ҚАЛҚАН

CCMMYYK

e-mail:aikyn.gazeti@gmail.com

№46 (3118)31 наурыз, 2017

ЖҰМАРЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИГАЗЕТ

www.facebook.com/aikyn.kz www.twitter.com/aikyn_gazeti

www.aikyn.kz

Алматы облысы жер мен судан кенде емес. Тиімді пайдаланса, егістік пен жайылымға қолайлы жер де, ылғалдан тарықтырмайтын арналы сулар да жетерлік. Өкінішке қарай, кезінде ерекшеліктері ескерілместен қылдай бөлініп, таратылып кеткен астықты алқаптың көбі қараусыздықтан құнарын жоғалтып, арамшөп басып, кәдеге аспай қалды. Соңғы жылдары Елбасының нақты тапсырмасымен ауыл шаруашылығына арналған жерлерге түгендеу жүргізіліп, елді айтпағанда, иесінің өзіне пайда әкелмей тусырап жатқан жер телімдері мемлекетке қайтарылып, игеріле бастады. Соған қарамастан, өңірлерде мыңдаған гектар алқап бос жатқаны да рас. Бір ғана Алматы облысының өзінде егістіктерді айтпағанда, айналымнан шығып қалған 127 мың гектар суармалы жер бар екен. Бұл жайында Өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен кезекті брифингте Алматы облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Сексенбай Бекішов мырза баяндады.

Таяу күндері жасы 18-ге толған, жауынгер болуға денсаулығы жарамды жігіттерді мерзімдік әскери қызметке шақыра бастайды. Отан алдындағы борышын өтеуге баратын болашақ жауынгерлерді әскери комиссариаттар салтанатпен шығарып салады.

ЖҰМЫСКЕРДІҢ ОРТАША ЕҢБЕКАҚЫСЫ – 85162 ТЕҢГЕ

2016 жылдың т�ртінші тоқса-нында бір жұмыскердің орташа айлық еңбекақысы 85 162 теңгені құраған. Ең жоғары еңбекақы тау-кен �неркәсібі және кен орнын игеру саласында – 176 508 теңге. Ең т�мен еңбекақы әкімшілік қо-салқы қызмет к�рсетумен айна-лысатын ұйымдарда тіркелген, бұл саланың мамандары 52 020 теңге алған.

�ткен жылдың соңында �н-дірілген �нім, орындалған жұмыс пен к�рсетілген қызметтер к�лемі 134,6 млрд теңгені құрады. Оның басым б�лігі �неркәсіп орын да-рына тиесілі – 33,9%, құрылыс –

25,1%, к�терме және б�лшек сауда, автомобильдер мен мото-цикл дерді ж�ндеу – 18%.

Облыстағы шағын кә сіпорын-дар жұмысының қаржылық нәти-жесін санамаласақ, �ткен жылдың IV тоқсанында жалпы табыс 17,8 млрд теңгені құрады. Ең к�п табыс к�терме және б�лшек сауда кә-сіпорындарынан түскен. Автомо-бильдер мен мотоциклдерді ж�н-деуден – 5,9 млрд теңге және құ рылыстан 3,2 млрд теңге кіріс кірген.

Ләззат ҚОЖАХМЕТОВА,Қарағанды облысы

127 МЫҢ ГЕКТАР СУАРМАЛЫ ЖЕР АЙНАЛЫМНАН НЕГЕ ШЫҚТЫ?

ТҮЙТКІЛ

ӘСКЕР БОЛУ – ӘРБІР АЗАМАТТЫҢ БОРЫШЫ

– Бұл спорт кешені қаладағы ең сәулетті ғимараттардың қата-рына жатады. Спорт кешенінің құрылысы 2014 жылдың мамыр айында басталды. Бүгінгі күні пайдалануға берілуге толықтай дайын. Мұнда Олимпиадалық және ұлттық спорт түрлерінен жастарды дайындайтын боламыз. Атап айтсақ, қазақша күрес, то-ғызқұмалақ, еркін күрес, грек-рим күресі, дзюдо, к�ркем гимнастика, аэробика, такэвонда, бокс, кик-бокс, у-шу, каратэдан спортшылар жаттыға алады. Спорт кешенінде фитнеске арналған арнайы жат-тығу залы, жеңіл, ауыр атлети-камен айналысуға мүмкіндік беретін тренажер залы да қа рас-тырылған. <р залда ерлер мен әйелдерге арналған жуыну б�лмесі

бар. Одан б�лек шағын футбол, баскетбол, волейбол, үстел тен-нисін ойнауға да болады. <ртүрлі деңгейдегі чемпионаттарды �т-кізуге арналған үлкен залымыз бар. Ғимараттың екінші қабатында асхана қарастырылған. Спорт секциялары 7-18 жас аралығын-дағы балалар үшін тегін, одан жо-ғары жастағыларға ақылы болады. Спорт кешені пайдалануға беріл-ген кезде мұнда 110 адам жұмыс істейді, оның 50-і – бапкерлер. Барлығы да жергілікті мамандар, – деген Маңғыстау арена КММ директоры Зейнулла Оңайбаев облыстағы ең ірі спорт кешенінде күніне 1500 адам жаттыға алаты-нын жеткізді.

Венера МИРЛАН,Маңғыстау облысы

Мемлекет басшысы �зінің Қазақстан халқына арнаған биылғы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: Жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Жолдауында алдағы кезде аграрлық сектор ел экономи касының жаңа әрі қуатты к�шбасшысына айналуы керектігін айрықша атап к�р сетіп, соған сай атқарылуға тиісті мін деттерді айшық-тап �ткен еді. Маңызды мақсатқа қол жет-кізу үшін 6 кешенді стратегиялық міндет айқындалып, олар ды жүзеге асыруға жол

нұсқайтын агро�неркәсіптік кешенді дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы �мірге жолдама алды. Субсидиялау қайта қарастырылып, демеуқаржыны бұған дейінгідей бастапқы жоспар мен жұмысқа емес, ақтық нәти жеге ғана т�леу жолға қойылды. �з кезегінде ауыл шаруашылығын қолдауға бағытта-латын мемлекеттің миллардтаған қаражаты мақсатты әрі тиімді жұм салуын қамтамасыз етеді. Атап айтқанда, �сімдік шаруашы-

лығын және осы сала дағы �німді қайта �ңдеуді субсидиялау тү сім мен сапаны арттыруға, яғни жаңа технологиялар ен-гізуге, егіс кезінде жоғары сапалы тұқым мате риалын пай далануға, минералды тыңайтқыштарды, �сімдіктерді қорғау құралдарын кеңінен қолдануға, озық ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдығын сатып алуға, �німді тұрақты �ткізуге ынта-ландырады.

– Мәселен, күріш және азықтық да-қылдар шығыны гектарлық субсидиямен �телінсе, майлы дақыл, қант қызылшасы бойынша қайта �ңдеу орнына �ткізілген нақты �нім субсидияланады. Жылыжай іске қосылған бастапқы 2 жылда кеткен шығын толығымен �теледі де, одан кейін-гі жылдары жыл сайын демеуқаржы 20 пайызға кеміп отырады. К�ктемгі дала жұмыстары «Аграрлық несие корпора-циясы» АҚ арқылы несиелендіріледі. Күзде жиналған �німді «Азық түлік келі-сімшарт корпорациясы» АҚ арқылы ке-пілді форвардтық сатып алу жүргізіледі. Тауар �ндірушілерге су жеткізу ж�ніндегі к�рсетілетін қызметтер құнын субси дия-лау қалыптасқан тетікпен жалғасты-рылады.

Минералды тыңайтқышты субси дия-лауда – «отандық және шетелдік» жік-теулері алынып, сатып алынған хими кат-тың ең т�менгі құнының 50 пайызы �те леді. Гербицид, биоагент және биопре-паратты субсидиялау нормативі �ткен

толмаған және шақыру бойынша әскери қызметтің белгіленген мерзімін �ткер-меген азаматтар жауынгер қатарына ша-қырылуға жатады.

– Алматы қаласынан к�ктемгі мер зімді әскери қызметке 1000 мыңға жуық сарбаз әскерге аттанады. Сарбаздар ай мақ тық б�лік бойынша Алматы қала сынан тыс-қары жерлерде солтүстік, батыс, шығыс �ңірлерінде әскери қыз метін �ткереді. Олар Қарулы Күштерінің қатарына, ҚР Мемлекеттік Күзет қыз метіне, ҚР Ішкі істер министрлігінің ұлттық Ұлан және ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне жібе рі леді. <скерге шақыру-шыларға қойылатын талаптардың бірі – жоғары және арнайы орта білім. Мәселен, Мемлекеттік күзет қызметіне бойы 180 сантиметр және одан жоғары азаматтар алынады, әскери бо рыш ты �теп болғаннан кейін сол жерде ке лісімшарт бойынша әрі қарай әскери қызмет атқара алады. <скерге

шақыры лушылардың денсаулық жай-күйі жыл дан-жылға жақсарып келеді. Салауат-ты �мір салтын ұстанатын жастардың к�-бейіп келе жатыр, – дейді Алматы қаласы Қорғаныс істері ж�ніндегі департамент бастығының орынбасары, полковник Фархад Құрманғажинов.

Қарулы Күштер қатарына әскерге шақырылушылар заңға сәйкес, міндетті түрде медициналық куәландырудан �теді. Медициналық куәландыру нәтижелері бойынша <скери-дәрігерлік комиссия әрбір болашақ сарбаз ж�нінде шешім шығарады. Дәрігер мамандар мынадай белгілер бойынша азаматтардың жарам-дылық санаттары туралы қорытындыны шығарады:

«А» – әскери қызметке жарамды;«Б» – кішігірім шектеулермен әскери

қызметке жарамды;«В» – әскери қызметке шектеулі жа-

рамды;

«Г» – әскери қызметке уақытша жа рам-сыз;

«Д» – бейбіт уақытта әскери қызметке жарамсыз, соғыс уақытында шектеулі жарамды;

«Е» – әскери есептен басқа әскери қыз-метке жарамды емес. (27 жастан асқандар).

Медициналық куәландыру нәтижелері бойынша әскерге шақырылушыларға қатысты мынадай шешімдердің бірін қа-был данады:

1) әскери қызметке шақырылуға жа-тады;

2) әскери қызметке шақыруды кейінге қалдыру.

Жасы 18 бен 27 аралығындағы жігіттерді мерзімдік әскери қызметке ша қыру тек отбасы жағдайларына байла ныс ты, жоға ры оқу орындарында білім алуды жалғастыру және денсаулық жағдайы бойынша кейінге қалдырылуы мүмкін.

(Жалғасы 2-бетте)

АЛЫП СПОРТ КЕШЕНІ АШЫЛАДЫЖақын күндері облыс орталығында көпсалалы Маңғыстау арена спорт кешені ел игілігіне тапсырылады. 2,5 гектар жер аумағын алып жатқан заманауи спорт кешенін салуға 3 млрд 300 млн теңге жұмсалған. Нысан «НКОК» компаниясының әлеуметтік міндеттемелері бағдарламасы аясында салынған. Ғимаратты салған мердігер компания «Нұрсәт» ЖШС.

ЖӨН ЕКЕН!

Қарағанды облысының Статистика департаменті аймақтағы шағын кәсіпорындардың қызметі туралы мәліметтерді жариялады. Зерттеу нәтижелері бойынша 2016 жылдың төртінші тоқсанында шағын бизнесте 79 909 адам жұмыс істеген. Ең көп жұмыскерлер саны көтерме және бөлшек сауда саласында тіркелген. 25% автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеумен айналысса, 19,8% өнеркәсіп саласында, 18,1% құрылыста жұмыс істейді.

Қайыржан ТӨРЕЖАН

�ткен аптада Мемлекет басшысы, Бас қолбасшы «<скери қызметтің белгіленген мерзімін �ткерген мерзімді әскери қыз-меттегі әскери қызметшілерді запасқа шы-ғару және Қазақстан Республи ка сының азаматтарын 2017 жылдың наурыз – мау-сымында және қыркүйек – жел тоқсанында мерзімді әскери қызметке кезекті шақыру туралы» № 449 Жарлыққа қол қойды. Осы Жарлыққа сәйкес әскерге шақыруды кейін ге қалдыруға немесе одан босатылуға құқығы жоқ. Енді 18 жастан 27 жасқа дейін гі ер азаматтар 2017 жылдың наурыз – мау сымында және қыркүйек – желтоқса-нын да Қазақстан Республи касының Қа-рулы Күштеріне, Қазақстан Республикасы-ның Ішкі істер министр лігіне, Қазақстан Республикасының Ұлт тық қауіпсіздік комитетіне, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік күзет қыз метіне мерзімді әс-кери қызметке шақырылатын болады.

Биылғы к�ктемде мерзімді әскери қызметке 1990-1999 жылы туған азаматтар әскер қатарына шақырылады. Қазақстан Қарулы Күштеріне әскери қызметке шақырылуға жататын барлық азамат шақыру қағазында к�рсетілген құжат-т а р м е н ж е р г і л і к т і ә с к е р и б а с қ а р у органдарына барады. 2017 жылдың к�к-темгі мерзімді әскери қызметке кейінге шақырылуға немесе шақырылудан бо-сатылуға құқығы жоқ азаматтар, 18 бен 27 жас аралығындағы жастар, сондай-ақ оқу орындарынан шығарылған, жасы 27-ге

жылғыдан 10 пайызға т�мендетілді (2016 жыл – 50%, 2017 жыл – 40%).

Мал шаруашылығын субсидиялауда асылтұқымдық және селекциялық жұмыс жүргізуге, кооперативтер желісін дамытуға, бордақылау және тауарлы-сүт фермала-рының әлеуетін к�теруге басымдық бе-ріледі.

Қой шаруашылығында селекциялық асылдандыруды субсидиялау әртарап-тандырылған, яғни тауарлы аналық басқа – 1500, ал асылтұқымды аналық басқа – 2500 теңгеден �теледі (бұрын тек 1500 теңге болған). Сексенбай Т�леубайұлы Жолдау-дағы тағы бір маңызды міндет – жеке үй шаруашылықтары мен шағын қожалық-тарды біріктіріп, кооператив же лісін да-мытуға қатысты атқарылып жатқан жұ-мыс тарға да тоқталды.

Бағыттағы инвестициялық шығынды субсидиялауда сүт қабылдау, мал сою, құс шаруашылығы пунктін ашу және жеміс-к�к�ніс, картопты қабылдау, сақтау, ша ғын құрама жем зауыты, сервистік-даярлау орталығын құру, техника сатып алу, тағы да басқа жобаларды іске асырушы ауыл шаруа шылығы кооперативтеріне басым-дық берілген. Алматы облысында осы орай да мақсатты жұмыс жүргізіліп, бар-лығы 450 құрылтайшының бірігуімен 69 ауыл шаруашылығы кооперативі құрылып, жеке ауыл шаруашылықтарының қаты суы-мен 6 сүт және 4 к�к�ніс қабылдау пункті ұйым дастырылып, отбасылық 429 борда-

қы лау алаңы мен 6 жылыжай ашылыпты. Егер жұмыстар осылай жалғаса беретін болса, мемлекеттік бағдарлама аясында 2021 жылға дейін 60 мың агросубъектінің бірігуімен 600-ден астам ауыл шаруа-шылығы кооперативін құру жоспарланған.

Жалпы, биылға жаңа бағдарлама ар-қылы жүргізілетін мемлекеттік қаржылық қолдау шараларын тиімді пайдалануға, инвестициялар тартуға және ауыл шаруа-шылығы тауар �ндірушілерін барынша кең қамтуды ұлғайтуға 24,4 млрд теңге қаражат б�лінсе, оның ішіндегі субсидия к�лемі 19,2 млрд теңгені құрайды немесе 79 пайызы – демеуқаржы.

Суармалы егіс к�лемін айналымға ен-гізудің маңызы да алға жылжыған жыл-дармен бірге артып келеді. Алматы облысында айналымнан шығып қалған 127 мың гектар суармалы жер бар. Осынау аса �зекті проблеманы шешу үшін «Ислам даму банкі» есебінен облыстағы 16 аудан-ның суландыру жүйелеріне екі кезеңмен қайта жаңғырту жұмыстары жүргізілуде.

Облыстық ауыл шаруашылығы басқар-масының басшысы журналистер тара-пынан қойылған сауалдарға жауап беру барысында �ткен жылы жүгері мен қант қызылшасынан жоғары �нім алынғанын, тәтті түбір �ткізушілермен зауыт арасын-дағы түсінбестіктің түйіні тарқатылғанын жеткізді. Сонымен қатар биыл қант қызыл-шасының гек тары 9 мыңға жететінін, күзде «Ақсу» қант зауытының іске қосылатынын мәлім етті. Сонымен бірге, облыс шаруа-ларының майлы дақылдарға, оның ішінде майбұр шаққа ден қоя бастағанын, соған сай �ңірде майбұршақ �ңдейтін кәсіпорын-дар қатары к�бейіп отырғанын да айтты.

Болат АБАҒАН, Алматы облысы

???

№46 (3118) 31 НАУРЫЗ, 2017 ЖҰМА www.aikyn.kz

САЯСАТ2

Ү к і м е т б а с ш ы с ы н ы ң А қ Жайық атырабына сапары «Орал» халықаралық әуежайының даму жоспарымен танысудан басталды. 2014-2015 жылдары әуежайдың жасанды ұшып-қону жолағына қайта ж�ндеу жұмыстары жүр гі-зілген болатын. Ол барлық түрдегі заманауи әуе к�ліктерін қабыл дау-ға қажетті санатты алуға мүмкіндік берді. Орал қаласының әуежайы ел ішіндегі әрі халық аралық әуе қатынастары бойынша да маңызды к�лік-логистикалық мәнге ие.

Үкімет басшысы ірі жоғары технологиялық �ндіріс кешені – Батыс Қазақстан машина жасау компаниясында болды. Бұл �ндіріс ошағында Бақытжан Сағынтаевқа газ турбиналарын General Electric компаниясымен бірлескен түрде ж�ндейтін және мұнай-газ жаб-дықтарын �ндіретін цехтың жұ-мысы туралы баяндалды. Бұл ма-шина жасау компаниясы – металл құрастырылымдарын, тұрғын мобильді ғимараттарын, құрылыс және ауыл шаруашылығы жаб-дықтарын шығарумен айна-лысатын жоғары технологиялық �ндірістік кешен. Сонымен қатар зауыт еліміздің қорғаныс �нер-кәсібінің маңызды құрамдас б�лігі – әскери және азаматтық маңызға ие авиациялық қозғалтқыштарды ж�ндеу жұмыстарын да жүргізеді.

Мұнан кейін Премьер-ми-нистр Орал қаласындағы «Нұрлы жер» бағдарламасы аясында салынған тұрғын үйлерді аралады. Ол нысандарды аралау барысында тұрғын үйлердің сапасын тексеріп, «Нұрлы жер» бағдарламасын іске асыру бойынша жоспарлар туралы е с е п т і т ы ң д а д ы . С о н д а й - а қ Премьер-министрге Орал қала-сының ескі апатты үйлерін құлату бойынша мемлекеттік-жекешелік әріптестік жобалары таныс-тырылды. «Нұрлы жер» тұрғын үй бағдарламасын іске асыру алдағы 15 жылда 1,5 миллион отбасын тұрғын үймен қамтамасыз ету мін-детінің шешімін табуға бағыт-талған.

Үкімет басшысы «Атамекен» кәсіпкерлер палатасы �ңірлік кеңесінің �кілдерімен де жүздесті. Кездесуде �неркәсіптік кәсіп-орындарды несиелендіру, мем-лекеттік-жекешелік әріптестік жобаларын дамыту, мемлекеттік сатып алулар жүйесін жетілдіру, әкімшілік кедергілерді т�мендету және бизнеске несие қаражат-тарының қолжетімділігін арттыру мәселелері талқыланды.

Сондай-ақ Бақытжан Сағын-таев «Орал трансформатор зауыты» ЖШС-на аялдап, мұндағы �ндіріс тынысымен танысты. Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы аясында б�лінген 2014 жылдың желтоқ-санында іске қосылған зауыт транс форматорлар жасап шыға-рады. Бұл жобаға «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасы аясында б�лінген 2,6 млрд теңге несиенің сыйақы м�лшерлемесін субсидиялау бойынша 140,9 млн теңгеге мемлекеттік қолдау к�р-сетілген. 2016 жылы 2,57 млрд теңгеге 3694 дана трансформатор шығарылса, соның 3124-і (2,3 млрд теңге) Ресейге ж�нелтілген.

Премьер-министр �ңірдегі ет �німдерін шығаратын ірі кәсіп-орындардың бірі «Жайық ет» ЖШС-ға да ат басын бұрды. Бақытжан Сағынтаев жұмыс сапары барысында, сондай-ақ жиһаз шығаратын «Квант» ЖШС және «Жәңгір хан» жеке бала бақ-шасының жұмысымен танысты.

Үкімет басшысы осы күні Жәңгір хан атындағы БҚАТУ-дың мәжіліс залында мемлекеттік бағдарламалардың �ңірлерде орындалуына арналған жиын �ткізді. Компаниялар, мемлекеттік және салалық құрылымдар бас-шыларымен �ткен кездесуде Бақытжан Сағынтаев «Нұрлы жер» тұрғын үй құрылысы бағдарла-масының іске асырылу барысын және ел экономикасының, жалпы құрылыс саласының келешегін талқылады. Облыс әкімі Алтай К�лгінов �ңірдің әлеуметтік-экономикалық даму мәселелеріне,

«Нұрлы жол» бағдарламасының орындалу барысына тоқталып �тті.

– Биылғы жылдың бірінші тоқсанындағы облыстың әлеу-меттік-экономикалық даму қо ры-тындысы оң нәтижелер к�рсетуде. Fндірістік �нім �ндіру к�лемі 480 миллиард теңгеден асады деп болжап отырмыз. Бұл �ткен жыл-дың осы кезеңімен салыстырғанда 2 пайызға артық. Fңдеу сала-сындағы �неркәсіп �німдерінің к�лемі 34 млрд теңгені құрайды деп күтілуде. Мұнай �ңдеу �нім-дері, машина жасау, құрылыс және дайын металл бұйымдарын �ндіру к�лемін арттыру арқылы нақты к�лем индексі 107%-ды құрайды. И н д ус т р и я л а н д ы р у к а р т а с ы бойынша 700-ге жуық жаңа жұмыс орнын ашуға мүмкіндік беретін 10 жобаны жүзеге асыру жоспар-лануда. Аграрлық сектор саласы бойынша да облыстың әлеуеті жоғары. Ауыл шаруашылығы саласына келетін болсақ, биыл егін алқаптарының к�лемі 32 мың гектарға ұлғаяды, �ңірдегі егіс алқаптары 500 мың гектарға жуықтайтын болады, – деді облыс әкімі А.К�лгінов.

Оның мәліметінше, жылдың басынан бері құрылыстың барлық бағыттары бойынша 60 мың шаршы метр тұрғын үй іске қосылып, �сім 53%-ды құрады. Бұл ретте 8,2 млрд теңгенің құ-рылыс жұмыстары атқарылып, 12%-ға артып отыр. Дегенмен тозығы жеткен және апатты жағдайдағы үйлердің саны к�бейіп келеді.

Үкімет басшысы Бақытжан Сағынтаевтың жұмыс сапары Ақт�бе облысында жалғасты.

П р е м ь е р с а п а р а я с ы н д а �ңірдегі әлеуметтік нысандарға маңыз берді. Ол мемлекеттік-жеке әріптестік аясында салынып жат-қан қалалық жедел және шұғыл медициналық к�мек стансасына, сондай-ақ «К�з жарығы» оф-тальмо логиялық ауруханасына бар ды. Стансаны аралау бары-сында Үкімет жетекшісіне меке-менің «тұрғындардың �міріне қауіп т�нген жағдайда, тәулік бойы әрі тег ін шұғыл және жедел медициналық к�мек к�рсетумен айналысатыны» баяндалды. Ал 3 млрд теңгеден астам инвестиция құйылған офтальмологиялық ау р у х а н а б и ы л ғ ы қ а р а ш а д а ашылады деп жоспарланған. Оның стационары 60 т�сек-орынға шақталған, емханасы тәулігіне 250 адамды қабылдайды.

Е л б а с ы н ы ң Ж о л д ау ы н д а әлеуметтік салалар сыртында, елді баспанамен қамту мәселесіне де үлкен орын б�лінген. Б.Сағынтаев « Ү й қ ұ р ы л ы с ы к о м б и н а т ы » Ж Ш С - ы н д а б о л ы п , А қ т � б е о б л ы с ы н д а ғ ы ж ы л д а м т ұ р -ғызылатын тұрғын үйлер �н-д і р і с і н і ң д а м у б а р ы с ы м е н танысты. Мұнда Премьер �н-дірістік желілерді аралап, үй құрылысына қажетті панельдер мен құрастырылымдар �ндірудің технологиялық үдерісі туралы баяндаманы тыңдады. Сонымен қатар оған ҮҚК технологиясы бойынша тұрғызылған жеке тұрғын үй макеті таныстырылды. Осындай кәсіпорындар �ңірде «Нұрлы жер» жаңа тұрғын үй құрылысы бағдарламасын іске асыруда маңызды р�л атқарады.

