انطباق پذیری سازمانی مزیت نوظهور

آشفتهود آوری در محیط کسب و کار کلید رشد و س

مدیر دپارتمان مشاوره سازمانی شرکت ایریسا -حسین نوریان

که بر شالوده مدل هایی تغییر کند، طبیعتا روایی وار است که اگرمانند هر دانش دیگر، شیوه های مدیریت استراتژیک نیز بر پایه فرضیاتی است

بنا شده نیز مخدوش خواهد شد. فرض بنیادین در شیوه های سنتی تحلیل استراتژیک آن است که الگوی رقابت در هر بازار کسب و کار تا هاآن

برخوردار یگر از دقت چندانی حدود زیادی مشخص، با دوام و قابل پیش بینی است. اما تحقیقات میدانی جدید، نشان می دهد این فرضیات د

، مثال روند کاهش تدریجی حاشیه سودآوری شرکت ها که در دامنه گفت انگیز می نمایدشفضای کسب و کار ه هایمارآبرخی از حاال نیست.

شدت فضای رقابتی افزایشرابر شده است که نشان دهنده تقریبا ثابت بوده است، از آن سال تا کنون حدود دو ب۱۹۸۰تا ۱۹۵۰ سالهای زمانی

سه شرکت برتر بوده اند، موقعیت رقابتی خود را در بازار از دست بین رتبه حایزهایی که در صنعت خود بنگاهاز %۱۸هر ساله بیش از ت.اس

بوده است و در همین دوره زمانی یکی از باورهای بنیادین تحلیل های قبلی که میان %۲تنها ۱۹۶۰می دهند در حالی که این رقم در سال

%۳۴) کاهش همبستگی از .می پنداشت، اکنون مورد تردید جدی قرار گرفته است را رابطه معنی داری آن و سودآوری بنگاه م بازارمیزان سه

طم تال ،راه حل ها به جای محصوالت واقعیت هایی مانند جهانی شدن، مقررات زدائی، کسب و کار دیجیتال و گرایش به ارائه خدمات و )%۷به

ناپایداری "آشفتگی در محیط کسب و کار با سه شاخص را رقم زده و باورهای پیشین را با تردید جدی مواجه ساخته است. فضای کسب و کار

قابل "چشم گیر شدن فاصله عملکرد شرکت های پیش رو با بقیه "و "پیش بینی ناپذیری نحوه تاثیر محیط "، "موقعیت رقابتی در بازار

نشان می دهد تقریبا تمامی شرکت های فعال در همه بازارها، حداقل با یکی از 2011مشاوران بوستون در سال ت گروه توصیف است. تحقیقا

تجربه کرده در بازار پیرامون خود را شفتگیهای تکنولوژی محور، هر سه مولفه آسه ویژگی فوق مواجه بوده اند و برخی سازمان ها مانند بنگاه

رکت ها را با چالش جدی مواجه کند و تنها سازمان هایی می آنگونه است که می تواند مدل کسب و کار ش طمشدت اثر گذاری محیط متال اند.

یل و تکم "انطباق پذیری سازمانی "توانند بر این وضعیت عدم قطعیت فایق آیند که مجموعه مزیت های سازمانی خود را با مزیت استراتژیک

بیشتر احساس می گردد و نیز نیاز به برخورداری از این مزیت ،ی کسب و کار زیاد می شودآشفتگی فضاتقویت کرده باشند. هرچه شدت

و جایگاه فعلی در بازار (Scaleنسبت به مزیت های شناخته شده قبلی مانند اندازه )ک این قابلیت اینگونه که به نظر می رسد در آینده نزدی

(Market Position.اثربخش تر ظاهر خواهد شد )

ه های قابلیت سازمانی انعطاف پذیری:گون

ایجاد مزیت رقابتی مبتنی بر قابلیت انعطاف پذیری برای سازمان ها، همانقدر که ضروری است، دشوار و پر هزینه نیز خواهد بود. پس میزان

ازه آشفتگی صنعت و بازار و میزان زمان شکل گیرد. این مقدار بستگی تام به دو ویژگی اندبهینه ای از این مزیت باید در مدل کسب و کار سا

گروه باید به سرعت در خود ایجاد نماید تا با آن هماهنگ و همگام شود. بر اساس الگوی جدید ، سازمانتغییراتی دارد که در اثر این آشفتگی

رقم خواهد زد که هر یک مبتنی بر تغییرات متاثر از آن، چهار گونه استراتژی را برای سازمان نیاز به مشاوران بوستون، دو شاخص آشفتگی و

