ชุดพุทธทาสธรรม ตอน การทำงาน

การทางาน

การทำงาน พทธทาสภกข

พมพครงท ๑ จดรปเลม/ออกแบบปก : วทญ พรอมรา

สงวนลขสทธ : รปแบบและเนอหาในการจดพมพครงน

โดย มลนธเมตตาธรรมรกษ

ดำเนนการผลตโดย :

กลมพทธทาสศกษา มลนธเมตตาธรรมรกษ

๑๔/๓๗๐ ม. ๑๐ ถ.พระราม ๒ ซ. ๓๘ แขวงบางมด เขตจอมทอง

กรงเทพฯ ๑๐๑๕๐

อเมล : [email protected]

เวปไซต : http://www.metta.or.th

การทางาน

สารบญ

การงานคออะไร ? .................................................... 1

การงานเปนการปฏบตธรรม ..................................... 39

ทางานดวยจตวาง .................................................... 69

บรมธรรม กบการทางาน .......................................... 101

อตมมยตา กบการทางานใหสนก .............................. 133

การงานคออะไร ?

ธรรมโฆษณของพทธทาส, อะไรคออะไร?, ลำดบท ๓๗.ค บนแถบพนสนำเงน,

เรองท ๒ การงานคออะไร ? (ตามทศนะของพทธบรษท), หนา ๔๒–๗๐,

บรรยายวนท ๘ เมษายน ๒๕๒๑

การบรรยายประจำวนเสาร เปนครงท ๒ แหงภาค

วสาขบชาในวนนนน อาตมากยงคงบรรยาย ในเรอง

ทวาอะไรเปนอะไร หรอ อะไรคออะไร ตอไปตามเดม

ในวนนจะไดกลาวโดยหวขอวา “การงานคออะไร ?”

(ทบทวน)

ทานทเคยมาฟงในวนเสารทแลวมา ยอมจะยงจำไดอย

วาในวนเสารทแลวมานน ไดพดกนถงขอทวา “การศกษาคอ

อะไร?” และถาทานเขาใจตามทไดกลาวไปแลว กยอมจะ

เขาใจไดวา เรากลาวตามทศนะของพทธบรษท ไมไดกลาว

๘ เมษายน ๒๕๒๑

ทานสาธชน ผมความสนใจในธรรม ทงหลาย,

พทธทาสธรรม(๑๖)

ก า ร ท า ง า น 4

อยางทเขากลาวๆ กน และกลาวในลกษณะเปนเรองธรรมดา

สามญ ไมตองเปนเรองวเศษวโส ทเรยกวาปรชญาหรออะไร

ทำนองนน. ดงนน จงเปนการกลาวทสรปความออกไปไดวา

การศกษาคอสงททำชวตใหกาวหนาเตมตามความหมายของ

คำวาชวต หรอขยายความออกไปวา สงททำความกาวหนา

อยางถกตอง เพอใหมนษยไดรบสงทดทสด ทกขนทกตอนแหง

ววฒนาการของเขา.

ทานลองใครครวญดวา เรามองกนในลกษณะอยางไร ?

แลวเรายตความรความเขาใจ ความคดเหน เกยวกบเรองนกน

ในลกษณะอยางไร ? และเปนไปแตในทางของการปฏบตไม

เปนเพยงหลกวชา หรอหลกปรชญาทไมรจกจบ.

สงทเรยกวา การศกษา คอสงททำความกาวหนาอยาง

ถกตองใหแกมนษยเพอเขาไดรบสงทดทสด ทกขนทกตอนแหง

ววฒนาการของเขา; แลวเรากจะเหนไดวา เรายงไมไดรบ

ประโยชนเตมตามความหมายอนน ซงยอมแสดงอยในตววา

เรายงไมมการศกษานนเอง. ถามนษยยงไมไดรบประโยชน

ตรงตามความหมายของคำวามนษย กเรยกวามนษยยงไมม

การศกษา เรากไดแตโออวด เตนแรงเตนกาไปตามประสาคน

ทเขาใจผดตอสงๆ น และถอวาเรามการศกษาทเจรญ.

เดยวนดจะอวดกนในเรองนมาก วาเรากำลงมการ

ศกษาทเจรญหรอกาวหนา ถาวากาวหนา มนกเปนการ

กาวหนาไปสความวนาศมากกวา ถาวาเจรญ มนกเจรญไปใน

5การงานคออะไร ?

ทางทจะสรางปญหายงยาก ใหรกรงรงไปดวยสงทไมจำเปน

สำหรบมนษย. นกเพราะวาเราไมรจก สงทเรยกวาการศกษา

นนโดยแทจรง.

มาในวนน อาตมาจะไดกลาวโดยหวขอวา “การงานนน

คออะไร?” หลายคนคงจะนกวา เปนการพดชนดทดหมนผฟง

เกนไปเสยแลว คอคลายกบจะหาวา ผฟงไมรวาการงานนนคอ

อะไร? ถงอยางนนกอยากจะขอรองใหทานทงหลายตงใจฟงด

ใหดๆ.

การงานคอตวการทำใหกาวหนา

คำวา “การงาน” กคอคำพดทตดปากทสดคำหนงใน

หมมนษย. ใครๆ กรสกวา เราทำงาน และเหนผอนทำงาน และ

เขาใจไดดวาเราตองทำงาน มฉะนนเรากจะไมมอะไรกน หรอ

เราไมควรจะมชวตอย สำหรบกนอะไรในโลกน ถาเราไม

ทำงาน. ถามองกนอยางน การงานกเปนสงทนาเกลยดนาชงท

ฝนความรสกของคนทวไป เราควรจะใหความเปนธรรมแกสง

ทเรยกวา การงาน มากกวานนมาก คอถงกบวาเปนสงทม

เกยรต เปนสงสงสดสำหรบมนษย ถาวาโดยทจรงแลวตวการ

งานนนเปนการกระทำ ทสบเนองมาจากการศกษา. ถาการ

ศกษาเปนการทำให เกดความกาวหนาอยางถกตองแก



ววฒนาการของมนษยแลว การงานกคอตวการทำใหกาวหนา

นนเอง เพราะวาศกษาแลวกตองทำตามทควรจะทำ.

เดยวนทกคนรสก หรอมความรสกตอสงทเรยกวาการ

งานในลกษณะนนหรอเปลา ? เมอเราถกใชใหทำงานกอดหนา

ระอาใจกระฟดกระเฟยดเพราะความทไมอยากจะทำงาน. นน

แหละเปนเครองแสดงวา เรารจกสงทเรยกวาการงานกนไป

คนละทศคนละทาง. ตามความรสกทวๆ ไป คนกไมอยากจะ

ทำงาน; เพราะอะไรกไปคดดเองเถด; เปนเพราะความโง หรอ

จะเปนเพราะความฉลาด กลองคดด.

พวกททำงานอย กอยากจะใหถงเวลาเลกงานเรวๆ ยง

เปนลกจางแลวกคดจะเอาเปรยบนายจาง อยากจะทำงานแต

นอย แลวกจะเอาคาจางหรอเงนเดอนใหมาก. มนเปนเรอง

จรงอยอยางน แกทกคนททำงานดวยหรอเปลา ? ขอใหลอง

สงเกตด เขาไมอยากทำงาน แตเขาอยากจะเอาคาจางใหมน

มาก; นนมนเปนความรสกทผดพลาดอยหลายขนตอน เพราะ

เขาไมรสกวาการงานนนคออะไร? ทำไปทำไม? จงทำไป

อยางจำใจทำ เพอเอาคาจางมากนมาใช, เรยกวาทำไปอยาง

ไมรคาของการงานอะไร มากไปกวาเรองปากเรองทองของตว

เอง; นนมนกถกและมนกจรงดวย. ทำไมจะตองเอามาพด?

เอามาพดก เพอจะใหมนเปนไปอยางดทสดในการทจะทำ

อยางนน จงขอใหลองใครครวญกนด.

คำวา “การงาน” เปนคำทพอทานไดยนไดฟงเขาแลว


จะรสกอยางไร เปนสงทนารก นาพอใจ หรอวานาเกลยด

นาชง ไมอยากจะพบเหน? และถามความหมายเตมเขามาวา

“งานหนก” อยางนดวยแลว จะถงกบขยะแขยง หรอหาไม?

ใครๆ กลองคดด วาตนเองชอบทำงานหนกหรอไม? ชอบทำ

งานมากๆ ยงยากหรอไม? ถาเขารสกวาการงานเปนสงทมคา

หรอเปนเกยรตของมนษย เปนสงทดสำหรบมนษย เขาคงจะ

ไมรสกอยางนน.

อาตมาเหนวามนมปญหากนอยอยางน จงไดเอามาพด

แลวกจะพดกนอยางความรสกของพทธบรษท ดงทกลาวแลว

ไมพดอยางปรชญาเพอเจอของนกปรชญาทงหลาย. ขอให

ทราบไววา เราจะพดอะไรกนทน ทสวนโมกขน โดยเฉพาะท

บรเวณน แลวกจะพดกนในฐานะทเปนความคดเหนของพทธ

บรษททงนน ไมวาจะพดถงเรองอะไร เชนเดยวกบทพดถงเรอง

การศกษามาแลว.

ในวนนกจะพดถงเรองการงาน เพอวาพทธบรษทจะ

เปน พทธบรษททถกตองยงขน ถาเขารจกการงาน และพอใจ

ในการทจะใหการงานนนเปนไปถงทสด.

ความหมายของ “การงาน”

คำวา การงาน เปนภาษาไทย ถาเปนภาษาบาล จะได

แกคำวาอะไร ? และมความสำคญอยางไร กของใหลองคดด.



คนทเคยเรยนภาษาบาลมาบางแลว กคงจะรจกวาคำนใน

ภาษาบาลหมายความถงอะไร. ในภาษาบาลคำนไดแกคำวา

กมมนโต หรอ กมมนต. คำนมทมาในอฏฐงคกมรรค คอองค

หนงแหงมรรคแปดองค มอยองคหนงเรยกวาสมมากมมนโต

แปลวา มการงานชอบ; เมอมการงานชอบ คอ เปนการงานท

ชอบกจะเปน องคประกอบหนงสำหรบอรยมรรค เพอการกาว

ไปสพระนพพาน.

คำวา การงาน ในภาษาไทยเราตรงกบคำในภาษาบาล

วา กมมนโต เปนคำพดคำหนงในองคทงแปดของอรยมรรค ขอ

ใหเขาใจไวอยางนกอน.

ทน เมอจะถอเอาความหมายทดทสดของคำวา การ

งาน อาตมากคดวาควรจะถอเอาความหมายจากคำวา

กมมนโต นนเองเปนดทสด. เขาจะเรยนบาลกนมาอยางไร,

เขาจะแปลความของคำๆ นวาอยางไร, กตามใจเขา; แต

สำหรบอาตมานน จะถอเอาใจตรงๆ ตามตวหนงสอทเดยว.

กมมนโต เอาตามตวหนงสอตรงๆ กคอ กมม คำหนง,

อนต คำหนง; กมม กบ อนต กเปน กมมนต; กมม กแปลวา

การกระทำทประกอบไปดวยเจตนา, อนต กแปลวา ทสด, จะ

แปลกนอยางงายๆ วา ทสดแหงการกระทำ คอการกระทำอน

สงสด อยางนกไดเหมอนกน แตดไมคอยจะมเหตผลนก. ถา

จะเอาความใหละเอยดประณต กอยากจะแปลวา สงสดทาย

คอทสดนนเอง ทไมอาจจะผอนผนใหไดวาไมตองทำ.


ทานคงจะงงๆ หรอฟงยากสำหรบบางคน วาสงสดทาย

ทไมอาจจะผอนผนใหไดวา ไมตองทำ. ในบรรดาสงทไมอาจ

จะผอนผนใหไดวาไมตองทำแลวสงทเรยกวา การงานนแหละ

เปนสงสดทาย หมายความวา ไมอาจจะผอนผนใหไดวาไม

ตองทำ คอสงทตองทำนนเอง เพราะไมอาจจะผอนผนใหไดวา

ไมตองทำ. อาตมาถอเอาความหมายของคำวา กมมนโต ใน

ลกษณะอยางน วาอยางน.

ทานทงหลายคงจะเขาใจไดบางวา สงทเราจะผดเพยน

หรอขอรอง รองอทธรณอะไรกตามวา ไมตองทำ, ไมตองทำ

ใหผอนผนนน. การงานนนเปนสงสดทาย ทไมอาจจะผอนผน

ใหได คอไมยอมใหใครไดรบการยกเวนวาไมตองทำ. สงทวา

ตองทำนมนทำเพอมนษยจะรอดอยได หรอเพอมนษยจะไดรบ

สงทดทสดทมนษยควรจะไดรบ ไมรอดอยเปลาๆ; หมายความ

วา มนษยเราอยารอดชวตอยเปลาๆ เลย จงรอดชวตอยใน

ลกษณะทใหไดสงทดทสด ทมนษยควรจะไดรบ นเราเรยกวา

สงทตองทำ. สงสดทายทไมอาจจะผอนผนใหไดวาไมตองทำ

นน กคอ สงทเรยกวาการงานนแหละ คอเราตองทำเพอมนษย

รอดอยสำหรบจะไดสงทดทสด ทมนษยควรจะไดรบ.

เมอถอเอาบทนยามนเปนหลกสำคญแลว ทานทง

หลายกควรจะมองเหนไดเองมากหรอไมนอย วามนจะ

หมายความวาอะไร ? วาสงทไมอาจจะผอนผนใหไดวาไมตอง

ทำน มนมความสำคญอยางไร ? เหลอบตาดทวๆ ไป กจะมอง



เหนวา บรรดา สงทมชวตทงหลายแลว ตองทำ. สงทจะทำให

มชวตรอดอยได แมจะเปนเพยงตนไม ซงเปนสงทมชวตชนตำ

ตนไมกยงตองทำ เพอใหตวมนเองรอดอยได หรอเพอใหตวมน

เองเจรญงอกงามดทสดทมนจะดได และมพชพนธตอไป.

ทน ถามองสงขนมาถงสตวเดรจฉาน สตวเดรจฉานกม

สงทตองทำใหมนรอดชวตอยได, และใหปลอดภยทสด, ใหอย

ดวยความผาสก หรอกระทงสบพนธตอไปได; นคอสงทตอง

ทำ กเรยกวา การงานนนเอง. สตวเดรจฉานทงหลายกตอง

ทำงานตามแบบฉบบของสตวเดรจฉาน, รวมความแลวกเพอ

รอดชวตอยได เพอไดสงทดทสด สำหรบสตวเดรจฉาน, สงน

เรยกวาการงาน นบตงแตวาทมนจะตองหาอาหาร จะตองเปน

อยอยางถกตอง ตอสโรคภยไขเจบและรอดชวตอยไดกเรยกวา

การงาน. อยางนก หน ตวเลกๆ กรจกทำทอยทอาศย รจกหา

อาหารกน รจกปองกนภย หลบหนภย รจกสบพนธ เพอวาจะ

ไมสญพนธไป ทงหมดน กเรยกวาการงานทงนน.

ครนมาถงมนษย สงทเรยกวาการงานกสงขนมาตาม

ลำดบ ในระดบทเรยกวามนษย เพราะมนสงขนมาทงทางกาย

และทางจตใจ หรอสตปญญา. สงทเรยกวาการงาน กกาวหนา

ขนมาถง ระดบมนษย แลวมนษยกตองทำเพอความเปน

มนษย; นเรยกวาการงาน. เราจงมหนาทสำหรบทำ เพอความ

เปนมนษย ซงไดรบการอบรมสงสอนมาตงแตออนแตออก

จนกวาจนกวาจะเตบโตจนกวาจะถงเวลาแตกตายทำลายขนธ


กลวนแตตองทำใหดทสด : เปนเดกทดทสด, เปนคนหนมสาว

ทดทสด เปนพอบานแมเรอนทดทสด, เปนคนแกคนเฒาทด

ทสด.

การทำหนาทการงานเหลาน ถอวาเปนสงทยกเวนใหไม

ไดวา ไมตองทำ เปนสงสดทาย หมายความวาสงอนๆ อาจจะ

ยกเวนใหไดวา ไมตองทำ แตสงทยกเวนใหไมไดเปนสง

สดทาย กคอสงทเรยกวาการงาน. ดงนนเราควรจะถอวา การ

งาน เปนสงทประเสรฐ หรอ ศกดสทธ หรอ สงสดสำหรบความ

เปนมนษยนนเอง; ถาละเลย ตอสงทเรยกวาการงาน กยอม

จะสญเสยความเปนมนษยทถกตอง.

การงานสมพนธกนกบการศกษา

ทน เมอมองดถง การงาน กจะเหนไดวามน สมพนธกน

อยกบสงทเรยกไดวาการศกษา; เพราะวาการงานนนมเรองราว

มวธการ มอะไรตางๆ ทจะตองอาศยความร สตปญญา จงตอง

มการศกษา และเนองกนอยกบการศกษา. สำหรบสงททำได

โดยสญชาตญาณ โดยไมตองมการศกษานน มอยเปนสวน

นอย แลวกไมพอ, และเรากเปนมนษยไมใชเปนสตวเดรจฉาน

ททำอะไรๆ กทำไป โดยอาศยความรในระดบสญชาตญาณ

เสยมากกวา.

เมอการงานเนองกนอยกบการศกษา ลกษณะการตางๆ



มนจงคลายกนหรอถายทอดสบกนมาอยางทกลาวแลวเมอ

ตะกนวา การศกษาคอสงททำความกาวหนาอยางถกตอง ทก

ขนทกตอนแหงววฒนาการของมนษย เพอมนษยไดรบสงทด

ทสด.

เดยวน การงานกคอตวการกาวหนานนเอง. การศกษา

เปนสงททำใหเกดการกาวหนา, และตวการกาวหนานนกคอ

ตวการงานนนเอง; ดงนนตวการงานจงตองเปนตวการ

กาวหนา เราตองรบผดชอบ ใหการงานคอตวการกาวหนา;

ถาไมอยางนนแลว มนกไมมความหมายอะไร.

ทกคนจะตองมชวตอยดวยความกาวหนาในการกระทำ

คอมการกระทำททำความกาวหนาอยตลอดเวลา สงทตอง

กระทำ เรยกวาการงาน หรอการงานคอสงทตองกระทำ ใน

ฐานะเปนสงสดทาย ทไมอาจจะผอนผนใหไดวาไมตองกระทำ.

ขอใหรสกหรอเขาใจสงทเรยกวาการงานอยางน เราก

จะพอใจทจะเกยวของกบการงาน หรอเหนวาการงานเปนสงท

มเกยรต เปนสงททำความเปนมนษยใหสมบรณ. จะพจารณา

กนละเอยดลออสกหนอย ถงสงทเรยกวาสงทตองกระทำ.

การงานขอแรกคอทำใหชวตอยรอด

สงทตองกระทำนน โดยทวไปกเลงถงสงททำใหรอดชวต

อยไดเปนขอใหญ หรอเปนขอแรก. นทกคนเขาใจ และเขาใจ


ไดโดยธรรมชาต, คอธรรมชาตบงคบใหเขาใจ มสญชาตญาณ

ทรไดเองเกยวกบสงนเปนตนทนอยเปนสวนใหญ. ถาเขาจะ

หวขนมา แลวเขากตองหากนเพอระงบความหว หรอเพอให

รอดชวตอยได นมนสอนใหเอง.

สงทตองกระทำในการรอดชวตอย แลวทแฝงกนอยกบ

สงทเรยกวาชวตนน ยงมอยอกแขนงหนงคอ การสบพนธ อยา

ใหสญพนธไป. อนนมนแปลกประหลาดอยวา ทำไมจงตอง

เปนอยางนน? ขอนจะถอวาเปนหนาทของพระเจาผสรางสง

ทงปวงมา ใหเปนลทธทฝากไวกบความเชอ ดงนกได.

พวกทไมถอลทธอยางน กถอวาเปนธรรมชาต ธรรมดา

ของสงทเรยกวามชวต, แลวกตองการทจะสบพนธเพอไมให

สญพนธ, ถอเปนเรองธรรมดาเสยเองอยางนกได, ซงเปนคำ

พดในรปแบบของวทยาศาสตร เกยวกบชววทยาโดยตรง. ทเรา

จะเหนไดงายๆ จะรสกไดงายๆ วา การสบพนธไมใหสญพนธน

เปนความรสกตามสญชาตญาณ คอเกดไดเอง รสกไดเอง

และเปนไปไดเอง ในสงทมชวตระดบตำสดคอ พวกพชพนธไม

พฤกษชาตทงหลาย กตองการทจะสบพนธไวไมใหสญพนธ จง

ไดตอสอยางยงในการทจะมดอกและมผล.

ตนไมจะดนรนเพอจะมดอกและมผล ถารสกวาจะตอง

ตาย แลวกจะรบออกดอกออกผลมาเปนการใหญ กอนหนา

แตทจะตาย; ดงนนจงมเคลดสำหรบผทอยากจะบงคบให

ตนไมออกดอกออกผล โดยการกระทำอยางใดอยางหนง ซง



เปนการแสดงวาจะทำใหมนตาย; เชนไปสบไปฟน หรอเอาไฟ

ไปลนใหมนเกอบตาย มนกจะรบออกดอกออกผลมาทนท

ดงนเปนตน. เรยกวา สงทมชวต แลวยอมมงหมายเปนอยาง

ยงทจะสบพนธใหยงคงอย.

การท ไมสญพนธ นนเปนความหมายของคำวาชวต;

เพราะวาชวตน ชวตเดยวมอยน ถาเกดตายลง มนกเทากบไมม

ชวต. ฉะนนสงทเรยกวาชวตจงคดเผอไป ถงกบวาถาชวตน

ตายลง ชวตอนกยงจะสบแทนอยตอไป เพออยาใหสงทเรยก

วาชวตนนสนสดลง. ดงนนจงมความรสกทตองการจะสบพนธ

ไวอยางแรงกลา นบตงแตตนไมพฤกษาชาตทงหลาย, สงขน

มาถงสตวเดรจฉาน, แลวกสงขนถงมนษย เปนทรกนดอยแลว

วาเปนธรรมชาตอนรนแรงอยางไร; หรอจะถอวาเปนความ

ประสงคของพระเปนเจา กเปนความประสงคทเฉยบขาด

อยางไร; ควรจะรจกแกไขปญหาอนนใหลลวงไป โดยทไม

ทำใหเกดความทกขขนมา.

ชวตรอดอยเพอไดสงทดทสด

ทน กมขอถดไปอกวา เมอไมสญพนธหรอรอดชวตอย

ไดแลวจะอยทำไมกน? จะอยไปทำไมกน? เรองมนกมวา เพอ

ไดรบสงทดทสดทมนควรจะไดรบ; จะเปนอะไรกมทางทจะพด


ไดมาก. ความเปนมนษยทดทสดอยทตรงไหน? มนเปนเรอง

ใหญ พดกนยดยาว ไมอาจทจะเอามาพดแทรกเขาตรงน มน

จะทำใหเวยนหว. แตขอใหยตไวสกอยางหนง วา มนษยตอง

ไดรบสงทดทสดตามทตนจะเขาใจวาอยางไรกได; โดยทวไป

ในหมพทธบรษทน กถอวาการไดบรรลมรรคผลนพพาน เปน

สงทดทสดของมนษย. เมอมความแนนอนทวาตองไดรบสงท

ดทสด มนกเกด มความหมายของคำวา การงานขนมา วาม

การงานทดทสด ขนมาอกระดบหนง.

การงานทดทสด ทจะทำใหมนษยไดรบสงทดทสด นน

คออะไร? เรากพดกนอยางภาษาพทธบรษทตอไปอกวา สง

นนเรยกวา กมมฏฐานะ หรอกมมฐาน แปลวา ฐานทตงของ

การงาน.

กมมฐาน กรกนอยดแลวในหมพทธบรษทวา เปนวธ

การทจะทำพระนพพานใหแจง; จะเปนสมถกมมฐานหรอ

วปสสนากมมฐาน กมความมงหมายอยางเดยวกนหรอ

ทำงานรวมกนไป เพอทำพระนพพานใหแจง. ดงนนกพดไดตอ

ไปวา การทำพระนพพานใหแจง เปนการงานในระดบสงสด

สำหรบมนษย; ใครจะตองการหรอไมตองการนนเปนอกเรอง

หนงตางหาก; แตตามความจรงของธรรมชาตแลว การกระทำ

อยางนเปน การงานชนสงสดของมนษย, และเราเรยกกนเปน

ทเขาใจกนแลวในปจจบนนวา กมมฏฐาน.



การงานดทสดคอทำนพพานใหแจง

สำหรบคนชาวบานทวๆ ไป จะมกมมฏฐานไดอยางไร ?

ขอนกไมยาก คอถอเอาใหตรงตามความหมายของคำสองคำ

นนวา สมถกมมฏฐาน กทำจตใจใหมนสงบ, ทำจตใจใหเปน

ไปปกต, ทำจตใจใหเขมแขง ในการทจะทำหนาทการงานทาง

จตใจ. ใครมวธฝกฝนอยางไรกทำได ถามนสำเรจประโยชน

ใหมจตใจทปกตเขมแขงเปนอสระ, มความสามารถในหนาท

ของจตใจแลวกเรยกวา เขากมสมถกมมฏฐานได เปนการ

งานชนเลศในสวนจตกอน.

ทน กทำตอไป ในสวนท เปนสตปญญา ท เรยกวา

วปสสนา คอดใหเหนวาอะไรเปนอะไร เปนความกาวหนาทาง

สตปญญา, ใหเขาใจและรจกสงทงหลายทงปวงอยางถกตอง

ตามทเปนจรง ในการกระทำทกอยางทเกยวกบมนษยเรา.

เขาทำไดอยางน กเรยกวามวปสสนากมมฏฐาน ไมตองพดวา

จะตองเอาตามแบบทมอยในพระคมภร. เราจะถอวา ถาได

ผลอยางนแลวกเปนการถกตอง คอเปนสมถกมมฏฐาน หรอ

เปนวปสสนากมมฏฐาน ไดดวยกนทงนน. ใหทกคนและนก

ศกษาทกคนไปคดดเองกได วาอะไรมนจะดไปกวาน.

มนษยจะตองมจตใจทมสมรรถภาพสงสด นเรยกวา

เปนสมถกมมฏฐาน; และมนษยจะตองมสตปญญาถกตอง

ตามธรรมชาตอนลกซงถงทสด นกเรยกวา วปสสนากมมฏ-


ฐาน, เปนระดบสดทายของสงทเรยกวาการงานสำหรบมนษย

นนเอง.

ทงหมดนเรยกวา สงทตองกระทำคอทำใหรอดอยได

แลวกมการสบพนธไว เพอความไมสญพนธไปเสย, เพอวาจะ

ไดถงสงทดทสดทมนษยควรจะถงได ในระดบบคคลนน หรอ

ในระดบลกหลานกตาม มนมการกระทำใหลถงระดบสดทาย

ของสงทเรยกวา การงานหรอหนาท.

การงานดทสดคอบรรลพระนพาน

ทน กขอใหทานทงหลายลองสงเกตดตรงนอกสกครง

หนงวา เรามการงานอยางไร ? หรอธรรมชาตมอบหมายให

เรามการงานอยางไร ? หรอวาเอาตามชอบใจของเรา เราควร

จะมหนาทการงานอยางไร ? จงจะเรยกวาเปนมนษยทถกตอง

และสงสด เรากเลอกเอาเองได; ถาเลอกไปโดยความรสกผด

ชอบชวดทไมหลอกลวงตวเอง เลอกเอาดวยความบรสทธใจ

แลวมนกไมมทางอนทจะไป นอกจากทางทกลาวน คอตองได

ลถงสงทดทสดทมนษยควรจะลถงได คอ สภาพของจตใจท

หมดปญหา ทหมดสงรบกวน หมดสงทเรยกวาความทกข

เหลอเปนใจทเปนอสระ เยอกเยนเปนผาสกไมมอะไรกระทบ

กระทงได. อยางนเราเรยกวาการบรรลถงพระนพพาน แปลวา



ดบหมดแหงปญหา เครองรบกวนทกๆ ประการ, เปนจด

สดทายของหนาทการงานของสตวในระดบสงสด ทเรยกกนวา

มนษยนนเอง. นแหละคอสงทเรยกวาการงาน.

ทานทงหลายลองคดด วาเปนของนารกหรอเปนของ

นาชง แลวทำไมเราจงคอยแตจะหลบหลกการงาน ? มนจะม

ความเขาใจอะไรทไขวกนอย; หมายความวาเราชอบสนก

สนานเอรดอรอย. เราไมชอบเหนดเหนอย หรอความยาก

ความลำบาก; แมวาจะเปนการทำการงาน นนกขอใหไปคดด

เองวามนถกหรอผดอยางไร ? ถาไมมการลงทนดวยความ

เหนดเหนอย หรอความยากลำบาก แลวมนจะเรยกวาการงาน

ไดอยางไร ? หรอวาคาของมนจะมอยทตรงไหน ? ถาพดอยาง

วชาธรรมดาสามญ ซงพดวามน ตองมการลงทน มนจงจะมคา

สำหรบจะมสทธเรยกรองอะไรทเปนผลเกดขนมา. ฉะนน

หนาทการงานมนกอยในรปแบบอยางนน.

เราดตามตวหนงสอหรอพยญชนะกนอกครงหนงกได

เชนคำวากรณยะหรอกจจะ ซงแปลวาหนาทการงาน มนม

ความหมายวาเปนสงทควรกระทำ หรอถาชดลงไปกวานน ก

คอวามนตองกระทำ เพอวาจะไดรบผลตอบแทนทดทสด. ถา

สำหรบมนษยกสำหรบมนษย, ถาสำหรบสตวกสำหรบสตว,

ถาสำหรบพฤกษชาตพชพนธตนไมกสำหรบตนไม, แตมนมสง

ทควรกระทำ. คำวา “กร” กแปลวา การทำ, คำวา “กรณะ” ก

แปลวา เปนเครองกระทำ, คำวา “กรณยะ” กแปลวา ควร หรอ


ตองกระทำ, คำวา “กจจะ” กแปลวา ตองกระทำ.

เรามกจ คอหนาททตองกระทำ, มกรณยะ สงทควร

กระทำ, เมออยในลกษณะทเรยกวาไมอาจจะยกเวนใหไดวา

ไมตองกระทำ, เรากเรยกวา กมมนโต หรอ การงานในความ

หมายทสมบรณทสด วาเปนสงสดสดสดของการกระทำ

ยกเวนใหไมได.