Осының алдында Б.Сағын-таевтың �зі барып к�рген «Нұр Ақт�бе» тұрғын үй алабында осы комбинаттың к�мегімен несиеге берілетін аз қабатты бірнеше тұр-ғын үй құрылысын жүргізу жос-парланған. Қазіргі таңда кә-сіпорында сол үйлер құрылысына қажетті �нім шығару жұмыстары жүргізілуде. «Нұрлы жер» бойынша Ақт�бе облысында 2017 жылы 500-ден астам аз қабатты тұрғын үй салу жоспарлануда, бұл тұрғын үй кезегінде тұрған 700-ден астам отбасыны қолайлы баспанамен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Сондай-ақ Бақытжан Са-ғынтаев жылына 70 мың тоннаға дейін жүк қабылдап, �ңдеуге қауқарлы Ақт�бе к�лік-логистика орталығына барды. Ол орталық жұмысының тетігімен, азық-түлік �німдерін сақтау жағдайлары және қаптау цехының жұмыстарымен

толығырақ танысты. Бұл ретте оған Президенттің Жолдауында берілген тапсырмаларды ескере отырып, облыстың логистикалық әлеуетін дамытудың, жүк және жолаушылар ағынын ұлғайтудың жоспарлары мен к�рсеткіштері туралы ақпарат берілді. Орталықта цифрлық технологиялардың к�мегімен тауарларды бақылаудың барлық тізбегі компьютер лен-дірілген. Бұдан �зге мұнда бакалея �німдерінің (қант, күріш және ж а р м а л а р ) 4 0 п о з и ц и я с ы н қаптайтын цех желісі мен тауарды тиеп, түсіріп алатын темір жол тармағы бар.

О с ы о р а й д а П р е м ь е р «Атамекен» кәсіпкерлер пала-т а с ы н ы ң � ң і р л і к к е ң е с і н і ң мүшелерімен кездесті. Кездесу барысында шара қатысушылары несие ресурстарының қолже-тімділігі, субсидиялау, пайыздық м�лшерлемелер, салық саясаты мәселелерін, сонымен қатар «Бизнестің жол картасы – 2020» мемлекеттік бағдарламасын іске асырудың түрлі аспектілерін талқылады. Сондай-ақ Ақт�бе о б л ы с ы н ы ң к ә с і п к е р л е р д і ң құқығын қорғау кеңесі к�терген мәселелер талқыланды. Кездесуге «Атамекен» ҰКП т�ралқасының т�рағасы Т.Құлыбаев, палата басқарма т�рағасы А.Мырзахметов және басқалар қатысып, �з ой-ларын ортаға салды. Кеңес қо-рытындысы бойынша Б.Са-ғынтаев жауапты мемлекеттік органдарға к�терілген мәселелерді бақылауға алуды тапсырды.

Сапар аясында Бақытжан Сағынтаев Ақт�бе облысының ірі �неркәсіптік кәсіпорындардың �кілдерімен �ндірісті тех но-логиялық жаңғырту мәселелері бойынша да кездесу �ткізді . Жүздесуде Ақт�бе облысының әкімі Б.Сапарбаев пен �ңірдегі ірі кәсіпорындардың �кілдері с�з с�йледі. Кездесуге қатысушылар Премьерге �з кәсіпорындарын жаңғырту бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстар мен жаңа тех-нологиялардың енгізілуі туралы айтып берді. Баяндамаларды т ы ң д а ғ а н с о ң , Б . С а ғ ы н т а е в дәстүрлі секторлар мен қызмет к�рсету саласының тоғысында туындайтын жаңа индустрияларды кеңінен тарату мәселесін әкім-діктің ерекше назарына алу қажеттігін айтты. Сонымен қатар ол Елбасы �зінің жолдауында әкімдіктер жұмысының тиімділігін құрылған жұмыс орындарының санымен бағалауды белгілеп бер-генін еске салды. Премьер облыс басшылығына облыста жаппай, әсіресе, отбасылық кәсіпкерлікті дамыту бойынша шаралар кешенін қалыптастыруды жылдамдатуды тапсырды.

Үкімет басшысы Ақт�бе рельс-арқалық зауытына да атбасын бұрып, оның технологиялық ерек-шеліктерімен танысты. Зауытта «Siemens VIA Metals Techologies» жаңа технологиясы қолданылады, ол рельстерді жоғары жыл дам-дықтағы қозғалыс желілерінде және жүк жүктемесі жоғары желі-лерде пайдалануға мүмкіндік береді. Зауыт �німдері «Алматы-1 – Шу» темір жол желісінің екінші жолдарын салу кезінде, Құрық портының паромдық кешенінің жобалары жолдарында және Астана вокзал кешенінде пай-д а л а н ы л а д ы . Қ а з а қ с т а н н ы ң магистральді теміржол желісін жаңғырту үшін «ҚТЖ» мен «АРБЗ» ЖШС арасындағы рельс сатып алу туралы ұзақ мерзімді келісімшарт аясында 2022 жылға дейін 600 мың тоннадан астам рельсті жеткізу жоспарлануда. Сондай-ақ Ақт�бе �ндірушілері рельс �німдерін F з б е к с т а н ғ а , Т ә ж і к с т а н ғ а , Беларусь, Грузия, Түркіменстан, Ресей, Эстония және Иранға экспорттайды.

Премьер Ақт�бе ферроқорытпа зауытына да барды. Сапар ба-рысында ол сонымен бірге, �ңір-дегі аса ірі жылыжай кешендерінің бірін аралады. Ақт�бе мектеп-терінде қолданылатын жаңа білім беру бағдарламаларымен танысты.

Ерік ЕРДЕНОВ,Бауыржан ҒҰБАЙДУЛЛИН

ІРГЕЛІ ІСТЕРДІҢ ІРГЕЛІ ІСТЕРДІҢ КӨШ-КЕРУЕНІ ҮЗІЛМЕЙДІКӨШ-КЕРУЕНІ ҮЗІЛМЕЙДІ

Елбасы тапсырмасы бойынша Үкімет басшысының өңірлерді аралаған сапары осы аптада жалғасын тапты. Оның барысында Премьер-министр Президенттің биылғы Жолдауындағы қойған мін деттердің және басқа да тапсырмаларының өңірлерде орын далу барысын қарады. Сәрсенбі күні Бақытжан Сағынтаев бір қатар үкімет мүшелерін ертіп, Батыс Қазақстан облысында іс сапар мен болды. Ал кеше Премьер Ақтөбе облысына сапар мен келді.

САПАР

«Нұр Отан» фракциясының мүшесі К.Мұсырман Премьер-министр Б.Са-ғ ы н т а е в қ а ж ү г і н і п , ж ау а п т ы м и -нистрліктерге, �ңір әкімдіктеріне бірқатар қоғамдық-саяси шараларды �ткізу туралы тапсырма беруді ұсынды. О н ы ң і ш і н д е б и ы л Х Х ғ а с ы р д ы ң 30-40 жылдарындағы жаппай саяси қуғын-сүргіннің басталғанына 80 жыл толуына арналған ғылыми-практикалық конференциялар ұйымдастыру, білім беру мекемелерінде ашаршылық және жаппай саяси қуғын-сүргіннен зардап шеккен адамдармен кездесулер және ашық сабақтар �ткізу, жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарының есімдерін мәңгі есте қалдыруға байланысты ономас-тикалық жұмысты жандандыру және оларға арналған мемориалдар мен ескерт-кіштер орнату жұмыстарын жалғастыру және басқа ұсыныстар бар.

«Нұротандық» депутат А.Смағұлов та Ү к і м е т ж е т е к ш і с і н е қ а й ы р ы л ы п , Сарыағаш, Абай, Қызыләскер елді-

мекендерінің маңында жол қатынасын реттеу мәселесін к�терді. «Қазіргі таңда Мақтаарал, Сарыағаш және Шардара аудандарының 700 мыңнан астам 12 елдімекен тұрғындары «Жызақ – Жетісай – Сарыағаш – Жібек жолы» автожолы арқылы қатынайды» деген депутат осыған байланысты «ұзындығы 56 шақырым болатын айналма жол салу және күніне 120 жүк к�лігі �тетін Қонысбаев кедендік бекетіне дейінгі 68 км жолды жаңарту қажеттігі туындағанын» айтады. Айналма жолдың техникалық-экономикалық негіздемесін облыстық бюджет есебінен дайындауға әзір екендігі туралы ОҚО әкімдігі Үкімет басшысына 2017 жылғы 2 ақпанда хат жолдапты. Алайда «мәселе әлі шешілмей отыр».

«Нұр Отан» фракциясының депутаты Г.Щегельский Ақпарат және ком-муникациялар министрі Д.Абаевқа депутаттық сауал жолдап, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» жолы бойын и н т е р н е т п е н ұ я л ы б а й л а н ы с п е н қамтуды ұсынды. «ҚазАвтоЖол» ұлттық компаниясы «Нұр Отан» фракциясы к о м и с с и я с ы м ү ш е л е р і н е ұ с ы н ғ а н ақпаратқа сәйкес, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық дәлізінің 390 шақырымы, атап айтқанда, Алматы

облысында Шелектен К�кталға дейін – 160 шақырым, Жамбыл облысында Қордай тау асуында – 70 шақырым және Ақт�бе мен Қызылорда облыстары а р а с ы н д а Ы р ғ ы з - С е к с е у і л т е л і м і аралығында 160 шақырым интернетпен және ұялы байланыспен қамтылмаған. Бұл жолдағы қандай да бір байланыстың болмауы, әсіресе, қыста қолайсыз салдарларға соқтыруы мүмкін» деді депутат.

«Нұр Отан» фракциясының �кілі, депутат Б.Мамраев фармацевтикалық

сала мәселелеріне Премьер Б.Сағын-таевтың назарын аударды. «Мамандардың бағалауынша, республикамызда фар м-�ндіріске 50-ден астам жаңа препаратты ендірудің ғылыми әлеуеті бар. Ірі фармком панияларға жаңа отандық дәрілерді �ндіру технологияларын ендіру жаңа технологияны бейімдеу, �ндірістік режимдерді оңтайландыру, валидациялық және біліктілік шаралары бойынша елеулі қаржылық шығындар кесірінен б�геледі» деді ол.

Елдос СЕНБАЙ

(Басы 1-бетте)

Сонымен қатар басқа да себептер бойынша соның ішінде отбасы жағдай-лары бойынша – басқа адамның к�мегiне мұқтаж немесе толық мем лекеттiк қамсыздандыруға алынбаған отбасы мүшелерiн күтумен айналысатын, сондай-ақ жақын туыстары немесе басқа да адамдар болмаған кезде отбасы мүшелерін асырауға мiндетті азаматтарға жеңілдіктер беріледі. Ондай азаматтарға әскерге шақыруды уақытша кейінге қалдыру ұсынылады.

Алматы қаласы қорғаныс істері ж � н і н д е г і д е п а р т а м е н т і б а с п а с � з қызметінің басшысы, майор Кристина Новикованың айтуынша, басқа адамның к�мегiне, күтіміне мұқтаж отбасы мүшелерi: әкесi, анасы, әйелi болса, сондай-ақ әскерге шақырылушының ата-анасы болмаған жағдайда, зейнеткер жасына толған немесе бiрiншi немесе екiншi топтағы мүгедектер болып табылатын атасы мен әжесi, егер олар оның асырауында болса; ата-анасы

болмаған жағдайда, бiрiншi немесе екiншi топтағы мүгедектер болып табылатын немесе он сегіз жасқа толмаған аға-інілерi, апа-сіңлілері әскерге ша-қырылушыдан басқа бiріншi немесе екiншi топтағы мүгедектер болып табылатын немесе он сегiз жасқа толмаған бiр және одан да к�п балалары бар және оларды күйеусiз (әйелсiз) тәрбиелеп отырған анасы (әкесi); �зінің асырауында жасы бойынша еңбекке қабiлетсiз немесе І немесе ІІ топтағы мүгедектер болып табылатын 1 және одан да к�п жалғызiлiктi туыстары (әкесi, анасы, аға-інілерi, апа-қарындастары) бар және оларды күйеусiз (әйелсiз) асырап отырған анасы (әкесi); І немесе ІІ топтағы мүгедек болып табылатын, екіншiсiн �зi асырайтын және әскерге шақырылушыдан басқа 18 жасқа дейінгі бiр және одан да к�п бала тәрбиелеп отырған ата-анасының бiрi; �зiнiң асырауында анасыз тәрбиелеп отырған баласы (балалары); 1 және одан да артық балалары бар некеде тұратын азаматтарға әскерге шақыру кезінде жағдайына қарап, жеңілдік жасалады.

Екінші мәселе, білім беру орын-дарында оқып жатқан кезде әскерге шақыру мерзімін кейінге қалдыру – білім беру орындарында жалпы орта білім алатын азаматтарға; тиiстi білім беру орындарында күндiзгі оқу нысаны бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі немесе жоғары білім беру о р ы н д а р ы н д а б і л і м а л ы п ж ү р г е н азаматтарға нақты қай жерде оқитынын растайтын құжаттарды ұсынған кезде; жоғары оқу орнынан кейiнгі кәсiби білім алып жүрген азаматтарға; б іл імін жалғастыру себебі бойынша кейінге қалдырылған азаматтар, білім алу кезінде әскерге шақыру кейінге қалдырылады.

Енді әскери-дәрігерлік комиссияның ұсынысымен кейбір азаматтардың ден-саулық жағдайы бойынша шақыру мерзімі кейінге шегерілуі мүмкін, ондай жағдайда шақыру комиссиясының шешімімен 1 жылға дейінгі мерзімге әс кер қатарына шақыру кейінге қал дырылады.

^скери қызметке шақыруды кейінге қалдырудың тағы да басқа бірқатар себептері бар. Мысалы білiм беру

орындарының орта білім алғаннан кейінгі немесе жоғары педагогтік білiмi бар және ауылдық жерлерде орналасқан білім ошақтарында мамандығы бойынша жұмыс iстейтiн оқытушыларға, меди-циналық арнайы бiлiмi бар, мамандығы бойынша ауылдық жерлерде тұрақты жұмыс iстейтiн дәрiгерлерге, Қазақстан Республикасы Парламентiнiң немесе жергiлiктi мәслихаттардың депутат та-рына, алдын ала тергеу процестері немесе қылмыстық істер қозғалған адамдарға, тиісті білімі бар кеме экипаждарының мүшелеріне әскерге шақыру мерзімі кейінге қалдырылуы мүмкін. Бұл жағ-дайда әскерге шақыру мерзімін кейінге қалдыру жұмыстың барлық кезеңіне беріледі, ал қылмыстық іс жағдайында – сот шешімі бойынша тергеу аяқталғанға дейін ұзартылады.

Фархад Құрманғажиновтың айтуын-ша, мерзімдік әскери қызметке биылғы жылы к�ктемгі шақырылым бойынша Қарулы Күштер қатарына – 400-ден астам, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне – 250-ден астам, Мемлекеттік Күзет қызметіне – 25 адам, Ішкі істер министрлігінің ұлттық Ұланына – 300-ге жуық азамат қызмет етуге барады. Кез келген азамат кез келген уақытта Отан қорғауға қабілетті �з елінің патриоты болуы тиіс. Сондықтан Отан алдындағы борышты �теу әр азамат �з парызым деп түсінгені ж�н.

САН АЛУАН МӘСЕЛЕЛЕР САРАЛАНДЫСАН АЛУАН МӘСЕЛЕЛЕР САРАЛАНДЫ

ӘСКЕР БОЛУ – ӘСКЕР БОЛУ – ӘРБІР АЗАМАТТЫҢ БОРЫШЫӘРБІР АЗАМАТТЫҢ БОРЫШЫ

Нұрлан Нығматулиннің төрағалығымен өткен Мәжілістің жалпы отырысында парламентарийлер бірқатар депутаттық сауал жолдады.

Айхан ШӘРІП

«Кейбір конституциялық заңдарға мемлекетт ік билікт ің тармақтары арасында �кілеттіктерді қайта б�лу мәселелері бойынша �згерістер мен толықтырулар енгізу туралы» конс-титуциялық заңның жобасы мен «Кейбір заңнамалық актілерге мемлекеттік биліктің тармақтары арасында �кілет-тіктерді қайта б�лу мәселелері бойынша �згерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы Елбасының 2017 жылғы 25 қаңтардағы арнайы Үндеуінде жариялаған тапсырмасын орындау мақ-сатында әзірленген. Олар саяси жүйені демократияландыру, атқарушы билік ор-гандарының жауапкершілігі мен тиім-ділігін арттыру мақсаттарын к�здейді. Мә жіліс бұл жобалар бойынша қоры тын-ды әзірлеуді палатаның заңнама және сот-құқық тық реформа комитетіне тапсырды.

Бірінші заң жобасы Президенттің бірқатар басқарушылық �кілеттіктерін қайта б�луді к�здейді. Олар т�менгі басқару деңгейлеріне – Үкіметке және �зге де уәкілетті меморгандарға берілуі мүмкін. Тиісті �згерістер «ҚР Президенті туралы», «ҚР Үкіметі туралы», «ҚР сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі ту-ралы» конституциялық заңдарға ен-гізіледі. Екінші заң жобасы Президенттің эко номика, бюджеттік жоспарлау және кәсіпкерлік қызмет салаларындағы ұйым-дастырушылық-құқықтық �кілеттіктерін қайта б�луді к�здейді. Тиісті �згерістер мен толықтырулар 4 кодекске және 22 заңға енгізіліп отыр, – деді аталған ко-митет т�рағасы Н.^бдіров.

Ал «Кейбір заңнамалық актілерге жер қатынастарын реттеу мәселелері бойынша �згерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы бойынша Мәжілістің

аграрлық мәселелер комитеті қорытынды әзірлеп, палатаның қарауына шығарады.

Комитет т�рағасы С.Омаровтың ай-туынша, бұл жоба былтыр Елбасы тапсырмасымен құрылған және т�рт ай бойы жұмыс жасаған Жер реформасы ж�ніндегі комиссия жұмысының қоры-тындысы бойынша әзірленіпті. Ол «жер пайдалану құқығын беру бойынша конкурстық комиссияның қызметін егжей-тегжейлі реттеу арқылы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді берудің айқын тетіктерін белгілеуді», сондай-ақ «осы жерлердің тиімді пайдаланылуына тұрақты мониторинг жүргізу арқылы жер пай даланушылардың �з міндеттемелерін орындауын бақылауды күшейтуді» қарастырады.

Бұған қоса, заң жобасымен мемор ган-дарға «қазақстандықтарға жалға берілетін ауыл шаруашылығы мақсатын дағы жер учаскелерінің шекті, ең жоғарғы к�лемін анықтау» бойынша құзырет беріледі. Шекара маңындағы аумақтарда жерлерді ауыл шаруашылығына беру талаптары анықталады. Заң жобасы Жер реформасы ж�ніндегі комиссия мүшелері талап еткендей, жергілікті атқарушы органдар қызметінің және ауыл шаруа шылығы жерлерін берудің ашықтығын арттырады.

Осы күні қалаулылар «Халықаралық жеке құқық ж�ніндегі Гаага кон ферен-циясының жарғысын ратификациялау

туралы» заң жобасын мақұлдап, Сенатқа жолдады. ^ділет министрі Марат Бе ке-таев тың түсіндіруінше, осы халық аралық құжатты ратификациялау әлемдегі 81 ел және Еуропалық одақ мүше Гаага кон-ференциясына Қазақстанның қатысуына жол ашады.

– Гаага конференциясы аясында 39 конвенция жасалған. Олар азаматтық іс жүргізу шеңберінде құқықтық к�мек к�рсетуге бағытталған. Қазақстанның оған қатысуы біздің азаматтар құқық-тарының шетелде неғұрлым тиімді қорғалуын қамтамасыз етеді. Бұл біздің мем лекет үшін жаңа халықаралық шарт-тарды жасасуға, ұйымның басқа мү-шелерімен жеке аза маттық құқық саласында ынтымақтастықты дамытуға, халықаралық деңгейде �з мүдделерін қорғауға мүмкіндік береді. Гаага кон-ференциясының жарғысында Қазақстан Конституциясына қайшы келет ін нормалар жоқ. Ұйымға қосылу жыл сайынғы мүшелік жарнаны – 6850 евро т�леуді к�здейді, – деді министр.

Депутат Павел Казанцев одан: «Азаматтарымыз �з мүдделері мен құ-қықтарының шетелде қорғалатыны туралы ақпараттандырыла ма?» деп сұрады. «Бұрындары ақпараттандыру үшін әуежайларда жадынама таратылатын. Қазір бұл тәжірибеден кеттік. «Элек-тронды Үкімет» порталында шетелге

шығатын барлық азаматтары мызға ар-налған жадынама бар. Біз сон дай-ақ виза алу кезінде құлақтандыруға ты рысамыз, тиісті ақпарат ілініп тұрады. Жадынамада шетелде �зін-�зі қалай ұстау керектігі, егер қиын жағдайға тап болса, қандай мүмкіндіктері барлығы жазылған. Мұның сыртында ұялы операторлар аза матымыз шетелге келгенде смс-хабар жі береді, оны к�біміз ендігі алған шығар мыз, онда сол елдегі консулдық б�лім де ріміздің н�мірі мен мекенжайлары к�р сетіледі» деген М.Бекетаев қиын жағдайға тап болған қазақстандықтарға к�мектесу үшін ^ділет министрлігінің арнайы бюд жеттік бағдарламасы барлығын қосты.

– Гаага конференциясының жар-ғысына сәйкес, мүшелік «құқықтық актілерді әзірлеуге қатысуға, сондай-ақ осындай жобаларға бастамашылық жасауға» мүмкіндік береді. Қазақстан қандай нормативтік құжаттарды кон-ференция бекітуіне ұсына алады? Оның күн тәртібіне еліміз қандай мәселені шығара алады? – деп сұрастырды депутат Бақытбек Смағұл.

– Ұйым жұмысы барысында әр мем-лекет �зі маңызды деп санайтын мәсе-лелерді к�тереді. Біз бұл ұйым аясында қан дай мәселелерді к�теру маңызды болатынын қазір сараптап жатырмыз. Мысалы, ұсыныстардың бірі ретінде алимент �ндіріп алу бойынша ынты-мақтастықты дамытуды қарас тырудамыз, – деген министр М.Бекетаев Қазақстан-нан Германияға алимент �ндіру бойынша Алматы қаласы және Ақмола облысы соттарының екі үкімі бағытталғанын, ал шетелден Қазақстанға 66 атқару �ндірісі түскенін хабарлады. Атап айтқанда, Ресейден – 48, Fзбекстаннан – 7, Беларусьтан – 5, ^зірбайжаннан – 2, Украина, Қырғызстан, Польшадан – бір-бірден құжат келген. «Гаага кон вен-цияларын ратификациялау алимент алушылар құқығын қорғауға жәрдем-деседі» деді ^ділет министрі.

Жалпы отырыста дене шынықтыру және спорт мәселелері бойынша тү-зетулерге арналған заң жобасы да екінші оқылымда қолдау тапты.

ШЕТЕЛДЕ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАР ШЕТЕЛДЕ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАР ҚҰҚЫҒЫ ТИІМДІ ҚОРҒАЛАДЫҚҰҚЫҒЫ ТИІМДІ ҚОРҒАЛАДЫ

МӘЖІЛІС

ДЕПУТАТТЫҚ САУАЛ

ҚАЛҚАН

Ел Парламентіне конституциялық реформаға қатысты заң жобалары келіп түсті. Нұрлан Нығматулиннің төрағалығымен өткен жалпы отырыстарында Мәжіліс депутаттары ол құжаттарды жұмысқа қабылдады. Палата сондай-ақ өткен жылы Жер реформасы жөніндегі комиссия жұмысының қорытындысында түзілген жер қатынастарына қатысты заң жобасын да қарауға алды.

Айгүл ШАЙЫМОВА, Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі т�рағасының орынбасары:

– Елбасының «100 нақты қадам» Ұлт жос парында бастамашылық еткен мемлекет-тік қызметтің құндылықтары жаңа «Мем ле-кеттік қызмет туралы» заңында орын алып, кәсіби мемлекеттік аппаратты қалыптас-тырудың негізін қалады. Жүргізіліп жатқан реформа экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы, Сингапурдың мемлекеттік

кәсіби саясат мектебі, дербес басқару бойынша әлемге танымал Hill International компаниясының сарапшылары тарапынан жоғары баға алуда. Қазақстанның стратегиялық зерттеу институтының мәліметтері бойынша реформаның бірінші бағытын сауалнамаға қатысушылардың 80 пайызы қолдаған. Енгізілген институттарға тек мемлекеттік қызметке үміткерлер мен мемлекеттік қызметшілер емес, жалпы қоғам сенім білдіруде. Былтыр меритократия қағидасы мен мансаптық модельдің енгізілуі арқасында мемлекеттік қызметке алғаш рет қабылданғандардың саны *ткен жылдармен салыстырғанда 3 есеге артты.