.توصیف شده است است که در نمودار زیرسطحی از قابلیت انطباق پذیری

، قابلیت انطباق پذیری مورد نیاز، محدود به بهینه سازی مستمر برای همگامی با آن کم اتبا آشفتگی متوسط و نیاز به ایجاد تغییر یدر محیط

ع از بازار دریافت می کند که به این رویکرد استراتژیک نشانه هایی است که شرکت به صورت فعاالنه و به موقمدل کسب و کار فعلی بر اساس

در این حالت نیازی به تغییر مدل کسب و کار یا حتا مولفه های آن نیست بلکه بهبود مستمر اثربخشی آن با گفته می شود. "دونده"حالت

مثال شرکت زارا ) تولید کننده پوشاک و کاالهای مد ( با ایجاد سیستم کارامد کسب بازخورد از داده تحلیل اطالعات محیطی کفایت می کند.

.پذیری را در خود ایجاد کرده است) جلو تر از روند بازار ( این درجه از انطباق هابر مبنای آن جدید های فروش و تولید سریع محصوالت

الیه "تجربه گر "تغییر برای انطباق پذیری بر مبنای آن کم براورد می شود، سازمان با اتخاذ استراتژی وقتی آشفتگی بازار زیاد است اما نیاز به

شرکت می تواند، ترکیب سبد محصول مدل کسب و کار خود را به صورت مستمر و فعاالنه تغییر می دهد. مثال مولفه های های پایین تری از

( Value Propositionعیت اگرچه مبانی مدل کسب و کار عوض نمی شود، اما ارزش پیشنهادی )یا خدمات خود را تجدید نماید. در این وض

متناسب با تغییرات بازار به هنگام می گردد.بنگاه

با ویژگی تعداد قابل توجهی از بازارهای فعلی به گونه ای است که پیش بینی ناپذیری و دگرگونی آن زیاد است ولی تغییرات الزم برای انطباق

توصیه به تغییر در مدل کسب و کار -نام گرفته است "مهاجر "که -راهبرد موثر در این وضعیت و دشوار نیست، آنها چندان دور از دسترس

ز مدل های طیف متنوعی ا خود را برای فعالیت در سازمان ،سازمان و ورود به قلمرو های جدید پر منفعت می نماید. با اتخاذ این استراتژی

و با رصد مداوم دگرگونی های بازار، بخش پر منفعت آن را به سرعت هدف گذاری می نماید. مثال بارز برای و کار آماده می کندکسب

پر منفعت و خروج است که مکانیزم بسیار سریع و اثربخشی را برای ورود به بازارهای جدید (Virgin Groupاستراتژی مهاجر، گروه ویرجین )

د کاهشی منفعت را ایجاد کرده است این شرکت توانسته است با چابکی زیاد و متناسب با آشفتگی های بازار، اندازه و روناز قسمت هایی با

حجم سرمایه سازمانی شرکت های زیرمجموعه خود را تنظیم نماید.

انطباق با آن دشوار می ییر الزم برای سخت ترین حالت برای ایجاد مزیت انطباق پذیری، زمانی است که هم آشفتگی بازار زیاد است و هم تغ

یعنی با آن باشد. بازده تر و حتا آسان تر از همگامینماید. در وضعیتی اینچنین، شاید شکل دهی محیط بر مبنای منافع کسب و کار، پر

ت شکل پذیر مانند صنعت فن با خصوصی مصداق انطباق در این وضعیت انطباق دهی بازار با بنگاه است. این استراتژی برای کسب و کارهایی

زی از اتخاذ به گونه ای که پیشروان آن صنعت مانند شرکت های گوگل و اپل مصداق های بار ،آوری اطالعات و ارتباطات بسیار موثر می افتد

هستند. آن

انطباق پذیری را در سازمان ایجاد کنیم؟ چگونه مزیت

است، انطباق پذیری باید در الیه استراتژی آن ، مفهومی فراتر از تغییر در نحوه عملیاتبه وجود آوری مزیت رقابتی انطباق پذیری در سازمان

نهادینه گردد. تیم مدیریتی سازمان با تمرکز بر چند پرسش بنیادین زیر می تواند به بینش الزم برای آن های سازمان و مدل کسب و کار

انطباق پذیری مورد نیاز دست یابد:مواجه با سطح

ما برای سازمانی قابلیت هایاثربخشی در کسب و کار ما، با چه سرعتی و در چه سطحی تغییر می کند؟ یرقابتمزیت های الزم برای موفقیت