การงานตองทำเพอชวตรอดสบาย

ทน จะดในฐานะเปนสงทตองกระทำ กจะมองเหนวา

มน เปนสงททำใหรอดชวตอยได. มนเปนสงทควรกระทำหรอ

ตองกระทำ เพราะวามนเปนสงททำใหรอดชวตอยได. การท

ตองทำหรอควรทำน มนมความหมายอยทตรงน; แตมนยงม

โชคดอยหนอยหนงวา บางอยางทควรทำหรอตองทำนน

ธรรมชาตมนทำมาใหในลกษณะท สำเรจรปอยโดยมากแลวก

ม คอรสกไดเอง, คดนกไดเอง, สามารถทำไดเอง ททำไปได

ดวยอำนาจสญชาตญาณ ไมตองมเจตนา; สญชาตญาณคอ

ความรทเกดขนเอง โดยไมตองพยายาม. ดงนนจงมกรรมหรอ

การกระทำอนหนง ซงเปนไปไดเองหรอเกดไดเอง โดยไมตอง

เจตนากมได; อยางทรจกหาอาหารกน, รจกตอสอนตราย, คกน

ไปกบสงทเรยกวาสญชาตญาณนน นนกชวยไวไดมากคอ

ประหยดไวไดมาก; ยงเหลออยแตสงทมนเกนกวาธรรมดา



อยางนน ทเราจะตองศกษา. เราจะตองทำใหมนถงทสดใน

สวนน, แลวกทำหนาทการงานในสวนนขนมาใหสมบรณ.

เอาเปนวามนมสงทตองกระทำเพอชวตรอด ไมทำไมได นเรา

เรยกวาการงาน.

ทน จะดตอไป ซงบางทจะเหนไปวาเปนเรองแกลงด

อยางพโยกพเกน ใหมนมากเรองมากราว; แตวาอาตมาเหน

วามนเปนสงทควรด คอความหมายทพเศษออกไป จากทได

กลาวมาแลววา มนเปนสงทตองกระทำ แมวาจะไมเปนท

พอใจของมนษยผเกยจคราน ไมอยากจะทำอะไรใหเหนอย,

ไมอยากจะทำอะไรใหมาก ใหมนเหนอยมาก, แตกอยากจะ

เอาผลเปนความสขสะดวกสบายมาก.

การพกผอนกเปนการงาน

สำหรบ ความหมายพเศษ ปลกออกไป สำหรบคำวา

การงานนนกอยากจะชไปถงการพกผอน.

อาตมาจะพดวา การพกผอนกเปนการงาน แตบางคน

อาจจะคดวาบาแลว, บาแลว, ทจะใหการพกผอนกเปนการ

งาน; แตทจรงมนกยงเปนอยางนน คอวาคนเราตองมการพก-

ผอน. ถาไมมการพกผอนมนกตาย หรอไมมแรงเรยวแรงทจะ

ทำการงาน.


เดยวนเรามนโงไปเอง ไมรจกพกผอนทถกตอง, ไปพก-

ผอนในลกษณะทไมเปนการพกผอน; แตกลบเปนการทำลาย

กำลงงาน เหมอนททำกนอยโดยมาก. เมอควรจะพกผอนหลบ

นอน กไปพกผอนทโรงหนงโรงละคร, เรองเหลวแหลกทาง

กามารมณ กวาเปนการพกผอน. นเพราะวากเลสตณหาหรอ

ความโงความหลงมนพาไป ใหเขาใจสงทเรยกวาการพกผอน

นนผดพลาด.

เราควรจะถอเอาตามหลกของธรรมชาต วาการพกผอน

กคอการทไมตองใชแรงงาน ทงทางกายและทงทางจตใจหรอ

สตปญญาดวย จงจะเปนการพกผอน; เชนวาเหนอยแลวก

พกผอน. สนขและแมวพกผอนไดดกวาคน. คนมนโงไปพก-

ผอนในทางทเสยกำลงงานทางกาย ทางจต ทางสตปญญา

ทเขาเรยกวาการพกผอน ซงหลายคนทนงอยทนกเคยใชความ

หมายของคำวาพกผอนอยางน.

แทนทจะเปนการพกผอน ใหแกรางกายหรอจตใจหรอ

กำลงสตปญญา กลบไปทำในทางทสญเสยพลงงานของ

รางกายหรอจตใจไปเสยอก; เหมอนกบทเขาพดวาสบบหรแก

กลม กนเหลาแกกลม. เดยวนเศรษฐกจบบคนทำใหคนตอง

สบบหรตองกนเหลามากขน เพอแกกลม. นคนโงมนพด แลว

มนหลบตาพดวาทำอยางนจะเปนการพกผอน หรอเปนการแก

กลม หรอดบความทกข ขอใหไปคดดใหด.



การพกผอนมนตองคกนมากบการใชแรงงาน ถาไมม

การพกผอนมนกตาย คอหมายความวามนตองมพอกน;

อยางวากลางวนกทำงาน กลางคนกพกผอน ใหมนสมดลยกน;

รงขนกลางวนกมแรงงาน สำหรบจะทำงานตอไปอก. ฉะนน

การพกผอนมนจงเปนการลงทนชนดหนงดวย เพอใหมแรงงาน

หรอกำลงสำหรบทำงานตอไป จงผนวกการพกผอนไวกบสงท

เรยกวาการทำงาน ในฐานะทจะขาดเสยไมได. เหมอนกบวา

หมอประจแรงไฟฟาสำหรบใชแรงไฟฟา มนกตองมเวลาท

ประจกำลงไฟฟาพอกนกบเวลา ทเราจะใชงานจากมน.

การพกผอนกเปนเชนเดยวกน ตองทำใหมสำหรบจะม

แรงงานสำหรบการทำงาน; ถาขาดการพกผอนเสยแลวการ

ทำงานกมไมได. ดงนนจงเรยกวาการพกผอนกเปนการงาน

ชนดหนงดวย. การพกผอนนนเปนการงาน ททานทงหลายจะ

ตองทำอยางหนงดวย. สงทยกเวนใหไมไดน เรยกวาการงาน

เสมอไป. ฉะนนเราตองพกผอนใหถกตอง และใหเพยงพอ ไม

อยางนนแลวกจะเกดโรคภยไขเจบ, จะเปนโรคประสาทจะเปน

บา, และจะตองตายในทสด; เพราะการพกผอนมนไมพอ เรา

จงตองมการพกผอนในฐานะทเปนการงาน.

การกฬา, การบรหารกาย, กเปนการพกผอน

การงานทเปนการพกผอนบางอยางน เราอาจทำให


เปนการเลนไปเสยกได เราจงมการเลนบางอยางบางชนด ท

เปนประโยชนดวยแลวกสนกสนานดวย เชนการกฬา การ

บรหารรางกาย หรอการเลนชนดใดกตาม ททำใหเกดความ

โปรงความสบาย แกระบบของรางกาย ระบบประสาทและ

จตใจ; มแตการงานทเครยดไมมการเลน กจะมอาการเหมอน

กบคนบา, ฉะนนจงมระบบการเลนทเปนประโยชน, การ

บรหารกายทเปนประโยชน, ใหเกดความปกตทางรางกายและ

ทางจตใจ เพอความถกตองสำหรบการงานนนเอง. ฉะนน

การเลนชนดน การบรหารกายชนดน กเปนการงานชนดหนง;

แตคนโงจำนวนหนงเขาไมสนใจ ทจะมการเลนอะไร. เขาก

อวดเครงวาดกวาคนอน ไมมเลนอะไรในรปแบบของศลป

เปนตน. นกเปนคนโงทไมรจกใชชวต ใหมความสามารถใน

การทจะประกอบการงาน.

อาตมาจงพดอยางไมกลววาใครจะโห วาแมแตการ

เลนมนกเปนการงาน. การเลนเพอความสนกสนานทถกตอง ก

เรยกวาเปนการงาน; แตคนทวไปเขาถอวามนเปนการเลน มน

ไมใชการงาน. แตเดยวนกไดบอกแลววาเราไดพดกนทนตรงน

จะพดกนในรปแบบของความคดเหนอยางพทธบรษท, ไมได

พดตามแบบชาวบานทวไป; แตจะพดตามแบบของพทธ

บรษท ทมสตปญญาเปนของตนเอง มองเหนสงทงหลายทง

ปวงตามทเปนจรง ลกซงยงไปกวาทคนธรรมดาเขามองกน.

ฉะนนขอใหสนใจวาการงานนน มนมอะไรๆ อยในหลายรป



แบบอยางน.

พธกรรม, ประเพณ, กเปนการงานเพอโลก

ในบางกรณ เราตองจดหรอกระทำไปในลกษณะทยง

ใหญ ทเรยกกนวา พธกรรม มขนบธรรมเนยมประเพณ หลาย

อยางเกดขน เกยวกบการทำมาหากนกด, เกยวกบระบบ

วฒนธรรมกด มการกระทำเปนหมใหญ เปนของคนทงบาน

ทงเมองมารวมกนแลวกระทำ เพอใหการงานนนมนยงใหญ

หรอมความหมาย หรอปลกเราจตใจของทกคน ใหสนใจใน

สงทเรยกวาการงาน; เชนการทำนากมพธทเกยวกบการทำนา.

อยางในสมยโบราณเราจะไดยนวา พธแรกนาขวญนน

พระราชาจะลงมาเปนผจบคนไถ แลวไถนาเปนประเดมเรม

แรกของฤดกาลทำนา นกเพอวาใหการทำนานน มนเปนการ-

งานทมเกยรตขนมา, แลวจะไดทำกนอยางจรงจงใหญโต

มโหฬารสนกสนาน ไมเปนทตงแหงความเบอหนายอยางน,

นคอการงาน ทจะตองจดหรอทำใหเปนแบบพธกรรมทใหญ-

หลวง ประจำบานประจำเมองประจำชาตกม.

เดยวน อาจจะทำไดงายๆ ในฐานะเปนพธประจำโลก

เพราะวาอาจจะชวนกนทำอะไรๆ ทเดยวพรอมกนทงโลกกยง

ทำได; เพราะวาโลกนมนแคบนดเดยว แลวในสมยปจจบนน

มอะไรตดตอถงกนไดในเวลาอนสน สามารถทำอะไรพรอมๆ


กนทงโลกไดอยางนกม. นจงดการงานขนาดใหญ ทวาตองทำ

กนไดคราวเดยวกนทงโลก เพอวาผลอนยงใหญ จะเกดขนแก

โลกไดโดยไมยาก กเปนสงทควรจะสนใจไว วาการงานนนม

ตงแตเลกทสดจนถงใหญทสด กระทงแกคนทกคนในโลก กยง

เปนสงทกระทำได เรยกวาการงานเพอผอน ไมใชการงานเพอ

เราคนเดยว การงานเพอโลกทงโลก.

โลกหมสตว คอคนทมชวตอย กไดรบประโยชน หรอวา

โลกแผนดนลวนๆ กยงจะตองชวยกนทำ ใหมนอยในสภาพทด

ทงดงาม ทสำหรบจะเปนทอยอาศยของมนษยได; นกตอง

เรยกวาการงานดวยเหมอนกน เราตองทำการงานทงเพอแผน

ดนโลก และทำการงานทงเพอสตวโลก มนจงจะเปนโลกทนา

อยหรอนาด คอจะสะดวกสำหรบมนษย ทจะทำการงานใน

ระดบสงสด คอทางจตทางใจ.

เมอเรารจกการงานในลกษณะอยางน แลวกจะพอใจ

ในสงทเรยกวาการงาน รสกวาความเหนดเหนอยนนไมใชเปน

สงทนารงเกยจ, หรอการทจะไดมเหงอไหลออกมานน ไมใช

เปนสงทควรจะหลกเลยง; เพราะวาเปนการทำหนาททควรจะ

ทำสำหรบมนษยนนเอง, และในทางดานจตใจแลว เหงอนน

แหละจะเปนเครองลางกเลส คอความเหนแกตว. เหงอของ

ใครลองออกมา มนกจะลางความเหนแกตวของคนนน อยาง

นอยกลางนสยทมนขเกยจ, ลางนสยทไมเหนแกผอน, เพราะ

วามนกลวเหนอย นกเพราะวาไมรจกความหมายอนแทจรง



ของสงทเรยกวา การงาน.

การรวมแรงงานเพอสวนรวมยงมคา

ทน ยงมการงานบางอยาง ทเรยกวากระทำกนโดยออม

ไดแกการรวมแรงกนกระทำเพอใหเกดผลเปนขนตอน. อยาง

วาประชาชนเขาทำการงาน เพอชวยเลยงคนททำหนาท; เชน

เปนทหาร สำหรบจะปองกนบานเมอง กมคนตองทำการงาน

เพอหลอเลยงกจการทหาร ซงเปนหนาทการงานอกอนหนง

คอสำหรบปองกนบานเมอง. ทนมองเขามาในวดวาอาราม

นยงมองเหนไดวามอย; เชนทายกทายกาประชาชนทงหลาย

กทำงานเพอจะเลยงคนงานของพระพทธเจา.

อาตมาอยากจะเรยก ภกษสามเณร ผซอตรงในหนาท

ของตน วานเปนคนงานของพระพทธเจา. พวกทายกทายกา

ทงหลาย ทำงานเพอหลอเลยงคนงานของพระพทธเจา ให

ทำงานในหนาทของตน ดวยปจจยทงส คออาหาร เครองนงหม

เสนาสนะ และหยกยาบำบดความเจบไข.

ทายกทายกาหงขาวใหพระฉน คงจะผดกนจากทหง

ขาวใหสนขกน; เพราะวาภกษนนเปนคนงานของพระพทธเจา

ทซอตรงตอหนาทของตน แลวกจะทำหนาทตามพทธประสงค

อยอยางไมเหนแกเหนดเหนอย เพราะวาเหนแกการงาน หง

ขาวใหคนงานของพระพทธเจากนอยางน คงจะผดจากทหง


ขาวใหสนขกน; แตอาตมากไมไดกลาววา หงขาวใหสนขกน

นน มนจะไมไดบญกศลอะไรเสยเลย เพยงแตวามนจะเอามา

เปรยบกนไมได เพราะวาการงานมนไมเหมอนกน มนตางกน.

น ขอใหสงเกตดในแงทวา บางอยางนนเราตองทำกน

ในรปแบบทเรยกวาสหกรณ คอทำไมเหมอนกน แตแลวกม

ความเกยวของสมพนธกน ใหเกดความสำเรจรวมกน. นก

เรยกวาการงาน และยงเปนการงานทจำเปนอยางยงสำหรบ

สมยน; เพราะวาสมยนเราตองการจะทำงานทมนใหญโตและ

กวางขวางเหลอประมาณทเดยว. คนๆ เดยวมนทำไมได จง

ตองประสานงานกนอยางทวามาแลว แลวกไมตองไปนอยอก

นอยใจวา งานของเราตำตอย กไมอยากจะทำ.

ทานตองมองใหเหนวา อยางทตรงน ถาไมมใครสกคน

หนงรบอาสาทำงานทตำตอย คอยกวาดใหมนเกลยงอยอยาง

น แลวทานทงหลายกจะมานงกนอยในสภาพอยางนไมได;

นนมนกเปนการทำงานอนหนง ซงชวยใหการงานอกอนหนง

มนเปนไปได หรอมนมอยได ฉะนน คนทลางจาน กคอคนท

ทำงานทจำเปนทมคา สำหรบงานอนๆ จะไดลลวงไปไดดวยด.

นเราเรยกวางานในรปแบบของสหกรณ มไดแมในทางเรอง

ของชาวบาน และในเรองของพระศาสนา ในวดวาอารามทวๆ

ไป ขอใหเขาใจไวดวย.

และบางท เรากจะเหนคนบางคนทำงานสองอยาง

พรอมๆ กน คอทำงานในดานสง ทมคาความหมายสงกม



แลวทำงานในดานตำ; เชนจะมากวาดลานวดหรอจะมาลาง

ถวยชามอยอยางนกม ทงนเพราะวาเขารสกวา สงทเรยก

วาการงานแลว มนไมมตำ. สงทเรยกวาการงานแลว ยอมม

เกยรตเสมอกน เพราะวามนเปนสงทไมไดยกเวนใหวาไมตอง

ทำ คอมนรวมอยในสงทไมยกเวนใหไดวาไมตองทำ มนเปน

สงทตองทำเสมอกน. ดงนน กอยาไดยดถอวา มนเปนงานสง

งานตำ แลวกเปนคนเลอกงาน. ความหมายของคำวาการงาน

มนจะตองมความหมายลกซงอยางน คอเปนความรอดของ

มนษยโดยเฉพาะ.

สรปวา การงานคอการดำรงสงจำเปน

เพอสวนรวม

ทน ถาจะสรปความ กอยากจะสรปความใหมนสนทสด

สำหรบจะตอบคำถามวา การงานนน คออะไร ? กจะใหบท

นยามจำกดความวา การงานคอการดำรงอยแหงสงทจำเปน

สำหรบสวนรวม, การดำรงอยของสงทจำเปนสำหรบสวนรวม.

สงทจำเปนสำหรบสวนรวมนนจะมอยไมได ถาไมมการ

ทำงาน. สงทจำเปนสำหรบสวนรวมกคอวา สงทจำเปนททำให

โลกนมนอยได ใหมนษยนมนมอยได.

สวนรวมคอมนษยทงหมด มนจะมอยไดจะตงอยไดนน


กเพราะการทำงาน จงถอวาการทำงานนน คอสงทจำเปน

สำหรบสวนรวม ดำรงอยได.

ถาจะพดสนๆ กตองพดวา การงาน คอ การทำใหดำรง

อยได แหงสงทจำเปนสำหรบสวนรวม. อะไรจำเปนสำหรบ

สวนรวม ? ทกคนพอจะมองเหนได วาโลกนมนจะอยไดดวย

อะไร? สงนนเรยกวา จำเปนสำหรบโลกน.

โลกนจะตองมความรอดอยไดดวยการทมอาหารกน ม

การกระทำทถกตอง เปนไปเพอความสมครสมานสามคค ไม

เบยดเบยนซงกนและกน. ทกคนจะตองทำใหสงเหลานยงคงม

อยในโลก, แลวโลกนกรอดอยได เรยกวาความจำเปนหรอสง

จำเปนสำหรบมนษยโดยสวนรวม.

การงาน คอ การดำรงอยหรอมอยแหงสงทจำเปน

สำหรบมนษยโดยสวนรวม. ถาคดถงแตเพยงเรองสวนตว มน

กจะไมมประโยชนอะไร; แลวมนอยไมได. ใครๆ อยาไปคดวา

เราจะอยไดลำพงคนเดยวในโลกน. มนเปนความคดทผดเกน

ไปจนไมตองคดกได มนจะดำรงอยไดกเพราะอยดวยกน

หลายๆ คน อยางทรวมกนเปนมนษยเปนสงคมมนษย.

สงคมมนษยน ตองมสงๆ หนง ซงจำเปนทสดสำหรบจะ

อยได นนกคอการทำงานนนเอง ตรงกบคำจำกดความขางตน

ทวา “การงานนนคอสงทไมอาจจะยกเวนใหไดวาไมตอง

กระทำ” เราจงเหนวาการงานนเปนสงทมเกยรตมความ

ประเสรฐ และมความสงสด ในฐานะเปนสงทสงสดสำหรบ



มนษย.

ทพดนไมใชสำหรบจะหลอกใครใหทำงาน แลวตวเองก

ไมตองทำงาน; แตจะยนยนวาทกคนจะมองเหนอยางน แลว

กชวยกนทำหนาทของมนษย หรอสงทเรยกวาการงาน แลวทำ

ถงขนาดทเรยกวา มความสข มความพอใจในการทำงาน.

เมอพดวา ใหมความสขในการทำงาน นคงจะไมตรง

กบทคนสวนใหญเขาเขาใจ หรอยดถอกนเปนหลก. เขามกจะ

ถอกนวาเราทำงานแลวเรากจะไดเงนแลวกเอามาซอหาความ

สขโดยเงนทเราไดจากการทำงาน. แตอาตมาไมไดพดอยาง

นน ไมไดหมายความอยางนน หมายความวา เมอกำลงทำการ

งานนนแหละใหรสกเปนสข ใหรสกพอใจในการงาน วาเราได

ทำสงทดทสดทมนษยควรจะทำ หรอวาไดทำหนาทของมนษย

แลวเรากควรจะพอใจ และมความสข.

เราเปนมนษย นบถอในความเปนมนษย เมอไดทำสง

สำหรบความมอยแหงมนษย เรากควรจะพอใจ เมอพอใจกจะ

เปนสข; ดงนนจงพดวามความสขในการงาน. เมอทำงานอย

อยางเหนอยยากลำบากนนแหละ ใหรจกทำจตใจใหยนดให

พอใจ และเปนสข.

ถาจะเปนการงานในระดบตน เชนวาเปนเดกตอง

ศกษาเลาเรยน กตองเปนการเลาเรยนทพอใจ และเปนสขอย

ในการศกษาเลาเรยน ใหแสวงหาความสขความพอใจ จาก

การศกษาเลาเรยนโดยตรง; ไมใชเวลาหยดเรยนแลวกไป


เทยวเลน แลวกเรยกกนวาความสข, ไมเทาใดกตกไปเปน

เหยอของกเลสซงทำตนใหวนาศ ทงชวตนกวนาศ การศกษา

เลาเรยนกวนาศ เพราะตกไปเปนเหยอของกเลส ทจะหาความ

สขตามแบบของกเลส. แตถานกเรยน มความสขจากการเรยน

โดยตรง, การเรยนเปนความสขเสยแลว กไมตองไปหาความ

สขทไหนอก ใหเปนการหมดเปลองเงน หมดเปลองเรยวแรง

หมดเปลองเวลาพกผอน อยางนเปนตน. ขอใหมความพอใจ

ในการทำงาน.

การทำงานคอการปฏบตธรรม

ถามองใหลกลงไปสกนดหนงวา การทำงานนนคอการ

ปฏบตธรรม ไมวาจะเปนการทำงานอะไร, ระดบไหน, ถา

เปนการงานทบรสทธแลว เปนการปฏบตธรรมอยในตวการ

งานนน; ไมตองมาทำทวดกได ทำการงานอยทไหนโดย

บรสทธใจ เปนการงานตามความหมายทถกตอง อยางทกลาว

มาแลวขางตน แลวกเรยกวาการปฏบตธรรม.

เพราะวาคนทจะ ทำการงานนนตองประกอบอยดวย

ธรรม อยดวยบทของพระธรรม เชนวาจะม ฉนทะ วรยะ จตตะ

วมงสา ทเรยกวา อทธบาท นมนตองม และมไดแมโดยไมรสก

ตว; คนทมเขายอมทำงานดวยความพอใจความขยนขนแขง



ความเอาใจใส ใครครวญอยเสมอ นเรยกวาเขากมอทธบาททง

สประการนนอยโดยไมรสกตว เรยกวามธรรมะหรอปฏบต

ธรรมะอยโดยไมรสกตว แมคณธรรมอยางอนกยงมอก : ตองม

สจจะ-ความจรงใจ, มทมะ-การบงคบตวเอง, ตองมสต

สมปชญญะ-ความสขมรอบคอบไมสะเพรา, ตองม อธษฐาน

คอความตงใจแนวแนวา ไมประสบความสำเรจแลวกไมเลก

จากการงาน. มธรรมะซงเปนบารมของพระพทธเจาทกๆ

ประการ ในการทำงานของตนๆ จงถอวาการปฏบตธรรม กคอ

การทำงาน.

ฟงแลวกไมนาเชอ สำหรบคนทยดถอในคำพดเกนไป

กจะไมเชอวาการทำงานคอการปฏบตธรรม; แตอาตมากไม

ไดพดไปในทำนองวาจะใหเชอหรอไมใหเชอ แตพดไปใน

ทำนองวาใหมองด, ใหมองดเอาเองวามนเปนอยางนนจรง

หรอหาไม ? ใหการงานเปนการปฏบตธรรม แลวใหมความสข

อยในตวการงาน.

ความหมายเหลาน สรปไดเปนคำทองจำงายๆ วา :-

อนการงาน คอคณคา ของมนษย

ของมเกยรต สงสด อยาสงสย

ถาสนกดวย การงาน เบกบานใจ

ไมเทาไร ไดรธรรม ฉำซงจรง.


เพราะการงาน เปนตวการ ประพฤตธรรม

กศลกรรม กลำปนมา มคายง

ถาจะเปรยบ กเปรยบคน ฉลาดยง

นดเดยววง เกบนก หลายพกมา

คอการงาน นนตองทำ ดวยสต

มสมาธ ขนต มอตสาห

มสจจะ มทมะ มปญญา

มสทธา และกลาหาญ รกงานจรง.

น สรปความหมายของคำวา การงาน คอการประพฤต

ธรรม เพราะวาไมมใครทจะทำงานใดๆ ได โดยไมใหมธรรมะ

รวมอยในการทำงาน แตแลวคนกไมมองเหนวาการงานคอ

การปฏบตธรรม แลวกไมชอบการงาน อยาวาแตจะบชาการ

งานเลย.

มนจะเปนคำทมากเกนไปหรอไม ถาจะพดวา การงาน

เปนสงทนาบชา แลวกมคนทบชาการงาน ยกเอาการกระทำ

งานตามหนาทนนเปนสงสงสด ในชวตของตนๆ ไมบชาสงอน

ยงไมกวาการทำหนาทของตน. คนประเภทนเหนความหมาย

ของคำวา “การงาน” สงสดอยางน. แตคนธรรมดาจะหนหนา

หนจากการงาน บนวามนเหนอย บนวามนลำบากมนไม



สนกสนาน เขากเลยไมรกการงาน ซงเปนการปฏบตธรรมะอย

ในตวแลว.

ขอความตอนนแสดงวา การงานนนเปนสงทนารก แต

เมอคนไมรเขากเกลยดมน แลวกเบอนหนาหน เขยนไวเปน

คำกลอนอยางนวา :-

อนทจรง การงาน นนนารก

เมอยงไม รจก กอางขนาง (คอไมชอบ)

ไมรจก กปลอยปละ แลวละวาง

บางรองคราง เมอรอหนา วาเบอจรง.

แตทแท การงาน นนนารก

สอนใหคน รจก ไปทกสง

ถายงทำ ยงฉลาด ไมพลาดยง

ไดตรงดง สงอกฤษฏ คอจตเจรญ.

การงานน ดใหด มนนารก

เปนการชก ธรรมะมา นาสรรเสรญ

คอมสต ฉนทะ ทมะเกน

ครนหยดเพลน จตกวาง ทางนพพาน


อนการงาน นนประเสรฐ ตรงทสนก

ยงทำงาน ยงเปนสข ทกสถาน

ทำชวต ใหสดใส ใจเบกบาน

ในการงาน ประจำวน นนเองนา.

เมออยางน มแตคน วมลจต

เยนสนท ดวงใจ ไรโทสา

เกดสงคม ทอดม ดวยเมตตา

อยากเรยกวา ธมมกะ สงคมนยม

ผลของงาน ลนเหลอ เผอแผทว

สตวทกตว ใหญนอย พลอยสขสม

ทงเมองเลก เมองใหญ ไดชนชม

โลกระดม สขวาง ทางนพพาน.

จะบาหรอด กไปคดดดวยกนทกคน อาตมาไมไดผก

ขาด; แตขอเสนอวา การงานนนเปนสงทนารก การงานนนเปน

สงทมความสขไดในตวมนเอง ไมตองเอาเงนไปซอหาเหยอ

ของกเลส มาทำตนใหมอมแมมอยดวยกเลสซงสรางความผด

พลาดอยางอนขนมาอก.

ทงหมดนแหละ คอสงทเรยกวา การงาน เมอมองดตาม

สายตาของพทธบรษท พทธบรษทไดศกษาเลาเรยนมาตาม



แบบของพทธบรษท แลวกมวธทจะมองอะไรตามแบบของ

พทธบรษท ฉะนนเมอมองสงทเรยกวาการศกษากด เมอมอง

สงทเรยกวาการงานกด ยอมมองออกมาในลกษณะอยางน.

ขอใหทานทงหลายลองคดดแลวสามารถทำประโยชน

ใหเกดขนจากการศกษาและการงานใหถงทสดดวยกนจงทก

คน.

ขอจบลงดวยการใหพร วาใหการศกษาและการงาน

เปนประโยชนแกทานทงหลาย ใหถงทสดทมนษยควรจะทำได

แลวมความเจรญงอกงามอย ในหนาทการงานนน ทกทพา-

ราตรกาลเถด.

การบรรยายสมควรแกเวลา ขอยตไวแตเพยงน เปน

โอกาสใหพระคณเจาทานได สวดบทพระธรรมทสงเสรมกำลง

ใจ ในการปฏบตหนาทการงานนนสบตอไป.

การงานเปนการปฏบตธรรม

ธรรมโฆษณของพทธทาส, ธรรมปาฏโมกขเลม ๑, ลาดบท ๓๑ บนแถบพนสนาเงน,

เรองท ๘. การงานเปนการปฏบตธรรม, หนา ๒๓๓-๒๕๒,

บรรยายวนท ๙ พฤศจกายน ๒๕๑๐ ตรงกบวนพฤหสบด ขน ๘ คา เดอน ๑๒ ปมะแม.

๙ พฤศจกายน ๒๕๑๐

วนน เปนวนท ๙ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๑๐ จะพดเรอง

อะไรกนด. ตามทเราเคยตงใจกนไววาทกๆ วนพระ

เราจะพดธรรมะกนทตรงน, ทหนาตกโรงมหารสพทาง

วญญาณน เราเรยกวาปาฏโมกขธรรมะ. ขอนอยาลมเสย

ทกๆ องคอยาลมเสย. ทกๆ วน อโบสถหรอวนธมมสสวนะน

ถาไมมอปสรรค เรามปาฏโมกขในทางธรรมะลงเดอนละ ๔

ครง, ปาฏโมกขทางวนยมเดอนละ ๒ ครง สำหรบปาฏโมกข

ทางธรรมะน ควรจะพดเรองทเปนหลกเปนฐาน เปนความ

สำคญ พอทจะเรยกวา ปาฏโมกข, แลวกตองเปนเรองทลมไม

ได ตองพดซำกนอยบอยๆ ยำกนอยบอยๆ, ขยายความกนอย

บอยๆ.



