Miesięcznik Nr 1/2011 ISSN 1230-2732 Konferencja ota Statuetka …€¦ · Konferencja Warszawa,...

Miesięcznik Nr 1/2011 ISSN 1230-2732

Złota StatuetkaZasłużony dla NSZZ RI „Solidarność”

dla Prymasa Józefa Glempa„Wspólna Polityka Rolna po 2013 roku.„Wspólna Polityka Rolna po 2013 roku.

Szansa czy zagrożenie dla Polski”Szansa czy zagrożenie dla Polski”

Konferencja Warszawa, 13 grudnia 2010 r.

Konferencja „Wspólna Polityka Rolna po 2013 roku.Szansa czy zagrożenie dla Polski?”

PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA 2007-20132

www.solidarnoscri.pl

styczeń 2011

W dniu 13 grudnia 2010 roku w siedzibie Krajowego Związ-ku Spółdzielni Mleczarskich Związku Rewizyjnego w War-szawie odbyła się konferencja „Wspólna Polityka Rolna po

2013 roku. Szansa czy zagrożenie dla Polski?”, zorganizowana przez NSZZ RI „Solidarność”. Patronat honorowy nad sympozjum objęli: Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Marek Sawicki oraz Przewodniczą-cy Senackiej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi senator Jerzy Chróś-cikowski. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele Parlamentu Eu-ropejskiego, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, szefowie rolni-czych organizacji związkowych, izb rolniczych, przedstawiciele śro-dowiska naukowego, instytutów i organizacji związanych z rolni-ctwem, reprezentanci przemysłu rolno-spożywczego i przedstawicie-le mediów, a także rolnicy z terenu całego kraju.

Wśród zaproszonych gości znaleźli się: Janusz Wojciechowski – wiceprzewodniczący Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Eu-ropejskiego, Maria Zwolińska – radca generalny w Ministerstwie Rol-nictwa i Rozwoju Wsi, Waldemar Guba – zastępca dyrektora Departa-mentu Unii Europejskiej i Współpracy Międzynarodowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, prof. Andrzej Kowalski – dyrektor Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowego In-stytutu Badawczego, prof. Stanisław Kowalczyk – główny inspektor Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, prof. Mi-chał Sznajder – dziekan Wydziału Ekonomiczno-Społecznego Uniwer-sytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Waldemar Broś – prezes Zarządu Krajowego Związku Spółdzielni Mleczarskich Związku Rewizyjnego, a także Marcin Kulicki – Prezes Krajowej Spółki Cukrowej S.A., Prezes Zarządu Związku Producentów Cukru w Polsce.

Otwarcia konferencji dokonał przewodniczący NSZZ RI „Solidar-ność” Jerzy Chróścikowski. Celem spotkania było omówienie kwe-stii związanych z przyszłością Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 ro-ku, w szczególności w kontekście komunikatu Komisji Europejskiej „WPR w 2020 r.: sprostać wyzwaniom związanym z żywnością, za-sobami naturalnymi i różnicami terytorialnymi”, a także konieczności wypracowania stanowiska Polski dotyczącego powyższych kwestii oraz celów polskiej prezydencji, szczególnie w obszarze rolnictwa. Konferencja była także doskonałą okazją do zgłębienia wiedzy na te-mat analizy zagadnień związanych z funkcjonowaniem rolnictwa na jednolitym rynku europejskim.

Wystąpienie M. Zwolińskiej, radcy generalnego w MRiRW, doty-czyło stanowiska resortu rolnictwa w odniesieniu do komunikatu KE. „Konferencja wpisuje się w tryb konsultacji nad przyszłością Wspólnej Polityki Rolnej” – podkreśliła pani minister, akcentując, że zdaniem resortu „Polski nie stać na kosmetyczne zmiany”. Komunikat stanowi

Część merytoryczną konferencji rozpoczęło wystąpienie przed-stawicieli Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: Marii Zwolińskiej – radcy generalnego w MRiRW oraz Waldemara Guby – dyrektora De-partamentu Unii Europejskiej i Współpracy Międzynarodowej MRiRW pt. „Wspólna Polityka Rolna po 2013 roku. Wybrane elementy dysku-sji w kontekście Komunikatu KE”.

Dokończenie na str. 31

dobrą podstawę do dalszej dyskusji, choć propozycje w nim zawar-te są zachowawcze i mało ambitne, nowe kryteria powinny być ode-rwane od historycznych. Minister Zwolińska omówiła proponowane sposoby finansowania obu filarów: I (w 100% powinien być finan-sowany z budżetu unijnego) i II, podkreśliła konieczność stworze-nia specjalnych programów dla małych gospodarstw. W komunikacie poruszono kwestię najmniejszych gospodarstw. Warunki nowej WPR powinny uwzględniać zróżnicowane warunki gospodarowania. Mini-ster poinformowała o zaplanowanym na 15 grudnia 2010 r. spotkaniu ministra M. Sawickiego z szefami organizacji rolniczych zrzeszonych w Copa-Cogeca.

Dyrektor W. Guba stwierdził, że w komunikacie odzwierciedlo-no to, co pojawiło się w konsultacjach społecznych. Następnie omó-wił kwestię polityki klimatycznej i wymogów środowiskowych w UE, problemy z „zazielenieniem” WPR oraz propozycję KE powiązania części dopłat bezpośrednich z praktykami prośrodowiskowymi. Pol-ska proponuje obiektywne kryteria dla płatności obszarowych – jed-nolitą stawkę na ha w UE-27 (flat-rate). Zainteresowanie słuchaczy wzbudziła kwestia przyszłej WPR w kontekście unijnego budżetu.

Janusz Wojciechowski, wiceprzewodniczący Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Europejskiego stwierdził, że obserwacja obecnej polityki w UE skłania ku refleksji, że: „skończyli się euroen-tuzjaści, zaczęli się euroegoiści”. Przypomniał postawę szefa Komisji ds. Budżetu PE Janusza Lewandowskiego, który powiedział, że trze-ba będzie zmniejszyć wydatki na WPR. „Stara Unia mówi – powinno być sprawiedliwie, my – powinno być po równo” – w tych słowach J. Wojciechowski określił stosunek państw UE-15 do nowych krajów i prezentowanego przez nie stanowiska.

„Jaki budżet WPR po 2013 roku?” – prezentacja prof. dr. hab. Andrzeja Kowalskiego, dyrektora IERiGŻ-PIB, wykładowcy Szkoły Głównej Handlowej, rozpoczęła się od omówienia ostatniego kryzy-su finansowego, jego przyczyn i skutków ekonomicznych. Prof. A. Kowalski zwrócił uwagę, że w 12 krajach UE koszty produkcji prze-wyższają dochody ze sprzedaży produktów rolno-spożywczych. Je-go zdaniem skończył się czas, kiedy problemy ekonomiczne były rozwiązywane przez polityki sektorowe. Proponowane wydłużenie perspektywy budżetowej z 7 do 10 lat może okazać się korzystne. Omawiając zagadnienia obrotu towarowego z zagranicą, A. Kowal-ski poinformował, iż od 1974 do 2003 r. Polska miała ujemne saldo handlu towarami rolno-spożywczymi. Obecnie jedna piąta polskiej

Wydawca:Fundacja Kasa Nadziei00-514 Warszawa,ul. Marszałkowska 84/92, lok. 119tel.: 22 622 33 45, 22 622 15 04tel./fax: 22 622 33 49e-mail: [email protected]

Redakcja w składzie:Jerzy Chróścikowski - Przewodniczący NSZZ RI „Solidarność”, Marian Dembiński, Agnieszka Wiatrzyk, Jagoda Mazurkiewicz, Grzegorz Cymiński.

Skład i łamanie:Drukarnia ATTYLA22-400 Zamośćul. Partyzantów 61tel. 84 639 12 13fax 84 627 19 16e-mail: [email protected]

Za treść reklam, ogłoszeń oraz tekstów nadesłanych redakcja nie odpowiada. Materiałów nie zamówionych nie zwracamy.

Nakład: 15 000 egz.Pismo bezpłatne

Kolportaż:Struktury Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność”

MIESIĘCZNIK NASZA ZIEMIA

styczeń 2011

SPIS TREŚCIZ ŻYCIA ZWIĄZKU – REGIONKonferencja „Wspólna Polityka Rolna po 2013 r. Szansa czy zagrożenie dla Polski?” ..........................................................str. 2

Stanowisko NSZZ RI „Solidarność” ws. komunikatu KEdot. przyszłości WPR po 2013 r. ...........................................str. 4

Kalendarium 2010 ..................................................................str. 5

Akcję „Zima wiejskich dzieci” czas rozpocząć! ......................str. 9

30. rocznica podpisania

Porozumień Ustrzycko-Rzeszowskich ...................................str. 9

Z ŻYCIA ZWIĄZKU – REGIONLubelski opłatek 2011 ..........................................................str. 10

Kolejność przysługiwania pomocy w poszczególnych

województwach w działaniu „Renty strukturalne” ..............str. 10

Spotkanie opłatkowe w Żarnowcu w rocznicę wprowadzenia stanu wojennego ..................................................................str. 11

INFORMACJEOchrona roślin w rolnictwie ekologicznym .......................str. 12

Ruszył nabór wnioskówna modernizację gospodarstw rolnych ...............................str. 14

Od 1 stycznia 2011 r. zwiększył się zakres kontroli wymogów wzajemnej zgodności ...........................................................str. 14

System badania i rejestracji odmian w Polsce ....................str. 15

WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWAPosiedzenie grupy roboczej „rolnictwo ekologiczne” ........str. 19

Posiedzenie Prezydium COPA-COGECA ............................str. 20

PRYMAS TYSIĄCLECIAKs. Stefan Wyszyński o rolnikach i rolnictwie ...................str. 22

Prymas Stefan Kardynał Wyszyński i Episkopat Polski

a niezależny ruch chłopski – szkic do przyszłej syntezy ...str. 25

Z ŻYCIA ZWIĄZKU4 styczeń 2011


Stanowisko NSZZ RI „Solidarność” w sprawie komunikatu Komisji Europejskiej dotyczącego przyszłości Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 roku

TREŚĆ WYSTĄPIENIA

Z 15 GRUDNIA 2010 R. W SPRAWIE PRZEDMIOTOWEGO

KOMUNIKATU KE PREZENTUJEMY PONIŻEJ.

„NSZZ RI „Solidarność” podtrzy-muje swoje stanowisko dotyczące przyszłego kształtu WPR, wyrażone podczas organizowanej przez Ko-misję Europejską debaty publicz-nej. Kluczowym założeniem refor-my Wspólnej Polityki Rolnej powin-no być zapewnienie rolnikom z całej Unii Europejskiej równych warun-ków konkurencji na jednolitym rynku europejskim, które zapewnią równe traktowanie rolników z wszystkich państw członkowskich. Celem pro-gramowanej reformy powinno być także umocnienie pozycji i roli rolni-ków w łańcuchu żywnościowym ja-ko producentów i dostawców bez-piecznej, wysokiej jakości, zdrowej, naturalnej żywności dla społeczeń-stwa, a także jako dostawców dóbr zbiorowych (publicznych), nie po-wiązanych bezpośrednio z produk-cją rolną (ochrona środowiska natu-ralnego z zachowaniem naturalnych form krajobrazu, przeciwdziałanie zmianom klimatycznym).

Kwestią kluczową służącą reali-zacji powyższych celów jest koniecz-ność zwiększenia budżetu wspól-notowego WPR. Jest to stanowisko w pełni uzasadnione i podyktowane m.in. poszerzeniem nie tylko zakre-su celów WPR, ale także intensyfika-cji nowych wymogów nakładanych

na rolników w ramach wdrażania nowych obszarów wymogów wza-jemnej zgodności (cross-compliance) oraz roli rolników jako dostarczycieli wspomnianych dóbr zbiorowych.

Odnośnie struktury przyszłej WPR, NSZZ RI „Solidarność” opo-wiada się za strukturą opartą na dwóch filarach, przy czym jak naj-więcej środków powinno być skie-rowanych bezpośrednio do rolni-ków w ramach I filara (w tym dopła-ty ONW), które powinny być w peł-ni finansowane z budżetu wspólno-towego. Sprawą kluczową jest tutaj odejście od historycznych pułapów (kopert) płatności bezpośrednich, na rzecz równych obiektywnych kryteriów, które zapewnią jednoli-tą, równą stawkę powierzchniową w całej UE bez ponownego stoso-wania niczym nie uzasadnionych okresów przejściowych w docho-dzeniu do pełnych płatności.

Przyszła Wspólna Polityka Rol-na powinna być polityką maksymal-nie uproszczoną i prowadzącą do re-dukcji kosztów jej implementacji, za-równo przez instytucje wspólnoto-we i krajowe, jak też przez rolników, którym powinno zapewnić się po-nadto czytelność i przejrzystość pro-cedur. Przyszła WPR powinna być w większym stopniu nakierowana na wsparcie żywotności obszarów wiejskich w postaci wsparcia gospo-darstw mniejszych o charakterze ro-dzinnym i wielopokoleniowym.

W celu realizacji m.in. tego zada-nia istnieje potrzeba uaktualnienia mechanizmów siatki bezpieczeń-

stwa, poprzez poszerzenie instru-mentów interwencji rynkowej za-pewniających stabilizację dochodów rolniczych oraz mechanizmów za-bezpieczających dochody rolników w sytuacji nagłych wahań cenowych i sytuacji kryzysowych w rolnictwie i na poszczególnych rynkach rol-nych z jednoczesnym zwiększeniem skuteczności tych mechanizmów. W celu rozwijania i umacniania me-chanizmów zarządzania ryzykiem konieczne jest także rozwijanie sy-stemu ubezpieczeń rolniczych. Nie-zbędne jest także utrzymanie obo-wiązującego systemu kwotowania produkcji mleka i dokończenie re-formy unijnego rynku cukru w spo-sób zapewniający naprawę sytuacji na tym rynku.

W przedmiotowym komunikacie istnieje również potrzeba uszcze-gółowienia niektórych kwestii de-finicyjnych m.in. definicji młodego rolnika, a także aktywnego rolnika oraz konieczność bardziej szczegó-łowego odniesienie do kluczowych zagadnień. Są to kwestie środków budżetowych przeznaczonych na Wspólną Politykę Rolną, instrumen-tów służących zapewnieniu jedna-kowych (równych) dla wszystkich kryteriów dotyczących wyrównania stawki powierzchniowej w UE oraz kwestii niwelowania różnic rozwo-jowych nowych krajów członkow-skich względem krajów starej „Pięt-nastki”, która uwzględniać powin-na większy nakład środków finan-sowych, który pozwoli na zaspoko-jenie potrzeb rozwojowych nowych krajów członkowskich, a tym sa-mym zapewni zrównoważony roz-wój całej Wspólnoty.

Związek uważa także za gene-ralnie dobre propozycje odniesienia do przedmiotowego Komunikatu, wypracowane z udziałem przedsta-wicieli NSZZ RI „Solidarność” w ra-mach prac Komitetów Copa-Cogeca i posiedzeń POCC/CCC oraz w po-staci „Reakcji Komitetów Copa-Co-geca na komunikat Komisji w spra-wie przyszłości WPR po 2013 roku” z 24 listopada 2010 roku”.

W dniu 15 grudnia 2010 roku, przewodniczący Jerzy Chróścikowski przekazał Ministrowi Rolnictwa stanowisko Związku w sprawie komuni-katu Komisji Europejskiej „WPR W 2020 r.: Sprostać wyzwaniom związa-nym z żywnością, zasobami naturalnymi i różnicami terytorialnymi”. Po-wyższy, przyjęty przez Komisję Europejską, dokument określa cele i wa-rianty reformy Wspólnej Polityki Rolnej i stanowi podsumowanie dotych-czasowych prac nad jej przyszłym kształtem. W pracach tych aktywnie brali udział reprezentanci NSZZ RI „Solidarność”, zarówno w ramach prac Komitetów Copa-Cogeca i posiedzeń POCC/CCC, gdzie nasi przedstawi-ciele wnosili szereg istotnych uwag i poprawek do stanowiska Komitetów Copa-Cogeca w tej kwestii, jak i w formie wystąpień i stanowisk prezen-towanych na forum międzynarodowym.

5Z ŻYCIA ZWIĄZKU


styczeń 2011

KALENDARIUM 2010STYCZEŃ

6 stycznia – odbyło się posiedzenie Prezydium Rady Krajowej NSZZ RI „Solidarność”.

11 stycznia – w gmachu Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi odbyło się spotkanie Ministra Rolnictwa z orga-nizacjami rolniczymi poświęcone ak-tualnej sytuacji w rolnictwie. Z ramie-nia NSZZ RI „Solidarność” w spotka-niu uczestniczyli przewodniczący Je-rzy Chróścikowski oraz członek Pre-zydium Stefan Szańkowski.

14 stycznia – NSZZ RI „Solidarność” wystąpił do Ministra Skarbu Pań-stwa z prośbą o spotkanie w związ-ku z planowanymi przedsięwzięcia-mi prywatyzacyjnymi spółek sektora rolno-spożywczego.

17 stycznia – rozpoczęła się akcja „Zima wiejskich dzieci” organizo-wana przez NSZZ RI „Solidarność” i Fundację „Kasa Nadziei”.

20 stycznia – przewodniczący Jerzy Chróścikowski uczestniczył w gru-pie roboczej Copa-Cogeca w Bruk-seli ad hoc dot. WPR.

28 stycznia – w związku z pismem skierowanym przez przewodniczą-cego Jerzego Chróścikowskiego do Ministra Skarbu Państwa Aleksandra Grada, w sprawie koncepcji prywa-tyzacji spółek sektora rolno-spożyw-czego w Ministerstwie Skarbu Pań-stwa odbyło się spotkanie przedsta-wicieli NSZZ RI „Solidarność” z od-powiedzialną za proces prywatyza-cji przedsiębiorstwa i jednostek oto-czenia rolnictwa podsekretarz stanu Joanną Schmid. Ze strony Związ-ku w spotkaniu udział wzięli: Jerzy Chróścikowski, Zbigniew Obrocki, Stefan Szańkowski i Grzegorz Cy-miński.

30 stycznia – w Warszawie odby-ło się posiedzenie Rady Krajowej NSZZ RI „Solidarność”. Podczas po-

siedzenia omówiono trudną sytuację ekonomiczną w polskim rolnictwie, a także kwestie związane z przyszłoś-cią WPR po 2013 roku oraz prywaty-zacją sektora rolno-spożywczego.

LUTY

5 lutego – odbył się zjazd NSZZ RI „Solidarność” województwa pomor-skiego. Nowym przewodniczącym w województwie pomorskim został wybrany Stanisław Anders.

11-12 lutego – w siedzibie Komite-tów COPA-COGECA w Brukseli od-było się posiedzenie prezydium CO-PA. Z ramienia NSZZ RI „Solidarność” w obradach brali udział Jerzy Chróś-cikowski oraz Zbigniew Obrocki.

13 lutego – w Łodzi odbył się zjazd wojewódzki NSZZ RI „Solidarność”. Nowym przewodniczącym w woje-wódzkim łódzkim został wybrany Jerzy Dęga.

16 lutego – w siedzibie Związku odbyła się konferencja prasowa po-święcona sytuacji na rynkach rol-nych, w szczególności trudnej sytu-acji na rynku trzody chlewnej, zbóż, skrobi ziemniaczanej, mleka, chmie-lu, owoców i warzyw. Podczas kon-ferencji Związek zaapelował do mi-nistra rolnictwa o podjęcie pilnych działań. Związek zapowiedział też , że w wypadku braku poprawy sytu-acji w rolnictwie nie wyklucza akcji protestacyjnych.

23 lutego – w Białogardzie odbył się zjazd wojewódzki NSZZ RI „So-lidarność”. Przewodniczącym wo-jewództwa zachodniopomorskiego został wybrany Edward Kosmal.

MARZEC

3 marca – spotkanie Prezydium Ra-dy Krajowej NSZZ RI „Solidarność” z Ministrem Rolnictwa i Rozwo-ju Wsi Markiem Sawickim, podczas którego dyskutowano m.in. o sytua-

cji ekonomicznej w poszczególnych gałęziach produkcji rolnej, w szcze-gólności trudnej sytuacji na rynku trzody chlewnej, skrobi ziemniacza-nej, buraków cukrowych. Rozmowy dotyczyły ponadto prywatyzacji sek-tora rolno-spożywczego.

5 marca – przewodniczący Jerzy Chróścikowski zwrócił się do mini-stra rolnictwa z wnioskiem o wspar-cie specjalnym programem pomo-cowym producentów chmielu, któ-rzy kolejny rok z kolei znaleźli się w bardzo trudnej sytuacji.

