1.1  

พนจ AEC และการเปนศนยกลางโลจสตกสของไทย ภายใตการคาไรพรมแดน ตอนท 1 สมพงษ ศรโสภณศลป

ปจจบน Asean Economic Community (AEC) และการเปนศนยกลางโลจสตกสของไทย เปนขออางทแทบจะเปน “ยาสามญประจาบาน” ทการดาเนนกจกรรม (Event) และโครงการตางๆของหนวยงานภาครฐและเอกชนในประเทศไทย หยบยกมาใชเปนเหตผลในการดาเนนงานและขอรบงบประมาณ เหมอนครงหนงทคาวา โลจสตกส ถกนามาใชเปนขออางในการดาเนนโครงการและกจกรรมตางๆตลอดระยะเวลารวม 10 ปทผานมา อยางไรกด ความเขาใจเกยวกบการกาวยางไปส AEC และการเปนศนยกลางโลจสตกสของไทยทพบเหนอยทวไปในขณะน ยงตงอยบนกรอบการพจารณาทคอนขางจากด โดยคานงถงเฉพาะบรบทการแขงขนระหวางประเทศทเปนสมาชกในกลมอาเซยนเทานน ขาดมมมองของพจารณาอยางครอบคลมไปถงบรบทในการแขงขนของไทยและของอาเซยนภายใตกรอบของการแขงขนระดบโลก (Global Competition) อนอาจทาใหหลายภาคสวน เกดความเขาใจทคลาดเคลอนเกยวกบผลประโยชนทไทยจะไดรบหรอความทาทาย (Challenges) ทจะเกดขนจากการกาวส AEC และการเปนศนยกลางโลจสตกสของไทย ซงในทายทสดอาจนาไปสการกาหนดนโยบายและยทธศาสตรในการแขงขนทงของภาครฐและภาคเอกชนทผดพลาดได บทความนจงขอคดตางดวยการนาเสนอการพนจและพเคราะหการกาวเขาส AEC และการเปนศนยกลางโลจสตกสของไทย ใหสอดคลองกบทศทางของการดาเนนการทางการคาและการผลตยคใหม เพอรองรบการแขงขนทางการคาระดบโลก ภายใตบรบทของโลกาภวตน ทมงเนนเศรษฐกจไรพรมแดน บทความนไดแบงออกเปนหลายตอน เพอสะดวกในการเรยบเรยงและตดตาม โดยจะเรมตอนแรกดวยการอภปรายถงประเดนทวาประเทศไทยไดกาวมาถงจดทเปนหวเลยวหวตอสาคญของการพฒนาประเทศแลว และมความจาเปนอยางยงทสงคมไทยจะตองเรมปรบเปลยนกระบวนทศนกนทงองคาพยพกนอยางจรงจง เพอสรางพนฐานของการเจรญเตบโตของประเทศอยางตอเนอง ซงจะขบเคลอนประเทศไทยไปสการเปนประเทศพฒนา (Developed Country) อยางแทจรง ตอนท 2 เปนการวเคราะหโครงสรางการผลตและรปแบบทางธรกจ (Business Model) ทเรยกกนอยางเปนทางการวา “Global Value Chain (GVC)” ซงเปนตวจกรสาคญทขบเคลอนการคาโลกอยในปจจบน และมอทธพลอยางมากตอการผลกดนใหนานาประเทศดาเนนการเปดเสรทางการคา ตอนท 3 จะอภรายถงแนวความคดของการสรางคณคาเพมหรอความมงคงในเศรษฐกจยคใหม ซงจะเปนกรอบความคด (Framework) ทนาจะเปนประโยชนอยางมากในการกาหนดทศทางการพฒนาขดความสามารถในการแขงขนของธรกจและของประเทศ สวนตอนท 4 ซงเปนตอนสดทายจะเปนการนาการอภปรายทงหมดมาประมวลเพอพนจพเคราะห AEC และการเปนศนยกลางโลจสตกสของไทย โดยมงหวงกระตนใหเกดการทบทวนและเปลยนความคดในการพฒนาประเทศไทยในระยะตอไป 1. การปรบเปลยนกระบวนทศน (Paradigm Shift) สงททกทานมกใฝฝนอยากใหเปนจรง คอ ประเทศไทยไดรบการพฒนาเปนประเทศทพฒนาแลว (Developed Country) และมความมนคงทางเศรษฐกจและสงคมอยางทวถงทงประเทศ จากการทบทวนแนว

 