ทำการงาน เปนการปฏบตธรรมกทำได

เรองทสำคญทสดกมไมกหวขอ; บางหวขอกชดเจน

เพยงพอ เรารกนเขาใจกนดแลว; แตบางหวขอรสกวาจะยงไมร

: โดยเฉพาะหวขอทวา “การงานคอการปฏบตธรรม” นกเปน

หวขอทสำคญทสด, และโดยเฉพาะสำหรบเราทอยกนทน ยง

มความสำคญมาก. พวกอนเขาแยกการปฏบตธรรมะออกจาก

การงานจนถงกบวา การงานรวมกนไมไดกบการปฏบตธรรม;

แมในหนงสออยางเชนหนงสอวสทธมรรค หรออรรถกถา

จำพวกเดยวกนนน กจดการงานไวเปนปลโพธ คอเปน

อปสรรค; หรออยางนอยกเปนเครองหนวงเหนยวขดขวาง

ทำใหลาชาแกการปฏบตธรรม; แตทนเรากลบพดวาตวการ

งานคอตวการปฏบตธรรม. ใครฟงด ฟงร กฟงเขาใจถก ถาฟง

ไมถกกแปลวา ไมร.

ถาถอตามาอรรถกถาเหลานน กแปลวาเราจะทำการ

งานใหเปนการปฏบตธรรมไมไดเพราะเปนขาศกแกกน. แต

ผมขอยนยนวา “การงานคอการปฏบตธรรม” อยเสมอ, แลวก

ถอหลกอนนมาเสมอตลอดเวลา ตงแตแรกเรมเดมทจนกระทง

บดน; เราควรจะสนใจกนไวบาง.

ทน มาคดเสยวา โดยเฉพาะพวกเรามหลกกนอยางน

คนอนเขามหลกตรงกนขาม จะเขาใจวาอยางไร? พวกอนเขา

วา เมอปฏบตธรรมแลว ไมทำอะไรเลย แมแตหนงสอกไมอาน,

43การงานเปนการปฏบตธรรม

ไมมอะไรทจะทำไดนอกจากปฏบตธรรม, ไมวาในวธนงหลบ-

ตาภาวนายบหนอพองหนอ หรออะไรกสดแท; นกเปนเรองถก

ของเขา ไมใชเราจะหาวาเขาผดหรออะไร. มนเปนเรองถกของ

เขา, ถกอยางของเขา, ถกเพอพวกของเขา; สวนเรานกมอยาง

ของเรา. ใครจะถกจะผดกตองแลวแตใครจะชอบอยางไหน.

ผมมหลกมาตงแตแรกเรมเดมท ตงแตกอนมสวนโมกข

หรอเรมมสวนโมกข จนกระทงบดนวา : การงานคอการปฏบต

ธรรม หากเปนงานทจดไวด ทจดไวถกตองยอมไมเปนอปสรรค

ไมเปนปลโพธตอการปฏบตธรรม” แลวแตความสามารถของ

ผนน; ฉะนนผมจงมการทำการงานเรอยมาไมมหยดไมมหยอน

จนรสกอยวาทำอะไรๆ เองตลอดมา ไสกบไมเอง ขนหลงคาเอง

ทำอะไรๆ เองทงนน. ตงแตแรกมสวนโมกข ไมมใครชวย

ทำใหมากมาย จนกระทงมคนมาชวยทำให เรากยงทำดวย,

จนกระทงบดน กยงมการกระทำการงานอยเรอยๆ, การ

คนควา การเขยนหนงสอ การเตรยมปาฐกถา การไปพดก

เปนการทำงานเหมอนกน; กทำเรอยมาจนบดน.

เมอเรามวธเฉพาะอยอยางน แตคนอนเขาตเตยนวาไม

ถก; ตองไปนงหลบตาภาวนาอยางเดยว; ใครรสกอยางนน

เขากหนไปเอาอยางนน. แตถามาดผลกนแลวกรสกวา เรายง

มความแนใจวาแบบน : ปฏบตธรรมคอการงาน, หรอการ

งานคอการปฏบตธรรม นยงถกตองอย. ถามสกระยะหนง ท

จะตองปลกตวเกบตวเปนระยะสนๆ กมเหมอนกน เปนระยะ



เปนคราวๆ; แตจะเกบตวตลอดปหรอตลอดชวตนเปนไปไม

ไดทจะถออยางนน; เพราะไมมประโยชนอะไร.

นาคดวา ชวตนทงชาตควรทำอะไรหรอไม

ทจรงควรจะตองคดปญหาขอใหญเสยกอนวา ชวตทง

ชาตนจะเอาไปใชอะไร? เวลาและชวตทงชาตๆ นเราจะเอาไป

ใชอะไร? แลวจะนงหลบหหลบตาใชเวลาอยอยางนหรอ ? ถา

เขาชอบกอสระเปนสทธเสรภาพทเขาจะทำอยางนน. แตฝาย

เรานน อยากจะใหไดประโยชนทงสองฝาย ไมมประโยชนฝาย

ไหนเสยไป : กโดยวธทวา การงานคอการปฏบตธรรม; เพราะ

วาเราทำมาเรอยๆ เรอยๆ เปนเวลาหลายสบป หรอตลอดชวต

กทำมาไดมาก, ทำประโยชนแกเพอนมนษยไดเยอะแยะได

มากมายหลายอยาง ยงกวาจะไปนงหลบหหลบตาภาวนาทำ

เครงๆ เหยยบขไกไมฝอหรออะไรทำนองนน; แลวไมมทางทำ

ประโยชนใครไดเลย ในทางฝายวตถน. แตเขากจะอางวา เขา

ทำอยางนนเปนการปฏบตการศกษาธรรมอยางสง ไปสอนคน;

กถกของเขาเหมอนกน. แตเราคดวาเรายงอยากจะไดกำไร

มากกวานน.

การทำอยางทเขาทำ เรากจะทำเหมอนกน ทำใหครบ

ใหเตมเหมอนอยางทเขาทำ; แตเรากยงทำประโยชนทางวตถ


หรอยงเนองดวยวตถ, หรอทำประโยชนผอนทเนองดวยวตถ

หรอไมใชวตถกตาม, อกสวนหนง; ซงจะมมากไมมทสนสด.

เราทำอยเองใชเองอะไรน ไมเทาไรกมครบกเหลอใช; แตทจะ

ทำใหผอนน ไมมทสนสด. เพราะฉะนนผมจงทำทกอยางไมวา

อะไรเคยทำทกอยาง : เชนบางคราวทำคลายๆ กบวาชาวบาน

เขาตเตยน หาวาเปนอาบตบาง เปนอะไรบาง, โกยดนโกย

ทราย เลอยไมเคยทงนน, กวาดถนนกเคย, กวาดคลองกเคย,

ทำอะไรทเขาทำกนเพอประโยชนรวมๆ เคยทงนน. เขาหาวา

เราเปนตนเหต ใหตนไมถกตด ใหดนถกขด, เราตองเปนอาบต

กตามแตเขาจะวา. คราวหนงไปแตงคลองตงเจดวนเจดคน

นอนคางทำอยทนน ตนไมถกตดจนคลองโลง เรอไปได.

ตนไมถกตดนบไดไมรกรอยกพนตน; คนเขาบอกวา เพราะผม

เปนเหตทำใหพวกชาวบานเขาไปตด; อยางนนกตามใจเขา.

ผมถอวาคลองนนเปนทางลด ทำแลวไดประโยชนยงกวาไม

ทำ; เพราะเปนหนทางลด.

เราถอวา การงานคอการปฏบตธรรม นกเปนวถทางลด

: ลดรวดเดยวทงประโยชนตนประโยชนผอน, ลดรวดเดยวถง

ธรรมะสงสด เลยสอบไลเสรจไปในตว, มนมการสอบไลดวย.

สวนทเขาเขยนไวในหนงสออรรถกถามเหมอนอยางทวา : คน

อยากจะเรยนกมมฏฐาน แลวกยงเปนหวงการงานเรองอะไร

กตาม ยงตองสรางโบสถสรางวหาร สรางอะไรตางๆ แลว;

ปฏบตไมได ใจยงเปนหวงอย;



กเปนเรองนาฟง. แตสำหรบเรากตลยลงไปเลยในการ

งานนน; ใหตวการงานนนเปนตวการปฏบตธรรมเสยดวย; ไมร

วาของใครจะถกกนแน. แตวาทเหนไดงายๆ นนกคอ ตลอด

ชวตหลายสบปน ควรจะมอะไรทเลอนขนไป เหมอนกบทำ

พรอมกนไปไดกบการงาน; ถาใครมวนงหลบตาภาวนาอย

ตลอดหลายสบป ตลอดชวตนกไมไดทำอะไรเลย.

ทำงานคอการปฏบตธรรมเปนเรองใหญ

ทวาการทำงานเปนการปฏบตธรรมขนมาน ตามความ

คดของเรานน, ไดมองดแนวปฏบตใหญๆ อยบางแนวหรอ

หลายแนว จงถอเปนแนวปฏบตธรรมไปตงแตเรมแรก : เรมตน

ฟตรางกายใหแขงแรง เหมอนพวกโยคเขาฟตรางกาย; แต

แทนการทำโยคะ เราทำการงาน; รางกายแขงแรงมนกเปนหะ-

ธะโยคะไปได. ทำใหรางกายแขงแรงเขมแขงเปนหะธะโยคะ

นพวกโยคเขาเรยก; และถาหากวาการงานนนไมเปนประโยชน

แกรางกายตนเลย เปนโยคะลวนๆ มนกเปนกรรมโยคะแลว.

อกประการหนงเขาใจวาไมมใครสอน ใหทำหนาท ทำอะไร

โดยไมหวงตอบแทน; แลวกทำประโยชนผอนดวยการอธษฐาน

จต วา จะไมเอาอะไรตอบแทน : ไมยอมรบการตอบแทน

กระทง ไมกนอาหารทไดมาจากภาวะทเปนการตอบแทน. ถา


เปนเรองตอบแทนแลกเปลยนอยางนนละก การทำงานนนก

เปนคาขาย เปนการซอขาย เปนเรองรบทงสน. ถากนตาม

ธรรมดา เขาถวายตามธรรมดา ไมถอวามลกษณะเปนการ

ตอบแทนให.

อนนไมใชเลกนอย ไมใชเรองเลกนอย ไมใชธรรมะขน

ตำดวย; การเสยสละทำประโยชนออกไปเหมอนกบเครองจกร,

ทำงานเหมอนเครองจกรไมหวงจะเอาอะไรตอบแทนมา, น

เรยกวาไมใชธรรมะขนตำ จะตองหดกนมากเหมอนกน. และ

สวนมากทเราเหนๆ กนอย กทำงานหวงตอบแทนทงนน กลาว

คอทำหนาทสำเรจกดวยวาไดรบสงทเขาเรยกกนวา สนนำใจ

กำลงใจน; มฝายหนงเปนผคอยชม. ทกคนแมไมหวงเงนหวง

ของ ไมหวงใหเขาตอบแทน กหวงใหเขาชม; นคอการ

ตอบแทน. อยางนนเปนโยคทเลวมาก ใชไมได, ททำเพยงให

ใครออกปากชมหรอนกชมอยในใจกตาม แตรวาเขาชม กม

กำลงใจ ทำขงขงขนมา ทำอะไรๆ ไดทงนน. นเปนโยคทเลว

มาก; ไมมกรรมโยคะ. ตองไปสอบไลวดตวเสยใหมตามแนว

ปฏบตคอ :-

อนดบ ๑ ทำใหรางกายแขงแรง. อนดบ ๒ ทำเพอเสย

สละความเหนแกตว. อนดบ ๓ เพอตอสกเลส หรอสอบไลตว

เอง ในการตอสกเลสทละเอยดยงขนไป.

โดยเฉพาะอนดบ ๒ และ ๓ จะเปนโอกาส : คอในขณะ

ททำงานกมหลายคนทำรวมกนกบบคคลท ๒ ท ๓ ท ๔ ท ๕



หลายคน; นนเปนโอกาสทจะเกดกเลส, พอเขาใกลบคคลท ๒

ท ๓ เปนโอกาสใหเกดกเลส. ถาเปนคนมนสยยกหชหางอยใน

ใจมาแตเดมละก ไมวาเขาใกลใครละ จะตองเกดกเลสอยาง

ใดอยางหนง ไมปรยายใดกปรยายหนง, ไมปรมาณใดก

ปรมาณหนง เปนแนนอน.

กเลสมนมอยแลว มนเกดพอกพนขน สมสงมากขน; ด

ทเปนจรงกนดกวา; ถาวาตาเหนรป หฟงเสยง จมกไดกลน

ฯลฯ น ใหสงเกตกนจรงๆ เถอะ : ตามเหนรป, เหนรปคนทตว

เกลยด คนทตวไมนบถอ เหนรปคนทตวไมรกอยางน; แลวจะ

เกดอะไรขนมาในใจของคนนน ? เมอสกวาไดฟงนำเสยงซงอย

คนละฝา คนละดานน พอไดยนนำเสยงคนทตวไมนยมนบถอ

ไมรกไมชอบ อยางนจะเปนอยางไรบาง? เพราะวาถงแมคนท

ชอบทรก ทอะไรกตาม แตฟงซำๆ ซากๆ เขา มนกมเรอง

กระทบกระทง ทำใหเกดความเกลยดความอดหนาระอาใจ

เปนธรรมดา.

พอเขาใกลบคคลท ๒ ท ๓ ท ๔ ท ๕ น นสยทจะเดน

กวาคนอน จะดกวาคนอน ยอมมยอมแสดงออกมา. กอนนเกบ

ไว เดยวนแสดงออกมา; แลวถาควบคมไมด มนกมากขนไป

อก เจรญงอกงามขนไปอก. นเปนตวอยางชนดทจะเหนได

วาการททำลงไปจรงๆ กบการทคด ลำพงแตคดๆ อะไร มน

ตางกนมาก.

บางคนคด รสกดวยจตใจ วาการเปนผเสยสละเพอเหน


แกผอนนน รสกวาเปนของทำไดงาย แลวเขากมนสยอยางนน

จรงๆ; แตพอไปทำเขาจรงๆ มนทำไมได มนถอยหน, วงหน

ผละหน. มนผดกน ทวาคาดคะเนเอา กบโดนเขาจรงๆ : การ

คด คดวาเราทนรอนได ทนหนาวได ทนหวไดอะไรอยางนไม

จรงหรอก; จนกวาจะลองจรงๆ จงจะรวาทนไดหรอไม; แลว

สวนมากกทนไมได.

เรองทคดคาดคะเน กำหนดตงใจ เรองพรรคนยงไมใช

ความจรง; มนตองไปลงมอทำเขาจรงๆ, ลงมอทำจรงๆ จงจะร

วา เรานเปนผเสยสละเพอผอนหรอไม? เรายงเปนคนมใจคอ

ปกตหรอไม? ในเมอเขาใกลบคคลท ๒ ท ๓ ท ๔, แลวกเมอ

ทำอะไรกนไป ชกจะเกดเกลยดนำหนาใครบางคนเขาบางหรอ

ไม? ถงแมจะไมพดปรปากอะไรออกมา แตถงกบหอบงานหน

ไปทำเสยคนเดยว; แมเลยงไปเสย อยางนกอยในลกษณะ

เดยวกน. อาการอยางน ถามองอกแงหนงกเปนเรองอปสรรค

แกการปฏบตธรรม; ถามองในอกปรยายหนงกลบกนเสย ก

เปนตวการตอสเพอการปฏบตธรรม, หรอเปนการปฏบตธรรม

อยในตวการตอส.

คนจำนวนหนง โดยมากชอบสขสบาย หรอสำรวย น

เขาคดวาเขารกษาศลอยไดจรง; แตเขาทำในมง, แลวเขานอน

ในมง, หรอเขาอยในหองทยงเขาไมได. คนทอยกบยงจรงๆ ไม

ตบยง, นนถงจะเปนคนจรงกวา; ถาอยกบยงใหได. นจงจะอย

อยางททำใหเปนการปฏบตธรรมไดจรง.



ผมไมกางมงตลอดปๆ เรอยมา ขอนเพอวดตวเองด

ดวย วา ลองอยอยางนมนจะเปนอยางไร. บางทคดไปวา เรา

จะสรางความตานทานในเลอดในรางกายนตอสยง : ยงกดก

ไมเจบ แมมเชอมาเลเรยมากสได, เชอมาเลเรยไมสามารถจะ

ฟกตวขนมาในเลอดของเรา, เพราะมเชอตานทานอยเสมอ.

คดอยางนไมใชธรรมะ, ถาคดอยางนกไมใชธรรมะ. อยาง

ธรรมะนนกตองเพอจะวดดวาจะทนไดหรอไม? มเมตตา

กรณา หรอวา ไมเมตตากรณา? มนเปนเรองพรรคนในอกแง

หนง; มนเปนเครองทดสอบชนดน. การทำการงานมนทำให

เหนอยใหลำบากเปนการทดสอบในขอนดวย.

การทำงานและผลของการทำงานในอนดบ ๓ ทวามน

เปนการศกษาดวย อนไดแกเรองทำลายตวก-ของก นเปนตว

ปฏบตธรรมแทๆ อยางสงสด; พวกทไปนงหลบตาอยคนเดยว

ไมมโอกาสทจะผานหรอจะทำจรงได. ถาเราจะไปทำทกรกรยา

อยางพวกเดยรถย หรอพระพทธเจา กคงจะดเหมอนกน; แต

ผมวาสเอาไปใชในการงานไมได, ไปใชในการงานใหเปน

ประโยชนเปนอะไรขนมา แกศาสนา แกเพอนมนษย. แทนท

เราจะไปทำทกรกรยาเฉยๆ นงดแรงงานทเสยไปๆ; กเปลยน

เปนเอามาใชเปนแรงงานทเปนประโยชน เปนอนสาวรย

เหลออยไวในโลกนจะดกวา; และกไมตองสรางอนสาวรยอน

อกแลว; แลวกไมตองมใครร ไมตองมใครชม ไมตองมใคร

ขอบใจ เรารคนเดยวกพอ วาไดทำอะไรไว.


ขอใหทบทวนดเถอะ เรองการงานคอการปฏบตธรรมน

ขอแรกทำใหรางกายแขงแรงเขมแขง. ขอท ๒ ทำใหเราฝกฝน

การเสยสละเพอผอน อยางนเปนรากฐานทดทสดของการ

ปฏบตธรรมะ เพอทำลายตวก-ของก. ขอท ๓ เปนการตอสรบ

รากนกบตวก-ของกน ทกแบบทกอยางทกวถทางทกแงทกมม.

อยางนอยม ๓ อยางเปนผลขนมา ไมมอะไรทสำคญกวาน.

ถามกเปนขอปลกยอย. นเรยกวาทางลด; รวบรดประโยชน

หลายอยางเขาไวดวยกน, แลวทำไดในคราวเดยวกน. ลองคด

ดจะมองเหนวา นาจะพอใจ กวาทจะทำงานอยางเดยว แลว

ไมมการฝกฝน อยางน, หรอไปนงหลบหหลบตาอยางเดยว

ไมมการงานเลย อยางนเปนตน.

ขณะทำงาน ตองตรวจสอบจตใจไปดวย

ทน เรามองดทวดทวๆ ไปหลายๆ วดกมการงานเหมอน

กน, เหนดเหนอยมากทบางวดบางแหง; แตสงเกตดจะไมม

ความมงหมายในภายใน ไมไดมงหมายอยางลกอยางทเรา

กำลงพด มนเปนเรองทำงานเสยจรงๆ; ถาอยางนนยงไม

เปนการปฏบตธรรม เพราะเขาไมสนใจแกการปฏบตธรรม

จากการงาน. มวดหลายแหงทอาจารยหรอศษยชวยกน

ทำการทำงานไมคอยไดหยดไดหยอนแตแลวไมเปนการปฏบต



ธรรม; นกเพราะเหตวาไมรและไมไดมงหมายนนเอง. เมอเราร

ความมงหมายแลวจงพยายามจะรวมจะประสานมนเขาไป

ดวยกน. เมอการงานเปนการปฏบตธรรม; ผลในสวนการงาน

กได ผลในสวนการปฏบตธรรมกได.

สงทผมเปนหวงอย และเอามาพดในฐานะเปนปาฏ-

โมกขน กดวยเหนวาพระเณรบางองคจะไมทำอยางวา; จะทำ

แตการงานโดยสวนเดยว หรอวาไมสนใจทจะใชการงานนน

เปนบทเรยนทดสอบจตใจ. หรอบางทถารายกาจไปยงกวานน

อก เอาการงานนนเปนเหตใหสรางกเลส สรางเวรสรางภย

สรางความอาฆาต สรางอะไรตางๆ ใหเกดขนเสยอก. เหนได

จากการทไมสมครสมานสามคคกน ขดแขงขดขากน ดวย

จตใจอยางนกไมมผลด; เปนโยคทเลวอยางน ไมมอาการแหง

บคคลผเสยสละ : ถาเสยสละแลว ตองไดหนา ตองเอาหนา

ตองใหคนร, อยางน คอโยค ทเลวมาก. ในการเสยสละอะไร

ตองใหคนร ตองใหคนชม นไมเรยกวาเปนการเสยสละ, อยาง

นไมมใครเขาถอวาเปนการเสยสละ, นอกจากคนชนดนนคดไป

เองเทานน.

การเสยสละทแทจรง ถาทำไดตองไมใหใครร, ไมควร

จะใหใครร. การประพฤตปฏบตทแทจรงกควรจะไมใหใครร,

ไมตองการใหใครชม, ตองการซอนไวไมใหใครรวาปฏบตอะไร

หรอสละอะไร. พยายามสละดวยความบรสทธใจ, ปฏบตดวย

ความบรสทธใจ, แลวกยงขน ยงขน. ถาทำไดอยางน ไม


เทาไรกจะมความกาวหนาสงสดในการปฏบตธรรม. การงาน

เปนของเลกนอย เทาขเลบกแลวกน; แมจะสรางอะไรได

มากมายใหญโต ทเขาตราคาใหมาก. กเปนขเลบกแลวกน;

แตตวการปฏบตธรรมนนมนใหญเกน มนใหญกวา มนมคา

มากกวา.

ถาเราอยกนอยางเราสมยน หมายถงสมยน ใน

สถานการณอยางน ในสงแวดลอมอยางน ในโลกนในประเทศ

ไทยอยางน; ผมวาหลกทถอวาการทำงานคอการปฏบตธรรม

น ถกตองทสด เหมาะสมทสด และกไมเสยหายทงทางโลก

ทางธรรม. แลวจะตองระวงใหดๆ, ระวงใหดๆ แลวตองม

ความบรสทธใจ; พลาดไปกกลบตวทนท, ผดไปกลบตวทนท.

นระวงใหมาก ถาขนหมกดองเอาไวกคอการสรางอาสวะ ใน

การผกอาฆาต ในการยกหชหาง ในการอะไรตางๆ อดอยใน

ใจเหมอนกบจะระเบด; อตสาหปกปดไวดวยความสงบดวย

ความเสงยม; นมนเปนเรองทละเอยดสขม จะเรยกกนวาเปน

เรองเทคนคส. การงานคอตวปฏบตธรรม, หรอปฏบตธรรมใน

ตวการงานนเอง เปนของยาก เปนเทคนคส; ไปลองสงเกตดก

จะรวายาก; อะไรยงยากน ยงเปนทางทำใหเรามการบรรล

ธรรม, ทเรยกวาบรรลธรรมไดเรวไดสงและไดลก.



การงานตองเลอกใหเหมาะสมแกภาวะดวย

ทน จะพดมาถงคำวา “การงาน”; การงานนนคออะไร?

เราตองรจกเลอก; ไมจำเปนทจะตองทำงานชนดทไมเหมาะสม

แกภกษ; เราตองเลอกงานทเหมาะสมแกภกษ. ทนคำวา

“ภกษ” นใชแกคนทกคนทเขามาบวช ฉลาดกมไมคอยฉลาด

กม ไมฉลาดกม โงกม บาๆ บอๆ กม; ฉะนนการงานจะเหมอน

กนไดอยางไร.

ผมไปดทวดธเบต ทอนเดยทางดาจลงกเขาใจเรองน

ทนท วาทำไมจงอยกนได สงเกตวาลามะนมทกแบบ เพราะ

ฐานะไมเหมอนกน ซงเปนความจรง คนเราไมเหมอนกน.

ลามะคอภกษ บางรปมหนาทหาฟน ผาฟน และกวาดขเถา

เทานน, เทยวหาฟนและผาฟนกวาดขเถา มหนาทเทาน; แต

เขากพอใจ และไดรบความเคารพนบถอเสมอกน : เรยกวาม

สมานสงวาสมอะไรเสมอกน, มเกยรตเสมอกน. ททำหนาทสง

ขนมา ปดกวาดวหารกม ตอนรบแขกกม ศกษาเลาเรยนกม

สอนกม ตดตอประชาชนกม; เปนผทเขาเรยกวาเปนลามะ

เสมอกน.

สงทเรยกวาการงานนอยาไปดถกเพอนกน ถาเขาตอง

ทำงานชนดทเรยกวาตำๆ ทรามๆ งายๆ นอยาไปดถกเขา;

เพราะวาธรรมชาตสรางเขามาใหมสมรรถภาพเพยงเทานน. น

ระวงใหด; อยาไปดถกเพอนคนนนเณรคนนวา บาๆ บอๆ


ทำงานอยางเลว ทำอะไรอยางไมมราคาเชนน. ถาดถกเขาอยาง

นแย; ตวผนก ผคดนนแย.

ทน เราจะพดกนใหเขาใจไดไหม? ในเมอพดกบคนไม

ฉลาด คนบาๆ บอๆ ใหเขาคดวานคอการปฏบตธรรม. นกยาก

ยากกวาทจะพดกบคนฉลาดหรอมปญญาความคด; เพราะ

ฉะนนเราจงลดลงไปวา “ทำงานไดบญ” กพอจะเขาใจไดงายๆ

วานดหรอไดบญ; กทำไปได. แตจะวาเปน “การปฏบตธรรม”

นนคงจะเขาใจยาก. ผททำหนาทผาฟนกวาดขเถาอยางเดยว

หนาตามอมแมม จวรขาดกะรงกะรงอยางน เขายอมเขาใจ

ยาก วาเปนการปฏบตธรรม เขาไมเหน; ถาคนนนไมมปญญา

กไดแตเชอวา “ไดบญ”, กรกษาความเชอนไว ถอเปนอดมคต

ไปเลย กดสบายด ไมมความทกข.

เรานน ทำสงทเรยกวาการงานตามความเหมาะสม;

พยายามเลอนใหมนมประโยชนกวางขวางขน มแกคนมาก

ขนๆ ถาจะทำได. ถาไมอาจจะทำไดกไมตองเสยใจ; หากเสย

สละแลวกเชอวาเสยสละเทากน เหนอยเทากน; ถาไมยกหช

หางแลวกมคาเทากน สำหรบผททำนน.

ระวงใหด คนททำงานทางหนงสอ ทางสตปญญา

เฉลยวฉลาดนน หหางมนจะยกออกมาเมอไรไมทนร; พวกผา

ฟนนไกล-ไกล-ไกลทเดยวในเรองยกหชหาง. พวกทำหนาท

เขยนอะไรอยางนตองระวงใหมากทสด, พวกทขนธรรมาสน

เทศน หรอไปเทยวปาฐกถามชอเสยงมอะไร นยงอนตราย



ทสด; ทกอยางทกลาวมาลวนเปนการงานเหมอนกน. ขอให

พระเณรทกๆ รปคดใหด สงเกตใหด ระมดระวงใหด เจยมตว

ใหด เปนคนไมประมาท; อยาอวดดและอยาพดมาก และอยา

แสดงอะไรใหมากยงออกไป; ยงพดมากยงแสดงอะไรๆ มาก

แลวยงเหลว. ยงมความคดเฟอง แลวจะลมเหลวมาก. นโดย

หลกใหญๆ กเปนอยางน.

การทำงานทกชนดตองใชธรรมะอยางละเอยดสขม

ทน กมเรองทจะตองซอยใหละเอยดขนไปอก : การงาน

อยางใดอยางหนงไมวาการงานอะไรหมด ตองการธรรมะ

ละเอยดสขม; แมทสดแตความระมดระวงสตสมปชญญะ

อยางน; คดดใหดมนกยาก เชน บางคนเอาดนสอของผมไป

เขยนแลวไมสวมปลอก ตองเตอนตงหลายๆ ครง. ลองคดดวา

มนหมายความวาอะไร? ถาเราเปนคนมระเบยบ หรอวา

รอบคอบเปนปกต กตองสวมปลอกดนสอทกครง; แตแลวคนท

ไมสวมปลอกดนสอใหเหมอนของเดมเขา กเปนคนทไมรสกวา

ทำอยางนนเปนเรองใชไมได; ไมรสกวาเปนเรองเสยหาย หรอ

ไมเปนการปฏบตธรรม. เพราะฉะนนเขาจงไมละนสยอนน

เพราะเหนวาเรองอยางนเลกเกนไป : ไมสวมปลอกดนสอน

เลกเกนไป เขาคดอยางนน. แตทจรงไมใชเรองเลก; เรองไมม


สตสมปชญญะไมใชเรองเลก, เปนเรองฉบหายหมด, เปนเรอง

ไมมทางทบรรลมรรคผลนพพานทเดยว; เพราะวา การบรรล

มรรค ผล นพพาน มรากฐานอยทสตสมปชญญะ, และทจะไม

เกดตวก-ของก ไมเกดอะไรขนมานอยทมสตสมปชญญะทง

นน.

ความไมมสตสมปชญญะนกนความกวาง; ถาไมคด

ไมนก ไมพจารณา ไมระวง ไมรกษาไมสำรวม ไมอะไรหมด

ถามชองโหวขนาดนแลว กเปนไปไมได ทจะระวงตา ห จมก

ลน กาย ใจไมใหเกดชองทางแหง ตวก-ของก นน; ตวก-ของก

มนกยอมเกดเรอย.

