ธรรมะภาคปฏบต : บทท ๑ประวตและววฒนาการของการปฏบตกรรมฐาน

วตถประสงคการเรยนประจ าบท

บอกประวตและววฒนาการของการปฏบตกรรมฐานสมยกอนพทธกาลได

บอกการปฏบตกรรมฐานสมยพทธกาลและสมยหลงพทธกาลได

บอกรปแบบการปฏบตกรรมฐานในประเทศไทยปจจบนได

ความน า

กรรมฐานเปนงานพฒนาจตใหเขาถงความสงบและใหเกดปญญาเปนศาสตรและศลปแหงการด าเนนชวตและเปนธระส าคญยงในทางพระพทธศาสนา

กรรมฐานเปนวถทางออกจากทกขท ด ทสด ซงมพฒนาการสงสมสบเนองกนมาเปนระยะเวลายาวนานจากยคกอนพทธกาลยคพทธกาลและหลงพทธกาลมาจนถงสมยปจจบน

สมยกอนยคพทธกาล

การปฏบตกรรมฐานสมยกอนพทธกาลมปรากฏในคมภรทางพระพทธศาสนาจ านวนมากซงไดกลาวถงฤาษดาบสผบ าเพญพรตอยในปาหมพานตบรรลฌานสมาบตไดอภญญา ๕ แสดงฤทธปาฏหารยตาง ๆ ได การบรรลฌานสมาบตการไดอภญญาของพวกฤาษดาบสดงกลาวนนจดเปนผลของการเจรญสมถกรรมฐานโดยตรง

สมยพทธกาล

เมอเจาชายสทธตถะเสดจออกบรรพชากทรงไปศกษาลทธของ เจาส านกตาง ๆ ทมชอเสยงในสมยนนทรงแสวงหาหนทางดบทกขโดยวธการลองผดลองถกมาหลากหลายวธโดยเฉพาะวธปฏบตแบบสมถ-กรรมฐานและวธทรมานตวเองทเรยกวา อตตกลมถานโยค

สมยพทธกาล

พระองคกสรปผลไดวาวธการเหลานนไมใชทางพนทกขไดแทจรงจงทรงหนมาเลอกวธการบ าเพญเพยรทางจตดวยการเจรญสมกรรมฐานและวปสสนากรรมฐาน

สมยพทธกาล

พระพทธองคทรงบรรลถงผลขนสงสดจนสามารถท าลายกเลสไดหมดสนกดวยทรงยดเอาการปฏบตสมถกรรมฐานและวปสสนากรรมฐานเปนอบายในการพฒนาจตโดยน าเอาสมถกรรมฐานมาสรางพนฐานทมนคงใหแกจตใจกอนแลวเพมเตมตอยอดดวยการปฏบตวปสสนากรรมฐาน

ว ปสสนากรรมฐานจงถอวาเปนเอกลกณส าคญทางพระพทธศาสนาทพระพทธองคทรงคนพบแลวน ามาเผยแผสงสอนพทธบรษทมปรากฏเฉพาะในพระพทธศาสนาเทานน ความจรงการปฏบตกรรมฐานในสมยพทธกาลปรากฏวามแพรหลายมากมายจะเหนไดจากคมภรพระไตรปฎกทไดบนทกเรองราวและค าสอนทพระพทธองคทรงสอนกรรมฐานไว เชน มหาสตปฏฐานสตร อานาปานสตสตร เปนตน

ในคมภรอรรถกถาไดกลาวถงการปฏบตกรรมฐานในสมย

พทธกาลไวหลายแหงพอสรปความไดวาภกษผมศรทธาออกบวช

ประสงคจะปฏบตกรรมฐานจะตองบ าเพญธระ ๒ อยางใน

พระศาสนาคอ

คนถธระ

วปสสนาธระ

คนถธระ

หมายถงการศกษาเลาเรยนภาคทฤษฎหรอปรยตใหเขาใจถงกจวตรขอปฏบตส าหรบพระภกษและค าสอนของพระพทธเจา(พทธพจน)

