ХҮҮХДИЙН ТАРХИНЫ САА

АУС Б.Дулам

• ХТС гэж юу вэ?• Энэ өвчний тархалт • Шалтгаан • Эмгэг жам • Эмнэлзүй • Оношлогоо • Эмчилгээ • Урьдчилан сэргийлэх

Тархины саа гэдэг нь: Хүүхдийнхөдөлгөөн, биеийн галбирыг өөрчилдөг булчингийн

үйл ажиллагааны эмгэг юм.

ХТС-ийн гол онцлог нь

булчингийн хүчдэлийн

гаж хуваарилалтаас

үүдсэн хөдөлгөөний

хөгжилийн гажуурал,

тэнцвэр, эвсэлт үйлийн

өөрчлөлтөөр

тодорхойлогдоно.

Тархвар

Олон улсад

• 1000 амьд төрөлт тутамд 2• ЭР>ЭМ• АНУ жилд ойролцоогоор

10000 хүүхэд оношлогддог ба үүнээс 1200-1500 сургуулийн өмнөх насны хүүхэд

Монголд

• 1000 амьд төрөлт тутамд 1 /2005 он П.Отгонбаяр

судалгаа/

Шалтгаан

- ХТС –ийн өвөрмөц шалтгаан:

Удмын хам шинж Төрөлхийн гажиг

Үр хөврөлийн халдвар

Цаг хугацаанаас хамааруулан:

Жирэмслэхийн өмнөх үе Жирэмсний үе Төрсний дараах үе

Төрөлхийн ХТС нь удмын хүчин зүйлээр нөхцөлдсөн тархины бүтцүүдийн хөгжилийн гажигтай холбоотой

• Хүүхэд төрөлхийн бичил гажигуудтай

• 1500 гр-аас бага жинтэй төрсөн нярай ХТС үүсэх магадлал 25-30 дахин илүү

• 2500 гр-аас бага жинтэй төрсөн 1/3

• 2000 гр-аас бага жинтэй төрөх нь бие бялдар, оюуны хөгжил

• Ихэр төрөгсөд

Шалтгаан

Жирэмслэхийн өмнөх хүчин зүйлүүд:

• Эхийн сарын тэмдэгийн мөчлөг тогтворгүй• Төрсний дараа сарын тэмдэгийн хугацаа хэт богино

үзэгдэх, хэт урт үзэгдэх• Зулбалт • Амьгүй төрөлт байсан эсэх

Шалтгаан

Жирэмсэн үеийн хүчин зүйлүүд

• Жирэмсэн байхдаа халдварт өвчин туссан эсэх /улаанууд, цитомегали, томуу г.м /

• Халдварын улмаас, хэт өндөр халуурах буюу суулга өвчнөөс болж шингэн их алдах

• Жирэмслэлтийн үед даралт ихсэх, чихрийн шижин өвчнөө эмчлүүлэхгүй байх

Шалтгаан:

Төрсний дараах хүчин зүйлүүд:

• Хүүхдийн тархи гэмтэх• Хүүхдийн толгой

гэмтсэнээс хүндрэлтэй төрөх

• Бүтэлттэй төрөх• Нярайн шар өвчнөөр

өвдөх

1. 12-21% төрөх үеийн бүтэлт

2. 10% - тархины гэмтэл

Бүтэлтийг гол шалтгаан гэж үзвэл:

1. Төрөх үед бүтэлт илэрхий удаан үргэлжилсэн

2. Нярайд хүчилтөрөгч цус хомсдолын энцефалопатийн шинж тод илэрсэн

3. Мэдрэлийн шинжүүдийг төрөх үеийн бүтэлттэй холбон тайлбарлах нотолгоотой

4. ХТС үүсгэх бусад х.зүйлийг үгүйсгэсэн байх

Эмгэг жам

Эрсдэлт хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр хөврөлийн хөгжлийн үед гаж хөгжил үүсдэг. Урагийн хөгжлийн хожуугийн шатанд мэдрэлийн тогтолцооны миелинжих процесс удаашрах, мэдрэлийн эсүүдийн ялгарал саатах, нейрон хоорондын тойрог холбооны үүсэлт, судасны тогтолцоо бүрэлдэх үйл ажиллагаа гажуурах зэрэг үйл ажиллагаа явагдана.

Урагийн эритроцитийн гемолиз болох явцад үүссэн шууд биш гемоглобин мэдрэлийн тогтолцоонд судалт цайвар бүтцүүд хөгжихөд сөрөг нөлөө учруулна

Урагийн хүчилтөрөгчийн дутлаас төрөлтийн явцад бүтэлт, тархины гэмтэл авах нөхцөл бий болно.

Эмнэлзүй

Тархинд үүссэн гажиг өөрчлөлт нь:

• Нярайн биеийн байдал• Өсөлт бойжил ,Хөдөлгөөн • Хэл яриа ,Танин мэдэхүйн

хөгжилд саад учруулдаг.