11-12 marca – odbyło się posie-dzenie grupy roboczej w Copa-Co-geca „Owoce i warzywa”. Z ramie-nia Związku w spotkaniu uczestni-czyła Renata Horbaczewska (Lub-sad, Lublin).

21 marca – w Warszawie odbył się zjazd wojewódzki NSZZ RI „Solidar-ność” województwa mazowieckie-go. Nowym przewodniczącym wo-jewódzkim został wybrany Stefan Szańkowski.

22-23 marca – w Brnie odbyła się konferencja „Wspólna Polityka Rol-na Unii Europejskiej – jednakowe warunki dla wszystkich”. Udział w konferencji z ramienia NSZZ RI „Solidarność” wzięli: Jerzy Chróści-kowski, Marian Dembiński oraz Jó-zef Sośnicki.

24 marca – w siedzibie Związku odbyła się kolejna konferencja pra-sowa poświęcona bardzo złej sytua-cji ekonomicznej w rolnictwie. Wła-dze Związku zapowiedziały ostrze-gawczą akcję protestacyjną.

30 marca – w Warszawie odbył się protest ostrzegawczy rolników zor-ganizowany przez NSZZ RI „Solidar-ność”. Wśród przybyłych około 500 rolników znaleźli się głównie produ-cenci chmielu oraz tytoniu, a także mleczarze, producenci trzody chlew-nej, producenci skrobi oraz zbóż.

Z ŻYCIA ZWIĄZKU6


styczeń 2011

31 marca – spotkanie z ministrem rolnictwa i rozwoju wsi w sprawie koncepcji prywatyzacji spółek rol-no-spożywczych.

Marzec – zakończenie akcji „Zi-ma wiejskich dzieci” organizowanej przez NSZZ RI „Solidarność” oraz Fundację „Kasa Nadziei”.

KWIECIEŃ

1-2 kwietnia – przewodniczący NSZZ RI „Solidarność” Jerzy Chróś-cikowski uczestniczył w Kongresie Rolników FNSEA.

1-2 kwietnia – Zbigniew Obrocki, zastępca przewodniczącego Związ-ku, brał udział w pracach grupy ro-boczej Copa-Cogeca ad hoc „WPR”.

10 kwietnia – Konferencja w spra-wie obrotu nieruchomościami i inny-mi składnikami majątku Skarbu Pań-stwa użytkowanymi na cele rolne.

16 kwietnia – członkowie Prezy-dium NSZZ RI „Solidarność” pełni-li wartę honorową przy trumnach Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego oraz jego Małżonki Marii Kaczyń-skiej w Pałacu Prezydenckim.

17 kwietnia – członkowie NSZZ RI „Solidarność” na czele z władzami Związku wzięli udział w uroczystoś-ciach żałobnych ku czci ofiar kata-strofy smoleńskiej w Warszawie.

18 kwietnia – członkowie NSZZ RI „Solidarność” z całego kraju na cze-le z władzami Związku uczestniczy-li w uroczystościach pogrzebowych Pary Prezydenckiej w Krakowie.

23 kwietnia – w dniu imienin Kape-lana „Solidarności – ks. Jerzego Po-piełuszki na terenie byłej Huty War-szawa (obecnie Huty ArcelorMittal) odbyły się uroczystości Drogi Krzy-żowej i procesyjnego przeniesienia historycznego Krzyża z terenu by-łej Huty Warszawa do kościoła pw. św. Stanisława Kostki w Warszawie. Na uroczystościach Związek repre-zentowali członkowie mazowieckiej Rady Wojewódzkiej NSZZ RI „Soli-darność”.

26-27 kwietnia – w Brukseli odby-ło się posiedzenie grupy roboczej Co-pa-Cogeca „Rolnictwo ekologiczne”, w której z ramienia NSZZ RI „Solidar-ność” uczestniczył Bogusław Moskal.

28 kwietnia – w Warszawie odby-ło się posiedzenie Prezydium Ra-dy Krajowej NSZZ RI „Solidarność”. Prezydium wyraziło poparcie dla decyzji przewodniczącego Związku w sprawie poparcia kandydatury Ja-rosława Kaczyńskiego na urząd pre-zydenta Rzeczpospolitej Polskiej.

MAJ

4 maja – w Brukseli odbyło się po-siedzenie Prezydium Copa-Coge-

ca, w którym z ramienia Związku uczestniczyli przewodniczący Jerzy Chróścikowski wraz ze swoim za-stępcą Zbigniewem Obrockim.

5 maja – w Brukseli odbyło się spotkanie poświęcone wypracowa-niu wspólnego stanowiska odnośnie do WPR po 2013 roku. NSZZ RI „So-lidarność” reprezentował przewod-niczący Jerzy Chróścikowski.

17 maja – w Zamościu odbyła się konferencja pt. „Przyszłość Krajo-wej Spółki Cukrowej” poświęcona polskiemu cukrownictwu. Pierwot-nie konferencja miała się odbyć 13 kwietnia, jednak w związku z kata-strofą samolotu prezydenckiego pod Smoleńskiem i ogłoszoną po niej ża-łobą narodową została przełożona na późniejszy termin.

28 maja – odbyło się posiedzenie Prezydium Rady Krajowej NSZZ RI „Solidarność”. Spotkanie dotyczyło bieżących kwestii związanych z sy-tuacją w rolnictwie, a także nad sy-tuacją rolników dotkniętych klęską powodzi i omówieniem form pomo-cy dla powodzian organizowanych przez NSZZ RI „Solidarność”

CZERWIEC

3 czerwca – w siedzibie Komi-sji Europejskiej odbyły się otwar-te konsultacje na temat propozycji dotyczących przyszłości WPR po 2013 roku. W konsultacjach uczest-niczył przewodniczący Jerzy Chróś-cikowski, który m.in. zaprezento-wał stanowisko NSZZ RI „Solidar-ność” przekazane Komisji Europej-skiej w ramach prowadzonej debaty publicznej.

3-5 czerwca – w siedzibie Copa-Co-geca odbyła się kolejna grupa robo-cza „Owoce, Warzywa”. Związek re-prezentowała Renata Horbaczewska.

6 czerwca – członkowie NSZZ RI „Solidarność” wraz z pocztami sztan-darowymi z całego kraju uczestni-czyli w uroczystościach beatyfika-cyjnych Sługi Bożego Księdza Jerze-go Popiełuszki na Placu Piłsudskie-go w Warszawie.

Protest rolników w Warszawie

7Z ŻYCIA ZWIĄZKU


styczeń 2011

koniec czerwca-sierpień – akcja „Lato wiejskich dzieci”.

LIPIEC

13 lipca – w Biurze Rady Krajowej NSZZ RI „Solidarność”, z udziałem wiceprzewodniczącego klubu PiS, zastępcy przewodniczącego Komi-sji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Sejmu RP Krzysztofa Jurgiela, odbyło się kolejne posiedzenie Prezydium Ra-dy Krajowej NSZZ RI „Solidarność”. Oprócz kwestii związanych z bie-żącą sytuacją w rolnictwie znacz-na część obrad poświęcona zosta-ła kwestiom związanym z klęską te-gorocznej powodzi oraz na sprawy związane z pomocą powodzianom, łącznie z omówieniem dotychcza-sowych akcji prowadzonych przez poszczególne struktury terenowe Związku.

SIERPIEŃ

4 sierpnia – w siedzibie Biura Ra-dy Krajowej odbyło się posiedzenie Prezydium, w którym udział wziął minister rolnictwa i rozwoju wsi Ma-rek Sawicki.Oprócz analizy bieżącej sytuacji w rolnictwie w kontekście oceny sy-tuacji na poszczególnych rynkach rolnych, poruszono także kwestię dotyczące m.in. podniesienia stawek podatku VAT, prywatyzacji sektora rolno-spożywczego, systemu emery-talnego dla rolników, systemu obo-wiązkowych ubezpieczeń upraw i zwierząt gospodarskich, obrotu ziemią z Zasobu Skarbu Państwa

oraz kwestii związanych z harmono-gramem uruchamiania naboru wnio-sków na działania PROW, w szcze-gólności działania „Renty struktural-ne” i „Ułatwianie startu młodym rol

WRZESIEŃ

4-5 września – w Częstochowie odbyła konferencja organizowana w ramach „Solidarność wczoraj i dziś” z okazji 30. rocznicy powstania NSZZ RI „Solidarność” pt. „Rola autoryte-tów moralnych w kształtowaniu Soli-darności”. Następnie przedstawiciele NSZZ RI „Solidarność” uczestniczyli w uroczystościach dożynkowych na Jasnej Górze.

22 września – w siedzibach komi-tetów Copa-Cogeca odbyło się spot-kanie seminaryjne pt. „Weryfika-cja zgodności z kryteriami trwało-ści dla biopaliw i biocieczy: jaka jest rola organizacji rolniczych i spół-dzielni?”. W seminarium uczestni-czył przewodniczący Związku Jerzy Chróścikowski.

29 września – spotkanie z ministrem rolnictwa i rozwoju wsi, dotyczą-ce prywatyzacji spółek inseminacyj-nych. W spotkaniu uczestniczył prze-wodniczący Jerzy Chróścikowski.

PAŹDZIERNIK

4-6 października – w Brukse-li w siedzibie Komitetów Copa Co-geca odbył się Kongres Rolników. Z ramienia Związku w Kongresie uczestniczyli przewodniczący Jerzy Chróścikowski oraz zastępcy Elżbie-ta Miziołek oraz Zbigniew Obrocki.

9 października – na zamku w Lubli-nie w sali Galerii Malarstwa Polskiego XVII-XIX w. odbyła się konferencja

kwestii związanych z harmonogra-mem uruchamiania naboru wnio-sków na działania PROW, w szcze-gólności działania „Renty struktural-ne” i „Ułatwianie startu młodym rol-nikom”, a także działań związanych z klęskami suszy i powodzi.Prezydium przekazało ministrowi podjętą wcześniej uchwałę, dotyczą-cą sprzeciwu wobec podniesienia przez rząd stawek podatku VAT.

Uroczystości beatyfikacyjne Sługi Bożego ks. Jerzego Popiełuszki

ks. bp Jan Styrna podczas konferencjiw Częstochowie

Z ŻYCIA ZWIĄZKU8


styczeń 2011

historyczno-naukowa „30 lat Solidar-ności”, zorganizowana przez Funda-cję „Kasa Nadziei” z okazji jubileu-szu 30. rocznicy powstania NSZZ RI „Solidarność”.

13 października – w siedzibie MRiRW odbyło się spotkanie Mini-stra Rolnictwa z organizacjami rol-niczymi dotyczącym metod sza-cowania poziomu produkcji rol-nej w szczególności na rynku zbóż. W spotkaniu z ramienia Związku uczestniczyli Przewodniczący Jerzy Chróścikowski, zastępca przewod-niczącego Zbigniew Obrocki oraz członek Prezydium Rady Krajowej Bogusław Moskal.

29 października – w siedzibie komi-tetów Copa-Cogeca odbyło się posie-dzenie grupy roboczej ad hoc „Przy-szłość WPR po 2013 roku”. W posie-dzeniu uczestniczył Przewodniczący Jerzy Chróścikowski.

LISTOPAD

3 listopada 2010 roku w siedzibach komitetów Copa-Cogeca w Brukseli, odbyło się grupy roboczej „Rozwój ob-szarów wiejskich”. W grupie roboczej uczestniczył stały przedstawiciel NSZZ RI „Solidarność” Michał Kiciński.

15 listopada – w sali konferencyjnej Archidiecezji Warszawskiej w Domu Arcybiskupów odbyła się konferencja „ Prymas Tysiąclecia – ksiądz Stefan Kardynał Wyszyński a NSZZ RI „Soli-darność” zorganizowana z okazji 30. rocznicy powstania NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” w ra-mach programu Narodowego Cen-trum Kultury „Solidarność”. Współor-

ganizatorem konferencji było Muze-um Jana Pawła II w Warszawie.

18 listopada – w siedzibie komi-tetów Copa-Cogeca w Brukseli od-było się nadzwyczajne posiedzenie Prezydiów Komitetów Copa-Coge-ca dotyczące Komunikatu KE ws. przyszłości WPR po 2013 r. W po-siedzeniu Prezydium uczestniczył Przewodniczący NSZZ RI „Solidar-ność” Jerzy Chróścikowski.

18 listopada – w siedzibie przed-stawicielstwa Komisji Europejskiej w Warszawie miała miejsce prezen-tacja komunikatu Komisji Europej-skiej „Wspólna Polityka Rolna (WPR) w 2020 r.: sprostać wyzwaniom przy-szłości związanym z żywnością, za-sobami naturalnymi oraz aspektami terytorialnymi”, dotyczącego założeń reformy Wspólnej Polityki Rolnej. Na spotkaniu NSZZ RI „Solidarność” re-prezentował Grzegorz Cymiński.

GRUDZIEŃ

2-3 grudnia – w siedzibie komite-tach Copa-Cogeca w Brukseli odbyło się wspólne posiedzenie Prezydiów komitetów Copa-Cogeca. W posie-dzeniu Prezydium brali udział: Prze-wodniczący NSZZ RI „Solidarność”

Jerzy Chróścikowski oraz jego za-stępca Zbigniew Obrocki.

13 grudnia – w siedzibie KZSM w Warszawie odbyła się konferen-cja „Wspólna Polityka Rolna po 2013 roku. Szansa czy zagrożenie dla Pol-ski?”, zorganizowana przez NSZZ RI „Solidarność”. Patronat honorowy nad sympozjum objęli Minister Rol-nictwa i Rozwoju Wsi Marek Sawicki oraz przewodniczący Senackiej Ko-misji Rolnictwa i Rozwoju Wsi sena-tor Jerzy Chróścikowski. W spotka-niu uczestniczyli przedstawiciele Par-lamentu Europejskiego, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, szefowie rolniczych organizacji związkowych, izb rolniczych, przedstawiciele śro-dowiska naukowego, instytutów i or-ganizacji związanych z rolnictwem, reprezentanci przemysłu rolno-spo-żywczego i przedstawiciele mediów, a także rolnicy z terenu całego kraju.

15 grudnia – przewodniczący NSZZ RI „Solidarność” Jerzy Chróścikowski uczestniczył w spotkaniu Ministra Rol-nictwa i Rozwoju Wsi Marka Sawickie-go z przedstawicielami związków i or-ganizacji rolniczych, dotyczące założeń Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 r. W ramach dyskusji na temat przyszło-ści WPR uczestnicy spotkania nawią-zali do komunikatu Komisji Europej-skiej wydanego 18 listopada, który jest obecnie podstawą do publicznej deba-ty nad przyszłym kształtem tej polityki.

15 grudnia – NSZZ RI „Solidarność” przekazał Ministrowi Rolnictwa i Roz-woju Wsi stanowisko Związku w spra-wie przyszłości Wspólnej Polityki Rol-nej po 2013 roku, będący reakcją na komunikat Komisji Europejskiej zaty-tułowany „WPR w 2020 r.: sprostać wyzwaniom związanym z żywnością, zasobami naturalnymi i różnicami te-rytorialnymi”.

Konferencja „30 lat Solidarności” w Lublinie

Konferencja „Prymas Tysiąclecia ksiądz Stefan Kardynał Wyszyński a NSZZ RI „Solidarność”

9Z ŻYCIA ZWIĄZKU


styczeń 2011

Akcję „Zima wiejskich dzieci” czas rozpocząć!Już po raz ósmy Niezależny Sa-

morządny Związek Zawodowy Rol-ników Indywidualnych „Solidar-ność” jest organizatorem zimowi-ska pod hasłem „ZIMA WIEJSKICH DZIECI”. Tym razem Związek w ra-mach trzech turnusów organizu-je w stolicy polskich Tatr – w Za-kopanem, wypoczynek dla dzieci rolników ubezpieczonych w KRUS w następujących terminach:

15.01.2011 – 24.01.2011dla województw: lubelskiego, łódz-kiego, podkarpackiego, pomorskie-go i śląskiego

30.01.2011 – 08.02.2011dla województw: kujawsko-pomor-skiego, lubuskiego, małopolskiego, świętokrzyskiego i wielkopolskiego

13.02.2011 – 22.02.2011dla województw: dolnośląskiego, ma-zowieckiego, opolskiego i zachod-niopomorskiego

Dzieci będą przebywały w pen-sjonacie „Halina” przy ul. Stacho-nie 28A, z którego okien roztacza się piękny widok na Giewont i Gu-bałówkę oraz Tatry Wysokie i Tatry Zachodnie. Lokalizacja pensjonatu

stwarza doskonałe warunki do nauki jazdy na nartach i saneczkowania.

Uczestnikom naszego zimowiska zapewniamy jak zawsze moc atrakcji i niezapomnianych przygód.

Dzieci będą pozostawały pod opieką sprawdzonej, wykwalifiko-wanej kadry opiekunów.

Oprócz zajęć ruchowych i zabaw na śniegu oraz innych atrakcji, uczest-nicy naszych kolonii mają również możliwość poznawania regionalnej kultury, historii i obyczajów. Służą te-

mu liczne wycieczki oraz spotkania z ciekawymi mieszkańcami regionu.

Szczegółowe informacje uzy-skać można w Biurze Rady Krajowej

NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” w Warszawie pod nu-merami telefonów: 22 622-33-45 lub 22 622-33-49.

Wszystkich chętnych bardzo ser-decznie zapraszamy!_______________________________Relacja z przebiegu tegorocznej akcji – już

w najbliższym numerze „Naszej Ziemi”!

30. rocznica podpisaniaPorozumień Ustrzycko-Rzeszowskich

W 2011 roku mija 30. rocznica podpisania Porozumień Ustrzycko-Rzeszowskich.

Strajki ustrzycko-rzeszowskie, zapoczątkowane już w grudniu 1980 roku, a zakończone podpisaniem porozumieńze stroną rządową w nocy z 18 na 19 lutego 1981 roku w Rzeszowie i 20 lutego 1981 roku w Ustrzykach Dolnych

stały się jednym z ważniejszych momentów na ścieżce zmierzającejdo rejestracji NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” 12 maja 1981 roku.

Główne uroczystości rocznicowe odbędą się w dniu 20 lutego 2011 roku w Rzeszowie.

Szczegółowe informacje odnośnie uroczystości będą przekazywane przez Biuro Rady Krajowej NSZZ RI „Solidarność”, a także zostaną zamieszczone na stronie internetowej Związku www.solidarnoscri.pl

Już dziś zachęcamy do aktywnego włączenia się w te uroczyste obchody.

Z ŻYCIA ZWIĄZKU - REGION10


styczeń 2011

W dniach od 1 do 10 września 2010 roku, od-był się ostatni nabór na „Renty strukturalne” w ramach bieżącego programowania PROW 2007-2013. Ogółem w skali kraju złożono

11 463 wnioski o przyznanie renty strukturalnej, w tym: w woj. dolnośląskim – 520, w kujawsko-pomorskim – 1048, w lubelskim – 1084, w lubuskim – 143, w łódzkim – 1039, w małopolskim – 280, w mazowieckim – 1863, w opolskim – 364, w podkarpackim – 387, w podlaskim – 892, pomor-skim – 493, śląskim – 312, świętokrzyskim – 710, warmiń-sko-mazurskim – 626, wielkopolskim – 1327 i zachodnio-pomorskim – 375.

Listy kolejności przysługiwania pomocy, wraz z uwzględ-nieniem wniosków, spełniających warunki formalne, ale nie mieszczących się w limicie środków na działanie, opubliko-wane są na stronie ARiMR. Wszystkie osoby, których wnio-ski mieszczą się w wojewódzkich limitach środków otrzyma-ją postanowienia o spełnieniu warunków do uzyskania renty strukturalnej. Natomiast ze względu na trwające w Minister-stwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi prace nad nowelizacją prze-pisów rozporządzenia MRiRW o podziale środków PROW 2007-2013, wydawanie decyzji odmawiających przyznania renty strukturalnej dla osób, których wnioski nie mieszczą się w wojewódzkich limitach środków, zostało wstrzymane.

Kolejność przysługiwania pomocy w poszczególnych

województwach w działaniu „Renty strukturalne”W DNIU 21 GRUDNIA 2010 R. UKAZAŁ SIĘ KOMUNIKAT PREZESA ARIMR DOTYCZĄCY INFORMACJI O KOLEJNOŚCI WNIOSKODAWCÓW, KTÓRYM BĘDZIE PRZYSŁUGIWAŁA RENTA STRUKTURALNA W POSZCZEGÓLNYCH WOJEWÓDZTWACH.

