzona zdolność powtarzania– stosunkowo dobre rozumienie wypowiedzi.

Model Wernicke-Geschwinda

Badanie afazji

Szereg metod odwołujących się do różnych umiejętności werbalnych.

Np... opisz co siędzieje na tym obrazku

badania późniejsze

Badania Penfielda

badania późniejsze

Badania Ojemana

wnioski z badań Penfielda i Ojemanna

Z badań Penfielda i Ojemanna wynika kilka ważnych wniosków:

– występuje ogromne zróżnicowanie organizacji funkcji językowych pomiędzy ludźmi

– ogólnie rzecz biorąc podobne funkcje są reprezentowane w podobnych miejscach, ale też nie ma ścisłej reguły

– lewa półkula jest dominująca dla mowy u większości ludzi

Badania nad językiem – PET i fMRI

lata 80-te XX wieku – badania nad językiem przy użyciu technik neuroobrazowania

– oglądanie słów

– słuchanie słów

– mówienie

– generowanie skojarzeń słownych

Badania nad językiem – PET i fMRI

Organizacja sieci semantycznej

– różne kategorie obiektów są reprezentowane w różnych częściach mózgu

Organizacja systemu językowego

Język pełni rolę czysto symboliczną– reprezentacje mózgowe języka należy odróżnić od aparatu

ekspresji mowy (mówienia, migania, pisania)– przykład – dzieci osób głuchoniemych

Materiał językowy jest przetwarzany zupełnie inaczej niż materiał słuchowy – prawie „od początku” traktowany jako odrębna kategoria bodźców

Analiza dźwięków mowy

Analiza dźwięków mowy – na podstawie formantów

Analiza dźwięków mowy

Przełożenie formantów na fonemy:– bez wyraźnych kryteriów– kategorialne– wyuczalne tylko w okresie krytycznym

Fonemy w ludzkich systemach językowych– ponad 200 fonemów– przeciętny (europejski) język używa około 40– po 1 r.ż. wrażliwość na nie używane fonemy spada

Język u zwierząt

Czy język jest zdolnością tylko ludzką?

– wszystkie społeczności świata wykształciły język– żadne zwierzęta nie wykształciły języka

Badania na małpach– są w stanie nauczyć się leksykonu słów

Język u zwierząt

Język u zwierząt

Zwierzęta nigdy nie uczą się:– gramatyki i struktur syntaktycznych („daj pomarańcz mnie daj daj

jeść pomarańcz mnie jeść pomarańcz daj mnie jeść pomarańcz daj mnie ty”)

– nie nadają spontanicznie nazw obiektom– nie jest w stanie przekroczyć bariery dwu-klasowości