Қуаныш СҰЛТАНОВ, Парламент Мәжілісінің депутаты:

– Қазір мемлекеттік қызметшілердің қатарында жастар к*п. Жастары қырықтың айналасындағылар жауапты қызметтерге тағайындалып жатыр. Бұл – жақсылықтың белгісі. Жастар *здерімен бірге жаңалықтар, жаңа әдіс, жаңа мәдениет алып келеді. Ең бастысы, олар бүгінде қоғам індетіне айнал-ған жемқорлықтан таза, ада болуы қажет. Сол арқылы мемлекетке ақ, адал қызмет етудің үлгісін к*рсете білуі керек.

Қандай сала болмасын білімсіз ешнәрсе *нбейді. Тәуелсіз-дігімізді жариялаған алғашқы күннен бастап қоғам алдында тұрған үлкен міндеттің бірі – мемлекеттің әлеуетін ұйымдастыратын, осы істі кәсіби жолға қоя алатын мамандар қажеттілігіне ерекше мән берілді. Елбасы ел экономикасының ең қиын кезеңінде де жастарға білім беру, жас буынды заман талабына сай оқыту және дүниежүзілік қоғамдастықтың ең алдыңғы қатарлы білім нәрімен сусындату мәселесіне аса мән берді. Осы мақсатта «Болашақ» бағдарламасы ұйымдастырылды, Үкіметтің арнайы шешімі де шығарылды. 4лемнің алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындарының тізімі жасалып, сынақтан *ткен жастарды сол жаққа оқуға жіберу қолға алынды. Бұл іс нәтижесіз болған жоқ.

Елбасының «100 нақты қадам» Ұлт жоспарында да мемлекеттік қызметті жаңа сапаға, жоғары деңгейге к*теру мәселесіне қатысты к*п айтылған. Осы құжаттың 97, 98, 99-қадамдарында қоғамдық кеңестер, ақпараттық ашықтық туралы айтылып, заңдар қабыл-данды. Мұндағы басты мақсат – азаматтық қоғамның р*лін күшейту.

Мәулен /ШІМБАЕВ, Парламент Мәжілісінің депутаты:

– Мемлекеттік қызметті реформалау сала сында біраз мәселе шешімін тауып ке-леді. Бұл бағытта бірқатар заң да қабылданды, Үкімет шеңберінде де к*птеген жұмыс атқарылды. Азаматтарды мемлекеттік қыз-мет ке тарту, олардың осы салада *суіне қолдау білдіруге байланысты да ауқымды іс-шаралар атқарылып, қажетті құжаттар қа был данды. Жалпы, қазіргі таңда бұл бағыт та қалыптасқан жүйе бар деп айтуға болады.

Алдағы уақытта *зекті үш мәселені: бірінші – мемлекеттік қызметші мен қоғам арасындағы қарым-қатынасты нығайту, екінші – жас мамандарды аймақтарға ротациялау және үшінші – мемлекеттік қызметшілердің кәсіптік деңгейін к*теруге қатысты сұрақтар бойынша нақты ұсыныстар талқыға түседі.

Қоғамның мемлекеттік қызметшіге деген сенімін арттырудың мәні зор. Мемлекеттік орган қызметкерлерінің ел ішіндегі белсенді азаматтар, зиялы қауым мен мемлекеттік емес ұйым *кілдерінің ұсыныс-пікірлерін ескеріп, келелі мәселелерге қатысты олармен ортақ шешім қабылдап, бірлесіп жұмыс істеуін бір жолға қою қажет. Халықпен ақылдасып қолға алынған істің кем-кетігі болмайды. Бір с*збен айтқанда, халықпен санасып, қоғаммен жұмыс істейтін, қабылданған шешімдердің қаншалықты жүзеге асырылып жатқанын қадағалайтын жүйені қалыптастыру қажет.

Шавхат 5ТЕМІСОВ, Парламент Мәжілісінің депутаты:

– Материалдық ынталандыру – мем-лекеттік қызметшілердің қызметтік міндет-терін сапалы орындауына жағдай жасайтын маңызды фактор. «100 нақты қадам» Ұлт жоспарының бесінші қадамы жұмыс нә-тижесі бойынша мемлекеттік қызметкердің еңбек ақысын к*теруді қарастырады. Ұсы-нылып отырған мемлекеттік қызметті реформалау еңбекақы т*леудің жаңа үлгісін, оның ішінде бонус енгізуді к*здейді. Бұл

мемлекеттік қызметшілер жұмысының тиімділігіне оң әсерін тигізеді. Сондай-ақ мемлекеттік қызметке деген қызығушылықты арттыра түседі.

Негізі мемлекеттік сектордағы еңбекақының аса жоғары емес екені баршамызға мәлім. Сондықтан осындай жүйені енгізу мемлекеттік қызметшілердің жұмысын ынталандыруға жақсы себеп болады. Жеке секторда, кім к*п жұмыс істесе, сол к*бірек табады. Мұндай тәсіл *зінің тиімділігін әлдеқашан дәлелдеді. Енді соны мемлекеттік қызметке енгізетін уақыт келді.

Арман ҚОЖАХМЕТОВ, Парламент Мәжілісінің депутаты:

– Бар-жоғы бір жылдың ішінде Қа-зақстанда үлкен жұмыс жасалып, «Мемле-кеттік қызмет туралы» және «Жемқорлыққа қарсы іс-әрекет туралы» екі заң, 4деп кодексі және тағы басқа маңызды құжаттар қабылданды. Осылайша, аталған реформаны елімізде іске асыруға мүмкіндік берген құқықтық-нормативтік база қалыптасты. Қазіргі таңда мемлекеттік қызметке қа-былдау мәселелерінің реформаланғанын

к*рудеміз. Қазір қайтадан түсіп жатқан кандидаттар т*менгі қызметтен бастауы тиіс, олар үшін тәлімгермен бірге сынақ мерзімінен *ту қарастырылған. Одан б*лек, заңда үш жылда бір рет оқыту мүмкіндігі к*рсетілгенін, Сингапур, АҚШ, Оңтүстік Кореяның халықаралық сарапшыларын жұмылдырып тиісті білім беру бағдарламалары әзірленгенін атап *ткен ж*н. Мемлекеттік қызметкерге еңбекақы т*леудің жаңа жүйесі дайындалды. Осының барлығы – жұмыс тиімділігін арттырып, жемқорлықтың жолын кесуге бағытталған басым бағыттар.

Жанат ЖАРАСОВ, Парламент Мәжілісінің депутаты:

– Біз құқық қорғау органдарының тиімділігі мен кәсібилігін арттыра түсуді ойлауға тиіспіз. Осы жылдың басынан бері құқыққорғау қызметіндегі іріктеуге 4159 адам қатысып, олардың тек 41,9 пайызы ғана тестілеуден *тті. Іріктеу *те мұқият жүргі-зілуде. Заңға сәйкес екінші кезең – мем-лекеттік қызметке баратын әр қызметкердің дербес ерекшелігін анықтау. Бұл да «Мем-лекеттік қызмет туралы» заң талабына

сәйкес келетін, іректеудің бір сатысы. Fз кезегінде ол мемлекеттік қызметке баратын азаматтарды сүзгіден *ткізуге мүмкіндік ту-ғызады деп ойлаймын. Таяу жылдары біз құқық қорғау орган-дарының *з ісіне берілген, міндеттерін жоғары деңгейде атқаратын кәсіби құрамын қалыптастырамыз деп сенемін.

№46 (3118) 31 НАУРЫЗ, 2017 ЖҰМАwww.aikyn.kz

«НҰР ОТАН» 3

ПІКІР ӘДІЛЕТТІЛІК ПЕН АШЫҚТЫҚҚА БАСТАЙТЫН ҚАДАМ«Нұр Отан» партиясының Орталық аппаратында мемлекеттік қызметті реформалау мәселелері жөнінде партиялық тыңдаулар өтті. Партия Төрағасының Бірінші орынбасары Мұхтар Құл-Мұхаммедтің жетекшілігімен өткен іс-шараға Парламент Мәжілісі төрағасының орынбасары, «Нұр Отан» партиясы парламенттік фракциясының жетекшісі Гүлмира Исимбаева, Мәжіліс депутаттары, Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің төрағасы Қайрат Қожамжаров, бірқатар министрлік басшылары, облыстық әкімдіктердің өкілдері және партия филиалдарының жетекшілері қатысты.

Отырысты ашқан Мұхтар Құл-Мұхаммед Елбасы айқындап берген мемлекеттік қызмет реформасын іске асырудың маңызы ж*нінде айтты. Fз с*зінде партия Т*рағасының Бірінші орынбасары: «Биылғы жылы Елбасымыздың бастамасымен Конституцияға тарихи *згертулер енгізілді. Ол мемлекеттік басқарудың жаңа үлгісін қалыптастырды. Атқарушы биліктің *кілеттілігі айтарлықтай ұлғайды, барлық деңгейдегі мемлекеттік қызметшілердің жауапкершілігі де күшейді. Сондықтан сапалы жаңа аппарат қалыптастыру ж*ніндегі Елбасы алға қойған міндеттер мүлтіксіз орындалуға тиіс. Бізге заңдылықты қатаң сақтайтын, кәсіби жағынан білікті және жауапкершілігі зор мемлекеттік қызметкерлер керек», – деді.

Сонымен қатар Мұхтар Абрарұлы п о с т к е ң е с т і к м е м л е к е т т е р д і ң арасында бірінші болып Қазақстанда 2006 жылы Мемлекеттік қызмет істері ж*ніндегі агенттіктің құрылғанына қатысушылардың назарын аударды. Одан б*лек, «Мемлекеттік қызмет туралы» заң да бұрынғы кеңестік елдердің арасында алғаш болып біздің мемлекетте қабылданғанын айтқан Мұхтар Құл-Мұхаммед: «Сондықтан аталған заң, агенттік және барлық мемлекеттік қызметшілердің қызметі осындай жоғары әрі халықаралық талаптарға сай болуы керек. Себебі, әрбір мемлекеттік қызметшінің ең басты міндеті – халыққа қызмет ету, берген сертіне адал болу, к*рсетілетін мемлекеттік қызмет түрлерін сапалы түрде орындау. Сол үшін ол ұдайы білімін жетілдіріп, кәсіби деңгейін арттыруы тиіс», – деді.

Сондай-ақ кәсіби мемлекеттік аппаратты қалып-тастыру «100 нақты қадам» Ұлт жоспарының бірінші ба ғыты екенін алға тартқан партия Т*рағасының Бірінші орынбасары: «Бүгінде Ұлт жоспарындағы осы мәселеге арналған 15 қадамының 11-і толық жүзеге асырылды. Қалған бағыттар бойынша да нақты жұмыстар жүргізілуде. Атап айтқанда, «Мемлекеттік қызмет туралы» жаңа заңның арқасында меритократия, яғни, анағұрлым лайықты және кәсіби мамандарды басшылық қызметке ілгерілету қағидатына негізделген мансаптық *судің жаңа үлгісі енгізілді. Нәтижесінде, 2016 жылы 6 мыңнан астам мемлекеттік қызметкердің мансабы жоғарылады. Бұл 2015 жылғы к*рсеткішпен салыстырғанда 4 есе к*п. Таяуда ғана Конституцияға енгізілген тарихи *згертулерден кейін мұның маңызы одан әрі арта түсті. Осы ретте мемлекеттік қызметтің сапасын арттыру тетіктері партиямыздың 2021 жылға дейінгі сайлауалды бағдарламасында да лайықты к*рініс тапқанын атап *ткен ж*н», – деді.

Аталған мәселеге қатысты жүргізілген жұмыстардың нәтижесі мен алға қойған міндеттер туралы Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің т*рағасы Қайрат Қожамжаров кеңінен айтып берді. Оның с*зіне қарағанда, жаңа заң қабылданғалы бері барлық жұмыс соның аясында жүргізілуде. Дегенмен осы уақыт аралығында айтар-лық тай мәселелер де айқындалған екен. Оларды шешуде еліміздегі жетекші саяси күш – «Нұр Отан» партиясымен бірлесіп жұмыс істеудің нәтижелі бола-тынын айтқан Қ.Қожамжаров: «Осы ретте жекелеген мәселелерге тоқталып *туді ж*н к*ріп отырмын. Соның ішінде ең *зектісі – еңбек ақысын т*леу. Бұл ж*нінде Ұлт жоспарында бонустық жүйені енгізу қарастырылған. Алайда біз оның болашақтың ісі екенін ұғамыз. Соған қарамастан, мемлекеттік қызметшілердің тиімділігін арттыру ісін қазірден бастауымыз керек. Сондықтан қазір орталық және жергілікті мемлекеттік органдардың бірінші басшылары еңбекақы қорын сақтай отырып, *з қызметкерлерінің жұмысын бағалау арқылы лайықты бонустар т*леуге мүмкіндік алу ж*нінде заң аясында белсенді жұмыс істеудеміз», – деді.

Командалық ауыс-түйіс ж*нінде де деректер кел-тірген Агенттік т*рағасы: «Қабылданған заң бойынша жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде аталған ауыс-түйісті айтарлықтай азайтуға қол жеткіздік. Былтыр бұл к*рсеткіш 2015 жылғымен салыстырғанда 18 есеге кемігенін ерекше атап *ткен ж*н. 4йтсе де, біз облыс әкімдері мен министрлер жаңадан тағайындалған кезде қызметкерлердің ауысуы жиілейтінін байқадық. Бұл ретте бірінші басшы тарапынан *рескел заң бұзушы-лықтар болса агенттік тиісті шараларды қолдана алады. Ал егер басшылар қол астындағы қызметкерлерді *з ер кімен, денсаулығына немесе басқа жұмысқа ауы-суына байланысты жұмыстан кетуге итермелесе ондай жағдайда біз шарасыз күйде қаламыз. Сондықтан алдағы уақытта да бұл жағдайды ұдайы назарда ұстап, *з құзыретін артық пайдаланатын басшылардың жұмысына мониторинг жүргізуді жалғастырамыз», – деп атап *тті.

Мемлекеттік қызметшілердің әлеуметтік жағдайы туралы айтқан Қ.Қожамжаров оларды баспанамен қамту мәселесіне тоқталды. Бұл жерде қазіргі бағдар-ламалар туралы емес, ротация, яғни, ауысу мәселесіне қатысты айтылып тұрғанын ескерген ж*н. «Заңға ротация институты енгізілгенімен, ол *з деңгейінде жұмыс істеп тұрған жоқ. Fткен жылы мемлекеттік қызметшілер арасында бір *ңірден басқа *ңірге ауысу бойынша бір ғана ротация тіркелді. Атап айтқанда, Алматы қаласы 4ділет департаментінің басшысы Солтүстік Қазақстан облысына ауысты. Келешекте осы түйткілдің оң шешілуіне күш жұмсаймыз», – дейді Қайрат Пернешұлы.

Агенттік т*рағасының айтуынша, *ткізілген аттестациялаудың қорытындысы бойынша *ңірлердегі басқарма басшыларының 67 пайызы белгіленген мерзімнен артық жұмыс істеп жүргені анықталған. Мұндай қызметтің заңдық мерзімі 3 жыл екені белгілі. Одан кейін де заң бойынша тағы сонша мерзімге ұзар-туға болады. Ал аттестациялау нәтижесінде 6 жылдан да к*п отырғандар белгілі болып отыр. Сондықтан бұл салада да шешілуі тиіс мәселелердің баршылық екені байқалады.

Тағы бір назар аударар жайт, қазіргі таңда ауылдық жерлерде кадр тапшы. Бұл ж*нінде Қ.Қожамжаров:

«Fткен жылы ауылдық жерлердегі 5 мыңнан астам бос жұмыс орнына бар болғаны 3,5 мың үміткер қатысты. Осы уақыт ішінде еліміз бойынша бос орындардың 25 пайызы қызметкерлермен қамтылған жоқ. Оның басты себебі – ауылдық жерлерде мемлекеттік қызметшілерге жасалатын әлеуметтік және құқықтық жағдайдың лайықты деңгейде болмауы. Сондықтан қазір тиісті шараларды қолға алып, жұмыс істейтін кез келді. Мәселен, ауылдық жерлерде әлеуметтік қызметкерлерге бірқатар жеңілдіктер мен басқа да тиісті к*мектер к*рсетіледі. Ал мемлекеттік қызметшілер ондай қолдаулардан тыс қалып жатыр. Ауыл жастары үшін оқуға түсерде 30 пайыздық квота берілгенімен, олардың дені ауылға оралмайды», – деді.

Мемлекеттік қызметшілерді оқыту сапасына да тоқталып *ткен ведомство басшысы: «Бұл қазіргі таңда заңдық тұрғыдан міндетті. 4р 3 жылда олар *здерінің кәсіби біліктіліктерін арттырып, білімдерін жетілдіруі тиіс. Осы ретте аймақтардағы оқыту орталықтары бүгінгі талаптарға сай емес. Мәселен, сол жерлердегі оқытушылар мен оқыту бағдарламасына қатысты бірқатар сын бар. Тіпті қағаз жүзінде ғана *ткізілетін оқыту курстары бар. Кейде бұрын халықпен жұмыс істеп к*рмеген, шаруашылықты білмейтін жоғары оқу орындарының оқытушылары сабақ береді. Міне, осындай мәселелерді де алдағы уақытта шешуіміз керек. Бұл ж*нінде аталған оқу орталықтарын Ғылым академиясының филиалдары ретінде қалыптастыру туралы Президент 4кімшілігіне нақты ұсыныстары-мызды жолдадық. Біздің басты міндетіміз – Қазақстанда мемлекеттік қызметші болғысы келген адамды барлық іс-әрекеттің меритократия қағидаты бойынша жүргізілетініне, әр адамның қызметте жұмыс нәтижесі бойынша әділетті түрде *суге мүмкіндік алатынына к*зін жеткізу және осы талаптарды жүзеге асыру. Ең бастысы, халықтың билікке деген сенімін күшейтіп, жүйелі жұмыс істеуіміз керек», – деді.

Жиында «100 нақты қадам» Ұлт жоспарының орындалу барысы туралы да айтылды. Соған орай бірінші қадам бойынша мансаптық *су үлгісі енгізілген. Енді мемлекеттік қызмет жалпы конкурс бойынша т*менгі лауазымдардан басталады. Агенттік басшылығы келтірген мәліметтерге сүйенсек, осы уақытта алғашқы сатыларға 8 мың азамат қабылданыпты. Бұл 2015 жылғы к*рсеткіштен 3 есеге к*п. Екінші қадам бойынша ұсыныстар мен қабылдаулар құзыретті есепке алу арқылы жүзеге асырылады. Олар «Б» корпусының мемлекеттік қызметшілерінің типтік біліктілік талаптары бойынша нақтыланған. Соған орай енді тек жұмыс тәжірибесі емес, арнайы білім деңгейі, *зіндік жұмысы, шешім қабылдау мен оны орындаудағы жауапкершілігі және істеген жұмысының күрделілігі де бағаланады. Ал басшылық құрам үшін қосымша ұжымды басқаруы және оларды қойылған міндетті орындау барысында жігерлендіре білуі де есепке алынады. Fткен жылы құзырет бойынша жүргізілген тестілеуге 28 мыңнан астам адам қатысып, оның 6,5 мыңға жуығы лайықты нәтижеге қол жеткізе алмаған екен. Одан б*лек, үшінші қадамды жүзеге асыру үшін үш кезеңнен тұратын іріктеу жүйесі енгізілсе, т*ртінші қадам бойынша алғаш рет қабылданғандар тәлімгердің жетекшілігімен үш айлық сынақ мерзімінен *тетінін айта кеткен ж*н. Былтыр мұндай сынақтан 7,5 мың адам *тіпті. Ал бесінші және алтыншы қадамның негізінде жұмыс нәтижесі бойынша бағалау жүйесі енгізілген. Бұл ретте «А» корпусының қызметшілері жыл сайынғы келісім талаптарын орындауға міндетті. Fз кезегінде «Б» корпусының қызметшілері жекелеген жоспарды орындауы тиіс.

Бүгінге дейін Ұлт жоспарының бірінші бағытын жүзеге асыру мақсатында Мемлекеттік қызмет және Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы екі салалық заң, 4деп кодексі, 16 қосымша заң, Мемлекет бас шы сының 9 Жарлығы, Үкіметтің 3 Қаулысы, Агенттіктің 19 бұйрығы қабылданған. Осы бағыттағы жұмыс қарқынды жалғасуда. Қазіргі таңда басқа мемлекеттік органдардың Ұлт жоспарын сапалы әрі уақытылы орындау барысы Агенттіктің бақылауында.

Сонымен қатар іс-шара барысында Мәжіліс де путаттары мемлекеттік қызметті жетілдіру ж*нінде қолға алынған бастама-ларға қатысты ведомство *кілде-ріне *з сұрақтарын қойды. Атап айтқанда, Парламент Мәжілі-сінің депутаты Ирина Аронова мемлекеттік қызмет ші лердің жұмыс тиімділігін арт тыруға қа-тысты сауал жолдады. Бұл ретте

Агенттіктің факторлы-балдық шкалаға, яғни, батыс тәжірибесіне сүйенгенін назарға алған депутат: «Мұн-

дай әдіс біздің жағдайы мызға қаншалықты лайық? Қанша дегенмен, Батыс елдерінде жұмыс уақыты қатаң бекітілген және ол жақта бір салаға қатысты сирек мамандықтарға басымдық берілген», – деді. Бұл сұраққа жауап берген Қ.Қожамжаров: «Қазіргі таңда бізде жалақы тарифтік кесте мен еңбек *тіліне байланысты т*ленеді. Ал факторлы-балдық шкала біздің механизмнің барлық элементтерін қарастырады. Себебі, бұл мәселені *те тыңғылықты зерттедік. Қазірдің *зінде еліміздегі кейбір квазимемлекеттік секторларға бұл тәжірибе енгізілді. Соның ішінде «Самұрық-Қазына» компаниясын атап *туге болады. Бұл мәселеде жұмыстың күрделілігі, функционалды міндеті, к*лемі, бағыты, жауапкершілігі сияқты барлық тетік назарға алынады. Мұндай жүйемен әр қызметкерді жеке бағалауға мүмкіндік бар. Соның нәтижесінде б*лім басшысы тиімділігі аз болса, *зінен т*мен лауазымдағы қызметкерлерден кем жалақы алуы әбден мүмкін. Бұл ең бірінші әділеттіліктің орнауына жағдай жасайды», – деді.

Факторлы-балдық шкала бойынша бағалау жобасын жүзеге асыру үшін әлемге белгілі Korn Ferry Hay Group компаниясы жұмылдырылғаны да назарға алынды. Соған орай компания сарапшылары орталық және *ңірлік әкімдіктерде к*птеген түсіндіру жұмыста-рын жүргізген. Одан б*лек, олар әр қызметшінің функционалды міндетін зерттеп, соның қорытындысы бойынша тиісті шаралар қолға алынбақ. Мемлекеттік қызметшілердің еңбекақысы базалы және бонустық т*лемдерден тұратыны белгілі. Ал факторлы-балдық шкала тек базалық т*лемге қатысты. Ал қосымша жұмыстар бонустық т*лем бойынша бағаланады.

Мемлекеттік қызмет ші лер-дің жұмыс тиімділігіне қатысты сұрақ қойған Мәжіліс депутаты Мұхтар Ерман: «Мемле кеттік қыз метшімен жыл сайын ғы еңбек келісімі жасалған кезде нақты т*рт *лшемді к*рсеткішке мән беріледі. Алайда аймақтарда бұл к*рсеткіштерге қатысты не-гізсіз ауытқушылықтар кездесіп жатады. Сіздің агенттіктің дере-гіне сүйенер болсақ, 2016 жылы

Солтүстік Қазақстан облысында мемлекеттік қыз-метшіні бағалау 7 басымдық бойынша жүргізілсе, Маңғыстау облысында ондай басымдық 40-қа жеткен. Осы мәселені реттейтін қандай шаралар қолға алы-нуда?» – деді.

Агенттік *кілінің айтуынша, «А» корпусы санатын-дағы қызметшілердің жұмысын бағалау үшін нақты параметрлер к*рсетілген. Мәселен, жауапты хатшылар мемлекеттік органның тиімділігін арттыруға қосқан үлесі бойынша, ал аудан әкімдері *з *ңірлеріндегі ұйымдастыру жұмыстарына қарай бағаланады. Сондай-ақ халық қалаулысы атап *ткен олқылық бойынша агенттіктің тиісті сараптау жұмысын жүргізгені, соның нәтижесі бойынша қайшылықтар анықталғаны белгілі болды. Нәтижесінде, тиісті оқыту жұмыстары жүргі-зіліп, еңбек келісімін жасау ж*нінде түсіндіру шаралары ұйым дастырылған. Алдағы уақытта мұндай келең-сіздіктің қайталанбауы үшін Агенттік аталған жұмысты қатаң бақылауға алатыны да айтылды.

Fз кезегінде Мәжіліс депу-таты Серік Сейдуманов соңғы екі жылдан астам уақыттан бері «А» корпусына конкурстар *ткізіл-мегеніне назар аударып, соның салдарынан осы санатқа тиісті тағайындауларда мәселе лер туындап жатқанын жеткізді. «Осылайша, мансаптық *су моделі жүзеге асырылмай жатыр. Жалпы, резервте тұрған кадр лар-дан «А» корпусының лауазымына

қанша адам тағайындалды? Келесі конкурс қашан *теді? Сондай-ақ осы институтты жетілдіруге қатысты жаңа ұсыныстарыңыздың мәнін ашып берсеңіз», – деген С.Сейдуманов Агенттік т*рағасына *з сауалын жолдады.