Lubelski opłatek 2011W dniu 6 stycznia 2011 roku

w Lublinie odbyło się spotka-nie opłatkowe Rady Wojewódzkiej NSZZ RI „Solidarność” poprzedzone uroczystą Mszą św. w Archikatedrze Lubelskiej. Nabożeństwo celebrował ks. Ryszard Podpora.

Następnie zebrani udali się na uroczysty opłatek przygotowa-ny w siedzibie NSZZ „Solidarność” Regionu Środkowowschodniego. Wśród zgromadzonych znaleźli się między innymi przewodniczący NSZZ RI „Solidarność” Jerzy Chróści-kowski, Teresa Hałas – przewodni-

cząca Rady Wojewódzkiej NSZZ RI „Solidarność”, Antoni Skura – prze-wodniczący Rady Powiatowej NSZZ

RI „Solidarność”, senator RP Stani-sław Gogacz, a także parlamenta-rzyści, związkowcy oraz sympatycy Związku.

Spotkanie otworzyła pani Teresa

Hałas, która przywitała wszystkich zgromadzonych, a następnie prze-wodniczący NSZZ RI „Solidarność” Jerzy Chróścikowski powitał zapro-szonych gości. Modlitwę oraz bło-gosławieństwo wygłosił ks. Tadeusz Pajurek.

Następnie wszyscy, składając so-bie życzenia, podzielili się opłat-kiem, a później zasiedli do przygo-towanego poczęstunku wigilijnego.

W dalszej części spotkania odby-ła się dyskusja na tematy dotyczą-ce spraw bieżących Związku. Prze-wodniczący NSZZ RI „Solidarność” poinformował zgromadzonych o or-ganizowanym w tym roku wypo-czynku zimowym dla dzieci rolni-ków oraz o planowanych uroczy-stościach związanych z obchodami 30-lecia NSZZ RI „Solidarność”.

11Z ŻYCIA ZWIĄZKU - REGION


styczeń 2011

Spotkanie opłatkowe w Żarnowcuw rocznicę wprowadzenia stanu wojennego

12 grudnia 2010 r. w Kościele pa-rafialnym w Żarnowcu została od-prawiona msza święta w intencji ofiar stanu wojennego. Mszę świętą sprawował Ksiądz Dziekan Kanonik

Zdroju. Szykany nie ominęły także rolników. W nocy 13 grudnia zostali internowani członkowie rolniczej so-lidarności Eugeniusz Miąsko z Kory-

z Bogiem. Tak narodził się wspólny opłatek, który od 29 lat kultywowa-ny jest wśród naszej solidarnościo-wej braci. Najpierw były to spotkania konspiracyjne w różnych prywatnych domach, a od 1988 roku oficjalne. Tak też i w tym roku po zakończeniu Mszy Świętej uczestnicy udali się na wspólny opłatek. Wszystkich uczest-ników powitał Pełnomocnik Rady Krajowej NSZZRI ,,Solidarność” na woj. Śląskie Paweł Sokół. Po poświę-ceniu opłatka przez ks. proboszcza uczestnicy przełamali się opłatkami. W czasie poczęstunku była okazja do wspomnień oraz dyskusji. Pięknym akcentem była deklamacja nieznane-

Adolf Drożyński. We mszy uczestni-czyli posłowie na sejm RP Ewa Ma-lik i Waldemar Andzel. Przy dźwię-kach orkiestry z Woli Libertowskiej zostały wprowadzone Sztandary So-lidarności do Kościoła, za nimi dzia-łacze Solidarności, osoby represjono-wane w stanie wojennym oraz miesz-kańcu Żarnowca i okolicznych miej-scowości. W homilii Ksiądz Kanonik nawiązał do tamtych tragicznych wy-darzeń z ponad 29 lat. Tak się skła-da, że w województwie ówczesnym Katowickim miały miejsce najtragicz-niejsze wydarzenia pierwszych dni stanu wojennego. A mianowicie pa-cyfikacja kopalni ,,Wujek”, gdzie po-legło 9 górników, pacyfikacja Hu-ty Katowice oraz pacyfikacja kopal-ni ,,Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu

czan, Edward Ludwikowski z Niego-wonic, Jerzy Grzebieluch z Łaz oraz Bernard Szweda z Miedźnej. Tamte tragiczne wydarzenia były inspiracją do wspólnych spotkań w łączności

go nikomu wiersza o królu Janie III Sobieskim przez p. Stanisława Ma-kowskiego. W spotkaniu uczestniczy-li członkowie solidarności z powiatu zawierciańskiego i myszkowskiego.

ROLNICTWO EKOLOGICZNE12


styczeń 2011

Ochrona roślinw rolnictwie ekologicznym

Chwasty towarzyszą roślinom uprawnym w każdych warunkach. Powodzenie uprawy roślin w dużej mierze uzależnione jest od wykonania zabiegów odchwaszczających. Właści-wie niemal cała historia rolnictwa, od zarania dziejów, związana jest z ochro-ną przed chwastami.

Jednym z zadań zabiegów agro-technicznych jest walka z chwastami. Chwasty mogą być również żywiciela-mi chorób i szkodników i w tym przy-padku zachwaszczona uprawa niesie za sobą wzrost porażenia przez inne agrofagi. Ograniczanie zachwaszczenia jest dlatego jednym z podstawowych zabiegów ochrony roślin. Nauki przy-rodnicze badają czynniki decydujące o przetrwaniu chwastów, ich ekspan-sji, i rozprzestrzenianiu a także adapta-cji do warunków siedliskowych zmie-nianych przez współczesne rolnictwo.

Chwasty, mimo swojej negatyw-nej roli w produkcji roślinnej mają po-zytywne strony, wpływając na rozwój bakterii oraz innych drobnoustrojów glebowych, od których zależy spraw-ność i żyzność gleby, poprzez wydzie-liny korzeniowe różnych związków chemicznych. Chwasty uzupełniają działanie kompleksów sorpcyjne gleb, ponieważ zużywają część składników pokarmowych, które następnie od-dają stopniowo roślinom uprawnym. Szczególnie korzystne jest to na gle-bach lekkich, w których wniesione na-wozy łatwo ulegają wyługowaniu. Nie sposób nie wspomnieć także o tym, że przyorywane chwasty rozkładając się w glebie są stałym źródłem próchnicy

glebowej. Badania dotyczące allelopa-tii wykazały dodatni wpływ niektórych chwastów na plony roślin uprawnych (Miklaszewska i współ. 2004).

Zależnie od rodzaju siedliska wy-różniamy chwasty polne, czyli sege-talne, łąkowo – pastwiskowe, wodne oraz chwasty ruderalne. Istnieje sze-reg klasyfikacji chwastów z różnego punktu widzenia, jak np. pod wzglę-dem botanicznym (przynależność do rodziny rodzaju, gatunku) morfolo-gicznym, pod względem wymagań siedliskowych, i miejsca występowa-nia w łanie.

Poznanie gatunków biologii, wa-runków sprzyjających kiełkowa-niu i rozwojowi chwastów jest bar-dzo istotne i decydujące o sukcesie w zwalczaniu chwastów.

W zależności od długości cyklu życiowego można chwasty podzielić na pięć podstawowych grup (Adam-czewski 1997):- chwasty jednoroczne jare - chwasty jednoroczne ozime- chwasty dwuletnie - chwasty wieloletnie

UJEMNY WPŁYWCHWASTÓW NA PLONOWANIE

ROŚLIN UPRAWNYCHStraty powodowane przez chwasty

można podzielić najogólniej na bez-pośrednie i pośrednie. Straty bezpo-średnie prowadzą do obniżenia wyso-kości plonów i pogorszenia ich jako-ści w wyniku konkurencji z roślinami uprawnymi oraz przez różnego rodza-ju zanieczyszczenia. Chwasty wyrzą-

dzają również szkody pośrednie przez stworzenie warunków do przeżycia patogenów i szkodników.

Chwasty są żywicielami chorób i szkodników. Przykładowo zarodniki grzybów chorobotwórczych przeno-szą się z traw rosnących na miedzach na zboża np. rdza źdźbłowa (Puccinia graminis), rdza brunatna (P. recondi-ta), chwasty z rodziny krzyżowych: gorczycy polna (Sinapsis arvensis), rzodkiew świrzepa (Raphanus rapha-nistrum), są żywicielami kiły kapusty (Plasmodiophora brassicae) i czerni krzyżowych (Alternaria spp.). Podob-nie ze szkodnikami. Słodyszek rzepa-kowy (Meligethes aeneus) żeruje na chwastach krzyżowych oraz na planta-cjach nasiennych kalarepy i rzodkiew-ki.

Chwasty konkurują z rośliną uprawną o składniki pokarmowe i wo-dę. Konkurencyjność chwastów w sto-sunku do roślin uprawnych wynika z ich lepszego przystosowania i mniej-szych wymagań w zakresie warunków środowiska (Kołota 1994).

Ponadto łany roślin uprawnych sil-nie zachwaszczone mają bardzo złe warunki oświetlenia. W wyniku te-go rośliny uprawne dążąc do świat-ła, rosną na długość, mają delikatną tkankę okrywową, podatną na infek-cję grzybów chorobotwórczych. Rów-nocześnie rośliny zbożowe mają ten-dencję do wylegania, gdyż dolne mię-dzywęźla źdźbła są w takich warun-kach znacznie słabsze. Zatem walka z chwastami jest równocześnie wal-ką z chorobami szkodnikami roślin uprawnych.

Wykonanie podstawowych za-biegów uprawowych (orka, uprawki przedsiewne) na polach zachwaszczo-nych, szczególnie chwastami wielolet-nimi jest trudniejsze niż na polach bez chwastów. Zbiór mechaniczny kom-bajnem ze względu na występowanie pewnych gatunków jest często trud-ny do przeprowadzenia. Plantacje na-

Rolnicy, którzy wprowadzili ekologiczne metody produkcji w swo-im gospodarstwie lub zamierzają przekształcić profil produkcji zgodnie z zasadami, które obowiązują w rolnictwie ekologicznym, winni wdrożyć agrotechnikę bez syntetycznych środków produkcji. Jedną z podstawo-wych trudności produkcji ekologicznej jest ograniczanie zachwaszczenia, co warunkuje uzyskanie wysokich i dobrej jakości plonów. W tym arty-kule przybliżę metody zwalczania chwastów w gospodarstwach ekolo-gicznych.

ROLNICTWO EKOLOGICZNE


13styczeń 2011

sienne często są dyskwalifikowane ze względu na obecność niektórych ga-tunków chwastów. Doczyszczenie materiału siewnego jest bardzo trud-ne i wymaga użycia specjalistycznych maszyn i urządzeń. Równie ważne jest uzyskanie dobrego plonu przy upra-wie roślin przeznaczonych do kon-sumpcji. Niektóre nasiona chwastów są trujące dla ludzi lub wpływają na po-gorszenie jakości mąki. Ponadto chwa-sty wpływają na wzrost zawartości wo-dy w ziarnie zbóż w czasie zbioru. Tak zebrane ziarno wymaga dodatkowych nakładów energetycznych na dosusze-nie (Adamczewski 1988).

PRZYCZYNYI ŹRÓDŁA ZACHWASZCZENIAChwasty charakteryzuje bardzo

wysoki współczynnik rozmnażania, tzn. wytwarzają one ogromną liczbę nasion. Liczba nasion wytwarzanych przez poszczególne gatunki zależy od warunków siedliska, a więc od długoś-ci okresu wegetacji, zasobności gleby, wielkości chwastów. Dlatego wartości liczbowe podawane dla poszczegól-nych gatunków przez różnych bada-czy wahają się w szerokich granicach, np. dla komosy białej (Chenopodium album) od 3 tys. do 100 tys., są to wiel-kości bardzo duże. Niektóre egzem-plarze żółtlicy drobnokwiatowej (Ga-linsoga parviflora), słabo rozgałęzione i ulistnione, mogą wydać 200-300 na-sion. Gdy chwast ten osiągnie wyso-kość około 100 cm i silnie się rozgałę-zi, może wytworzyć nawet ponad 100 tys. nasion. Żółtlica drobnokwiatowa wymaga dużo światła i dlatego słabiej

rozrasta się w uprawach roślin wyso-kich, dobrze zacieniających glebę, wy-dając mniej nasion niż w takich upra-wach, gdzie odległość między rzędami roślin jest duża.

W odróżnieniu od nasion roślin uprawnych, które po wysianiu wscho-dzą szybko i raczej równomiernie, kieł-kowanie nasion chwastów rozciąga się zwykle na kilka miesięcy. W warun-kach niesprzyjających kiełkowaniu, na-siona chwastów mogą przetrwać w gle-bie od kilku (np. owies głuchy, przytu-lia czepna) do kilkudziesięciu lat (np. rdest powojowy, gorczyca polna, ko-mosa biała, włośnica zielona). Zazwy-czaj jednak nasiona większości chwa-stów, dojrzewające i dostające się do gleby w danym roku, kiełkują w cią-gu 4-5 lat. Rozłogi, kłącza lub cebu-le chwastów również mogą przetrwać w glebie długie okresy niesprzyjające.

Ze względu na długie okresy spo-czynku nasion, trudno od razu uwol-nić glebę od chwastów. Ponadto zapas („bank”) nasion chwastów w glebie jest stale odnawiany, gdyż dostają się do niej nasiona nie tylko z roślin rosną-cych na polu, ale także są przenoszone w różny sposób z innych miejsc.

Zasoby żywotnych nasion można podzielić na:• aktywne - są to nasiona znajdujące

się na powierzchni gleby i na nie-znacznej głębokości (do 10-20 cm), czyli w miejscach korzystnych do kiełkowania,

• potencjalne - są to nasiona znaj-dujące się w głębszych warstwach gleby, a więc w warunkach mniej korzystnych do kiełkowania.

Uaktywnienie potencjalnego za-chwaszczenia na polu uprawnym jest powodowane głównie mechanicz-ną uprawą roli, w której wyniku ży-wotne nasiona są wydobywane na powierzchnię, ale może też być wy-nikiem takich zmian w środowisku, które przerywają okres spoczynku na-sion odpowiedniej temperaturze, przy dostępie wody i powietrza, nasiona chwastów natychmiast kiełkują. Dla-tego wschody chwastów pojawiają się po każdym zabiegu uprawowym (orka, bronowanie), w którego wyni-ku nasiona z warstw głębszych prze-mieszczane są do płytszych, gdzie znajdują warunki sprzyjające kieł-kowaniu. Głębokość, z jakiej chwa-sty mogą wzejść, zależy w znacznym stopniu od wielkości nasion i zawar-tości w nich materiałów zapasowych. Kiełkowaniu i wschodom chwastów sprzyjają duże wahania temperatury, które również skracają okres spoczyn-ku nasion. Kiedy po ciepłych dniach przychodzą chłodne noce lub gdy dni ciepłe są przeplatane dniami chłod-nymi, zachwaszczenie jest większe w porównaniu z tym, jakie obserwuje się przy wyrównanej temperaturze.

Dynamika pojawiania się poszcze-gólnych gatunków chwastów zależy, zatem od ich wymagań co do środo-wiska, a także od agrotechniki upra-wianej rośliny.

Renald Partyka

Dokończenie artykułuw kolejnym numerze „Naszej Ziemi”.

Literatura

1. Adamczewski K.1997 Rola chwastów w uprawie roślin, Ochrona roślin Koch-man J., Wegorek W. (red.) Plantpress. Wydanie V 701 ss.

2. Adamczewski K.1998 Zalety i wady chemicznego zwalczania chwastów. Mate-riały 28 Sesji Nauk. Inst.. Ochr. Roślin cz.1.

3. Adamczewski K. 2000 Rozwój metod zwalczania i perspektywy ograniczania występowania chwastów. Streszczenia XL Sesji Nauk Inst. Ochr. Roślin.

4. Aldrich R.J. 1997 Ekologia chwastów w roślinach uprawnych. Podstawy zwal-czania chwastów. Towarzystwo Chemii i Inżynierii Ekologicznej.

5. Babik J., Dymko J., Babik I., Adamiecki F., Dobrzyński A., Nawrocka B., Robak J. 2004 Ekologiczne metody uprawy pomidorów w gruncie i pod osłonami. Re-gionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Ra-domiu.

6. Babik I., Adamiecki F., Anyszka Z., Robak J., Szwejda J. 2004 Ekologiczne meto-dy uprawy marchwi. Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Ob-szarów Wiejskich w Radomiu.

7. Czynczyk A., Lange E., Mika A., Smolarzowa S., Smolarz K., Soczek Z., Susik Z., Zagaja S. 1995 Sadownictwo i szkółkarstwo. PWRiL.

8. Dobrzański A.1999 Ochrona warzyw przed chwastami. PWRiL s. 9-54.9. Gawroński S. i Łęgowiak Z. 2001 Wieś jutra nr 2 (31) s. 22-23.10. Huber B., Czaczyk Zb., Kleisinger S. 2004 Termiczne zwalczanie chwastów.

Materiały z V Konferencji Racjonalna Technika Ochrony Roślin. Inst. Ochr. Ro-ślin.

11. Jemiołkowska A. 2005 Rośliny okrywowe a zdrowotność pomidorów uprawia-nych w polu. ,,Ochrona Roślin” Plantpress. 1/2005.

12. Kajka T. 2004 Podstawy funkcjonowania rolnictwa ekologicznego Olsztyn WODR 2005.

13. Kapeluszy J. 2004. Gęstość jako czynnik ograniczający zachwaszczenie w zbo-żach jarych. Postępy w ochronie roślin Vol. 44 (2), Poznań.

14. Szymona J. 2005 Informator PTRE nr 2.15. Kołota Eugeniusz, Marian Ormowski, Maria Osińska 1994 Warzywnictwo AR

Wrocław. s.130.16. Masclet Jean-Claude Wspólnota europejska a środowisko naturalne cz. II. TN

KUL 1999.17. Metodyka: Integrowanej produkcji truskawek praca zbiorowa pod kierunkiem

Żurawicz E. i współ 2005.18. Metodyka: Integrowana produkcja jabłek. Praca zbiorowa pod kierunkiem Mo-

checkiego J. 2005.19. Miklaszewska K. 2005 Zasady prowadzenia gospodarstwa ekologicznego.

,,Ochrona Roślin’’ Plantpress nr 2.20. Miklaszewska K., Adamczewski K. 2004 Czy chwasty są dobrem ekologicznym.

,,Ochrona Roślin’’ Plantpress nr 7/8: 8-9.21. Pomorska K. 1997 Uwarunkowania rozwoju ochrony roślin w Polsce. Zagroże-

nia chemiczne w rolnictwie. IMW.22. Pruszyński S. 2003 Ewolucja myśli i strategii działania w zakresie rozwoju

ochrony roślin: wczoraj, dziś i jutro. Zeszyty Edukacyjne 9/2003 IMUZ.23. Uprawa drzew pestkowych metodami ekologicznymi 2004 Regionalne Centrum

Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Radomiu. Praca zbioro-wa pod redakcją Rozpary E.

24. Żurawicz E. i współ.2004 Ekologiczne metody produkcji owoców. Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Radomiu.

INFORMACJE14


styczeń 2011

Od 3 stycznia br. można skła-dać wnioski o przyznanie pomocy z działania „Modernizacja gospo-darstw rolnych” finansowanego z PROW 2007-2013. O pomoc moż-na starać się w 15 województwach, poza Wielkopolską, która w po-przednich naborach wykorzystała już limit środków w ramach pro-gramowania 2007-2013.

W styczniowym naborze wnio-sków pierwszeństwo mają rolnicy, któ-rzy chcą inwestować w restrukturyza-cję prowadzonej przez siebie produkcji mleczarskiej. Dla nich nabór prowadzo-ny będzie w dniach od 3 do 17 stycz-nia 2011 roku. Natomiast pozostali rol-nicy będą mogli składać wnioski na in-westycję w gospodarstwa od 17 do 28 stycznia 2011 roku, ale nie wszędzie.

