8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
1/95
REZSTANSLI VE FANLI AHAP VE TECRTLKOVANLARDAK BALARISI (Apis mellifera L.)
KOLONLERNN PERFORMANSLARI
Yaar ERDOAN
Doktora TeziZootekni Anabilim Dal
Do. Dr. Ahmet DODOLOLU2007
Her Hakk Sakl d r
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
2/95
ATATRK NVERSTESFEN BLMLER ENSTTS
DOKTORA TEZ
REZSTANSLI VE FANLI AHAP VE TECRTL KOVANLARDAK BALARISI (Apis mellifera L.) KOLONLERNN
PERFORMANSLARI
Yaar ERDOAN
ZOOTEKN ANABLM DALI
ERZURUM2007
Her hakk sakl d r
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
3/95
2
Do. Dr. Ahmet DODOLOLU danmanlnda, Yaar ERDOAN taraf ndanhazrlanan bu alma 02/11/2007 tarihinde aadaki jri tarafndan, Zootekni
Anabilim Dalnda Doktora Tezi olarak kabul edilmitir.Bakan: Prof. Dr. Ferat GEN mza:ye: Prof. Dr. Erol YILDIRIM mza:ye: Prof. Dr. Telat YANIK mza:
ye: Do. Dr. Nuray AHNLER ye: Do. Dr. Ahmet DODOLOLU mza:
Yukar daki sonucu onaylar m
...................................
Enstit Mdr
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
4/95
i
ZET
Doktora Tezi
REZSTANSLI VE FANLI AHAP VE TECRTL KOVANLARDAKBALARISI (Apis mellifera L.) KOLONLERNN PERFORMANSLARI
Yaar ERDOAN
Atatrk niversitesiFen Bilimleri EnstitsZootekni Anabilim Dal
Danman: Do. Dr. Ahmet DODOLOLU
Bu alma, tecritli ve ahap kovanlara yerletirilmi olan stma ve havalandrmadzeneklerinin kovanlarn ierisindeki ar kolonilerinin fizyolojik ve davransal zelliklerizerine olan etkilerini belirlemek amac yla 2006 -2007 yllarnda yaplmtr. Farkl gruplardaki(A1, A2, A3, T1, T2 ve T3) kolonilere ait ar l ereve say lar s ras yla Haziran ay nda 9adet/koloni ile tm eit iken Temmuz aynda srasyla 15,571,13 adet/koloni, 18,291,38adet/koloni, 20,001,41 adet/koloni, 17,280,76 adet/koloni, 19,431,90 adet/koloni,21,860,69 adet/koloni, Austos aynda srasyla 18,861,35 adet/koloni, 22,861,57adet/koloni, 25,431,33 adet/koloni, 21,141,21 adet/koloni, 23,292,05 adet/koloni ve27,141,95 adet/koloni olarak belirlenmitir. Ortalama yavrulu alan miktarlar ise Haziran ayiin s ras yla 3201,4366,00 cm/koloni, 3198,004 2,69 cm/koloni, 3239,7155,98 cm/koloni,3205,0071,12 cm/koloni, 3176,8686,95 cm/koloni, 3174,29119,82 cm/koloni, Temmuz
ay nda s ras yla 5597,86257,38 cm/koloni, 6226,57185,90 cm/koloni, 6921,71214,76 cm/koloni, 5778,29172,76 cm/koloni, 6520,71282,54 cm/koloni, 7219,29167,85cm/koloni, Austos aynda ise ayn sraya gre 4082,86312,24 cm/koloni, 4570,29174,19cm/koloni, 5004,14257,33 cm/koloni, 4458,43134,15 cm/koloni, 5067,71297,42cm/koloni, 5549,86130,20 cm/koloni olarak belirlenmitir.
Uygulama gruplarnn (A1, A2, A3, T1, T2 ve T3) nektar akm dnemi arlk artlar srasyla28,643,38 kg/koloni, 40,662,78 kg/koloni, 53,375,24 kg/koloni, 30,394,76 kg/koloni,44,962,47 kg/koloni, 61,716,05 kg/koloni olarak belirlenmitir. Gruplara ait uu etkinliideerleri ise 71,0020,89 adet/koloni, 82,1429,84 adet/koloni, 98,8611,31 adet/koloni,78,5719,48 adet/koloni, 88,5726,55 adet/koloni ve 104,0021,60 adet/koloni olmutur.
Aratrmada, A1, A2, A3, T1, T2 ve T3 uygulama gruplar ndan elde edilen bal verimleris ras yla 14,241,77 kg/koloni, 20,571,49 kg/koloni, 26,592,42 kg/koloni, 14,991,70 kg/koloni, 21,202,37 kg/koloni ve 29,702,75 kg/koloni olarak belirlenmitir.
