Geographic information system (gis) in library

Post on 17-Jun-2015

238 views 2 download

Transcript of Geographic information system (gis) in library

Geographic Information System (GIS) in Library and Information Science (LIS)

GISتعریف

( اب�زار مبت�نی ب�ر ک�امپیوتر GISسیس�تم اطالع�ات جغرافی�ایی )•با�زی��ابی، م��دیر�یت، ک��ردن،� ذخ��یر�ه ک��ردن، وارد ج�هت

(.1روزآ�مدسازی، آنال�یز و خر�وجی اطالعات می باش�د)

• GIS مجموع�ه ای س�ازمان یافت�ه متش�کل از س�خت اف�زار، ن�رما�ف�زار،� د�اده ه�ای ج�غرافی�ای�ی �و اف�راد� �می باش�د� ک�ه� می� توا�ن�د ع�اتی� �را�بط�ه� ای� �ب�ا یک�د�ی�گر ت�ر�ک�یب ب�را�ی� ای�ج�اد� ی�ک� �پایگ�اه� �اطال�با�زی�اب�ی �و �آن�ا�لیز �ه�ر �گون�ه� جه�ت ا�ی داد�ه پایگ�اه ا�ی�ن ش�و�ند�،

عات �با� یک� �مؤل�فه �ی م�ک�انی� ب�ه کا�ر� بر�ده� م�ی ش�ود)� (2اط�ال�

:GISمؤلفه های اصلی

تش�کیل ش�ده GISساختار اساس�ی ی مؤلف�ه چه�ار از است:

( سخت افزار1در مختلفی افزاره�ای ق�رار GISسخت اس�تفاده م�ورد

می گیرند که شامل:ه�ا )ص�فحه • داده وارد ک�ردن ب�ه اف�زار مرب�وط سخت

کلید، دیجیتایزر، اسکنر(.سخت افزار مربوط به مدیریت داده ها )موس(.•)چ�اپگر، • ه�ا داده خ�روجی ب�ه مرب�وط اف�زار سخت

ابزارهای مربوط به طراحی(.

( نرم افزار 2

GIS ک�ار ب�ه ک�امپیوتری جهت ش�روع برنام�ه ی�ک ب�ه نی�از ،ArcInfoدارد. اک�ثر ن�رم افزاره�ای ش�ناخته ش�ده ش�امل

MapInfo، Spans، ArcView ک�ه عملکرده�ای باش�ند می مختلفی جهت آن�الیز مس�ائل و محاس�بات آم�اری دارن�د و س�اخته ب�زرگ ک�امپیوتری ه�ای ش�رکت توس�ط S عموم�ا

(.3شده اند)

اف�راد می توانن�د داده ه�ا را ب�ه وس�یله GISبا اس�تفاده از ن�رم اف�زار ی �م�وقعیت،� آش�کار س�ا�زی ال�گوه�ای پنه�ان، رو�اب�ط، و و�ی�ژگی ه�ایی ک�ه� در �د�یگ�ر� ب�س�ت�ه ه�ای� �آم�ار�ی ی�ا� ص�فحه� گس�تر�د�ه �ه�ا�ی س�ن�ت�ی ب�ه �

ر�اح�تی� ی�افت� نمی �ش�وند� را نم�ا�یش� ده�ن�د، جس�تج�و و آ�ن�ال�یز� ک�نن�د. ب�ا ای�نک�ه اف�راد �می� ت�وان�ن�د �نقش�ه� �ه�ای آ�م�اری ب�ا کیف�ی�ت�ی� را� ب�ه وس�ی�له

GIS �،تولی�د� ک�نن�د� GIS سیس�تم� پ�و�ی�ای�ی� ا�س�ت �ک�ه ای�ن� �امک�ا�ن �را ب�ه ا�ف�راد� می� د�ه�د ک�ه� ه�رگون�ه مشخص�ه �ا�ی ر�ا �ر�وی ن�ق�ش�ه ان�ت�خ�اب و آن�ال�ی�ز س�ر�یع مت�غیر�ه�ا�ی� مک�ان�ی� �را� ت�غی�ی�ر�، ح�ذف� کنن�د. �ا�ین� ق�ا�بلی�ت� م�وجب� م�ی �ش�ود� ک�ه� ب�ر ی�ک� سی�س�تم� �ی�ا� �م�دل �ت�أث�یر� می� گ�ذا�ر�د،� و� �در

(.4ن�هایت به ت�صمیم گیری های� پیچی�ده ک�مک می� کند)�

GIS software:

ESRI Products

• ArcView 3.x

• ArcGIS 9.x

• ArcIMS, ArcGIS Server

• Many other extensions

Other

• Desktop

•Quantum GIS

•UDig

•GRASS

•Manifold GIS

•Web

•MapServer

•MapGuide

•Manifold

•OS Geo

ESRI (Economic and Social Research Institute)

برجس�ته اقتص�ادی، و اجتم�اعی ه�ای پ�ژوهش مؤسس�ه ت�رین تهی�ه کنن�ده ی جه�انی ن�رم اف�زار سیس�تم اطالع�ات جغرافی�ایی و دیگ�ر برنام�ه ه�ای ک�اربردی م�دیریت پایگ�اه

(.6های اطالعاتی جغرافیایی می باشد)

( اطالعات )داده های جغرافیایی(3

در حقیقت، اک�ثر فع�الیت ه�ا ب�ه اطالع�ات اختص�اص داده می ا�طالع�ات �قلب اینک�ه خ�اطر� ب�ه باش�د. GISش�وند�، می

کیف�یت� اطالع�ات یکی� �از موض�وعات م�هم� و قا�ب�ل توج�ه� �می �ب�اش�د� ک�ه ب�ه �ط�ور� �مس�تقی�م ب�ا �د�رس�تی،� دقت،� اص�ول� �علمی،

(.3سا�ختار �داده �ها، آنا�لیز و� مدل �ساز�ی مر�ت�بط م�ی ب�اشد)

ک�د قبی�ل: از جغرافی�ایی مؤلف�ه ی�ک ش�امل ه�ا داده اک�ثر ی�ا ک�ش�ور، خیاب�ان، آدر�س سرش�ماری، ناح�ی�ه پس�تی�،