W sześciu województwach: lubu-skim, opolskim, podlaskim, pomor-skim, warmińsko-mazurskim i zachod-niopomorskim ARiMR będzie przyj-mowała wnioski jedynie na restruktu-ryzację produkcji mleczarskiej (czyli w dniach 3-17 stycznia br.). Natomiast rolnicy z dziewięciu województw: dol-nośląskiego, kujawsko-pomorskiego, lubelskiego, łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego, podkarpackiego, ślą-skiego i świętokrzyskiego, poza wspar-ciem restrukturyzacji produkcji mle-czarskiej będą mogli składać wnioski na realizację innych inwestycji w swo-ich gospodarstwach (od 17 do 28 stycz-nia 2011 r.). O szczegółowych warun-kach przyznawania pomocy pisaliśmy w poprzednim wydaniu naszego mie-sięcznika. Wniosek, w formie papiero-

wej wraz z wymaganymi załącznika-mi, należy złożyć bezpośrednio w od-dziale regionalnym Agencji właściwym ze względu na miejsce realizacji ope-racji. Wniosek do oddziału regionalne-go składa się osobiście albo przez upo-ważnioną osobę, albo przesyłką reje-strowaną, nadaną w placówce pocz-towej operatora publicznego. Wniosek o przyznanie pomocy może być rów-nież złożony osobiście albo przez upo-ważnioną osobę za pośrednictwem biu-ra powiatowego Agencji, znajdującego się na obszarze właściwości miejsco-wej oddziału regionalnego właściwego ze względu na miejsce realizacji opera-cji. Biuro powiatowe przekaże wniosek niezwłocznie do właściwego oddziału regionalnego Agencji.

Grzegorz Cymiński

Ruszył nabór wniosków na modernizację gospodarstw rolnych

Zarówno rolnicy ubiegający się o przyznanie dopłat bezpośrednich, jak i prowadzący gospodarstwa, w których realizowane są działania PROW 2007-2013, takie jak np. „Program rolnośrodo-wiskowy”, „Zalesianie gruntów rolnych i gruntów innych niż rolne” oraz wspar-cie z tytułu tzw. dopłat ONW, zobowiąza-ni są do przestrzegania tzw. zasad wza-jemnej zgodności (ang. cross complian-ce). W naszym kraju dochodzenie pełne-go zakresu obowiązywania tych wymo-gów podzielono na 3 etapy (tzw. obsza-ry). Do tej pory rolników obowiązywały wymogi z zakresu obszaru A ( identyfi-kacja i rejestracja zwierząt oraz ochrona środowiska naturalnego). Od 2011 roku rozpoczynają się kontrole przewidziane dla drugiego etapu (obszaru B) i są one rozszerzone o badanie wymogów doty-czących zdrowia zwierząt gospodarskich, zdrowotności roślin oraz ich wpływu na stan zdrowia publicznego Konieczność przestrzegania tych wymogów i związa-ny z tym proces dostosowania do nich gospodarstw jest kolejnym obciążeniem dla rolników. W sytuacji ciągle spadają-cej opłacalności produkcji rolnej nie jest to dla rolników dobra wiadomość. Cią-gle zwiększające się wymagania, nakła-dane na rolników, nie idą niestety w pa-rze ze zwiększeniem środków unijnych na rolnictwo. Wciąż też nie wiadomo, jak będzie wyglądać ta kwestia w przyszłej

perspektywie finansowania WPR w la-tach 2014-2020. Przygotowany przez Ko-misję Europejską komunikat dotyczący przyszłości WPR po 2013 roku także jed-noznacznie nie porusza tej kwestii. Wi-dząc potrzebę akcentowania tego prob-lemu NSZZ RI „Solidarność” w swoich stanowiskach i wystąpieniach na szczeb-lu krajowym i międzynarodowym doty-czących WPR konsekwentnie opowiada się za zwiększeniem budżetu unijnego na rolnictwo, m.in. ze względu na ciągle wzrastające wymagania stawiane rolni-kom i nowe zadania nakładane na nich jako dostarczycieli dóbr publicznych.

Wspomniane kontrole z nowego ob-szaru dotyczyć będą nowych wymogów ja-ki musi spełnić każdy rolnik ubiegający się o unijne wsparcie m.in.: - wymogu stosowania dopuszczonych do

obrotu środków ochrony roślin w odpo-wiednich dawkach, sposobu ich prze-chowywania, stanu technicznego sprzę-tu przeznaczonego do tego celu (po-twierdzonego atestem) oraz kwalifika-cji osoby wykonującej zabiegi ochronne (potwierdzone ważnym zaświadczeniem o ukończeniu kursu w tym zakresie) oraz prowadzenia ewidencji stosowania tych środków (powinna ona być prze-chowywana przez okres co najmniej 2 lat od dnia wykonania zabiegu), jak rów-nież ewidencji stosowania odpadów bio-bójczych oraz ewidencji pasz;

- sposobu postępowania z odpadami nie-bezpiecznymi (np. opakowaniami po środkach chemicznych);

- kontroli pod kątem stosowania związ-ków o działaniu hormonalnym, tyreo-statycznym i beta-agonistycznym (są one zabronione, z wyjątkiem stosowania le-ków z tymi składnikami na wyraźne po-lecenie lekarza weterynarii). Rolnicy ma-jący zwierzęta gospodarskie są zobowią-zani do prowadzenia ewidencji leczenia zwierząt, a lekarze weterynarii do pro-wadzenia dokumentacji lekarsko-wete-rynaryjnej z wykonywanych zabiegów leczniczych i profilaktycznych oraz sto-sowanych produktów leczniczych i pasz leczniczych.

- zapobieganiu i zwalczaniu niektórych przenośnych encefalopatii i chorób za-kaźnych (w szczególności obowiązek powiadamiania o podejrzeniu wystą-pienia BSE i chorób zakaźnych zwierząt a także m.in. zapobieganie występowa-niu BSE poprzez m.in. wyeliminowanie z ich żywienia pasz zawierających mącz-kę mięsno-kostną); Szczegółowe wymogi dotyczące prze-

strzegania zasad wzajemnej zgodności są prze-kazywane rolnikom przez Agencję Restruktu-ryzacji i Modernizacji Rolnictwa. Przypomnij-my, że od 1 stycznia 2013 roku obowiązywać będą kolejne wymogi wzajemnej zgodności związane z dobrostanem zwierząt.

Grzegorz Cymiński

Od 1 stycznia 2011 roku zwiększył się zakres kontroli wymogów wzajemnej zgodności. Kolejny wzrost kosztów dla rolników

15INFORMACJE


styczeń 2011

W artykule przybliżono system badania i rejestracji odmian, ze szcze-gólnym uwzględnieniem roślin rolni-czych i oceny wartości gospodarczej odmian (WGO), natomiast w kolej-nych artykułach zostaną omówione inne aspekty działalności Centralne-go Ośrodka, jak również zaprezento-wane wyniki doświadczeń odmiano-wych dla najważniejszych gatunków roślin uprawnych.

KRAJOWY REJESTROdmianę wpisuje się do krajo-

wego rejestru, na wniosek hodowcy albo jego pełnomocnika, jeżeli:• jest odrębna, wyrównana i trwała,• posiada zadowalającą wartość

gospodarczą (w przypadku ro-ślin rolniczych),

• hodowca zachowuje odmia-nę i posiada jej materiał siewny w ilości wystarczającej do pro-wadzenia badań,

• hodowca nadał odmianie nazwę odpowiadającą obowiązującym wymogom,

• spełnia wymogi formalno-praw-ne, a hodowca uiścił odpowied-nie opłaty.

Wpisu do krajowego rejestru do-konuje się na okres:• 25 lat – dla odmian drzew,

• 20 lat – dla odmian krzewów i bylin,

• 10 lat – dla odmian pozostałych gatunków.Na wniosek hodowcy okres wpi-

su odmiany w krajowym rejestrze może zostać przedłużony odpo-wiednio o 25, 20 i 10 lat, jeśli od-miana nadal spełnia wymagania do-tyczące odrębności, wyrównania i trwałości, jest uprawiana i ma zna-czenie gospodarcze lub znaczenie dla zachowania różnorodności bio-logicznej. W naszym kraju prowadzi się rejestry dla odmian roślin rolni-czych, warzywnych i sadowniczych. Od roku 2001 nie prowadzi się re-jestru dla roślin ozdobnych. Nie wszystkie kraje Unii Europejskiej

prowadzą rejestr dla odmian roślin sadowniczych. Obowiązujące obec-nie krajowe prawodawstwo nie do-puszcza rejestracji odmian zmodyfi-kowanych genetycznie (GMO).

Wpisanie odmiany do krajowego rejestru daje uprawnionym podmio-tom możliwość wprowadzenia ma-teriału siewnego takiej odmiany do obrotu w Polsce, a po wpisaniu do wspólnotowych katalogów (CCA – rośliny rolnicze, CCV – rośliny wa-rzywne), także w pozostałych kra-jach Unii Europejskiej. Trzeba pa-miętać, że prawo to działa również w drugą stronę, czyli że wszystkie odmiany z CCA i CCV mogą być for-malnie oferowane na naszym ryn-ku nasiennym, mimo braku infor-macji o ich przydatności do upra-wy w naszych warunkach. Zmiany liczby odmian w krajowym rejestrze w ostatnich dziesięciu latach obra-zuje rys. 1.

ODRĘBNOŚĆ, WYRÓWNANIE, TRWAŁOŚĆ (OWT)

Odmianę uważa się za odrębną, jeżeli odróżnia się wyraźnie od każ-dej innej odmiany, której istnienie jest powszechnie znane w dniu złożenia wniosku. Różnica między odmiana-mi powinna być wyraźna i stała.

Odmianę uważa się za wyrówna-ną, jeżeli jest wystarczająco jednoli-ta w istotnych jej właściwościach

System badania i rejestracji odmian w PolsceJUŻ OD NAJDAWNIEJSZYCH CZASÓW LUDZKOŚĆ DĄŻYŁA DO STAŁEJ POPRAWY CECH UPRAWIANYCH ROŚLIN. POZNANIE PRAW DZIEDZICZENIA SPRAWIŁO, ŻE HODOWLA ROŚLIN NABRAŁA NOWEGO KSZTAŁTU. POWSTAWAŁY FIRMY HODOWLANE I HODOWLANO-NASIENNE NASTAWIONE NA TWORZENIE NOWYCH ODMIAN I DOSTARCZANIE NA RYNEK WYSOKIEJ JAKOŚCI MATERIAŁU SIEWNEGO. OBECNIE W HODOWLI NOWYCH ODMIAN WYKORZYSTUJE SIĘ CORAZ WIĘCEJ METOD ICH OTRZYMYWANIA ORAZ TESTOWANIA. LICZBA COROCZNIE POWSTAJĄCYCH NOWYCH ODMIAN JEST NAPRAWDĘ DUŻA. ZNACZNĄ CZĘŚĆ ODMIAN ELIMINUJĄ SAMI HODOWCY W PROCESIE SELEKCJI I NA PODSTAWIE WYNIKÓW WŁASNYCH DOŚWIADCZEŃ. NAJLEPSZE ODMIANY Z POSZCZEGÓLNYCH FIRM HODOWLANYCH TRAFIAJĄ NATOMIAST DO URZĘDOWYCH BADAŃ W CELU ICH REJESTRACJI I/LUB OCHRONY PRAWNEJ. W NASZYM KRAJU BADANIA TE PROWADZI CENTRALNY OŚRODEK BADANIA ODMIAN ROŚLIN UPRAWNYCH (COBORU) W SŁUPI WIELKIEJ (K. ŚRODY WLKP.).

INFORMACJE16


styczeń 2011

z uwzględnieniem zmienności wy-nikającej z określonego sposobu jej rozmnażania.

Odmianę uważa się za trwałą, je-żeli jej istotne właściwości pozostają niezmienione po kolejnych rozmno-żeniach, a w przypadku szczególne-go cyklu rozmnażania (np. odmia-ny mieszańcowe) na końcu każdego takiego cyklu.

DOŚWIADCZENIA WSTĘPNEZanim jednak dojdzie do reje-

stracji odmiany przeprowadzane są szczegółowe badania. Pierwszym etapem, w przypadku gatunków ob-jętych wymogiem badania wartości gospodarczej, są tzw. doświadczenia wstępne. Zgodnie z załącznikiem 3 do ustawy o nasiennictwie tym wy-mogiem objętych jest 71 gatunków roślin rolniczych i cykorii korzenio-wej, z wyłączeniem kukurydzy cu-krowej i pękającej oraz odmian traw użytkowanych jako gazonowe. W za-łączniku nie wyróżnia się form bota-nicznych (jare, ozime), czy kierun-ków użytkowania, które w niektó-rych przypadkach mają taki sam za-kres badań jak odrębny gatunek.

Obecnie dla wszystkich gatun-ków wymagane jest przedstawienie wyników badań tylko z jednego se-zonu wegetacyjnego. Wyjątkiem jest ziemniak, dla którego przewidziano rozwiązanie alternatywne (2 lata i 2 miejscowości lub 1 rok i 4 miejsco-wości). Wyniki doświadczeń polo-wych muszą być jak najbardziej ak-tualne, czyli bezpośrednio poprze-dzać termin złożenia wniosku i być ciągłe (ziemniak). W zależności od gatunku, doświadczenia polowe powinny być zlokalizowane w mi-nimum 2-7 miejscowościach, któ-re z kolei powinny jak najlepiej re-prezentować typowe dla danego ga-tunku warunki przyrodniczo-rolni-cze. Testowane w doświadczeniach odmiany są porównywane do wy-branych odmian zarejestrowanych, tzw. wzorcowych, których zestawy dla poszczególnych gatunków roślin ustala COBORU i publikuje na stro-nie internetowej (www.coboru.pl).

Umożliwia to porównywanie wyni-ków badań wstępnych prowadzo-nych przez różne ośrodki hodow-lane, a w efekcie – monitorowanie postępu hodowlanego. Dla niektó-rych gatunków wyniki doświadczeń polowych muszą być uzupełnione wynikami badań chemicznych i/lub technologicznych. Pozytywna oce-na przedstawionych wyników przez wewnętrzną komisję COBORU jest równoznaczna z włączeniem odmia-ny do badań w doświadczeniach re-jestrowych. Z kolei negatywna oce-na, po jej zaopiniowaniu przez właś-ciwą komisję ds. rejestracji odmian, skutkuje podjęciem decyzji o nie przyjęciu odmiany do urzędowych badań, co jest równoznaczne z od-mową wpisania odmiany do krajo-wego rejestru.

URZĘDOWE BADANIA – DOŚWIADCZENIA REJESTROWE

OWT I WGOKolejnym etapem są urzędowe

badania odmian, w ramach których, niezależnie od gatunku, przeprowa-dza się zawsze badania odrębności, wyrównania i trwałości (OWT), a dla gatunków roślin rolniczych wymie-nionych w załączniku 3 do ustawy także badania wartości gospodarczej (WGO). Podobnie jak w innych kra-jach, polski system badania i oceny WGO jest oparty o wyniki ścisłych doświadczeń prowadzonych w wa-runkach jak najbardziej zbliżonych do produkcyjnych oraz o wyniki badań uzupełniających, głównie jakościo-wych i odpornościowych. Doświad-czenia polowe WGO prowadzone są w sieci 50 stałych punktów CO-BORU, które są rozmieszczone w ca-łym kraju i reprezentują podstawowe siedliska przyrodniczo-rolnicze. Pro-wadzone są według wspólnych za-sad, określonych w metodykach ba-dania wartości gospodarczej odmian dla poszczególnych gatunków, czy grup roślin. Naczelną zasadą jest ba-danie nowych odmian na tle odmian wzorcowych wyznaczonych przez COBORU na dany sezon.

Badania OWT prowadzone są w jednym lub w dwóch punktach,

natomiast badania WGO, zależnie od gatunku, prowadzone są w kilku do kilkunastu doświadczeniach (6-16), najczęściej tylko na jednym pozio-mie agrotechniki. Jedynie dla więk-szości gatunków i form zbóż (for-my ozime i jare jęczmienia, pszenicy zwyczajnej i twardej, pszenżyta) oraz częściowo buraka cukrowego ocenę wartości gospodarczej odmian pro-wadzi się na dwóch, znacznie zróż-nicowanych poziomach agrotechniki (przeciętnym i wysokim lub z ochro-ną i bez ochrony). Wysoki poziom agrotechniki w zbożach różni się od przeciętnego wyższym o 40 kg/ha nawożeniem azotowym oraz stoso-waniem fungicydów (2 zabiegi) wraz z dolistnymi nawozami wieloskładni-kowymi i regulatora wzrostu (1 za-bieg). Dla pszenżyta jarego i bura-ka cukrowego poziomy agrotechni-ki różnią się stosowaniem, bądź nie stosowaniem, fungicydów. W wielu gatunkach nie prowadzi się badań w ogóle, z powodu braku zgłoszeń nowych odmian.

Standardem jest dwuletni okres prowadzenia badań przed zareje-strowaniem odmiany. Zdarza się jednak wydłużenie tego okresu do trzech lat, jeżeli dwuletnie wyni-ki badań WGO są niejednoznaczne lub nierozstrzygnięte są wyniki ba-dań OWT. Ważnym elementem oce-ny wartości gospodarczej jest selek-cja odmian po pierwszym roku ba-dań, gdyż dopiero na tym etapie do-chodzi do pełnej konfrontacji (takie same warunki) odmian z różnych firm hodowlanych. Inaczej przed-stawia się system badania dla ga-tunków wieloletnich (trawy, motyl-kowate drobnonasienne), dla któ-rych cykl badań obejmuje rok sie-wu, w którym nie ocenia się plonu zielonki i 2-3 lata użytkowania (po kilka pokosów w każdym roku).

Wyniki doświadczeń rejestro-wych umożliwiają ocenę najważniej-szych cech decydujących o wartości gospodarczej odmian danego gatun-ku, sporządzenie charakterystyk od-mian i podejmowanie stosownych decyzji rejestrowych (wpisane do krajowego rejestru, odmowa wpi-

17INFORMACJE


styczeń 2011

sania do krajowego rejestru). Przed podjęciem tych decyzji Dyrektor COBORU jest zobowiązany do za-sięgnięcia opinii właściwej komisji ds. rejestru odmian (ustawa przewi-duje osiem komisji dla poszczegól-nych grup roślin).

W Polsce nie stosuje się synte-tycznych wskaźników do oceny wartości gospodarczej, w których poszczególne cechy mają określo-ną wagę zależnie od ich znacze-nia. Dla niektórych gatunków stosu-je się natomiast podobne wskaźni-ki dla cząstkowego określenia war-tości gospodarczej w zakresie np. wartości wypiekowej pszenicy, war-tości browarnej jęczmienia czy oce-ny konsumpcyjnej ziemniaka. W in-nych gatunkach ważną rolę odgry-wają wartości progowe określonych cech, np. zawartość kwasu eruko-wego czy glukozynolanów w na-sionach rzepaku (odmiany „0” lub „00”) lub cechy odpornościowe (np. każda odmiana ziemniaka wpisywa-na do krajowego rejestru musi wy-kazać się pełną odpornością na raka ziemniaka).

Ocena wartości gospodarczej jest analizą wielocechową, w której za-sadniczą rolę odgrywają ilość i ja-kość plonu, a także cechy odpor-nościowe, w niektórych gatunkach wczesność dojrzewania itp. Nowe odmiany w pierwszym rzędzie po-równywane są z odmianami wzor-cowymi, a poprzez wzorce także z pozostałymi odmianami w reje-strze. Takie porównanie jest możli-we jednak tylko w gatunkach, dla których prowadzone są ciągłe bada-nia w ramach systemu Porejestrowe-

go Doświadczalnictwa Odmianowe-go (PDO). Oceniając nowe odmia-ny porównuje się je przede wszyst-kim z odmianami tego samego typu użytkowania czy przeznaczenia.

Odmiany wpisywane do krajowe-go rejestru powinny w jak najwięk-szym stopniu zaspokajać oczekiwa-nia praktyki rolniczej i być nośni-kiem postępu biologicznego. Waga poszczególnych cech branych pod uwagę w ocenie wartości gospodar-czej odmian może ulegać pewnym modyfikacjom w czasie, zależnie od oczekiwań producentów i przemy-słu przetwórczego.

Do podstawowych kryteriów de-cydujących o wartości gospodarczej odmian należą:• plenność, • jakość plonu jako surowca lub

produktu do bezpośredniego spożycia,

• stabilność (wierność) plonowa-nia w czasie i przestrzeni,

• przystosowanie do różnych wa-runków uprawy,

• odporność na działanie czyn-ników biotycznych (choroby, szkodniki) i abiotycznych (czyn-niki glebowe i pogodowe) ogra-niczających plonowanie i wpły-wających na jakość plonu,

• niektóre cechy morfologiczne. Zakres obowiązujących cech dla

grup gatunków lub poszczególnych gatunków określają metodyki bada-nia wartości gospodarczej. Różno-rodność badanych gatunków roślin sprawia, że różnią się także wyka-zy cech ocenianych w doświadcze-niach rejestrowych. Jednolite meto-dyki badania wartości gospodarczej

zapewniają dużą porównywalność wyników z poszczególnych miejsco-wości i umożliwiają rzetelną ocenę badanych odmian. Z kolei kolegial-ny system oceny wartości gospodar-czej odmian (komisje ds. rejestracji) gwarantuje obiektywność ocen i po-zwala docenić wysiłek hodowców, czego ukoronowaniem jest wpisanie odmiany do krajowego rejestru.