A1, A2, A3, T1, T2 ve T3 gruplar na ait ortalam a ine saylar srasyla 0,860,90 adet/koloni,1,001,15 adet/koloni, 0,570,79 adet/koloni, 0,860,90 adet/koloni, 0,710,76 adet/koloni,0,861,21 adet/koloni iken, ayn gruplara ait yamalama eilimleri srasyla 4,701,34adet/koloni, 4,300,95 adet/koloni, 3,901,52 adet/koloni, 4,500,97 adet/koloni, 4,401,17adet/koloni ve 3,800,79 adet/koloni olarak tespit edilmitir.
2007, 83 sayfa
Anahtar Kelimeler: Bal ar s , s tma, havaland rma, bal verimi
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
5/95
ii
ABSTRACT
Ph.D. Thesis
PERFORMANCE OF HONEY BEE (Apis mellifera L.) COLONIES IN WOODENAND INSULATED BEE HIVES AQUIPPED WITH RESISTANCE AND
VENTILATION
Yaar ERDOAN
Atatrk University
Graduate School of Natural and Applied SciencesDepartment of Horticulture
Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Ahmet DODOLOLU
In this study, the effect of interior temperature of wooden beehive and insulated beehiveon behavioural and physiological characteristics of the honey bees (Apis mellifera L.)was investigated in 2006-2007. The average number of frames covered with bees in allgroups were 9 per colony on June, A1, A2, A3, T1, T2 and T3 groups were 15.571,13,18.291.38, 20.001.41, 17.280.76, 19.431.90 and 21.860.69 per colony on July,
and, 18.861.35, 22.861.57, 25.431.33, 21.141.21, 23.292.05 and 27.141.95 percolony on Augost, respectively.The average brood area for groups was 3201.4366.00,3198.0042.69, 3239.7155.98, 3205.0071.12, 3176.8686.95 and 3174.29119,82cm2/colony on June, 5597.86257.38, 6226.57185.90, 6921.71214.76,5778.29172.76, 6520.71282.54 and 7219.29167.85 cm2/colony on July, and4082.86312.24, 4570.29174.19, 5004.14257.33, 4458.43134.15, 5067.71297.42and 5549.86130.20 cm2/colony on Augost, respectively.
The average weight gains of the colonies in the test groups during nectar flow were28.643.38, 40.662.78, 53.375.24, 30.394.76, 44.962.47 and 61.716.05
kg/colony. Also, the average number of flying bees per minute per colony was71.0020.89, 82.1429.84, 98.8611.31, 78.5719.48, 88.5726.55 and 104.0021.60and the average honey yield was 14.241.77, 20.571.49, 26.592.42, 14.991.70,21.202.37, 29.702.75 kg/colony ,respectively.
The average number of stings in the test groups were 0.860.90, 1.001.15, 0.570.79,0.860.90, 0.710.76 and 0.861.21 per colony, respectively. The average robbingtendency colony number was 4.701.34, 4.300.95, 3.901.52, 4.500.97,4.401.17and 3,800,79 per colony, respectively.
2007, 83 Pages
Keywords: Honey bee, heating, ventilation, honey yield.
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
6/95
iii
TEEKKR
Tez almamn her aamasnda yak n ilgisini ve yard mlar n esirgemeyen, srekli
olarak bilgi ve tecrbelerinden yararlandm tez yneticim Sayn Do. Dr. Ahmet
DODOLOLUna (Atatrk niversitesi Ziraat Fakltesi Zootekni Blm) ve
Aratrma ile ilgili bilimsel yardmlarn esirgemeyen Say n Prof. Dr. Ferat GEN e
(Atatrk niversitesi Ziraat Fakltesi Zootekni Blm) sayg ve kranlarm sunarm.
Tez almas raporlarnn incelenmesi ve deerlendirilmesinde ilgi ve yardmlarndan
dolay tez izleme komitesi yelerinden Say n Prof. D r. Telat YANIKa sayg ve
teekkrlerimi sunarm.
Tez almam sresince destek ve katklarndan dolay Say n Prof. Dr. Hakk EMSENe
(Atatrk niversitesi Ziraat Fakltesi Zootekni Bl. Bakan) ve Say n Yrd. Do. Dr.
Cemal DLGER e teekkr ederim.
Maddi ve manevi yardmlarn hibir zaman esirgemeyen spir Hamza Polat Meslek
Yksek Okulu Mdr Say n Prof. Dr. Muhammet YILDIRIMa kranlarm sunarm.
lgi ve yardmlarndan dolay Sayn Do.Dr. Ramazan AKMAKI ve Sayn
Yrd.Do.Dr. Ayhan YILDIRIMa teekkr ederim.