(.4مختصات طول و عرض جغرافیایی می باشد)

Types of Geographic Data

Vector

Point Line Polygon

منابع انسانی و سازمانی( 4

هس�تند، ب�ه خ�اطر اینک�ه من�ابع انس�انی و GISبخش اص�لی را کن�ترل می کنن�د. به�ترین ن�رم GISس�ازمانی عملی�ات

ب�دون حم�ایت کارکن�انی م�اهر GISاف�زار و س�خت اف�زار س�ازماندهی ک�رد. نخواهن�د عم�ل م�ؤثری ط�ور ب�ه بهین�ه اج�را، در توانمن�د نقش مهمی و ک�ارا کارکن�انی S ه�دایت سیس�تم ه�ا ک�ه ب�رای پی�اده س�ازی س�ازی، و نهایت�ا

(.3موفقیت آمیز سیستم ضروری است ایفا می کند)

:GISتاریخچه

پدی�ده ی�ا س�ایر از زمین ی�ا بخش�ی تم�ام از نقش�ه "تص�ویری ه�ای جغ�رافی�ایی می� با�ش�د �ک�ه ب�ه عن�وان م�جموع�ه ای از ن�ماده�ا

نم�ایش داد�ه� می ش�ود" 1:1و� در �ی�ک مقی�اس� کس�ری� کم�تر� از (Clarke، 1995 ب�ا �ت�أثیر �فن�ا�وری ه�ای� اطالع�اتی جدی�د ب�ر S (. اخ�یرا

روی ا�یج�اد و �توس�عه نقش�ه ه�ا، نقش�ه �ه�ای دی�جیت�الی ک�ه� ش�ا�مل "�نماد�ه�ای �ج�غرا�ف�ی�ای�ی ک�د گ�ذاری� ش�ده �و ذخ�ی�ره �ش�ده �ب�ه� عن�وان ی�ک� س�اخت�ا�ر د�اد�ه �ای� در�و�ن �پای�گ�اه� اطالع�اتی نقش�ه" م�ی باش�د ب�ه ط�و�ر� وس�یع�ی� م�ورد� ا�س�ت�فاد�ه ق�ر�ار �م�ی �گ�یر�ن�د�. ای�ن� ام�ر ب�ه

ه�م�راه� می �ب�اشد�.GISخ�ص�وص با ف�ناو�ری

، ابتک�اری مهم جهت توس�عه تکنی�ک روی هم ق�رار 1950در ده�ه د�ادن� نقش�ه ه�ا �ص�ور�ت گ�رفت� ک�ه ا�ین� اب�تک�ار "ر�وی �هم ق�رار دادن ن�قش�ه ه�ای �موض�و�عی �متع�دد�،� ب�ا مقی�ا�س، ب�رآو�رد�، و� د�امن�ه ه�ای ب�ود پ�ذیر ش�و�د" ترک�ی�ب�ی �ام�ک�ان ن�م�ای� ای �ک�ه گون�ه� ب�ه� یکس�ا�ن

�(Clarke، 1995 ب�ر ت�أثیر مهمی� ک�امپی�وتر ا�توما�س�یون (.� همچ�نین تا�ریخچ�ه ب�ه �ک�ارگیر�ی GISروی� ش�ر�وع اس�ت. �از دا�ش�ته GIS

ا�ض�اف�ه می ش�دند � ه�ا�ی �جدی�د اب�ز�اره�ا �و �تکنی�ک� ک�ه ه�م�انطو�ری �ن�یز دچ�ار� �تغی�یر� �م�ی ش�د�. ب�ه �ط�و�ر �کل�ی �س�ه ت�عری�ف GISمع�ان�ی

ا�ز دار�د: �GISم�ختل�ف� س�ی�س�تم �GIS �وج�و�د� ی�ک عن�و�ان �ب�ه ع�ات�ی، ب�ه �عن�وا�ن ی�ک� جع�ب�ه� اب�زا�ر، و� ب�ه� عن�و�ا�ن رو�یک�ردی ب�ه ا�طال�

علم.

دی�دگاه سیس�تمی، ب�ه عن�وان Dueker (1979) GISاز را ی�ک نمون�ه ی خ�اص از سیس�تم ه�ای اطالع�اتی تعری�ف ه�ا ش�امل مش�اهداتی داده پایگ�اه آن در ک�ه کن�د می راج�ع ب�ه مشخص�ه ه�ای توزی�ع ش�ده ی مک�انی، فع�الیت نق�اط، عن�وان ب�ه فض�ا در ک�ه باش�د وق�ایع می ی�ا ه�ا خط�وط، ی�ا ن�واحی قاب�ل تعری�ف می باش�ند ک�ه در این و اطالع�اتی" "سیس�تم ش�امل ه�ا واژه کلی�د تعری�ف

ب�ا وجودیک�ه باش�د. داده" می پروس�ه GIS"پایگ�اه از اطالع�اتی پایگ�اه م�دیریت سیس�تم ی�ک توس�عه ه�ای مس�تقل می باش�د، ام�ا هن�وز هم ش�امل تع�داد بس�یاری پایگ��اه م��دیریت ه��ای سیس��تم ه��ای مشخص��ه از اطالع�اتی از قبی�ل اطالع�ات ذخ�یره ش�ده مشخص�ه ه�ا، ص�ورت ه�ای پاس�خ و پرس�ش وق�ایع؛ و ه�ا، فع�الیت گرفت�ه ب�ه ط�ور غ�یر رس�می ی�ا در م�ورد زمین�ه ای خ�اص؛ ه�ای ح�ل راه و بازی�ابی ش�ده؛ جغرافی�ایی ه�ای داده

یافت شده می باشد.