Бұған қатысты Қайрат Пернешұлы: «Мемлекеттік қызметшілер мен мамандардың пікірін ескере отырып бұл институттың жұмысын жетілдіретін уақыт жеткенін түсіндік. Қазіргі жүйе *зіне жүктелген міндетті толық орындап шықты. Оған мемлекеттік аппараттың тұрақтануы, командалық ауыс-түйістің азаюы, та-ғайын даулардың ашықтығы, үміткерлердің *мірбаяны туралы мәліметтердің қолжетімділігі сияқты нақты деректер дәлел. Алғашында «А» корпусына 1204 адам алынды. Қазір резервте 127 адам бар. Қалғаны жұмысқа орналасты. Бүгінде бұл санат бойынша 39 бос жұмыс орны бар. Ұсыныстар ж*нінде айтар болсам, біріншіден, «А» корпусына жататын лауазымдарды қысқартуды к*здеп отырмыз. Себебі, бұл санатқа негізінен басшылық құрам енуі тиіс. Олар: жауапты хатшылар, орталық және жергілікті атқарушы мемлекеттік органдардың аппарат басшылары, орталық мемлекеттік органдардың комитет т*рағалары және аудан әкімдері. Қалған барлық лауазымдарды бұл корпустан алып тастадық. Қазір бұл жоба Мемлекет басшысының қарауына жолданды. Енді «А» корпусына алынуға кімдердің құқы бар дегенге келейік. Бұл жерде ман-саптық *су қағидаты, «Мемлекеттік қызмет туралы»

жаңа заңда к*рсетілген меритократия негізге алынады», – деді.

Мәжіліс т*рағасының орын-басары, «Нұр Отан» партиясы парламенттік фракциясының жетекшісі Гүлмира Исим баева-ның «А» корпусына жа татын лауа зым дарды қысқарту нәти-жесінде сол санаттан шығарылған ма ман дардың жағдайы мен жа-лақысы туралы сауалына Агент-тік т*рағасы: «Елбасы Жарлыққа қол қойған жағдайда қысқар-тылатын қазіргі «А» корпусын-

дағы лауазым иелері автоматты түрде «Б» корпусына *теді. Соған сәйкес, оларға жалақы тарифтік кесте бойынша т*ленеді», – деп жауап берді.

Мәжіліс депутаты Берік Оспа нов аттестация лаудың нә ти-же сі бойынша қызметшілер дің қандай құзыреті осал екенін және соған орай қолға алынатын шара-лар ж*нін де сұрады. Агент тік басшылы ғының с*зіне қа рағанда, жетіл діруді қажет ететін осал тұстар орталық және жер гілікті атқару органдарында кез деседі екен. Мәселен, орталық аппа-

раттағы қызметшілердің *зара және *зге орган дармен қарым-қатынасында кедергілер бар екені анықталса, *ңірлерде *зін-*зі дамыту құзыреті әлсіз болып шыққан. Осыған орай Мемлекеттік басқару академиясы арнайы бағдарлама жасап, тиісті шараларды қолға алған.

Жиында мемлекеттік қыз-метшілердің орталықтан *ңір-лерге ауысуы, олардың әлеумет-тік жағдайлары жайында да сұрақтар қойылды. Осындай сауал жолдаған Мәжіліс депутаты Нұрлан 4бдіров бұл сала бойын-ша атқарылып жатқан жұмыстар ж*нінде сұрады. Сауал ға жауап берген Қ.Қожам жаров: «Бұл ретте алдымен қыз меткердің *з

қалауына назар аударған ж*н. Сондықтан қазіргі таңда агенттік осы мәселені жетілдіру тетіктерін қарастыруда. Бұл – маңызды мәселе. Себебі, бізді кейбір орталық мемлекеттік органдардағы қызметкерлердің *ңірлерде жинаған тәжірибесінің болмауы алаңдатады. Алдағы уақытта осы мәселені де қатаң назарға аламыз. 4рине, бірінші кезекте әлеуметтік жағдай екені анық. Осы тұрғыдан келгенде қазіргі таңда 345 ведомстволық пәтер бар екенін атап *ткім келеді», – деді.

Одан б*лек, отырыста Мәжіліс депутаттары Құдай-берген Ержан мен Зағипа Балиева да Мемлекеттік қыз мет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің басшылығына *з сұрақтарын қойды. Тағы бір Мәжіліс депутаты, аталған палатадағы «Мемлекеттік қызмет туралы» заң жобасы ж*ніндегі жұмыс тобына жетекшілік еткен Ерсұлтан Бектұрғанов мемлекеттік қызметтің сапасын жақсартуға қатысты баяндама жасады.

«100 нақты қадам» Ұлт жоспарына сәйкес «Мем-лекеттік қызмет туралы» заң аясында құқық қорғау органдары қызметкерлеріне де жүктелген міндеттер жетіп артылады. Осыған байланысты әр орган *здеріне тиесілі жұмыстарды жүргізуде. Соған орай Қазақстан Республикасы Бас прокурорының орынбасары Андрей Кравченко баяндама жасап, аталған ведомствоның атқарған жұмыстарына тоқталды. Сондай-ақ ол Мәжі-ліс депутаты Жанат Жарасовтың прокуратура орган-дары қызметкерлері арасында кадрлық резервтің жа-сақталу тәртібі ж*ніндегі сауалына нақты жауап берді.

Іс-шара барысында Мәжіліс депутаттары Михаил Чирков, Шавхат Fтемісов және Евгений Козлов бірқатар министрліктерге сауалдарын жолдады. Тиісінше оларға 4ділет министрінің орынбасары Эльвира 4зімова, Ұлттық экономика вице-министрі Мәдина 4білқасымова және Ішкі істер министрінің бірінші орынбасары Марат Демеуов жауап беріп, аталған ведомстволарда жасалған жұмыстардың барысы жайында айтып берді.

Отырысқа облыс әкімдіктерінің *кілдері де қатысып, *з *ңірлеріндегі ахуал жайында с*з с*йледі. Нақты айтқанда, аттестациялау қорытындысы бойын-ша жергілікті атқару органдары басшыларының ішінде қызметті т*мендетуге ең к*п ұсыныс берілген *ңір ретінде Қостанай облысы әкімі аппаратының басшысы Арман 4бенов с*з алды. Ал Батыс Қазақстан облысы әкімі аппаратының басшысы Қанат Қанаев *ңірдегі мемлекеттік қызметшілердің ауысуына байланысты жүргізілген жұмыстардың барысына тоқталып *тті.

Партиялық тыңдауларды қорытындылай келе «Нұр Отан» партиясы Т*рағасының Бірінші орынбасары Елбасы белгілеп берген мемлекеттік қызметті рефор-малаудың түпкі мақсаты – халық пен мемлекет мүддесін бәрінен жоғары қоятын кәсіби мемлекеттік аппарат қалыптастыру екенін айтты. Сондай-ақ Мұхтар Құл-Мұхаммед барша отырысқа қатысушыларды Мемлекет басшысының тапсырмасын тыңғылықты орындауға шақырды.

Еламан ҚОҢЫР,суреттерді түсірген Рустам АМАНТАЙ

Мұхтар ҚҰЛ-МҰХАММЕД:«Әр мемлекеттік қызметшінің ең басты әрі қасиетті борышы – өз халқына қалтқысыз қызмет ету, елінің заңын құрметтеу және берген антына адал болу. Сондықтан мемлекеттік қызметші өзінің кәсіби біліктілігі мен білімін ұдайы жетілдіріп отыруы тиіс».

ОСЫ ҒОЙ ЕНДІ!.. ҰЛТ ЖОСПАРЫ

№46 (3118) 31 НАУРЫЗ, 2017 ЖҰМА www.aikyn.kz

4

КЕЗДЕСУ

ДӘУЛЕТ

Денсаулық сақтау вице-ми нистрі Алексей Цой Алматы об лысына жұмыс сапары барысында облыстың меди-циналық қыз мет керлерімен бірқатар кезде сулер өткізіп, міндетті әлеуметтік меди циналық сақтандыру жүйе сінің негізгі қағидаларын түсіндірді. Сонымен қатар Елбасының ха лыққа Жолдауындағы денсаулық сақтау жүйесін жаңғырту бойынша негізгі бағыттарды жүзеге асыру туралы хабарлады.

Бұл жолы түсіндіру нысаны Талды қорған қалалық №2 емхана болды. Аталған мекеме тұрғын дардың 53 мыңына қызмет к�р сетеді. 35 мыңына жуық тұр ғынға ам булаторлы-емханалық қызметтер к�рсетеді.

– Аудан-қалалардың бүкіл тұрғыны барлық санат бойынша медициналық сақ тандыру жүйесіне кіруі маңызды. Халыққа сақтан-дырылған азамат статусын қалай алу керектігі ж�нінде дұрыс түсін діріп, әрбір отба сына аталған ақпараттың жетуін қамтама сыз ету

керек, – деді Министрлік басшысы аудандық емхана қызметкер лерімен болған кездесуде.

(рі қарай сапар барысында Вице-ми-нистр облыс әкімінің орынбасары Жақ сылық Омармен міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесін түсіндіру бойынша кездесуге қатысты.

Ол министрлікте қазіргі таңда бизнес тегі

кедергілерді жою бо йынша белсенді жұмыс атқарылып жатқанын, сондай-ақ жеке сек-тордың ұсынымдары қабылданып, министр-ліктің тікелей диалог құруға мүдделі екенін атап айтты.

– Медициналық қызмет к�р сететін жеке қызмет к�рсету шілердің үлесі саны жағынан да, қаржы жағынан да артуын күтіп отырмыз.

Тариф саясатын қарас тыруға дайынбыз. Ол сіздердің инвести цияларыңызды ескере отырып, нарық тұрғысынан негіз делген болуы тиіс. Сонымен бірге, ақпараттық жүйелер арқылы тиімділікті бақылайтын боламыз. Медициналық сақтандыру жүйе-сіндегі бәсекелестіктің артуын ескере отырып, бағаның �здігінен реттелетінін ұмытпау керек. Аурухана экономикасы мен қызмет сапасын бақылап отыру үшін орташа баланс болуы қажет, – деді А.Цой.

Ол жыл соңында Медициналық сақ-тандыру қорымен жасалған келісімшарттар арқылы халыққа қызмет к�рсетудегі жеке емхана лардың үлесі анықталып, қазіргі таңдағы кедергілер жойылатын дығын мәлім етті. 9з кезегінде жеке аурухана мен зертхана басшылары министрліктің барша бастамаға қолдау білдіріп, медициналық техника мен лизинг алу, тарифтерді енгізу мен бірқатар шектеулердің жол бермеу туралы мәселелерді талқылауға дайын екендіктерін мәлімдеді.

Г.СЫДЫҚОВА

МЕДИЦИНАЛЫҚ САҚТАНДЫРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАҒИДАЛАРЫН ТҮСІНДІРДІ

Қазір өзгеріп жатқан әлемде Қазақ стан да заман талабына сай жаңарып келеді. Әсіресе, жүргізіліп отырған конс титу ция лық рефор малар өте орынды әрі дер кезінде көтерілді. Бұл – осы заманғы, қазіргі күннің шынайы келбетіне сай, еліміздің келешегін тереңінен ойлас тырып жасалған қадам.

Елімізде қолға алынған конститу циялық реформалар мықты президенттік билікті сақтай отырып, халықтық билікті күшейту тетігі деп білеміз. Конститу циялық рефор-м а л а р а р қ ы л ы Қ а з а қ с т а н қ о ғ а м д ы қ қатынастардың жаңа белесіне кезең-кезеңімен ілгері басатындығы с�зсіз.

Оңтүстік Қазақстан облысының мас-лихатындағы «Нұр Отан» партиясы фрак-циясының құрамына 44 депутат еніп отыр. «Нұр Отандық» депутаттар қоғам дық �мірдің қай саласында қызмет етсе де, елдегі, облыстағы барлық қоғамдық-саяси, мәдени к � п ш і л і к ж ұ м ы с т ы ң б е л о р т а с ы н а н табылуда.

Аймақтық және аумақтық партия фи-лиалдарында �ткізілетін қоғамдық қа-былдауларға, сайлаушылармен кез десу лерге, �здері есепте тұратын баста уыш партия ұйымдарындағы жиналыстар мен іс-шараларға белсене араласып, сайлау-шылардың ұсыныс-пікірлері мен к�тер ген мәселелеріне сергектікпен қарап, олардың шешілуіне тікелей атсалысуда.

Фракцияның мәжілістерінде түрлі к�-кейкесті, �зекті мәселелер талқыланып, ма-ңызды міндеттер белгіленіп, тиісті ше шімдер қ а б ы л д а н у д а . С а я с и р е ф о р м а л а р д ы талқылауға және тиісті заң қабылданған соң, оны қалың жұртшылық арасында кеңінен түсіндіріп, насихаттауға да белсене араласу-дамыз. Фракция мү шелері бұл мәселені жан-жақты талқылап, әріптес теріміз қабылданған заңды толығымен қолдап, қуаттады. Де-путаттар-фракция мүшелері �здерінің сай-ланған округтері бойынша елдімекен дерде, еңбек ұжым дарында, бастауыш партия ұйым-

дарында кездесулерге қатысып, ақпа раттық наси хат жұмыстарын кеңі нен жүргізіп келеді. Атап айтар болсақ, осындай кезде сулер Түркістан станциясы Локомотив депо сында, Сайрам ауданын дағы «Алтын адам» тігін фабрикасында, «Ет-Агро-Манкент» ЖШС, Кентау трансформатор зауытында, Мақтаарал ауданындағы «Кетебай» �нді рістік коопе-ративінде, «Ақ алтын» ЖШС-інде, Ескі Иқан ауылы бастауыш партия ұйымында қатысу-шылардың белсенді талқылауы және қолдауы үстінде �тті.

Мемлекет басшысы Н.Назарбаев биліктің барлық тармағы тиімді және жауапкер-шілікпен жұмыс жасау үшін, олардың арасында тиісті теңгермелік болу үшін саяси реформаларға кеңінен жол ашып берді. Конституциялық �зге рістер арқылы Парла-менттің �кі леттігі күшей тіледі. Парламент сайланбалы орган бол ғандықтан, депутаттар халық арасынан келетін тікелей �кілдер. Сондықтан Пар ламенттің р�лі күшейтілуі мемлекеттік билік пен ха лықтың одан әрі жақындасуына мүм кіндік береді. Үкіметтің де �кілеттілігі кеңейіп, анағұрлым дербес болды әрі оған үлкен жауапкершілік жүктеледі. Консти туциялық кеңестің, сот жүйесінің және прокуротураның қызметі де жетілді-рілетін болады.

Жоспарланып отырған �згерістерге мем-лекеттік басқарудың бүкіл жүйесінің жұмы сын барынша үйлестіруге қуатты негіз қала нып отыр. Ол ел эконо микасының ин нова циялық дамуы үшін үлкен маңызы бар.

Мемлекет басшысы атап �ткендей, қазіргі технологиялық құрылымның түбегейлі �згерісі бізден экономикалық дамудың жаңа үлгісіне к�шуді талап етеді. Сонымен бірге, бүгінде халықаралық ахуал да қарқынды түрде �згеруде. Соған байланысты жаһанды жайлаған интегра циялық, экономикалық және геосаяси үдерістердің беделді әрі белді қатысушысы болып саналатын Қазақстанда басты әлемдік трендтерге сай дамудың �зіндік жолын қалыптастыруда.

Елбасының «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: Жаһандық бәсекеге қабі леттілік» деп аталатын Қазақстан халқына Жолдауы ел к�ңілінен шықты. 9йткені онда дәл бүгінгі �міріміздің шынайы бағасы беріліп, �зекті мәселелер алға қойылған. Маңызды міндеттер белгі леніп, нақты мақсаттар айқындалған.

Конституциялық реформалар қоғам дағы азаматтық белсенділіктің артуына, мемле-кеттік билік тармақтарының халық алдын-дағы жауапкершілігін күшейтуге, түптеп келгенде қоғамның одан әрі дамуына әсер етеді.

Біздер, оңтүстікқазақстандық депу таттар-фракция мүшелері конститу циялық рефор-маларды толық қолдай отырып, заңда қабыл-данған �згерістер халқымыздың мүддесіне сай келеді. Елімізді одан әрі күшейтіп, �мір сапасы жақсара түсетініне сенімдіміз.

Шәріпбек ЖАМАЛБЕК,Оңтүстік Қазақстан облыстық

мәслихаты «Нұр Отан» партиясы фракциясының жетекшісі

ЖАРҚЫН БОЛАШАҚҚА ҚАДАМ

Қарулы Күштерге кім к�-рінген алынбайды, шақыры-л у ш ы л а р а р а с ы н а н і р і к т е у жүретін к� рінеді.

– Бүгінде талап арттырылды. (скерге шақыру сапасы жыл �ткен сайын жақсаруда. Мұны статистика дәлелдейді. (рбір орын ға конкурс бар, дені сау, әскери қызметке жарамды т�рт жігіт арасынан біреуін ғана ірік-теп аламыз. 18-27 жастағы әс-керге шақыруға жататын контин-гент қатары �те үлкен, сондықтан бірінші кезекте, физикалық параметрлері бойынша електен �ткізу жүреді, – деді М.Дайыров.

Жақында Үкімет отырысында Қ о р ғ а н ы с м и н и с т р і С ә к е н Жасұзақов Білім және ғылым ми-нистрі Ерлан Сағадиевке ескірген интерактивті тақталар және басқа да электронды форматтағы оқу құралдары болашақ жауын-герлердің к�ру қабілетіне нұқсан келтіретінін, әскерге шақыры-лушылардың к�бісінің к�здері жақсы к�ре бермейтінін ескерт-кен болатын. Басқа жағынан қояр сын жоқ.

– (скерге шақырылушылар сапасы бұрынғыдан әлдеқайда жақсарды, – деп нықтай түсті Мүслім Дайыров. – Тәжіри беме сүйене отырып, салыстыра аламын. Кеңес армиясында – 15 жыл, тәуелсіз Қазақстанда 25 жылдан бері қызмет етіп келемін. Қазіргі іріктеу параметрлері бұрынғыдан әлдеқайда жоғары.

Қорғаныс министрлігінің әскери-дәрігерлік комиссиясы орталығының бастығы, медици-налық қызмет полковнигі Қанат Сұлтанғазиннің айтуынша, егер бұрын әскерге шақырылушы азаматтардың 70% ғана әскери қызметке жараса, қазір бұл к�рсеткіш 75-78%-ға дейін �сті.

– Жарамайтындардың қата ры шамамен 10%-ын ғана құрайды. Мәселен, к�ру қабілетін түзетуді қажет ететіндер және басқа да уақытша жарамсыздар шамамен 12%-ға жетеді. Мүлдем жарамай-тындар �те аз. Бұлар – бала кез-ден мүгедектер, созылмалы және туабітті кеселі барлар, олардың үлесі 0,5%-ға да жетпейді, – деді ол.

К�рші Ресей �з армиясының санын биылдан бастап арттырып, келесі жылы 1,9 миллионға жет-кізетінін жариялады. Қазақ-станның Қорғаныс министрлігі керіс інше, «саны бойынша шағын, бірақ жинақы армия құруды» мақсат тұтатынын мә-лім деді. 2017 жылдың к�ктемінде Қарулы Күштерге, Қазақстанның басқа әскерлері мен әскери құрылымдарына барлығы 16 мыңнан астам адам шақырылады деп жоспарлануда. Бұл әске-рилердің 25-30%-ын құрамақ. Елімізде әскерилердің шамамен 70% – келісімшарт бойынша ақылы қызмет ететіндер. Соның ішінде, техникалық б�лімше-лерде, сондай-ақ әуе және теңіз қарулы күштерінде құрамның 99% келісімшарттардан құралған.

Ведомствоның жұмылдыру ж ұ м ы с т а р ы н ұ й ы м д а с т ы р у департаментінің басшысы қандай адамдардың әскерге шақыры-лудан босатылғанын да хабар-лады: «Азаматтар отбасылық жағдайлары және денсаулық жай-күйі бойынша, сондай-ақ білім алуын жалғастыру үшін босатылады. Мұның сыртында, ауыл және село мұғалімдері мен дәрігерлері, Парламенттің және жергілікті мәслихаттардың де-путаттары сайланған кезеңде ша-қыртылмайды. (скерге шақы-руды кейінге қалдыру жағдайлары да әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы заңда нақты к�рсетілген».

(скерге шақырылғандар жат

діни ағымдарға қатыстылығы бойынша да тексерілуде екен. Олар да Қарулы Күштерге жібе-рілмейді. «К�ктемгі шақыруға к ір іспес бұрын, Ішкі істер министрлігінің, Ұлттық қауіп-сіздік комитетінің �кілдерімен т ы ғ ы з ы қ п а л д а с а о т ы р ы п , шақырылғандарды алдын ала зерделеу жүргізудеміз. Дәстүрлі емес ағымдарды ұстанушылар мен экстремистік ұйымдарды жақтаушылар бойынша бізге ҰҚК к�мектесуде. Егер к�ктемгі шақыру 26 наурызда басталса, ал әлгі жұмыс жаңа жылдан бері жүруде. Яғни, үш-т�рт ай бойы зерттеу жүргізіледі. 9йткені құпияларға қосымша ұлықсаты болатын белгілі бір лауазымдар, әскерлер, шекара қызметі, әуе қорғанысы күштері және басқа-лары бар. ҰҚК мен шекара қыз-ме тіне іріктеу анағұрлым мұқият, жіті жүреді» деді М.Дайыров.

Ол шақыру нәтижесінде әскерді «тек психологиялық және физикалық тұрғыдан барынша даяр жастармен қамту» міндеті тұрғанын нақтылады.

– Біз пилоттық жоба есебінде Алматы қаласының Алмалы ауда-нында ұялы байланыс опе раторы арқылы к�ктемгі әскери шақы-рудың басталғаны туралы смс-хабарлама жібергенбіз. Қарша бораған қоңыраулардың астында қалдық. Тіпті тікелей маған теле-фон шалды. Сондай-ақ біз �ткен жылғы күзгі шақыру кезінде әскери б�лімдерде «ашық есік күндерін» �ткіздік. Ұлдары жақын жерде әскери қызметін �ткеруші ата-аналарға балала-рының қандай жағдайда тұрып жатқанын к�рсеттік. Олар қо-лайлы, қазіргі заманғы жағдайлар жасалғанына таң қалды, – деді Департамент бастығы.

Осы орайда журналистер ата-аналары алаңдамауы үшін жас-тарды мейлінше жақын жердегі әскери б�лімдерге жіберуді ұсын-ды. Бірақ бұған Қорғаныс ве-домствосы қарсы. Себебі, Қа-зақстан – унитарлы, жері біртұтас мемлекет. Оның азаматтары тек �здері туған не тұрған жерлерін ғана емес, бүкіл Отанды қорғай-ды. Демек, оның әр шалғайында ұрыс салу �нерін жіті меңгергені ж�н.

Қорғаныс министрлігінің �кілі әскерге шақыру кезінде рес-публиканың �ңірлеріне на ряд-тарды пропорционалды б�луді ескере отырып, «экстер рито-риалдылық қағидаты» сақтала-тынын нықтады. Яғни, шақыры-лушы негізінен, басқа �ңірге жіберіледі. (скери б�лімдер бойынша б�лу кезінде азаматтың алған мамандығы да ескеріледі.

«(рине, әркім-ақ үйінің дуалының ар жағындағы б�лімге түсіп, әскери қызметті �ткеріп шыққысы келеді. Бірақ олай болмайды. Біріншіден, бізде әскери б�лімдер бүкіл Қазақстан бойынша орналасқан. Дегенмен к � п ш і л і г і О ң т ү с т і к ж ә н е Оңтүстік-Шығыс �ңірлерде орын тепкен. Екіншіден, басқа �ңірде қ ы з м е т т е н � т у ж а с ж і г і т т і шынықтырады. Біздің Отанымыз бір, республикамыз жалғыз. Бүкіл �ңірді қамтуымыз керек» деді ҚР Қарулы Күштері Бас штабы ұйымдастыру-жұмылдыру жұмыстары департаменті басты-ғының орынбасары, полковник Амантай 9сербаев.

(скери полиция бас бас қар-масының бастығы Тілеухан Басқожаевтың ресми мәліметі бойынша жыл басынан бері Қарулы Күштерде 86 қылмыс тіркелген. Оның екеуі – әлім-жеттік к�рінеді. 2016 жылы 268 қылмыс, 11 әскердегі әлімжеттік фактісі тіркелген.

