Wspólna Polityka Rolnai Polityka Rozwoju Obszarów Wiejskich

Dominika Milczarek

Wykład 6Wybrane problemy rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce

2

Kilka definicji GUS Gospodarstwo rolne - grunty rolne wraz z

gruntami leśnymi, budynkami, urządzeniami i inwentarzem stanowiące zorganizowaną całość gospodarczą.

Gospodarstwo indywidualne - gospodarstwo rolne o powierzchni UR od 0,1 ha.

Indywidualne gospodarstwo rolne - gospodarstwo indywidualne powyżej 1 ha użytków rolnych.

Właściciel zwierząt gospodarskich - osoba nie posiadająca użytków rolnych (lub o pow. mniejszej niż 0,10 ha), która ma co najmniej 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej...

3

Rolnictwo polskie na tle UEWarunki produkcji rolniczej Duży udział użytków rolnych

ok. 17 mln ha (ok. 54% ogólnej powierzchni kraju),spadek od 1996 r.

3 miejsce w Europie pod względem obszaru użytków rolnych

po Francji i Hiszpanii, Powierzchnia użytków rolnych w Polsce to 1/5

powierzchni rolniczej UE, Gorsza jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej

gorsza jakość gleb, krótszy okres wegetacji.

4

Rolnictwo polskie na tle UE cd.

Ceny ziemi Niskie ceny ziemi w porównaniu z krajami

UE, Słaba jakość ziemi, Duża podaż po likwidacji PGR w północnej i

zachodniej Polsce i mały popyt na ziemię.

5

Udział UR w PGR w 1992 r.

Źródło: Olko-Bagieńska 1992

6

Rolnictwo polskie na tle UE cd.

Struktura obszarowa Rozdrobniona struktura obszarowa, Duże zróżnicowanie regionalne średniej

powierzchni gospodarstw Północny-zachód – powyżej 10 ha,Na południu poniżej 4 ha.

7

Przeciętna powierzchnia UR indywidualnych gospodarstw rolnych w

2002 r.

Źródło: dane PSR 1992

8

Rozdrobnienie gospodarstw

Dla ok. 37% indywidualnych gospodarstw rolnych odległość od siedziby do najdalej położonej działki to ponad 2 km (ok. 5% - pow. 10 km)

Źródło: dane PSR 1992

9

Struktura agrarna (PSR 2002)

Spadek liczby gospodarstw rolnych przy wzroście ich średniej powierzchni w porównaniu z 1996 r.,

2,9 mln gospodarstw rolnych, w tym gospodarstw o powierzchni pow. 1 ha UR – 1,96 mln.

Średnia powierzchnia w indywidualnych gospodarstwach rolnych to 8,3 ha (UR – 7,4 ha)

Pogłębiła się polaryzacja struktury agrarnej

wzrósł udział małych gospodarstw (do 5 ha) oraz gospodarstw dużych (powyżej 20 ha),

natomiast spadł udział gospodarstw średnich (od 5 do 20 ha).

10

Struktura agrarna w UE i w Polsce

Źródło: The Agricultural situation in the European Union 1995 European Commission Report (1996), Powszechny Spis Rolny 1996 - użytkowanie gruntów i powierzchnia zasiewów, GUS (1997).

1,0-4,9 ha 5,0-9,9 ha 10,0-19,9 ha 20,0-49,9 ha 50 ha i ponadWłochy 1735,7 67,4 16,4 8,9 5,1 2,2Hiszpania 1372,7 54,7 17,8 12,1 9,1 6,3Francja 796,8 27,2 9,7 13,0 25,8 24,3Grecja 631,8 67,6 20,0 9,0 2,8 0,6Niemcy 617,4 29,5 16,6 20,0 24,8 9,1Portugalia 487,7 78,1 11,1 5,9 3,0 1,9Holandia 117,3 32,7 16,5 19,1 25,9 5,8Dania 73,6 2,3 16,0 23,1 36,3 22,3Polska 2041,4 55,3 25,5 15,0 3,7 0,4

Krajliczba gospodarstw w tyś.