GIS ب�ا اس�تفاده از مشخص�ه ه�ای پایگ�اه اطالع�اتی راه ح�ل ه�ای این در ک�ن�د. می امت�ح�ان مک�ا�نی مس�ا�ئل را �ب�رای ا�حتم�الی

ب�ر�ای � مه�م ف�رض ی�ک ه�ای GISتع�ری�ف، داده ک�ه این �اس�ت ب�رای اص�لی ک�ه �ارک�ان� ن�وا�حی ی�ا� نق�اط�، خط�و�ط، ب�ا مک�انی� م�جموع�ه� داده� ه�ای� ب�رداری ه�س�تند نم�ا�یش د�اده می ش�وند. این دا�ده ه�ای� مک�انی در سیس�تم پایگ�اه اطالع�اتی ذ�خ�یره ش�ده و

GIS ای�ن امک�ان� را ب�رای� ک�اربر� ف�راه�م می کن�د ت�ا آنه�ا را ب�رای پاس�خ ب�ه پر�س�ش ه�ا�ی غ�یر �رس�می و ن�یز� ب�ر�ای آن�الیز م�ک�انی

دست�کار�ی کند�.

GIS ش�ود تعری�ف اینگون�ه توان�د می اب�زار جعب�ه ی�ک عن�وان ب�ه "�مجموع�ه ی �توانمن�دی ا�ز ابزاره�ا جه�ت ذخ�یره �و بازی�ابی اطالع�ات، ی�ک ب�رای واقع�ی دنی�ای� از مک�ان�ی ه�ای داده نم�ای�ش و انتق�ال باش�د�" می� دل�خ�واه� ب�ه� �ط�ور از �ا�ه�د�اف خاص�ی� ی مجم�وع�ه

�(Burrough، 1986 �.)GIS ب�رای تکنی�ک ه�ای ج�دی�د اخ�ترا�ع �ب�ا �کم�ک تص�وی�ری آن�الیز �آم�ا�ری �و ا�ب�زار� جهت� م�ک�ان�ی ش�امل �چن�دین� آن�الیز د�ا�ده ه�ا�ی ج�غر�افی�ا�ی�ی �ذخ�یره �ش�د�ه در� پایگ�اه� �اط�الع�ا�تی� مک�انی م�ی�

ا�ف�زا�ری� ی �ن�ر�م ب�س�ته حقی�قت، د�ر� �ش�ام�ل �ا�بزار�ه�ای GISبا�ش�د. زی�ادی �ب�را�ی آ�ن�ال�ی�ز جغ�راف�ی�ای�ی م�ی� با�ش�د ک�ه ب�ا ا�س�ت�ف�ا�ده �از ن�ام� ه�ای م�خ�ت�لفی �از� قبی�ل �اب�ز�ار� �آن�الیز� �مک�ا�نی�،� ا�ب�ز�ا�ر آن�الیز �ش�بکه� ا�ی، اب�زار �

مدیریت داده ه�ا و �... طب�قه بندی� می گرد�ند.

Goodchild (1992) ،علم اطالع�ات جغرافی�ایی واژه ی جدی�د ، GISc دارد را ب�ه ک�ار ب�رد، و GISک�ه چش�م ان�داز متف�اوتی ب�ه

S ب�رای متم�ایز ک�ردن علم اطالع�ات جغرافی�ایی از )ک�ه معم�وًالسیس�تم ه�ای اطالع�ات جغرافی�ایی ب�ه ک�ار ب�رده می ش�ود( را

اینگونه تعریف کرد:

به ط�ور کلی علم اطالع�ات ب�ه عن�وان مطالع�ه ی نظ�ام من�د ب�ر مبن�ای اص�ول علمی م�اهیت و وی�ژگی ه�ای اطالع�ات می توان�د

زی�ر مجموع�ه ای از علم اطالع�ات اس�ت GIScتعری�ف ش�ود. که در مورد اطالعات جغرافیایی می باشد.

وی ب�ر رویک�رد علمی جهت پ�رداختن ب�ه موض�وعات اساس�ی جهت تعری�ف دوب�اره، ش�کل دهی GISبرخاس�ته از کاربرده�ای

دوب�اره، و ح�ل مس�ائل از پیش موج�ود تأکی�د می کن�د. ب�رخالف تع�اریف دو دی�دگاه قبلی ک�ه ب�ه وی�ژگی ه�ای ک�اربردی و عملی

GIS مرتب�ط بودن�د، مفه�وم GISc ب�ر دی�دگاه فلس�فی و علمی متمرکز می باشد.

اس�ت: GISتاریخچ�ه تقس�یم ش�ده تک�املی دوره ب�ه س�ه ده�ه در ک�امپیوتر از اس�تفاده ب�ا کش�ی ، 1970نقش�ه

ده��ه در مک��ان�ی اطالع��اتی پایگ��ا�ه و 1980م��دیر�یت . ب�ا وج�ود این�ک�ه در 1990آن�ا�لیز/م�دل� س�ازی نقش�ه در� ده�ه

ب�ر� GISاین� دوره ه�ا،� مو�ض�وعات مرت�ب�ط �ب�ا تأ�کی�د ب�ا تن�ه�ا �ب�ه ط�ور و�س�یعی در د�یگ�ر� GISجغر�افی�ا بود�ن�د،� ام�ا �اکن�ون

ا�جتم�ا�عی عل�وم قبی�ل از ا�س�ت، پذ�یرفت�ه ش�ده ن�یز عل�وم (.5جهت آنالیز پدیده های اجتماعی از دیدگاه مکانی)

در علوم کتابداری و GISکاربردهای اطالع رسانی:

پیش�رفت ه�ای ص�ورت گرفت�ه در فن�اوری تغی�یراتی را در ه�ر جنب�ه از علم کتاب�داری ایج�اد ک�رده اس�ت. ی�ک ح�وزه از فن�اوری ک�ه ت�أثیر زی�ادی ب�ر مجموع�ه و خ�دمات کتابخان�ه داش�ته اس�ت

(.4سیستم اطالعات جغرافیایی می باشد)