Obowiązująca obecnie ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasien-nictwie (wraz z późniejszymi zmia-nami) zakłada, że odmiany 71 gatun-ków roślin rolniczych i cykorii ko-rzeniowej wymienionych w załącz-niku nr 3 wpisywane do krajowego rejestru muszą wykazać się zado-walającą wartością gospodarczą. Artykuł 7 ustawy mówi z kolei, że „za odmianę o zadowalającej warto-ści gospodarczej uważa się odmia-nę, która w porównaniu do odmian wpisanych do krajowego rejestru ma takie właściwości, które powo-dują poprawę wartości gospodarczej w uprawie oraz w przerobie i użyt-kowaniu roślin lub wyrobów z nich wytworzonych; dopuszcza się aby pojedyncze, niekorzystne właściwo-ści odmiany, w porównaniu do od-mian wpisanych do krajowego reje-stru, były zrekompensowane innymi korzystnymi właściwościami”.

Przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej wymogiem bada-nia wartości gospodarczej objęta była mniejsza liczba gatunków, ważnych w naszym kraju. Rozszerzenie listy gatunków w celu ujednolicenia w ra-mach Wspólnoty skutkuje brakiem zgłoszeń nowych odmian do badań w gatunkach mających u nas niewiel-

INFORMACJE18


styczeń 2011

ki areał uprawy. W tabeli 1 pokazano znaczenie poszczególnych gatunków roślin rolniczych w urzędowych ba-daniach COBORU i zmiany jakie za-szły pod tym względem w ostatnich latach. Zmiany obrazują nastawienie hodowców w stosunku do poszcze-gólnych roślin, jak i zainteresowa-nie zagranicznych firm hodowlanych rejestracją odmian w naszym kraju. Przy małych nakładach na hodowlę i tym samym małej liczbie badanych odmian trudno liczyć na spektakular-ne sukcesy hodowlane. Na ogólną liczbę ponad 500 odmian badanych przed zarejestrowaniem corocznie w latach 2004-2010 do krajowego re-jestru wpisywano zaledwie od 98 do 146 nowych odmian. Urzędowe ba-dania odmian rolniczych przed ich zarejestrowaniem są więc ważnym etapem poszukiwania odmian naj-lepiej dostosowanych do warunków naszego kraju, dających coraz lepsze efekty produkcyjne.

Odmiany 55 gatunków roślin wa-rzywnych i 28 sadowniczych (drze-wa owocowe i rośliny jagodowe) wpisywane są do krajowego reje-stru wyłącznie na podstawie badań OWT, bez opiniowania przez komi-

sje zewnętrzne. Z kolei dla najważ-niejszych gatunków tych grup roślin (rośliny warzywne – 15, rośliny sa-downicze – 7) wymienionych w za-łączniku 4 do ustawy przewiduje się badania wartości gospodarczej od-mian dopiero po ich wpisaniu do krajowego rejestru. Badania mają charakter okresowy i podejmowane są z inicjatywy Centralnego Ośrod-ka. Wyniki pozwalają na sporzą-dzanie, wydawanych cyklicznie, list opisowych odmian.

PDOI REKOMENDACJA ODMIANKolejnym etapem badań warto-

ści gospodarczej po zarejestrowa-niu odmiany rośliny rolniczej są sy-stematyczne lub okresowe doświad-czenia prowadzone w ramach syste-mu Porejestrowego Doświadczalni-ctwa Odmianowego (PDO), w celu bieżącej weryfikacji wyników. Dla najważniejszych gatunków (zboża, rzepak ozimy) na tym etapie liczba doświadczeń jest nawet kilkukrotnie większa niż prowadzonych przed rejestracją. Tak duża liczba doświad-czeń i tym samym wyników umoż-liwia nie tylko weryfikację wartości

gospodarczej odmian, ale jest też podstawą do ich rekomendacji do uprawy na terenie poszczególnych województw (tzw. LZO). Badania te COBORU prowadzi we współpracy z samorządami województw i izba-mi rolniczymi. System badań poreje-strowych pozwala sukcesywnie oce-niać znaczną grupę odmian wpisa-nych do krajowego rejestru, i tym samym oddziaływać na powierzch-nię kwalifikowanych plantacji na-siennych i areał uprawy poszczegól-nych odmian. Na szczególnych za-sadach badaniami PDO mogą być objęte odmiany wpisane do wspól-notowych katalogów (CCA i CCV). Program PDO zostanie szczegółowo opisany w oddzielnym artykule.

Przedstawione w artykule pro-cedury badania i rejestracji odmian mogą ulec zmianie lub modyfikacji po wejściu w życie nowej ustawy o nasiennictwie przygotowywanej obecnie przez MRiRW lub na skutek zmiany innych aktów prawnych.

mgr inż. Józef ZychCentralny Ośrodek BadaniaOdmian Roślin Uprawnych

63-022 Słupia Wielka

19WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA


styczeń 2011

Posiedzenie grupy roboczej

„rolnictwo ekologiczne”„rolnictwo ekologiczne”W dniu 6.12.2010 r. w siedzibie

Komitetów COPA - COGECA odby-ło się posiedzenie grupy roboczej „rolnictwo ekologiczne” w którym wzięli udział przedstawiciele orga-nizacji rolniczych z: Francji, Austrii, Niemiec, Estonii, Hiszpanii, Rumunii, Danii, Belgii, Malty, Anglii i Polski.

Tematem przewodnim spotkania były dalsze uzgodnienia stanowiska grupy w odniesieniu do problemu warunków przetrzymywania kur nio-sek i młodych piskląt, wykorzystanie substratów do produkcji ekologicznej w szklarniach oraz przygotowanie stanowiska grupy na posiedzenie gru-py konsultacyjnej KE. W kwestii wa-runków przetrzymywania kur niosek, stanowisko Polski jest niezmienne

Podczas dyskusji o stanowisku komitetów Copa-Cogeca wobec pro-pozycji KE nt. kształtu WPR po 2013 roku, grupa robocza „rolnictwo eko-logiczne” uzgodniła swoją opinię do przedstawienia na Grupie Konsulta-cyjnej KE. I tak:• Rozwój rolnictwa ekologiczne-

go odbywa się poprzez zwięk-szanie produkcji i stymulowanie zwiększania popytu. Rolnicy ma-ją prawne możliwości zwiększa-nia produkcji, ale ich możliwości stymulowania popytu na ich pro-dukty są ograniczone. Potrzebne jest tu wsparcie organów państw i KE. Jest potrzeba zwiększenia ilości instrumentów w celu uzy-skania siły negocjacyjnej wo-

wość skażenia przez GMO), dla-tego należy intensywniej wspie-rać własne ekologiczne uprawy kukurydzy, soi oraz roślin strącz-kowych.

• Należy wspierać działania go-spodarstw, grup producentów w zwiększaniu samowystarczal-ności energetycznej i stopniowe-go uniezależniania się od paliw kopalnych.

• Konieczne jest zmniejszenie ob-ciążeń administracyjnych i po-lepszenie koordynacji pomiędzy różnymi organami kontroli (łą-czenie kontroli wg zasady „One-stop-shop”), bowiem rozwój sek-tora ekologicznego odbywa się przez zachowanie wiarygodno-ści tego typu produkcji i zaufa-nia konsumentów. Uproszczenia administracyjne nie mogą pro-wadzić do spadku jakości.

• Część europejskiej produkcji ekologicznej jest sprzedawana w krótkich łańcuchach dystry-bucji (sprzedaż bezpośrednia lo-kalna). Sprzedaż produktów bez ogniwa pośredniczącego jest ko-rzystna dla rolników (wyższe marże) i konsumentów (niższe ceny), dlatego należy wspierać tego typu działania w skali lo-kalnej, regionalnej i krajowej po-szczególnych krajów członkow-skich.

• Kontraktacja i tworzenie dobro-wolnych kodeksów dobrych praktyk handlowych przyczynią się do zapewnienia producentom odpowiednich cen zbytu, ograni-czą nadużycia handlowe i nale-ży takie inicjatywy wspierać. Ko-deksy powinny mieć europejskie normy prawne i zabezpieczenie w prawodawstwie UE.

wobec rozporządzenia WE 834/2007, natomiast organizacje z Belgii, Da-nii, Niemiec i Austrii proponują dal-szą liberalizację przepisów w kierun-ku zwiększania ilości zwierząt na m2 i ograniczania dostępu do wybiegów (latem i zimą). Dyskusje w tym tema-cie będą kontynuowane. Substraty ekologicznej produkcji szklarniowej w wielu państwach członkowskich, po uzyskaniu zezwoleń właściwych organów krajowych, są stosowane, z wyjątkiem Danii, gdzie są one za-kazane. W Rumunii nie są stosowa-ne, bo są tam nieznane, natomiast są szeroko stosowane w Holandii, Belgii i w Niemczech.

bec dużych dystrybutorów oraz tworzenia struktur przetwórstwa i dystrybucji produktów.

• Wsparcie (z drugiego filara) za-leży od woli poszczególnych państw członkowskich i one po-winny opracować wieloletnie plany rozwoju rolnictwa ekolo-gicznego. Budżet dla tego dzia-łania powinien być proporcjo-nalny do powierzchni produkcji, celów i oczekiwań tego sektora.

• Brak samowystarczalności UE w produkcji pasz wysokobiałko-wych (uzależnienie od importu z poza UE) jest zagrożeniem dla rolnictwa ekologicznego (możli-


WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA20 styczeń 2011

Posiedzenie Prezydium Copa-CogecaW dniach 2 i 3 grudnia w siedzi-

bie komitetów Copa-Cogeca w Bruk-seli odbyło się wspólne posiedzenie prezydiów Copa-Cogeca. W posie-dzeniu prezydium brali udział: prze-wodniczący NSZZ RI „Solidarność” Jerzy Chróścikowski oraz jego za-stępca Zbigniew Obrocki, a także stały przedstawiciel Michał Kiciński.

Głównymi tematami posiedzenia były: dyskusja z Herbertem Dorf-mannem, posłem do Parlamentu Europejskiego na temat przyszło-ści WPR po 2013 roku i roli Parla-mentu Europejskiego w tym proce-sie; debata na temat reakcji komite-tów Copa-Cogeca na komunikat KE ws. przyszłości WPR; omawianie de-klaracji komitetów Copa-Cogeca na konferencję ONZ w sprawie zmian klimatu; debata na temat stanowiska w sprawie dobrostanu kur niosek; przedstawienie „Deklaracji bruk-selskiej” dotyczącej kastracji pro-siąt; przyjęcie unijnego przewodni-ka dobrych praktyk higienicznych dla pierwotnej produkcji żywności; a także aktualne informacje na temat sytuacji i ewentualnego stworzenia nowej organizacji rolnej na platfor-mie międzynarodowej.

Pierwszy dzień prezydium był przeznaczony wyłącznie na deba-tę z Herbertem Dorfmannem od-nośnie do roli Parlamentu Europej-skiego w debacie na temat przyszło-ści WPR po 2013 roku. Zaczynając swoje wystąpienie, H. Dorfmann, który także jest członkiem Komi-

sji Rolnictwa i Rozwoju Wsi w Par-lamencie Europejskim powiedział, że duży budżet na Wspólną Poli-tykę Rolną jest sprawą konieczną, lecz obecnie we wszystkich insty-tucjach europejskich toczy się bar-dzo żywa walka budżetowa, gdy sporo frakcji właśnie w tych insty-tucjach chce przekazać więcej fun-duszy na dziedziny inne niż WPR. Odnosząc się do kwestii bardziej sprawiedliwego podziału wsparcia finansowego dla wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej,

debaty na temat WPR w Parlamen-cie Europejskim powinny być bar-dzo żywe i interesujące ze względu na to, że jest bardzo dużo odmien-nych opinii właśnie w tej instytucji, lecz WPR musi mieć silny budżet aby zrealizować przyszły uzgodnio-ny plan tej polityki. Włączając się do dyskusji, przewodniczący NSZZ RI „Solidarność” Jerzy Chróścikowski stwierdził, że jest to bardzo istotne, aby mieć silne lobby w Parlamencie Europejskim. Odnosząc się do szcze-gółów przyszłości WPR, przewodni-czący Chróścikowski oświadczył, że: „wyrównanie płatności dla rolników pomiędzy państwami członkowski-mi musi być jednym z podstawo-wych elementów przyszłej Wspólnej Polityki Rolnej, WPR wreszcie musi się stać jedną polityką na poziomie unijnym, a nie wieloma politykami”. Wypowiadając się także na temacie dochodów dla rolników, przewod-niczący NSZZ RI „Solidarność” po-wiedział, że: „musimy ustabilizo-wać i zapewnić dochody rolników, szczególnie dla tych rolników, któ-rzy konkurują z państwami trzecimi, bez stabilizacji i gwarancji docho-dów będziemy się nawzajem oszu-kiwać” – tłumaczył J. Chróścikowski.Drugi dzień Prezydium rozpoczął się debatą na temat przyjęcia doku-mentu przygotowanego przez sekre-tariat komitetów Copa-Cogeca, któ-ry jako oficjalna reakcja do komuni-katu poprzez ogłoszonego przez eu-ropejskiego komisarza ds. rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich Dacia-na Cioloşa 18 listopada pod tytułem,

H. Dorfmann stwierdził, że wspar-cie dochodów niestety nie może być jednolite w całej Unii Europej-skiej, tłumacząc, że w każdym pań-stwie członkowskim sytuacja docho-dów rolników wygląda inaczej. Mó-wiąc o procesie zazielenienia WPR, zaproponowanej przez komisarza Daciana Cioloşa, Dorfmann stwier-dził, że takie akcentowanie progra-mu i elementów środowiskowych nie polepszy WPR, a nawet wręcz przeciwnie stworzy o wiele wię-cej obciążeń dla sektora rolnictwa.Zabierając głos po wystąpieniu eu-roposła, przewodniczący komitetu Copa Padraig Walshe powiedział, że


21WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA styczeń 2011

„Wspólna Polityka Rolna – w stro-nę 2020 roku: sprostać wyznaniom przyszłości związanym z żywnością, zasobami naturalnymi oraz aspekta-mi terytorialnymi.”

Podczas debaty, polska dele-gacja podkreślała istotność punk-tu „Zapewnienie sprawiedliwego i równego traktowania wszystkich rolników” i o jej dalsze podkreślanie podczas przyszłych debat na temat przyszłości WPR z przedstawiciela-mi Komisji Europejskiej lub Parla-mentu Europejskiego.

Kolejnym ważnym punktem dys-kutowanym poprzez różne pań-stwowe delegacje była definicja „ak-tywnego rolnika”, który to aspekt po raz pierwszy pozostał wspomniany przez Komisję Europejską w Komu-nikacie, aczkolwiek bez żadnej kon-kretnej definicji tego terminu. Kolej-nym punktem przedstawionym po-przez kilku delegacji państwowych była sprawa „capping” – czyli wpro-wadzenie pewnych ograniczeń od-nośnie do dopłat otrzymanych jako wsparcie finansowe. W tej sprawie także się zgodził przewodniczący Walshe, mówiąc, że: „wsparcie fi-nansowe w formie dopłat z UE po-winno koncentrować się na rolni-kach, którzy są swoje dochody uza-leżniają od rolnictwa. W obecnym systemie jest sporo ludzi, którzy nie są w takiej sytuacji, lecz nadal otrzy-mują wsparcie finansowe z WPR”. Po ożywionej debacie, dokument został przyjęty przez aklamację.Po przyjęciu reakcji komitetów Co-pa-Cogeca na komunikat Komisji Europejskiej, debata skoncentrowała się wokół ewentualnego stworzenia międzynarodowej organizacji rol-niczej służącej jako platforma mię-dzynarodowa, po likwidacji IFAP przez sąd francuski na początku li-

stopada 2010 roku. Przedstawiając otrzymane do tej pory opinie w tej sprawie, sekretarz generalny komi-tetów Copa-Cogeca Pekka Pesonen oświadczył, że generalnie rzecz bio-rąc, europejscy rolnicy chcą, aby ist-niała możliwość wyrażania swoich opinii na płaszczyźnie międzynaro-dowej. Przedstawiając znane do tej pory szczegóły o strukturze takiej organizacji, P. Pesonen wytłuma-czył, że pomysł jest taki, aby stwo-rzyć 8 miejsc – czyli jedno miejsce dla przedstawiciela z każdego kon-tynentu świata wraz z jednym miej-scem przeznaczonego dla prezyden-ta organizacji.

Ostatnim tematem porządku ob-rad była debata na temat dobrosta-nu kur niosek. Jej celem było osiąg-nięcie porozumienia, aby przyjąć stanowisko w sprawie dobrostanu kur niosek. Dyrektywa 1999/74, któ-ra określająca minimalne standardy dobrostanu kur niosek, stanowi, że po 1 stycznia 2012 roku, europejscy rolnicy nie będą już mogli stosować klatek konwencjonalnych, lecz będą musieli wybrać pomiędzy przenie-sieniem produkcji do klatek wzboga-conych a hodowlą w budynkach, na wolnym wybiegu lub ekologiczną.Jako jedyna delegacje przeciwna po-pieraniu wymagań nałożonych na europejskich rolników poprzez Ko-misję Europejską, polska delegacja jednogłośnie zadeklarowała, że bez żadnego okresu przejściowego, nie może poprzeć decyzji o wsparciu ta-kiego stanowiska. Broniąc polskiego stanowiska, przewodniczący Chróś-cikowski powiedział, że: „jesteśmy za dobrostanem zwierząt, w Polsce mamy już dużo rolników, którzy się do tych wymagań dostosowali, lecz wsparcie dla polskich rolników od Komisji Europejskiej jest naprawdę niewielkie. Przyjmując te stanowi-

sko, stracimy w Polsce wielu pro-ducentów. W niektórych sprawach możemy wyjść na kompromis, ale w tym przypadku warunki przed-stawione poprzez Komisję są nie do przyjęcia”. Najbardziej wyrozumia-ły dla polskiego stanowiska był sam przewodniczący komitetu Copa, Padraig Walshe, który powiedział: „bardzo dobrze rozumiem, jaki to będzie duży problem dla polskich rolników, ponieważ koszty wszyst-kich zmian i reform w praktyce mu-szą zawsze ponosić sami rolnicy”.

Michał Kiciński

Copa - Cogeca | European Farmers European Agri-Cooperatives

61, Rue de Trèves | B - 1040 Bruxelles | www.copa-cogeca.eu

EC Register Number | Copa 44856881231-49 | Cogeca 09586631237-74

PRYMAS TYSIĄCLECIA A NSZZ RI „SOLIDARNOŚĆ”22


styczeń 2011

Ksiądz Stefan Wyszyńskio rolnikach i rolnictwie

1

Janusz Kotański

Wojna dla Polski skończyła się kolejną okupacją – tym razem so-wiecką. I już w roku 1944 komuni-ści wprowadzać zaczęli na polską wieś reformę rolną. Ale jeśli chodzi o sposób jej przeprowadzenia ani ziemianie, ani co więcej, sami chło-pi nie mieli nic do powiedzenia. Z latami coraz widoczniejsza stawa-ła się sowietyzacja polskiego rolni-ctwa i zaczęła się, prowadzona bar-dzo brutalnie, przymusowa kolekty-wizacja. Kościół, a z nim Wyszyń-ski, zauważył to od razu i milczeć nie zamierzał. Zaczynała się kolej-na walka o dobro tych co „żywią i bronią” toczona z przeciwnikiem bezwzględnym i mającym poparcie w Moskwie. Przeciwko nim stanęli Kościół i, po wyeliminowaniu PSL-u i zbrojnego podziemia, polscy rol-nicy. A głoszono wówczas w pro-pagandzie absurdy, absurdy którym dorównać może tylko PR postępow-ców z lat obecnych. Oto próbka z lat 50.: „Dotychczas człowiek przy-stosowywał się na ogół do zjawisk natury; związek radziecki wychodzi z założenia, że naturę należy przy-stosować do potrzeb człowieka”.