ในการทำงานน ทผมเหนอย รสกวามอะไรทยงจะตอง

ทำใหดขนไดอกมาก : การใชของการรกษาความสะอาด การ

วางใหเรยบรอย การเกบใหปลอดภย การประหยดแมแตสง

เลกนอย หนสกกอนหนง ทรายสกกำมอหนง ถาประหยดไดก

เปนคนทมสตสมปชญญะ ยงกวาคนทไมรสก แมนำกระปอง

หนงน ตองใชใหเปนประโยชนมากทสด อยางนจะเปนคนทม

สตสมปชญญะกวาคนทเรยราด; คนบางคนอาบนำ ๑๐ ขน

สำเรจประโยชนเกลยงเกลาเนอตวสะอาดด, สำเรจประโยชน

ในทางอาบนำ. แตบางคนอาบนำ ๑๐๐ ขน ตกรดตมๆ ตมๆ

เหมอนกบคนบา, ไมรวารดทำไม เสยนำ รดนำตง ๑๐๐ ขน

หรอเขามเหตผลอยางอน. นวาโดยทวไปตามปกตบางคนม

นสยเปนอะไรเสยอยางนน. แตเขากไมคดวานเปนเรองสำคญ,



ไมคดวานเปนเรองสำคญ.

จงระวง ทคดวาเปนครบาอาจารยตองอาบมากกวา,

ตองเอาความสะดวกมากกวา, ตองสำแดงเดชใหเหน, ตอง

อาบนำหมดเปนโองๆ ใหลกศษยตกมาให, อยางนมอยทวๆ

ไป. ผมไปทไหนกสงเกตเรองอยางนดวยเสมอ : คนลางเทาก

เหมอนกน เปลองนำเปนสบๆ ขน, ราดๆ ราดๆ ราดๆ ทำคลาย

กบคนบา. ขอใหระวง, ระวงเรองเลกๆ นอยๆ น; ทเหนวาเลกๆ

นอยๆ นแหละเปนเรองใหญกวาภเขาเสยอก, ทคนโงเหนวา

เปนเรองเลกๆ นอยๆ กลบจะใหญกวาภเขาเสยอก.

โอกาสทจะปฏบตธรรมมมากในการงาน

ในการทำการงานนนยงมชองทาง มโอกาส ทจะปฏบต

ธรรมโดยละกเลสทเกดขนในลกษณะอยางนมากมายเหลอ

เกน, ทยกตวอยางมานเพยงเรองเดยวสองเรองเทานน.

ยงมอกหลายสบเรอง; ไปไลบญชหางวาวชอธรรมะด

เองกแลวกนวา ตนมอยอยางไหนบางในทางชอของกเลส? :

อภชฌาวสมโลภะ โทสะ โกธะ อปนาหะ มกขะ ปลาสะ อสสา

มจฉรยะ มายา สาเถยยะ ถมภะ สารมภะ มานะ อตมานะ

มทะ ปมาทะ; ลองไลไปซ เรามไหม? ลองไลไปตามลำดบชอ

ธรรมะ; แลวตองปฏบตไลไปกระทงมสตสมปชญญะ ขนต


โสรจจะ กตญกตเวท ฯลฯ เรมแตสตสมปชญญะหมวด ๒

ไปเลย, แลวขนหมวด ๓ เรอยไป, หมวด ๔ เรอยไป, วาไดมอย

เพยงไรอยางไรหรอไม ทจะตองมตองทำ. ทถกควรจะตอง

ปฏบตอยางน, แตแลวกละเลยเสยไมไดทำ.

ทกลาวมานพอแลวในเรองทจะเรยน, หวขอธรรมใน

หลกวชาปรยตนรมาพอสมควรแลว เหลออยแตวาทำกนหรอ

ยง; แลวโอกาสทจะทำจะฝกกไมม นอกจากในเวลาทประกอบ

การงาน; โดยเฉพาะอยางยงการงานทตองประกอบดวย

บคคลท ๒ บคคลท ๓ ท ๔ ท ๕ คอหลายๆ คนรวมกนทำงาน

เกยวของกน. เดยวนการงานของสวนรวมเสยไปมาก โดย

เฉพาะอยางยงการงานของรฐบาล; พอไมชอบหนากน ไม

อะไรกน กเฉยกนเสย; ไมทำ, ไมทำงานตามหนาท. งานของ

รฐบาลของสวนรวมของประเทศชาตนเสยไป อยางนาใจหาย

ทวไปทกหวระแหง ทกหนทกแหง; นเปนเครองพสจนวา การ

งานนเปนโอกาสของการฝกฝนโอกาสของการปฏบตธรรม.

ทในวดเราไมกคนน กมสภาพเหมอนกนๆ กน, ถงแม

จะไมกคนนมนกม, ถามนมกเลสมนกเหมอนๆ กนทงนน.

เพราะฉะนนอยวดกเพอดบกเลส เพอตดกเลสและเพออะไรไป

ตามเรอง ตามความมงหมายของการอยวด; จงควรตองให

มนเปนไปในเรองตดกเลสอยตลอดเวลาของการทำการงาน.

พวกเดกๆ กคงตองทะเลาะกนมากกวาพวกเณร, พวกเณร

ทะเลาะกนมากกวาพวกพระ, พวกพระหนมนกคงทะเลาะกน



มากกวาพระแก น เปนลำดบไป, พวกทำหนาทแมครวก

ทะเลาะกนมากกวาพวกทเปนอบาสกา, อยางน เปนตน;

ปฏบตใหกเลสมนลดลงไปเปนลำดบๆ เสยบาง.

เรองการงานนเตมไปดวยบทเรยนการปฏบตธรรม

มากมาย, มากมายเหมอนเมลดกรวดเมลดทราย, อยทตวการ

งานทงนนทตองทำ. สวนมากทำงาน แตไมมใครด ไมมใคร

สงเกต ไมมใครถอเอาโอกาสอนประเสรฐนปฏบตธรรม; พอ

จะปฏบตธรรมตองหนไปอยปา อย เขา อยถำ ไปหลบห

หลบตาภาวนา แลวกบาไปไดพกหนง แลวกทำไมได กกลบ

มาอกจนกระทงเลกไป. ทถกนน เมอกเลสอยทไหน กตอง

ปฏบตธรรมทนน; ลกษณะไหนกเลสชอบเกด มกเกด กตอง

ปฏบตธรรมทนน เวลานน; แลวเรากไดประโยชนในการละ

กเลสดวย, ในการไดผลงานทเปนประโยชนแกเพอนมนษย

ดวย; มนวเศษตอนน. ยงปนทเดยวไดนกหลายตวหลายๆ

ชนด. แลวคนเรานไมวามนษยคนไหนกตาม ไมอาจจะอยได

โดยไมมการทำการงาน. “งาน” จงกนความกวาง, และจำเปน

แกสงมชวต หลกกนไมได.

การงานเปนความสข ซงเปนผลสดทายของการ

ปฏบตธรรม

การงานนแหละคอความประเสรฐในชวตอยตาม


ธรรมชาตแลว, จะประเสรฐมากขนไปอกกเพราะเปนทตงของ

การปฏบตธรรม. เพราะฉะนน ระวงใหดๆ; เมอยงตองลอง,

แมแตตองลองนกตองทำใหดๆ. ถาทงอดมคตอนนเสยก

แลวไป; เลกกน. แตถายงรกษาอดมคตอนนอยแลว, ขอให

ระมดระวงทสด อยางยงทสด, ใหถอเอาประโยชนใหไดจรงๆ

และใหไดมากทสด. สวนผมนน ถอวามชวตอยดวยอดมคตน

ไมมการทจะมปญหาวาจะเลกเมอไร หรออะไรน; เพราะวา

อดมคตนมาเปนชวตเสยเลย แยกออกจากกนไมได.

เรองอดมคตของผมนใครๆ กดเอาเถอะ, หรอวาทแลว

มาแตหลง กลองฟงดเถอะ, สบสวนดเถด ผมบวชแลวทำ

อะไร? แลวทำอะไร? แลวทำอะไร? แลวทำอะไร? แลวทำ

อะไร? จนกระทงบดนทำอะไร? แลวกยงยนยนไดวา ตอไปใน

อนาคตกอยางน : คอมการงานเปนชวต, แลวในการงานนน

เปนการปฏบตธรรมดวย. ถาการปฏบตธรรมสนสดแลว กไม

ตองมการปฏบตงานแลว.

การงานนนคอชวต ชวตกคอการงาน, การงานกคอ

ความสข ซงเปนผลสดทายของการปฏบตธรรม. ฉะนน จงตอง

ไมมทวาจะไปหางานทไหน, หรอทำงานไดทไหน; เพราะเปน

อยแลวในชวต. นเรยกวา “การงาน” ตามความหมายของคำ

วาการงาน. คำวา “หนาท มความหมายละเอยดไปกวาการ

งานอก; แมแตหนาททจะตองนอน จะตองกน จะตองถาย จะ

ตองอาบ จะตองทำ. หนาทอยางนลวนเปนโอกาส เปนบท



เรยนทจะใชในการปฏบตธรรมดวย.

ขอใหลองไปสอบไลตวเองดวา การเขาไปในสวมวนน

ยงเลวอยเหมอนเมอวานนหรอเปลา : หมายถงจตใจของการ

เขาไปในสวม วนนยงเลวกวาเมอวานนหรอเปลา? แลวพรงนก

สงเกตอก วาเรายงเปนผมจตใจทเลวเหมอนเดมอยหรอเปลา ?

เขาไปในสวมไดเกดความรสกอะไรบาง? จะนกในทางเลวหรอ

วาจะอดอดขดใจ, หรอวาจะปกตเยอกเยน, หรอจะเหนเปน

ของไมนาระอา, หรอเปนของนาระอา หรออะไรกตาม; และ

บางครงอาจจะนกขเกยจแลวทจะไปสวม, บางทขเกยจแมแต

จะกนขาว. เรามกจะวด หรอสอบไล ทดสอบความร ทดสอบ

สภาพของจตใจเรา ทดสอบความเขาใจในชวต ในทกสง.

ฉะนน หนาทนคอการงานทงหมดเลย; ถาเรยกใหดเรยกวา

“หนาท”.

การปฏบตอยตามธรรมชาตกเปนธรรมะ

หนาทคอธรรมะ, คอการปฏบตอยตามธรรมชาต กตอง

ทำใหด; แมแตถายอจจาระกตองถายใหด. ถาใครเปนรดสดวง

กตองจดวาเปนคนโงเพราะถายอจจาระไมเปน; หรอวาถาจะ

เปนรดสดวงกจะตองรจกแกไขไมใหเปน. นเปนเรองเกยวกบ

รางกาย เรองเกยวกบรางกายแทๆ. ใครเปนโรคภยไขเจบชนด


ใดชนดหนง กยงตองจดเปนคนโงอยด; เพราะเกดจากความ

ประมาทจงเกดอนตรายขนมาเกดจากความโงไมรจกปองกน

รกษา, ไมรจกปฏบตตนใหถกธรรมชาต; กระทงตองเปนคน

คดมาก มวตกกงวลมาก ยงยกหชหางมาก ความทรมานใจก

ยงมมาก กพากนเปนโรคเสนประสาทบาง เปนโรคจตบาง เปน

อะไรกตามตางๆ นานา; ฉะนน คนทมโรคภยไขเจบนนตอง

ยอมรบสารภาพวาเปนคนโง.

เราตองพยายามทจะเปนคนฉลาด: แกไขรกษาเยยวยา

ปองกน; กจะกลายเปนคนฉลาดขน. ฉะนน ชวตตาม

ธรรมชาตแทๆ ทมความเจบความไขน กเปนการปฏบตธรรม,

เปนโอกาสของการปฏบตธรรมทแทจรง ยงกวาทจะไปนงหลบ

หหลบตาภาวนาทไหนไมร; แลวกไมรวาทำไปทำไม ยงอยลา

หลงคนโงทวๆ ไปเสยอก. อยาทำเลนกบเรองเหลานเลย; การ

รกษาสขภาพอนามยใหถกตอง นกเปนเรองการปฏบตธรรม

อยางหนงเพราะเปนหนาทเปนการงานดวยเหมอนกน.

นยกตวอยางมาใหฟงวา การงานคออะไร? ปฏบต

ธรรมคออะไร? ยงมอกมากถาจะพด พดอกชวโมงกได; แตน

เปนตวอยางทพอแลว สำหรบไปทำความเขาใจ. ชวตเปนการ

งานอยในตวชวตหรอเปนการตอสอยในตวชวต, และการงาน

หรอการตอสนนกเปนการปฏบตธรรมอยในตวมนเอง. การ

ปฏบตธรรมตามธรรมชาตกำหนดไวอยางน ทำใหสำเรจ ให

เลอนขนไป เปนขนๆ แลว กสงสดอยแลว; จนกระทงฉลาดพอ



ไมเกดตวก-ของก ในการคบหาสมาคมเกยวของกบคนอน.

การทำงานดวยความเสยสละ, เสยสละนนกเปนตว

ธรรมะสงสดอยแลว, แลวทำงานอยางไมมตวก-ของก กเปน

ความจรง สนสดกนเทานนเอง. “การทำงานดวยจตวาง ยกผล

งานใหความวาง” กนอาหารเพยงกนตาย ไมตองตายดวย;

“กนของความวาง” ถาถอคาถานเปนหลกแลวมนกเปนการ

ปฏบตธรรมอยในตวการงานทสงสด, เปนตวการปฏบตท

สงสด; คอปฏบตเรองสญญตาเรองนพพานอยในตวการงาน.

ตองพจารณา “การทำงานดวยจตวาง” ใหถกตอง

เพราะเขาใจยาก

“จงทำงานทกชนดดวยจตวาง” คอประโยคททำใหผม

ถกเขาหาวาบา. กลอนบทนของผม คอกลอนททำใหเขาหาวา

ผมบา หรอเปนมจฉาทฏฐ; แลวกวาทำไมได, พดแตปาก. ท

พดแบบน “จตวางยงทำงานสนก” นไมมใครเชอ; เขาไมยอม

เชอวา “จตวางทำงานได” นเพราะเขาใจยาก.

“ทำงานทกชนดดวยจตวาง ยกผลงานใหความวาง” น

เขาใจยาก. แตเปนเรองทเดยวนเรากำลงทำอยแลว, กำลงทำ

อยเพอใหเกดความเขาใจได หรอใหความเขาใจเกดขนมา,

กำลงฝกฝน กำลงตอส กำลงทำ เพอความเปนอยางนน. ถา


ใครจะเรยนลดทเดยวใหไดผลหมดหลายๆ อยางโดยวธทางลด

: ทำงานดวยจตวาง แลวการงานนน จะเปนการปฏบตธรรมท

สงสด ไมมอะไรสงสดไปกวา.

“มชวตอยดวยจตวาง ทำการงานอยดวยจตวาง” กเรยก

วาซอมปาฏโมกขธรรมะในหวขอวา “การงานคอการปฏบต

ธรรม” ถาทำในหลกสงสดกคอทำงานดวยจตวาง.

แลวทถามกนมา เมอตะก; ผมกจะเลาใหนดหนอยวา

ผมไปพดทเมองตรง, อธบายคำวา”วาง” นวา จตวางแบบอนธ-

พาล กบจตวางตามแบบของพระพทธเจามนคนละเรองกน.

การทำงานทกชนดดวยจตวาง : จตวางตามแบบพระพทธเจา

ไมใชแบบอนธพาล ซงวางอยางเควงควาง และวางอยางไมม

อะไรเปนหลก. จตวางแบบอนธพาล เปนเรองวางอยางทพด

สำหรบเถยงกน, สำหรบฆาคนโดยไมตองเปนบาป เปนตน;

พดครงนนกไดผลด; ผฟงคงลมไมได, ลมยาก.

ถาเขาใจกนด, เขยนปายสวยๆ ตดไวตามภเขาตามสระ

นำบาง : จงทำงานทกชนดดวยจตวาง ยกผลงานใหความวาง

ทกอยางสน กนอาหารของความวางอยางพระกน ตายเสรจสน

แลวในตวแตหวท, เทานเอง; หวขอธรรมะในพทธศาสนามเทา

นเอง.

คนนจะมคนมาประมาณ ๒๐ คน คอ พวกพทธสมาคม

จงหวดตางๆ ทเขาสนใจในสวนโมกขเขาจบกลมรวมกลมกน

จะแวะลงทน; พวกนครราชสมา พวกเพชรบร พวกทไหน



หลายแหงไปประชมทเชยงใหมมา, ลำบากลำบนเขาจะพากน

มาเยยมทน เราบอกวาไมควรจะมาเปนเรองยงยาก. คนโบราณ

ปยาตายายเขากสอนวา “อยาพอแขกมาใสหว”, แตเขากจะมา

กนอยแลว.

พอกนท. ใครอยากดสไลดทำมาใหม ทเขาถายภาพ

ทำงานกอสรางในหลมสระกไปดได; จะไดดหนาตาคนทกำลง

ทำงาน วา ทำงานดวยจตวางเปนการปฏบตธรรมคออยางไร.

ธรรมโฆษณของพทธทาส, ธรรมปาฏโมกขเลม ๑, ลำดบท ๓๑ บนแถบพนสนำเงน

เรองท ๑๗, ทางานดวยจตวาง, หนา ๔๕๔,-๔๗๖,

บรรยายวนท ๒๑ มนาคม ๒๕๑๑ ตรงกบวนพฤหสบด แรม ๘ คา เดอน ๔ ปวอก

ทางานดวยจตวาง

๒๑ มนาคม ๒๕๑๑

ธรรมปาฏโมกข วนนจะพดเรองตวก-ของกตามเคย;

และคณ…(พระภกษรปหนง) ขอใหพดวา ทำงานดวย

จตวาง จะทำไดหรอไมไดอยางไร จงจะไดพดกนถง

เรอง ทำงานดวยจตวางนอกครงหนง.

ทำงานดวยจตวาง เปนเรองทตองฝก

เรองทำงานดวยจตวางจะทำไดหรอไมไดอยางไรนน ไม

อยากใหคดวาทำไดหรอไมได; เพราะเปนเรองทตองฝกหด.

มนเปนเรองเดยว หรอเรองทงหมดทเปนเรองยาก และเปน

เรองลดทสดดวย. เดยวน แมแตคำวา “วาง” กยงไมเขาใจกน



แลวจะไปทำอะไรได; คนทพดนนแหละยงไมเขาใจ แมแตคำ

วา “วาง”; แลวถาไปพดวา “ทำได” หรอ “ทำไมได” กเปนเรอง

นาหว; เพราะคนทยงไมทนรเรองนน เขาจะไปพดวาทำได

หรอทำไมได กเปนเรองนาหวว, กลายเปนเรองยากขนไปอก.

เราตองคอยระวงในเวลาทำงานอยน ฝกหดควบคมสต

ใหมอย สำหรบจะไมเกดวนขนมา, งานยงชลมน หรอยงยว

โทโสโมโห งานอยางนกยงระวงยาก ระวงสตยาก. ฉะนนถา

ใครเพมงานใหยาก ใหงานมนชลมน ใหมาก ใหยวมาก; แลว

ควบคมสตใหได กดเทานนเอง; ดตรงน.

เรองทำได หรอทำไมได นไมตองพดถงกนดกวา;

เพราะวาถาทำไมไดกไมทำเสย แลวกเลกกน; ทถกมแตวา

ตองพยายามทำใหได. สงททำไมไดนน พยายามทำใหได คอ

ทำงานโดยไมมตว, ไมมตวผทำเทานน; ระวงทำงานโดยไมม

ตวผทำ, นทำใหได ใหเบาขน, ไมเชนนน กตองลมละลาย

บอยๆ แน. ถามตวผทำ โมโหโทโสผดขนมาอยางนนอยางน ก

ลมไปทหนง แลวกทำใหม, มนกลมลก-ลมลกกนอยอยางนน.

ทนระวงใหลมหางเขา หรอใหลมนอยลง, หรอวาลมครง

หนงกใหนานหนอยแลวกใหระยะมนหางจากกนออกไป, นจะ

พสจนวาไดหรอไมได, แลวความรสกจะบอกไดวา เปนเรองท

ตองหดทำใหไดตอไป ทงฆราวาสและทงบรรพชต. เหมอนท

พดแลววนกอนวา ฆราวาสมเรองมาก กตองพยายามไปตาม

ประสาของฆราวาส ทจะปฏบตเรองวาง เรองไมยดมนถอมน;

73ทางานดวยจตวาง

พดใหถกกคอ เรองไมเปนทกข. ทไมพดคำอนๆ เชนเรองสญ-

ญตาหรออะไร กเพราะดเปนขลงไปเสยอก, ดขลง ลกลบ ลก

ซงไปเสยอก. ควรจะใชคำวา ไมเปนทกข นนแหละคอวาง, พอ

ไมวางกเปนทกขขนมาทนท, พอวางอยกไมเปนทกข.

หดทำงานโดยไมมความทกข นทำไดหลายระดบ โดย

ไมมความทกข; เชนทำดวยความหวงจะไดคาจางทดแน

เปนตน กทำเพลนไปกไมมความทกข, ทำดวยความหวงวาจะ

ไดมชอเสยงหรอจะไดเงนดแน กเลยทำสนก ไมมความทกข.

แตเราไมตองการอยางนน; เราจะทำดวยจตทไมตองมความ

หวงชนดนน. ถาจะหวง กหวงเพอวา จะดบตวกอยเสมอกแลว

กน; ดบความยดมนถอมนวา ตวก-ของกอยเสมอไปกแลวกน.

ไมหวงเงน ไมหวงชอเสยง ไมหวงอะไรตางๆ.

ถาทำงานดวยความหวงเงน หวงชอเสยง กเปนอยาง

คนธรรมดาสามญทำ; มนกไมเหมาะสำหรบเรา. ตองเลอนขน

มา ขนาดทำชนดทไมหวง ไมมตว, จงจะไมหวง; เรองไมมตว

นคอเรองวาง; เราจงมาหดทำงานดวยความไมมตวผทำ.

เรองนมคำกลอนทขนตนวา “ทำงานทกชนดดวยจต

วาง”. ความหมายอยางเดยวกน; หมายความวา ใหพยายาม

หดทำอยางน, ไมใชวามามวเถยงกนอยวา ทำไดหรอไมได.

ไมตองเถยงกนในทางทฤษฎ ทางเหตผลทางอะไรอกแลว; ม

แตวา หดทำใหเปนอยางนนมากขน, แลวกเหมอนกนกบการ

ปฏบตในชออน หรอเรยกอยางอน แมจะทำลมๆ ลกๆ อยตรง



นน มนทำยากกทำไป.

การฝกตองทำใหไดมากขน; แมแตทำงานทางฝมอ ก

ตองหดกนนานกวาจะมความชำนาญและทำได. การทำงาน

ฝมอหากนนแหละ เปนชาง เปนศลปน เปนอะไรกตาม ตองหด

กนนานซำๆ ซากๆ กวาจะชำนาญ. ทางธรรม ทางจตใจ ตอง

ยงไปกวานนอก; เพราะวาจตใจนนควบคมยาก มนไวเกนไป

คมยาก; ไมเหมอนกบมอเทา แขนขา เปนวตถคมงาย.

รวมความแลวกคอวา หมดปญหาวาจะทำไดหรอไม

ได; มแตปญหาวาจะทำอยางไร; แลวกทำซำๆ ซากๆ ใหดขน

จงจะเปนเรองของการปฏบต. แมแตการพดทนกพดซำๆ

เหมอนทเราเรยกวา ทำปาฏโมกขทางวนย. ทำปาฏโมกขทาง

วนยแลวยงซำ; ทำปาฏโมกขทไรตองซำทกตวอกษรเลย; สวด

กตองสวดทกตวอกษร. ทำปาฏโมกขทางวนยนน ตองซำถง

ขนาดน, ทำปาฏโมกขทางธรรมตามทเราเรยก, หรอตกลงกน

วา ทำอยางน ทน กตองทำซำๆ; ตองพดเรองซำๆ เพอทำความ

เขาใจใหยงๆ ขนไป. การฝกทำงานดวยจตวางตองเปนเรองซำ,

และกไมมเรองอะไรทควรจะซำ นอกไปจากเรองวาง.

พดเรองวาง นซำกรอยครงกได เพอความเขาใจยงขน;

เพอประโยชนใหปฏบตไดงายขน จนพอใจ. การพดเรองความ

วางอยางซำๆ ซากๆ เราจงเรยกวาลงธรรมปาฏโมกขอยางซำๆ

ซาก ๆ เหมอนอยางปาฏโมกขวนย; ปาฏโมกขธรรมะของเราน

ยงพดซำไดในวงทกวาง คอไมนาเบอหนาย.


เรองวาง นเปนทงหมดในพทธศาสนาและทกสง

ทน ทวาพดซำ วาเรองความวางนเปนหวใจของพทธ

ศาสนาทงหมด เปนหวใจของทงหมด แลวกเปนตวทงหมด น

เปนเรองนาหว; แลวคนบางคนไดฟงแลวจะคดวาไมมเหตผล

เพราะวามอะไรสกอยางหนงหรอ ทเปนทงหวใจดวย เปนทงตว

ทงหมดดวย. นแหละจงประหลาด จงเปนเรองทนาเอามาพด

ซำๆ.

การพดซำๆ นกมประโยชนอยเปน ๒ แง : คอตองหลอ

เลยงเขาไวสวนหนง; ตองหลอเลยงเขาไวอยาใหขาดตอน

เหมอนกบเรากนขาว กนเพอหลอเลยงเขาไว; ถาไมกนไมม

อะไรหลอเลยง กตาย. อกสวนหนงททำซำนนเพอใหยดออกไป

อก เพอใหเจรญออกไปอก ใหงอกงามออกไปอก; เหมอนกน

อาหารเพอใหมความเจรญงอกงามออกไปอก จงจำเปนตอง

ทำซำๆ ใหงอกงามออกไป.

สรปวา การพดเรองอะไรๆ ซำๆ กเพอหลอเลยงความร

เดมนนไวอยางหนง; แลวกขยายใหงอกงามตอไปอกสวน

หนง. โดยเฉพาะเรองความวางนมแง, หรอมปรยาย มากมาย

หลายสบ หลายรอย จนกระทงพดไดวา เปนทงหวใจ เปนทง

ตวทงหมด; พดอยางนอาจฟงไมถก, หรอวาจะใหถกกวานน ก

คอ ไมเปนตว หรอไมเปนหวใจ ไมเปนตวอะไรเลย แตเปน



ทงหมด. พดวาเปนทงหวใจ หรอเปนทงหมดของพทธศาสนาน

ถก; หรอวาเปนหวใจ หรอเปนทงหมดของทกสงทกอยาง; ไม

ยกเวนอะไร อยางนกถก; แตวาถกชนดทเปนภาษาทตนๆ

ภาษาคน ภาษาตนๆ. ทจรงเปนทงหมดไมตองเปนหวใจ หรอ

ไมตองเปนตวแตเปนทงหมดกแลวกน; แตพดอยางนคนกยง

คงฟงไมคอยถก.

ความวางน เปนทงหมดไดอยางไร? นกคอ ไมมอะไรท

ไมใชความวาง. ทพดวาเปนพทธศาสนานนมนแคบ; ความวาง

ทงหมด เปนทงพทธศาสนา และทงไมใชพทธศาสนา ทงหมด

เลย ไมยกเวนอะไร.

ทพดเรองความวางวา ความวางเปนพทธศาสนาน

หมายถงพทธศาสนาสอนมใจความสำคญ เรองวาง; แลว

ปฏบตเพอความวาง ไดผลมาเปนความวางอยางน. พทธ-

ศาสนาเปนเรองวางทงหมดเมอสรปแลว; แมเพยงเทานกยงม

คนไมเขาใจ, แมพวกทเปน “ดงของนกศกษา” กยงไมเขาใจ

เรองอยางน. คนบางคนถงกบวา สญญตาไมใชเรองของพทธ

ศาสนา; ไมใชเรองของเถรวาท; อยางนกม. อยางนถอวาโง; โง

ดกดานเลย.

พทธศาสนามปรยายมาก ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ คอ

๘๔,๐๐๐ ขอ; สรปแลวใหเวนจากความชว, ใหทำความด,

ใหทำจตใหบรสทธ. คดดเถด, แลวสามอยางนนสรปเขาอกท

กคอไมยดมนถอมน, ทกอยางไมควรยดมนถอมน และทวา


ทกอยางไมควรยดมนถอมนนรวมอกท สรปอกท จะเหลอคำวา

“วาง” คำเดยว, พยางคเดยว.

คำวา “วาง” น เปนทงหมดของพทธศาสนา จะมองไป

ในแงไหน กพบเรองวางจากตวตน วางจากกเลส วางจาก

ความทกข วางจากความยดถอ; ไมมความยดถอ กคอวาง.

เรองปรยต กคอเรองวาง; เรองปฏบต กคอ ปฏบตเพอความ

วาง; เรองปฏเวธกคอผลทวาง; เรองศล กทำใหวางในอนดบ

ตำๆ; เรองสมาธ กทำใหวางยงๆ ขนไปโดยควบคมเอาไว;

เรองปญญากทำใหวางถงทสด; ไมมอะไรทไมเปนไปเพอ

ความวาง. เพราะฉะนนวธฉลาดหรอลดหรอประหยด ได

ประโยชน ไมเสยเวลา นคอพดเรองความวาง. ทนจะมา

แยกแยะทละขอๆ ทละแง ทละมมนยงกนเวลามาก; จะเปน

เรองของคนโง; เปนโอกาสใหคนโงซอกแซก ถามดวยเหตผล

จจ อยางนนอยางน, เปน logic อยางนนอยางนมากแงมากมม

ออกไป ซงไมมทสนสด ไมมจดจบ ตายเปลากไมรเรอง.

เรองความวางน จะเปนเรองทเพอเจอกได; มนออกไป

ออกไปจนเปนอภธรรม เปนอะไรมากไปไมมทสนสด กได

เหมอนกน. ทน เรากำลงจะรวบรดเขามา; ปฏบตอยาใหจตเกด

ยดมนเปนตวก-ของกอยเสมอ. นกยงเหลอเทานเอง ขอเดยว

เทานเอง. โดยเฉพาะอยางยง ในขณะทำการงาน ซงมกจะ

เกดความรสกทไมวาง; ทถกนนตองใหวางอยเสมอ. นเราใช

วธพด วธอธบาย ซำๆ ซากๆ ตามแบบของฝายเถรวาทอยมาก



คอพดกนอยเสมอ พดกนเรอยไปไมมทสนสด; อางเหตผล

อยางนนอยางนเรอยไป ไมมทสนสด ซงกไมใชตวศาสนา. ตว

ศาสนานนไมตองพด กมหนากมตาระวงจตใจ อยาใหเกดตว

ก-ของกทกอรยาบถ ทงเวลาททำงานและเวลาทไมไดทำงาน.