ХТС-н эмнэлзүйн эхний илрэл:

• Биеийн байрлалын эмгэг идэвхижил

• Булчингийн хүчдэлийн ихсэлт 3-4 сартайгаас тодордог

1. Хөшүүн саажил

2. Ганц мөчний саажил

3. Атетойд буюу эмгэг хөдөлгөөнт хэлбэр

4. Атакси буюу Тэнцвэргүйдэх хэлбэр

5. Холимог хэлбэр

Эмнэлзүй

• Хөшүүн саажилтын хэлбэр нь нийт ХТС-гийн 60-85% эзэлдэг хамгийн түгээмэл тохиолддог хэлбэр юм

ХТС өвчний хөшүүн саажилтыг мөчдийг хамрах байдлаар:

• Хөшүүн дөрвөлсөн саажил (quadriplegia)

• Хөшүүн хоёрлосон саажил (diplegia)

• Хөшүүн талласан саажил (hemiplegia)

ЭмнэлзүйХөшүүн дөрвөлсөн саа

1. Ихэвчлэн 2 гарт зонхилсон 4 мөчний саажил үүсэх ба гар хөлний булчингийн орорлцоо харилцан адилгүй.

2. Хуурамч булцуу саажлын шинж:

- Зажлах, залгих хэл яриа бэрхшээлтэй болно.

3. Ихэнх тохиолдолд эпилепсийн уналт, микроцефали, оюуны хомсдол хавсарна. Энэ хэлбэрийн саажилт 10-15%

Эмнэлзүй Хөшүүн хоёрлосон саа

• Хөлд давамгайлсан 4 мөчний саа үүсгэнэ

• Нүүр хэл залгиурын булчин хамрагдана

• Хүүхдийг тулж зогсооход хөл зөрж солбих Улаараа бүрэн гишгэхгүй Өлийдөж зогсоно

Энэ хэлбэрийн саа 30-40%

Эмнэлзүй

• Гарт зонхилсон талсаажил үүсч ,

гар бүх үерээ нугарсан, сарвуу

атгагдсан, булчингийн тонус хөшүүн хэвээрээ ихэссэн байна.

Хөшүүн талсаажил

Эмнэлзүй

Атетойд

Судалт-цайвар тогтолцооны гэмтэлтэй холбоотой үүсч, булчингийн тонус үе үе сэлгэн өөрчлөгдсөнөөс их бие, гар, хөлд ер бусын эвгүй байрлал ээлжлэн солилцох онцлогтой. Эмгэг хөдөлгөөн гар, хөлийн захын ба угийн хэсэг, хүзүү, нүүрний булчинг хамарч,атетоз, хореоатетозийн шинжээр илэрнэ. Хэл яриа тультрана.

10-15%

Атакси • Хөдөлгөөний тэнцвэрийн

өөрчлөлтөөр илрэх бөгөөд бага тархи, түүний тойрог холбоосны гэмтэлтэй холбоотой. Булчингийн тонус сулрах, зогсох явах тэнцвэр, хөдөлгөөний эвсэл, эв дүй, нийлэг хөдөлгөөн алдагдах шинжүүд илэрнэ. Оюуны хомсдол гарцаагүй хавсарч явагдана. Энэ хэлбэр нь удамшилын хүчин зүйлтэй холбоотой.

• 5%

ЭмнэлзүйДагалдах шинжүүд

• Эпилепсийн хам шинж 35%

• Оюуны хомсдол 65% Хараа Сонсголын өөрчлөлт Нүдний хялар Хэл ярианы өөрчлөлт

хавсарна

Талсаажлын хэлбэрийн үед мэдрэлийн өөрчлөлт хавсрах нь сэргээн засах эмчилгээний үр дүнд сөргөөр нөлөөлөхийн зэрэгцээ саатай хөлийн өсөлт удааширч , эрүүл хөлөөсөө богиносохын шалтгаан болдог.

Эмнэлзүй Эпилепсийн хам шинж

• Уналтыг хянах• Хөнгөн хэлбэрийн уналт:

Хүүхэд хийж байсан зүйлээ больж нүд ирмэхгүй гөлөрнө. Энэ үед ердийн биш хөдөлгөөн хийнэ. Жишээ нь: гар, уруулын хөдөлгөөн давтагдах г.м.

• Хүнд хэлбэрийн уналт: хэрвээ зогсож байсан бол газар унадаг. Сууж байсан бол нэг талаараа унах гэх мэт.

-Гар хөл нь хяналтгүйгээр хүчтэй татганаж хөдөлнө, ухаан алдана. Амнаас нь хөөс сахарч, нүд нь эргэлдэнэ.

• Уналтын хугацаа: Уналт ерөнхийдөө богино хугацаатай байдаг. Хөнгөн хэлбэрийн уналт хэдхэн секунд үргэлжилнэ. Хүнд 10-15 минутаас хэтэрдэггүй.