Елдос СЕНБАЙ

ӘСКЕРДЕГІ ӘЛІМЖЕТТІК ТЫЙЫЛМАЙ ТҰР

Қазақстан армиясында әскери қызметін өткергісі келетіндер қатары көп. Кеше Орталық коммуникациялар қызметінде журналистермен жүздескен Қарулы Күштер Бас штабы Ұйымдастыру-жұмылдыру жұмыстары департаментінің бастығы генерал-майор Мүслім Дайыров осындай мәлімдеме жасады. Оның айтуынша, жыл өткен сайын әскерге шақырылушылар сапасы жақсарып келеді.

ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ

Астанада Еуропалық одақ пен Қазақстан Ынтымақтастық комитетінің 16-отырысы өтті. Басқосуға Еуропалық сыртқы істер қызметінің директоры Люк Девин мен Қазақстан Сыртқы істер министрінің орынбасары Роман Василенко төрағалық етті. Сауда комитеті және кеден мәселелері бойынша кіші комитетінің Кеңейтілген әріптестік және ынтымақтастық туралы келісімінің (КӘЫК) шеңберіндегі алғашқы отырысында Қазақстанның экономика және қаржы министрліктері қатысқан болатын.

Гүлнар ЖҰМАБАЙҚЫЗЫ

Ынтымақтастық комитетінің отырысы Еуропалық одақ – Қазақстан Республикасы арасындағы ынтымақтастық т�ңірегіндегі диалогты кеңейтуге және қарым-қатынас-тарды нығайту, оның ішінде �ңірлік тұрақ-тылық пен даму жолындағы екіжақты қы-зығушылықтарын к�рсетті. Тілшілермен кездесуі барысында Люк Девин мырза «Қазақстан аймақтық және әлемдік тұрғыда бейбітшілік және қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ең маңызды әріптестікке айналуда. Жақын арада кезекті ЕО – Орталық Азия саясат және қауіпсіздік мәселелері бойынша диалогының жоғары дәрежелі кеңесі �теді» деді.

Ынтымақтастық комитеті саяси диалог, сауда және экономикалық ынтымақтастық, заң ұлықтылығы және әділет, халықаралық қатынастар секілді бірқатар мәселелерді талқылады. Ынтымақтастық комитетінің басқосуы барысында екіжақты қатынастар мен ынтымақтастықты нығайту бойынша �зара мүдделілік талқыланып, атап айтқанда, адам құқықтарын қорғау және азаматтық қоғамның дамуы, білім және зерттеу

мәселелеріне к�ңіл б�лінді. Келесі отырыста энергетика, терроризмге қарсы іс-қимыл, кеден менеджменті және есірткі заттар айналымына қарсы жағдайындағы к�лік пен қауіпсіздік мәселелеріне аса к�ңіл б�лінеді.

Сауда комитеті келісімнің сауда туралы б�лімінің қазіргі жағдайы, оның ішінде Еуропалық одақтан Қазақстанға тасы-малданатын тауар транзитінің санитарлық, фитосанитарлық мәселелері, инвести циялық ахуалдағы зияткерлік меншік құқығы мен соңғы тенденциялары талқыланды. Кеден диалогы бойынша кіші комитет кеден ынтымақтастығы, сауданың дамуы, �зара әкімшілік к�мек пен алаяқтыққа қарсы күрес секілді мәселелері талқыланды.

Сондай-ақ Астанада «Кеңейтілген әріптестік пен ынтымақтастық келісімінің іске асырылуы: Қазақстан мен Еуроодақтың сауда және кәсіпкерлік салаларындағы мәселелері мен мүмкіндіктері» атты семинар �тті. Семинар жұмысына Еуроодақтың сауда

бойынша Бас директораты �кілдері , қазақстандық мемлекеттік қызметшілер, еуропалық және қазақстандық бизнестің, сондай-ақ дипломатиялық корпус �кілдері қатысты.

Іс-шара «Еуроодақ пен Қазақстан арасындағы Кеңейтілген әріптестік пен ынтымақтастық келісімінің сауда және кәсіпкерлік туралы баптары, сондай-ақ Қазақстанның ДСҰ-ға мүшелігі бойынша хабардарлықты арттыруды іске асыру» Еуроодақ қаржыландырған жоба аясында ұйымдастырылды. Бұл жоба келісімнің қажетті ережелерін тиімді іске асыру үшін заңнамалық-нормативтік базасының ерекше салаларында қамтылатын сауда және кә-сіпкерлік баптары бойынша, атап айтқанда, қызметтер к�рсету саудасы, компаниялар құру және олардың жұмыс істеуі, мемлекеттік сатып алу, капитал қозғалысы, зияткерлік меншік құқықтары, кеден, санитарлық және фитосанитарлық шаралар мен стандарттар,

БИЗНЕС ҮШІН МҮМКІНДІК сондай-ақ шараларды әзірлеу бойынша сәйкессіздіктерді анықтауға бағытталған.

Траян ХРИСТЕА, Қазақстандағы Еуропалық одақ елшісі:

– Қазақ және еуропалық бизнес үшін осы – �те уақтылы әрі �зекті мәселені қарас тыру мүмкіндігі үшін алғысымды білдіргім келеді. Соңғы екі күн барысында Еуропалық одақ – Қазақстан ынтымақтастық кеңесінің 16-отырысында қазақстандық әріптес-терімізбен екіжақты сауда-эконо микалық және саяси ынтымақтастықты талқыладық. Бұл пікірталас одан әрі Қазақстанның билік органдарымен экономикалық және сауда диалог сапасын тереңдету, оны жетілдіру бағыттарын анықтады. Ендігі сәтте жаңа келісімнің сауда және бизнес баптары бойынша ЕО және Қазақстандағы компа-нияларға ұсынатын нақты мүмкіндіктері жайлы егжей-тегжейлі хабардар ету және талдауға қажеттілік бар. Бүгінгі семинар – 2015 жылдың 21 желтоқсанда қол қойыл ған ЕО – Қазақстан кеңейтілген әріптестік пен ынтымақтастық туралы келісімді жүзеге асырудағы бір б�лігі.

Семинар барысында қатысушыларға келісімде қамтылған салалар бойынша соңғы заңнамалық және практикалық бастамалар, олардың сауданы жеңілдету мақсаты, сондай-ақ Қазақстанның Еуразиялық экономикалық одаққа мүшелігі және ДСҰ-ға кіру кезінде қабылданған міндеттемелері, Еуроодақ пен Қазақстан бизнесінің пайдаларына шоғыр-ландырылған келісімнің тиімді іске асыры-луы туралы ақпарат берілді.

Зерттеу жұмысы 2018 жылдың ақпан айына дейін жалғасады және Еуроодақпен әріптестік құралы шеңберінде, «Еуроодақ пен Қазақстан арасындағы кеңейтілген әріптестік және ынтымақтастық келісімінің сауда және кәсіпкерлік туралы баптары, сондай-ақ Қазақстанның ДСҰ-ға мүшелігі бойынша хабардарлықты арттыруды іске асыру» Еуроодақ қаржыландырған жобасына сәйкес жүзеге асырылады.

Екінші семинарды 2017 жылдың маусы-мын да Алматы қаласында �ткізу жос-парланған.

№46 (3118) 31 НАУРЫЗ, 2017 ЖҰМАwww.aikyn.kz

АЛАҢ 5

«Қазақстан Республикасы Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі» туралы кодекстің 88-бабында «Психикасының бұзылуы (ауруы) бар адамдардан басқа жыныстық сәйкестендіруде ауытқушылығы бар

адамның жынысын ауыстыруға құқығы бар» делінген. Сондай-ақ құжатта «жыныстық сәйкестендіруде ауытқушылығы бар адамдарды медициналық куәландыру және олардың жынысын ауыстыруды жүргізу

қағидаларын уәкілетті орган белгілейтіндігі» көрсетілген. Демек, психологиялық ауытқуы жоқ , бірақ жынысына сәйкес келу жағынан ауытқуы бар адам жынысын ауыстыра алады. Жынысын

ауыстыруға ықылас танытушылардың қатары көбеюіне де осы бап себеп сияқты. Бұл бапты алға тартқан талай трансгендер жынысын ауыстыруға бел буатыны сөзсіз. Кезінде осы бапқа

қатысты қоғамдық ұйымдар қарсылық танытқан. Депутаттар бұл бапты қалай қабылдап жіберген деп те шулады. Алайда мәселе онда емес. Мәселе жынысын ауыстырғысы

келетіндер квотамен тегін ауыстыра алатындығында болып тұр. Мұндай еріккендерге қаражат шашқанша, бір балаға зар болып жүрген отбасыларға көмектесіп, жасанды

ұрықтандыруға бөлінетін квотаны неге көбейтпеске? Гермафродит болса бір жөн, бірақ дені сау, сырты бүтін адамның «жынысыма сәйкес келмеймін» деген уайымына бола қаржы шашу

– ағаттық дер едік. Оданша оларға жан-жақты психологиялық көмек көрсетіп, райынан қайтаруға қол ұшын берсек, әлдеқайда артық болар еді.

ТҮЙІН:

�ЛЕМДЕГІ АХУАЛ АЛАҢДАТАРЛЫҚ

Медицина тілінде жыныс ауыстыруды «транзишен» деп атайды. Яғни, ағылшын тілі нен аударғанда «ауысу, �ту» деген ма ғы-наны білдіреді. Жаратылысында әйел бола тұра �зін еркек сезінетіндерді немесе тумысынан еркек бола тұра әйел р�лін алып жүргендерді жыныстық сәйкес-сіздігіне қарай, «трансгендерлер» дейді.

#лем бойынша жыныс ауыстыру операциясы алғаш рет 1931 жылы Эйнар Вегенер есімді даниялық суретшіге жасал-ған екен. Бастапқыда жұбайының �тініші-мен әйел болып киініп, жаңа туындының кейіпкеріне айналған ол бірте-бірте әйел киімін үстінен таста май тын болған. Себебін сұраған жақында рына ол �зін әйел кейпінде �те ыңғайлы сезінетінін айтқан. Ақыры Эйнар жыны сын ауыстыруға ота жасатып, есімін Лили Эльба деп �згертеді. Нағыз әйел болып, бала туғысы келген ол бірнеше рет жатыр жасатуға да әрекет еткен екен. Алайда бойына күшпен қондырылған жатырды жатырқаған ағзасы бір күнде сыр беріп, Эйнар қайтыс болады.

Жалпы, ХХ ғасырдың басында �зінің әу бастағы жаратылысын «қателік» деп танып, жынысын ауыстырғысы келетін-дерге бірден «шизофрения» деген диагноз қойып, оларды �мірбақи психиатриялық ауруханада қамап ұстаған екен.

Қоғамның осындай қарсылығына қа-рамастан, жыныс ауыстыру операциясын жасырын жасайтын клиникалар да бол ған. 1940 жылы Гарольд Жиль атты әйгілі әске-ри хирург ағылшын қызы Лауре Диллонға ота жасап, оны еркек етіп шығарады. 1953 жылы Джордж Уильям есімді америкалық солдат әйелге ай налады.

Трансгендерлердің қаулап к�бейген шағы – 1972 жыл. Дәл осы жылы б�тен ағза ны қондырған кезде иммунитеттің қар сылығын басатын «Циклоспорин» дәрісі пайда болған. Осы препараттың арқасында талай операциялар сәтті �тіп, бұрын ағзаның жаңа органды қабыл-дамауынан жапа шеккен трансгендерлер еркінше ота жасата беруге мүмкіндік алған. Кейбір мемлекеттердің жыныс ауыс тыруға заңды түрде рұқсат бере бас тағаны да осы тұс. Сол елдердің алғаш қысы Швеция болды.

Тарихта адамдардың жынысын күш теп ауыстыру жағдайлары да кездес кен. Айталық, небір қорқынышты тәжіри белер жасаумен аты шыққан немістің Йозеф Менгеле атты дәрігері кезінде �зі жұмыс істеген Освенцим лагерінде тұт қындардың жынысын күшпен ауыс тырып, тәжірибе жасаған к�рінеді.

Сондай-ақ Үндістанда жыл сайын жүз-деген қыз бір жасқа дейін жыныс ауыс-тырудың құрбаны болады екен. Отбасында қыздан г�рі ұл баланың дү ниеге келгенін тәуір к�ретін кейбір үн ділер жасқа да толмаған қыздарын жасы рын клиникаларға апарып, жыны сын еркекке ауыстыруды әдетке айналдырған. #ке-шешесінің қалауымен еркінен тыс еркекке айналған байғұс қыздар шақалақ шағынан гор-мондық дәрілерді уыстап ішуге мәжбүр. Бұл туралы кезінде Лайфньюс ақпараттық порталы жазғаны есімізде.

Қазіргі таңда жыныс ауыстыру жағы-нан Тайланд к�ш бастап тұр. Осында ота жасатуға к�птеген елдің трансген дерлері ағылады екен. Себебі, мұндағы отаның құны �зге мемлекеттерге қарағанда бір-неше есе арзан.

Еркекті әйелге, әйелді еркекке айнал-дыру жағынан Иран да Тайландтан қалыс-пайды. Мұнда шамамен жылына 500-ге жуық жыныс ауыстыру операция сы жаса-лады. Теократиялық Иранда бұған қалай рұқсат берілгені түсініксіз. Біздің білеті-німіз, аурулар мен денсау лыққа байла ныс-ты мәселелердің халық аралық жіктемесінде транссек суалдық әрекет психикалық ауыт-қушылық ретінде осы тізімге енгізілген. К�птеген елдердің оған ауру ретінде қарап,

жыныс ауыстыруға рұқсат беретіні сондықтан.

#рине, жыныс ауыстыру біздің елде ғана емес, Еуропа, басқа мемлекеттерде де қоғамға жат әрекет ретінде қаралады. Оған қар сылық білдіруші жұртшылықтың қара-сы да к�п. Тіпті жыныс ауыстыруға ниет -тілердің қатарын азайту үшін транс сек суа-лизмді халықаралық аурулар жікте м е сінен алып тастауды ұсынғандар да баршылық. Алайда әзірше ол мүмкін болмай тұр.

ҚАЗАҚСТАН ДА ҚАҒЫС ҚАЛҒАН ЖОҚ

Ата-баба дәстүрінен, діні мен ділінен алшақтай қоймаған қазақ үшін жара-тылысына қарсылық білдіру – нағыз азғындық. Жыныс ауыстыру секілді жат қылықтарға біздің �мір сүріп отырған қоғамымыз үрейлене қарайды. Мента-литетіміз де оған сай келмейді. Тіпті мұндай мәселе к�п айтыла бермейді. Алайда соңғы жылдары елімізде к�рініс тапқан бірнеше тосын оқиға Қазақ станның да одан қалыс қалмағанын меңзейді.

#небір жылы жынысын ауыстырған полицей оқиғасы шу болып, елді бір дүрліктірді. Құқық саласында он жылдай қызмет еткен әйел адам жынысын еркек ке ауыстырғанын естіген жұрт жаға сын ұста-ды. Бәлкім, бұл оқиға да жабулы күйін де қалар ма еді, егер әлгі полиция қызметкері жұмыстан қуыл мағанда. Бұрынғы Вика, қазіргі Виктор дың қазақ болмағанына іштей шүкір еткеніміз рас. Жұмысын даулап жүрген ол арасында жынысын тегін ауыстырғанын да айтып қалғаны есімізде.

Осы мәселеге қатысты былтыр тағы бір келеңсіз оқиға қоғамда «бұрқ» ете қалды. Еркектен әйелге айналып, ашы наларынан ақша бопсалап жүрген бір трансгендер полициялардың қолына түсіп қалады. Құжатын әлі �згертіп үл гермеген әлгі әйел-ді полицейлер не еркек тердің, не әйел-дердің түрмесіне тоғытарын білмей, әбден басы қатқан. Бұл трансгендер атаулының түрмеге алғаш түсуі екен. Ақыры, бұрынғы Хасан, кейінгі Виктория жазасын �теуге әйел дердің жанына жіберілген.

Жынысын ауыстырғысы келген тағы бір қазақстандық Адам құқын қорғау ж�-ніндегі ұлттық орталықтың есігін қаққаны жұртшылықтың есінде болар. Kмірге әйел болып келген ол уақыт �те келе еркек болғысы келетінін сезінген. Бұл ой әбден маза бермегеннен кейін ол дәрігерлерге к�мек сұрап барады. Бірақ ақжелеңділер оған к�мектесуден бас тартып, райынан қайтаруға үгіттейді. Дегені болмай, амалы таусылған әйел ақы ры Адам құқықтарын қорғау орта лы ғына жүгінген. Бұл орта-л ы қ т ы ң з а ң г е р л е р і о с ы ж � н і н д е г і халықаралық құжат тарды ақта рып, тиісті министр ліктермен ақыл даса келе, ақыры әлгі әйелге жыныс ауыстыру операциясын жасауға рұқсат алып берген.

Міне, бұл еліміздегі қоғамның алды на абайсызда шығып кеткен оқиғалардың бірі б�лігі ғана. Оның сыртында жұрт шылыққа әшкере болмай, жасырын жаса лып жатқан операциялар қаншама? Жоғарыда қанша адам жынысын ауыс тырғанын айта кеттік. Олар туралы еліміздің Денсаулық сақтау министрлігі хабарсыз болып шықты. Олардың уәжіне сенсек, жыныс ауыстыр-ғандар опера цияны шетелде, жекеменшік клини каларда жасатуы мүмкін. Жекемен-шіктер министрлікке бұл туралы есеп бермейтін к�рінеді. Тиісті ведомство �кіл-дері Алматыдағы «Б.Жарбосынов атындағы Урология ғылыми орталығы» АҚ-та жа-салған операциялардан ғана хабардар. Себебі, жыныс ауыстыру отасын жаса туға мемлекеттік медицина мекемесіне жү гін-гендер осы орталыққа жіберіледі екен. Ғылыми орталықтың басқарма т�раға-сының ғылыми-зерттеу жұмысы бойын ша орынбасары, медицина ғылым да рының кандидаты Ілияс Мұхамед жанның бізге берген мәліметі бойынша, 2006 жылдан 2016 жыл аралығында осында жыныс ауыстыру бойынша 3 квота б�лінген екен. Алдыңғы жыл мен былтыр жынысын ауыстыруға байланысты ешкім де к�мек сұрап келмеген. Жалпы, уро логия ғылыми орталығында жыныс ауыстырған 3 пациенттің екеуі еркектен әйелге айналса, біреуі керісінше, әйел жаратылысынан бас тартып, еркек болу ды ж�н санаған.

ТУА ПАЙДА БОЛА МА, ЖҮРЕ ҚАЛЫПТАСА МА?

Белгілі жазушы Т�лен #бдіктің «Оң қол» шығармасында басты кейіпкер: «...Бізде мұны ішкі тұлғаның екіге жа-рылуы деп атайды. Психопатологияның бір түрі. Яғни, бір дененің ішінде екі түрлі «жан иесінің» кезектесіп, не қатар �мір сүруі. Мұның бәрі мидың шешілмей жат-қан жұмбақтары ғой» дейді. Трансген дер-лердің жағдайы да осыған ұқсас. Кейбір дәрігер-мамандар еркектің әйел, әйелдің еркек болғысы келетін сана-сезімі құрсақта жатқанда пайда болады дейді. Яғни, ана жатырына біткен шарананың денесі мен миы екіге жарылады. Мысалы, ұрықтың әу бастағы жаратылысы еркек болса да оның миы әйелге тартады. Оның себебі, нақты неде екені әлі күнге басы ашыл маған мәселе. Дәрігер-ғалымдардың кейбірі трансгендерлердің пайда болуына әйелдер бойындағы гормондық бұзылыс тар әсер етеді десе, енді бір б�лігі табиғат тың жара-тылысына балайды. Кейбір психологтар отбасындағы тәрбие мен әртүрлі психи-калық жарақаттар трансген дерлердің жүре пайда болуына әкеледі дейді. «Транс-гендерлер әйел мен еркек жаратылысының ортасында �мір сүреді. Түптің түбінде оларға бәрібір бір таңдау жасау керек. Kйткені екі жаратылыс иесі бір денеде �мір сүруі мүмкін емес» дейді тағы бір деректе.

Не десек те бұл – бір отбасының ғана емес, бүкіл бір қоғамның трагедиясы.

Жыныс ауыстырғысы келетіндерді екі топқа б�луге болады. Біріншісі – ананың құрсағында жатқаннан физиологиялық бұзылысқа ұшырағандар, екіншісі – жара-тылысынан қос жынысты болып туғандар, яғни, гермафродиттер. Соңғы лар дың жағдайында жынысын ауысты руға шариғат заңы да қарсы емес. Транс гендер лердің қалауын ислам харам іс санайды.

Шетелдегі сияқты біздің елде де жы ныс ауыстыруға заңды тұрғыдан рұқсат берілген. Ол үшін әлгі адамның психо-логиялық ауытқушылығы жоқ, бірақ жынысына сәйкессіздігі дәлел денген болуы керек. «Транссексуализм» диагно-зын нақтылау үшін бір жыл тексе рістен �тіп, психиатрлардың қоры тындысын алу қажет. #рине, Денсаулық сақтау ми-нистрлігінде арнайы комиссия құрылып, олар жынысын ауыстырғысы келетін адам-ды райынан қайтаруға әрекет жасай ды. Оған да к�нбесе, амал жоқ, рұқсат беріледі.

Тиісті мамандардың, соның ішінде психиатрдың рұқсатын алғаннан кейін еркектен әйел, не әйелден еркек болғысы келгендер бір жылға жуық гормондық дәріні үзбей ішеді. Яғни әйел болғысы келетін еркек адамға эстроген гормонын, әйелден еркекке айналғысы келетіндер еркектік гормон – тестостеронды ішуі керек. Эстроген гормонын тиісті м�л шерде қабылдаған еркектің бітім-болмысы �зге-ріп, нәзіктеніп, әйелге тән белгілер пайда бола бастайды. Ал әйелде керісінше. Осы-дан кейін барып, хирур гиялық жолмен жынысы �згертіледі. Дәрігерлердің ай-туын ша, операция 5-6 сағатқа созылады. Жы ныс ауыстыру бір ғана отамен шектел-мейді, әйел не еркек толыққанды жүрек қалауына жету үшін бірнеше ота жасалады.

Адамға қондырылатын ағза ешқайдан алынбайды, оған донор мүшенің де қаже ті жоқ. Мамандар �зінің ағзасынан, не те рі-сінен-ақ қалаған жынысын жасап береді.

Бұдан кейін жынысын �згерткендер �мір бойы гормондық дәрілер ішуге мәж-бүр. Бұл �з кезегінде адамның �мір сүру жасын да қысқартуы мүмкін. Kйткені гормондық дәрілердің бауырға, басқаға тигізер кері әсерін айтпасақ та түсінікті.

Алайда, адам жынысын ауыстыра алғанымен, генін ешқашан �згерте алмай -ды. Жыныс жағынан әйел еркекке айнал-ғанымен, бәрібір гені оның әу бастағы жаратылысы әйел екенін айғақ тайды. Қанша дәрі ішкенімен трансген дер лердің бойында ескі гормондары сақ талады. Ол ара-тұра бой к�терген кезде кейбір трансгендерлер ішіп жүрген гор мондық дәрілерін шектен тыс к�бейтіп жібереді екен. Бұл олардың психикасына да әсер етіп, түптің түбінде қайсыбіреулері �зіне-�зі қол жұмсауға дейін барады.

#лемде талай атақты трансгендерлер бар. Бірақ олардың к�бі мұндай қадамға барғанына �кінетінін айтқан. Сондықтан жаратылыс заңынан аттамас бұрын «жеті рет �лшеп, бір рет кескен» ж�н-ау.

Бүгінгі медицинаның дамығаны соншалық, адамның кез келген ағзасын қиналмай ауыстыратын болды. Өкпе, жүрек, ұйқы безі, бауырды ауыстыру былай тұрсын, қазір әйелді – еркекке, еркекті – әйелге айналдыру да түк болмай қалды. Қорқыныштысы сол, соңғы жылдары жаратылыстың заңына қарсы шығып, өзінің жынысын ауыстыруға ынта білдіргендердің қатары көбейген. Бұрын қоғамға жат мұндай көріністер тек Батыс елдеріне тән секілді көрінетін. Сөйтсек, күллі әлемді алаңдатып отырған бұл кесапат Қазақстанды да айналып өтпепті. Еліміз заң жүзінде рұқсат берген 2009 жылдан бері елімізде 25 адам жынысын ауыстырып үлгерген. ҚР Әділет министрлігінің берген ақпараты бойынша, 2015 жылы – 8 адам, былтыр 3 азамат жынысын ауыстыруға байланысты аты-жөнін өзерткен екен. Соның ішінде төртеуі жынысын әйелден еркекке ауыстырса, төртеуі керісінше, еркектен әйелге «айналған».