GIS یکی از نخس�تین ابزاره�ای آن�الیزی اس�ت ک�ه امکان�ات ب�ه م�دیران کتابخان�ه جهت ب�القوه ی ف�راوانی را ب�رای کم�ک ایج�اد اس�تراتژی بازاری�ابی مبت�نی ب�ر مطالع�ات ک�اربر ف�راهم می آورد. ب�رای مث�ال، امک�ان آن�الیز اینک�ه نزدی�ک ت�رین نقط�ه ب�ه نقط�ه دیگ�ر ک�دام اس�ت )ب�ه عن�وان مث�ال، نزدی�ک ت�رین کتابخان�ه ب�ه خان�ه ی ی�ک ک�اربر ب�القوه ک�دام اس�ت؟(؛ نزدی�ک ت�رین خ�ط ب�ه ی�ک نقط�ه خ�اص ک�دام اس�ت )ب�ه عن�وان مث�ال، نزدی�ک ت�رین خ�ط حم�ل و نق�ل ب�ه ی�ک س�ایت کتابخان�ه ک�دام اس�ت؟(؛ نزدی�ک ت�رین نق�اط خ�ارج از ی�ک ناحی�ه چن�د ض�لعی خ�اص ک�دام اس�ت ناحی�ه خ�دماتی ی�ک در اف�راد از تع�داد )ب�ه عن�وان مث�ال، چ�ه

کتابخانه زندگی می کنند( وجود دارد.

GIS ب�رای ب�ه تص�ویر کش�یدن م�وقعیت ه�ا ب�ر روی ی�ک نقش�ه ک�ه ب�ه از اس�ت�فاده به�ب�ود ب�را�ی ری�زی� جهت �برنام�ه می �توان�د خ�ص�وص�

مزای�ای Ottensmann (1997)کت�ابخان�ه مفی�د باش�د� ب�ه ک�ار گر�فت�ه� ش�و�د. را ب�رای� آن�الیز� در ب�افت کتابخان�ه نش�ان GISبرنام�ه ه�ای ک�اربردی

را در� محی�ط� کتابخان�ه GISد�اد. وی� چن�دین ک�ا�ربرد امک�ان �پ�ذیر� از را ب�رای آن�الیز داده� ه�ا�ی ک�ارب�ران کتابخان�ه ب�ه ک�ار GISف�را�هم ک�رد، و

ب�رد. این� کاربر�ده�ا ش�امل: ن�قش�ه �نم�ایی اثرگ�ذاری� فا�ص�له�، شن�اس�ایی ادغ�ام و جدی�د�، تس�هی�الت ر�ی�زی �جهت خ�دمات�ی، �برنام�ه ن�واحی

و داده GIS از Lee و Kinikinاطالع�ات ج�معیت ش�ناختی. همچ�نی�ن ی�افت�ن مک�ان ه�ای� جدی�د و شناس�ایی ه�ای� ک�اربران� کتابخان�ه جهت

ب�ه برنام�ه GISن�واحی خ�دماتی کتابخان�ه� ه�ا �اس�تفاده کردن�د.� بن�ابرا�ین ری�زان �و سیاس�ت گ�ذاران� کتاب�خان�ه ج�هت قض�اوت راج�ع� ب�ه� محت�وای

مد�یریتی و بر�نامه �ریزی کتابخان�ه کمک م�ی کن�د.

در علوم کتابداری و GISمزایای کاربرد اطالع رسانی:

Thrall and Thrall (1993) فوای�د GIS را در آن�الیز مک�انی ب�ه این صورت شرح می دهد:

GIS می توان�د در توص�یف، تش�ریح، پیش بی�نی، و قض�اوت از مزای�ای از یکی آنالیزه�ا ناش�ی ن�وع این ب�ه ک�ار رود.

، ادغ�ام مق�ادیر زی�ادی از داده ه�ا از قبی�ل داده GISمهم ه�ای جغرافی�ایی و اطالع�ات جمعیت ش�ناختی، می باش�د.

GIS ه�ای نقش�ه روی ب�ر را اجتم�اعی ه�ای پدی�ده بین مک�انی ارتباط�ات و ده�د می نم�ایش جغرافی�ایی وق�ایع اجتم�اعی ی�ا انس�ان و وق�ایع را ش�رح می ده�د. ه�ر کتابخان�ه مق�ادیر زی�ادی از داده ه�ا از قبی�ل مشخص�ه ه�ای ام��انت ش��ناختی جمعیت اطالع��ات مث��ل جغرافی��ایی گیرن�دگان کتابخان�ه و داده ه�ای بخش ام�انت کتابخان�ه را نگ�ه داری می کن�د. این داده ه�ا می توانن�د ب�ا داده ه�ای

ب�ار جم�ع آوری ش�ده، 10سرش�ماری ک�ه ه�ر س�ال ی�ک م�دیریت و ری�زی برنام�ه منظ�ور ب�ه و ش�وند ادغ�ام

کتابخانه آنالیز گردند.

دچ�ار زم�ان گ�ذر ب�ا اطالع�ات جمعیت ش�ناختی ک�ه همانگون�ه م�ی توان�د ا�ین� تغی�یرا�ت �احتم�الی را �پیش GISتغ�ی�ی�ر می� ش�وند، �

بی�نی� ک�ن�د. ب�ر�ای مث�ال، ا�ز آن�جائیک�ه� سی�اس�ت ه�ای کت�ا�بخ�ان�ه ت�ابع تغی�ی�رات� محی�ط کتاب�خان�ه می با�ش�ند؛ م�دی�ران نی�از �ب�ه پیش بی�نی

ی�ک اب�زار مفی�د GISاین تغ�ی�یرات� دارن�د. �از ا�ین نقط�ه �نظ�ر، ب�ه با�ش�د.� می ا�ی کتابخا�ن�ه ه�ا�ی محی�ط بی�نی پیش ب�رای�

ب�ه م�دیران ک�ت�ابخا�ن�ه در گ�رفتن GISواس�طه �ای�ن پ�ر�وس�ه� ه�ا،� خ�دم�ات �و تغی�یر� �سی�اس�ت �ه�ای تص�میم�اتی� �ک�ه �ب�را�ی چ�ن�ی�ن ت�وس�ع�ه س�یاس�ت ه�ای ج�دی�د �نی�ا�ز دا�رن�د� کم�ک� می� ک�ن�د. بن�ابراین،

اس�تفاده �می ک�نن�د این� فرص�ت را ب�رای GISم�طالع�اتی ک�ه� از آو�رن�د ک�ه ش�ناخ�ت عمی�ق ت�ری کارکن�ان کت�ابخان�ه ف�راهم �می را م�ناس�بی خ�دما�ت و با�ش�ند داش�ته کارب�رانش�ان� ب�ه نس�ب�ت

برای� آن�ها �فراهم آو�رند�.