การฝกเรองวาง ตองฝกทงในขณะทำงาน

และไมทำงาน

ทพดมาเทาน นบวาพดมาพอแลว เกอบจะไมตองพด

อก เพราะเวลาของเรามอย ๒ ชนด : เวลาทเราทำการงาน

จรงๆ จงๆ นอยางหนง; เวลาทไมไดทำการงาน เชนเวลาพก

ผอน เวลากนอาหาร เวลาอาบนำ เวลาไปบณฑบาต เวลา

อะไรกตาม, นอกประเภทหนง ทวาไมใชเวลาทำการงาน.

ทนตองการจะใหเวลาทง ๒ ประเภทน เปนเวลาทเรา

ตองฝกหดใหมจตใจทวาง : เมอเราไมทำการงาน, กำลงกน

อาหาร เดนไปเดนมา ไปถานไปสวม ไปไหนตางๆ กตาม ก

ตองระวงเตมท ทจะเกดเรอง, แมจะไมทำอะไร อยากนอนก

นอนได แตตองทำเหมอนกน, แมอยากจะนอน กตองทำใหร

เรองวาง หรอไมวางน.

ถาจะใชเรยวแรงใหมประโยชนมคณคาเหลออยตลอด

กาลนาน เปนอนสรณ. กตองทำการงาน. เมอแนใจวาจะตอง


ทำการงาน กตองเลอกเอาการงานอะไรทนาทำ, ซงตอง

เปนการงานทมประโยชนแกเรองนโดยเฉพาะจรงๆ ดกวาเรอง

อน. อาจจะไปชวยสงเคราะหประชาชน, ทำสาธารณะ

ประโยชน, หรออะไรกไดเหมอนกน; แตคงไมดเทาททำงาน

เกยวกบเรองน, คอการเผยแผเรองวางน.

ชวยกนสรางสงซงเปนอปกรณในการเผยแผเรองวาง

เขาใจวาจะด จะมคามาก; เหนอยเทากน แตจะมผลลกซง คม

คา. ชวยกนจดวดทงวด, สวนโมกขทงหมดน ใหเปนสงทสง

สอนเรองความวาง เปนอปกรณสำหรบสงสอนเรองความวาง,

ใหเปนโรงมหรสพไปทงวด. ขอนหมายความวา ตวธรรมะคอ

ความวางนนเอง เปนตวมหรสพ.

ทนสงใดสงหนง ซงเปนอปกรณชวยใหเขาใจเรองความ

วาง สงเหลานนทงหมดเราเรยกวา “โรง” หรอ “โรงมหรสพ”

เชนวดทงวด หรอกฏหลงน หรอกอนหน ตนไมอะไรตางๆ ทเรา

จดเรยงขนไว เพอชวยใหเกดความรสกวางอยางใดอยางหนง

ขนมาในจตใจของผทเขามาเกยวของ. แมทสดแตจะใหไดเหน

ใหไดอาน ไดฟง หรออะไรกตาม ลวนเปนเรองชวยใหรจก

ความวางดวยเหมอนกน, เปนสวนโรงมหรสพดวย.

บางคนคดวา “โรงมหรสพ” มเฉพาะตกหลงน นนไมใช;

ไมใชเพยงวาตกอยางน; แตเราหมายถงทงหมด ทงวด แมกอน

หนสกกอนหนง ทวางไวในลกษณะทเหมาะสม หรอเปนอย

ตามธรรมชาตในลกษณะทเหมาะสม; ใครไดเขาไปนงตรงนน



ชวนอารมณใหวาง ใหโปรง ใหเยน ใหนก ใหรสกถงสงทเรยก

วา วาง, ไมมอารมณอะไรมารบกวนได; สงตางๆ พดได สอน

ได แสดงไดทงนน.

มนเปนความโงของคนทเขามาเทานนเอง จะชวยได

อยางไร? จะวาอยางไร? จะโทษใคร? เปนความเขลาของคน

ทมานนเอง ถาเกบเอาอะไรไมได รบอะไรไมได. เชนภาพตางๆ

เหลาน มแตคนเดนผาน จะเหลอบอานหนงสอทเขยนอธบาย

สกเทยวกทงยาก, หรอพออานสกเทยวหนงกผานไปๆ; อยาง

มากกดสก ๒ ภาพ, อานหนงสอสก ๒ ภาพ, แลวกผานไป;

ไมมใครใฝรและตอสเพอจะเขาใจ. แมแตพวกพระกอยใน

ลกษณะ ใกลเกลอกนดาง, พวกพระทอยทนกมลกษณะใกล

เกลอกนดาง; หรอเหมอนจวกตกแกง ไมรรสแกง, หรอเหมอน

กบเกสรบวรวงลงบนหว มนกไมร.

ถาใครรกลองอธบายภาพ “จากอนนตะสอนนตะ” ดซ;

ทงหมดทนงอยทน ใครลองอธบายภาพทมเสยงระฆง, ตระฆง,

แลวมคำอธบายภาพวา จากอนนตะสอนนตะ ดซ; คณลอง

อธบายกนดซวาอยางไร?

“จากอนนตะสอนนตะ” เปนอยางไร

เราพดอวดไดเลยวา ทกภาพนนแสดงความวาง แตคน


หหนวกตาบอดจะไมเหนไมเขาใจ ฟงไมรเรอง. อยาวาแตภาพ

เลย แมแตกอนหน มนกแสดงความวาง ตนไมทกตนกแสดง

ความวาง; ไมตองพดพงภาพเหลาน ซงมงหมายแตจะแสดง

เรองความวาง แลวกไดแสดงไวอยางยงดวย ไมใชเลกนอยท

พดวา “จากอนนตะสอนนตะ” น.

ภาพเหลานพยายามอยางทสดแลว ทจะแสดงชดเจน

เจาะจง ลกซง กวางขวาง ยงกวากอนหน ท เปนอยตาม

ธรรมชาต; แตคนกยงโงอย, รบเอาไมได. สวนภาพทวาน คอ

ระฆงแลวกมการกระทง ใหระฆงเกดเสยงขนมา; แลวเขยนคำ

อธบายวา จากอนนตะสอนนตะ คอจากไมมสนทสด ไปส

อนนตะ คอสไมมทสนสด. ขยายความออกไปนดหนงครงแรก

กวา เสยงระฆงนออกมาจากสงทไมมทสนสด; แลวเสยงระฆง

นดบไปในสงทไมมทสนสด คอเสยงระฆงออกมาจากสงทไมม

ทสนสดน.

พดภาษาคนธรรมดากวา ไปตระฆงเขา กมเสยงดง

ออกมา; เสยงนมใหไมรจกหมดจกสน; นภาษาโงๆ ภาษาคน

ระฆงนใหเสยงออกมาไดไมรจกหมดจกสน; แปลวา มนมคลง

ทไมรจกหมดสนสดของเสยงทจะใหมา. ไปตทไรกดงทนน ถา

มนยงเปนระฆงอย ลองไปตดซ ๑-๒-๓-ฯลฯ ลานครง รอย

ลานครง มนกมเสยงให หรอมอยางไมมทสนสด หรอมไมหมด.

ขอท ๑. คอ จากไมมทสนสด คอเสยงระฆงนไปไหน ?

ทำไมมนจงไมรจกเตม? ถาเอาเสยงระฆงนบรรจลงไปใน



อากาศ แลวทำไมไมรจกเตม, หรอเตมจนเสยงระฆงเขาไปอก

ไมได; กเพราะมนเปนความไมมทสนสดเหมอนกน. นกทำให

เหนไดวา เขามองเหนลก, แลวเขาเขยนภาพนอยางลกวา

“จากอนนตะแลวกสอนนตะ”. นเรยกวาภาษาคนโง พดภาษา

คน : เสยงระฆงออกมาไดไมมทสนสดแลว ไปสทไมมทสน

สด. ถาจะพดอยางวตถกได คอเสยงระฆงเปนเสยงของวตถ

เปนของธรรมดา เกดจากความไหวของวตถของสสาร ของ

อะไรทออกมาไดไมมทสนสด ไปสทไมมทสนสด; นเปนภาษา

เดกๆ.

ขอท ๒ เราเปลยนเปนใช ความไมมทสนสด ออกมา

จากความไมมทสนสด ไปสความไมมทสนสด; นมนจะคอยๆ

สงขนมา คอยๆ ลกขนมา. ทนความไมมทสนสดอยทไหน? ถา

ตงปญหาตอไปวา ความไมมทสนสดอยทไหน; คนโงกจะสง

จตใจไปโนน ไปไกล ไมมทสนสด เปน อนนโต อากาโส อะไร

โนน. คนโงจะคดอยางน; สวนคนฉลาดเขาจะลอวา : อาว, ก

มนออกมาจากระฆงใบน, ความไมมทสนสด ออกมาจากระฆง

ใบน ทนและเดยวน, เหนความไมมทสนสดน ทนและเดยวน.

มนไปไหน? มนกจะไปสทนและเดยวนเหมอนกน; กมนออก

มาจากทนและเดยวน มนกจะไปสทนและเดยวน. สำหรบความ

ไมสนสดนนคอทนและเดยวน; แลวมองเหนตอไปวา : ทนและ

เดยวนมนกไมตางกน ไมวาตรงทไหน มนกเปนทนและเดยวน

ทงนน.


มองดใหลกเขาไปดงกลาว กสอนใหรวา อนนตะคอ

ไมมทสนสดนน มนคอทนและเดยวน. อยาเปนคนบา เหมอน

เทวดาองคนนในเรอง โรหตสสสตร; เขาจะไปหาทสดของโลก

เทยวเหาะไปทวไปหมด ดวยความเรวสงสด เหมอนกบเงาก

ไมพบทสนสด เพราะความไมทสนสดมอยทนและเดยวน. ถา

มองอกนดเดยวกจะเหนวาทนและเดยวนนนแหละ คออน

เดยวกนกบความวาง; จากวาง สวาง คอจากอนนตะสอนนตะ.

ตองเปนวาง จงจะเปนอนนตะ; ถาไมวางแลวไมเปนอนนตะ.

เราถอวา เสยงกวางเหมอนกน, เหตใหเกดเสยงกวางเหมอน

กน, ความดบของเสยงกวางเหมอนกน.

ตอนนพวกนกเรยนอภธรรม หรอพวกทเรยนนกธรรม

อยในโรงเรยนธรรมดาทวๆ ไป อาจจะไมยอมรบทวาวาง ใน

ลกษณะทเปนอสงขตะและสงขตะ, หรอทงสงขารและวสงขาร

นนแหละวาง. ไปตดทางตวหนงสอวานพพาน หรออสงข-

ตะละกวาง; แลวมาใหสงขาร หรอสงขตะนวน; นไมเขาใจกน;

ทจรงไมใชอยางนน; ทแทกตองวาง หรอวา ถาถามวา ถาวาง

ทำไมจงมเสยง? ทำไมจงเกดขน-ตงอย-ดบไป, เกดขน-ตงอย-

ดบไป; นคอความทไมเขาใจวาเกดขน-ตงอย-ดบไปนนแหละ

คอวาง, พอเสยงระฆงเกดขน เสยงกเกดขนเพราะไมกระทบ

ระฆงซงเรยกวา”ปรงแตง” นทำใหเกดขน, แลวกเกดขน-แลว

ปรากฏอย- แลวกดบไป; แลวจะเขาใจไดอยางไรวา เกดขนก

คอวาง ตงอยกคอวาง ดบไปกคอวาง ทงหมดกคอวาง.



ตอนนผมกเคยยงหว, ไมเขาใจ แลวยงหว, แลวเขยน

ยาก เขยนคำอธบายยาก; เพราะวา เราเอาความรสกของคน

ธรรมดาเปนหลก; ไมรวาเรองนตองเอาธรรมชาตเปนหลก. ถา

เราเปลยนเสยนดเดยววา ไมวาอะไรลวนเปนธรรมชาต ละก

จะเขาใจไดวา ไมวาอะไรชนดไหนหมด มนวาง. การเกดขน

หรอการดบไป กเปนธรรมชาต, แมแตนพพานกเปนธรรมชาต.

เมอทกสงเปนเพยงธรรมชาต ไมใชตวไมใชตน จงพดวาวาง.

เสยงระฆงทเกด กคอวาง สนสดแหงเสยงระฆงคอดบ

กคอวาง; แลววางนนคออนนตะ. นกเลงคนนนจงเขยนไววา :

จากอนนตะสอนนตะ; ฟงไมดคลายวามขนมา ไมวาง เพราะม

“จาก” และม “ถง”. อนนตะอยทไหน? กคอทนและเดยวน;

เชนเดยวกบทวา วางนนกคออยทนและเดยวน. ฉะนน ทกๆ

แหง เหมอนกนหมด : เปนทนและเดยวนเหมอนกนหมด, ไมม

ตรงไหนเปนหวใจได

สงทเปนความวางแลว ไมมตรงไหนเปนหวใจได, มน

เปนตวเดยวอนเดยว, เปนความวาง ไมมหวใจ, หรอไมม

เปลอกนอก หรอไมมอะไร. ธรรมะทแทจรงคอความวาง,

อะไรๆ กเปนความวางหมด. สงขตะหรอสงขารคอความวาง,

อสงขตะหรอวสงขารกคอวาง; แตวางชนดหนง มนเปลยน

เหมอนกบกระดกกระดก หรอเปลยนได.

เชนวา เมอไมไดอยนงๆ มคนไปเคาะเขา จะมเสยงออก

มา แลวกดบไป; หรอเหมอนกบทะเล, ทะเลทถกทำใหเปน


คลน กยงเปนทะเลอยนนแหละ, ไมไดสญเสยความเปนทะเล;

แตเราดเหมอนกบเปนของใหม อนใหม. ทะเลเมอมคลนกบ

ทะเลเมอไมมคลน เรารสกกนไปคนละอยาง; เรารสกวา นำ

แทๆ เมอไมมคลนนนอยางหนง, เมอมคลนกกลายเปนอนเสย

แลว, ไมรสกวาเปนอนเดยวกนเสยแลว. นทำใหเราไมเขาใจ

วา ความเกดกบความดบ ซงวางเหมอนกน นเปนธรรมชาต

เหมอนกน.

การทเสยงระฆงดงขน หรอเสยงระฆงดบไป มนกม

ความหมายอยางเดยวกนกบทะเล. เดกๆ อาจจะโงมาก จนถง

คดวาเปนคนละทะเลกได. ผมเองกเคยรสกอยางนน. เมอเดกๆ

ไปทะเลคราวหนง เหนทะเลเงยบสงดเปนกระจก; ไปทะเลอก

คราวหนง อาว, มนคนละทะเลเสยแลว ไมไดคดวา เพราะม

คลน เพราะมลม ไปทำใหทะเลยเปนอยางนนๆ.

หรอวา ของบางอยาง เราดคนละคราว คลายเปนของ

คนละอนละอยาง, แมแตหมากบลกหมา เรากไมคดวาเปน

อยางเดยวกน; เมอเปนลกหมา มนไมเหมอนกบหมา.

ลกปลาบางชนด แทบวาจะไมเปนลกของปลา. แมแตลกนำน

คอยง, เกอบจะไมมใครนกไดวา ลกนำนคอยง ทกๆ สง มน

พรางตาขนาดน คอความเปลยนแปลง; แลวความเกดกบความ

ดบมนยงรายไปกวาน.

เสยงทดงขน กบ เสยงทดบลงน ชวนใหนกวาเปนคนละ

อยาง; ไมมความเขาใจวา เกดกบดบ นคอวาง หรอคอสง



เดยวกน. เกดมาเปนเสยงระฆงทไพเราะจบหจบใจ. แลวก

จางไปเปนเสยงระฆงทเงยบหายไป; ทแทกเปนอนเดยวกน.

พวกทตดตวหนงสอ จะไมยอมใหวสงขารวาง อยางเดยวกน

กบสงขาร;

เอาสงขารไวละกเปนทกข แลวกไมวาง. เพราะฉะนน

เราจงพดวา “ไมวางนนเปนทกข”. ทแททกขกคอวาง; นเมอพด

ภาษาทถกตอง ภาษาธรรมะ.

ถาพดภาษาคน ภาษาเดก ภาษาคนโง กวาทกขไมวาง

วนไมวาง; ถาพดภาษาธรรมะจะมเหมอนกนหมด ไมมอะไร,

วางเหมอนกน, และวางจากความหมายอนดวย. ความหมาย

ทสงกวา ทงวนและวาง ในภาษาคนนนแหละ คอวางทสดใน

ภาษาธรรม, ความเงยบกบความไมเงยบนน ภาษาธรรมเปน

วาง มนจงเงยบ และไมมตวตน.

ทน ไมตองพดถงเสยงระฆงกได เอาเสยงผมทกำลงพด

มดกวาหรอ; ระฆงยงไมไดต ยงไมมใครต; เสยงทผมกำลง

พดน กเหมอนกนกบเสยงระฆง; จากไมมทสนสด แลวกไปส

ไมมทสนสดเหมอนกน. มนปรงออกมา เรยกวาสงขาร, จาก

ภาวะอนหนงซงมคาอยางไมมทสนสด คอวางนนเอง; แลว

ความปรงนนมนกไปสความดบ กไปสความวางไมมทสนสด.

แตถาเรา ขนพดแบบนเรอยไป จะกลายเปนไมใชธรรมะแลว,

มนจะกลายเปนขอเทจจรงทเกนไป โดยไมตองรกได, จะเปน

ธรรมะเพยงกำมอเดยว ในรปทเปนธรรมะเพยงกำมอเดยว.


พระพทธเจา ทานสอนกำมอเดยว, แลวปฏบตใหได

กำมอเดยวกเรยกวาไดหมดทงปา. ใบไมหมดทงปา ไมตอง

สนใจกได, ใหสนใจเพยงใบไมกำมอเดยว. จะปฏบตอยางไร?

กคอ ใหควบคม ตา ห จมก ลน กาย ใจ อยาไดไปหลงอะไรเขา

เปนนารก นาเกลยด เปนตวก-เปนของก ขนมา. ใบไมกำมอ

เดยวมเทานน, แลวกปฏบตในขณะททำงานกนอยน; เพราะ

ขณะทำงานมเรองยวมาก, มเรองยวใหโกรธไดมาก. พอ

เหนอยขนมา กยวใหเกดโมโหโทโสขนกได, หรอเพอนมา

กระทบกระทง ทำใหเกดโมโหโทโสขนกได; มเรองทมา

กระทบกระทง ทำใหเกดตวก-ของกนนแหละมาก, กเปนบท

เรยนทด ถาไปนอนเสยกไมมเรอง. ลองดกได ถามาทำอะไร

เขา เดยวมนกฮอๆ แฮๆ กนแลว, แลวกมอยางนนอยางนขน

มา พอเหนอยขนมา อารมณกเปนไมวางแลว. มกขนมาก

เหมอนระฆงถกตแลว.

ใหพจารณาดเสยใหดวา ทเกดความทกขขนมา กวาง,

ทดบไปกคอวาง. เพราะฉะนน จงพดวาไมมอะไรทไมวาง;

ของทคกน ตรงกนขามกนเปนสองอยาง ทงสงขตะ อสงขตะก

วาง. เมอทงสองอยางวาง ไมมเหลออะไรทงนน, ความทกขก

วาง ความสขกวาง. ความทกขกบความสขกเปนของหลอกๆ

เหมอนเสยระฆงเกด เหมอนเสยงระฆงดบ. สวนภาวะวางอน

แทจรง ไมมทสนสดนเปนอกอนหนง; ไมใชเสยงระฆงเกดหรอ

เสยงระฆงดบ. เสยงระฆงเกดจากความวาง แลวกดบไปส



ความวาง; ความวางเปนอกอนหนงจากการเกดและการดบ.

ทงเกดและดบเปนความวาง

แลว ทำไมพดวา เมอเกดและดบ กเปนของวาง? นก

เปนของผวเผนทสด; เหมอนคลนกระแสนำ กำลงแสดงตวใน

รปอน เกดเปนลกคลนขนมา แลวดบไปในนำ, เกดจากนำ ดบ

ไปในนำ; นเปนลกษณะของลกคลน เปนภาพทางตา หรอ

ทางรป. เสยงระฆงนนเกดทางห เกดมาจากความวาง แลวก

ดบไปในความวาง, เกดมาจากความวาง แลวกดบไปในความ

วางเหมอนกบคลน เกดจากนำดบไปในนำ; คลนเกดจากนำ

ดบไปในนำ. นำทงหมดกเปนเหมอนกบสงท ๓ คอความวาง

นำทเกดมา แลวกนำทดบลงคอคลนม ๒ ความหมาย.

ภาษาคน ภาษาทบญญตตามภาษาคนนน เรองทเกด

หรอดบ ตองตรงกนขามเสมอ; แลวกชอบใจความสข, ไม

ชอบใจความทกข ทงๆ ทเปนของวางเหมอนกน. เมอไร พอ

เกดชอบใจความสขเขา กเกดความทกขทนท, เมอไปเกลยด

ความทกข กเกดความทกขขนมา. คำวา “วาง” ตองไมเกลยด

ความทกข ไมรกความสขอะไรขนมา เหมอนอยางทชาวบาน

เขาพดกน. สตวมนรกสข เกลยดทกข มนกเปนสตวเทานนเอง,

สตวอยางลกหมาลกแมว มนกรกสขเกลยดทกขอยางนนเอง.


ถาเปนพระอรยเจา ตองไมเกลยดอะไร ไมรกอะไร

เพราะวาทกสงวางเหมอนกน; ไมมอะไรทนารก ไมมอะไรทนา

เกลยด วางเหมอนกนหมด ฉะนนจงไปมงหมายสงทเรยกวา

อนนตะ, อนนตะคอวาง อยามงหมายเกด หรอดบ, ดบนไมใช

นพพาน; เสยงระฆงเกดขน เสยงระฆงดบไป, เสยงระฆงเกด

ขน-เสยงระฆงดบไป, เปนเกดขน-ดบไป; สองอยางนไมใช

อนนตะ, คอมนเกดจากอนนตะ, แลวไปสอนนตะ, ตองแยกตว

อนนตะออกไปอกอนหนง ซงเปนสงท ๓ นนแหละ เทยบ

เทากบนพพาน : เทยบเทาความดบอยางทเรยกวาดบอยาง

นพพาน, ดบอยางตลอดกาล ดบอยางไมมตนไมมปลาย;

สวนเกด-ดบๆ โนนมนมตนมปลาย ชวขณะปรงแตง.

สข-ทกข คำคๆ นกเหมอนกน หมายถงการปรงแตง เปน

สงขาร. เปนเวทนาทเปลยนแปลง. ถาเราเอาคำวา “สข” นยม

ไปใช วาเกดจากนพพานนเปนเรองหนง; เปนการพดใหสนใจ

เรองนพพาน, นพพานตองไมสข ตองไมทกข; แตเราอยากจะ

พดวา “นพพานเปนสขอยางยง”. ถาไปหลงวานพพานเปนสข

อยางคกบทกข กไปหลงตดความสขน กเลยไมเขาใจนพพาน,

ไมเขาใจความสขชนดทวาไมใชสข คอเหนอความสข.

พวกคณคนหนง เคยกลาววา รประฆง ไมไดเขยนคำ

อธบาย. นนเพราะเขยนยาก; ทงๆ ทผมรความหมาย แตวา

เขยนคำพดยาก แตงใหเปนคำพดยาก ยงแตงใหเปนคำกลอน

ยงยากทสด. คณเขาใจแลว ลองไปแตงกนด ไปใสขอความลง



ไปในชองใตรประฆง ใหเตมดท. ตามความรสกของผม เหนวา

เชอรแมนนไมเลวเลย, ฝรงคนนไมเลว; แมแตเขาจะไปเอา

ของคนอนมา ไปยมของคนอนมา กยงเกง; แมความคดนจะ

ไปเอาของคนอนมา เขากเกงอย เขาจงเลอกเอาภาพทลกทสด

มา. ถาเปนหวของเขาเอง เขยนภาพอยางนออกมา กยงเกง

มากขนไปอก. เขาเขยนใหเหนเสยงระฆงจากสงทไมมทสนสด

แลวกไปสทไมมทสนสด; นสงมาก.

ทำจตใหวางเปนธรรมชาต แลวจะเขาใจปญหา

ลกๆ ไดงาย

อยาไปดถกคนชาวบาน หรอคนฝรง หรอคนอะไร เขา

อาจจะรอะไรไดเหมอนกน; เรามนมวมมานะทฏฐอยางนน

อยางนเสย จงรชา. มนตองปลอยใจใหโลงใหวาง ใหเปน

ธรรมชาต, พยายามทำจตใจใหเปนธรรมชาต; อยาเหนแกตว,

อยามตว, จะเขาใจงาย. ความรสกอนน มนลกมาก ละเอยด

มาก; เราไมสามารถจะเขยนคำกลอน อธบายภาพนนใหคน

ธรรมดาอานรเรองได เหมอนกบภาพทมอย. มนควรจะเขยน

ได; แตตองใชความพยายาม หรอนกคดอยางมากมาย.

ทจรงกอาจจะใชคำพด หรอวชาหลกวทยาศาสตร

ปจจบนทางวตถนกไดเหมอนกน; เขากพยายามมองกนในแงน


อยแลว แตไมมากหรอไมลกซง. เชน วทยาศาสตรปจจบนก

พดวา วตถไมสญ อยางนเปนตน. สสารไมสญ พลงงานไม

สญ วตถตางๆ นไมสญ เพยงแตเปลยนรป ไมไดสญไปไหน;

มนเปลยนรปเชนกอนหน กอนดน ตนไมใบไม เปนนำเปนไฟ

หรออะไรกตาม เปลยนอยทงนน; แลวกไมไดสญหายหรอขาด

หายไปขางไหน. เพราะฉะนน ครสอนวทยาศาสตรเขาอธบาย

เรองวตถไมสญ เดกนกเรยนอาจจะพดวา เมอเขานหมวกของ

ผมหาย จะวาอยางไร; นมนคนละเรองแลว.

ไปเรยนเรองวตถกนเสยบางกด; อยางเชนทองคำขดขน

มาจากดนซอขาย เอามาทำเปนสรอย เปนแหวน ใสคอ แลว

คดวาไมหาย ไมสญ; ทจรงความสกหรอทมนสกไปทละนดๆ

ยงสวมมากเทาไร มนกยงหายไปมากเทานน มนหายอยาง

ละเอยดจนเปนปรมาน เปนอณไปเลย. คนแกๆ เขาหามไมให

สวมสรอยขอมอ ขดหมอขดไห เพราะมนจะถกบหมอไห จะ

กรอนหายไป, ทจรงไมถงอยางนน มนเพยงหายไป, ทกอยาง

มนหายไป, แตวานานมาก. มนหายไปไหน? มนกหายอยใน

โลกน ยงอยในโลกน, หายไปไหนไมได.

ธาตแทอยางเชนทองคำ เปนธาตแท ไมหายไปไหน,

แตวามองไมเหน, มนเปลยนไป จนกระทงไปรวมตวกนไดอก

วนไปวนมาอยในโลกน. กำเนดทแรกกแยกออกมาจากหนท

เปนเนอโลก แลวกถกคดออกมาเปนทองคำ, แลวกละลาย

ละเอยดหายไปอก, ไปปนไปผสมกบอยางอนอก ออกมาอก;



เรยกวา วตถนไมหายไปไหน; เพยงแตเปลยนอยในสภาพทเรา

เหนมนบาง ไมเหนมนบาง.

อยางนำฝนน เทาทมอยในโลก กไมไดหายไปไหน; มน

เปนฝนตกลงมา เราใสโองไว, แลวกหายไป; แลวฝนตกมาอก

เรากมนำฝนอก แลวกหายไปได. ไปอยบานโนน บานนน ทนน

ทน; โองใหญคอทะเล. ตกลงไปในทะเล หายขนไปในอากาศ

ทวทกหนทกแหง; นำฝนกเปลยนไปๆ มาๆ, ไมไดหายไปไหน

มเทาเดมเรอย. นเปนเรองวตถ; มอาการเหมอนกบออกมาจาก

“ไมมทสนสด กลบไปสไมมทสนสด”.

เราลองศกษาดเรองวตถ ดงเชนเรองนำในโลกนจะเปน

อยางไร? พจารณาดไดจะเหนไดวา นำมาจากไมมทสนสด

แลวกไปสไมมทสนสด; อนเดยวกนเหมอนกน. ถาถามวาอยท

ตรงไหน? กตอบวาอยทตรงน ทนและเดยวน ทวไปหมด ทวา

ทและเดยวนนน ขอนหมายความวาทวไปทงหมดเลย, ไมม

ทไหนทจะไมเปนทนและเดยวน.

ความทกขยอม เกดขน-ดบไป ตามธรรมชาต

ตองไมยดมาเปนของเรา

ทน ความทกข, ปญหาใหญคอเรองความทกข. เพราะ

ฉะนน เสยงระฆงตองเปรยบดวยความทกข, เสยงระฆงทดงขน


แลวเงยบไปนตองเปรยบดวยความทกข, ความทกขเกดขน

ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ, มตณหาแลว

มอปาทาน, แลวมความทกขทเกดขนมาจากพนฐานทไมมท

สนสด : เปนชาตลกษณะหนง แลวกดบลงไป ไปสความไมมท

สนสด. ความทกขเกดจากสงทไมมทสนสด ดบลงไปในความ

ไมมทสนสด; ถาจตไปโงไปเอามนมาเปนความทกขของเรา;

จตนกเปนทกข; เพราะฉะนนจตนเขาจงตองการใหแยกออก

มาเสยจากการเกดหรอการดบ. เชนอยาเอาจตไปผกไวกบ

เสยงระฆงทดงขนหรอดบไป; ใหจตอยฝายสงทไมมทสนสดอย

เรอย มนเปนจตอมตะ, หรอจะเปนจตอะไรกแลวแตจะสมมต

เรยก; ยอมเปนจตทไมมความทกข; แมวารางกายจะเปลยน-

แปลง จะเกดขน ดบไป, เกดขน ดบไป, ทางตา ทางห ทางจมก

ทางลน ทางกาย ทางใจ จะเกดขน ดบไป กตามในมน.