Na razie jednak Wyszyński wra-ca do Wyższego Seminarium Du-chownego we Włocławku, a raczej w Lubrańcu, gdzie ma miejsce cha-rakterystyczna dla stosunku przy-szłego Prymasa Polski do darów Boga i rąk ludzkich, scena. Przypo-mnijmy, że chleb był po wojnie na

kartki. Wyszyński : „przyszedł kie-dyś po śniadaniu i zobaczył niedo-jedzone kromki chleba, a chleb był wtedy wydzielany. Zwołał wszyst-kich i powiedział: „trzy dni temu ko-biety przyniosły z Lubrańca bochen-ki chleba i kaszę dla kapłanów pol-skich – jak kapłan ten chleb szanu-je? Usiadł i zjadł te kawałki chleba, i w milczeniu wyszedł. To była szko-ła, którą pamięta się do śmierci”.

Już jako młody biskup lubel-ski uczestniczy w lutym 1947 roku w opracowaniu Memoriału Episko-patu Polski w sprawie Konstytucji. Jego punkt 7. głosi: „Konstytucja po-winna poręczyć prywatną własność obywateli, własność ruchomą i nie-ruchomą, własność ziemi i warszta-tów pracy”

Jako biskup stara się zwizytować jak najwięcej parafii. W 1948 roku tak zwraca się do kapłanów:” Trze-ba nam wrócić do obyczajów apo-stolskich! Więcej ruchu, więcej wę-drówki od wsi do wsi, od chaty do chaty! /.../ Otwórzcie drzwi ! Idą cza-sy szybkich zmian w świecie. Oby-śmy nadążyli za nimi”. Wszędzie czuje się u siebie; do historii przej-dzie jego odpowiedź udzielona sta-roście, który bał się jechać do miej-scowości opanowanej przez antyko-munistyczną partyzantkę: „Ja panu zapewnię bezpieczeństwo”.

Jednak pętla się zacieśnia i w ro-ku 1950, już jako Prymas Polski, czu-je się zmuszony do zawarcia z wła-dzą komunistyczną Porozumienia.

W pewnych punktach, słusznie, jako zbyt daleko idące, krytykowanego. Już w więzieniu w roku 1953 tak na-pisze o polityce komunistów wobec wsi: „Nowy ustrój rolny wsi, którego początki widzieliśmy w spółdziel-niach rolnych, pegeerach, mógł był wyrządzić znaczne szkody obycza-jom religijno-moralnym wsi. Groziło włączenie wszystkich obiektów koś-cielnych do własności komunalnej; rezultaty łatwo było przewidzieć, zgodnie z doświadczeniem radzie-ckim. Kościół na wsi zależałby od PGR-ów i spółdzielni rolnych”.

W kwestii indywidualnych go-spodarstw rolnych Prymas Polski był przez wszystkie dziesięciolecia komunistycznej władzy nieugięty.

Także po roku 1956 gdy zdawało się, że Gomułka, który zniósł nisz-czące wieś obowiązkowe dostawy rolne, rozumie niezbędność przy-najmniej polskiej drogi do socjali-zmu. Zwłaszcza zaś absurdalność planów kolektywizacji wsi. Niestety, złudzenia te szybko miały się roz-wiać... Jemu także musiał Wyszyń-ski uświadamiać sprawy zasadnicze. Jak chociażby w rozmowie, toczo-nej w cztery oczy, ze stycznia 1960 roku:

„Gomułka: Potrzeba nam pomo-cy na wsi. Przecież trzeba podnieść poziom wsi.

Wyszyński: Jesteśmy też zdania, że poziom wsi trzeba podnieść. Ale tu jest wiele niejasności. Należy wy-

1 Publikujemy drugą część wystąpienia Janusza Kotańskiego podczas konferencji Prymas Tysiąclecia – ks. Stefan kardynał Wyszyński a NSZZ RI „Solidarność”, która odbyła się 15 listopada 2010 r. w Warszawie. Pierwsza część ukazała się w numerze listopad-grudzień 2010 r.

23PRYMAS TYSIĄCLECIA A NSZZ RI „SOLIDARNOŚĆ”


styczeń 2011

raźnie powiedzieć do czego zmie-rzają kółka rolnicze. Bo społeczeń-stwo jest nieufne. W sytuacji Pol-ski wielkie znaczenie ma własność prywatna. Wtedy społeczeństwo sil-niej się czuje i broni przeciwko na-jeźdźcom. /.../ Trzeba więc powie-dzieć, że kółka rolnicze nie godzą we własność prywatną, że spółdziel-czość nie równa się wywłaszczeniu. Gomułka:” To już mówiliśmy. Wy-szyński: Trzeba jeszcze raz wyraźnie powiedzieć./.../ Stoimy na stanowi-sku prywatnej własności dla rodziny i dobrowolności spółdzielczej”.

Nie zapomina o sprawach wsi także w czasie Millenium, gdy toczy-ła się rozstrzygająca, „nadpowietrz-na walka”, o duszę narodu. W maju 1966 roku tak mówi z Jasnej Góry do Ślązaków: „Szanujcie nasze prawo do ziemi ojczystej, która jest wspól-ną matką rządzących i rządzonych! Szanujcie wszystkie nasze prawa! Gdy je uszanujecie i my się będzie-my liczyć z waszymi prawami. Ale jest to warunek niezbędny i koniecz-ny”. Mocne słowa, a pamiętać musi-my, że Prymas Tysiąclecia liczyć się mógł wówczas w każdej chwili z po-nownym aresztowaniem.

W tym samym roku w Drohiczy-nie mówi: „Ludu podlaski i ludu po-leski! /.../ Stajemy przed wami pełni braterskiej czci i głębokiego szacun-ku dla was, dla waszej wiary i wa-szego trudu codziennego, w nieła-twej pracy na tej ziemi, nie zawsze wdzięcznej, która wydaje chleb prawdziwie w pocie waszego czo-ła, a jednak jest przez was tak umi-łowana, tak ukochana, żebyście jej łatwo nie opuścili łatwo się jej nie wyrzekli. Macie w świadomości po-lecenie Boga samego, które chcecie wykonać: „Czyńcie sobie ziemię – tę właśnie ziemię – /Kiedyś te słowa powrócą w ustach kolejnego wiel-kiego Polaka na Placu Zwycięstwa w Warszawie!/ – poddaną”.

W latach 70., Prymas nie usta-je w przypominaniu prawd zasad-niczych. W Kazaniach świętokrzy-

skich tak mówił: „Wartości mate-rialne nie mogą przysłonić człowie-kowi całego jego powołania, zna-czenia człowieczeństwa, godności osoby ludzkiej. /.../ Zaczynając od najbliższych sobie, zaspokajając po-trzeby rodziny, narodu czy państwa, dopiero w dalszym rzucie, kierując się miłością ogólnoludzką możemy służyć zbywającymi dobrami innym ludom i narodom. Ład w miłowaniu – Ordo caritatis /.../”.

W tym świetle dopiero odczytać możemy jego późniejsze wystąpie-nie z Jasnej Góry w dniu 15 sierp-nia 1975 r.: „Ziemia polska, której umiemy bronić – jak o tym świad-czy dzisiejsza rocznica zwycięstwa oręża polskiego – jest szczególnie urodzajna i przedziwnie wdzięcz-na. Ochotnie przyjmuje i trud wa-szej pracy i pot waszych czół, i krew żołnierzy padających w obronie Oj-czyzny i jej granic. Stąd mamy obo-wiązek nie tylko korzystania z zie-mi lecz i miłowania jej. Współcześ-nie zaznacza się w naszym narodzie niepokojące wszystkich zjawisko ucieczki ze wsi do miast – jak nie-raz się ludziom wydaje do życia ła-twiejszego. W rzeczywistości jest to życie o wiele trudniejsze. Miłość do ziemi ojczystej wymaga, aby utrzy-mać się na tym zagonie, który żywi cały naród, a nieraz dzielić się chle-bem z okolicznymi narodami, aby nie uciekać ze wsi. Rozumieją to już dzisiaj nawet mężowie stanu, odpo-wiedzialni za życie polityczne na-szego narodu, dlatego zachęcają nie uciekać ze wsi od roli, lecz trwać na niej. Zgadzamy się z tym, że trze-ba poprawić warunki życia i pracy rolników, starać się o to, aby praca była lżejsza, ale musimy jak drzewa korzeniami trzymać się gleby ojczy-stej, aby naród nie był przepychany w swoich granicach etnicznych na skutek słabego zaludnienia i niedo-statecznego wszczepienia się w oj-cowiznę”.

Zawsze powtarzam, że Prymas Tysiąclecia miał iście profetyczne zdolności. Bo czyż te słowa cokol-

wiek straciły ze swej aktualności po dziesięcioleciach. I czy nie powinni ich wziąć do serca również aktual-nie rządzący naszym krajem ?

Pod koniec 1975 roku, odsłania-jąc tablicę w warszawskiej katedrze św. Jana poświęconą Wincentemu Witosowi, Wyszyński mówił, naj-pierw cytując „premiera powołanego od pługa” i przywracając jego postać pamięci rodaków: „Największym do-brem nie jest gospodarstwo, nie ma-jątek, pieniądz, dobytek, ale miłość Ojczyzny”. A od siebie dodawał po-stulaty: „postulat równowagi wszyst-kich warstw społecznych w Polsce. Nie może Ojczyzny i jej pomyślności budować tylko jedna warstwa. /.../ Nie można na boku postawić wszyst-kich innych warstw narodu. Zawsze będzie to praca niepełna /.../

Rehabilitacja powołania rolnicze-go. /.../ Znaczy nie tylko orać i upra-wiać, ale działać tak, ażeby nikt nie posuwał się do wtrącania w sprawy naszej ojczyzny; ażeby też nikt nie chciał nas wyręczać, bo my jesteśmy w naszej własnej Ojczyźnie po to, abyśmy zaradzali wszystkim jej po-trzebom”. Wielkie to było dowartoś-ciowanie polskiego rolnika. Pamię-tajmy też, że jest to rok 1975, Pry-mas przemawia zaiste jak interrex. Nie lękając się nikogo.

Już w styczniu 1976 roku Epi-skopat Polski protestuje przeciwko zmianom w konstytucji PRL godzą-cym w rolników, tak aby „nie nisz-czała ziemia, aby nie pozostawa-ła bez opiekunów i pracowników”, oraz próbom wprowadzania kolek-tywizacji, z czego komuniści nadal nie rezygnują.

W grudniu 1977 roku biskupi polscy znów z Jasnej Góry upomi-nają się o prawa wsi i niepokoją się postępującą depopulacją.

Rok 1978 – wybór Karola Woj-tyły na Stolicę Piotrową, sierpień 1980. A Prymas nadal pamięta o rol-nikach jak choćby tych z podwar-

PRYMAS TYSIĄCLECIA A NSZZ RI „SOLIDARNOŚĆ”24


styczeń 2011

szawskiego Nadarzyna we wrześniu 1980: „Oto ludzie, którzy przez całe życie pracowali na ziemi – niekiedy słabej, jak wasza – usuwa się teraz z ojcowizny, każe się im iść w świat i przenosi do wieżowców, do któ-rych nie byli przyzwyczajeni. /.../ Wmyślając się w tę nieuczciwość, muszę wam powiedzieć, że to jest bezprawie, nawet gdyby było opar-te na ustawie”.

Episkopat z Prymasem na cze-le upomina się o prawa rolników znów w październiku 1980 roku. A w roku następnym sprawa reje-stracji NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych będzie przedmio-tem jego nieustannej troski. Aż do ostatnich dni. Ogra-niczmy się do kilku cytatów z jego prze-mówień, które mówią same za siebie – sty-czeń 1981 do komba-tantów: „Nie może być wybranej i uprzywile-jowanej kategorii pra-cowników w naszej Ojczyźnie, ale wszy-scy mają to same na-turalne prawo. Jeżeli zgodziliście się na sa-morządność robotni-czą, musicie również zgodzić się na samo-rządność rolniczą”.

Do delegacji NSZZ „S” RI z Pod-beskidzia: „Bazą jednoczącą was jest przede wszystkim ziemia. Albo zie-mia, którą posiadacie, albo ziemia na której pracujecie jest najważniej-szą sprawą – zespolić się w służbie ziemi, która jest służbą narodowi, rodzinom, własnej rodzinie i wam wszystkim.” Po odmowie rejestra-cji NSZZ SRI przez Sąd najwyższy 10 lutego 1981 roku RG Episkopatu Polski stwierdza: „wadliwa polityka rolna prowadzona przez wiele dzie-sięcioleci doprowadziła do niebez-pieczeństwa głodu w naszym kraju. /.../ Naprawa szkód wyrządzonych wsi polskiej będzie procesem dłu-gotrwałym /.../ W pierwszym rzę-

dzie trzeba rolnikom zagwaranto-wać pewność własności uprawia-nej ziemi i uznać ich prawo do swo-bodnego zrzeszenia się zawodowe-go”. W marcu Episkopat rozwija tę myśl: „Mają rolnicy bowiem to samo prawo przyrodzone, co wszyscy in-ni ludzie; mają własne potrzeby wsi i rolnictwa /.../ Ludność rolnicza nie może być w gorszym położeniu ani-żeli ludność robotnicza, bez odczu-cia społecznej degradacji”.

Prymas nie ustaje w osobistych zabiegach, do sekretarza kompartii Kani, tak pisał: „Jedna sprawa szcze-gólnie leży mi na sercu – i chcę ją także położyć na serce Pana – jest to sprawa rolników indywidualnych,

którzy żywią nasz naród. /.../ Naro-słych bólów i nieufności do dotych-czasowej polityki partii i rządu wo-bec wsi nie da się załatwić ani de-klaracjami, ani posunięciami orga-nizacyjnymi, które przez większość rolników nie są aprobowane. Rolnik ma dosyć powodów, aby nie ufać tym deklaracjom i reorganizacjom struktur budzącym sprzeciw. Jest on bardzo podejrzliwy, ale i głębo-ko zaangażowany patriotycznie. Ma dziś większą niż kiedykolwiek świa-domość odpowiedzialności za kraj i świadomość obowiązków wobec kraju. /.../ Zbyt wiele eksperymen-tów zrobiono w okresie powojen-nym na polskiej wsi, na konkretnych ludziach. /.../ Rolnicy posiadają na-

turalne prawo do odrębnych, włas-nych zrzeszeń zawodowych, do bra-nia udziału w życiu publicznym”.

Wreszcie przytoczmy słowa cięż-ko już chorego Prymasa do „Soli-darności Wiejskiej” wypowiedziane na Miodowej 2 kwietnia 1981 roku: „U nas pod wpływem nacisków po-litycznych, monopartyjnych doszło do skrajności. Doprowadziło to do tego, że człowiek nawet we własnej izbie był niewolnikiem. /.../ Skoro przyznano robotnikom przemysło-wym prawo zrzeszania się, tworze-nia związków zawodowych, to jak się powiedziało „a” to trzeba powie-dzieć „z”. A więc uznać, że rolnicy to przecież ludzie tego samego forma-

tu duchowego, tych samych odwiecznych przeznaczeń osoby ludzkiej. Dlatego też trzeba im przyznać te same prawa. Do Was Drodzy Bracia, należy jak najbardziej wejść w wieś; otoczyć opie-ką ziemię, przezwy-ciężyć owczy pęd ze wsi do miasta. Do was należy pilnować, żeby młodzież się uczyła”.

Gdy „Solidarność” Rolników Indywidual-nych została ostatecz-

nie zarejestrowana w dniu 12 maja 1981 roku umierający kardynał Pry-mas Stefan Wyszyński mógł uznać ten sukces za swój ostatni wielki tryumf...

Jeszcze w 1969 roku w tzw. te-stamencie warszawskim Prymas pa-miętał o wsi: „Przekonany o donio-słości przemian społecznych, słu-żyłem bezinteresownie przez wiele lat warstwom rolniczym, zwłaszcza przez pracę kulturalno-oświatową w duchu społecznych encyklik pa-pieży.”

Jak wiemy, dawał tego dowody także w kolejnych latach swego ży-cia, aż do śmierci....

25PRYMAS TYSIĄCLECIA


styczeń 2011

Prymas Stefan Kardynał Wyszyński i Episkopat Polskia niezależny ruch chłopski – szkic do przyszłej syntezya niezależny ruch chłopski – szkic do przyszłej syntezy11

Jan Żaryn

Relacje Kościoła hierarchiczne-go i duchowieństwa z rolnikami po II wojnie światowej opierały się przede wszystkim na wyznawanym przez praktycznie całą polską wieś – katolicyzmie. Autorytet Kościoła pozostawał niepodważalny, w tym jego nauczanie. Co najmniej do lat 70. największy odsetek powołań ka-płańskich pochodził z polskiej wsi; później te proporcje zmieniły się na rzecz parafii miejskich, ale wynika-ło to głównie z procesów migracyj-nych, ze wsi do miasta, które do-tknęły Polskę po wojnie. Szczegól-nie w latach Wielkiej Nowenny, wi-doczny był masowy udział rolników w peregrynacji Obrazu Nawiedze-nia, a także w pielgrzymkach sta-nowych, ze szczególnym uwzględ-nieniem pielgrzymek na Jasną Górę. Ośmieszany często przez propagan-dę komunistyczną, jak i – niestety – deprecjonowany przez tzw. Kościół otwarty katolicyzm ludowy – przeja-wiający się zewnętrznie także w mi-łości do obrzędowości – dzięki Pry-masowi był stale dowartościowywa-ny i obecny w krajobrazie (stąd siła integracyjna krzyża, obiektu sakral-nego itd., w obronie których sta-wała często cała wieś; mamy licz-ne przykłady pielgrzymek wiejskich do sanktuariów maryjnych, do Kal-warii czy też do Ludźmierza; licz-ne uroczystości koronacji obrazów, jak w Leśniowie w 1967 r., na ziemi żareckiej, w kościele oo. paulinów itd.). Także sami biskupi w więk-szości (co najmniej od przedwojnia) byli pochodzenia chłopskiego, co skutkowało zrozumieniem i akcep-tacją wrażliwości tej grupy społecz-nej w Polsce. Mimo podpisanego

porozumienia z władzami, w kwiet-niu 1950 r., w którym znajdował się punkt – w jednostronnej interpre-tacji uprawianej przez propagan-dę komunistyczną – o wspieraniu przez Kościół hierarchiczny procesu kolektywizacji, sami mieszkańcy wsi – za sprawą bliskich sobie kapłanów – zdawali sobie sprawę z prawdzi-wego stanowiska Kościoła. Naucza-nie o wolności człowieka i jego pra-wach do ziemi, do własności rodzin-nej, stanowił argument moralny le-gitymizujący powszechny sprzeciw wsi wobec próby upaństwowienia chłopskiej ziemi. W dużej mierze, to dzięki Kościołowi proces kolektywi-zacji z lat stalinowskich nie mógł się powieść. Począwszy od czasów go-mułkowskich, a także przez kolejną dekadę komunizmu w Polsce (czy-

wie, Zbroszy Dużej, Budzowicach itd.). Wiernych z całego kraju infor-mowały o tym – choć w sposób sto-nowany – Listy pasterskie, a przede wszystkim komunikaty Konferencji Episkopatu Polski, w których bisku-pi bronili inicjatorów budowy kaplic i kościołów, w tym kapłanów i wier-nych. W lutym 1972 r. Episkopat Pol-ski (EP) utworzył Nadzwyczajną Ko-misję ds. Budowy Kościołów, która m.in. na bieżąco reagowała na przy-padki łamania podstawowych praw człowieka w tym zakresie. Skutkiem polityki władz państwowych z lat 70. było m.in. zniechęcanie młodzie-ży do pozostawania na wsi. Hasła modernizacyjne używane w propa-gandzie komunistycznej w skutkach wspierały kolejne próby upaństwo-wienia ziemi chłopskiej. W czerwcu 1975 r. EP zaapelował do młodzie-ży wiejskiej, by pozostawała na oj-cowiźnie: „ceniąc sobie dziedziczo-ną ziemię jako skarb”. W 55. rocz-nicę „cudu nad Wisłą”, w sierpniu 1975 r. prymas w kazaniu mówił, że przyszłość i pomyślność Polski zale-ży od rozwoju indywidualnego rol-nictwa i przeciwstawiał się ukrytej kolektywizacji.

W latach 1970-1980 władze nadal nie zezwalały tak na erygowanie no-wych parafii, jak i na budowę świą-tyń, podczas gdy jednocześnie rosła liczba ludności Polski (w 1980 r. do-chodziła do 38 mln), nowych osied-li i budynków usługowych. Jeszcze w styczniu 1970 r. kuria metropoli-tarna warszawska zadecydowała, by zakładać nieformalne filie para-fialne. W ciągu kolejnych miesię-cy utworzono na terenie archidie-cezji 34 filie, czyli wikariaty. „Brak zgody na powoływanie parafii stał się przyczyną tworzenia przez bp. Stefana Barelę (ordynariusza czę-

li latach 70.), urzędnicy Urzędu ds. Wyznań, a przede wszystkim milicja i aparat bezpieczeństwa wzmogli brutalne ataki na Komitety budowy kościołów, usuwali krzyże w miej-scu obiecanej budowy świątyni czy też nadzorowali rozbiórki wznoszo-nych kaplic i kościołów (w Chodko-

1 Wystąpienie prof. Jana Żaryna podczas konferencji „Prymas Tysiąclecia – ks. Stefan kardynał Wyszyński a NSZZ RI „Solidarność”, zorganizowanej przez NSZZ RI „Solidarność” w dniu 15 listopada 2010 r. w Warszawie.