วปสสนาธระ

หมายถงการปฏบตวปสสนากรรมฐานดวยยกรปนามขนพจารณาโดยความเปนสภาพไมเทยง ไมคงทน มใชตวตนจนเกดผลคอสามารถท าลายกเลสบรรลมรรค ผล นพพานไดในทสด

สมยหลงพทธปรนพพาน

หลงจากทองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาปรนพพานแลวเหลาสาวกมความแตกแยกทางความคดมากขน แตในสวนทเปนการพฒนาจตเหลาสาวกกคงยดถอการปฏบตสมถกรรมฐานและวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสตร อานาปานสตสตร และสมถวธทพระพทธองคทรงสอนไวจนถงยคพทธศตวรรษท ๓

สมยหลงพทธปรนพพาน

ในสวนของการปฏบตกรรมฐานยคนปรากฏวามพระเถระผทรงคณสมบตทงทางดานปรยตและดานการปฏบตหลายรป เชน พระโมคคลลบตรตสสเถระ พระมหนทเถระและคณะพระเถระทไปเปนธรรมทตเผยแผในดนแดนตาง ๆ นนลวนเปนพระอรหนตขณาสพทงสนเปนเครองแสดงใหเหนถงความเจรญของการปฏบตกรรมฐาน

การสงสมณทต ๙ สาย สมยพระเจาอโศก

โดยเฉพาะวปสสนากรรมฐานในยคน คณะพระโสณะและพระอตตระทน าพระพทธศาสนามาเผยแผในดนแดนสวรรณภมนบไดวาเปนผวางรากฐานทางพระพทธศาสนาในดนแดนแหงนรวมถงไดน าแนวการปฏบตวปสสนากรรมฐานทเชอวารบไดถายทอดมาจากพระโมคคลลบตรตสสเถระมาเผยแผในภมภาคนและมผรกษาสบตอแนวการปฏบตนมาจนถงปจจบน

การปฏบตกรรมฐานในประเทศไทยปจจบน

แนวการปฏบตกรรมฐานในประเทศไทยปจจบนมรปแบบแนวการปฏบตทหลากหลายตามแนวทางทคณาจารยไดคดคนพฒนาขนใหเหมาะกบจรตนสยของตนเองโดยมจดมงหมายเพอท าจตใหสงบร างบและเพอใหเกดปญญารเทาทนตามความเปนจรง ดงนน รปแบบวธการปฏบตอาจดตางกนแตถาเปนไปเพอเขาถงจดมงหมายอนเดยวกนคอความสงบระงบใจและใหเกดสตปญญาแลว กถอวาไมออกนอกจากจดมงหมายของการปฏบตกรรมฐานทางพระพทธศาสนา

ในทนจะขอยกรปแบบแนวการปฏบตกรรมฐานซงเปนทคนเคยรจกกนมาสก ๕ สายหลก คอ

แนวการปฏบตสายบรกรรมภาวนาพทโธ

แนวการปฏบตแบบพอง-ยบ

แนวการปฏบตแบบเคลอนไหว

แนวการปฏบตแบบวชชาธรรมกาย

แนวการปฏบตแบบอานาปานสต

กรรมฐานสายบรกรรมภาวนาพทโธ

กรรมฐานสายบรกรรมภาวนาพทโธมปรากฏในประเทศไทยเปนเวลานานซงพระอาจารยส าคญผทใหก าเนดการปฏบตแนวนเปนทรจกกนอยางแพรหลายคอพระอาจารยมน ภรทตโต

การปฏบตกรรมฐานตามแนวพระอาจารยมน

นอกจากจะน าบทวาพทโธมาบรกรรมใหเกดสมาธแลว ยงไดน าการบรกรรมพทโธไปประยกตใชกบอานาปานสตกรรมฐานดวย กลาวคอ เวลาหายใจเขาบรกรรมวา พท เวลาหายใจออกบรกรรมวา โธ ค าวา พทโธ เปนพระนามของพระพทธเจาซงแปลวา ผร ผตน ผเบกบาน การใชค าวาพทโธมาบรกรรมขณะหายใจเขาออกเปนกศโลบายในการรวมจตเปนหนงเดยวไดงายซงเปนการเจรญสมถกรรมฐานกอนแลวคอยพฒนาไปสวปสสนากรรมฐานในภายหลง