ผมเคยพดวา สนขดกวาแมว, แมวดกวาคน. คณดเอา

เถด มนตองดกวา ทมนไมฉลาดไปในทางทไปยดเอาอะไรวา

เปนเรา วาเปนของเรา. คนเรานชวยไมไดเสยแลว; เพราะคนม

มนสมอง มความฉลาดทจะยดวาเรา วาของเราเสยแลวกตอง

มความทกข. สวนหมา แมว ไมมความฉลาดพอทจะยดอะไร

วาเปนเราเปนของเรา มนจงไมมความทกข; แมจะมของเรา

บาง กมนอย มนจงมทกขนอยทสด; มนมทกขแตนอย ชว

ความหว ชวความอยากอะไรนดหนอยเทานน. สตปญญาลก

ซงทจะคดวาอะไรของเราเงนของเรา ทองของเรา ทรพยสมบต



ของเรา, เรามเกด-มตาย เราตองมอะไรไวชาตหนา; สตวมน

คดไมเปน, เพราะมนสมองไมถงขนาดนน; ฉะนน จงมความ

ทกขนอยกวาเรา, เพราะมนมความยดถอนอยกวาเรา.

มนษยทมบาปกรรมหนกทเกดไปฉลาดเขา ทไปกนผลไม

ททำใหฉลาดเขา, รจกด รจกชว รจกนรก รจกสวรรค รจกอะไร

มากเขา; กเลยมเรองมากเขา, มความทกขใหม. มนษย

ตองการความรอนใหม ทสนขหรอแมวไมตองการ; เพราะ

สมองมนไมใชระดบเดยวกน, ไมเหมอนกน. มนษยตองการ

ความรอนใหม ทจะมาดบเรองบาๆ ของตว, ซงบายงกวาสนข

และแมว. ครงเมอคดวา อยาใหมนษยเปนทกขเลย จงเกด

เดอดรอนถงปญญาของพระพทธเจา: เรองการตรสร เรอง

นพพาน เรองทำความไมยดมนถอมน, และมนกดเกนไป

สำหรบมนษย ทมมนสมองดเกนไป.

เราดใหดเถอะ หมา แมว มนมดกวาเรา, มนเปนครได

มากทเดยว; มนเดนไปเดนมา เดยวไปเดยวมา สบายทสดเลย.

ถาฝายมนษยแลว หนาบด หนาบงตลอดเวลา ทนทรมาน

หวานอมขมกลนตลอดเวลา, ไมจำทำกตองทำ. เพราะฉะนน

เราตองแกใหตก, ใหเปนเหมอนกบไมทำอยางนน ทำงานก

เหมอนกบไมทำ เจบไขกเหมอนกบไมเจบไข หวเหมอนกบไม

หว อยากกเหมอนกบไมอยาก มเงนกเหมอนกบไมมเงน มสข

เหมอนกบไมมสข, ไปซอของทตลาดกอยาเอาอะไรมา. เอา

อยางพวกครสเตยน วา ไปซอของทตลาด ขนเอาอะไรมา กเอา


มาทรมานใจใหเปนทกข. เขาคงฟงไมถกกนละกระมง จงไม

ปฏบตในขอน.

อยาไปยดเอาความทกขเขามาระฆงกจะไมม

โอกาสดง

พวกครสเตยนไมปฏบตในขอท “ไปซอของทตลาด

อยาเอาอะไรมา” เพราะคงฟงไมถก เลยทงไวเฉยๆ ในพระ

คมภร. สวนพวกเราควรจะรและปฏบตทำไปทกอยางดวยจต

วาง. ไปซอของทตลาด ซออะไรมา กทำจตใจเหมอนไมไดหว

อะไรมา, มาถงบานแลว กนใชแลว ใหเหมอนกบไมไดใชไมได

กน. ความอรอยเกดขนแลว กเหมอนกบไมอรอย, ความสข

เกดขนแลว กเหมอนกบไมไดรบความสข. อยางนแหละคอ วธ

ทำใหระฆงไมมโอกาสดงขนมา, ทำใหเปนระฆงเงยบอยเรอย;

หมายความวา ระฆงดงขนมาทไร เปนความทกขทงนน. ไป

ระวงดขณะทำงาน ใหระวง, ระฆงจะดงขนมา, เมอคณกำลง

ทำงานนนแหละ, ระวง ระฆงจะดงขนมา, เดยวนน เดยวน

เดยวแฮ เดยวฮอ, ถารกษาใหเปนระฆงเงยบอยได ไมดงอย

เรอย กนบวาด.

มพระพทธภาษตอนหนง ทพดอยในธรรมบททพดถง

เหมอนระฆงทำนองน ใครนกไดบาง. พอจะนกได กมในคาถา



ธรรมบท; นเรยนกนไมจรง สวนทเปนเนอหาสาระกไมจำ ไม

ชน. มพทธภาษตอยบทหนงวา “ทำใหเหมอนระฆงปากแตก ต

ไมดงตอไป”; มคำบาลวา : สเจ เนเรส อตตาน กโส อปหโต

ยถา เอส ปตโตส นพพาน, -ถาทานทำตนไมใหหวนไหวอย

เหมอนกงสดาลทเขาขจดปากเสยแลว, คอตไมดง, เปนระฆงท

ตไมดง ทานนนจะเปนผถงพระนพพาน.

เปนระฆงทตดงกหมายความวา มอะไรมาตกดง มอะไร

มาทำใหโกรธกโกรธ มอะไรมาทำใหรกกรก มอะไรทมาทำให

หลงกหลง; มนเปนระฆงทตดง. นแหละใหรวา ไมมทสนสด

หรอกการทตดงแลวดบไป, ตดงแลวดบไป นไมมทสนสด.

หมายความวา สงทจะมาทำใหเรารก เราเกลยด มนไมมทสนสด

นน มนมอยทกหนทกแหง ทนและเดยวน : เดยวทางตา เดยว

ทางห เดยวทางจมก เดยวทางลน เดยวทางกาย เดยวทางใจ;

ไมมทสนสดทจะมาทำใหระฆงดงหงขนมา. ฉะนนระวงแตอยา

ใหระฆงดงกพอแลว; อยาไปศกษาอะไรใหมากเลย.

เหตอนทำใหระฆงดงขนมากม เชนโดยทเหนอยขนมา,

หรอวาเหนอยแลวไมไดอะไร ไมมใครขอบใจ ไมมใครเอาอก

เอาใจ. สงเกตดเถดจะเหนชด บางคนเหมอนกบนรกสมในอก

ไมมใครเอาอกเอาใจ ไมไดอยางใจ ไมมอะไรเปนไปตามใจท

ตองการ; อยางนทงนนแหละ. เรากตองหดทำไปโดยไม

ตองการอะไร; อยาไปตองการอะไร, ถอหลกขอนเรอย หด

ทำงานทกชนดดวยจตวาง อยางนเรอยไป ระฆงกไมมโอกาส


จะดง : คอความคดวนไมอาจจะม ไมอาจจะเกด. เมอไมม

เสยงดง กไมมเสยงดบ, เมอไมมคลน มนกไมมดบหรอหยด

แหงคลน; นนกคอสงบตลอดกาล.

พวกมหายานบางคนบางพวก เขาพจารณาคลายๆ กบ

เราทวา นพพานคอวฏฏสงสาร; อยางนนายอมแพเลย.

นพพานกบวฏฏสงสารอนเดยวกน หมายถง แงทวา เราไปแยก

สวนทเรารกมาเปนนพพาน สวนทเรากลวเกลยดเอามาเปน

สงขาร. นโง, ตลอดเวลาทยงตองการนพพานนยงโงอยทงนน.

เมอเราไมตองการอะไรหมด เหมอนระฆงเงยบ นแหละไมม

เรองทจะเปนทกข, เปนนพพานชมลอง, นพพานของชาวบาน

นนแหละเปนอนเดยวกนกบวฏฏสงสาร. เชนวา : สขกบทกข ก

เปนทกขเหมอนกน, เปนสงขารหรอการปรงแตงเหมอนกน;

ตอเมอไมสข กทกข หรอวาง หรอพดไมไดวาอะไร จงจะไม

ทกข. ถายงเอานพพานไปเปนคกนกบวฏฏสงสารอยแลวละก

ยงบา ยงโง; แทจรงเปนของอนเดยวกน, อนหนงเกด อนหนง

ดบ เทานนเอง. อยางนในเมองไทยไมมพด แลวไมมสอนดวย;

ถาสอนกไมเชอ, แลวกคดคาน; ฉะนน จงไมเขาใจขอน.

อกอยางหนง ดหรอชว เปนของอยางเดยวกน, ดหรอชว

บญหรอบาป สขหรอทกขเปนของอยางเดยวกน, เปนอยาง

เดยวกน; หรอวานพพานกบวฏฏสงสารกเปนของอยาง

เดยวกน. มนตองวาง ตองไมเปนนพพาน ไมเปนวฏฏสงสาร

จงจะไมเปนทกข. แตพวกเถรวาทเรานน ยดมนคำวา นพพาน



เสยเตมท เตมอดเลย ดงไมออก. คดอยางนยงไมมหวง; ยง

ตองการยงไมได ยงหวงยงไมได; ไมมหวงอะไรจงจะเปน

นพพาน, ตระฆงไมดงจงจะได. ถาระฆงยงดงอย-ดบอย ละก

ไมได.

ทำงานดวยจตวาง คอทำอยางทระฆงไมมเสยง

คณใหพดเรองทำงานดวยจตวาง กพดอยางนแหละ คอ

ทำงานอยางทระฆงตองไมดงขนมา. ถายงเกด กไปนอนในมง

เสยกแลวกน จะไมตองเกดขาดศลขอตบยงดวย. ใครอยากจะ

รเรองน กลองนอนกบยงด, จะรไดวามศลจรงไหม; อยากจะ

เหนวามศลจรง ตองลองไปนอนกบยง, อยาหนไปนอนในมง.

ทไปนอนในมงนน เกดเอาเปรยบตวเองโดยไมรตว.

พระพทธเจาไมสอนใหนอนในมง สอนใหสกเลส โดย

สอนใหใชจวรเปนเครองปองกนเหลอบ ยง ลม แดด หนาว

รอน. ผมไมเคยใชมง ตงแตอยสวนโมกขมาจนบดน เวนแต

เมอเจบไข ใครเอามากางใหกไมร, หรอไปในทอนในทมเกยรต

เขาใหนอนมงกได; เขากทำใหอยางมเกยรตไป; แตอยทวดน

นอนกบยง. ถาเอาแซหวดยง จตกไมวาง, ใชแซปดยง สตวมน

กตายไปบางเหมอนกน. นแลวแตใครจะชอบ ผมกไมไดพดวา

อะไรแน จะกางมงเสย แลวหนไปนอนในมงกตามใจ.


ถาใครอยากจะรวา มศลจรง หรอมธรรมะจรงไหมละก

ควรจะลองนอนกบยงดบาง; หรอไปนอนทสนามหญา คายลก-

เสอ กดมาก, ยงกม หนาวกหนาว นำคางกเปยกไปทงตว; นน

แหละจะรเรองจรงขนมา. เพราะฉะนน อยาอวดใหมากไป

เลย, เปนเรองเลนตลกกบตวเอง โกหกตวเอง ตลบแตลงกบตว

เองไปๆ มาๆ อยอยางนน. เหนแตแกตวเอง; กคดวา ทำใหด

ทสดแลว, ทำใหดทสด, เอาใหดทสด, กเลยเครงครดไป. แลว

กเลยมวเลนตลกกบตวเองอยอยางนน. เพราะฉะนน ผมจงไม

เครง, แลวกไมใชไมเครงดวย. ไมทงสองอยาง เครงกไมเอา,

ไมเครงกไมเอา, เอาแตทถกทควร ทพอจะแกอะไรได.

นเรยกวาธรรมปาฏโมกข ปาฏโมกขในทางธรรม ทพด

กนซำๆ ซากๆ อยเสมอ, แตไมซำทกตวอกษร เหมอนลงโบสถ

ทำปาฏโมกขวนย. ทำปาฏโมกขวนยนนซำเสยเหลอเกน; ปาฏ-

โมกขทางธรรมนเรายงฟงในแงอนมมอน ในปรยายอนไปบาง

แตกเปนความวางเรองเดยว ไมมเรองอะไร. เรองวาเรองเดยว

ซำๆ ซากๆ อยกบเรองวางเรองเดยว กเรยกวาปาฏโมกขได

เปนปาฏโมกขฝายธรรมะ.

พอกนท คำแลว.

บรมธรรม กบการทางาน

ธรรมโฆษณของพทธทาส, บรมธรรมภาคตน, ลาดบท ๑๙ บนแถบพนสแดง,

เรองท ๑๕, หนา ๒๕๘–๒๗๘,แสดงวนท ๒๑ เมษายน ๒๕๑๒.

๒๑ เมษายน ๒๕๑๒.

เวลาของพวกเราลวงมาถง ๕.๐๐ น. แลว, วนนจะไดพดกนถง

เรอง บรมธรรม กบ การทำงาน.

คำวา “บรมธรรม” ตองหมายถงสงสงสด ในฐานะเปน

โลกตตรธรรม หรอปรมตถธรรม ดงทกลาวมาแลวทก

ครงไป. “การทำงาน” กคอ การทำงานของมนษย

หรอสงทเรยกวา “งาน” เฉยๆ กได.

คนทวๆ ไปแมในเวลาน ทมการศกษาเจรญแลวอยางน

กถอวามปญหาใหญๆ ของตนเองอย ๒ ปญหา คอ เรองการ

ทำงานอาชพ กบ การปฏบตธรรม ซงเกยวกบศาสนา. เขาแยก

เรองการทำงานอาชพออกเปนเรองโลกๆ แลวเอาการปฏบต

ธรรมในทางศาสนาเปนเรองธรรมะ จนมพดกนตดปากวา คด

โลก คดธรรม. นมนทำใหเกดปญหาขนมาเปน ๒ อยาง ๒ เรอง



ใหญๆ, ทำใหคนรสกหนกสองเทา เพราะมนเปนสองเรอง; และ

มนเลยเกดมสงทนาสงเวช หรอสมเพชขนมา กคอวา มนมการ

บกพรองในดานใดดานหนง จนบางคนรสกวาทำมาหากนไม

พอกบทจะทำบญ, หรอบางคนถกหาวาทำบญจนไมเปนอนทำ

มาหากน. นมนเปนผลของการทมนษยทำใหเกดมหนาทขน

มา ๒ อยาง; จะเปนเรองถกหรอผด คณลองพจารณาดกนตอ

ไป ในการทมนษยมปญหาใหญๆ ๒ ปญหา.

สวนผมมความเหนวา ทแทจรงนนถามองกนใหลกแลว

การทำการงานเปนสงเดยวกนกบการปฏบตธรรม ไมมคดโลก

ไมมคดธรรม มแตคดเดยว ซงนาจะเรยกวาคดธรรม; แตถา

เรยกไป คนกฟงไมถก เพราะเขายงมเรองโลกๆ อยมากและ

ถอเปนเรองใหญโต เรองธรรมนเปนเรองเลกนอย. เพราะฉะนน

เลยเรยกกนวา คดของคนทวไปจะถกกวา, ไมเรยกวาคดโลก

ไมเรยกวาคดธรรม, แตเรยกวา “คดแหงความรอด”.

คำวาความรอดน เปนคำสำคญทสด ทเขาตองการกน

มาก. การศกษากเพอ survival คอความอยรอด; ขบวนการ

ยตธรรมในโลก เขากอางวาเพอความอยรอด; อะไรๆ กเพอ

ความอยรอดกนอยมาก. แตแลวเราดกนในฐานะทเราเปน

พทธบรษทน เราจะเหนวา ความอยรอดนคอผลทมงหมายของ

ศาสนา ทงทเปนคดโลกและทเปนคดธรรม; ซงควรจะมองให

เหนอยวา ศาสนานไมมคดโลกไมมคดธรรม มแตคดรอด, คด

ททำใหรอด, คดทเปนความรอด. ทไปแบงเปนโลก เปนธรรมน

105บรมธรรม กบการทางาน

คนไปแบงเอาเอง วาเอาเอง. ในทางศาสนาจะมแบงเปน

ประโยชนโลกน ประโยชนโลกหนา ประโยชนสงสดอะไรกตาม,

มนทงธรรมไปไมได. ประโยชนโลกนแทๆ กตองเตมไปดวย

ธรรม, ประโยชนโลกหนากเตมไปดวยธรรม, ประโยชนสงสดก

สมบรณไปดวยธรรม; เพราะฉะนนสงทเรยกวาธรรมนนมนก

เปนทงหมด.

การปฏบตธรรมกเพอความอยรอด แมแตชาวบานจะ

แยกวาเปนคดโลกออกไป เปนเรองทำการงาน มนกเพอความ

อยรอด. คณจะตองมองขอเทจจรงอนนใหมาก; จะทำมาหากน

กเพออยรอด, จะไปวดเพอปฏบตทางศาสนา กเพออยรอด;

เพราะวาการอยรอดนนมนมหลายระดบ หรออยางนอยกม ๒

ชนด คอวาอยรอดทางกายกบอยรอดทางวญญาณ; แตแลวมน

กเปนการอยรอดอยนนเอง. ฉะนนการทำใหอยรอดนนแหละ

คอการงาน. เพราะฉะนนการงานกคอการปฏบตธรรม, การ

ปฏบตธรรมกคอการงาน. แตคำวาการงานจะตองระบชดลงไป

วา การงานทถกตอง การงานทบรสทธ ทเราเรยกกนวา ทำงาน

เพองาน อยาทำงานเพอกเลส, อยาทำงานเพอเงน, อยาทำงาน

เพอเนอหนง; งานนนไมบรสทธ. ถางานบรสทธตองเปนงาน

เพองาน ถาทำงานเพองานแลว เปนการปฏบตธรรมขนมาทนท;

เพราะงานนนมนบรสทธ มนตองประกอบไปดวยธรรมตงแตตน

จนปลาย; หรออยางทผมชอบจะพดวา ตองทำงานดวยจตวาง

ซงเราจะไดพจารณากนตอไปอกบาง.



ถาเขาฟงไมถก วาทำงานดวยจตวางเปนอยางไร กยง

สนหวยงขนไปอก. เพยงแตพดวาการทำงานเปนสงเดยวกบ

การปฏบตธรรมนกชกจะสนหว ยงพดวาทำงานดวยจตวางขน

มาอกท กเลยสนหวหมดไมมอะไรเหลอ; คอถอเปนเรองหมด

หวง สดวสยทจะทำได กเลยไมอยากจะฟงอกตอไป.

ถาเราสามารถทำงานเพองาน และใหเปนการปฏบต

ธรรมพรอมกนไปในตว หรอเปนสงเดยวกนอยางน ปญหา

ใหญทเปนเรองหนกอกหนกใจของมนษยกเหลอปญหาเดยว,

ไมใชเปน ๒ ปญหาอยางทวามาแลว. พอบานแมบานขยน

ทำงานหาเงน แลวกยงจะตองคดถงเรองทำบญทำทาน ในทาง

ศาสนาอกเรองหนง แลวกหนกอกหนกใจเรองมไมพอ; หรอไม

แนใจวา เรองศาสนานมนจะมประโยชนอะไร, มนเปนปญหา

๒ ฝาย หนกทง ๒ ฝาย นเพราะความเขลาของตวเอง หรอวา

ไมไดรบการศกษาอนถกตองหรอเพยงพอ ความเขลาอนนจง

เกดขน. คณลองไปสงเกตดตามบานตามเรอน ตามททวไป

ทกหนทกแหง จะพบวาเขามความหนกใจดวยปญหา ๒

ปญหาอยางน, ทนเราจะมาทำใหเปนปญหาเดยว ใหเหลอเปน

ปญหาเพยงอนเดยว คอ การทำงาน.

ถาเราจะสงเคราะหเพอนมนษยดวยการสงเคราะหท

สงสด เปนการชวยเหลอหรอการสงเคราะหทสงสดแลว กจง

ชวยเหลอหรอสงเคราะหเขาใหมความรความเขาใจในเรองน

วา การปฏบตธรรม กบการทำงานนนเปนสงเดยวกน, ไมใช


สองเรองหรอสองสง. การทเราจะไปชวยทำงานใหเขาเสยเอง

นยงไมสงสด เราตองชวยใหเขาสามารถทำงานของเขาดวยตว

ของเขาเอง ใหลลวงไปดวยด และงายๆ ถงขนาดวาทำอยาง

เดยวเปนทงการงาน และการปฏบตธรรม; คอเปนทงคดโลก

เปนทงคดธรรมตามทเขาเรยก พรอมกนไปในตว; จะชวยให

เขาพบความงาย ความเบาสบายในการทจะมชวตอย; เพราะ

วาทำใหเขาฉลาด ลมหลมตาสวางในตวชวต ในเรองของชวต.

พระพทธเจาทานกตรสวา การใหธรรมเปนทานเลศกวาการให

ใดๆ หมด.

สำหรบในทน เรากให ธรรม คอความรทางธรรม ในขอ

ทวา การทำงาน กบการปฏบตธรรมนนเขาตองทำใหเปนสง

เดยวกน เปนเรองเดยวกน. ถาไมอยางนนจะเปนความทน

ทรมาน เปนความทกขทนทรมานเพมขนอกสวนหนง. คนทก

คนตองรจกทำการงานใหเปนสงเดยวกนกบการปฏบตธรรม.

พดอยางภาษาคนละโมบกวา ยงทเดยวไดนกสองตว อะไร

ทำนองน; แตทแทเปนเรองของคนฉลาด ทยงทเดยวไดนก

สองตว, ถาไดจรงๆ. เพราะฉะนนเราจงทำเองดวย แลวกชวย

เหลอผอนดวย ใหสามารถในการทจะทำการงานใหเปนการ

ปฏบตธรรม ดวยการทำงานบรสทธ. เราจะเหนวา การทำงาน

ในหนาทน เปนสงประเสรฐสดของมนษยของคนเรา เพราวา

เปนการปฏบตธรรม; พดไปพดมากมแตสองคำนเทานน.



การทำงานอาชพใหดทสดนนแหละ จะกลายเปนการ

ปฏบตธรรมทสงสดพรอมกนไปในตว : ขอแตใหถอวา งานนน

แหละคอพระเจา. ถาเรานบถอพระเจา อยากจะมพระเจา เรา

กตองเอาการงานนนแหละเปนพระเจา; เคารพบชาการงาน

อยางเปนพระเจา, หรอถอเอา เปนพระเจาไปเลยกได ไมตอง

เปรยบเทยบกไดใหทำการงาน แลวกจะมพระเจาขนมา. แต

อยาพดหรอคดกนอยางวตถนยม อยางทเขาคดกนวา ทำงาน

แลวกไดเงน, เงนกเปนพระเจา; อยางนยงเปนวตถนยมทโง

เขลางมงายอยางยง ท เอาเงนเปนพระเจา. เอางานเปน

พระเจานน ไมใชอนเดยวกนกบเอาเงนเปนพระเจา.

เราทำงานเพองาน ไมใชทำงานเพอเงน ไมตองพดถง

เงน; เราเอางานเปนพระเจา. ชาวบานทวไปเขาวา งานมน

ทำใหไดเงน งานอำนวยใหไดเงน เพราะฉะนนเงนจงเปน

พระเจา. ถกแลว, แตมนเปนพระเจาเงน ของคนเหลานน ไมใช

ของเรา. ชาวบานเขาคดกนไดงายๆ วา งานนนคอเงน, ทำ

งานแลวกไมมอะไรให; ไมมพระเจาอยางอน. เดกๆ ทไมเคย

มพระเจามาแตกอน อยางเดกไทยเรานพอถกคนลทธอนมา

สอนวา เราอยไดดวยพระเจา, กนอาหารของพระเจา, พระเจา

ใหเรากนเปนประจำวน; เรามอาหารกนเพราะพระเจา. เดกๆ

กไมเขาใจ เพราะวาเปนเดก กหวเราะและคดคาน วาพอท

บานตางหากสงเงนมาใหกน; นเปนเรองของนกเรยนทเรยนอย

ในโรงเรยนของพวกทสอนเรองพระเจา. นลองคำนวณดใหด


เปรยบเทยบดใหด ในคำพดคำเดยวมความหมายตางกน

อยางน.

ทพดวา งานเปนพระเจา เราตองบชางานอยางพระเจา

นน เพราะวางานนนเปนธรรมะอยางหนง ในธรรมะ ๔ ความ

หมาย. เราพดกนแลวพดกนอก เรองธรรมะ ๔ ความหมาย ยำ

แลวยำอก เพราะเปนสงสำคญทจะตองยำอยเสมอ :- ธรรมะ

คอ ธรรมชาต, ธรรมะคอ กฎของธรรมชาต, ธรรมะคอ หนาท

ตามธรรมชาต, ธรรมะคอ ผลทไดรบจากการทำหนาทตาม

ธรรมชาต; คำวา ธรรม หรอธมมะคำเดยวนมนสำเรจอยทการ

งาน คอหนาทของมนษยตามกฎของธรรมชาตนนเอง เราตอง

ทำหนาทอนน. ทำหนาทตามกฎของธรรมชาตกคอทำทกอยาง

นบตงแตหาอาหารกน แลวกบรหารรางกายประจำวนทจะตอง

ทำน มนกเปนการงาน.

แมการศกษาเลาเรยนชนไหน ระดบไหนกตาม มนก

เปนการงานเพอผลอะไรอยางหนงขางหนา. เรามความรมการ

ศกษาแลว เรากทำการงานทเปนอาชพโดยเฉพาะนมนก

เปนการงาน. พรอมกนนนเรากตองรจกทำในภายใน คอทำ

จตทำใจตามทางของศาสนา ใหเปนปกตสขอยได; แมการ

ปฏบตขอนมนกคอการทำงาน. คณเขาใจคำวา “งาน” นใหดๆ,

คอหนาทของมนษยตามกฎของธรรมชาต อยางทจะหลกเลยง

ไมได. เพราะฉะนน เมอมนเปนกฎของธรรมชาตแลว มนเปน

พระเจา, ระวงใหด อยาทำเลนกบมน.



เมอมนเปนกฎของธรรมชาต หรอเปนตวธรรมชาต, มน

จงเปนพระเจา คอวาเราหลกเลยงไมได; เราตองทำใหถก

ตองตามทกฎธรรมชาตตองการ. เราจะเรยกวาพระเจากได

หรอจะเรยกวา กฎของธรรมชาต หรอธรรมชาตเฉยๆ กได.

เพราะฉะนน เราจะตองถอวา งานนคอพระเจา ในลกษณะ

อยางน. ถาใหงายเขามาหนอยกพดวา การทำงานนทำใหม

พระเจาขนมาในเนอในตวของเรา. คณฟงใหดๆ วาการทำงาน

ทกๆ อยาง คอการทำงานใหมพระเจาขนมาในเนอในตวของ

เรา; นหมายถงงานบรสทธ ทำงานเพองาน ตามกฎธรรมชาต

อยางทพดมาแลว. การทำเชนนมนทำใหมสงทเรยกวา ธรรม

หรอพระเจาขนมาในเนอในตวของเรา.

พดตามสำนวนศาสนาบางศาสนา เขาวา ทำรางกายน

ใหเปนวหารของพระเจา ไมใชเปนทหาความสขทางเนอหนง.

พดอยางพทธบรษทเรากวาทำรางกายน ใหเปนเรอแพสำหรบ

ขามฟาก, เหมอนภาพปรศนาธรรม ภาพเขยนภาพหนงอยใน

ตกนน เขาขซากศพขามฟาก คอรางกายนถกทำใหเปนยาน

พาหนะ ขามฟากจากวฏฏสงสาร ไปสนพพาน; นมนก

เหมอนกบพวกอน อยางครสเตยนเขาพดวา “รางกายนเปน

วหารของพระเจา, อยาทำใหสกปรก”, อยาใชไปทางเนอหนง

หาความเอรดอรอยทางเนอหนง; ใหทำรางกายนใหถกตอง

ตามกฎของพระเจา ใหเปนวหารทอยทอาศยของพระเจา. เนอ

ตวของเรานตองทำใหเปนวหารของพระเจา อยาไปทำให


สกปรก เปนทหาความเอรดอรอยทางเนอหนง เหมอนทเดกๆ

สมยนบชากนหนกหนา. การศกษาการเลาเรยนหรออะไร

ทงหมด เพอความสขทางเนอหนงทงนน, นนมนทำรางกายน

ใหสกปรก จนไมเปนทอยทอาศยของพระเจาได. ไปคดดใหดๆ

พวกคณกรวมอยในจำพวกเดกๆ เหลานน.

ไปคดดใหดๆ มนอาจจะเปนได ทจะทำงานเพอเงน;

มเงนมากแลวกหรหรากนใหสนกสนานกนเสยท, อยางนมน

คดจะทำรางกายนใหสกปรก ไมเปนทอยของพระเจาไปเสยตง

แตทแรกแลว. เราจะตองทำใหตรงตามกฎของธรรมชาต ม

รางกายนเพอเปนทตงทอาศยของการกระทำชนดหนง ตาม

หนาทตามกฎของธรรมชาต; แลวกเพอถงสงสงสดทมนษย

ควรจะไดรบ ตามกฎของธรรมชาต. พทธบรษทเราวาทำให

เปนเรอแพขามฟาก, ครสเตยนวาทำใหเปนวหารของพระเจา.

นคอขอทวาทำงานใหดๆ ใหบรสทธ ใหทำงานเพองาน แลวก

จะเปนการทำใหพระเจาอยกบเรา อยในเนอในตวของเรา,

ความดบทกขอยในตวชวตนนเอง; เรยกวาขามฟากจากวฏฏ-

สงสารไปสนพพาน คอดบเสยซงภาวะทเปนทกข ใหเหลออย

แตภาวะทไมมความทกข; ขามฟากจากวฏฏสงสารไปส

นพพาน เขามความหมายกนอยางน.

อยาลมในขอทวา ธรรมะคอพระเจา พระเจาคอธรรมะ

น วามความหมายอยางไร? ซงเราพดกนมามากแลว. ใหรจก

ธรรมะในฐานะทเปนพระเจา; ใหรจกพระเจาในฐานะทเปน



ธรรมะ; แลวกทำเนอตวนใหเปนทอยของธรรมะ ของพระเจา.

ผททำการงานอยางดอยางถกตอง อยางบรสทธนน ใหรสกวา

เขาเปนผทำตามทพระเจาสง พระเจาจงพอใจในเขา จง

โปรดปรานเขา. คนทไมทำงาน หรอทำงานไมบรสทธนน เปน

คนดอดงตอพระเจา เปนคนทำสงครามกบพระเจา, พดวาทำ

สงคราม กบพระเจาน มความหมายพอแลว.