می GISمزیت دیگ�ر راحت ب�ودن گ�ردآوری داده ه�ا ب�رای آن�الیز باش�د. این �م�زیت ب�ار� مس�ئو�لیت م�حقق�ان جهت �تولی�د نقش�ه و ن�یز

گردآوری داده ها را کاهش می دهد.

دیگ�ر مهم م�زیت نه�ایت، آن�الیز GISدر ب�رای آن ب�ودن کارآم�د ال�گوه�ای جغرا�فی�ایی در �مجموع�ه ی داد�ه ه�ا و ن�یز� در ا�رتب�اط بین تواب�ع ش�امل: مختص�ات� جغ�رافی�ایی، مشخص�ه ه�ا می باش�د. �این� ت�وابعی باش�ند�؛ چ�نین ق�رار� گ�رفتن می ب�افر، �و روی �هم ت�راک�م،

S در بر�نامه �ریزی �کتابخانه ک�اربرد دارند�) (.�5غ�البا

:GISبه طور کلی، پنج مزیت مهم •

GIS ب�رای هم�ه س�ازمان ه�ا ب�ا ه�ر ان�دازه ای مفی�د می باش�د. آگ�اهی وج�ود دارد. GISروب�ه رش�دی راج�ع ب�ه ارزش اقتص�ادی و راه�بردی

S به پنج مقوله اصلی تقسیم می شود:GISمزایای عموما

صرفه جویی در هزینه ها و کارایی فزاینده-

تصمیم گیری بهتر-

ارتباطات ارتقاء یافته -

نگه داری بهتر رکوردها-

مدیریت از لحاظ جغرافیایی-

GIS امک�ان مش�اهده، ش�ناخت، پرس�ش، تفس�یر و ب�ه تص�ویر کش�یدن و الگوه�ا، ارتباط�ات، ک�ه مختلفی ه�ای ش�یوه ب�ه را ه�ا داده گرایش�ات را ب�ه ش�کل نقش�ه ه�ا، گزارش�ات و نموداره�ا نش�ان می

(.6دهد، فراهم می کند)

در علوم کتابداری GISمحدودیت های کاربرد و اطالع رسانی:

محقق�ان را ق�ادر می س�ازد ت�ا آن�الیز مع�نی GISبا وجودیک�ه چن�د�ین ام�ا کنن�د، ا�س�تنباط� مک�انی ه�ای داده از را دا�ری

محدودیت برای استفاده از آن وجود دارد.

S، داده ه�ای مک�انی نادرس�ت مح�دودیت عم�ده ی ک�اربرد اوًالGIS می باش�ند. کیف�یت آن�الیز GIS بس�تگی ب�ه �کیفیت S اص�وًال

دار�د. � ش�د�ه گ�رد�آور�ی� ه�ای ب�ر� Tim (1995)د�اده وی�ژه� ب�ه کی�فیت �داده ه�ا� در �چه�ا�ر ب�ا�ب ت�أکی�د� دار�د: �جدی�د و �رایج� ب�ودن �داده ه�ا، ج�امعیت �داده� ه�ا، اص�الت د�اده ه�ا، و نگ�ه د�اری از

داده ها.

( عالوه، )1به رس��می، آماره��ای فق��دان ی��ا 2( تن��اقض )�( و من�ابع،� بین در مک�انی� ه�ای �مک�انی 3نا�هم�اهنگی مق�ی�اس )

م�خ�تل�ف داده� ه�ا ک�ه ب�ا ک�یفی�ت داده ه�ا مرتب�ط می� ب�اش�ند�. داده� ه�ای� �سرش�ما�ری �ک�ه� ب�ه� ط�و�ر و�س�ی�عی� �ب�ر�ا�ی� آن�ا�لیز و�ی�ژگی� ه�ای مح�ی�ط �ه�ای� �م�ک�ا�نی � ب�ا ا�ف�ر�اد ش�ن�ا�ختی� �ث�بت �ش�ده �ی� ج�م�عیت�

مخت�ل�ف �ب�ه �ک�ا�ر می� رون�د، �همی�ش�ه �تغی�یرا�تی� را �ک�ه� در �نتی�ج�ه داد�ه س�ا�له م�ی� با�ش�ند� م�ن�عکس �10ه�ای� گ�ر�د آ�و�ری� �ش�ده طی� دو�ره

نم�ی� کنن�د.� هم�چ�نین، �ت�ف�او�ت �مق�ی�ا�س �ه�ای� م�ک�ا�نی م�ش�ت�ق ش�ده �ا�ز من�ابع� �و آ�ژانس� �ه�ای �مختل�ف �م�ان�ع� دیگ�ری� �ج�ه�ت ک�ارب�ر�د گس�ترده

GIS.می باشد

S، در ارتب�اط ب�ا موض�وع کیفیت داده ه�ا، "مختص�ات جغرافی�ایی" ثانی�اایج�اد �خط�ا در پ�روس�ه �نقش�ه نم�ای�ی نق�ا�ط دا�ده ای �را در ب�ر می گ�یرد؛ و مخ�تص�ات� ط�ول و� ع�رض جغرا�فی�ای�ی �اش�تباهی �را� ب�رای� ه�ر� ی�ک از

این نق�اط اخت�صاص می دهد�.

S، ام�نیت و محرم�انگی اطالع�ات خصوص�ی نگ�رانی دیگ�ری اس�ت. نهایت�ااطالع�ات محرم�انگی از حف�اظت و آ�زاد دستر�س�ی م�ی�ان تنا�قض�ی وج�ود� دار�د. مح�ا�فظ�ت ک�نن�دگا�ن پیش�ی�نه ه�ای ا�ف�ر�اد مث�ل� کتاب�داران ًالزم ا�س�ت� ک�ه ا�ز این� ا�طالع�ات در �براب�ر دس�تکاری� و� �افش�اگ�ری ه�ای غ�ی�ر

مجاز �و غیر ضرور�ی مح�افظت کنند.