PRYMAS TYSIĄCLECIA26


styczeń 2011

stochowskiego) wikariatów tereno-wych” – pisał ks. Mikołajczyk o zja-wisku de facto ogólnopolskim. „Od-bywało się to w ten sposób, że mło-dy i pełen entuzjazmu ksiądz otrzy-mywał od biskupa dokument zle-cający mu opiekę duszpasterską – w łączności z proboszczem – nad określoną częścią parafii z obowiąz-kiem zamieszkania na tym terenie i sprawowania tam liturgii, zwłasz-cza niedzielnej i świątecznej w salce katechetycznej, którą często była iz-ba mieszkalna, użyczona przez po-bożnych mieszkańców danej miej-scowości [...] Z upływem miesięcy zaczęto w takiej prawie już kapli-cy chrzcić dzieci, a czasem i błogo-sławić związki małżeńskie. Dalszym etapem było faktyczne, a potem już formalne, usamodzielnienie wika-riusza”. Jeszcze w początkach lat 70. prowadziło to do konfliktów z wła-dzą, z nakładaniem grzywny włącz-nie. Najdrastyczniej władze potrak-towały ks. Czesława Sadłowskie-go, walczącego o kościół w Zbro-szy Dużej od końca lat 60., którego w styczniu 1970 r. skazano na trzy miesiące aresztu za odprawianie mszy św. w domach prywatnych.

Co roku poszczególne kurie przedkładały władzom w sumie kilkaset wniosków budowlanych. W 1971 r. było ich dla przykładu 680. Zgodę uzyskano jedynie w 28 przypadkach, co stanowiło ok. 4% postulowanej liczby. Co więcej, z tej liczby tylko w dwóch przypadkach chodziło o całkowicie nowe kościo-ły, natomiast w pozostałych o wzno-wienie budów wcześniej przerwa-nych, odbudowę zniszczonych świą-tyń lub też wzniesienie obiektów zastępczych. W kolejnych latach, wskutek nieustannej presji Kościo-ła oraz z racji obaw władz przed wystąpieniem niepokojów społecz-nych na tym tle, liczba pozwoleń powoli rosła: w 1972 r. było ich 31, w 1973 r. już 58, a w 1974 r. 59. Jednakże i w tych przypadkach, bar-dzo często obok analizy merytorycz-nej, pojawiały się motywy uznanio-we, świadczące o instrumentalnym traktowaniu przepisów prawnych wobec Kościoła i budownictwa sa-

kralnego na wsi: „Biorąc pod uwagę poprawną postawę polityczną abpa Kominka i Kurii Wrocławskiej nale-ży pozytywnie załatwić prośbę abpa Kominka dotyczącą zezwolenia na budowę we Wrocławiu budynku księży emerytów” – pisali członko-wie Prezydium WRN w piśmie do Urzędu ds. Wyznań. W sumie, w la-tach 1970-1976 zbudowano „legal-nie” w skali całego kraju 69 kościo-łów, 35 kaplic; wydano pozwole-nie na budowę 63 nowych plebanii. Jednakże aż do końca dekady liczba zezwoleń na budowę świątyń pozo-stawała na poziomie znacznie niż-szym od oczekiwań biskupów. Przy-kładowo, w 1976 r. – jak twierdził bp Kisiel – Kościół ubiegał się o bu-dowę 263 nowych kościołów, a do maja tego roku otrzymał 9 zezwoleń (22 czerwca 1976 r. premier Piotr Ja-roszewicz podpisał aż 30 „leżących od dawna” wniosków o zezwolenie na budowę świątyń; to jednorazowe zaspokojenie potrzeb Kościoła wy-nikało – brutalnie rzecz ujmując – z chęci kupienia spokoju w obliczu podjętej już a nieznanej opinii pub-licznej do 24 czerwca decyzji o pod-wyżkach cen na artykuły żywnościo-we). Dopiero w maju 1977 r. zakoń-czyła się legalna budowa świątyni „Arki” w Nowej Hucie, od blisko 20 lat stanowiąca punkt zapalny w re-lacjach między lokalnymi władzami i archidiecezją krakowską. Otrzy-manie bowiem zgody na budowę kaplicy czy świątyni nie kończyło pasma szykan, a jedynie zmieniało kierunek uderzeń. Zdarzało się, jak w przypadku ks. Michała Józefczy-ka z Lipnicy, który uzyskał wpraw-dzie zgodę na powiększenie kaplicy w swoim kościele p.w. Matki Bożej Pocieszenia, ale i tak – za swój upór – został ukarany grzywną przez ko-legium ds. wykroczeń.

Ludność wraz ze swoimi kapła-nami, z własnej inicjatywy „omijała” więc nadal przepisy prawa, by po-stawić świątynię, kaplicę, punkt ka-techetyczny czy też dom parafialny. Metoda była prosta: „na dziko” sta-wiano kaplicę, np. z salki kateche-tycznej (jak w powyższym przykła-dzie z diecezji częstochowskiej) lub

przerobionej chałupy wiejskiej; na-stępnie doprowadzano do niej prąd, ogrzewanie, dobudowywano kolej-ne pomieszczenia – i tak, krok po kroku. Każdy następny etap budo-wy, podtrzymywanej rękami miej-scowych parafian, był rzecz jasna zagrożony nagłym doniesieniem czy też interwencją milicji. W skali ca-łego kraju władze doliczyły się 73 budów zakończonych bez zezwole-nia administracji państwowej, przy czym (podobnie jak w końcu lat 60.) rekordzistą był bp Tokarczuk i jego diecezja – 36 świątyń (pierw-sze konflikty wokół budownictwa sakralnego na terenie tej diecezji od-notowujemy w 1967 r., wkrótce po nominacji biskupiej ks. Tokarczuka; władze, wykorzystując fakt koniecz-ności budowy zapory solińskiej, po-stanowiły rozebrać, a nie przenieść, stojącą na przewidywanym tere-nie zalewowym, drewnianą świąty-nię). W Sowinie, w diecezji przemy-skiej miejscowemu księdzu, który od 1970 r. odprawiał mszę św. po domach, udało się zakupić opusz-czony budynek. W 1974 r. rozpo-czął się jego remont. „Gdy kościół powstał w stanie surowym zaczę-ło się śledztwo w sprawie budowy – wspominał ks. Stanisław Karabin – Tak wybudowaliśmy ten kośció-łek właściwie przemocą, nocami, czasem zresztą i podczas dnia. Kie-dy kręciła się milicja, ludzie ucie-kali. Kogoś tam rozpoznali, ale ci rozpoznani wszystkiego się na roz-prawie [sądowej, do której doszło w sądzie w Krośnie] wyparli. [...] Lu-dzie zawsze byli tu religijni. Budo-wa kościoła ożywiła ich i zjednoczy-ła. Coś z tego zostało: większa jed-ność, większa frekwencja na mszy św”. W połowie lat 70. w Tarnobrze-gu, tamtejszy klasztor oo. dominika-nów ukończył budowę domu kate-chetycznego i kościoła p.w. Męki Pańskiej, za co spotkały go szykany dwojakiego rodzaju. Z jednej strony, za nielegalne postawienie punktu, na przeora nałożono karę grzywny, a ponadto cały zakon dominikański został – mimo interwencji Watyka-nu – skarcony odmową na prośbę o wydawanie własnego pisma („W

27PRYMAS TYSIĄCLECIA styczeń 2011


Drodze”). Konflikty na tle budow-nictwa sakralnego zdarzały się tak-że w innych częściach Polski, w tym głównie na terenach wiejskich, jak choćby w Górkach Kampinowskich, kiedy to w kwietniu 1976 r. oddział ZOMO spalił wzniesione już ele-menty kościoła, rozpędził zgroma-dzonych mieszkańców, a w końcu pobił dotkliwie miejscowego wika-riusza ks. Józefa Borka.

W ostatnich latach dekady Gier-ka sytuacja „na froncie” budowni-ctwa sakralnego, biorąc pod uwa-gę dane szczątkowe, nieco się po-prawiła. Jednakże, to właśnie w tym czasie doszło w latach 1978/1979 do spektakularnej „awantury” wo-kół budowy kościoła w parafii Lu-tutów (Świątkowice). Miejscowy kapłan, ks. Stanisław Okamfer tłu-maczył podjęcie budowy kościo-ła naciskiem społecznym. „Sądzi on – komentowano w Urzędzie ds. Wyznań postawę księdza – iż wola parafian winna być prawem. Są to dość osobliwe wyobrażenia o pra-wie”. W latach 70., rolnik z Opola Starego, Stanisław Karpik zbudo-wał na swoim gruncie obszerną ka-plicę, której mimo szykan ze strony władz bronił z determinacją w latach 1976-1980. Wsparcia udzielił mu tak Kościół hierarchiczny, jak i dusz-pasterze ruchu „oazowego”, którzy w czasie wakacji organizowali tam rekolekcje młodzieżowe oraz działa-cze KOR. W maju 1979 r. doszło zaś, ponownie w Tarnobrzegu, do ostre-go konfliktu między ordynariuszem Tokarczukiem, jego kapłanem ks. Józefczykiem i wiernymi a miejsco-wą władzą wspieraną przez funk-cjonariuszy SB i oddziały MO. Na wcześniej wykupionym od parafia-nina gruncie, w ciągu jednego dnia wierni wraz z kapłanem zbudowali - z gotowych elementów - całą świą-tynię. Na następny dzień, za zgodą ordynariusza, ogłoszono poświęce-nie kościoła. Poświęcenia dokonał bp Tokarczuk w obecności tłumów wiernych i przy pełnym zaskoczeniu miejscowej Służby Bezpieczeństwa. Zaczęło się szykanowanie księdza: grzywny, zatrzymania, rewizje sa-mochodu, wyrzucenie poza ob-

ręb parafii (m.in. odmówiono księ-dzu zameldowania w Tarnobrzegu), w końcu ciągłe przesłuchania i groź-by. „Z racji tego, iż nie płaciłem wy-mierzonych grzywien, bo nie mia-łem z czego, w czerwcu [1979], gdy jechałem samochodem, koło Maj-danu Królewskiego zatrzymał mnie milicjant – niejaki pan Wolski – i na poczet niepłaconych grzywien zajął samochód. Odwieźli mnie wówczas do Tarnobrzega. Przez jakiś czas po-tem jeździłem rowerem”.

W latach 70. podobnie jak i w po-przedniej dekadzie, bp Tokarczuk próbował przejąć nieczynne i opusz-czone od lat cerkwie pounickie: „Na-wiązując do swej rozmowy z wice-premierem Wincentym Kraśką – pi-sano w partyjnej notatce na temat bp Tokarczuka – stwierdził, w gronie za-ufanych księży, że zażądał od władz przekazania na rzecz kurii przemy-skiej wszystkich cerkwi, znajdujących się na terenie jego diecezji”. W sumie w latach 1970-1973 władze zgodzi-ły się na przekazanie ordynariuszo-wi przemyskiemu 17 cerkwi (często w stanie ruiny). W 1973 r. było już na tych terenach 20 parafii obsługiwa-nych przez 34 kapłanów, a wszyst-kie nowe utworzono w oparciu o byłe cerkwie. Dzięki temu śred-nio na 1 parafię przypadało niecałe 7 wsi, nadal jednak znacznie oddalo-nych od siebie.

Konflikty wokół budowy, roz-budowy i remontów świątyń, kaplic i przydrożnych krzyży były też naj-częstszymi - obok kwestii wycho-wania młodzieży, np. w kontekście wejścia reformy szkolnej ustanawia-jącej „dziesięciolatkę” – z porusza-nych tematów kazań wygłaszanych podczas większych uroczystości kościelnych: procesji Bożego Cia-ła, wizytacji biskupich, peregrynacji kopii obrazu Matki Boskiej Często-chowskiej (ponownie od 1972 r.). Jeśli chodzi o osoby świeckie, naj-brutalniej władze zareagowały wo-bec Stanisława Karpika, którym SB interesowała się już w latach 60.; w 1973 r. wybudował on na tere-nie własnego gospodarstwa na Sied-lecczyźnie kaplicę – wotum pw. bł. Maksymiliana Kolbego, którego bea-

tyfikacja nastąpiła w Rzymie. W cią-gu kolejnych lat rozbierano stawia-ne przez niego kaplice, a samego Karpika wielokrotnie aresztowano, w tym osadzano bezprawnie w szpi-talu psychiatrycznym.

Prymas Stefan Wyszyński wielo-krotnie wspierał najbardziej atako-wanego przez reżym bpa Ignacego Tokarczuka, w jego walce o budo-wę świątyń. Powstające w miejscach konfliktu komitety budowy kościo-łów stawały się z czasem zaczynem NSZZ „S” RI (czyli Solidarności Wiej-skiej). Najsilniejszy atak skierowano przeciwko biskupowi – także z pró-bą wykorzystania dyplomacji Stoli-cy Apostolskiej – pod koniec lat 70. W lipcu 1979 r. bp Tokarczuk został oskarżony o głoszenie kazań i pro-kuratura podjęła decyzję o wszczęciu dochodzenia. Wojewodowie z po-łudniowo-wschodniej Polski mie-li rzekomo – jak donoszono bisku-pom – żądać od premiera rządu PRL internowania biskupa przemyskie-go. De facto jak dziś wiemy, chcia-no podzielić EP, w tym m.in. skłócić bpa Bronisława Dąbrowskiego (a na poziomie Stolicy Apostolskiej – tak-że mons. L. Poggiego i abp A. Ca-saroliego) z ordynariuszem przemy-skim, czyli z osobą rzekomo utrud-niającą „proces normalizacji” sto-sunków państwo – Kościół. W Pro memoria z 23 lipca 1979 r. z roz-mowy bp Br. Dąbrowskiego, sekre-tarza EP z przedstawicielami władz, czytamy: „W drugiej dekadzie lipca przybyły do Warszawy (do premie-ra P. Jaroszewicza) delegacje zainte-resowanych województw i postulo-wały areszt domowy Księdza Bisku-pa, aresztowanie winnych księży, szczególnie ks. Bala oraz zniszcze-nie „nielegalnych budowli”” (cho-dziło o sprawę rzekomego włama-nia do Muzeum Okręgowego w Rze-szowie, przylegającego do kościoła, a także o otwarcie kaplic w Prze-myślu i Tarnobrzegu); ale jak pisa-ła Sabina Bober: ks. prymas przeciął ten plan komunistów, stwierdzając w rozmowie z przedstawicielami rządu, ze „w jego (bpa Tokarczuka) publicznych wystąpieniach nie do-patruje się szkodliwych aspektów,



styczeń 2011

które mogłyby bezpośrednio ude-rzyć w ustrój PRL”. Z kolei bp Dą-browski tak w pierwszej rozmowie z premierem Jaroszewiczem – 18 lipca 1979 r., mimo istotnych różnic, jakie ujawniły się między biskupa-mi (Dąbrowskim i Tokarczukiem), jak i w następnych stwierdził kate-gorycznie: „Jeżeli teraz chcą sank-cji [wojewodowie] – niech je stosują, ale niech pan premier przyjmie do wiadomości, że cały Episkopat sta-nie po stronie Biskupa Przemyskie-go. Całe społeczeństwo i cały świat go poprze”. (Ta obrona przez pry-masa i EP biskupa przemyskiego, z nominacji kardynała Wyszyńskie-go członka Rady Głównej EP, trwa-ła nieprzerwanie – jak pisałem - od czasów konfliktu o zabytkową świą-tynię w Wołkowyji, gdzie w paź-dzierniku 1967 r. zatopiono kościół w związku z koniecznością budo-wy zalewu solińskiego. Prymas pisał w 1967 r.: „Zabytkowy kościół został zburzony w sposób brutalny, przy użyciu siły milicyjnej i aparatu admi-nistracji państwowej z Urzędem Wy-zwań włącznie. Sam ten fakt spra-wia, że »problemu kościoła w Woł-kowyi nie musi tworzyć w sztuczny sposób« biskup przemyski, bo ten problem w drastyczny sposób stwo-rzyły władze państwowe”.

Wspieranie przez Prymasa bisku-pa przemyskiego, czy też konkret-nych kapłanów, jak – szczególnie – ks. Czesława Sadłowskiego ze Zbro-szy Dużej, stworzyło wiele lokal-nych wspólnot wiejskich, a w dłuż-szej perspektywie grunt pod po-wstanie pierwszych niezależnych form organizacji chłopskich, z koń-ca lat 70. Grunt do współpracy po-litycznej między Kościołem a środo-wiskiem wiejskim został zatem już dawno przygotowany.

Pewnego rodzaju zapalnikiem poruszającym drzemiącą siłę w kla-sie robotniczej, stały się podwyż-ki z czerwca 1976 r. Podobną ro-lę na wsi spełniła ustawa z 27 paź-dziernika 1977 r. (oprotestowana na-wet przez część ZSL) o zaopatrzeniu emerytalnym i świadczeniach dla rol-ników i ich rodzin. Oznaczała ona

konieczność opłacania składek eme-rytalnych, z kolei pierwsze wypłaty planowano na 1980 r. Ich otrzymanie jednak zależało od sprzedaży pań-stwu za cenę 15 tys. zł produktów rolnych i przekazanie gospodarstwa następcom lub państwu. A w pre-ambule napisano wprost, że „ustawa stwarza warunki do dalszego rozwo-ju rolnictwa uspołecznionego”. (np. w Łowisku SKR miał w 1976 r. 11 ha ziemi, w 1980 r. już 541 ha). W prak-tyce, wobec zaniku resztek samo-rządności wsi (nawet wybór sołtysa został zastąpiony przez nominację) ustawa zachęcała wręcz urzędników do nadużyć, w tym do przymusowe-go wywłaszczania, np. za „złe gospo-darowanie”. „Samowola urzędników wyrażała się również w przydziela-

próbowały dotrzeć do rodzących się w lokalnych społecznościach przy-wódców buntu. Często, pośredni-kiem między inteligentem z miasta a społecznością rolników, stawał się miejscowy kapłan (np. ks. Czesław Sadłowski ze Zbroszy Dużej). Wspie-ranie przez EP (w tym głównie bp Tokarczuka i prymasa Wyszyńskie-go słusznych żądań mieszkańców wsi, spowodowało utworzenie w la-tach 1978-1979 co kilku ośrodków przyszłej „Solidarności Wiejskiej”. Oto najważniejsze z nich: Przemyski i Cisowski Komitet Samoobrony Lu-dzi Wierzących, utworzony w II poł. 1979 r.; Podlaski Komitet Samoobro-ny Ludzi Wierzących, utworzony 26 listopada 1978 r. z inicjatywy Stani-sława Karpika; w lipcu 1978 r. po-wstał Tymczasowy Komitet Samo-obrony Chłopskiej Ziemi Lubelskiej; z kolei 12 XI 1978 r. został utworzony w Łowisku (przez W. Kęcika z KOR) Komitet Samoobrony Chłopskiej Zie-mi Rzeszowskiej oraz Komitet Samo-obrony Chłopskiej Ziemi Grójeckiej (9 września 1978 r.), którego dusz-pasterzem był ks. Sadłowski; wcześ-niej w 1975 r., już po zwycięskim za-kończeniu walki o budowę kościoła, założył bibliotekę, zainicjował tzw. bezalkoholową dyskotekę, kończącą się o 12.00 w nocy mszą św.; w lu-tym 1979 r. u wspomnianego Wiesła-wa Kęcika w warszawskim mieszka-niu utworzono z kolei Uniwersytet Ludowy z siedzibą w Zbroszy (wy-kłady dla miejscowej ludności).