Бақытжан "ТКЕЛБАЕВ, �зірет Сұлтан мешітінің наиб имамы, исламтанушы:

– #р адамның қандай жыныста болатыны ананың құрсағында біткен күннен жазылады. Жаратушы иеміздің бұл құдіретіне ешкім де қарсы келуге тиіс емес. Қазіргі таңда медицинаның дамуы адамзатқа үлкен мүмкіндіктер сыйлап отыр. Мысалы, бүгінде ағасы інісінің �мірін құтқару үшін бауырын б�ліп берген, баласы анасына бір бүйрегін берген жағдайлар аз емес. Шариғат заңы бойынша �мір мен �лім ортасында арпалысып жатқан жандарға араша түсу – үлкен сауапты іс. Қасиетті Құран Кәрімнің «Мәида» сүресінің 32-аятында: «Кімде-кім бір адамды �лімнен құтқарса, барлық адамды тірілткенмен тең» деп адамдарға �мір сыйлаудың сауабы к�п екенін �сиет еткен. #рине, ағза берген адамның �зіне зиян болмауы керек. Егер қайтыс болған адам басқаны құтқару үшін ағзасын беруді �сиет етіп кетсе немесе жақын туысқандары рұқсатын берсе, онда ол марқұмның мүшелерін алуға болады. Бірақ дене мүшелерін саудаға салу – үлкен күнә. Оны сатуға, арам пиғылға пайдалануға шариғат бойынша қатаң тыйым салынады.

Ислам бойынша адамға �зінің жаратылысы ұнамай, ағзасын �згертсе, ол күнә саналады. Мысалы, жынысты ауыстыру – Жаратушының жаратылысын �згерткенмен тең. Алла Тағала мұндай �згертулерді харам еткен. Ол ж�нінде Алла Тағала «Ниса» сүресінің 119-аятында Ібіліс шайтанның былай деп ант ішкендігін ескертеді: «Мен оларға (адамзатқа) Алланың жаратылысын �згертсін деп с�зсіз әмір етемін».

Шариғатта ер кісінің әйелге, әйелдің ер кісіге ұқсауына қатаң тыйым салынған. Абдулла ибн Аббас (р.а.): «Пайғамбарымыз (с.ғ.с) әйелге ұқсағысы келген еркектерге және еркектерге ұқсағысы келген әйелдерге лағынет айтты» деген. Мұндай жыныстық �згертулер ер мен ердің, әйел мен әйелдің үйленуіне жол ашады. Ер мен ердің немесе әйел мен әйелдің жыныстық қатынасқа баруы – Лұт пайғамбардың дәуірінде жасалған азғындықтың жалғасы. Сондықтан аталық жыныс мүшелері толық жетілген ер кісінің немесе аналық жыныс мүшелері толық жетілген әйелдің жыныс мүшесін қарсы тараптың жыныс мүшесіне ауыстыруы – кешірілмес күнә әрі харам іс. Мұндай іске барған әрбір адам қатаң жазаға лайық болады. Адамның ағзасы – Алланың берген аманаты. Оны қалай пайдалансам да, �зім білемін деу – үлкен ағаттық.

Лимана ҚОЙШИЕВА, психолог:– Еркектің �зін әйелше сезінуі, әйелдің �зін еркекше ұстауы

– денсаулықтағы кінәрат я гормондық бұзылыстың туа біткенінен болмаса, к�п жағдайда психикалық ауытқу емес, жетіле келе қызығушылығына, ортасына қарай қалыптасып жатады. Бұл – жүре қалыптасатын мінез. Оны дер кезінде бай-қап, дұрыс бағыттап жіберсе, түзетуге болады. Адамдардың бәрі бірдей емес. Олардың ішінде ортаға бейімделгіш, еліктегіштері болады. Трансгендерлерден к�бі осындай адамдардан шығады. Сондықтан ондай жандарға дұрыс тәрбие қажет.

Шынымен де қазір қыз бен ұлдың талғамына, киім киісіне, ортасы мен ойынына мән бере бермейтін болдық. Ұлдарымыз қыздар сияқты балағы тар, белі қиылған киімдер кие береді. Бала кезімізде қызғылт түсті киім киген ұлға үрке қарап «қызтеке» деп айдар тағатын едік. Ер балалар болса, қыздармен ойнауды намыс к�ріп, олардың ойыншығына да жуымайтын. Ойлап қарасақ, мұның �з үлкен тәрбие. Ал қазір ше? Ұлдарымыз ұсақталып кетті. Ұлдың тәрбиесінде әкенің р�лі үлкен екенін ұмыттық. #кенің айбары, әкенің қаһары не екенін жадымыздан шығардық. Ұлдың да, қыздың да тәрбие тізгінін әйелге беріп қойдық. Ер бала әкесіне еріп, шеге қағып, бұранда бұраудың орнына шешесімен бірге қамыр илеп, тамақ пісіріседі. Ерлікке, азаматтыққа тәрбиеленудің орнына қызша майысып, қыздың тірлігін жасап жүр. Жібектей нәзік жігіттерден қандай еркектік к�руге болады? Сондықтан ұлды – ұлша, қызды – қызша тәрбиелесек қана мұндай келеңсіз әрекеттердің алдын алар едік. Ер баланы �зінің табиғатына қарай бейімдеп, «сен жігітсің, ертеңгі күні Отаныңның тірегісің, отбасыңның қорғанысың» деп тәрбиелеп, санасына еркектік мінезді кішкентайынан сіңіре беру керек. Жастайынан күрес, бокс секілді үйірмелерге беріп, тұлға ретінде қалыптасуына жол ашу қажет. Құлап қалса немесе т�белесіп таяқ жесе, асты-үстіне түсіп �бектемей, «сен жігіт емессің бе?» деген с�зді сіңіре білуіміз керек. Бұл жерде ұл бала үйдегі, түздегі ер-азаматтарға тән мінез-құлықты, шаруаны алдымен әкесінен үйренуі тиіс. Ал қыз баланы еркекшора қылмай, 8-9 жасынан нәзіктікке, биязылық пен ибалыққа баулығанымыз ж�н. Шашын �сіріп, сырға салып, үйдің шаруасына бейімдеудің �зі оның ертеңгі күні жақсы жар, ардақты ана болып қалыптасуына жол ашатыны анық. #р отбасында әкенің р�лі мен беделі, балаларды тәрбиелеудегі орны жоғары болуы тиіс. #йел адам қанша мықты болғанымен ешқашан ер-азаматтың орнын баса алмайды. Отбасындағы бала тәрбиесінде, әсіресе, ұлдарды тәрбиелеуде ер-азаматтың ықпалы бәрібір ерек екендігін естен шығармауымыз қажет. Еркектік намысы бар ұл, табиғатына сай тәрбиеленген нәзік қыз б�тен ойға жол бермесі анық.

Ілияс МҰХАМЕДЖАН, «Б.Жарбосынов атындағы Урология ғылыми орталығы» АҚ

Басқарма т$рағасының орынбасары:– Қазіргі таңда күллі қоғам алдына �зінің жыныс

ауыстырғанын айтып жүргендердің әрекеттер себебі түрлі дер едім. Жыныс ауыстыру отасы – ойыншық емес. #рбір ота жасауға арнайы к�рсеткіш болуы тиіс . Мәселен, транссексуализм диагнозымен сырқаттанған адамдар арнайы сараптан �тіп, �зінің жынысын ауыстыра алады және ауыстырылған жынысына сәйкес т�лқұжатын ауыстырады. Жұртшылық бұл қадамға амалсыздан барады. Медицинада «гермафродитизм» деген ұғым бар. Қазақша «қос жынысты» деген мағынаны білдіреді. Тумысынан осы дертке шалдығып, амалсыздан жынысын �згертуге мәжбүр болған адамдар олай жар салмас еді. Kкінішке қарай, аурудың бұл түрі сирек те болса ұшырасады.

Гермафродитизм – генетикалық сырқат. Жүктілік кезінде әйелдің немесе құрсақтағы шарананың гендік хромосомы мутацияға ұшырауынан пайда болады. Ал ген әртүрлі ультракүлгін сәулелену мен радиоактивтік заттардың әсерінен немесе болашақ ананың бойындағы қандай да бір гормондық �згерістерден бұзылуы мүмкін. Тіпті ішімдік, есірткі мен әртүрлі тағамдық қоспалар да гендік хромосомалардың �згеруіне алып келеді. Гермафродитизмді анықтау қиын емес. Артық ағза хирургиялық жолмен алынып тасталады. Ол үшін сырқат адамға генетикалық сараптама жүргізіп, оның кариотипі анықталады. Егер кариотип 46 ХY, яғни еркек адам болып шықса, онда сырқаттың бойындағы әйелге тән мүшелер отамен алынып тасталады. Бұған қоса, адам �зін қандай жыныстың �кілі санайтыны да маңызды. Кейде генетикалық тұрғыдан әйел болып шықса да �зін еркекше сезінетін пациенттер бар. Бұл енді медициналық қана емес, психологиялық, отбасылық тұрғыдан да күрделі мәселе. Қандай жағдайда болсын, мұндай жаны мен тәні ауру жандар психикалық тұрғыдан үлкен қысымға тап болады. Аналық және аталық жыныс бездері дұрыс қалыптасқан, бірақ жасырын гермафродитизмге ұшыраған сырқаттарға заңгерлік және психологиялық к�мек ауадай қажет. Кейбіреулер гормоналдық ем-дом алып, жақындарының жақсы қолдауынан кейін дертінен айығып та кетіп жатады.

Ауруды неғұрлым ерте жастан емдесе, соғұрлым ем тиімді болмақ. Сырқатты дер кезінде ауыздықтамаса, ол уақыт �ткен сайын асқынып, емделуі қиындай береді. Сондықтан гермафродитизмге шалдыққан жандардың сексуалдық ориентациясын дұрыс бағытқа бұрып, уақытылы емдеткен ж�н.

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ

АЗҒЫНДЫҚ ПА, АМАЛСЫЗДЫҚ ПА?

( ) ,

р тек

е

ы –

ырса,

�– #р

құрсағындқұдіретінмедицинаотыр. Мыбауырын жағдайларортасындсауапты і32-аятындадамды тіеткен. #радам басқрұқсатынсаудаға сақатаң тый

Исламсаналады.тең. Алласүресінің оларға (ад

ШариАбдулла ижәне ерке�згертулерәйел менжасалған ер кісініңқарсы таріске барғааманаты.

ауқа

аалға т

қатыжібе

келқа

ұрықтасау, сы

ң ты

аған ейбірі

әйелдер стар әсер

т тың жара-психологтар

лі психи-жүре

ЖЫНЫС ЖЫНЫС АУЫСТЫРУ:АУЫСТЫРУ:

???

№46 (3118) 31 НАУРЫЗ, 2017 ЖҰМА www.aikyn.kz

ӘЛЕУМЕТ6

Б а с қ о с у б а р ы с ы н д а , с у д ь я А.Замбаев: «Мемлекет беделі мен сот т�релігі бір-бірімен тығыз байланысты. Заң мен құқық бір-біріне қарама қайшы болған жағдайда әділ әрі ақылды шешім қабылдау қиын болады. Сот т�релігі конституциялық, азаматтық, әкімшілік және қылмыстық сот ісін жүргізу а р қ ы л ы ж ү р г і з і л е д і . Қ ұ қ ы қ т ы қ мемлекетте сот т�релігін жүзеге асыру-дың негізгі принциптері ол оның – адам оның құқықтары мен бос-тандықтары. Мемлекеттік билікті барлық деңгейде жетілдіру қатар соңғы жылдардағы сот реформасының дамуы

оң нәтижелерін беріп отыр», – деді.Сонымен қатар судья А.Замбаев

ҚР Қылмыстық кодексіндегі жеке айып таулар бойынша ұсыныстар беріп, аталған қылмыстық жауапкер шілік-тердің келешекте әкімшілік жауап-кершілікке ауысуы мүмкіндігін айтты.

Шара соңында қатысушылар �з тараптарынан сот т�релігінің жағымды жақтарын айта келе, мемлекеттің тұрақтылығының кепілі екендігін айтып, аталған тақырып бойынша �з ұсыныстарын білдірді.

�нел ҚУАНЫШҚЫЗЫ

МЕМЛЕКЕТ БЕДЕЛІ СОТ ӘДІЛДІГІМЕН ӨЛШЕНЕДІ

ЖИЫН

Жуалы аудандық сотында осы тақырыпта дөңгелек үстел өткізілді. Шараға, сот төрағасының міндетін атқарушы А.Замбаев, прокурор Е.Марат, қорғаушы О.Шуақбаев, АІІБ-нің басшысының бірінші орынбасары подполковник М.Мүсірепбеков, пробация қызметінің аға инспекторы капитан Қ.Сарғалтақов, Жуалы ауданы әкімшілігінің Ішкі саясат бөлімінің бас маманы Н.Сейтқұлов және БАҚ өкілдері қатысты.

– Нағыз к�ркем әдебиетті тума талант, хас шебер, с�з зергері к�ктетеді. Шынайы талант – ілуде біреудің ғана маңдайына жазылатын Тәңірдің сыйы. Осы тұрғыдан қарағанда, XX ғасырдың бас кезіндегі Алаш алыптарының б і р і н е н - б і р і а с қ а н ш е б е р л і к н а -қыштарына, �зекті ізденіс иірімдеріне жаңа заман биігінен қарап, сол кездің �зінде әлемдік �ркениеттен түркі дүние еншісін алуды к�здеген тұғырнамаға к�ңіл аударту аса қажет.

Оқулықта күрескер-ұлтшылдық б а ғ ы т б о й ы н ш а – 4 . Б � к е й х а н , А . Б а й т ұ р с ы н ұ л ы , М . Д у л а т ұ л ы , Ш.Құдайбердіұлы, Ж.Ай мауытұлы, М . Ж ұ м а б а е в , С . То р а й ғ ы р о в , X.Дос мұхамедұлы, Қ.Кемеңгерұлы, С.Садуа қасұлы, Ж.Ақбаев, Т.Шонанұлы, О . 4 л ж а н ұ л ы , Б . К ү л е е в ; д і н и -м и л л ә т ш і л д і к б а ғ ы т б о й ы н ш а – М.К�пейұлы, Ғ.Қараш, Т.Ізтілеуұлы, Ш.Жәңгірұлы, К.Шаһмар данұлы, М . Қ а л т а й ұ л ы , М . Б а й з а қ ұ л ы , А.Сабалұлы, Н.Орман бетұлы, 4.Кердері; ағартушы-демократтық бағыт �кілдері бойынша – С.К�беев, М.Сералин, Т. Ж о м а р т б а е в , С . Д � н е н т а й ұ л ы , М . Д ә у л е т б а е в , И . Қ ұ т п а н ұ л ы , >.Тәңір бергенұлы, 4.Найманбайұлы, Ы.Ш�рекұлы, Н.Құлжанова, Ш.Иман-

баева, Б.Ізт�линдердің �мірбаяндары мен шығармашылық еңбектері берілді.

Сонымен қатар Алаш ұранды әде-биеттің к�шбасшыларымен бірге тізе қосып, келешек ұрпақ қамы үшін к�птеген мақала жазып, тауқыметті �мір азабын бірге к�теріскен азаматтық һәм адамгершілік деңгейімен де бір-бірімен үндес к�рнекті тұлғалар туралы да мәлімет бердік. Олар – С.Асфендиаров, X.Ғаббасов, М.Шоқай, М.Тыныш-байұлы, 4.Ермеков, Ж.Дос мұхамедұлы, С.Аманжолов, А.Бірімжанов, Б.Құл-манов, Б.М�метов.

Сал-серілер поэзиясы мен XX ға-сырдың басындағы баспас�з мәселесі де қамтылып, б іршама шығармалар контекстік оқу әдісі бойынша берілді. Ж а с � с п і р і м д е р д і X X ғ а с ы р д ы ң басындағы аумалы-т�кпелі кезең туралы �з бетімен ізденіп, ой қорытуға бейімдеу мақсатымен «Алаш жылнамасы» және басқа да құжаттық материалдар бойынша арнайы тапсырма берілді.

Қолдарыңыздағы кітаптың айыр-машылығы, әдебиетті жаңа сораппен күрескер-ұлтшылдық бағыт, діни-мил-ләтшілдік бағыт және ағартушы-демо к-раттық бағыт деген үш топқа жіктедік. Екіншіден, XX ғасыр басындағы әдеби үрдіс пен оның тұлғаларын бір шоқатқа (т�бешік) шоғырландыруға тырыстық. Мұнда 50-ге жуық қаламгердің �мірі мен шығармашылығы бүгінгі оқытудың инновациялық талабына сай бірінші рет тұтас ұсынылып отыр. Үшіншіден, осыған дейінгі оқу басылымдарында XX ғасыр басындағы әдебиеттің даму жолы С>Ж (студенттің �зіндік жұмысы) арқылы байланыстырылып берілген емес, – дейді ғылыми еңбектің авторы, Руда Зайкенқызы.

Бұл оқулық «Қазақ әдебиеті тарихы» курсы бойынша жоғары оқу орындарында оқылатын дәрістерде, семинарларда, практикалық сабақтарда пайдалануға және арнаулы курс жүргізуге к�мекші құрал ретінде қазақ әдебиеті мен тарихы пәндерінің мұғалімдеріне, студенттерге, жоғары сынып оқушыларына, сондай-ақ жалпы к�пшілік қауымға арналған.

Ершай �ЗІРЕТ

ҰЛТ ҰЛЫЛАРЫН ҰМЫТПАЙДЫТаяуда «Мектеп» баспасынан филология ғылымдарының докторы,

профессор Руда Зайкенқызының «XX ғасыр басындағы әдебиет және Алаш ұстанымы» атты оқулығы жарық көрді. Бұл еңбек XX ғасырдың басындағы тәуелсіздік жолында мерт болған Алаш қайраткерлерінің ұлттық ұстанымына негізделген. Мұнда XX ғасырдың басындағы әлеуметтік жағдай мен рухани өмірдегі өзгерістер және сол кезеңнің қайталанбайтын тұлғалары арқылы ұлттық дамудың көркемдік кеңістігі ғылыми-әдістемелік тұрғыдан сарапқа салынған.

БАСПА БАЗАРЛЫҒЫ

Бұдан соң студенттер сарайында «Алаш мұрасы және Тәуелсіз Қазақстан» атты ғылыми-теориялық конференция болды. Конференцияны облыс әкімі Қырымбек К�шербаев ашты. >з с�зінде �ңір басшысы: «Тәуелсіздіктің ең алғашқы жылдарында Нұрсұлтан Назарбаев: «>ткенді тану, тарихты терең пайымдап, оған әділ баға беру – үлкен парасаттылық пен жауапкершілікті талап етеді. >ткендердің қадірін білу, олардың арман-мүдделерін жалғастыру – біз үшін адамгершілік парыз ғана емес, қоғамдық дамудың, ілгері басудың негізгі алғы шарттарының бірі» деп ерекше атап к�рсеткен болатын. Біз осы ұстанымды басшылыққа ала отырып, �ткенімізді тереңірек тану, тарихи тұлғаларымызды ұлықтау мақсатында талай бастамалар к�теріп, игі шараларға ұйытқы болып келеміз.

Тәуелсіздік жылдары туып, бүгінде ат жалын тартып мінуге жарап қалған арда ұрпақ осы тағылымнан сусындап, биіктеп барады. Біздің тарихи танымымыз әлемдік �ркениетке т ы ң н а н к е л і п қ о с ы л ы п , а д а м з а т т ы қ құндылықтарды қазақы �рнекпен толықтыру үстінде деуге әбден болады.

Алаш мұрасының 100 жылдығына арнап Сыр елінде ауқымды шаралар ұйым-дастырудамыз. Мәртебелі конференцияның ұлт К�шбасшысы Нұрсұлтан Назарбаев: «Алаштың анасына» балаған қасиетті Сыр жерінде �туінің символикалық мәні бар екенін атап �ткен ж�н болар. Тіпті 1925 жылы Қызылорда атанып, Қазақ Республикасының т ұ ң ғ ы ш а с т а н а с ы б о л ғ а н қ а л а м ы з – ұлтымыздың Қазақ деген атауға ресми түрде ие болуының тарихи белгісі.

Еліміздің алғашқы Үкімет басшылығы, басқару институттары осы жерде қалыптасып, нығайды. Алғашқы �нер-білім ордаларының іргесі қаланып, әсем ғимараттар бой к�терді. Ұлт зиялыларының баршасы осы қалада шоғырланды», – деді.

Сондай-ақ аймақ басшысы Түркиядан, >збекстаннан және Қазақстанның әр түкпірінен келген конференция қонақтарына Сыр жұртшылығы атынан зор алғысын білдіреді. Мұнан соң Алаш қозғалысының мәні мен маңыздылығына, оның саяси қалыптасуы мен мақсатына тоқталды.

– Алаш идеясы – қазақтың мемлекеттік, ұлттық идеясы. Алаш қозғалысының пайда болуының түп негізі – патшалық Ресейдің XVIII-XIX ғасырлардағы отарлау саясатының негізінде қазақ қоғамында қалыптасқан саяси-әлеуметтік жағдайларға тікелей байланысты.

XIX ғасырдың екінші жартысында елдің ертеңін ойлаған Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин т.б. зиялылар ұрпақтың білімді болуына ерекше мән берді, ұлтын сүйер азамат тәрбиелеумен айналысты. Осылайша, ғасырлар тоғысында еуропаша білім алған қазақтардың үлкен шоғыры қалыптасты. Азат е л б о л м а й , � р к е н и е т к � ш і н е і л е с е алмайтынымызды жақсы түсінген 4лихан Б�кейханов бастаған озық ойлы азаматтар ХХ ғасырдың бас кезінде саяси күрестің белсенді жолына түсіп, осы жолда бастарын бәйгеге тіккені – тарихи шындық.

А л а ш қ о з ғ а л ы с ы а т а л ғ а н к е з е ң д е қоғамдағы саяси-әлеуметтік оқиғалар барысында аяғына тік тұрды, дамыды, шыңдалды. Бағыты айқын елеулі саяси күшке айналды. 1917 жылғы Ақпан және Қазан революциясының арасындағы 8 ай уақыт Алаш қозғалысының жұлдызды сәті болғаны белгілі . Нақты айтсақ, алаштық жүйе қалыптасты: Түркістан, алаш автономиялары жарияланып, олардың үкіметтері құрылды.

Қазан т�ңкерісінің жеңіске жетуі – Алаш қозғалысының «Ары тартса арба сынады, бері тартса �гіз �леді» деген дағдарысты сәті болды. Бұл кезеңдегі жағдайларға біз тоқталып жатпаймыз. Тәуелсіздік жылдары айтылып та, жазылып та жүр. Бүгінгі конференция барысында ғалымдар тарапынан кеңінен сарапталады деп ойлаймыз. Біз Алаш ардақтыларының олар қандай саяси бағыт ұстанса да, жол таңдаса да – түпкілікті мақсаты біреу ғана болды дегіміз келеді. Ол – Ұлт-Азаттығы. Алаш арыстарының ел бас қару жүйесі, ұлт теңдігі, ұрпақ тәрбиесі, жастардың білім алуы, азаматтардың құқы мен бостандығы туралы ұстанымдары бүгінгі тәуелсіз Қазақстанның мақсат-мұратымен үндесіп жатыр.

Алаш зиялылары «Үкімет басында Құрылтай жиналысы, оның арасында Құрылтай жиналысы мен Мемлекеттік Дума

белгілі мерзімге сайлаған президент тұрады» деп есептеді. Сол кезеңде президенттік басқарудағы мемлекеттердің саны әлемде с а н ау л ы б о л ғ а н ы н е с к е р с е к , А л а ш арыстарының мемлекеттік басқару ісінде озық ойлы, құқықтық мемлекет құрудағы бастамашылдығын к�реміз.

О л а р д ы ң а с ы л а р м а н ы н а б ү г і н г і ұрпағының қолы жетті. Елбасы – Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың сарабдал саясатының арқасында шекарамыз ш е г е н д е л і п , к � к т у ы м ы з ж е л б і р е п , президенттік басқарудағы тәуелсіз Қазақстан мемлекетін құрдық. Арда туған азаматтар қоғамның �ркениет жолымен дамуына қажетті білім мен ғылымның, мәдениеттің миссиясын мейлінше жоғары бағалады. Бұл қатарда – ҚазАСР Халық ағарту комиссары Темірбек Жүргеновтің р�лі айрықша болды.

Халқын сүйген каһарман тұлғаның кеңестік Қазақстан руханиятын нәрлендірген адам капиталы мен материалдық-техника-лық факторды қалыптастыру жолындағы еңбегі – біздің рухани мұрамыз.

Тұғырлы тұлғаларымыздың шоғырында кемеңгер жерлесіміз Мұстафа Шоқай дара тұр. Ол �з бақытын елі мен жерінің бақытынан б � л е - ж а р а қ а р а ғ а н ж о қ . С о ң ғ ы д е м і таусылғанша отарлық жүйе мен кеңес тоталитаризмінің құлауы үшін күресті. Мұстафа Шоқайды насихаттау, ұлықтау –

халықтың рухын асқақтатар жасампаз қадам, – деді облыс әкімі Қ.К�шербаев.

Бұл облыс әкімдігінің бастамасымен, ел-халықтың қолдауымен Астанада 2014 жылғы 26 қыр күйекте �ткен «Орта Азия мен Қазақстанның білімі мен мәдениетін дамытудағы Темірбек Жүргеновтің р�лі және рухани мұрасы» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы мен 2015 жылғы 12 қазанда Қызылордада �ткен «Мұстафа Шоқай – Алаштың алып тұлғасы» атты республикалық ғылыми конференцияның рухани жалғасы іспетті. Алаштың алыбы Мұстафаға арналған конференцияның нәтижесі бойынша Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінен «Мұстафа шоқайтану» ғылыми-зерттеу орталығы ашылып, бүгінгі күндері кешенді ғылыми-зерттеу жұмыстарды жүргізуде.