است؟ هزینه های ناشی از عدم انطباق با محیط برای ما چقدر خواهد بود؟ ناسائی زودهنگام تالطم های محیطی و انطباق با آن تا چه میزان ش

ک از چهار استراتژی مشخص شده برای سطح انطباق پذیری مورد نیاز است؟ گلوگاه های سازمانی ما و قابلیت های دیگر مورد نیاز برای کدام ی

کدام است؟ ریایجاد انعطاف پذی

در خود را -ار می آیندکه به عنوان مولفه های انطباق پذیری به شم -یری مورد نیاز، سازمان باید قابلیت های زیرمتناسب با سطح انطباق پذ

را فراهم می سازد. کسب و کار آشفته امکان تطابق اثربخش بنگاه با محیط ،ایجاد نماید. ویژگی هایی که برخورداری از آنها

وله در این مق و کامل سازمان انطباق پذیر از قابلیت احساس زودهنگام پتانسیل تغییرات در محیط آشفته برخوردار است. مفهوم مهم آمادگی:

نهفته است زیرا شرکت باید بتواند تغییرات محیطی را بسیار پیش از اتفاق افتادن آنها و حتا رصد آن توسط دیگر رقبا، "احساس"کلمه

های استراتژیک خود برخوردار است و می تواند تحلیل سناریو در الیه بررسی ی برایباالیاحساس نماید. بنگاه انطباق پذیر از قابلیت

کند.شبیه سازی در صورت وقوع تغییرات محیطی را پیشامدهای محتمل

از توان مواجهه سریع با آنها برخوردار است ،تغییرات و پیش بینی احساس از پس ،سازمان انطباق پذیر توان واکنشی و چابکی سازمانی:

ضروریات ایجاد مزیت انطباق پذیری در سازمان خواهد بود. سرعت تصمیم گیری و تغییر استراتژیک در پس قابلیت چابکی سازمانی یکی از

سازمان های انطباق پذیر زیاد است و ساختار تصمیم گیری ضرورتا غیر متمرکز خواهد بود. در اینگونه از سازمان ها قابلیت بسیج

(Mobilizationسریع سرمایه های سازمانی برای تمرک )جدید وجود دارد و نشانه های تغییر محیطی می تواند به سرعت در هایز بر راهبرد

بیابد. و رفتار مدیریتی بدنه سازمان جاری شده و مصداق خود را در فرایندهای کسب و کار

شن به شدت افزایش می طبیعتا در محیط کسب و کار آشتفه، آسیب پذیری سازمان در برابر تغییرات سریع و خ استحکام و توان مواجهه:

سب و یابد و اگر شرکت از توان ضربه پذیری و مواجه موثر با آسیب ها برخوردار نباشد، قبل از به کاربستن تمهیدات انطباق پذیری، استمرار ک

منابعی مانند .وردار استاز سرمایه های سازمانی با نقد شوندگی سریع برخ نابر این سازمان انطباق پذیرکار آن با مخاطره مواجه خواهد شد. ب

ه های درامد زایی برای پوشش زیان ناشی از آسیب پذیری هر یک، اطمینان از استمرار جریان سریع نقدی و اندوخته های مالی، تنوع در حوز

کسب و کار با پوشش بیمه ای مناسب و توان شکل دهی محیط کسب و کار برای مواجهه و مقابله با تغییرات آن.

ری بر مبنای یادگیری سازمانی برخوردار است تا درس آموخته های قبلی ن انطباق پذیر از قابلیت تجربه گسازما پذیری و تکامل:تجربه

مدیریت دانش به عنوان یکی از ر بندد. در اینگونه از سازمان ها،مقابله با تغییرات محیطی را به سرعت و اثربخش در مواجهه های جدید به کا

انطباق پذیری سازمانی

آمادگی سازمانی

توان واکنشی و چابکی

استحکام و توان مواجهه

تجربه پذیریو تکامل

یدی مورد تاکید فراوان است و دانش ضمنی کارکنان با سرعت و کیفیت زیاد در بدنه سازمان اشاعه می یابد و به صورت اثربخش فرایندهای کل

تبدیل به راه حل های سازمانی و محصوالت و خدمات قابل فروش می گردد.