A oto więcej dany na tym wybra-nych inicjatyw lokalnych, budzącej się wsi. Jako pierwsi bodaj, zorga-nizowali się chłopi z okolic Lisowa w powiecie grójeckim, którzy jesie-nią 1977 r. skończyli druk pierwsze-go numeru pisma „Postęp”. Grupa ta skupiona wokół Henryka Bąka, oparta była na więzach koleżeńskich sięgających nawet czasów wspólnej konspiracji lat 1948-1952, a następ-nie – po wyjściu z więzienia w latach 1956-1957 – wspólnego borykania się z losem na wolności. W 1968 r. gru-pa Bąka powołała do życia „Bibliote-kę Ludową”, której celem było upo-wszechnienie czytelnictwa. Powo-

niu reglamentowanych materiałów i towarów oraz w przeprowadzaniu akcji komasacyjnych” – pisał histo-ryk, a także utrzymującym się mono-polem państwa (Kółek Rolniczych) w reglamentacji niezbędnych narzę-dzi i maszyn oraz w przyjmowaniu zakontraktowanych zbiorów. Stoso-wano także rozwiązania siłowe, jak zaorywanie ziemi traktorami, nakła-danie kar – grzywny, dla gospodarzy, którzy nie przekazali ziemi. Zatem, wejście w życie ustawy o zaopatrze-niu emerytalnym zrodziło nowe pola konfliktu, zaskakujące – jak sądzę – także dla władz centralnych. Nastro-je na wsi wzbudziły zainteresowanie już istniejących ośrodków opozycyj-nych (głównie KOR i ROPCiO), które

29PRYMAS TYSIĄCLECIA


styczeń 2011

łanie pisma „Postęp” – jak wspomi-nał Herman Dąbrowski – było wy-wołane m.in. robotniczym protestem z czerwca 1976 r., a także poczuciem osamotnienia, w tym (jak to odczu-wał) brakiem poparcia ze strony Epi-skopatu Polski. We wrześniu 1978 r. grupa ta powołała Tymczasowy Ko-mitet Związku Zawodowego Rolni-ków, wprowadzając do swego pro-gramu postulaty społeczno-ekono-miczne. W lipcu 1978 r. na Lubel-szczyźnie powstał Komitet Samo-obrony Chłopskiej Ziemi Lubelskiej, którego animatorem był Janusz Ro-żek, żołnierz BCh i AK, wcześniej już organizujący rolnicze protesty, od je-sieni 1977 r. związany z ROPCiO. Ko-mitet liczył ponad 200 osób z 20 oko-licznych wsi. Dzięki pośrednictwu o. Ludwika Wiśniewskiego, dominika-nina z Lublina, do pobliskiego Mi-lejowa zaczęli docierać warszawscy opozycjoniści, głównie z kręgu KOR i ROPCiO. Jego inicjatywy zmierzały do tego, by chłopi sami potrafili się bronić, niestety pod wpływem dzia-łań SB i presji, a także aresztowania Rożka, jesienią 1978 r. Komitet zo-stał rozbity i rozwiązany. Skuteczne okazały się m.in. plotki agentów SB, o tym, że m.in. Rożek brał pieniądze od Niemców.

Z kolei, Komitet Samoobrony Chłopskiej Ziemi Grójeckiej w Zbro-szy Dużej, we wrześniu 1978 r. liczył już 35 osób. Jak wspominał ks. Sad-łowski, Jacek Kuroń i Adam Mich-nik sugerowali, by Komitet prze-nieść do budynku Straży Pożarnej, ale prymas wsparł kapłana, twier-dząc, że kościół należy nie do kurii a do wiernych, bo oni go wywalczy-li. W II 1980 r. ksiądz został brutal-nie zatrzymany przez SB, a następ-nie przesłuchiwany.

W listopadzie zaś 1978 r., 12 XI, powstał w Łowisku Komitet Samo-obrony Chłopskiej Ziemi Rzeszow-skiej. Tamtejsza Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Kamieniu bezprawnie zabierała chłopom ziemię, w myśl oprotestowanej – także przez EP - ustawy. W rezolucji opracowanej przez Wiesława P. Kęcika, czytamy m.in. „Żądamy wycofania kar wię-

zienia i kar pieniężnych nałożonych na budowę plebanii”.

Zaczęła się pojawiać na wsi pra-sa chłopska, niezależna, oprócz „Po-stępu” H. Bąka: „Placówka” i „Nie-zależny Ruch Chłopski” w Zbroszy, od IV 1979 r., „Gospodarz”, czy też „Biuletyn Informacyjny Komitetu Sa-moobrony Chłopskiej Ziemi Gróje-ckiej”. W sierpniu 1980 r. ze Zbroszy Dużej do Gdańska dotarł z przeka-zem solidarności od rolników dla ro-botników, ks. Stanisław Małkowski.

Na bazie zatem i opozycji (głów-nie KOR), jak i ruchu chłopskiego związanego z Kościołem w 1980 r. – jeszcze w trakcie strajków robot-niczych – zaczął powstawać nieza-leżny ruch chłopski, wielowątkowy, początkowo rozbity. Poparcia mu udzielił Kościół, w tym bpi i lokal-ni proboszczowie: „W wielu miej-scowościach pomieszczenia kościel-ne służyły do organizowania pierw-szych zebrań nowych związków” – pisał Andrzej Kaczorowski. Brak ak-ceptacji władz dla nowego ruchu – jak wiadomo pierwsza próba rejestra-cji kilku związków chłopskich, m.in. ZZ Ziemi Dobrzyńskiej i Kujaw, nie powiodła się w październiku 1980 r., pod pozorem, iż członkami związ-ku zawodowego nie mogli być pra-codawcy – jednocześnie właściciele, a nie pracobiorcy, spowodował moc-ne wsparcie ze strony EP i osobiście prymasa Wyszyńskiego. Już wcześ-niej, we wrześniu 1980 r. ks. prymas spotkał się z Wałęsą: „Na zakończe-nie rozmowy p. Wałęsa prosił Księ-dza Prymasa o pomoc, szczególnie w opracowywaniu statutów samo-rządnych, niezależnych związków zawodowych”. (Przymiotnik „samo-rządny” znalazł się w nazwie Związ-ku za sprawą ks. Prymasa, który za-proponował stronie solidarnościo-wej, by zrezygnowali z przymiotni-ka „wolny”). Oczywiście jako znaw-ca zagadnienia związków zawodo-wych, które sam współtworzył we Włocławku, przyjął prośbę.

W grudniu 1980 r. I sekretarz KC PZPR Stanisław Kania miał, podczas swego pobytu w Moskwie, usłyszeć, iż towarzysze sowieccy nigdy nie

wyrażą zgody na rejestrację związku rolników indywidualnych. Według protokołów RG EP z 9 XII 1980 r. ks. prymas z jednej strony wyraził swój niepokój z racji groźby interwen-cji sowieckiej, z drugiej strony zaś podtrzymał swe zdanie: „Od same-go początku kontaktuje się z przy-wódcami ruchu [„S”]. Powinien to być ruch wyzwolenia społeczne-go-narodowego, który zadba o po-prawę warunków pracy. W tym du-chu do nich przemawiam”. Z kolei, podczas kolejnego posiedzenia Ra-dy Głównej z 10 lutego 1981 r., gdy trwały strajki chłopskie zakończone wkrótce porozumieniami ustrzycko-rzeszowskimi, ks. Prymas dowodził: „Są też sprawy zasadnicze, związa-ne z ruchem Solidarności, który dzi-siaj jest już zagadnieniem nie tylko związków zawodowych, ale hasłem jakiejś walki o poszerzenie wolno-ści i sprawiedliwości”. I komento-wał wprost postawę władz, stale wzbraniającą się przed rejestracją organizacji rolników: „Problem za-twierdzenia Solidarności Wiejskiej. To jest bardzo drastyczny problem, który usiłowałem ustawić, tłuma-cząc [rządzącym, podczas rozmowy z S. Kanią], że prawo zrzeszania się nie jest prawem nadanym, tylko jest prawem wrodzonym, prawem włas-nym, prawem naturalnym, a może być wzmocnione przez prawo in-dywidualne. [...] Państwo nie nadaje tego prawa, tylko daje gwarancję, że stanie w obronie tego indywidualne-go prawa rolnika. Musi więc uznać istnienie zrzeszeń rolniczych dla ce-lów indywidualnych. Inne organiza-cje nie odpowiadają temu prawu”. W tym czasie, partia komunistycz-na chciała wtłoczyć buntujących się chłopów w zastane struktury kółek rolniczych, mamiąc ich ewentualną reformą nomenklaturowej organi-zacji. Partia, zdaniem prymasa Wy-szyńskeigo, była nadto przewrażli-wiona, bojąc się powstania – obok ZSL – autentycznej partii politycznej nawiązującej do dorobku PSL z lat 1945 – 1947.

Efektem twardego stanowiska ks. prymasa była także treść komunika-



styczeń 2011

tu RG EP z 10 lutego: „W pierwszym rzędzie trzeba rolnikom zagwaran-tować pewność własności uprawia-nej ziemi i uznać ich prawo do swo-bodnego zrzeszania się zawodowe-go”. Bo to prawo naturalne: „Gdy te prawa będą zagwarantowane, moż-na będzie oczekiwać od rolników większego umiłowania ziemi, aby ona wydawała lepsze plony i żywiła cały naród”.

Stan zdrowia Kardynała nie po-zwalał mu na bezpośrednie zaan-gażowanie się na recz rolników. W newralgicznych momentach (jak choćby z okazji kolejnych strajków i podczasprowokacji bydgoskiej, wysyłał „w teren” swoich przedsta-wicieli: bpa Bronisława Dąbrowskie-go i dr Romualda Kukołowicza. Jed-nak uczestniczył prymas – swoim słowem – w poznańskim I Ogólno-polskim Zjeździe Delegatów NSZZ RI „S”, na który przybyło ok. 1500 osób; odczytano tam telegram pry-masa. Poufne rozmowy w III – IV 1981 r. w imieniu prymasa prowa-dził także wspomniany dr Romu-ald Kukołowicz. Właściwie już 12 IV 1981 r. władze podjęły pozytywną decyzje o rejestracji, o czym Ogólno-polski Komitet Założycielski Związ-ku powstały w Poznaniu poinformo-wał właśnie Kukołowicz.

Jeszcze w marcu 1981 r. – w ostatniej rozmowie z premierem Jaruzelskim, żądał rejestracji NSZZ „S” RI; mówił o tym , na Miodo-wej do delegacji KKP „S” 28 marca 1981 r., w okresie konfliktu bydgo-skiego: „W rozmowie z premierem postulowałem: Panowie załatwiajcie jak najszybciej sprawę Bydgoszczy i sprawę Solidarności Wiejskiej. [...] Proszę Pana, rząd może i powinien orzec, że z uwagi na specjalne zada-nia żywicieli kraju, przysługuje rol-nikom indywidualnym prawo zrze-szania się oraz szczególna opieka i pomoc ze strony władz państwo-wych i administracyjnych”; rozma-wiał ponad 3 godziny. „Rozkładaj-cie na raty wasze postulaty”; Prymas powtórzył swoje słowa o prawie rol-ników indywidualnych do zrzesza-nia się także 2 IV 1981 r. – „nie dać

sobie wydrzeć ziemi”; „wieś polska musi być zaludniona”, i zakończył spotkanie z delegacją „S”: „Błogosła-wię Was i wasze godziwe poczyna-nia”. Już mocno schorowany pisał w swoich zapiskach, 1 maja 1981 r.: „Rewolucja pokojowa w Polsce czy-ni dalsze swoje postępy i przerabia dotychczasowy model. [...] Miasto było ubrane w sztandary narodo-we”, a pod datą 3 V pisał, niejako odczytując nowe znaki dla Kościo-

„S” RI i zarejestrowały ją 12 maja 1981 r. Ma to wymiar symboliczny. Tego samego dnia umierający prymas odprawił swą ostatnią w życiu mszę św., w 35. rocznicę swej konsekra-cji biskupiej. To także ostatni dzień zapisu w prowadzonych przez niego od jesieni 1948 r. (z przerwami w po-czątkach lat 50.) Pro memoria (Zapi-ski). Następnego dnia na placu św. Piotra zamachowiec turecki chciał zabić papieża Jana Pawła II, ostatecz-

ła w Polsce: „Po wywalczeniu przez Episkopat prawa związków zawodo-wych dla rolników indywidualnych powstała wielka baza społeczna dla pracy Kościoła – przemysł i wieś”. Robotnicy i chłopi- w latach 80-tych: Duszpasterstwo Ludzi Pracy i Dusz-pasterstwo ds. rolników indywidual-nych. Przy jego łóżku odbywały się stale konsultacje, rozmowy. Do koń-ca doradzał Sekretarzowi EP.

Władze komunistyczne ostatecz-nie zgodziły się na utworzenie NSZZ

nie raniąc go groźnie. Prymas prosił w modlitwach, by Bóg zabrał go do siebie, a pozwolił papieżowi konty-nuować swą misję na ziemi. Został wysłuchany. W dniu 22 maja miało miejsce pożegnanie prymasa z człon-kami RG EP. Wspominał o „Solidar-ności”, dziękował wszystkim, nie zo-stawiając za sobą urazy, w tym obec-nym podczas tego smutnego spot-kania biskupom Bronisławowi Dą-browskiemu i Ignacemu Tokarczu-kowi. Prymas zmarł 28 V 1981 r.

31PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA 2007-2013


styczeń 2011

produkcji jest eksportowana. Zmieniający się układ sił na rynku (Chi-ny wysuwające się na drugą pozycję na świecie, po USA, Indie na 4. miejscu, Rosja – na 7.) powoduje zmianę geograficzną w handlu. W takiej sytuacji Europa musi wspierać inteligentny wzrost, a budżet UE – finansować działania zmierzające do wprowadzenia bardziej ekologicznych technologii i usług. Te kwestie powinny być elemen-tem wszystkich polityk UE.

Omówiono również propozycje zmian w konstruowaniu budże-tu unijnego, wydłużenie perspektywy finansowej do 10 lat, poszuki-wanie nowych źródeł finansowania (spoza budżetów państw człon-kowskich, np. podatek od sektora finansowego, wpływy z handlu prawami do emisji CO2), zakończenie rabatu brytyjskiego, zmianę systemową polityki spójności (musi być otwarta dla wszystkich, nie tylko dla krajów najbiedniejszych).

Prof. dr hab. Michał Sznajder z Uniwersytetu Przyrodniczego w Po-znaniu wygłosił referat „Skutki uwolnienia kwot mlecznych dla mle-czarstwa polskiego”. Obecnie UE wycofuje się z mechanizmu kwoto-wania produkcji mleka, jednej z metod interwencji stosowanej przez wiele lat. Zdaniem prof. M. Sznajdera likwidacja kwot mlecznych bę-dzie oznaczała zarówno spadek cen mleka, jak i zwiększenie produkcji (przez kilka lat). „Po likwidacji kwot mlecznych należy spodziewać się błyskawicznej reakcji sił spekulacyjnych” – powiedział prof. Sznajder, stawiając kilka tez rozwoju sytuacji po 2015 r. Jednym z możliwych skutków jest spadek opłacalności produkcji mleka, inny to zwiększe-nie dochodów przez producentów mleka, jako grupy, a zwiększe-nie dochodów będzie wynikiem wzrostu skali produkcji i redukcji jej kosztów. Wzrost skali produkcji musi się wiązać z koniecznością istot-nego zwiększenia wydajności pracy.

Stanowisko Związku Producentów Cukru w Polsce, dotyczące przyszłości rynku cukru w związku z realizowaną reformą tego ryn-ku, przedstawił Marcin Kulicki – Prezes Zarządu ZPC, Prezes KSC S.A. W kontekście przyszłej prywatyzacji KSC (wycena ma być na przełomie marca/kwietnia 2011 r.) zarząd opracował program wspar-cia nabycia akcji. „Sukces prywatyzacji Krajowej Spółki Cukrowej to sukces branży cukrowniczej w Polsce” – zaznaczył M. Kulicki.

„Wspólna Polityka Rolna po 2013 roku – bezpieczeństwo i jakość żywności” to zagadnienia, które w swoim wystąpieniu omówił prof. Stanisław Kowalczyk, główny inspektor IJHARS. Prof. S. Kowalczyk przybliżył działanie systemu RASFF (Systemu Wczesnego Ostrzega-nia o Niebezpiecznej Żywności i Paszach). Zwrócił uwagę, że bez-pieczeństwo żywności odnosi się do zagadnień szczegółowych, jak jakość żywności, jej zgodność z normami handlowymi i standardami rynkowymi, walory odżywcze i zdrowotne żywności, a w tym możli-wy wpływ żywności genetycznie modyfikowanej na organizm ludz-ki, właściwości organoleptyczne, fizykochemiczne i mikrobiologicz-ne żywności oraz występujące w powyższym zakresie nieprawidło-wości związane przede wszystkim z fałszowaniem żywności. Bezpie-czeństwo żywności odnosi się nie tylko do produktów żywnościo-wych, lecz także metod i warunków ich produkcji oraz bezpieczeń-stwa produkcji rolniczej. Obywatele UE przywiązują wagę do bez-piecznej i zdrowej żywności wysokiej jakości i popierają podnosze-nie jakościowych oraz zdrowotnych standardów żywności. W związ-ku z powyższym celem WPR jest nie tylko produkcja żywności, ale i zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi oraz zmianami klimatycznymi, jak i zrównoważony rozwój regionalny (rynki lokal-ne, małe farmy).

Zdaniem S. Kowalczyka UE powinna zapewnić, że WPR zagwa-rantuje bezpieczeństwo żywnościowe dla krajów członkowskich, wykorzystując różnorodne narzędzia do realizacji powyższego celu. W komunikacie KE brak bezpośredniego odniesienia do zagadnień bezpieczeństwa i jakości żywności.

O stabilizacji dochodów rolników w przyszłej WPR mówił Jerzy Chróścikowski, przewodniczący Senackiej Komisji Rolnictwa i Roz-woju Wsi, który podjął kwestię ubezpieczeń rolniczych.

W konkluzji do omawianych zagadnień, a także całościowego problemowego ujęcia tematu przyszłej Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 roku w kontekście jej znaczenia dla Polski, podkreślano ko-nieczność utrzymywania dotychczasowego wspólnie wypracowane-go stanowiska dotyczącego tej kwestii, które mówi m.in. o koniecz-ności utrzymania co najmniej na dotychczasowym poziomie budże-tu wspólnotowego przeznaczonego na rolnictwo, odejścia od histo-rycznych pułapów (kopert) płatności na rzecz kryteriów obiektyw-nych, zapewniających wyrównanie poziomów wsparcia bezpośred-niego, uproszczenia przyszłej WPR, lepszą artykulację celów przy-szłej WPR oraz zachowania skutecznych mechanizmów interwencji rynkowej w celu przeciwdziałania negatywnym skutkom kryzysów gospodarczych. Przewodniczący Jerzy Chróścikowski zwrócił uwa-gę na prezentowane przez Związek stanowisko dotyczące koniecz-ności zwiększenia budżetu UE przeznaczonego na rolnictwo, m.in. ze względu na coraz większą liczbę zadań nakładanych na rolników w ramach wymogów wzajemnej zgodności (cross compliance) oraz dostarczania społeczeństwu tzw. dóbr publicznych związanych m.in. z zachowaniem bioróżnorodności i charakterystycznych elementów krajobrazu. Do takiej odważnej postawy w kwestii budżetu zachęcał Rząd i resort rolnictwa.

Konferencja „Wspólna Polityka Rolna po 2013 roku. Szansa czy zagrożenie dla Polski?” była doskonałą okazją do wymiany poglądów i doświadczeń związanych z kwestiami dotyczącymi Wspólnej Poli-tyki Rolnej oraz do poszerzenia i usystematyzowania wiedzy w tym temacie.

Organizacja konferencji oraz opublikowanie niniejszego artykułu były współfinansowane ze środków Krajowej Sieci Obszarów Wiej-skich będących w dyspozycji Sekretariatu Centralnego Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich.

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.Konferencja współfi nansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach pomocy technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.

Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Patronat honorowy

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Przewodniczący Senackiej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Biuro Rady Krajowej NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”Biuro Rady Krajowej NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”00-514 Warszawa, ul. Marszałkowska 84/92 lok. 119, tel. 22 622 33 45, 22 622 15 04, tel./faks 22 633 33 4900-514 Warszawa, ul. Marszałkowska 84/92 lok. 119, tel. 22 622 33 45, 22 622 15 04, tel./faks 22 633 33 49

e-mail: [email protected], www.solidarnoscri.ple-mail: [email protected], www.solidarnoscri.pl

Lasy Naszym Wspólnym

Dobrem Narodowym!

Miesięcznik Nr 1/2011 ISSN 1230-2732 Konferencja ota Statuetka …€¦ · Konferencja Warszawa,...

Documents

Transcript of Miesięcznik Nr 1/2011 ISSN 1230-2732 Konferencja ota Statuetka …€¦ · Konferencja Warszawa,...