به�ترین اب�زار ب�رای آن�الیز ه�ر مس�أله جغرافی�ایی GISو در نه�ایت اینک�ه (.5یا اجتماعی نمی باشد)

در کتابداری و اطالع GISکاربردهای رسانی

GIS توس�ط محقق�ان عل�وم کتاب�داری و اطالع رس�انی جهت ایج�اد ن�قش�ه ه�ا�یی �ب�ه ک�ا�ر ب�رده �می ش�ود ک�ه آن�الیزه�ایی را ب�ر تس��ه�یل کتا�بخان��ه�، خ��دمت م�ش��مول ه��ای جمع�یت روی موض�وعات� مرب�و�ط ب�ه م�د�یریت مک�ا�ن، ت�وزی�ع مک�انی �اس�تفاده

(.7از م�نابع� درون �کتابخانه ای� و ... را نمایش �می دهند)

مکان یابی منابع کتابخانه( 1( مدیریت فضای کتابخانه2( مجموعه سازی 3

مکان یابی منابع کتابخانه Xia (2005)عن�وان تحت پژوهش�ی در یAابی مکAان "

" اظه�ار GISمنAابع کتابخانAه بAا اسAتفاده از فنAاوری کتابخان�ه اک�ثر در از مش�کالت عم�ده یکی ک�ه دارد می و ب�زرگ ای مجموع�ه داش�تن خ�اطر ب�ه آکادمی�ک ه�ای ق�رار گرفت�ه در قس�مت ه�ای ف�یزیکی مختل�ف، مش�کالت می کتابخان�ه من�ابع ک�ردن پی�دا در ک�اربران ب�ه مرب�وط باش�د. در این مقال�ه پیش�نهاد ش�ده ک�ه ی�ک سیس�تم نقش�ه نم�ایی می توان�د ب�ه ح�ل مش�کل ک�اربران کم�ک کن�د؛ البت�ه درک ع�دم در ریش�ه فق�ط این مش�کالت، در ص�ورتیکه بن�دی رده ی�ا کتابخان�ه ه�ای قفس�ه از س�اختار ک�اربران

فن�اوری باش�ند. چ�نین GISمجموع�ه س�اخت ب�رای سیس�تمی ب�ه خ�اطر توان�ایی ه�ای ب�القوه آن هم در آن�الیز ب�ه و هم کتابخان�ه م�وقعیت مجموع�ه مک�انی ه�ای داده خ�اطر اینک�ه ب�ه ط�ور پوی�ا نت�ایج آن�الیز ش�ده را در ق�الب نقش�ه ه�ایی ب�ا جزئی�ات مختل�ف ارائ�ه می ده�د، پیش�نهاد

شده است.

منابع یابی موقعیت سیستم GIS (GIS item-locatingاین system)� آ�نالین ف�هرس�ت �نویس�ی سیس�ت�م ب�ا توان�د می

نت�ایج ک�اربر�ان ک�ه� ب�ه �گون�ه �ای کتابخان�ه)اپ�ک( �ادغ�ا�م ش�ود،� نم�ا�یش هم �در و مت�نی نم�ایش در هم را ج�ستجوهایش�ا�ن س�ه سیس�ت�می چ�ن�ین ب�رای �توس�ع�ه خ�واهن�د �دی�د. تص�ویری

دار�د: وج�ود ه�ای 1مرح�ل�ه ب�خش ب�را�ی ه�ای�ی نقش�ه تهی�ه �)( ط�راحی 2م�ختل�ف ه�ر ط�بق�ه و ب�رای� ه�ر ر�دی�ف ا�ز قفس�ه ه�ا؛�

پای�گ�اه� اطالع�اتی ک�ه ش�ا�مل اطالع�ات قف�س�ه �کت�اب ه�ا می فهرس�ت 3باش�د؛� پایگ�اه ب�ا ا�طالع�اتی ارت�ب�اط �این �پایگ�اه )

نویس�ی آنالین� کتاب�خ�انه. �چ�نین سی�س�تمی ک�اربران کتابخان�ه را ب�ه س�م�ت جایگ�اه ه�ای �درس�ت �من�ابع راهنم�ایی� خواه�د� ک�ر�د، مجموع�ه از� اس�تفاده� اثربخش�ی� م�وجب �بهب�و�د بن�اب�راین�

کت�ابخانه م�ی شود. �

سیس�تم) این می GISالبت�ه ن�یز ه�ایی مح�دودیت دارای ) S باش�د ا�ز جمل�ه� اینک�ه هن�گامی�ک�ه من�ابع کت�ابخان�ه �ای اش�تباهاد�ر� �قفس�ه� ه�ای �د�یگ�ر �گ�ذاش�ت�ه� �ش�ده �ب�ا�ش�ند �و� ی�ا ا�ینک�ه �ت�وس�ط ش�خص� �دی�گ�ری� �در� ح�ا�ل ا�س�تفاده� �باش�ند�، د�ر ا�ین �ص�ورت از ر�اهنم�ایی� �ک�ارب�ران �ع�اج�ز �خوا�ه�د م�ان�د�.� �البت�ه� ق�رار د�اد�ن این س�ی�س�ت�م د�ر کن�ار� فن�ا�و�ری �ه�ا�یی� ک�ه ق�ا�بلیت �ردی�اب�ی� م�ن�اب�ع را�

م�ث�ل� � ا�ین وج�ود �RFIDد�ار�ن�د ب�ا� ک�م�ک �ک�نن�ده� خو�اه�د �ب�و�د.� ( �ب�ا �توج�ه ب�ه� هز�ین�ه� ک�م و� GISا�س�تف�ا�ده� ا�ز ا�ین� �تکنول�وژی�)

(.�8پیشر�ف�ت آسان در� �کتابخ�انه� ها مف�ید خ�واه�د ب�ود�)

نتیجه جستجو در فهرست آنالین یک کتابخانه دانشگاهی فرضی. موقعیت فیزیکی آیتم جستجو شده درنقشه نشان داده شده است