مزیت های رقابتی تشکیل دهنده انطباق پذیری سازمانی:

ایدار است که با هم افزایی یکدیگر، توان مواجهه و اثر گذاری فعاالنه بر محیط را ای از مزیت های رقابتی پ انطباق پذیری متشکل از مجموعه

ه ایجاد می نمایند. آنگونه که پیشتر گفته شد مزیت موقعیت در بازار اگرچه با پیدایش مزیت انطباق پذیری، اهمیت قبلی خود را از دست داد

وجود مزیت موقعیت نیز از ضروریات است تا شرکت بتواند با تکیه بر جایگاه رقابتی خود با به کار ،باق پذیریاست اما برای اثربخش بودن انط

ه است، مزیت انطباق زیر نیز مشخص شد آنگونه که در شکلبستن تمهیدات انطباق پذیری، محیط کسب و کار و بازار را شکل دهی نماید.

تکمیل می عی، مزیت شبیه سازی و مزیت نیروی کارزیت نشانه ها، مزیت سیستمی، مزیت اجتمامزیت نوظهور دیگر شامل م پذیری با پنج

گردد که در ادامه ویژگی های هر یک به اختصار تشریح می گردد.

مزیت نشانه ها:

می توانند از آن بهره برداری نماید. اما نکته حایز و بازار در اختیار شرکت ها است که امروزه اطالعات زیادی برای تحلیل فضای کسب و کار

اند مزیت رقابتی به حساب آید. رقبا نیز هست و صرف برخورداری از آن نمی تو ت آن است که این اطالعات به سادگی در دسترس سایراهمی

و قبل از وقوع استخراج و تحلیل نماید و رفتار سازمانی که بتواند از میان این اطالعات، نشانه های اثر گذار تغییرات محیطی را به سرعت پس

مدیریتی و تصمیم گیری را بر مبنای آن شکل دهی کند از مزیت رقابتی نشانه ها برخوردار خواهد بود. امروزه دیگر گلوگاه ایجاد بینش

ر و مواجهه سریع با آنها به عنوان مزیت عوامل تاثیر گذا ص به موقعاستراتژیک در سازمان، در دسترس نبودن اطالعات نیست بلکه توان تشخی

می تواند ابزار مناسبی برای تشخصیص (Data Mining) تکنیک های جدید داده کاویرقابتی یک بنگاه نسبت به دیگری به حساب می آید.

ی داری را میان پارامترهای به ناین الگوها می توانند رابطه های مع های بازار بر مبنای متغیر های متفاوت باشد (Pattern)الگوهای رفتاری

در انگلستان، با بررسی رفتار خرید حدود سیزده میلیون مشتری Tesco به عنوان مثال شرکت خرده فروشی بزرگ بی ربط کشف نمایند ظاهر

ست مدل و توان و استفاده از روش های داده کاوی، دریافت که مدل کسب و کار در هر یک از فروشگاه هایش باید با دیگری متفاوت باشد

فروش الکترونیک پایه گذاری کند، مدیران این فروشگاه زنجیره ای دریافتند، نوع کاالها، نحوه چیدمان آنها در انعطاف پذیر تری را بر پایه

رف کنندگان باید در دوره های زمانی بسیار کوتاه مدت بر مبنای تحلیل های دوره ای رفتار مص... فروشگاه، سیاست های تبلیغی و تروجی و

.تغییر کند

مزیت سیستمی:

برای ایجاد قابلیت شکل دهی فضای کسب و کار، شرکت باید بتواند از هم افزایی بنگاه های دیگر در اکوسیستم کسب و کاری که در آن واقع

هدیدات محیطی افزایش یابد و شده است بهره مند گردد. استفاده از قابلیت های سازمانی دیگران موجب می شود استحکام سازمان در برابر ت

ب پذیری ناشی از تغییرات آن کاهش یابد. برای استفاده از این مزیت، مدیران استراتژیک سازمان باید بدانند که چگونه می توان انجام آسی

سازمان را با چالش نیاز به رقبا نگردد و در برابر توان رقابتی داد به گونه ای که منجر به کاهش فعالیت های سازمان را به خارج از آن سوق

برخورداری از مکانیزم کنترلی شدید بر شرکای تجاری نیز مواجه نسازد.