Ayr ca aratrmay BAP-2005/200 nolu proje ile destekleyen Atatrk niversitesi
Bilimsel Aratrmalar Destekleme Birimine ve Atatrk niversitesi Fen Bilimleri
Enstitsne teekkrederim.
Yaar ERDOAN
Ekim2007
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
7/95
iv
NDEKLER
ZET................................................................................................................. i
ABSTRACT....................................................................................................... ii
TEEKKR...................................................................................................... iii
SMGELER DZN......................................................................................... vi
EKLLER DZN........................................................................................ vii
ZELGELER DZN.................................................................................. viii
1. GR........................................................................................................ 1
2. KAYNAK ZETLER............................................................................ 8
3. MATERYAL ve YNTEM.................................................................... 23
3.1 Aratrma Yresi Hakk nda Genel Bilgi........... ....................................... 23
3.2. Materyal.................................................................................................. 23
3.2.1. Ar materyali.......................................... ............................................. 23
3.2.2. Kovan materyali.................................................................................. 24
3.2.3. Dier materyal...................................................................................... 24
3.3. Yntem..................................................................................................... 24
3.3.1 Gruplarnn oluturulmas ve koloni ynetimi................................... 24
3.3.2. Uygulama gruplarnda kovan ii scaklnn dzenlenmesi............ 25
3.3.3. Fizyolojik zelliklerin belirlenmesi..................................................... 30
3.3.3.a. Yaama gc........................................................................................ 30
3.3.3.b Ergin ar geliimi................................................................................ 30
3.3.3.c. Kuluka alan geliimi....................................................................... 31
3.3.3.d. Nektar akm dneminin belirlenmesi ve arlk kazanc....... 31
3.3.3.e. Uu etkinlii.... 313.3.3.f. Bal verimi..... 31
3.3.4. Davran zelliklerinin belirlenmesi....... 32
3.3.4.a. Hrnlk eilimi...... 32
3.3.4.b. Yamaclk eilimi.... 32
3.3.4.c. Oul eilimi...... 32
3.3.5. statistiki analizler... 33
3.3.6. Rezistansl-fanl Sistemin Ekonomik Analizi. 334. ARATIRMA BULGULARI................................................... 35
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
8/95
v
4.1. Scaklk ve Nem Deerleri....................................................................... 35
4.2. Uygulama Gruplar na Ait Kovanlarn Scaklk ve Nem Deerleri..... 37
4.3. Fizyolojik zelliklerinin Belirlenmesi..................................................... 41
4.3.1. Yaama gc........................................................................................ 41
4.3.2. Ergin ar geliimi..... 41
4.3.3. Kuluka alan geliimi...... 46
4.3.4. Nektar akm dnemi arlk kazanc 51
4.3.5. Uu etkinlii...... 54
4.3.6. Bal verimi.... 56
4.4.Davran zelliklerinin Belirlenmesi........ 58
4.4.1. Hrnlk eilimi... 58
4.4.2. Yamalama eilimi.. 61
4.4.3. Oul eilimi.... 63
4.5. Rezistansl-fanl Sistemin Ekonomik Analizi .... 63
5. TARTIMA ve SONU.......................................................................... 66
KAYNAKLAR.................................................................................................. 77
ZGEM. 83
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
9/95
vi
SMGELER DZN
cm2 Santimetrekare
KO Kareler ortalamas
Kg Kilogram
< KktrOC Santigrat derece
SD Serbestlik derecesi
S Standart hata
n Tekerrr say s
Ortalama
Art-eksi
% Yzde
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
10/95
vii
EKLLLER DZN
Sayfa Noekil 1.1. lkemizde bal retiminin yllara gre dalm.... 4
ekil 3.1. Ar l ktan bir grnm . 25