بعدی از چندین قفسه در مجموعه کتابخانه. آیتم جستجو 3تصویری شده در قفسه کتابها با رنگی متفاوت نشان داده شده است

نمایی جلویی از قفسه کتابها. آیتم جستجو شده با ًالیه ای که متعلق به آن است رنگ آمیزی شده است

مدیریت فضای کتابخانه

ک�ه دارد وج�ود ه�ا کتابخان�ه روزان�ه در عملک�رد متف�اوتی شرایط ی�ل دًال� محقق�ان� ش�ود�.� فض�ا�ی �آنه�ا� �می مج�دد س�ازم�اند�هی� ب�اعث

و Fraleyن�و�آو�ری فض�ای� �کت�ابخان�ه ر�ا کش�ف �ک�رده� ان�د. �ب�رای� مث�ال Anderson س�ال در� آن �1990، ط�ب�ق ک�ه �ب�ر م�و�قعیت� چه�ار�

ب�ازس�ازی ف�ض�ای� کتا�بخان�ه ه�ا �برنام�ه� ری�زی می ش�ود �را بی�ان کردند:

( کمبود فضا برای رشد و توسعه مجموعه1

( کمبود فضا برای افراد2

( تغییر در هدف و مأموریت سازمان3

( ارائه خدمات جدید4

GIS ب�رای کم�ک ب�ه م�دیریت فض�اهای س�اختمانی و تجه�یزات در ب�ا د�اش�تن ق�ابلیت GISس�ال� ه�ای اخ�یر� ب�ه �ک�ار ب�رده �ش�ده� اس�ت�.

ه�ای ار�ائ�ه �اطالع�ات� در ش�کل� ه�ای بص�ری و تح�لی�ل �رواب�ط مک�انی می� توان�د در� ت�حقیق�ات و� د�ر عملک�رد �محب�وبیت ه�ا�یی را� کس�ب

کند؛� که مز�ایای ز�یر را در �بر م�ی گی�رد:

-GIS نظ�ر در ب�ا اس�ت. مک�انی تحلی�ل اج�رای ق�ابلیت دارای و� جم�ع وا�ح�د، عن�وان �ی�ک ب�ه� کتابخان�ه از� بخ�ش�ی ه�ر گ�ر�فتن� آ�ن ب�ا آوری� �اطالع�ات� در �م�ورد� عم�لک�رد کت�ا�بخان�ه، در� �ارت�ب�اط

می GISواح�د�، مک�ا�نی و �تحل�ی�ل بر�رس�ی ب�ه� پوی�ا ط�ور� ب�ه پردازد.

-GIS ق�ادر اس�ت ب�ا طبق�ه بن�دی و ق�رار دادن ه�ر م�ورد در برخ�ورد متف�اوت ب�ه ط�ور م�وارد ب�ا جداگان�ه ای زمین�ه نمای�د، ب�ا پوش�ش زمین�ه ه�ای مختل�ف ب�ا یک�دیگر، بررس�ی

متقابل مکانی یک امر ساده و راحت می شود.

اف�زاری - ن�رم بس�ته از بخش�ی عن�وان پایگ�اه GISبه ،اطالع�ات مک�انی ق�ادر اس�ت ت�ا داده ه�ای مرب�وط ب�ه ه�ر م�ورد را ذخ�یره نم�وده و ب�ا نم�ایش بص�ری آن در ارتب�اط ی�ک بص�ری نم�ایش و مک�انی ه�ای داده بررس�ی باش�د.

سیستم هماهنگ و منسجم شده است.

-GIS می توان�د م�دیریت تأسیس�ات زیربن�ایی را در س�طح اج�را ی�ا ص�ندلی م�یز مطالع�ه، S س�الن مثال ج�امع بس�یار س�اختمان و س�الن ه�ای ط�رح اج�رای توان�ایی نمای�د.

کتابخانه به لحاظ جغرافیایی در یک برنامه آسان است.

اج�رای سیس�تم ب�ه ص�ورت آنالین ممکن اس�ت؛ بن�ابراین فع�ال -ک�ردن آن س�اده ب�وده و از راه دور کن�ترل می ش�ود. این م�ورد

نگهداری از سیستم را ارزان تر می سازد.

در - ن�دارد. ای هزین�ه هیچ S تقریب�ا سیس�تمی چ�نین توس�عه اف�زار ن�رم دارای ه�ا کتابخان�ه ک�ه هیچ GISص�ورتی باش�ند،

اف�زار س�خت و اف�زار ن�رم ب�رای دیگ�ری گ�ذاری س�رمایه ک�ه GISک�امپیوتر م�ورد نی�از نمی باش�د. ه�ر ی�ک از ابزاره�ای

مث�ل باش�ند دس�ترس ،ArcView، ArcInfo، ArcGISقاب�ل MapInfo همچ�نین و IDRISI هزین�ه باش�ند. می مناس�ب

کم S نس�بتا توس�عه فرآین�د س�ادگی دلی�ل ب�ه توس�عه سیس�تم اس�ت. هزین�ه نگه�داری سیس�تم ن�یز در کتابخان�ه ه�ای مختل�ف

فرق می کند.

ب�ه منظ�ور م�دیریت GISدو فع�الیت عم�ده جهت توس�عه سیس�تم فض�ا در کتابخان�ه ه�ا ًالزم اس�ت: یکی ترس�یم نقش�ه س�اختمان و

(.9سالن کتابخانه و دیگری طراحی پایگاه اطالعاتی)

مجموعه سازی

LaRue(2004( عن�وان تحت پژوهش�ی در از GIS"اسAتفاده جهت ایجAاد مAجموعAه بهAداشAت و AسAالمتA بAرای کAاربران