مزیت اجتماعی:

به های اجتماعی محسوب نمی شود بلکه بی توجهی به جنتنها یک وظیفه احساسی توجه به دغدغه های اجتماعی برای سازمان ها، امروزه

معموال در و مقررات جدید آسیب پذیر می کند.در برابر روندها و واکنش های اجتماعی، سیاست های کالن به شدت سازمان را ،کسب و کار

دهی بازار توجه به جنبه های مسئولیت های اجتماعی می تواند فرصتی بکر برای شکل ، فرصت هایی نیز نهفته است،بطن تهدیدهای محیطی

آید. دغدغه های زیست محیطی، سالمت اجتماعی و امثال آن مواردی نیستند که محیط کسب و نیز به شمار متناسب با اهداف و منافع بنگاه

پس بنگاه هوشمند می تواند از موج ایجاد شده ناشی از دغدغه های اجتماعی برای شکل دهی بازار کار بتواند نسبت به آنها بی تفاوت باشد

ک، تولید خودرو با سوخت هیبریدی توسط شرکت تویوتا است. انجام تحقیق و توسعه استفاده نماید. نمونه بسیار موفق این تمهید استراتژی

توجیه اقتصادی قابل مالحظه ای برای آن وجود نداشت اما تویوتا توانست با شکل دهی فضای که برای ساخت این محصول زمانی آغاز شد

را در بازار ایجاد نماید و در سالهای اخیر با حجم باالی فروش این ل جدیداجتماعی پیرامون آلودگی های محیطی و سالمت، نیاز به این محصو

خودرو، منفعت کالنی را حاصل کرده است.

مزیت نیروی کار:

احساس زودهنگام نشانه ها را هم توان ،است. زیرا تاکید بر تمرکزمشخصه مزیت انطباق پذیری در تمرکز زدایی از تصمیم گیری در سازمان

ز سازمان صلب می نماید. و هم چابکی مواجهه سریع با آنها را ا دنه مدیریتی سازمان را نسبت به آن بی تفاوت می سازدو ب کاهش می دهد

جدیدی از بکارگیری نیروی کار است. کارکنانی که بیشتر به صورت پیمانکاران سازمان فعالیت می سازماندهی نا متمرکز، نیازمند روش های

کنند و شرکای تجاری سازمان محسوب می شوند. این رویکرد استراتژیک به نیروی کار موجب می شود ضرورت انطباق پذیری و مخصوصا

کاری بیشتر در بدنه سازمان احساس شود و کارکنان به مثابه شرکای تجاری بنگاه جاری سازی سریع تغییرات در رفتارها و فرایندهای روزمره

) تولید کننده نرم افزار سیستم Red Hatاز مزایای این قابلیت به سرعت منتفع گردند. نمونه بارز برخورداری از مزیت نیروی کار، شرکت

خبره فن آوری اطالعات برای بهبود سریع محصوالت خود بهره مند شود عامل لینوکس است ( که توانسته است از طیف وسیعی از کارشناسان

اری به گونه ای که آنها نه در استخدام شرکت هستند و نه حتا از آن حقوقی دریافت می کنند بلکه منافع خود را به گونه هایی دیگر در همک

مستمر با این شرکت می یابند.

مزیت شبیه سازی:

، اما می توان با استفاده از و مدل کسب و کار شرکت نا مفهوم می نماید یا ارتباط میان آنها نشانه ها سخت است احساس زودهنگام برخی از

مختلف، از دیرباز یکی از ابزارهای مهم مدیران برای پیش بینی نحوه . رویکرد به تجربه پیشامدهایآنها را درک کرد شبیه سازی شده، تجربه

واقعی در محیط کسب و کار به غیر از آنکه زمان بر و پر هزینه است، دست شرکت را در ت، اما طییعتا تجربهصمیم بوده اساثرگذاری یک ت

جدید انطباق پذیری سازمانی تجاری بنگاه اثر نامطلوب دارد، در رویکردهای بر نشان ،برابر رقبا رو می کند و در حالت بدتر، شکست در تجربه

را با می تواند الگوهای رفتار مصرف کننده و رقابتاین تکنیک ها استفاده از .استفاده می شود ده یا مجازیشیوه های تجربه شبیه سازی شاز

سنتی آن که محدود به آزمایش و تست محصوالت جدید است به شبیه سازی رویکرد به تجربه باید از شکل .دقت مناسبی متجسم نماید

مواجهه مناسب با آن را ابعاد و نحوه اثرگذاری تغییرات محیطی بر سازمان برای بتواند و ی یابدسناریوهای مدل کسب و کار و استراتژی ها تسر

تحلیل نماید.

منابع:

New Bases of Competitive Advantage, Boston Consulting Group 2009

Adaptive Leadership, Boston Consulting Group 2014

Strategy under Uncertainty, Mckiensy, 2010

88قابلیت انطباق پذیری سازمانی، حسین نوریان، صبح اندیشه شماره