คณไปคดนกดเอาเองวา มนษยนมนดอดานสกเทาไร

ประกาศตนเปนปฏปกษตอธรรมะ หรอตอพระเจา แลวทำ

สงครามกบธรรมะ หรอพระเจา. มนกไมมอะไร พระเจากใชฝน

ทเทาของทานสกเมดหนง เปนซาตานออกมาตบหนาคนนน

มนกพอสาสมกน. อยาไปกลาทาทายพระเจา หรอธรรมะ

เพราะมนใหญเกนไป จนผมคำนวณใหดวา ขฝนทเทาของ

ทานเมดเดยว กพอทจะออกมาเปนซาตาน เปนยกษเปนมาร

ตงฝงตงมากมาย แลวตบหนาคนนนใหลมลกคลกคลานอย

ตลอดเวลา; นแหละนากลว หรอไมนากลวลองคดด. สวนผท

ทำงานบรสทธ หรอทำงานถกตอง มนเปนการทำตามคำสง

หรอทำตามความประสงคของพระเจา พระเจาจงโปรดปราน

เขาจงเปนคนทไดรบอะไรๆ ทดทสด ทมนษยควรจะไดรบ.

นเราพดอยางบคคลาธษฐานชนดนกนมากพอแลว ก

ลองดอยางธรรมาธษฐาน หรอเปนวทยาศาสตรกนดบาง หรอ

จะดอยาง Logic กได วาในการทำงานนนมนมอะไร. คณอาจ

จะไมเคยเลาเรยนเพราะเพงบวช ๒-๓ วน ไมไดศกษาเลาเรยน


ขอธรรมะ หรอชอของธรรมะ อนมมากมายหลายสบชอ. ชอ

ธรรมแตละชอๆ นน แลวแตเปนธรรมะ; ธรรมะเหลานนจะมขน

มาทนท ในเมอเราทำการงาน. ตวอยางชอของธรรมะ เชนวา ม

ศรทธา มวรยะ มสต มสมาธ มปญญา, มสจจะ ทมะ ขนต จา-

คะ ฯลฯ. ชอธรรมะเหลานฝายธรรมะทเปนกศล ลวนแตเรยก

วา ธรรมะขอหนงๆ ธรรมะทงหมดทกขอน ทกชอน จะมใน

ขณะททำงานอยางบรสทธ. ถาทำงานเพอเนอหนงมนไปอก

อยางหนง ไมตองพดถงกน. ทำงานบรสทธเพอพระเจานเมอไร

เมอนนจะมธรรมะตามชอเหลาน หลายสบชอนครบ.

ถาคณเปนคนจรง และทำงานจรง คอทำสำเรจ ก

หมายความวา มสต; เรมดวยสต, ถาเราไมมสตสมปชญญะท

เพยงพอ ยอมไมมใครทำงานได จะมแตความผดพลาด มแต

ความสะเพรา มแตความไมเสมอตนไมเสมอปลาย; เพราะ

ฉะนนทำงานสำเรจเมอใด กเรยกวามสตเมอนน.

วรยะ กเปนชอธรรมะขอทเปนกำลงงาน เปนความ

เพยร เปนความกลาหาญ อะไรกตาม. การทำงานกตองใช

วรยะ. ทนเดกๆ ของเราไมถกสอนใหมวรยะทบรสทธ แตถกลอ

เหมอนเอาขนมมาลอ เอาลกกวาดมาลอ; เขาทำงานดวยแรง

ลอ ไมใชทำงานดวยแรงวรยะ ทำการงานจรงมนกมธรรมะ

สงสด เชน วรยะชนดทพระพทธเจาตรสวา วรเยน ทกขมจเจต

-คนลวงทกขเสยไดดวยเพราะวรยะ.

ถาทำงาน กตองมสมาธในการทำงาน, ตองมปญญา



ในการทำงาน; หรอโดยพนฐานทวไปตองมศรทธาในการนน

เสยกอน. ศรทธา เปนของเรมตน, รเรมตนดวย แลวกเปนพน

ฐานอยตลอดเวลาดวย.

คำวา ศรทธา ไมใชหลบตาเชอ; ศรทธาตองมาคกนกบ

ปญญา หรอวาผสมเปนสงเดยวกนอยกบปญญา. เราม

ปญญา แลวจงเชอ เราไมเชอกอนมปญญา. ถาใครพดวา ม

ศรทธากอนมปญญา ผมคดวา เปนคนพดอยางทำลายพทธ-

ศาสนา. การทเอาศรทธาใหมากอนนมนไมปลอดภย; แลวไม

ตรงกบทพระพทธเจาททานสอนวา อยาเชอ อยาเชอคนอน

แมแตตถาคตพดกอยาเพอเชอ ตองไปคดจนเหนแจงใน

เหตผลเสยกอน แลวจงเชอ. นศรทธาตองมาหลงปญญา หรอ

มาพรอมกนกบปญญา อยางนเสมอไป; นกเปนธรรมะทจะ

ตองมอยตลอดเวลาในการทำงาน.

ยกตวอยางหมวดธรรมสำคญ ทชอ สจจะ ทมะ ขนต

จาคะ มอยตลอดเวลาในการทำงานนน เปนเครองมอวเศษ

ทสด เปนของสารพดนกทสด คอ ธรรมะหมวดน สจจะ ทมะ

ขนต จาคะ พดใหตดปากคลองปากขนใจไว :

สจจะ -มความจรงใจในสงทจะกระทำ.

ทมะ -มการบงคบตวเองใหทำ.

ขนต -มความอดกลนอดทน เมอมนเกดความเจบปวด

หรอยากลำบากหรออปสรรคมขนมา.


จาคะ -คอสละสงทเปนอปสรรคเหลานนอยเรอย;

สลดสงทไมควรมอยในเนอในตวของเรานออกไปเรอย.

คำวา “จาคะ” ไมใชเรองใหทาน ไมใชเรองกศล

สงเคราะหงายๆ ตนๆ อะไรเชนนน. คำวาจาคะ ทแทจรง คอการ

สละสงท ไมควรจะมอยในเนอในตวของเราออกไป เชนความ

ตระหนถเหนยวเปนขอตน ขอแรก เปน ก ขอ ก กา ของจาคะ;

คอสละความตระหนขเหนยว ทมอยในเนอในตวของตวออกไป

เรยกวาจาคะ. นไมใชแตเฉพาะความขเหนยวทตองสละออกไป,

อะไรทกอยางทเปนความเหนแกตว ตองสละออกไป. ความโลภ

ความโกรธ ความหลง อะไรทกอยางทกชอของกเลสนตองสละ

ออกไป ตองระบายออกไป; คอวาเปดรไวสมอ ทจะใหมนไหล

ออกไปๆ ตลอดเวลา นนแหละมนจงจะเปนจาคะ. นบตงแตเอา

อาหารใหสตวกน เอาปจจยในการยงชพแจกคน เรอยขนมา

จนถงชวยเหลอคนทมความทกข อะไรกตาม นมนเปนการเปด

ระบายรใหรว ใหสงทไมควรจะมอยในตวนน รวไหลออกไปจาก

ตวเรอยไป; จาคะหมายความอยางน. เราอยาประมาท อยา

เผลอในขอน, จงเปดรรวใหสงทไมควรมอยในตน รวออกไป

เรอย. สงเคราะหคนอน เมตตากรณาแมแกสตวเดรจฉาน เหน

สตวตวเลกๆ มความสขเมอไดกนอาหาร เรากมความสขดวย ให

ทำไปเรอยๆ เปนประจำวนเลย. ยงมมากอยางดวยกน เอามา

จาระไนไมหมด.



ในการทำงานนนเปนเรองทเราตองเสยสละความเหน

แกตว คณจะเลงถงการงานในการศกษากได แมแตการกฬา

กได ถามนเปนเรองททำใหมนษย เปนมนษยละก เรยกวา

เปนการงาน ไมเฉพาะการงานทำไรไถนา อาชพโดยตรง. คำ

วาการงานนเขาหมายหมดเลย ถงหนาท ทมนษยจะตองทำ

ตามกฎธรรมชาต. เราเกดขนมา มชวตขนมา เรากตองม

อาหารกน, เราบรหารรางกายใหถกตอง เรองกน เรองอาบ

เรองถาย ทกอยางนกเรยกวาการงาน; เราตองศกษาเลาเรยน

ใหมวชาความรความสามารถในหนาทตอไป นกคอการงาน

การงานคอการศกษา; แลวตอไปเรากทำการงานจรงๆ ลงไป น

กคอการงาน. แลวเรายงตองระวงเรองจตเรองใจในภายใน ใน

ทางวญญาณอก, นกคอการงานอกเหมอนกน.

คำวา “การงาน” หมายหมดถงสงทมนษยจะตองทำทง

ทางกายและทางวญญาณ, ทงเพอผลทางกายและทาง

วญญาณ. เมอจะตองทำหมดอยางน คณกตองคดดวา ธรรมะ

อนไหน ทจะขาดไปเสยได, ตองมครบไปหมด. ฉะนนธรรมะ

ทกชอ หลายสบชอในพทธศาสนา จะมครบถวนอยในการ

ทำงาน. แมจะทำงานอยางทเรยกวา ทำมาหากน. ทำมา

หากนอยในไรในนา มนกมธรรมะเหลานครบ : ตองมสจจะ-

ความจรงใจ, ทมะ-บงคบตวเอง, ขนต-อดทน, จาคะ-ระบายร

รวใหความชวทมนจะเปนขาศกแกหนาทการงานน ใหรวไหล

ไปเรอย ใหคงทำงานอยไดเปนอยางดเรอย.


คนททำนานนกตองม ศรทธา, ตองมความเพยร, ตองม

สต, มสมาธ, มปญญา. คนไมมองกนในแงน ไปมองอยางโง

เขลาวา หาเงนไวกอน แกเฒาจงคอยปฏบตธรรม; นโงถง

ขนาดเปนบาทางวญญาณ. ความโงชนดนตองถอวามากถง

ขนาดทเปนบาทางวญญาณทาง spiritual ของพระเจา. คนท

ทำงานอยควรจะพอใจ ควรจะบชาตวเอง ควรจะเคารพตวเอง

วานมนเปนการกระทำทกอยาง มธรรมะทกอยางอยในน หาให

พบ : มศลกคอบงคบตวเอง, มสมาธคอความมนคงในการ

ทำงาน, มปญญาคอมความฉลาดในการทำงาน; มศล สมาธ

ปญญา ครบอยในการทำงาน. มหนาทเพยงจะขยาย ศล

สมาธ ปญญา น ใหสงใหมากขนไปอกตามลำดบจนเปน ศล

สมาธ ปญญา ชนดททำการงานทางจต ทางวญญาณได คอ

ดบทกขทางจตทางวญญาณได. เพราะฉะนนงานกคอสงท

ประกอบอยดวยธรรมะทกชนดทกอยาง แลวงานมนกคอสง

สำคญของชวตเทานนเอง; ดงนนเราถอวาชวตทแทจรงกคอ

ตวการงาน ตวการงานนนแหละคอตวชวต อยาแยกชวตออก

จากการงานเปนคนละอยางคนละเรอง เดยวมนกจะแยกกน

ออกไปเรอย.

คณลองคดเสยวา ชวตคอการงาน การงานคอชวตจะ

ดกวา; นหมายถงตวชวตทแทกคอตวการงาน. ถาปราศจาก

การงานชวตกไดความหมาย เหมอนกบไมม คอตายทาง

วญญาณนนเอง. ถาปราศจากการงานอยางทวามาแลว ชวต



กคอความตาย; แลวกตายทงทางกายทางวญญาณดวย. ลอง

ไมทำการงานซ ไมมอะไรกน กตองตายทางรางกาย; ลองไม

ทำการงานทางวญญาณซ มนกปราศจากความสขทาง

วญญาณ หรอมคาเทากบไมมชวตอย. เพราะฉะนนคนทไมม

ธรรมะนกคอคนตายแลว ทงทยงเดนไดอยน มนกคอคนตาย

แลว. เราจงถอวาตวจรงตวแทของชวตนนคอการงาน การ

งานนนแหละคอตวแทตวจรงของชวต.

อตสาหทำสมาธ คอเพงๆ เพงพจารณาอยางละเอยด

อยางถกตองใหเหนความจรงขอน ใหเหนชดแจวลงไปเลยวา

ชวตคอการงาน การงานคอชวต. เราไมมการงานกคอวาเรา

หมดชวตหรอสนชวต. แลวงานกตองเปนงานบรสทธอยางทวา

งานเพองาน, ไมใชงานเพอกเลสหรอเพอเนอหนง. นพดอย

ตรงๆ ภาษาวทยาศาสตร ไมพดอยางภาษาอปมาเปนพระเจา

เปนอะไร. แลวคณกเคยเรยนวทยาศาสตร เปนผรจกใชเหตผล

ตามหลกวทยาศาสตร กพอจะมองเหนได เขาใจได.

งานกคอธรรม, ชวตกคอธรรม, พดอยางนบางคนอาจ

จะงง. ตวงานกคอตวธรรม ชวตกคอตวธรรม; ธรรมะ ในทน

ไมใชการกระทำงาน, ตวงานนนคอตวธรรม ชวตกคอตวธรรม

หรอธรรมชาต; งานกคอหนาทของมนษยตามกฎของ

ธรรมชาต. ชวตนเตมไปดวยหนาทของมนษยตามกฎของ

ธรรมชาต, กคอธรรมดวยกน หรอรวมอยในกลมของธรรมชาต

ดวยกน. นคอขอทวาใหมองดใหดวา งานนนเปนบรมธรรมอย


ในตวมนเอง. หนาทเพอหนา หนาทบรสทธนน เรารจกกนแลว

วาเปนบรมธรรมขอท ๓; งานคอสงน มนเปนบรมธรรมอย

อยางนอยในขอน.

ทน ขอชเรองปลกยอยบาง ทมนแฝงกนอย หรอมน

แอบองกนอย งานนนแหละคอครบาอาจารยทดทสด. คณกม

ครบาอาจารยอยทโรงเรยนทมหาวทยาลย; แตผมยงมองไกล

ไปกวานน หรออยากจะมครชนดทเปนตวการงานนนเอง เปน

ครบาอาจารย. ครสอนทโรงเรยนนกเปนเรองเบองตนชนรเรม

แลวกเปนครทางฝายรางกายไปเสยมากกวา; จนกวาเมอไรเรา

มความเจนจดทางการงาน เมอนนเรามการงานนนเปนคร.

การทำงานผดพลาดมนกเปนครสอนอยางดอยางวเศษ; คอ

มนทำใหเกดความเจบปวดทตองคดมาก ตองอะไรมาก ถา

ทำงานถกตอง มนกเปนครสอนเหมอนกน.

ความผดกเปนคร ความถกกเปนคร; แตความผดนน

แหละสอนดมากกวาความถก. ความถกทำใหเหลง พอใจและ

เหลง; ความผดทำใหตองคดมาก. แตเดกสมยนมนสมครไป

ฆาตวตายเสย ไมยนดทจะรบเอาความผดเปนคร; มนไมแกตว

ใหม ไมแกตวใหม มนไปทำอยางทวา ถาไมไดตามใจกไปกน

ยาฆาแมลงใหตายเสยดกวา. นคอความผดพลาดของการสง

สอน หรอการศกษาแหงสมยน. ไมสามารถจะสอนใหเดกๆ ร

วา ความผดกเปนคร ความถกกเปนคร; การงานนกเปนคร

เพราะการงานมทงผดพลาดและถกตอง. ถาอยอยางไมทำ



อะไรเลย คนกจะโงลงๆ โงลงๆ; ถาคนขยนทำการงาน ถก

กตาม ผดกตาม ทำมนไปใหดทสด, การงานนนมนกจะสอนให

ดทสด อยางทหาไมไดในโรงเรยนจากโรงเรยน. การงานมน

ใหความเจนจดความชำนาญ ความเหนจรงโดยประจกษ ซง

ครทโรงเรยนใหไมได, ใหไดแตคำพดใหไดแตหลกวชาซงเปน

ตวหนงสอ หรอเปนคำพด เปนแนวความคดเทานนเอง. ทนเรา

เอาอนนมาทำใหเปนรปการงาน แลวกเปนไปตามเรองของ

การงาน, ความผดกเปนคร, ความถกกเปนคร.

ดตวอยางเดกเลกๆ แมเขาพดไมได แตถาไปทำอะไร

เขา สงทเขาไปทำเขามนจะสอนเขาเอง แลวมนดกวาครสอน.

เชนเดกเลกๆ ไปจบของทรอนๆ หรอไปจบไฟเขา หรอไปจบมด

ไมถกวธเขา มนกเผามอเอาบาง ไหมเอาบาง บาดมอเอาบาง,

ไมตองมใครสอนมนกไมทำเองตอไป. พอแมหรอพเลยงบอก

วาอยาไปจบ ยงไมเชอเพราะการสอนนนมนยงไมเกง; ตอเมอ

ไปจบเขามนรอน หรอมนบาดมอเอา กเปนการสอนถงทสด

มนกเชอ. อาการอยางนเปนได แมในลกสนข ลกแมว ลกไก

อะไรทเปนสตวเดรจฉาน; มนเรยนไดจากตวชวต จากตวการ

งานนนเอง สนขทมอายอยถงสบปจะฉลาดทสด รจกทำอะไร

มากอยาง กดงเหาตวโตๆ ใหตายกได สนขของเราทวดนเปน

อยางนน; แตลกสนขทำไมได ทำไมเปน จะขขลาดและวงหน

ดวยซำไป.

เพราะฉะนน ถอวาการงานนเปนครบาอาจารยทดทสด


ยงกวาครบาอาจารยประเภทไหน แลวมนสอนความรทลกถง

นพพานอยตลอดเวลา. ครบาอาจารยไมไดสอนความรเรอง

นพพาน สอนเรองเลข เรองวทยาศาสตร เรองอะไรตางๆ เปน

วชาไปทงนน; สวนการงานชวตนมนสอนถงนพพาน. ใหบท

เรยนททำใหนำตาไหล มานงรองไหฮอๆ อยกม และมอยบอยๆ,

มนใหบทเรยนยากๆ อยางนมา แลวเรากรจกตอส รจกแกไข

รจกอะไรไปตามลำดบ จนหยดรองไหได; กระทงมากเขา มน

เชยวชาญมากเขา ชำนาญมากเขา เคยชน หรอวาซำซากมาก

เขา มนกมความรมากขน จนทำใหหยดรองไหไดโดยเดดขาด

คอไมมความทกขอกตอไปได. นเรยกวาการงานในชวต นน

แหละจะสอนใหจนถงนพพาน คอมนสอนเรอง อนจจง ทกขง

อนตตา อยเสมอเหมอนกน. ถาเราฉลาดพอทจะศกษากบมน

และตอนรบเอาได.

ความผดพลาดในการงานนจะสอนเรอง อนจจง ทกขง

อนตตา ดทสด. แตพอมความผดพลาดชนดทจะมาสอนเกด

ขน เดกๆ กจะสะบดกนลกหนไป ไมมองดทนน คอไมสนใจท

จะแกปญหาทเปนตวความผดพลาด อยางดทสดกนงรองไห

แลวไปฆาตวตาย; มนไมพยายามทจะเจาะแทงลงไป ทตว

ความผดพลาดจนรความไมเทยง ความเปลยนแปลง ความ

เปนไปตามกฎของธรรมชาต ไมเปนไปตามจดใจหรอตาม

ความอยากของเรา.

ทนถาวาทำงานสำเรจมนกไปกนไปเลน ไปหาความสข



ทางเนอหนง, ไมพจารณาดความสำเรจนน ในฐานะทเปน

อนจจง ทกขง อนตตา; กระทงมวยแกชรา กไมมองเหนความ

ไมมสาระอะไรของความสขทางเนอหนง. แตถาวากนโดย

แทจรงแลว ความทผานชวตและการงานไปมากน มนทำให

เกดความรแจงแทงตลอดในขอเทจจรงของชวตและการงาน

ทำใหเบอหนายในทสดไดทงนน ไมเรวกชา; เพราะเหตนคนเรา

จงเลอนชนไปไดตามวย กระทงวยสดทายมจตใจสง จนถงกบ

วา ผานจากพรหมจารไปได ไปเปนคฤหสถ, ผานจากคฤหสถ

ไปเปนวนปรสถ, จากวนปรสถเปนสนยาสอยางทเราวากนมา

ตามลำดบชน หรอวยของชวต. นกเพราะการงานทงนน ไมม

สะพานอนอน ไมมบนไดอนอนทจะใหคนผานไปจนครบทง

อาศรม ๔ ในชวตน.

สรปแลว ดใหดๆ จะเหนวา ชวตหรอการงานน มนสอน

ใหเหน อนจจง ทกขง อนตตา, สอนเรองนพพานอยตลอด

เวลา, สอนใหกาวหนาไปตามลำดบ จนครบลำดบของอาศรม

ทง ๔ เพราะฉะนนเราควรจะมความสนใจ.

คำวางานโดยแทจรง งานโดยบรสทธนน ใจความ

สำคญมนอยตรงท รจกทำงานโดยไมตองมความรสกวา เปน

ตวก วาของก. ทำงานโดยทไมตองมความรสกวาเปนตวก-

ของก นมนเปนทงหมดเลย, มนเปนงานทงหมดตงแตเดก

เลกๆ, แลวทำหนาท เพอหนาท , ทำงานเพองานเรอยไป.

ทำงานเพองานตามหลกจรยธรรมสากลน มนกเปนสงทปราศ


จากตวก-ของกอยแลว คอมนไมทำงานเพอตวก แตทำงาน

เพองาน. สอนเดกๆ ใหเขาใจอยางน แลวผใหญกทำงานเพอ

งานไมใชเพอตวก ทำงานเพองานเพอหนาทตามกฎของ

ธรรมชาต เพอความตองการของพระเจา; หรอพดอยางภาษา

วทยาศาสตรกวา เพอมนกาวหนาไปอยางถกตองตามกฎของ

ธรรมชาต. นกคอทำงานบรสทธ ไมใชทำงานเพอตวกหรอของ

ก; จนกระทงวาชวตทกชวโมงทกนาทผานไปโดยปราศจากตว

ก-ของก.

ถาเราจดเราทำถกตองไปทกสงทกอยางทกประการใน

ชวตประจำวนแลว ชวตประจำวนกลวงไปๆ โดยปราศจากตว

ก ปราศจากของก ทเปนกเลสเปนตณหาอปาทาน; นนแหละ

คอวาการงานทสงสด การงานททำดวยจตวาง. ดงนนมนจงม

ความไมมทกข เปนนพพานอยตลอดเวลา; เปนตทงคนพพาน

คอนพพานตามความประจวบเหมาะ ของการกระทำทถกตอง

เปนบรมธรรมอยตลอดเวลา; แลวมนกเคยชนไปในเรองนหนก

ขนๆ หนกขนๆ จนมนตายตว ถามนตายตว มนกเปนนพพาน

จรงๆ. ถายงไมตายตว มนกเปนนพพานชมลอง; แตรสชาตมน

เหมอนกน. ของตวอยางกบของจรง ถาไมโกงกนแลว มนตอง

เหมอนกน. สวนนพพานนไมโกงใคร แมวานพพานชวคราว

นพพานชมลอง มนกมรสชาตเหมอนกบนพพานจรงทเปน

ตลอดกาล คอมนปราศจากความทกข ไมมความทกข.

เพราะฉะนนใหรจกทำงานบรสทธ, ไมรจะเรยกวาอะไร



กเรยกวา ทำงานบรสทธ; ทำงานทมอะไรเคลอบแฝง ทำเพอ

ตวก เพอปากเพอทองของกนไมบรสทธ, เปนการทำงานเพอ

กเลส. ทำงานเพองาน ทำงานเพอหนาทตามกฎธรรมชาต น

คอทำงานบรสทธ แลวเปนนพพานอยในตวมนเอง เปน

นพพานอยในตวการงานนนตลอดเวลา ตามความประจวบ

เหมาะ. นแหละการงานจงเปนบรมธรรม : การงานจงเปนตว

ความสขอยในตวมนเอง, การงานจงเปนความเตมเปยมแหง

ความเปนมนษยอยในตวมนเอง, การงานจงเปนหนาทเพอ

หนาทอยในตวมนเอง; แลวมนกไมตองสงสย เมอไมมตวก

ของกแลว มนกมความรกสากล คอความรกผอนทกๆ คน

เหมอนกบตน จนหลอมคนทกๆ คนเขาเปนคนๆ เดยวกน ม

แตคนๆ เดยวไมมคนหลายคน ตามวตถประสงคของจรยธรรม

สากล. นเราเรยกวาพดไปตามหลกจรยธรรมสากลกได. ชวตก

คอบรมธรรมเพราะเหตน การงานคอบรมธรรมเพราะเหตน.

ถาพดตามหลกศาสนากคอความไมเบยดเบยน อหงสา

แปลวาไมเบยดเบยน, เปนบรมธรรมอยางยง; เพราะไมมการ

เบยดเบยน, ไมเบยดเบยนตนเอง ไมเบยดเบยนผอน แลวกไมม

ตนเอง ไมมผอน มเหลออยแตความไมเบยดเบยน, ไมมเรา ไมม

เขา, ไมมมงไมมก, ไมมอะไรทำนองน. ไมมความเบยดเบยน

เพราะการทำงานทถกตองในทางจตทางวญญาณ จนขนมาได

ถงระดบน นคอทผมพดวา ทำงานดวยจตวาง หมายความอยาง

น, ดวยจตทปราศจากความรสกวา ตวก-ของกอยเสมอ แลวก


ทำงานบรสทธอยเสมอ; ถาผลงานเกดขนกยกใหความวาง.

“ยกผลงานใหความวางทกอยางสน” หมายความวา ม

อะไรเกดขนมา อยาเปนตวก อยาเปนของก. ทำงานผดพลาด

กไมตองเปนของก ทำงานถกตองกไมตองเปนของก. ใหมน

เปนของความวางจากตวกอยเรอยไป มสตปญญาเตมเปยม

อยเสมอ ทจะแกไขความผดใหถกได; แลวกไมมความสำคญ

มนหมายผลงานเหลานน วาเปนของกดวย เปนของธรรมชาต

ทงนน.

“กนอาหารของความวาง อยางพระกน” นมนมปญหา

เกดขนจากทมคนเขาถามวา ถาอยางนนจะเอาอะไรกน? ก

ทำงานอยแลว ไดผลงานแลวเปนของความวางไปแลว กกน

จากความวาง กนอาหารของความวาง ทเกบไวในคลงของ

ความวาง.

“ตายเสรจแลวในตวแตหวท” นหมายความวา ถาทำ

มาอยางนตลอดเวลาน มนไมมตวเราเลยมาแลวตงแตตนจน

บดน. นเรยกวาทำงานบรสทธ ทำงานดวยจตทปราศจากตว

ก-ของก, เปนงานอยางใหญหลวง เปนงานทมากมาย เปน

บรมธรรมอยในตวมนเอง.

พระพทธเจา พระอรหนต หรออะไรกตาม ทานเปนนก

ทำงาน และทำงานชนดน คอทำงานบรสทธ. คนปถชนเปนคน

ขเกยจ เปนคนเหนแกตว ถาเนอหนงไมบงคบแลวกไมทำงาน,

ถากเลสทางเนอหนงอยางเอรดอรอยไมบงคบแลวมนกไม



ทำงาน. คนสมยนทำงานเพอหาเงน เพอบำรงบำเรอความสข

ทางเนอทางหนง, เพราะฉะนนความสขทางเนอหนงบงคบ ให

คนสมยนทำงาน. แตพระพทธเจา หรอพระอรหนต ทานไมม

กเลสชนดนนมาบงคบใหทำงาน แตทานกลบทำมากกวา ทำ

อยางไมมความเหนแกตว ไมรจกเหนดเหนอย. อยาง

พระพทธเจาโปรดสตว หรอพระอรหนตสบศาสนาน เปนการ

ทำงานอยางหนก แลวกไมมตวทจะตองทำ ทำงานแบบ

อนตตาหรอสญญตา อยางนเขาเรยกวาไมมตวผทำ, มนามรป

ทบรสทธ ไมมความคดวาตวนเปนผทำ. รปคอรางกาย นาม

คอจตใจทบรสทธเตมอยดวยปญญา แตไมมความรสกเปนตว

ก-ของก สองอยางนมนทำ. ในกรณพระอรหนต กเรยกวา

เบญจขนธทบรสทธนนแหละเปนผทำ.

พระอรหนตคอบคคลทยงมขนธทง ๕ แตขนธทง ๕

บรสทธ. ขนธทง ๕ นนไมประกอบไปดวยอปาทาน จงเรยกวา

เบญจขนธทบรสทธ. เบญจขนธทบรสทธกลบทำงานไดมาก

กวาและดกวา อยางทเปรยบเทยบกนไมได, เพราะวานนมน

คอ เปนตวบรมธรรมไปหมดทงเนอทงตว. นทำงานโดย

อนตตา โดยสญญตา ไมมตวผทำ; เรยกวาทำงานทกชนดได

โดยไมตองมตวผทำ. คนปถชนฟงไมถก, เพราะนพดภาษา

ธรรม พดภาษาพระอรยเจา. คนปถชนมแตตวก มแตของกๆ

จนถกลงดาอยตลอดเวลา. เพราะฉะนนเรากมาชำระสะสาง

ปญหานกนเสยใหม แลวมองใหเหนชดวา การงานนนแหละ


คอบรมธรรม, บชาการงานเหมอนพระเจาเถด, บชาการงาน

เปนบรมธรรมเถด.

บรมธรรม เปนทงการงานและผลงาน โดยสรปความวา

สงทเราเรยกวาบรมธรรมน เปนทงตวการงาน และทงผลของ

งาน, ถาเอาตามหลกจรยธรรมสากล ๔ อยางนน หนาทเพอ

หนาทนนคอตวการงาน สวนความสขหรอความเตมเปยมแหง

ความเปนมนษยน มนเปนผลของงาน; ถาทำหนาทเพอหนาท

แลวมนไดความสข และความเตมเปยมของความเปนมนษย,

สวนความรกสากลนนเปนทงการงานและผลงาน คอวาเรา

ตองพยายามทำใหเกดความรกสากล ไมมเรา ไมมเขา นเปน

ตวการงาน เพราะเราตองทำ; ถาทำไป มนกเปนความรก

สากลขนมาจรงๆ ความรกสากลนกเลยเปนผลของงาน. ทง ๔

อยางน เรารกนอยแลวพดกนมาหลายหนแลว วาทง ๔ อยาง

นเรยกวาบรมธรรม. เพราะฉะนนบรมธรรมมไดทงในรปของ

การงาน และในรปผลของงาน.