A"ومیAه عمAنAتابخاAخ�اط�ر� نش�ا�ن� می ک�ن�د ک�ه �ب�را�ی ا�یج�ا�د ی�ک ک جمعیت �ه�ای S دقیق�ا ب�ای�س�تی ک�ارآ�م�د، �کتاب�دا�ران مجم�وع�ه �ا�ی ب�ه من�اطق �س�اکن �ه�س�تند،� در� ک�ه ر�ا� م�ش�مو�ل �خ�دمت �کتا�بخان�ه ن�ژاد�، )مث�ل ه�ای� �جمعیت� ش�ناخ�ت�ی وی�ژگ�ی� م�نظ�ور �ن�ش�ان �دا�دن مش�خص س�نی(�، ه�ای گ�روه و گفت�اری،� س�طح �تحص�یلی زب�ان مجموع�ه بخش کتاب�دارا�ن ب�رای� مختل�فی ه�ا�ی نم�این�د. �روش س�ا�زی ج�هت ج�م�ع آوری �اطالع�ات جم�ع�یت ش�ناخ�ت�ی وج�ود دارد، غ�یر مص�اح�به ی�ک� ا�ن�ج�ام ج�وام�ع�، ب�ا ف�یزیک�ی� ق�بی�ل:� �مالق�ات� از رس�می ب�ا� ک�اربران� کتابخان�ه، و اس�تفاده ا�ز اط�الع�ات سرشماری.

روش�ی ک�ه ب�رای ب�ه تص�ویر کش�یدن داده ه�ای سرش�ماری از اس�تفاده دارد پیش�رفت GISوج�ود ب�ا باش�د. می

ب�ر دوش بیش�تر ب�ه س�المت، توج�ه جوام�ع مس�ئولیت اف�راد جامع�ه گذاش�ته می ش�ود. در این مس�یر کتابخان�ه ب�ا تهی�ه مجموع�ه مناس�ب و ه�ای عم�ومی می توانن�د در گیرن�ده خ�دمت جمعیت ه�ای وی�ژگی ب�ا مرتب�ط این باش�ند. تاثیرگ�ذار جامع�ه اف�راد س�المت ارتق�ای

جهت کم�ک ب�ه GISمقال�ه م�راحلی را ک�ه ب�ا اس�تفاده از سیس�تم کتابخان�ه ه�ای عم�ومی ب�زرگ پ�ایتخت نش�ین ب�ه منظ�ور اج�رای این تص�میم ک�ه آی�ا مجموع�ه بهداش�ت و کتابخان�ه جامع�ه از حم�ایت ب�رای اختصاص�ی س�المت اح�داث ش�ود ی�ا خ�یر، گ�زارش می کن�د. بع�د از مقایس�ه این سیس�تم ه�ا در من�اطق پ�ایتخت نش�ین)ش�یکاگو، لس ی�ک عن�وان ب�ه ش�یکاگو س�یتی(، نیوی�ورک و آنجلس،

ب�ه خ�اطر GISنمون�ه مناس�ب ب�رای ایج�اد نقش�ه توس�ط ان�دازه، تع�داد کتابخان�ه ه�ای عم�ومی، توزی�ع جمعی�تی در من�اطق ش�هری، و دسترس�ی راحت ب�ه داده ه�ا، انتخ�اب

شد.

می توان�د ب�رای GISهدف، تع�یین این موض�وع ب�ود ک�ه آی�ا بهب�ود توس�عه مجموع�ه بک�ار رود. ب�ه منظ�ور ب�ه تص�ویر کش�یدن اطالع�ات جمعیت ش�ناختی من�اطق م�ورد نظ�ر،

جهت ایج�اد نقش�ه ه�ا ArcView GISبرنام�ه ک�امپیوتری از سرش�ماری من�اطق ه�ای داده ک�ار گرفت�ه ش�د. ب�ه س�اًالنه س�ازمان سرش�ماری ای�الت متح�ده بدس�ت آم�د و اطالع ه�ای پایگ�اه طری�ق از ن�یز ه�ا کتابخان�ه آدرس رس�انی رایگ�ان گ�ردآوری ش�دند. یافت�ه ه�ا نش�ان داد ک�ه

ArcView GIS نم�ایش کتابخان�ه ب�رای را نقش�ه ه�ایی ه�ای عم�ومی و اطالع�ات جمعیت ش�ناختی م�ورد نظ�ر تولی�د ک�رده اس�ت. بع�د از مش�اهده نقش�ه ه�ا کتاب�داران S ببینن�د ک�ه چ�ه بخش مجموع�ه س�ازی می توانن�د دقیق�اجمعیت ه�ایی مش�مول خ�دمات کتابخان�ه ه�ا هس�تند و کتابخان�ه مجموع�ه ب�ه راج�ع اس�اس این ب�ر س�پس

اینک�ه نتیج�ه در و کنن�د. می ArcView GISقض�اوت بخش کتاب�داران ب�ه مفی�د اب�زاری عن�وان ب�ه توان�د ب�رای خریدهایش�ان ک�ردن توجی�ه در مجموع�ه س�ازی ی�ا در ک�ل ه�ر مجموع�ه بهداش�ت و س�المت مجموع�ه

(.10دیگری، کمک نماید)

منابع1. Bishop BW, Mandel LH, McClure CR. Geographic Information Systems

(GIS) in Public Library Assessment. LIBRES Library and Information Science Research Electronic Journal. 2011;21(1).

2. Hyland NC. GIS AND DATA SHARING IN LIBRARIES:CONSIDERATIONS FOR DIGITAL LIBRARIES. INSPEL.

2002;36(3):207-15.3. Sedighi M. Use of geographical information system (GIS) in the

cataloging of documents: A case study of earthquake documents collections. Library Hi tech. 2008;26(3):445-65.

4. Sweetkind-Singer J, Williams M. Supporting the information needs of Geographic Information Systems (GIS) users in an academic library. Science & Technology Libraries. 2001;21(3-4):175-90.

5. Park SJ. The Physical Accessibility of Public Libraries to Users: A GIS Study 2011.

6. Available at: www.GIS.com

7. Mandel LH. Geographic information systems: tools for displaying in-library use data. Information technology and libraries. 2010;29(1):47-52.

8. Xia J. Locating library items by GIS technology. Collection management. 2005;30(1):63-72.9. Xia J. Library space management: a GIS proposal. Library Hi Tech.

2004;22(4):375-82.10. LaRue EM. Using GIS to establish a public library consumer health

collection. Biomedical Digital Libraries. 2004;3(1).