Gospodarstwa (w % ogółu gospodarstw) o powierzchni użytków rolnych:

11

Struktura gospodarstw wg wielkości ekonomicznej

Ekonomiczna miara wielkości gospodarstw – Europejska Jednostka Wielkości (ESU –European Size Unit) Gospodarstwa bardzo małe do 4 ESU, Gospodarstwa małe 4-8 ESU i średnio małe 8-

16 ESU, Gospodarstwa średnio duże 16-40 ESU, duże

40-100 ESU, bardzo duże – pow. 100 ESU.

Wartość 1 ESU odpowiada określonej wartości standardowej nadwyżki bezpośredniej wyrażonej w euro. Od 1984 r. 1 ESU wynosi 1200 euro.

12

Struktura gospodarstw rolnych wg wielkości ekonomicznej (w 1996 r.

w %)

do 8 ESU 8--16 ESU 16--40 ESU 40--100

ESU 100 ESU i

więcej Dania 0,0 22,1 27,4 31,4 19,1 Francja 0,0 11,8 43,0 35,9 9,3 Grecja 62,7 25,9 10,4 0,9 0,0 Hiszpania 49,8 25,3 19,3 5,1 0,5 Holandia 0,0 0,0 21,1 42,5 36,3 Irlandia 41,8 21,8 24,2 11,1 1,2 Niemcy 0,0 19,3 42,4 31,6 6,7 Portugalia 82,5 9,8 5,8 1,6 0,3 Szwecja 0,0 24,0 37,7 31,8 6,6 Włochy 54,5 22,4 15,8 5,9 1,4 Wielka Brytania 1,3 16,5 29,8 32,2 20,2

UE-15 38,6 20,6 22,9 13,6 4,3

Polska 96,1 3,7 0,15

13

Rolnictwo polskie na tle UE – cd.

Zatrudnienie w rolnictwie Czterokrotnie wyższy udział pracujących w

rolnictwie polskim niż w krajach UE,GUS 25% ogółu zatrudnionych, po uwzględnieniu gospodarstw produkujących na własne potrzeby – ok. 16%.

Niska wydajność zatrudnionych w rolnictwie, Przeciętne zatrudnienie ok. 23 os./100 ha UR

(w Belgii -2,7 os.) Produktywność w rolnictwie - 1/10 średniej w

Polsce.

14

Rolnictwo polskie na tle UE – cd.

Udział rolnictwa w PKBZmniejszenie udziału rolnictwa w PKB z 11,8% w 1989 roku do 6% w 1996 roku, i 3,3% w 2000 r., Średni udział rolnictwa w tworzeniu PKB w krajach UE poniżej 2%.

15

Rolnictwo polskie na tle UE – cd.

Produkcja rolnicza Tradycyjny charakter - produkcja wielokierunkowa przy zastosowaniu metod ekstensywnych,Przewaga produkcji zwierzęcej w produkcji towarowej rolnictwa, Niska intensywność produkcji towarowej.

Obroty handloweOd 1992 r. do wejścia do UE Polska była importerem netto towarów rolno-spożywczych,Głównym partnerem w handlu rolno-spożywczym dla Polski są kraje Unii Europejskiej.

16

Obszary wiejskie w Polsce

Udział ludności zamieszkującej obszary wiejskie to ok. 38% ogółu ludności (14,6 mln osób),

Zróżnicowanie regionalne udziału ludności wiejskiej: od 20,6% w województwie śląskim do 59,0% w województwie podkarpackim w 2000 r.,

Zróżnicowanie regionalne zatrudnienia w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie: od 12,2% w województwie śląskim do 52% w województwie lubelskim w 2000 r.

17

Dochody ludności wiejskiej

Polska Wieś po wejściu do Unii Europejskiej FDPA 2004:

• 8,5 mln mieszkańców wsi - ok. 58% ludności wiejskiej - to ludność związana z rolnictwem.

• Zmniejszanie się odsetka osób utrzymujących się wyłącznie i głównie z gospodarstwa rolnego.

18

Dochody ludności wiejskiej

Tylko 18,6% (ok. 1,36 mln) ludności związanej z gospodarstwami rolnymi utrzymywało się wyłącznie lub głównie z dochodów z pracy w swoim gospodarstwie rolnym.

Dla 14,8% ludności praca w gospodarstwie rolnym stanowiła dodatkowe źródło utrzymania.