Конференцияға белгілі алаштанушы ғалымдар, облыстың зиялы қауым �кілдері, мемлекеттік құрылымдар және үкіметтік емес ұйым мүшелері мен жоғары және арнаулы о қ у о р ы н д а р ы н а н к е л г е н о қ ы т у ш ы -профессорлар, студент-жастар қатысты. Ғылыми-теориялық конференция барысында Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этноло-гия институтының директоры, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, тарих ғылымдарының докторы, профессор Хангелді 4бжанов, Халықаралық Түркі академиясы ұйымының п р е з и д е н т і , « Е г е м е н Қ а з а қ с т а н » республикалық газеті» АҚ Басқарма т�рағасы, тарих ғылымдарының докторы Дархан Қыдырәлі, ҚР Парламенті Сенатының депутаты, саясаттану ғылымдарының докторы, профессор Мұрат Бахтиярұлы, Гази университетінің профессоры (Түркия), тарих ғылымдарының докторы Гүлжанат Қ ұ р м а н ғ а л и е в а , > з б е к с т а н Ғ ы л ы м академиясы Тарих институтының б�лім м е ң г е р у ш і с і , т а р и х ғ ы л ы м д а р ы н ы ң докторы, профессор Кахрамон Раджабов, Мемлекет тарихы институтының бас ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының кандидаты Күлпаш Ілиясова баяндама жасады. Конференция аясында алаш-ордашылар мен алаштанушы ғалым дардың арнайы кітап к�рмесі қойылды.

Халықаралық шараға жиналған қонақтар мен жергілікті зиялы қауым �кілдерін қаладағы «Ұлытау» мейрам ханасында Алаштың ардагер ұлы, түбі бір түркінің бірлігін к�здеп �ткен Мұстафа Шоқайға арнап берілген асқа қатысты. Ұлты үшін ұлы іс тындырған қайраткер рухына оқылған Құранға қол жайды. Облыс әкімінің орынбасары Руслан Рүстемов ізгі бастама аясында жиналған ағайынға лебізін білдірді. Академик Досмұхамет Кішібеков, «Мұстафа Шоқай» қорының президенті Базарбай Атабаев Түркістан республикасының туын к�терген тұлға жайлы тәлімді с�з айтты.

Миуа БАЙНАЗАРОВА,Қызылорда қаласы

ШОҚАЙДЫ ҰЛЫҚТАУ – ШОҚАЙДЫ ҰЛЫҚТАУ – АЛАШТЫ АРДАҚТАУАЛАШТЫ АРДАҚТАУ

Қызылордада Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінде «Алаш» қозғалысының 100 жылдығына арналған «Алаш мұрасы және Тәуелсіз Қазақстан» тақырыбында халықаралық ғылыми-теориялық конференция өтті. Оған Қазақстан, Түркия және Өзбекстаннан Алаш қайраткерлерінің мұраларын зерттеу жұмыстарымен айналысып жүрген белгілі тарихшы ғалымдар қатысты.

ТАҒЗЫМ

Тәуелсіздігімізді алғалы бері еліміздегі білім жүйесінің шынайы реті бұзылды. Біздің елдегі жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу институттарында 2010 жылдан бері аспирантура мен док-торантураға ізденушілерді қабылдау тоқтатылды. Ал диссертациялық кеңестер ескі жүйе бойынша қабылданған із-денушілерді қорғату үшін 2010 жылдың соңына дейін жұмыс істеді. Бұл к�птеген ғалымдардың жолын кесті. Содан кейін ғылым докторы, ғылым кандидаты деген дәрежелер болмады. Ғылым кандидаттары PhD бағдарламасы бойынша білімін жалғастырады. Зерттеу жобасы бойынша дайындық жұмысын бастап, тақырыбы айқындалған және �зі таңдаған шетелдегі ғылыми жетекшісінен шақырту алған магистратура түлектері мен дипломы бар мамандардың PhD бағдарламасы бойынша оқуға мүмкіндіктері болды. Аталмыш бағдарламаға сәйкес, білім алушылар зерттеу жұмысының күрделілігіне, сондай-ақ әр мемлекеттің білім беру жүйесіне орай 3-4 жыл оқиды.

Шын мәніне келсек, PhD – ғылыми атақ емес. Ол тек білімнің жоғары деңгейі. Е л і м і з д е е у р о п а л ы қ х а л ы қ а р а л ы қ стандартқа сай, білім берудің үш түрі жүйесі жұмыс істейді. Біріншісі – бакалавр, екіншісі – магистратура, үшіншісі – PhD. Жаңа жүйенің ғылымға қатысы жоқ. Алайда біз оны ғылыми атақпен ша-тастырып алдық. PhD-дің ғылыми атаққа қатысының болмайтын себебі, біріншіден, ғылыми еңбек, ғылыми жетекші мен екі-үш комиссия мүшесінің қатысуымен ғана қорғалатындығы. Ал диссертациялық кеңесте еңбекті қорғаудың рәсімдері б�лек. Е к і н ш і д е н , P h D ж ү й е с і б о й ы н ш а

қорғалатын еңбектің та қырыптары ғылыми емес, жоғары білім беретін деңгейдегі диплом жұмысының жаңартылған түрі. Үшіншіден, берілетін ғылыми атағы, бар болғаны, PhD философия докторы.

Шетелдерде PhD – академиялық дәреже, ғылыми атақ емес. Ғылыми атақты жоғары аттестациялық комиссия береді. Сондықтан да мұндай жалған атақтың еш қажеті жоқ. Бұл – ғылымды аяқасты ету. Қазір қоғамда талас тудырып отырған да осы мәселе. Менің ойымша, бұрынғы жүйе мен жаңа PhD жүйесін екі-үш жыл бойына қатар алып жүріп, салыстырып байқап к�ру керек еді. Егер PhD тиімділігін к�рсетіп, ғылыми жаңалықтар ашып жатса, онда оның қорғау тәс іл ін кандидаттық, докторлық диссертация қорғайтын кеңеске берген орынды болар еді. Сосын барып, оның ғылыми атағын министрліктің жанындағы жоғары аттестациялық комитеттің бағалауымен берілетін атақпен теңестірген ж�н болар еді. Сонда ғылыми дәрежесі мен ғылыми атағы қоғамның дамуына сәйкестенеді.

Ғылым – инемен құдық қазғандай, к�п ізденуді, к�п еңбектенуді қажет етеді. PhD жүйесі бойынша ізденуші бас-аяғы екі-ақ жылда ғылыми еңбегін қорғап бітіп, философия докторы атағын иемденеді. Естеріңізде болса, біздің ғылым қуған ға-лымдарымыз кеңестік жүйеде кандидат-тықты қорғау үшін он жылға жуық уақыт ізденісте болатын, ал докторлық қорғау дегеніңіз тіптен қияметтің қиыны еді. Доктор болу үшін ол докторантурада оқи-тын, ғылыми конференцияларда ғылыми еңбектері талданатын. Міне, осының бар-лығы PhD жүйесінде аяқасты болып қалды.

Кандидаттығын қорғайын деп жүрген ізденушілерге жаңа жүйенің талабы – жоғары аттестациялық комитет тізбесіне кіретін журналдарда мақалалары жария-ланса болғаны. Қазір журналдардың к�бі жекеменшікке �тіп кеткендіктен, мақаланы басуға ақшасын т�лесе, сапасына қарамай жариялай салады.

– Ғылымға PhD жүйесін енгізерде оның жетілдірілген түрін алған дұрыс еді. Сондықтан мақалалар ғылыми кеңесте ашық түрде талқыланып, кем дегенде белгілі үш ғалымның сыни пікірінен кейін, ғалымдардың ұсынысымен, «Мына мақаланың ғылыми жаңалығы бар, жариялауға жатады» деген ғылыми кеңестің

шешімінен соң, �те беделді журналдарда жарияланса. Докторлық, профессорлық атақ алу үшін бірнеше ғылыми моно-графиялар жазса, ондай еңбектер мемлекет тарапынан қолдау тапқаннан кейін ғана атақ берілсе, ғылыммен айналысатын адамдар тек ғылым саласында жұмыс істесе дұрыс болар еді. Ғалымдықты мемлекеттік қызметпен қатар алып жүремін деу ғылымның сапасын да, қадірін де кетіреді. Ғалымдардың саны артқанмен, сапасы т�мендейді. Ғылымы дамыған мемлекет озады. Мысалы, І Петр Ресей азып тозып кеткен кезде барлық қиындыққа қарамай, орыстың ғылым академиясын құрды. Содан бастап орыс ғылымы дами бастады. Қазіргі кезде Ресейде, басқа да бірқатар КСРО құрамында болған Республикаларда бұрынғыдай диссерта циялық кеңестер әлі жұмыс істеп тұр. Олар біздің ел сияқты PhD-ге к�шкен жоқ. ТМД елдерінің ішінде бірінші болып PhD-ге к�шуге құлшынып жатқан Қазақстан. Біз �зі жаңалыққа құмар елміз ғой.

Біздің елімізде Ғылым академиясы қазір қоғамдық ұйымға айналып кетті. Ғылым академиясы мемлекеттік ұйым емес. Қоғамда Ғылым академиясымен қатар, салалық ғылым академиялары к�бейіп кетті. Баспас�з беттеріне к�з жүгіртсеңіз, ғылыми атағы жоқтар да �здерін профессор, академик деп к�рсетіп жүр. Ғылымға қатысы жоқтардың �здерін ғалым ретінде дәріптеуі – ғылымның беделінің түскені емей немене? Ғылым академиясын қайтадан мемлекетке қайтарып беріп, ғылымды жандандыру керек. Ғылым �зінің жаңа жетістіктерімен, жақсы жаңалықтарымен �зін-�зі ақтайды. Ол қоғамды дамытады, мемлекетт і гүлдендіреді, білімді жетілдіреді. Қазір Білім және ғылым министрлігі бірігіп кетті. Кезінде екеуі екі б�лек және к�теретін жүгі де әртүрлі еді. Білім министрлігінің саласы үлкен. Сондықтан ол ғылымды қамти алмайды. Министрліктің жанында ғылым комитеті бар. Оның не жұмыс істеп жатқанынан бейхабармыз. Қаншалықты ғылымды дамытуға үлес қосып жатқанын да білмейміз. Ғылымның �з министрлігін ашып, басқару жүйесін қайта құрған ж�н. Сонда ғана ғылым дамиды. 4йтпесе, қазір мемлекеттік, мемлекеттік емес оқу орындары бар, барлығы шама-шарқынша PhD-ге байланысты диссертациялық

кеңестер ашып алды. Заң саласы бойынша мемлекеттік емес, жеке оқу орындарында да осындай диссертациялық кеңес құрылған. Соған мүше болатын штатта кадрлары жоқ.

Тіпті бір мамандық түрінен бірнеше диссертациялық кеңестер жұмыс істейді. Бұдан не күтуге болады? Керісінше, осылардың барлығын біріктіріп, ғылым саласы бойынша бір ғана диссертациялық кеңес құрса, оған жоғары дәрежелі мамандар мүше болса, ғылымның сапасы артары даусыз. Соңғы кезде �з елінде ғылыми еңбегін қорғай алмайтындардың басқа елге, к�ршілес мемлекеттерге барып қорғауын сәнге айналдырды. Ол жақтан келгеннен кейін жоғары аттестациялық комитеттерде еңбектері қайта қаралып біздің елдің дипломы беріледі. Менің түсінбейтінім, біз �зіндік ерекшелігі бар мемлекеттік жүйедегі елміз. Шетелден біздің заңымыз да, қоғамдық реттеу қызметіміз де б�лек. Сондықтан шет мемлекеттер оған қалай баға, ғылыми а н ы қ т а м а б е р е д і . Б ұ л – ш е т е л д і к ғалымдардың ішкі жүйемізге қол сұғуы. Менің айтарым, заң дегеніміз – қоғамдық қатынастарды реттейтін құрал болған-дықтан, болашақ заңгер ғалымдарымыз еңбектерін �з елінде қорғағаны абзал. PhD жүйесіне �ту – асығыстықпен ғылыми дәреже, атақ алу. >з Отанына тиісінше, пайда келтірген білімді жаңа дәрежеге жетілдірген, �з еңбегімен жанқиярлықпен, жаңалық ашқан азаматтарға ғана ғылыми атақ берілуі керек. Ғылым саласында басқаның еңбегін к�шіріп алып, сол с и я қ т ы ж а м а н ү р д і с к е ж о л б е р у – кешірілмес күнә. Ондайлар заң бойынша жауап беру керек. Жалпы, елімізде ғылым-ды, білім беруді жетілдіру мәселесі басты назарға алынуы қажет. Ғылымның �р-кендеуі, дамуы – мемлекетіміздің нығаюы. Ол үшін ғылыми атақты әділ жолмен қорғаудың жүйелері ж�нге келтірілуі қажет деп санаймын. Осы мәселеге байланысты басқа да ғалымдар, мамандар н е а й т а д ы е к е н ? С о д а н к е й і н б і р тұжырымға да келеміз.

Арықбай АҒЫБАЕВ,әл-Фараби атындағы

ҚазҰУ-дың профессоры, Қазақстанның еңбек сіңірген

қайраткері

АТАҚ АЯҚАСТЫ ҚАЛҒАНЫ МА?АТАҚ АЯҚАСТЫ ҚАЛҒАНЫ МА?Қазақстан Республикасы кеңестік

жүйеден кейін бірінші болып үш жүйелі білім берудің Еуропалық стандарты – Болон жүйесіне көшті. Осыған орай елімізде студенттерге дәріс беру уақыты бір сағат пен 20 минуттан 50 минутқа дейін қысқартылды. Емтиханды дәріс бермеген ұстаз қабылдайды, әртүрлі тест сұрақтарының жауаптарын жаттау дәстүрге айналды. PhD диссер-тациясын қорғау үшін шетелдік журналдарға мақала жариялап, мемлекеттің қызықтыратын мәліметтерін жариялайтын болды.

МӘСЕЛЕ

ТҰҒЫР

ТЕННИС

БОКС

№46 (3118) 31 НАУРЫЗ, 2017 ЖҰМАwww.aikyn.kz

ТОПЖАРҒАН 7

ФУТБОЛ

ДЗЮДОАҚЖОЛ!

Дайындаған Ғалым СҮЛЕЙМЕН

МӘНЕРЛЕП СЫРҒАНАУ

Финляндияның астанасы – Хельсинкиде мәнерлеп сырғанаудан әлем чемпионаты басталды. Әлемнің ең мықты спортшылары бас қосқан жарыста Қазақстанның намысын Денис Тен мен Элизабет Тұрсынбаева қорғауда.

� д е т т е г і д е й ж а р ы с т ы ә й е л д е р бастады. Мұз айдынына шыққан 37 с п о р т ш ы н ы ң а р м а н ы 2 4 ү з д і к т і ң қатарынан к�ріну еді. Себебі, сол межеден к�рінгендер ғана шешуші сынға жолдама алады. Осы орайда, Элизабет Тұрсынбаева �зіне артылған сенімді толығымен ақтады. Хартвалл аренаға жиналған жұрттың алдында айшықты �нер к�рсеткен 17 жасар қазақ қызы �зінен әлдеқайда жасы үлкен, тәжірибесі зор қарсыластарын артқа тастап, 10-орынға табан тіреді. Элизабеттің жиған ұпайы – 65.48.

Қысқа бағдарламаның қорытындысы бойынша Ресей жұлдызы Евгения Медве-деваға тең келер ешкім табылмады. Был-тыр әлем чемпионы атанып, қатарынан

екі жыл Еуропа біріншілігінің жеңімпазы болған ол 79.01 ұпайды қоржынға салды. Екінші және үшінші орындарды Кана-даның қос сұлуы – Кэйтлин Осмон

(75.98) мен Габриэль Дэйлман (72.19) иеленді. Бұлардың екеуі де талай бай-рақты бәсекелерде жүлде алғанын жанкү-йерлер жақсы біледі. Т�ртінші және

бесінші сатыларға әлем және құрлық чемпионаттарының бірнеше дүркін жүлдегері, ресейлік Анна Погорилая (71.52) мен АҚШ-тың аруы Карен Чен (69.98) жайғасты. Мамандардың пайым-дауынша, жүлделі орындар үшін талас жо ғарыда есімдері аталған осы бес спорт-шы арасында �туге тиіс. Ресейдің тағы бір �кілі Мария Сотскова (69.76) мен амери-калық Эшли Вагнердің де (69.04) жеңіс тұғы рына к�терілуі әбден мүмкін. Gзге-лерге қарағанда осы арулардың мүмкін-діктері жоғары бағалануда. Біз �з кезе-гімізде Элизабет Тұрсынбаеваға ерекше сенім артып отырмыз. Қандасымыз еркін бағдарламада барын салуға тиіс. Жа-рыстың алғашқы күні үздік 24 спорт-шының қатарынан к�рінген қыздар бүгінгі финалдық сайыста сынға түседі.

Кеше ерлердің жекелеген сайысы басталды. Бұл жарыста Қазақстанның туы астында 2014 жылғы Сочи Олим-пиадасы мен 2013 және 2015 жылдардағы әлем чемпионаттарының жүлдегері, 2011 жылғы Азия ойындары мен 2016 жылғы Дүниежүзілік Универсиаданың жеңім-пазы Денис Тен �нер к�рсетті.

ЭЛИЗАБЕТ – ҮЗДІК ОНДЫҚТА

Ж е р л е с т е р і м і з 1 с ә у і р д е Ташкентте Uzbek Tigers клубымен күш сынасады. Қос мемлекеттің �кілдері осы жылдың 18 ақпанында Талдықорған қаласында жұды-рықтасқан болатын. Сол кез десуге алашапанды ағайындарымыз Рио Олимпиадасында жеңіс тұғырына к�терілген үш бірдей �ренін жарыс жолына шығарған еді. Десек те, бұл жағдай біздің жігіттерге еш әсер еткен жоқ. Даңқы алысқа ж а й ы л ғ а н с а ң л а қ т а р д а н е ш қаймықпаған қазақтың қайсар ұлдары бұл кездесуде 4:1 есебімен жеңіске жетті.

Ташкенттегі кездесуде де ринг қожайындары сақа спортшыларға сенім артып отыр. Солардың ара-сындағы ең атақтысы – Хасан бой Дусматов. Былтыр Бразилияның Рио де Жанейро қаласында алауы тұтанған Олимпиада ойындарында о л 4 9 к е л і с а л м а қ д ә р е ж е с і бойынша жеңімпаз атанып қана қоймай, ең үздік былғары қолғап шеберіне тиесілі Баркер кубогын иеленгені де есімізде. Сондай-ақ Uzbek Tigers клубының сапында Абдулхай Шарахматов (56 келі), Елнұр Абдураймов (64 келі), Исроил Мадримов (75 келі) және Зухриддин Махкамов (91 келі) �нер к�рсетеді. «Астана арланда-рының» намысын Теміртас Жүсі-пов (49 келі), Ілияс Сүлей менов (56 келі), Ділмұрат Меджитов (64 келі), Айдар Сапарбай (75 келі) және Антон Пинчук (91 келі) сынды сайыпқырандар қорғайды.

АРЛАНДАР ТАШКЕНТТЕ АЙҚАСАДЫ

Алдағы демалыс күндері Дүниежүзілік бокс сериясында (WSB) сынға түсіп жатқан командалардың барлығы да өздерінің кезекті кездесулерін өткізеді. Солардың қатарында «Астана арландары» да бар.

ҚОСАЛҚЫ КҰРАММЕН АТ ТАНДЫҚ31 наурыз бен 2 сәуір аралығында Грузияның бас шаһары – Тбилисиде Гран-при додасының жалауы желбірейді. Әлемнің 38 мемлекетінен келетін белді дзюдошылардың қатысуымен өтетін жарыста Қазақстанның 19 балуаны бақ сынайды.

Бұл бәсекеде ұлттық командамыздың бапкерлері қосалқы құрамдағы дзюдо-шыларға сенім артуды ж�н к�рген екен. Қап тауы б�ктерінде белдесетіндер ара-сында ең к�п тәжірибе жиған жігіттер – Жансай Смағұлов (73 келі) пен �зиз Қалқа манұлы (81 келі). Олар біраз жыл-дан бері Қазақ елі намысын қорғап, к�птеген дүбірлі додаларда табысты �нер к�рсетуде. Сол секілді Тбилисиде т�сел-ген татамиде Жеңісбек Жақсыбек пен Абылайхан Шаратов (60 келі), Мейіржан Қалтаев пен �білқайыр Мәуленин (66 келі), Бекәділ Шәймерденов (73 келі), �ділет Миссин (81 келі), Дәулетхан Жақыпов пен Сұңғат Закарияев (90 келі), Виктор Демьяненко мен Мақсат Иса-

қабылов (100 келі) және Еламан Ерғалиев (+100 келі) күш сынасады.

�йелдер сайысында да біраз уақыттан бері к�леңкеде қалып жүрген дзюдошылар �з �нерлерін ортаға салады. Олар – Гүл-

дана �лмұханбетова мен Кәмшат Қара-сайқызы (52 келі), Анна Казюлина (57 келі ) , Сымбат Т�рен мен Нәзгүл Құбашева (63 келі) және Жанар Қашқын (70 келі).

Футболдан 2018 жылы Ресейде өтетін әлем чемпионатының іріктеу турнирі қазіргі кезде нағыз қызған шағына жетті. Десек те, қазірдің өзінде дүбірлі доп додасына жолдама алған бір команда белгілі. Ол – даңқты Бразилия құрамасы.

Осы аптада Оңтүстік Америка құрлы-ғының барлық командалары әлемдік мундиальдің іріктеу турнирі аясындағы кезекті тур ойындарын �ткізді. Gз ала-ңында Парагвайды қабылдаған Бразилия 3:0 есебімен жеңіске жетті. Бұл ойындағы голдардың авторлары – Фелиппе

Коутинью, Неймар және Марсело. С�йтіп, 14 кездесуден соң 33 ұпай жиып, жеке-дара к�ш бастап тұр (10 жеңіс, 3 тең ойын, 1 жеңіліс). Енді бразилиялықтар қалған кездесулердің барлығында жеңіліс тапса да, олардың Ресейге сапар шегуіне еш кедергі жоқ.

С�з орайы келгенде, бұл топтағы Аргентина құрамасының жағдайы қиын екенін айта кетейік. Соңғы турда айтулы елдің �кілдері сырт алаңда ойда-жоқта Боливиядан 0:2 есебімен ұтылды. Соның салдарынан небары 22 ұпайды еншілеп, бесінші орынды қанағат тұтуда (6 жеңіс, 4 тең ойын, 4 жеңіліс). Оңтүстік Америка-

дағы турнирдің қорытындысы бойынша т�рт команда ғана тікелей әлем чемпио-натының жолдамасына иелік ететінін ескерсек, қалған кездесулердің барлы-ғында оларға тек жеңіс қажет. Сол мақ-сатқа қол жеткізген жағдайда ғана арген-тиналықтардың асығы алшысынан түседі.

Бұл топта Колумбия (24 ұпай) екінші сатыға жайғасса, Уругвай мен Чили (23 ұпайдан) үшінші және т�ртінші орын-дарды �зара б�лісуде. Сол секілді алтын-шы сатыға табан тіреген Эквадордың да (20 ұпай) әлем чемпионатының жол-дамасын иемденуіне мүмкіндігі бар.

Еуропа құрлығындағы іріктеу тур-ниріне келер болсақ, осы күнге дейінгі бәсекелер барысында бірде-бір ұпай жоғалт паған қос команда ғана бар. Олар – Швейцария («В» тобы) мен Германия («С» тобы). Бес матчтың барлығын жеңіспен аяқтаған олардың әрқайсысы 15 ұпайдан олжалап отыр. Сол секілді 13 ұпайды қоржынға салған Франция («А» тобы), Польша («Е» тобы), Англия («F» тобы), Испания («G» тобы), Бельгия («Н» тобы) және Хорватия («І» тобы) құрама ларының да дүниежүзілік доп додасына аттануына тамаша мүмкіндік туындап отыр.

Естеріңізге сала кетейік, футболдан кезекті әлем чемпионаты 2018 жылдың 14 маусымы мен 15 шілдесі аралығында Ресейдің Мәскеу, Калининград, Санкт-Петербор, Волгоград, Қазан, Т�менгі Новгород, Самара, Саранск, Дондағы Ростов, Сочи және Екатеринбург қалаларында �теді.

БРАЗИЛИЯ – БІРІНШІ!