1.2  

ทางการพฒนาเศรษฐกจของประเทศตางๆทวโลก เราพอจะแบงระดบของการพฒนาเศรษฐกจออกไดเปน 3 ระยะ (Stages) คอ ระยะท 1 เปนการพฒนาเศรษฐกจโดยพงพงทรพยากรธรรมชาตทมอยภายในประเทศเปนหลก (Resource Driven) ประเทศทมการพฒนาในระยะนมกถกจดใหอยในกลม ประเทศดอยพฒนา การพฒนาเศรษฐกจระยะนจะพงพาสนคาโภคภณฑ (Commodity) และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและปจจยการผลตขนพนฐาน เชน ท ดน แรงงานไรฝมอ เปนตน เปนสาคญ สนคาสงออกมาทมรากฐานมาจากทรพยากรธรรมชาตทมอย เชน แร ปาไม เปนตน เปนระบบเศรษฐกจทมความออนไหวสงตอภาวะเศรษฐกจของโลก ราคาสนคาโภคภณฑ และอตราแลกเปลยนเงนตราระหวางประเทศ การพฒนาระยะท 2เปนการพฒนาทเกดขนจากการยกระดบ (Efficiency/Investment Driven) เปนระดบการพฒนาของประเทศในกลมประเทศทกาลงพฒนา เปนการพฒนาเศรษฐกจบนพนฐานของการยกระดบประสทธภาพ (Efficiency) ในการผลตสนคาและบรการพนฐาน ในบทบาทของ OEM ทเปนผรบจางผลตเพอการสงออก โดยอาศยการนาเขาเทคโนโลยจากตางประเทศ การสงเสรมการลงทนจากตางประเทศ และการลงทนโดยภาครฐในโครงสรางพนฐานทางกายภาพ โดยการเจรญเตบโตของเศรษฐกจในระยะนตองพงพาการไหลเขาของเงนลงทนจากตางประเทศและการขยายตวทางเศรษฐกจของประเทศทเปนผนาเขาสนคา การพฒนาเศรษฐกจในระยะท 3 เปนการพฒนาในกลมประเทศทพฒนาแลว ทมนวตกรรมและเทคโนโลยเปนปจจยขบเคลอนการเตบโตของเศรษฐกจ (Innovation Driven) ดวยการปรบฐานจากการพงพาเทคโนโลยจากภายนอก มาเปนเศรษฐกจทสามารถสรางเทคโนโลย องคความร และนวตกรรมดวยตนเองได จนเกดความสามารถในการผลตและนาเสนอสนคาและบรการทสรางคณคาเพมทแตกตางจากคแขงขนไดดวยตนเอง การเขาสการพฒนาในระยะนจาเปนตองอาศยการลงทนในการวจยและพฒนา (Research and Development) การพฒนาตลาดทนเพอการลงทนและการเขาถงเทคโนโลย การพฒนาบคลากรทมความเชยวชาญดานเทคโนโลยและมความสามารถในการดดซบเทคโนโลยสมยใหม

วงจรการพฒนาเศรษฐกจ

เวลา

ดอยพฒนา

Stage 1Factor Driven

กาลงพฒนา

Stage 2Efficiency/Investment

Driven

พฒนาแลว Stage 3Innovation Driven

การพฒนาEastern Seaboard

?

กบดกรายไดปานกลางMiddle Income Trap

 