Ponad połowa ludności (51,8%) związanej z gospodarstwami rolnymi utrzymywała się z innych źródeł (głównie niezarobkowych).

19

Zmiana struktury dochodów rolników

Przeciętny udział różnych źródeł dochodów w dochodach gospodarstwa rolnego w badaniach projektu IDARA:

55%45%

36%

29%31%

29%

12%

30%20%

4%3%2%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

pocz. lat 90 poł. lat 90 2000

Inne dochody

Działalność pozarolnicza

Świadczenia społeczne

Praca zarobkowa

Produkcja rolnicza

20

Zmiana struktury dochodów

Projekt IDARA: Rodziny prowadzące zdywersyfikowaną

działalność mają: mniejsze gospodarstwa, młodszych kierowników

gospodarstwa, wyższy poziom wykształcenia, lepszy dostęp do transportu publicznego (mniejsza odległość i większa częstotliwość)

Indywidualne gospodarstwa rolne nie są znaczącymi pracodawcami dla członków społeczności wiejskiej.

Przyczyny rozpoczęcia działalności pozarolniczej: Niekorzystna sytuacja w sektorze rolnym i na rynku

pracy. Wahania dochodu z rolnictwa oraz potrzeba uzyskania

dodatkowego dochodu.

21

Przeszkody w podejmowaniu działalności pozarolniczej

Źródło: Chaplin i Milczarek 2003

0

1

2

3

4

5

Koncentracja naprodukcji rol.

Niewystarczającezdolności

Niewystarczającykapitał własny

Brak kredytu Zła lokalizacja

skupienie 1

skupienie 2

skupienie 3

1 – gosp. koncentrujące się na produkcji rolnej (14 ha).2 – gosp. z niewystarczającym kapitałem początkowym (5 ha) 3 – gosp. oddalone od środków transportu publicznego (21 ha)

22

Zmiana struktury dochodów

Znaczny spadek dochodów rolniczych gospodarstw indywidualnych okresie transformacji, Załamanie dochodów 2 etapy: lata 1990-1991

oraz w latach 1996-1999. Nie nastąpił odpływ ludności z rolnictwa,Ważne źródło dochodów wiejskich rodzin - renty i emerytury rolnicze, Korzystne rozwiązania w systemie świadczeń

społecznych dla rolników.

Można mówić o przekształceniu się rodziny rolniczej de facto w rodzinę wielofunkcyjną (wielodochodową) (Zegar 2000).

23

Struktura ludności wg źródeł utrzymania

31%

8%

4%

34%

2%

21%

39%

16%

12%

15%

2%

17%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%

utrzymywani

wyłącznie lub głównie z niezarobkowego źródła

wyłącznie lub głównie poza gospodarstwemrolnym

dodatkowo w gospodarstwie rolnym

głównie w gospodarstwie rolnym

wyłącznie w gospodarstwie rolnym

2002

1996

Źródło: GUS 2003

24

Bezrobocie

Stopa bezrobocia rejestrowanego na obszarach wiejskich to w 2000 r. ok. 16%

W gospodarstwach bezrolnych - ok. 26% (BAEL GUS).

Ukryte bezrobocie - ok. 900 tys. osób (PSR 1996).

Stopa bezrobocia ukrytego w gospodarstwach indywidualnych na wsi - ok. 20% (PSR 1996).

25

Bezrobocie

W 2001 r. najwyższa stopa bezrobocia rejestrowanego (powyżej 30%) notowana była w powiatach, w których przed 1990 r. dominowały państwowe gospodarstwa rolne.

Bezrobocie ukryte występuje w największym nasileniu na obszarach o rozdrobnionym rolnictwie oraz o licznej przed 1990 r. grupie chłopo-robotników .

26

Poziom wykształcenia Tendencje poprawy struktury wykształcenia na wsi,

Ludność wiejska związana z rolnictwem charakteryzuje się niższym przeciętnie poziomem wykształcenia niż ogół mieszkańców wsi,

W gospodarstwach wielkoobszarowych korzystne wskaźniki kształcenia (udział osób z wykształceniem średnim i wyższym wynosi 43%) (Polska Wieś 2000),

Według PSR 2002 wykształcenie mieszkańców wsi: podstawowe lub niepełne podstawowe – 46,9%; średnie – 48,2%; wyższe – 3%.