Майталман мамандар мен білікті бапкерлер, теңбіл доп шеберлері мен қатардағы қара-пайым жанкүйерлер арасында жүргізілген сол сауалнаманың нәтижесі бойынша Ресейдің ең үздік футболшысы деп Андрей Аршавин танылды. Расында да, айтулы ойыншының жүріп �ткен жолы жарқын жеңістерге толды. 1981 жылы Нева жағалауында дүниеге келген ол ұзақ жылдары бойы Санкт-Петербордың «Зенит» клубы сапында жасындай жар қы-рады. 2009-2013 жылдар аралы-ғында Лондонның «Арсе налында» ойнады. Ресейдің ұлт тық құрамасы сапында бақандай 10 жыл �нер к�рсетті. �сіресе, 2008 жылғы Еуропа чемпионаты Аршавин үшін �те сәтті болды. Австрия мен Швейцарияда �ткен жарыста �з командасының жартылай финалға дейін жетуіне сүбелі үлес қосқан шабуылшы «Еуро – 2008» дода-сының қоры тындысы бойынша ең үздік ойыншылар қатарына қо-сылды. Одан б�лек, Андрейдің 3 дүркін Ресей чемпионы және бірнеше дүркін жүлдегері, Англия

Пре мьер-лигасының қола жүл-дегері, УЕФА кубогы мен УЕФА суперкубогының иегері деген атақтары бар. Ол �з елінің ішкі бірін шілігіндегі ең үздік 33 ойын-шысының қатарына 7 рет еніп, бірнеше рет теңдессіз футбол шыға тиесілі арнайы сыйлықты иеленді.

Ресей футболының жұлдызы бүгінгі таңда Алматының «Қай-ратының» сапында ойнап жүр. Бұл ретте де ол несібесіз емес. Қазақ-стандық команда сапында Андрей Аршавин 2016 жылы ел бірінші-лігінің күміс медалін еншілеп, 2017 жылы Суперкубок жолындағы жарыстың жеңімпазы атанды.

АРШАВИН ТЕҢДЕССІЗ ДЕП ТАНЫЛДЫ

Таяуда футболдан Ресей чемпионатының тұсауы кесілгеніне тура 25 жыл толды. Мерейлі оқиғаға орай «Спорт-экспресс» басылымы осы ширек ғасыр уақыт аралығында айтулы доп додасында ең керемет өнер көрсеткен теңбіл доп шеберін анықтау мақсатында сауалнама жүргізді.

7-9 сәуір аралығында Астанада �тетін бұл кездесуде қос команда қандай құрамада ойнайтыны белгілі болды. Бұл бәсекеде Қазақ елінің намысын Михаил Кукуш-кин, Андрей Голубев, Александр Недовесов және Дмитрий Попко сынды сайыпқырандар қорғайды. Қытай құрамасының сапында Ди У, Цзе Чжанг, Мао-Ксин Гонг және Янь Бай кортқа шығады. Осы тартыста жеңіске жеткен команда Дэвис кубогының негізгі сайысына қатысу үшін біртабан жақындай түседі.

Естеріңізге сала кетейік, Қа-зақстан құрамасы Дэвис кубогы-ның �лемдік тобында 2011 жылдан бері �нер к�рсетіп келеді. Сол а р а л ы қ т а н е б і р м ы қ т ы к о -мандаларды еңсерген жерлесте-ріміз т�рт рет (2011, 2013, 2014, 2015 жылдары) ширек финалға де йін жетті. Бірақ былтырғы мау-сым біз үшін сәтсіз аяқ талған еді. 2016 жылдың 4-6 наурыз ара-

лығында Белградта �ткен атал мыш турнирдің алғашқы айна лы мында Сербиядан 2:3 есебімен ұтылып, мықтылармен күш сы насу құқығы-нан айы рылдық. Ол аздай, 17-18 қыр күйекте Мәскеу де ұйымдасты-рылған плей-офф додасында Ресей құрамасына есе жібердік. Бұл ойында да 2:3 есебі тіркелді. Енді келесі жылы әлем дік топқа жолдама алу үшін бұл жолы барымызды салуға тиіспіз.

КОРТҚА КІМДЕР ШЫҒАДЫ?

Бұл күндері теннистен Дэвис кубогы жолындағы жарыстың іріктеу турнирі өтуде. Азия және Мұхит аймағының бірінші тобында өнер көрсететін Қазақстан құрамасы таяуда Қытаймен күш сынасатыны белгілі.

Командамыздың бас бапкері Мырзағали Айтжанов жастар буы-ны �кілдерін Тай еліндегі тартысқа аттандыруды ж�н к�рді. Солардың арасынан Шалқар Айқынбай (49 келі) мен Садриддин Ахмедовты (69 келі) ерекше атап �туге болады. Екеуі де – жастар арасындағы әлем чемпиондары. Шалқар 2014 жылы Софияда топ жарса, Садриддин былтыр Санкт-Петерборда сол белесті бағындырды. Gзге салмақ дәре желерінде мына боксшыла-рымыз �нер к�рсетеді: 52 келі – Азат Махметов, 56 келі – Нұрбол Қалжанов, 60 келі – Сұлтан Зәуір-бек, 64 келі – Қуан Қуатов және 75 келі – Ерік �лжанов.

– Бангкоктағы бәсекеге қосал-қы құрамдағы былғары қолғап ше-берлерін апара жатырмыз. Олар дың басым б�лігі – жастар. Осын дай қадамға баруымыздың �зін дік себебі бар. Біріншіден, сәуірдің соңында бізді Ташкенттегі Азия чемпионаты күтіп тұр. Іле-шала Бакуде Ислам ынтымақ тастығы ойындарының алауы тұтанады. Ең мықты бокс-шыларды сол жарыстарға апаруды құп к�р дік. Екіншіден, жастарға да �здерін мойындатуға мүмкіндік беріп отыр мыз. Талай жылдық тарихы бар Тайландтағы турнир жас �рендер үшін үлкен тәжірибе мектебі болары даусыз, – дейді Мырзағали Айтжанов.

БАНГКОКТЫ БЕТКЕ АЛДЫ

3 сәуірде Тайландтың астанасы – Бангкокта дәстүрлі «Король кубогы» турнирі басталады. Сол жарыста Қазақстанның былғары қолғап шеберлері де бақ сынайды.

8e-mail: info@aikyn.kz; aikyn_nurmedia@mail.ru

www.facebook.com/aikyn.kz

www.twitter.com/aikyn_gazeti

№46 (3118) 31 НАУРЫЗ, 2017 ЖҰМА www.aikyn.kz

АЙНА

CMYK

Алматыда 2001 жылы құрылған ҚазИТУ әрі техникалық университет, әрі аграрлық жоғары оқу орны болып есептеледі. 2012 жылы әл-Фараби даңғылының бойында жаңа оқу корпусы пайдалануға берілген. Оқу орны жанынан ашылған колледж де бар. Университет газет ұ ж ы м ы м е н к е з д е с у г е т ы ң ғ ы л ы қ т ы дайындалыпты. Кіреберісте «Айқын» газетіне қатысты к(рме жасақталып, онда жұмыс істейтін журналистердің әр жылдары шыққан кітаптары қойылыпты. Оқу орнының проректоры Гүлнар Сәрсенбекова бізді (здері тәжірибе ретінде (сірген алма сорттарымен таныстырды. Үстеріне ұлттық киім киген ұстаздар мен студенттер «Айқын» бастаған қазақы киім кию бастамасын қызу қолдапты. 300 мыңнан аса кітап қоры бар университетте әдебиет пен (нерге талпынысы бар қыз-жігіттердің басын қосқан «Жас қаламгер» бірлестігі жұмыс істейді екен. «Бір университет – бір кітап» акциясы бойынша студенттер клубы Нұрт(ре Жүсіптің «Мың құмырсқа және біз» атты кітабын таңдап, (зара талқылапты.

«Бүгін бізде ерекше күн айтулы,Т(бемізде алтын түстес Ай туды. Шаңырағым – ҚазИТУ-дың т(ріне,Қонақ қылдық мәртебелі «Айқынды»,

– деп арнау (леңмен бастаған жүргізуші ж а с т а р « М ы ң қ ұ м ы р с қ а ж ә н е б і з » кітабындағы мағыналы с(здер мен ойлы тіркестерді түгел жаттап алыпты. Қара с(здерді кесек-кесегімен жатқа соққан жастарды тыңдап риза болдық. Кең залда (ткен басқосуды оқу орнының ректоры, физика-математика ғылымдарының докторы, ҚР ҰИА академигі, ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі Нұрлан Темірбеков ашып, жүргізіп отырды.

Кездесудің басты қонағы Нұрт(ре Жүсіп биыл Алаш қозғалысының 100 жыл-дығын еске салып, жастарға Алаш зиялыларын (неге етті. XX ғасырдың басындағы Алаш қозғалысын бастаған ұлт зиялыларының адамгершілік-имандылық қасиеттері ата-бабамыздың сан ғасырлық қастерлі құндылықтарымен суғарыл-ғанынан мысалдар келтірді. Мәселен, м а м а н д ы ғ ы г е о л о г - ғ а л ы м Қ а н ы ш Сәтбаевтың «Ер Едіге» жырын жазып алғанын, ақын Мағжанның педагогика оқулығын жазғанын айтып, қысылтаяңда зиялылар ұлтқа пайдасы тиетін істермен

шұғылданса, мұның (зі олардың к(зі ашық, жан-жақты, терең білімді болғанының айғағы. Осылайша, технологиялық мамандықта оқып жатқан студенттер де әдеби кітап оқып, халқымыздың асыл мұраларымен сусындап (суі керектігін,

ұлттың сапалық жағы солай артатынын үлгі етіп с(йледі. – Алаш арыстарының бәрі де ұлы Абайдың шәкірттері болған. Оларға арман болған азаттықтың қадіріне жете білуіміз керек, тәуелсіздікті қолдан шығармау үшін жаһандық бәсекелестікте

(зге ұлттардан жеңілмеу керек. Мұның бәрі сіздер секілді жас ұрпақтың мойнында, – д е г е н Н ұ р т ( р е Ж ү с і п а қ ы н О л ж а с Сүлейменовтің «Эпостан шауып шыққан жігіттер, үш жүз жылға кешігіп...» деген (лең жолдарын мысалға келтірді. Сондай-ақ жастарға қазақ газеттерінің ағартушылық бағытқа басымдық беру себебін түсіндірді.

Кездесу барысында ұстаздар мен студенттердің (здерін толғандырған үштұғырлы тіл мәселесі мен жақында Елбасының бұқаралық ақпарат құралдары (кілдерімен болған кездесуіне қатысты қойған сұрағына Н.Жүсіп сындарлы жауап берді. «Елбасының сізге ұнаған ерекше қасиеті қандай?» деген сұраққа, Елбасының кісіні барынша ден қойып тыңдай білетінін, қандай жағдайда да екі тілге бірдей ш е ш е н д і г і н , д о м б ы р а ш е р т і п , ә н салатынын, әлі күнге шаңғы теуіп, бабында жүретінін үлгі етіп, мұндай қасиеттер әлем елдері басшыларында кездесе бермейтінін тілге тиек етті. Кездесуге қатысқан басқа да сақа журналистер Берік Бейсенұлы, Гүлнар Жұмабайқызы, Т(реғали Тәшеновтер студенттердің қойған сұрағына жауап беріп, (з ойларымен б(лісті және студенттерге қолтаңба берді.

Ақтан ҚОҢЫР

Гала-концерт осындай нөмірлерінің арқасында Алматы облысының ардагерлері үшін жас көрсеткіші тек сан екенін дәлелдеп берді. Қарттарымыз өздерінің даналығы,

т ә ж і р б и е -лігімен ғана е м е с , ө з д е р і н і ң

талант та ры-мен де халықты

таң дан дыра ала тын-дықтарын көрсетті. Об лыстың түкпір-түкпірінен келген а р д а г е р л е р ә н айтып, би билеп

қана қоймай, сиқыр көрсетіп те ха лықтың қошеметіне бөленді.

Хор, ор кестрдің сүйе-мелдеуімен орындалған к о м п о з и ц и я л а р д а

о р ы н д а у ш ы л а р д ы ң қырларын аша түсті.

Алматы облысының әкімі А.Баталов өз с ө з і н д е : « Қ ұ р м е т т і д о с т а р , с і з д е р д і ң орындауларыңыз көрермендердің бәрін тәнті етті. Жастарыңызға қарамай қуаттарыңыз тасып тұрғаны мені қатты қуантуда. Әрқайсысыңыз талантты екенсіздер. Дегенмен Үмітжан апамыздың орындаған биін мен ерекше атап өткім келеді. Жасы келсе де, биді нақышына келтіріп орындап, өнерін ары қарай шыңдап жүргені қуантады. Сіздер өскелең ұрпаққа өнегесіздер. Бәріңізге денсаулық пен көңіл күйлеріңіз жақсы болуын тілеймін. Мұндай қарқынмен сіздер республикалық, халықаралық шараларда да жетістікке жетесіздер деп ойлаймын. Біз өз тарапымыздан гастрольдеріңізді ұйым-дастыруға көмек береміз», – деді.

Сонымен катар байқауға қатысу шылардың ш ы ғ а р м а ш ы л ы ғ ы н , Қ а з а қ с т а н Р е с -публикасының халық артисі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Нұрғали Нүсіпжанов жоғары бағалады.

А.АХМЕТҚАЗЫ

МҮШЕЛТОЙЫ ЖАЛҒАСУДА

ЖАНАЗЫҚ ШАРА

БӘРЕКЕЛДІ!

Белгілі журналист Ермахан Шайхыұлының «Қоңыр қажының күнделігі» кітабы қасиетті Мекке және Мәдина сапары туралы жолжазбадан тұрады. Бұл туындыда кіші және үлкен қажылық туралы, сондай-ақ сол кезде орындалатын барлық амалдар мен айтылатын дұға-тілектер жайлы егжей-тегжейлі жазылған. Бір сөзбен айтқанда, қажылыққа баруға дайындалып жүрген адамға таптырмайтын көмекші құрал деуге болады.

Талдықорған қаласында Ардагерлер ұйымының 30 жылдығына орай «Қарттардың да өнерге бар таласы» атты өнер байқауының гала-концерті өтті. Аталған кештің әрін кіргізген 86 жастағы жасы үлкен апамыз болды. Үмітжан Ботбаева қазақ ұлттық биін нақышына келтіре орындап бергенде залда отырған көрермендердің қолпашында шек болмады. Би билеген Үмітжан апа Жамбыл ауданындағы Ардагерлер ансамблінің бишісі екені анықталды.

ҚОҢЫР ҚАЖЫНЫҢ КҮНДЕЛІГІ

Dріптестеріміз Ермахан мен Есей былтыр күзде Жаратушының жарылқауына ие болып, қажылық ұлы парызын (теп қайтқан-ды. Туған інісі Расулхан Шайхыұлы (зінен бұрын үш рет қажылық парызын (теп келгендіктен, Ермахан бұл сапарға дайындықсыз емес еді. Расулхан ылғи да ағасына қажылық парыздардың қалай жасалатынын, олардың парыз болу себептерін айтып отыратын. Ағасы ұлы сапарға шығар алдында да інісі арнайы Алматыға келіп, тағы да ақыл-к е ң е с т е р і н а й т ы п , қ а ж е т т і қ ұ р а л -жабдықтарды алғызып, әуежайға дейін шығарып салған-ды. Дегенмен сол жолы Ермахан қажылық кезінде жиі қолданылатын арабша с(здерді жаттап алудың оңай еместігін, ол үшін бірер жыл бұрын жан-жақты ізденген абзал екендігін жан-тәнімен ұғынды. Қажылықтан аман-есен келген соң, жоғарыдағы олқы лықтың орнын толтыру үшін (зі к(рген, сезген, білген нәрселерін қағазға түсіріп, сондай-ақ қажыларға қажетті ақыл-кеңестерді жинақтап, жеке кітапша етіп шығарды. Ол «Қоңыр қажының күнделігі» деп аталады. Қоңыр қажы –Ермаханның (зі. Түркістанның қоңыр (ңді баласы. Жарасып тұр. Сапалы қағазға басылып, түрлі түсті с у р е т т е р м е н к ( м к е р і л г е н м а з м ұ н д ы кітапшаның таралымы үш мың дана. Күләйша Ұзақбайқызы басқаратын «Аннұр Сапа» баспасынан шыққан.

Қажылық – Жаратқан иенің сүйікті құлдарына деген сыйы. Сондықтан да қажылар Алла Та ғаланың қонағы болып есептеледі. Олардың арасында әріптестеріміз де бар. Осы орайда жыл сайын ұлы сапарды ұйымдастыратын «Асыл арна» телеарнасының бас директоры Мұхамеджан Тазабек пен «Кәусар-саяхат» туристік компаниясының арқасында парыздарын алаңсыз (теп қайтатын журналистер қауымы дән риза. Мәселен, былтыр Ермахан мен Есеймен бірге «Ақиқат» жур налының бас редакторы Аманхан Dлім, белгілі журналистер Сәкен Сыбанбай мен ғалым Айгүл Ісімақова секілді біраз белгілі азаматтар қажылық парыздарын (теп қайтқан. Бұлардың барлығын аса жауапты да маңызды сапарда бірге болған соң «ақыреттік достар» деп айтуға болады.

«Мекке – мінәжат мекені», «Алланың алғашқы үйі», «Dрбір намаз жүз мыңға с а н а л а д ы » , « Қ а ж ы л ы қ – А р а ф а т » , «Мұздалифаға түнеу – сүннет», «Үлкен қажы-лықтың сыйы – Жәннат», «Қажылық қалыс болсын!», «Ниет қалыс екен», «Мәдина – (мір сүру қаласы», «Мә динадағы зиярат ететін орындар» атты б(лімдерге б(лініп, қасиетті Құран Кәрім түскен (ңір мен асыл

дініміз (ркендеген айтулы аймақты барынша танытуға арналған «Қоңыр қажының күн-делігі» жоғарыдағы ұлы сапардан туындаған.

Қажылық – жай барып, қы зықтап келетін саяхат емес. Мекке – Мәдина жерінде адамның к(п тігіне байланысты кейбір келеңсіз діктер тууы мүмкін. Онсыз бол-майды, әрине. Бірақ сондай сәтте сабырлық сақтап, уақытша болатын кедергілерге т(зімділік таныту керек. Сондықтан онда барған адам иманын оятып, құлшылыққа жүрегін ашуы тиіс. Ермаханның осы кітапшасы әрбір құлшылықтың ықыласпен атқарылуына септігін тигізеді. Сол үшін керек кітап. Кітапшаның соңғы б(лімі «Қажылардың қаперіне саламыз» деп аталады. Бұл б(лімде қажылықтың ж(н-жоралғысы түсіндіріліп, қажыларға қажетті с(здік, қажылыққа аттанар кісіге 15 кеңес, қажылыққа үміткерлер (ткізуі тиіс құжаттар мен оларға қойылатын талаптар, қажетті заттар мен маңызды істердің тізімі берілген. Қажылық сапары ж(нінде кеңірек ақпарат, мәлімет берілгендіктен, оқыған жанның асыл дінге деген ықыласы оянып, иман-дылыққа келері с(зсіз. Қорыта айтқанда, «Қоңыр қажының күнделігі» болашақта қажылыққа ниет еткен отандастарымыздың сұранысын қанағаттандырып, олардың ұлы парыздарын (теуге міндетті түрде оң ықпал-әсерін тигізеді деген ойдамыз.

Т ре ҒАЛИ

Серiкбол ХАСАН – Бас редактордың бiрiншi орынбасары

Берiк БЕЙСЕНҰЛЫ – Бас редактордың орынбасары

Ермахан ШАЙХЫҰЛЫ – шығарушы редактор

Асқар БЕКОВ – жауапты хатшы

Жексен АЛПАРТЕГI – жауапты хатшының орынбасары

Газет «Айқынның» компьютер орталығында беттелдi

Газет аптасына 4 рет шығады

ТАРАЛЫМЫ: 40 000

Директор – Бас редактор – Нұртөре ЖҮСIП

Газет Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникация министрлiгi, байланыс, ақпараттандыру және ақпарат комитетiнде тiркеуге алынып, есепке қою туралы №16119-Г куәлiгi 29.08.2016 жылы берiлген

РЕДАКЦИЯНЫҢ МЕКЕНЖАЙЫ: 050000. Алматы қаласы, Абылай хан даңғылы, – 79, 2 қабатБайланыс телефоны: Алматы (727) 315-24-56. Астана (7172) 94-57-84e-mail: aikyn.gazeti@gmail.com, aikyn_nurmedia@mail.ru

• Редакция авторлар мақаласы мен жарнама мазмұнына жауап бермейдi. • Авторлар қолжазбасы өңделмейдi және керi қайтарылмайды.• Көлемi үш компьютерлiк беттен асатын материалдар қабылданбайды. •«Айқында» жарияланған материалдарды көшiрiп немесе өңдеп басу үшiн редакция ның жазбаша рұқсаты алынып, газетке сiлтеме жасалуы мiндеттi.

ЖАРНАМА БӨЛIМ: 315-03-03. Е-mail: zuhra-31@mail.ru

Меншiк иесi – «Айқын газеті» ЖШС

Тапсырыс №2437Алматы қ. «Дәуiр», Ш.Қалдаяқов көшесi, 17-үйАстана қ. «Медиа-холдинг «ERNUR» ЖШС Сілеті көшесi 30, тел.: 8(7172) 99-77-77Шымкент қ. «ERNUR-print» ЖШС, Әлімқұлов көшесі 22, тел.: 8(7252) 53-06-66, 54-07-47 iшкi 114

«АЙҚЫН» ГАЗЕТIНIҢ ЖАЗЫЛУ ИНДЕКСІ:Кәсіпорындар, мекемелер үшін – 15102Зейнеткерлер, соғыс ардагерлері үшін – 55102Жеке жазылушылар үшін – 65102

АПТАЛЫҚ ТАРАЛЫМЫ: 160 000

Кезекшi редактор –Айдана НҰРМҰХАН

(Алғашқы есепке қою кезiндегi нөмiрi мен мерзiмi №4448-Г, 01.12.2003ж.)

ШЕТЕЛДЕГI ТIЛШIЛЕР:Раушангүл ЗАҚАНҚЫЗЫ – 81036304178420, (Мажарстан)Жүсiп ХИСЫМОВ – 81099312480468, (Түрiкменстан)Дәурен ОМАРОВ – 8108613764808083, (Қытай)

БӨЛIМ РЕДАКТОРЛАРЫ:Гүлнар ЖҰМАБАЙҚЫЗЫ – саясат, экономикаҚаншайым БАЙДӘУЛЕТ – ақпарат, спортГүлзина БЕКТАС – руханият, әлеуметЖолдасбек ДУАНАБАЙ – меншiктi тiлшiлер бөлiмi, тел.: 8 (727) 315-59-60Мәдiлхан ДҮЙСЕБЕКОВ – тех ни калық редактор

АСТАНА БЮРОСЫ:Амангелдi ҚҰРМЕТҰЛЫ – 87789746272(Астанадағы тілшілер қосынының меңгерушісі )Айхан ШӘРIП – 8 (7172) 935784Қымбат ТОҚТАМҰРАТ – 87014138708Таңшолпан БЕГАЛЫҚЫЗЫ – 87717965416

Гала-концерт осындай нөмарқасында Алматы облысының аүшін жас көрсеткіші тек сан екенберді. Қарттарымыз өздерінің

тл

тамен д

таң дан дыдықтарыОб лысттүкпіріна р д а г еайтып,

қана қойкөрсетіп тқошеметі

Хор, ор кестмелдеуіменк о м п о з и ц

о р ы н д а у шқырларын аш

Талдықорған қаласында Ардагерлер ұйымының 30 жылдығына орай «Қарттардың да өнерге бар таласы» атты өнер байқауының гала-концерті өтті. Аталған кештің әрін кіргізген 86 жастағы жасы үлкен апамыз болды. Үмітжан Ботбаева қазақ ұлттық биін нақышына келтіре орындап бергенде залда отырған көрермендердің қолпашында шек болмады. Би билеген Үмітжан апа Жамбыл ауданындағы Ардагерлер ансамблінің бишісі екені анықталды.

БИШІ АПА БӘРІН ТӘНТІ ЕТТІЕкі «жаңа қазақ» театрда отыр. Жарық с(ніп, шымылдық ашылады да, бірден күй ойналады. Dлгінің біреуі таяқшасын

шошаңдатып оркестрді басқарып тұрған дирижер жақты иегімен нұсқап:

– Құрманғазы ма? – дейді, кімнің күйі екенін білмейтінін аңғартып.

– Теріс қарап тұр ғой, кім екенін қайдан білейін! – дейді екіншісі.

К(птен бері к(ріспеген бір судья екінші судьядан:– Баяғы тірлік не болды? – деп сұрайды.

– Қайсы?– Бір жебірей мен армян соттасып жатыр еді,

аяғы немен тынды?– Е-е, оларды соттаймын деген соттың

(зі он жылды арқалап кетті ғой.

Ерлі-зайыптылар ұрсысып жатады. Dйелі ышқына айқайлап:

– Басқа қосымша табыс таппай, айлығыңа қарап қал, – дейді.

– Ал сен сол айлықтан түсетін алиментке телміріп қал!

«АЙҚЫННЫҢ»

«Айқын»

газетінің шыға бастағанына он үш жыл

толған бір мүшелдік тойы кеше Қазақстан Инженерлік-

технологиялық университетінде жалғасты. «Айқын» газетінің Бас

редакторы Нұртөре Жүсіп бастаған ұжым мүшелерімен

өткен тартымды кездесу – соның айғағы.