กรรมฐานสายพอง-ยบ

กรรมฐานสายนมศนยกลางอยทวดมหาธาตยวราชรงสฤษฎคณะ ๕ ทาพระจนทร กรงเทพมหานคร การสอนกรรมฐานสายนเปนทนยมกนอยางแพรหลายนบตงแตป พ.ศ.๒๔๙๖ เปนตนมาจนถงปจจบน ทงนโดยมพระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ ป.ธ.๙) เปนพระอาจารยใหญฝายวปสสนาธระ ซงทานไดชอวาเปนผมบทบาทส าคญในการเผยแผแนวการปฏบตกรรมฐานวธน

พระธรรมธรราชมหามน(โชดก ญาณสทธ ป.ธ.๙) พระอาจารยใหญฝายวปสสนาธระ

วธการปฏบต

วธการปฏบตในทานง เมอผปฏบตอยในอรยาบถนงเปนทเรยบรอยแลว พงสงเกตอาการยพองยบของหนาทอง ขณะหายใจเขา หนาทองจะพอง ใหมสตก าหนดดอาการพองพรอมบรกรรมวา “พองหนอ” ขณะหายใจออกหนาทองจะยบ ใหมสตก าหนดดอาการยบ พรอมบรกรรมวา “ยบหนอ” ผปฏบตใหมสตก าหนดดอาการพองและยบของหนาทองอยางนไปเรอยๆ สงส าคญในการปฏบตคออยาตามลมหายใจเขา หายใจออก ใหมสตกบอาการพองยบอยางเดยว

พองหนอ...ยบหนอ.....

กรรมฐานแบบเคลอนไหว

อาจารยผมชอเสยงในสายน

ทรจกโดยมากคอ

หลวงพอเทยน จตตสโภ

วธการปฏบตแบบหลวงพอเทยน

กลาวถงสาระส าคญของการปฏบตกรรมฐานแบบเคลอนไหววา ความคดเปนตนเหตของความทกขของมนษย โทสะ โมหะ โลภะ กเลส ตณหา อปาทาน ลวนปรากฏขนในรปของความคด

ดงนน ผปฏบต จงตองมความร สกตวในการเคลอนไหวตลอดเวลา ใหสตอยกบอาการเคลอนไหวไมใหหลงเขาไปปรงแตงกบความคดทเกดขนและตองเหนความคดทกครงทใจคดดวยการใชสตก าหนดรอาการเคลอนไหวของกายอนจะน าไปสการพนทกข พบกบความสะอาด สวาง และสงบแหงจตใจตอไป

กรรมฐานแนววชชาธรรมกาย

ผใหก าเนดกรรมฐานสายนคอพระมงคลเทพมน(สด จนทสาโร)หรอหลวงพอวดปากน า ภาษเจรญ กรงเทพฯ ทานน ากรรมฐานตาง ๆมาประยกตใชรวมกนกลาวคอใชอาโลกกสณ อานาปานสตและพทธานสสต

วธปฏบต

วธปฏบตในขนสมถภาวนา คอ ใหก าหนดบรกรรมนมตเปนเครองหมายดวงกลมใสขนาดเลกประมาณเทาดวงตาด า(หรอขนาดเทาทพอนกเหนดวยใจไดชดเจน) ใหปรากฏขนทปากชองจมก(หญงซาย-ชายขวา)ใหใจอยในดวงกลมใสนน คอนกใหเหนจดเลกใสศนยกลางดวงกลมใสตงอยทปากชองจมก(หญงซาย-ชายขวา)พรอมกบบรกรรมภาวนาตรงศนยกลางดวงกลมใสนนวา “สมมาอะระหง ๆ ๆ”