Эмнэлзүй

Нүдний хараа

• Хамгийп олонтоо тохиолдох нь нүд хялар болох юм. Олон нярай хүүхдүүд хялар хардаг боловч өсөж торних явцдаа хэвийн болдог.

• 6 сараас дээш насны хүүхэд хялар байвал нүдний эмчийн зөвлөгөө авах ёстой. Цөөнх тохиолдолд хагалгаа хийх шаардлагатай байдаг.

Сонсгол

• Зарим хүүхдийн, ялангуяа атетоид хэлбэрийн тархины саатай

Эмнэлзүй

Өсөлт

• Хооллох чавар муутай хүүхдүүд жингээ муу нэмдэг. Том хүүхдүүд Өсөлт туранхай байж болно. Учир нь хөдөлгөөн багаас булчингийн хөгжил муу байдаг. Тал саатай хүүхдүүдийн гэмтэлтэй талын гар хөл нь эрүүл талын гар хөлөөс нарийн бөгөөд богино байдаг.

Оюуны хомсдол

• Сайн ярьж чаддаггүй, нүүрнийхээ хөлөлгөөнөө хянаж чаддаггүй

• Тархины саатай хүүхдүүдийн ойролцоогоор тэн хагас нь юм сурахдаа тааруу байдаг. Бусад нь ялангуяа атетоид хэлбэрийн өөрчлөлттэй хүүхдүүдийн оюуны хөгжил нь дундаас сайн байдаг.

Онош , ялгах онош

Онош:

• Хөдөлгөөний хөгжилийн хоцрогдолтой

• Өвчний явц даамжралтгүй• Мэдрэлийн үзлэгээр

хөдөлгөөний дутал нь төвийн гаралтай

Ялгах онош:

• Атакси теленгиэктази• Леш ниханы шинж• Сегавын өвчин• Нугас булчингийн

хатингарал• Төрөлхийн миопати

Эмчилгээ Шинж тэмдэгийн:• Хөдөлгөөний эвсэл• Эв дүйг хөгжүүлэх• Мөчний гаж байрлалыг

залруулах• Хэл яриаг засах • Өөртөө үйлчлэх чадварт

сургах• Нийгмийн харилцаанд

оруулах • Сургуульд суралцах

Уналтыг эмээр хянаж урьдчилан сэргийлж болох

боловч эмчийн зөвлөгөө чухал. Эмийг тогтмол хэд

хэдэн жилээр уух шаардлагатай байж болох

бөгөөд эмчийн зөвлөгөөгүй зогсоож

болохгүй.

Хүүхдийн тархины саанаас сэргийлэх

Жирэмслэлтийн явцад болон өмнө нь

• Жирэмслэхээс өмнө улаан бурханы (улаануудын) вакцин хийлгэсэн байх

• 18 наснаас өмнө жирэмслэхээс зайлсхийх

• Эрүүл хүүхэд төрүүлэх нөхцлийг хангасан байх

• Хяналтанд тогтмол явах, төрөхийн хүндрэлээс урьдчилан сэргийлэх

• Даралтаа байнга хянах, шаардлагатай гэвэл эмчлүүлэх

• Чанартай хоол хэрэглэх, шаардлагагүй эм хэрэглэхгүй байх

• Төрөлтийг найдвартай нөхцөлд явуулахаар тооцох

Төрсний дараах хүүхдийн асаргаа• Хөхөөр хоолло, хөхний сүү элдэв

халдвараас хамгаална. • Биеийн ерөнхий өсөлт тэжээлийн

талаар эөвлөгөө авах, ямар нэгэн хөгжлийн хоцрогдлыг эрт ажиглах

• Хүүхдэд сахуу, хөхүүл ханиад, улаан бурхан, татран, сүрьеэ, саагийн эсрэг дархлал тогтосон байх (вакцин цагтаа хийлгэх)

Урьдчилсан сэргийлэх

• Менингитийн анхны шинжийг эцэг эхчүүдэд заах (халуурах, хүзүү хөших, овгор зөөлөн толбо хүүхдийн толгойд гарах буюу их зулай овоох, унтамхай байх, бөөлжих, ухаангүй болох байдал илэрвэл эмчид яаралтай үзүүл)

• Халууныг буулгах талаар эцэг эхчүүдэд анхаарах зүйл: Хүүхдийг сэрүүн нөхцөлд байлгах Хүйтэн усаар биеийг нь арчих Шингэн юм уулгах Нэг бүтэн өдөр юм уу, нэг бүтэн шөнө халуун нь буурахгүй бол

эмчид яаралтай очих

Ашигласан материал:

Г.Цагаанхүү Мэдрэл судлал 2007 ДЭМБ Тархины саатай хүүхдийг бага насанд нь

илрүүлж зөв өсч, бoйжихoд нь туслах 1, 3 eruul-enh.blogspot.com wikipedia.org cerebralPalsy.org Kidshealth.org Google.com Youtube.com

Анхаарал тавьсан та бүхэнд баярлалаа