1.3  

การพฒนาเศรษฐกจในแตละระยะ มกจะมอตราการเตบโตในรปของตว S (S Curve) โดยจะมอตราการเตบโตคอนขางชาในชวงแรก และจะขยายตวในอตราทสงในชวงถดมา กอนทการเจรญเตบโตจะเรมชะลอตวในชวงสดทาย หากจะรกษาอตราการเตบโตทสงตอไป การพฒนาประเทศจาเปนตองขยบไปสการพฒนาในระยะทสงกวา ดงนน การกาวขามจากการพฒนาเศรษฐกจในระยะทตากวาไปยงเศรษฐกจในระยะทสงกวา ซงมกจาเปนตองอาศยการปรบเปลยนหรอการปฏรปโครงสรางการผลตและโครงสรางเศรษฐกจของประเทศ เปนจงหวะเวลาทสาคญของความพยายามทจะผลกดนใหประเทศสามารถรกษาอตราการเตบโตทสงไดอยางยงยน ประเทศไทยไดกาวขามรอยตอทสาคญจากประเทศดอยพฒนาเปนประเทศทกาลงพฒนา โดยนโยบายสาคญทขบเคลอนใหไทยสามารถยกระดบระบบเศรษฐกจจากประเทศดอยพฒนาในระยะแรกมาเปนประเทศกาลงพฒนา คอ โครงการพฒนาพนทชายฝงทะเลตะวนออก หรอ Eastern Seaboard Development Program (ESB) ซงดาเนนการภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 (พ.ศ. 2525-2529) ไดปรบโครงสรางการผลตของประเทศไทย จากการผลตสนคาเกษตรกรรมขนพนฐานและการผลตเพอทดแทนการนาเขา เปนการผลตสนคาเพอสงออก ซงสงผลตอศกยภาพของประเทศในการผลตและสงออกสนคา การดงดดการลงทนจากตางประเทศ และการจางงานจานวนมาก ทาใหประเทศไทยมอตราการเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศทสงมาก อยางตอเนอง จนมการกลาวถงในวงกวางวา ไทยกาลงจะกลายเปนประเทศอตสาหกรรมเกดใหม (Newly Industrial Country) แตเนองจากประเทศไทยไมไดมการปรบพนฐานโครงสรางการผลตและขฎฎดความสามารถในการแขงขนของประเทศกนอยางจรงจงในชวงเวลาดงกลาว จงทาใหระบบเศรษฐกจของไทยยงคงมลกษณะของประเทศทกาลงพฒนาอยในปจจบน ไมสามารถกาวขามไปเปนประเทศทพฒนาตามทคาดหวงได ทงน การเปลยนถายจากระดบการพฒนาเศรษฐกจจากระยะท 2 เปนระยะท 3 จะเผชญความทาทายมากกวาการกาวขามจากระยะท 1 เปนระยะท 2 เปนปรบเปลยนทศทางของการพฒนาเศรษฐกจจากการพฒนาระยะท 2 ซงเนนการพงพาเทคโนโลยจากภายนอกและการลงทนจากตางประเทศ ไปสการพฒนาระยะท 3 ซงตองอาศยฐานของการพงพาตนเองดานเทคโนโลยและการพฒนานวตกรรมดวยตนเอง จะเปนการยกระดบการพฒนาเศรษฐกจทตองอาศยการปรบเปลยนจนถงการปฏรป (Transformation) โครงสรางของธรกจและของการผลตทใหความสาคญกบความกาวหนาในการพฒนาและในการใชเทคโนโลยเพอใหเกดนวตกรรม มากไปกวาการมงเนนเฉพาะไปทการลงทนในโครงสรางพนฐานและการเพมประสทธภาพในการผลตอยางทเราคนเคยกนมาตลอด การเจรญเตบโตของเศรษฐกจไทยในระยะเรมแรก เกดจากความสามารถในการแทรกตวเขาไปแขงขนในตลาดโลกของไทยทสวนใหญ อาศยความพรอมของปจจยการผลตและแรงงานมฝมอทมคาจางตา แตเมอประเทศไดพฒนามาถงจดหนงแลว คาแรงยอมสงขนและตนทนของปจจยการผลตตางๆกสงขนดวย ทาใหประเทศไมมขดความสามารถในการแขงขนภายใตรปแบบหรอโครงสรางการผลตแบบเดมๆ อกแลว เมอเทยบกบประเทศอนทมคาแรงทถกกวา โดยฮองกงและไตหวนเปนตวอยางของประเทศทสามารถกาวขามจากการพฒนาระยะท 2 จนมาสระยะท 3 ได สวนประเทศอารเจนตนา ซงครงหนงเคยไดรบการยกยองวาจะสามารถกาวขนเปนประเทศทพฒนาได กลบไมสามารถกาวขามรอยตอของการพฒนานไปได จนทาใหประเทศเกดวกฤตเศรษฐกจอยเนองๆ

 