กรรมฐานสายอานาปานสต

กรรมฐานสายอานาปานสตนมปฏบตแพรหลายกนมากอกแนวหนงในประเทศไทย เนองจากเปนกรรมฐานทใชอารมณหรออปกรณทมอยภายในตวของแตละคนคอลมหายใจซงกอใหเกดผลดตอสขภาพกายและสขภาพจตอยางยง อาจารยผสอนกรรมฐานทมชอเสยงในสายนมหลายทานซงสวนใหญมวธการปฏบตเปนไปในแนวเดยวกน ในทนจะยกเอาวธการปฏบตอานาปานสตของทานพทธทาสภกขแหงสวนโมกขพลารามมากลาว

วธการปฏบต

(๑) รจกลมหายใจยาว คอ ตงสตคอยเฝาสงเกตลมหายใจยาวทกครงทหายใจเขาและหายใจออกตอเนองกนไปจนกวาจะรสกซมซาบเขาใจลมหายใจยาวเปนอยางดวาเปนอยางไร มลกษณะอยางไร และอทธพลแกรางกายอยางไร ลมหายใจยาวจงเปนสงทผปฏบตจะตองท าความเขาใจจนคนเคยใหดเปนล าดบแรก

(๒) รจกลมหายใจสน เมอท าความคนเคยกบลมหายใจยาว จากนนใหตงสตคอยเฝาสงเกตลมหายใจสนทกครงทหายใจเขาและหายใจออกอยางตอแนองจนกวาจะรสกซมซาบเขาใจลมหายใจสนเปนอยางดวาเปนอยางไร มลกษณะอยางไร และอทธพลแกรางกายอยางไร

(๓) รจกลมทปรงแตงกายทงหมด คอ ก าหนดรกายสงขาร หมายถงลมหายใจทคอยปรงแตงกายใหขนหรอลง ใหสงบระงบหรอใหกระวนกระวาย ในขนนตองก าหนดพจารณาลมหายใจละเอยดขนวาปรงแตงรางกายอยางไร รางกายเนองอยกบลมหายใจอยางไร จนสามารถมองเหนวธการทจะบงคบรางกายไดตามใจชอบโดยวธการบงคบผานทางลมหายใจ เพราะลมหายใจเปนเครองปรงแตงรางกาย

(๔) ท าลมหายใจใหระงบลง ลมหายใจคอกายสงขารท าหนาทปรงแตงรางกาย ถาผปฏบตท าลมหายใจใหระงบลง ละเอยดลง รางกายกจะสงบระงบลงดวยเหมอนกน

สรปทายบท

จากการไดศกษาประวตและววฒนาการของการปฏบตกรรมฐานผศกษาจะมองเหนพฒนการการปฏบตกรรมฐานในยคตาง ๆ ตงแตกอนพทธกาลกมการปฏบตกรรมฐานเชนกนโดยเฉพาะสมถกรรมฐานมพฒนาการเจรญกาวหนาจนถงขนสงสดคอไดสมาบต ๘ ยงขาดแตวปสสนากรรมฐานเทานน

ตอมาสมยพทธกาลเจาชายสทธตถะไดออกแสวงหาทางหลดพนจากทกขกทรงผานการปฏบตสมถกรรมฐานมาทกขนตอนรวมถงการทรมานตนดวยวธตาง ๆ ในทสดกทรงคนพบวธการตดท าลายกเลสไดเดดขาดคอวปสสนากรรมฐานและทรงท าการเผยแผทงสมถกรรมฐานและวปสสนากรรมฐานดวยทรงเหนวาการน ากรรมฐานทงสองมาปฏบตจะสนบสนนเกอกลกนด าเนนไปสความดบทกขไดเรวขนหลงจากพทธปรนพพานแลวเหลาสาวกไดสบตอวธการปฏบตกรรมฐานกนมาอยางไมขาดสายจนถงสมยปจจบน

จบบทท ๑

ดาวนโหลดไฟลนไดท

www.philosophychicchic.comสนกกบการเรยนรปรชญาและศาสนาแบบชคๆ เคยงครอยยม