ถาพดตามหลกศาสนาคอ อหงสา ไมเบยดเบยนตวเอง

ไมเบยดเบยนผอน ทงทางกาย ทงทางวญญาณแลว การงาน

นกเพอผลอยางน หรอกระทำอยในลกษณะอยางน. เมอ

ทำงานไมมตวก-ของก กไมเบยดเบยนตวเองใหเดอดรอน.

เมอถงทสดมนกบรรลความดบทกขสนเชง เรยกวานพพาน ซง

กไมเคยเบยดเบยนใครตงแตตนจนปลาย. เพราะฉะนนบรม-

ธรรมมอยในการทำงานทถกตอง ในการทำงานทบรสทธ. น



บรมธรรมเกยวกบการงานอยางน การงานเกยวกบบรมธรรม

อยางน; ใหมองเหนในลกษณะอยางน แลวการงานจะเปน

ทงหมด เปนของประเสรฐ เปนสงทวเศษในทกแงทกมม; จะ

เปนทงเหตและเปนทงผล คอเปนทงบรมธรรม และเปนเครอง

มอใหไดบรมธรรม พรอมกนไปในตว.

ขอใหมองเหนสงทเราเรยกวา การงาน ในลกษณะเชนน

อยาใหเหมอนคนธรรมดาเขามองเหนวา เปนการหนก ไม

จำเปน กไมทำ และจะไมตองทำอะไรเลย นอนรบมรดกไดกยง

ด; อยางนมนเปนคนทโงทสด เพราะไมรวาเกดมาทำไม, ไมร

วาการงานนคอการววฒนาการทางจตใจกวาจะถงนพพาน ไม

ใชมานอนกนนอนหาความสขทางเนอหนงอยทน.

นคอความประสงคของการบรรยายในขอน กเพอจะให

รจกสงทเรยกวา การงานโดยถกตอง; ใหรจกการงานในฐานะท

เปนพระเจา รจกการงานในฐานะทเปนบรมธรรม; แตถาพด

ในปญหาเฉพาะหนาแลว ใหรวา การงานนนแหละคอการ

ปฏบตธรรม. อยาทำปญหาในชวตนใหเปนสองฝกสองฝาย คอ

วาทำงานอยางหนง ทำบญทำกศลอกอยางหนง, นนมนยงโง

อยมาก. ใหรวาในตวการงานนนเตมไปดวยบญ ดวยกศล

อยางยงอยแลว.

นเวลา ๑ ชวโมงของเราวนนกหมดไป.


คตพจน

จงทำงานทกชนด ดวยจตวาง

ยกผลงานใหความวางทกอยางสน

กนอาหารของความวางอยางพระกน

ตายเสรจสน แลวในตวแตหวทฯ

หมายเหต :-

ทำงานดวยจตวาง คอทำงานดวยความคดทเฉลยว

ฉลาด แตปราศจากความรสก หรอความสำคญมนหมายเปน

“ตวก” หรอ “เพอก”; ไดแกการ “ทำงานเพองาน” ตามหลก

จรยธรรมสากลนนเอง.

ยกผลงานใหความวาง คอ ไดผลงานมาเทาไรและ

อยางไร กยกให “ภาวะแหงความวางจากเจาของ” ไมมความ

หมายมนไววา “ของก”.

เนองจากทกสงเปนสมบตของธรรมชาต กำลงเปนไป

ตามเหตตามปจจยอยเนองนจ, วางจากตวตนทงผกนและสง

ทถกกน, ดงนน การกนเปนสงทมได โดยไมมผกนอยตาม

ธรรมชาตแลว. เมอยกผลงานใหความวางไดแลว การกนอะไร

ในขณะนน กคอการกนอาหารของความวางอยในตวมนเอง

โดยแนนอน.

จตวางจากความรสกวา “ตวก-ของก” มาแลวแตหวท



ความตายจงมไมไดมาแลว แตหวท. จตวางจงไมมวนรจก

กบความตายเลย; ไมม “ตวก” สำหรบจตวาง จนตลอดเวลาท

วาง; แลวแตวาจะเปนความวางชวคราว หรอวางอยางถาวร.

โมกขพลาราม, ไชยา

๑๔ ส.ค. ๒๕๑๐

อตมมยตา

กบการทางานใหสนก

ธรรมโฆษณของพทธทาส, เรองอตมมยตาปรทศน, ลาดบท ๑๒.ค บนแถบพนสแดง

เรองท ๒๑, หนา ๓๙๕–๔๐๖, แสดงวนท ๑๖ กนยายน ๒๕๓๓.

๑๖ กนยายน ๒๕๓๓.

ทานสาธชน ผมความสนใจในธรรม ทงหลาย,

การบรรยายปาฐกถาธรรมในวนน อาตมาจะกลาวโดย

หวขอวา อตมมยตากบการทำงานใหสนก ฟงดออกจะ

แปลก หรอวาไมนาเชอ แตมความจรงรอยเปอรเซนต;

ขอออนวอนใหทานทงหลายพจารณาวา อตมมยตา จะชวยให

ทำงานสนกไดอยางไร.

ขอปรารภปญหาเบองตนกอนวา เดยวนไมมใครยอม

คดหรอยอมเชอ วาการงานเปนสงททำใหสนกได, แลวอกทาง

หนง เดยวนยงไมคอยจะมใครทำความเขาใจ ในสงทเรยกวา

อตมมยตา จนกระทงรจกสงๆ น, แมทงายๆ กไมมใครยอมเชอ

วา เหงอนนคอนำมนตทแทจรง ถามองกนในแงนได กจะ

ยอมรบไดวา อตมมยตาชวยใหทำงานใหสนก. แลวกไมมใคร



ยอมรบในทสดวา สงทเรยกวาหนาทการงานนนแหละคอ

ธรรมะ ธรรมะคอสงทเรยกวาหนาทการงานในภาษาไทย; ยง

กวานน มคนบางคนเขาใจวา เรองธรรมะเปนเรองขดขวาง

ความเจรญในทางฝายโลกหรอฝายวตถ. ปญหามอยมากมาย

อยางน ทจะทำใหไมเขาใจ ไมสนใจ ไมยอมรบ วาอตมมยตา

สามารถชวยใหทำงานใหสนกได.

หนาทคอการกระทำเพอความรอด

ทนกจะดกนใหชดเจนลงไป วาหนาทการงานคออะไร

กนเสยกอน. หนาทการงานนไมตองถามใคร มองเอาเองกรจก

ไดวา คออะไร?

หนาทการงานคอการกระทำเพอความรอด ไมวาหนาท

การงานชนดไหนลวนแตเปนไปเพอความรอดทงนน ไม

โดยตรงกโดยออม. ความรอดนมทงทางกายและทางจต รอด

กายคอไมตาย รอดจตคอไมทกข, หนาทการงานทเราทำกน ก

เพอความรอดทง ๒ ความหมายน อยางทเหนไดชดอย. ดงนน

การงานจงเปนสงจำเปนสำหรบชวต, หนาทการงานเปนสง

จำเปนสำหรบสงทมชวต เหนไดชดๆ วา ถาไมมหนาทมนกคอ

ตาย ไมทำหนาทมนกคอตาย; ลองไมทำหนาทดซ แขนขามอ

ตนไมทำหนาท, ตบไตไสพงไมทำหนาท, ทกๆ เซลลในรางกาย

137อตมมยตา กบ การทางานใหสนก

ไมทำหนาท มนกคอตายวบเดยว ไมมปญหาอะไร.

สงทคกบชวต

หนาทมคกนกบชวต แมจะใชสำนวนวา หนาทคอชวต

เสยเอง มนกยงถกอยนนแหละ หนาทคอตวชวต อยางนกได;

แตในทนขอเอาเพยงวา หนาทคอสงทเปนคกนกบชวต.

ธรรมะคอหนาท หนาทคอธรรมะ ดงนน ธรรมะจงเปน

สงทคกนกบชวตภาษาไทยเรยกวาหนาท ภาษาบาลเรยกวา

ธรรมะ ทำหนาทเหมอนกนเลย. คำวาหนาทในภาษาไทย ก

เพอ ความรอดของสงทมชวต, คำวาธรรมะในภาษาบาล กคอ

สงททรงไวซงชวตของสงทมธรรมะ สงใดมธรรมะ ธรรมะกทรง

สงนนไวใหรอดชวต ธรรมะจงคอหนาท หนาทจงคอธรรมะ

การปฏบตธรรมะกคอการปฏบตหนาทนนเอง; แมปฏบต

ธรรมะเพอบรรลมรรค ผล นพพาน เปนพระอรหนต มนกยง

เปนหนาท แตเปนหนาทชนสงสด หนาททไมมใครตองการกน

กคน เพราะมนสงเกนไป แตมนกเปนหนาท วาชวตนเกดมา

แลวตองเปนไปถงจดสดทาย คอจดสงสด. ถาไมถงจดสงสดน

มนกยงมความทกขเหลออยเปนธรรมดา ความทกขจะดบหมด

สนเชง กตอเมอปฏบตหนาทของมนษยถงทสดแลวจรงๆ.



สงทพระพทธเจาทรงเคารพ

ทนดอกแงหนง กวาธรรมะหรอหนาทการงาน ธรรมะคอ

หนาท หนาทคอธรรมะ คอสงทพระพทธองคทรงเคารพ กลาว

ไดวา พระพทธเจาทกพระองคทรงเคารพหนาท. นเปนคำตรส

ของพระพทธเจาเอง เมอทานตรสรแลวใหมๆ ทานทรงฉงนขน

มาวา ตอไปนจะเคารพอะไร? การตรสรถงทสด เปนพระ

สมมาสมพทธเจาแลวตอไปนจะเคารพอะไร? ในทสดทาน

ตกลงพระทยวา เคารพธรรมะ เคารพธรรมะ, แลวกประกาศวา

พระพทธเจาทกพระองคในอดต ในปจจบน ในอนาคต ลวนแต

เคารพธรรมะ ธรรมะจงคอสงทพระพทธเจาทกพระองคทรง

เคารพ. ดงนนหนาท หนาทกคอสงทพระพทธเจาทกพระองค

ทรงเคารพ คอทกพระองคทานทรงเคารพหนาทของทาน คอ

เคารพหนาทของพระพทธเจานนเอง. แมจะใชคำวา สทธรรม,

สทธรรม : ธรรมสำหรบทำความสงบของผสงบ มนกกลายเปน

หนาทของผตองการความสงบ คอผมความสงบกตองทำ

หนาทเพอความสงบ.

ธรรมะ คอ หนาท

ทกๆ อณมหนาท อยางวาในทกๆ อณกตองมการ

เคลอนไหว ชนดทใหทรงตวอยได ในทกๆ ปรมาณดวยซำไป.


ทกๆ อณมหนาท นนคอเลกทสดเหลอประมาณแลว มนกยง

มหนาททจะทรงตวมนไวใหได, ทกๆ ระดบของสงมชวต หรอ

ทกๆ มวลของสงมชวตหรอไมมชวตกตาม มนมหนาท; ถามน

ไมทำหนาท มนแตกสลาย หรอมนสญสน มนอยไมได. เชนวา

โลกถาไมหมน มนกอยไมได, ดวงอาทตยลองไมทำหนาทซก

หมดความเปนดวงอาทตย, จะมวลเลกมวลนอย มวลกะจรด

อะไร ลวนแตทำหนาท กระทวมวลใหญ เชนดวงอาทตย

เปนตน มนกตองทำหนาท.

เปนอนวา หนาทคอสงททำใหทรงอยได ตามความ

หมายของคำวาหนาทหรอตามความหมายของคำวาธรรมะ,

ธรรมะ คอ สงททรงสงทมธรรมะใหตงอยได; ถาสรปสนๆ กจะ

พดไดเลยวา ธรรมะคอหนาท, ถาจะกลายเปนคำสอน กหมาย

ถงสอนเรองหนาท. แตคำวาธรรมะไมไดแปลวาคำสอน คำ

สอนนมคำอน แตเนองจากพระพทธเจาทานสอนธรรมะ แลวก

ไมดกนใหดกวาธรรมะนนคออะไร ธรรมะนนมนคอหนาทๆ,

คำสอนเรองหนาท คำสอนเรองสงททรงไวซงชวต คอสงทจะ

ทำใหมชวตอยไดนน คอธรรมะ.

รจกธรรมะแลวจะทำงานสนก

ฉะนน คนยงรจกธรรมะกยงรกหนาท ยงรจกธรรมะ ก

ยงรกธรรมะ ยงรจกธรรมะ กยงรจกหนาท. นคนทรจกธรรมะก



ยงชอบการทำการงาน หรอชอบหนาทนนเองกเลยทำหนาท

สนก คอ ทำการงานสนก ไมวาจะเปนหนาทประเภทไหน

หนาททางกายกสนก, หนาททางจตกสนก, หนาททางวญ-

ญาณ คอสตปญญากสนก; เขาจะบรหารกายสนก, เขาจะ

บรหารจตสนก, หรอเขาจะศกษาฝกฝน ใหมสตปญญาหรอ

ทฎฐความเชออะไรตางๆ ถกตอง มนกยงสนก กยงสนก. สรป

ความวายงรจกธรรมะ จะยงรกหนาท รกการงาน ไมวาจะ

เปนการงานประเภทไหน ทางกายกได ทางจตกได ทาง

วญญาณกไดดงทกลาวแลว.

พระพทธเจากบหนาท

ขอนอยากจะขอชกชวนใหพจารณา ใหเกยวกบพระพทธ

องคกนใหถงทสด วาพระพทธองคกบหนาทนน มนมเรองอะไร

บาง ทเราจะถอเอาเปนหลก จะไดงายในการทจะปฏบตธรรมะ

หรอปฏบตหนาท จนหลดพนจากความทกขทวปวง.

อาตมาจะสรปเปนใจความสนๆ เพอจำงายเขาใจงาย

วา พระพทธเจาทานทรงทำหนาทครบวงจร ทงวนทงคน วน

หนงคนหนงเปนหนงวง ทานทำหนาทครบทงวงจร, แลวทานก

ทำหนาทครบวงจรนจนวนาทสดทาย จนวนาทสดทาย คอดบ

ขนธปรนพพาน. เราไมทำหนาทครบวงจร อยากจะนอน อยาก


จะเอาเปรยบ, แลวมนไมมใครเคยคดจะทำหนาทจนตาย

เตรยมหยดหนาทกนเสยหมดแลว ตงแตวาเกษยณอาย

ราชการเปนตน; ไมมใครเคยคดวาจะทำหนาทจนวนาท

สดทาย แมวาจะทำได กไมอยากจะทำ

ทรงทำหนาทครบวงจร

จะพจารณาหนาททเปนวงจร ครบทงวนและคนนก

ชวโมงกอน แมวาคำบาลเหลานนจะไมไดมาในพระไตยปฎก

โดยตรง กเปนทเชอถอไดจากเหตผลรอบดาน วาพระพทธองค

ทรงทำหนาทในรอบคนนนอยางไร.

ตงแตวา หวรง ยงไมทนจะรง บาลกวา ภพพา ภพเพ

วโลกาน ทานสองญาณไปในหมสตวทงหลายวา สตวใดควร

จะบรรลแลว สตวใดยงไมควร. แตนทำไดซเพราะทานกรเหน

อยทวๆ ไป วาใครเปนอยางไร? ทไหนมอะไร? นกพบวาใคร

เปนผทสมควร ทจะไดรบธรรมะในวนน จะไดไปโปรดเขา ทาน

ตงพระทยไวตงแตกอนรง.

พอรงขนทานกเสดจไป เพอไปโปรดเขา แตไปใน

ลกษณะทเรยกวาไปบณฑบาต, แมคำพดในภาษาไทยเรา ก

พดใหเหนความขอนชดอยแลวเหมอนกน วาไปบณฑบาตนน

เรยกวาไปโปรดสตว. ไปโปรดสตวดวยการไปบณฑบาต



หมายความวาทานตงพระทยจะไปชวยใครคนหนงหรอหลาย

คน ดวยการไดพบกบเขา แลวกไดพดจากบเขา แมจะโตเถยง

กบเขา อะไรกได. ทานกไปเพอใหโอกาสอนนนเกดขน คอ

พดจาใหเขาเขาใจจะเปนคนธรรมดากได, เปนคนจนกได เปน

เศรษฐกได, เปนฝายปรปกษ คอเปนเดยรถยเหลาอน ซงเปน

ขาศกกนกได. ทานกมความแนใจตงแตกอนรง แลวทานก

เสดจไปเพอโอกาสอนนน หรอเพอใหผานไปทางนน ใหไดพบ

ไดพดกบคนนน, ในบางกรณกไปฉนทบานนน สนทนาพดจา

กนจนสายจนเทยง จนสำเรจตามความประสงคของทาน.

ทนตอนเทยงกพกผอนนดหนอย ตอนบายกกลบมาท

วด ถาสมมตไมมทไปไหน กกลบมาทวด เพอจะสอนหรอ

โปรดชาวบาน ประชาชนทไปหาถงทวด นกระทำกนตอนบาย

จนถงตอนเยน.

พอพลบคำ อโธเส ภกข โอวาท พลบคำกสอนภกษ ท

อยประจำทวดดวยกนกบพระองค.

เทยงคน อฑฒ รตเต เทว ปหาน เทยงคนกปญหาเทวดา

กคอสอนเทวดา. เรองเทวดานแปลก ทวาไปเวลาเทยงคน เทวดา

ทลงมาจากสวรรคขางบน กมาเทยงคน เทวดาคนๆ เปนมนษย

กไปเทยงคน. อานพบเรองพระราชายกกองทพมคบเพลง

มโหฬาร ไปเฝาพระพทธองค อยางเรองในสามญญสตรกดจะ

ม : ไปอานดวาพวกเทวดาเทวดาคนหรอเทวดาเมองสวรรค

จะไปเฝาพระพทธเจาเวลาเทยงคน. เขาวากนวา เทวดาเหลา


นมงานมากนก จะมเวลาวางอยบางกเวลาเทยงคน เทยงคนไป

อยางนกตองพดกนจนเลยเทยงคน.

ดกดนจงพกผอนสกหนอย เดยวกหวรงอกแลว หวรง

ภพพา ภพเพ ตรวจดวาพรงนจะไปทไหนอก ; นครบวงจรวน

และคน.

ถาฟงไปในเรองพระมหากรณาอะไรกได แตอาตมาฟง

ในเรองของหนาท หนาทของพระพทธเจา, พระพทธเจาทานทำ

หนาทของพระองค หนาทของพระพทธเจาครบวงจรวนและ

คน. เราทำงานครบวงจรอยางตรงไปตรงมา เขมแขงกนอยาง

นหรอเปลา? ดกนเสยทหนงกอนเถอะ.

ทรงทำหนาทดวยความเสยสละจนนาทสดทาย

แลวกมาดขอทวา ทานทรงทำหนาทกระทงถงนาท

สดทาย ดวยความเสยสละ.

เมอทานอยทตำบลน ชนบทน อะไรน พอสมควรแกการ

ทจะยายไปสชนบทอน ทานกเสดจไป. กมสงทตองใครควรญ

พจารณากนดตอนนวา เทาทสงเกตดในพระบาลไมพบตรง

ไหนวาพระพทธองคทรงใชรองเทา ไมม ไมม แมจะรองเทาทม

ในวนย; จะไมพบตรงไหน พระองคทวามเรองทตองใชรองเทา

กหมายความวา ทานเดนฝาพระบาทเปลา เปนพระศาสดา



เทาเปลา. แลวกไมปรากฏวาทานมรม ไมมรม ขอใหคดด ไมม

รมเหมอนพวกเราเดยวนเตมไปดวยรม. แลวอกอยางหนงกคอ

วา ทานไมนงยานพาหนะทเทยมดวยสตวมชวต, เกวยนกไม

นง เพราะมนเทยมดวยสตวทมชวต, รถมากม กไมนงเพราะมน

เทยมดวยสตวทมชวต ทานกตองดำเนน.

เปนพระศาสดาเทาเปลา ดำเนนไปโดยไมมรม ไมม

รองเทา นคออะไร? ทานอาจจะมองวาเปนความเสยสละ พระ

กรณาอะไรกสดแท; แตอาตมามองวา ทานเคารพในหนาท

ของทาน ทานเคราพในหนาทของทาน. มนจงมปญหาวาจะ

ตองเดนกโยชน เดนกโยชน? กไปไดจนทวในทททานทรง

ประสงคจะไป, แลวทานทำอยางนอยจนนาทสดทาย คอ

จนถงเวลาแกหงอม แกหงอมทานกทำอยอยางน.

ทกคนอานพระพทธประวตเรองนมามากแลว กรไดเอง

กระทงรไดวา ในวนทจะปรนพพาน คำลงจะปรนพพานน

กลางวนยงดำเนนอยเปนโยชนๆ ดำเนนอยเปนโยชนๆ เลย.

คนแกชราดำเนนอย เปนโยชนๆ ไมไปหาหมอ ไมไปโรง

พยาบาลเหมอนพวกเรา ทเตรยมตวไปตายโรงพยาบาล หรอ

ไปตายกนใหสบายทไหน; หวคำลง ถงเวลาทจะปรนพพาน ท

โคนตนไมในอทยานแหงหนงกลางดน.

คำวากลางดนน ขอใหหมายความวา แมจะมเตยง

เตยๆ สงสกคบ สก ๘ นว ๑๐ นวอะไร กวางอยกลางดน เราก

ตองเรยกวา ปรนพพานกลางดน, หรอวาจะไมมเตยงเสยเลย


จะใชผาสงฆาฎป แลวนพพานกลางดน นกยงเปนไปได;

ขอความนคอนขางจะกำกวม แตเอาเถอะเปนวา เรยกไดวา

นพพานกลางดน ดวยกนทงนน.

จะปรนพพานอยหยกๆ อยางนแลว กมผมาขอใหชวย

สอน คอนกบวชในศาสนาอน; ภกษวา โอ นมนเกนไปแลว ไล

ไป ไป ไป อยามายง. ทานทรงไดยนเขา อยาไล อยาไล เรยก

เขามา เรยกเขามา, ทานกสอนตามทเขาตองการใหสอน จน

บรรลธรรมะสำหรบเปนพระอรหนตได. ตอมาเรยกวา อกไมก

นาท ไมกมากนอย ทานกปรนพพาน เหมอนกบวาปดสวตซ

ไฟฟา, ทรงเขาฌานออกฌาน เขาฌานออกฌานเหมอนกบ

เลนสนก พอถงจดกำหนดอนหนงทานกปดสวตซ คอ

ปรนพพาน; ทานทำหนาทจนถงนาทสดทาย. ใครมโอกาส

ทำงานถงนาทสดทายอยางนบาง? ดจะหาทำยาหยอดตายาก.

เอาละ เปนอนวา พระองคทรงเคารพในหนาท เคารพในหนาท

จนวนาทสดทาย.

การบชาทตรงตามพระพทธประสงค

ทน กมสงทจะตองคดนกกนอกทหนงวา มขอความ

กลาววา ดอกไมจากเมองสวรรค ตกลงมาเตมไปหมดทง

บรเวณ พระองคกลบบอกวาไมมความหมาย ไมมความหมาย



ไมเปนการบชาอะไร; ขอใหภกษทงหลาย ทำการปฏบตหนาท

ธรรมานธรรมปฏบต ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม นนแหละจง

จะเปนการบชา. คดดเถอะดอกไมเปนทพย ตกลงมาเตมไป

หมดทวทงบรเวณ เหลานไมเรยกวาเปนการบชา; นเราตองนก

กนถงขอนไว เรองบชาใหสมตามพระพทธประสงค.

พระพทธองคทรงทำหนาทอยางน เปนตวอยางอน

ประเสรฐแสนประเสรฐถอไดวาเปนหลกทชวตอยไดดวย

หนาท, ชวตมประโยชนเพราะการทำหนาท ทำหนาทจนวาระ

สดทายของชวต.

สงจรรโลงใจใหทำหนาทการงาน

ทน กมาดสงจรรโลงใจใหทำหนาท คนธรรมดาสามญ

ปถชนทวไป มนกจะตองนกถงความสนก ความสนกชวยใหทำ

หนาท ถาไมสนกมนกไมทำ ความสนกถงแมจะเปนสงผดศล

ธรรมเลวทราม มนกยงทำ, สงจรรโลงใจใหทำการงานหรอ

หนาทสงขนมาหนอย กคอประโยชน ประโยชนทจะพงไดรบ

และความหวงทจะไดรบประโยชนนนเปนสงจรรโลงใจใหทำ

หนาท . หรอวาเราบชาสงทสงสด บชาพระธรรม, บชา

พระพทธเจา, บชาพระเปนเจา แลวแตจะเรยก; บชาสงสงสด

เรากทำหนาท เพราะวาเปนความประสงคของสงสงสด.


สงสงสดตองประสงค ใหเราบชาทานดวยการทำหนาท

ไมใชมานงจดธปจดเทยน จดดอกไมหรหรากนอยอยางน ทาน

วาเหมอนกบไมไดบชา; บชาสงสด กคอการทำหนาทสมควร

แกหนาท ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม. ถารจกวาสงนเปน

พระพทธประสงค ไดทรงทำเปนตวอยาง อยางดแลว และเปน

สงทชวยใหรอดอยางดแลว คนกรกหนาท เหงอกจะกลายเปน

นำมนต, เหงอยงออกมากจะเปนนำเยน ใหชนอกชนใจ เพราะ

วาไดทำอยางเดยวกบพระพทธเจา การทจะทำงานใหสนก ก

เปนไปไดงายขน.

ดอกนดวา ทำงานเพออะไร? ทำหนาทเพออะไร? พอ

จะมองเหนไดวา ทำงานเพอโลก มจตใจสงกวาธรรมดา แลว

ทำงานเพอโลก, โลกนนมนรวมตวเราอยดวย มนทำงานเพอ

มนษยทงหมด รวมทงตวเรา; นกพดไดวา ทำงานเพอโลก.

แลวถดมากกลาวไดวา ทำงานเพอสงสงสด เพอลถงสง

สงสด เชน พระนพพาน, หรอวาจะเขาถงพระเปนเจา ตาม

ลทธศาสนานนๆ กเรยกวา ทำงานเพอสงสงสดหรอทำงานเพอ

ตามความประสงคมงหมายของสงสงสด.

เอา ทนทจรยธรรมสากล ทคนสนใจ กมวา ทำหนาท

เพอประโยชนแกหนาท duty for duty’s sake หนาทเพอ

ประโยชนแกหนาท, อยางนมนกเรยกวา ทำหนาทเพอหนาท;

คนโงสนหว เพราะตองการเงน.

อาตมาอยากจะขอบอกกลาว แกคนเหลานนวา ขอให



ลองทำเถด ทำหนาทเพอหนาท, ทำหนาทเพอหนาทมนจะสนก

มนจะเปนสข แลวเงนกไมไปไหนเสย อยากลวเลยเงนไมวงไป

ไหนเสย; แมวาเราตงใจจะทำหนาทน ทำเพอหนาท ทำเพอ

หนาท เงนกไมไปไหนเสย ขอใหบชาหนาท และทำหนาทใน

ฐานะเปนสงสงสด. นวาโดยหลกจรยธรรมสากลทวไป แก

มนษยทกคน กมหลกอยอยางน duty for duty’s sake หนาท

เพอประโยชนแกหนาท ทำเถด เงนไมไปไหนเสย ยงคงได.

นเรามาตดสนใจกนท มาตดสนใจกนท วาชวตนหรอตว

เราน มนเปนคนของก หรอเปนคนของโลก, ตวเรานเปนคน

ของตวเรา หรอวาเปนคนของโลก; ถาเปนคนของโลก กตอง

ตดสนใจทำใหมนไดรบประโยชนกนทงโลก นนแหละจะไดเกด

กำลงใจกวางขวาง ทำหนาทสนก แมจะลำบากยากเขญเพยง

ไร, การทำเพอโลกนนมนสนกกวาทำเพอตวกคนเดยว หรอม

เกยรตกวาทำเพอตวกของก.

ขอใหสนใจ สนใจวาหนาทเพอประโยชนแกหนาท เงน

ไมไปไหนเสยดอก; ถาทำดวยความหวงความหว มนเปนเปรต

แลว ตงแตเรมทำแลว เงนไมไดมาทนใจ มนกเปนเปรตตลอด

เวลาแหละ ทำหนาทเพอหนาทเถด, บชาหนาท บชาพระพทธ-

องค ซงทรงเคารพหนาท แลวหนาทกจะสนก.

นอตมมยตา อตมมยตา : ความคงทอยในความถกตอง

คงทอยในความถกตอง มนคอถกตองทงหมด, เขาใจถกตอง

ทงหมด, ปฏบตถกตองทงหมด เรยกวาคงทอยในความถกตอง


การงานกจะเกดเปนความสนกขนมา.

ทำเพอบชาสงสงสด ใครมอะไรเปนสงสงสด กบชาสง

สงสดนนดวยการทำหนาท; พระพทธองคตรสใหเราปฏบต

ธรรมสมควรแกธรรม เปนการบชาพระองค อยาตองบชาดวย

ดอกไมธปเทยนอะไร ใหมนรกรงรงเลย.

มอตมมยตาแลว การงานกจะเปนของสนก เหมอนเลน

กฬา เราเลนกฬาเอง, เราดกฬานนเอง, เราตดสนกฬานนเอง

นมนสนกหรอไมสนก กลองคดด.

หวงวาทานทงหลาย จะรจกอตมมยตา ตามสมควรแก

เวลา, แลวกมงหมายจะนำมาใชในการทำงานใหสนก มความ

เจรญกาวหนางอกงามในหนาทการงานอยทกทพาราตรกาล

เทอญ.

บนทกการทำงาน

ทกทานสามารถสนบสนนกจกรรมของมลนธเมตตาธรรมรกษ

ไดดวยการบรจาคเขาบญช

แลวสงโทรสารสาเนาใบโอนเงนมาท 0-2800-1214

หรอแจงรายละเอยดมาทางอเมล [email protected]

ชอบญช มลนธเมตตาธรรมรกษ

ธนาคารไทยพานชย จากด(มหาชน)

สาขา มหาวทยาลยเชยงใหม

เลขทบญช 667-2-36590-5

ชุดพุทธทาสธรรม ตอน การทำงาน

Documents

Transcript of ชุดพุทธทาสธรรม ตอน การทำงาน