1.4  

ในชวง 2-3 ปทผานมา ไดเรมเกดความตระหนกและกระแสความกงวลถงความจาเปนทไทยจะตองกาวขามกบดกของประเทศทกาลงพฒนาทมรายไดปานกลาง (Middle Income Trap) แตความพยายามทผานมายงเปนเพยงวาทกรรม (Lip Service) โดยยงไมเกดการเปลยนกระบวนทศน (Paradigm shift) กนอยางแทจรง ตวอยาง สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) ไดกาหนดยทธศาสตรโลจสตกสแหงชาต เมอป พ.ศ. 2550 .... บนหลกการเหตผลทวา สดสวนของตนทนโลจสตกสตอ GDP (Cost to GDP ratio) ของประเทศไทยมคาสงเมอเทยบกบประเทศอนทพฒนาแลว จงไดเกดการผลกดนแผนงานโครงการตางๆ ภายใตเปาหมายของการลดสดสวนของตนทนโลจสตกสตอ GDP จานวนมาก และหนวยงานตางๆกไดทองคาถานมาตลอดในการจดทาของงบประมาณแผนดนในการดาเนนโครงการ อยางไรกด เมอพจารณาในรายละเอยดแลวจะเหนวา แนวความคดในการลดตนทนโลจสตกสตอ GDP ทดาเนนการกนมา ยงเปนแนวความคดภายใตกระบวนทศนของการพฒนาเศรษฐกจในระยะท 2 ทเนนเพยงการเพมประสทธภาพ กลาวคอ แผนงานโครงการตางๆ “หมกมน” อยกบการลด “ตวเศษ” ของสดสวนดงกลาว เกดเปนความพยายามทใชงบประมาณสวนใหญของประเทศไปกบการลดตนทนแตถายเดยวตลอดระยะเวลาเกอบ 10 ปทผานมา โดยเฉพาะตนทนขนสงดวยรถบรรทกทลดกนจนคาขนสงดวยรถบรรทกของไทยตากวาคาขนสงในประเทศเพอนบานมากแลว เหลอแตเพยงการเปลยนไปใชการขนสงทางรถไฟและทางนาทมประสทธภาพในการใชพลงงานทดกวา ซงกไดมแผนงานโครงการอยแลว รอแตเพยงการนาไปปฏบตใหเกดผลในเชงรปธรรมเทานน สงทขาดอยางมาก คอ การดาเนนการอยางจรงจงตามกรอบแนวความคดภายใตกระบวนทศนของการพฒนาเศรษฐกจระยะท 3 คอ แทนทคดเพยงแตจะทมงบประมาณไปกบการลดตวเศษของสดสวนดงกลาว ควรหนกลบมาทมสรรพกาลงในการแปลงความสามารถในการจดการโลจสตกสใหสามารถเพมมลคาทไดรบจากสนคาหรอเพมมลคา “ตวสวน” ของสดสวนใหเกดผลเปนรปธรรมกนอยางจรงจง ตวอยางเชน ทเรยนจาหนายหนาสวนมราคาประมาณ 25 บาทตอกโลกรม ขณะทราคาขาย ณ ตลาดในประเทศจน อาจสงถง 90 บาทตอกโลกรม ปจจบน ชาวสวนไทยจะจาหนายทเรยนทหนาสวน โดยไดรบผลตอบแทนเพยง 25 บาทตอกโลกรม แลวปลอยใหสวนตางของราคาทมมลคาสงตกอยในมอของผประกอบการตางชาต แทนทเราจะมงเพยงแตลดตนทนโลจสตกสในการสงออกทเรยนทมมลคา 25 บาทตอกโลกรม เราควรหนมาพจารณาถงการพฒนาตอยอดขดความสามารถดานโลจสตกส การจดจาหนาย และการกระจายสนคาของเกษตรกรไทยหรอผประกอบการไทย เพอใหสามารถเปนผขายทเรยนทมมลคา 90 บาทตอกโลกรมแทน เราควรเรมตระหนกวา ขอมลและสถตทไดชใหเหนถงการขยายตวทางเศรษฐกจของไทยในอตราทคอนขางตาในรอบ 2-3 ปทผานมา ซงเปนการสงสญญาณเตอนในระดบหนงใหทราบแลววา ประเทศไทยอาจจะเรมเขาสปลายของตว S ของการเตบโต หรอ ชวงปลายของการขยายตวของเศรษฐกจระยะท 2 ซงจะมอตราการขยายตวลดลงจากทเคยเกดขนในอดต แตเปนทนาเสยดายวา หนวยงานตางๆโดยเฉพาะหนวยงานของรฐ จะโทษแตเพยงวา เปนเพราะวกฤตการณการเมองจงทาใหเศรษฐกจเตบโตชา โดยไมเรมทบทวนวารากฐานของขดความสามารถในการแขงขนของไทยทพงพาแตสนคาสงออก โดยหวงเพยงผลบญจากการลงทนตางชาตทมตอการจางแรงงานจานวนมากและการถายทอดเทคโนโลย ยงเหมาะสมอยหรอไม ถาทกภาคสวนของไทยยงไมเรมทจะเลกกระบวนทศนเดม (Old Paradigm) ทตงอยบนความสาเรจเกาๆทอาศยใบบญจากการสงออกสนคาทผลตแบบ OEM มาเปนการพฒนาโครงสรางและสภาวะแวดลอมทจะเปนพนฐานและสนบสนนใหเกดขดความสามารถ

 

1.5  

ในการพฒนานวตกรรมและการพฒนาหรอตอยอดเทคโนโลย และการดดซบเทคโนโลยสมยใหมแลว ประเทศไทยกอาจจะตดอยในกบดกของประเทศรายไดปานกลาง จนเกดภาวะเศรษฐกจชะงกชน (Stalled Economy) ได การปรบเปลยนโครงสรางในการเตบโตของไทยครงลาสดของไทยเกดขนภายใตโครงการ Eastern Seaboard ซงเปนโครงการทดาเนนการเมอ 30 ปทแลว ซงตลอดระยะเวลา 30 ปทผานมา เราแทบจะไมไดดาเนนการปฏรปโครงสรางทางเศรษฐกจและทางสงคมกนอยางจรงจงอกเลย และในขณะน “บญเกา” ทไดสรางมาเมอ 30 ปนาจะใกลหมดแลว หากยงไมดาเนนการสราง “บญใหม” ดวยการปฏรปกระบวนทศนกนอยางจรงจงแลว เราอาจจะเดนเขาสชวงของการชดใช “กรรมเกา” ในไมชา