ekil 3.2. S cak havalarda fan bulunmayan uygulama k olonilerinde kovan uu tahtas
zerinde havalandrma yapan ii arlar... 26
ekil 3.3. Ahap kovanlarda kullanlan stc rezistansn tabana yerletirilmesi 27
ekil 3.4. Aratrmada kullanlan baz malzemeler. 28
ekil 3.5. Is tma ve hav alandrma sistemi balanm olan bir tecritli kovan. 29
ekil 3.6. Istc rezistanstan oluabilecek manyetikalan n nlenmesi iin tellerin
zerine yerletirilip topraklama yaplan galvanize sa.... 30
ekil 4.1. almann yrtld arla ait scaklk lm deerleri... 36
ekil 4.2. almann yrtld arla ait nispi nem lm deerleri... 36
ekil 4.3. Uygulama gruplarna ait kovan ii ortalama scaklk lm deerleri
dalm.... 38
ekil 4.4. Uygulama gruplarna ait kovan ii ortalama nem lm deerleri
dalm 39
ekil 4.5. Denemede kullanlan uygulama gruplarna ait arl ereve saylar...... 42
ekil 4.6. Uygulama gruplarna ait ortalama kuluka alan geliimi lm
deerleri 47
ekil 4.7. Deneme kolonilerine ait ortalama arlk kazanc lm deerleri .. 52
ekil 4.8. Denemede kolonilerine ait ortalama uua kan ar say s .. 55
ekil 4.9. Uygulama gruplarna ait ortalama bal verimleri.. 57
ekil 4.10. Uygulama gruplarna ait ortalama ine saylar ... 60ekil 4.11. Uygulama gruplarnn yamalama eilimlerine ait ortalama veriler 62
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
11/95
viii
ZELGELER DZN
Sayfa No
izelge 1.1. Dnyada bal retimi ve koloni say s 2
izelge 1.2. lkemizde bal retimi ve koloni saylarnn yllara gre deerleri. 3
izelge 3.1.Aratrmada kullanlan baz girdilere ait fiyatlar. 34
izelge 4.1. Uygulama gruplarnda kovan ii scaklk ve nisbi nem deerleri ... 37
izelge 4.2. Uygulama gruplarnda kovan ii scaklk ve nem lm deerlerine
ait varyans analizi.. 40
izelge 4.3. Uygulama gruplar na ait ortalama kovan ii s cakl k ve nispi
nem deerleri... 41
izelge 4.4. Uygulama gruplar na ait ar l ereve say lar .. 42
izelge 4.5. Ergin ar geliimine ilikin verilere uygulanan varyans
analizi deerleri... 43
izelge 4.6. Uygulama gruplara ait kolonilerin ortalama ar l ereve say lar .. ......... 44
izelge 4.7. Uygulama gruplara ait kolonilerin aylara gre ortalama ar l
ereve say lar .... 45
izelge 4.8. Kovan tiplerine ait aylara gre ar l ereve say lar 45
izelge 4.9. Uygulama gruplar na ait kolonilerde aylara gre kuluka alan
miktarlar.. 46
izelge 4.10. Kuluka alan geliimine ilikin verilere uygulanan varyans
analizi sonular 48
izelge 4.11. Uygulama gruplara ait kolonilerin ortalama kuluka alanlar................ 49
izelge 4.12. Uygulama gruplara ait kolonilerin aylara gre ortalama kuluka
alan deerler... 50
izelge 4.13. Uygulama gruplar na ait aylara gre kuluka alan veriler i... 51
izelge 4.14. Uygulama gruplarna ait kovanlarn nektar akm dnemi arlk
kazanc. 52
izelge 4.15. Kolonilerin nektar ak m dn emi arlk kazanc deerlerine ilikin verilere
uygulanan varyans analizi sonular ... 53
izelge 4.16. Uygulama gruplar na ait kolonilerin ortalama nektar ak m dnemi
arlk kazanc.... 53izelge 4.17. Uygulama gruplarnn uua kan ortalama ar say lar ........................ 54
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
12/95
ix
izelge 4.18. Uu etkinliine ilikin verilere uygulanan varyans analizi sonular... 55
izelge 4.19. Uygulama gruplarna ait kolonilerin bir dakikada uua kan
ortalama ar s ay lar .......... 56
izelge 4.20. Uygulama gruplar na ait szme bal verimleri 57
izelge 4.21. Deneme kolonilerinin ortalama bal verimlerine uygulanan varyans
analizi sonular 58
izelge 4.22. Uygulama gruplarna ait ortalama ine saylar..................................... 59
izelge 4.23. Uygulama gruplarna ait ine saylarna yaplan varyans
analizi sonular....................................................................................... 60
izelge 4.24. Uygulama gruplarna ait yamalama eilimi gsteren ortalama ar
Say l . 61
izelge 4.25. Gruplarn yamaclk eilimine ait ortalama deerler... 62
izelge 4.26. Rezistansl-fanl sistemin ekonomik analizi............. 63
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
13/95
1
1. GR
Ar c l k, tm ynleri ile tar msal ve ekonomik bir tar m kolu olup, tarihi M.. 5000
y llar na kadar dayanmaktad r. Son birka yzy l ncesine kadar ok uzun bir sre ilkel
olarak yap l an ar c l k, gnmz e kadar sren bir gelime sreci yaamtr. Gnmz
arclna gelinmesinde; 1787 ylnda ana arnn havada iftletiinin tespiti, 1845
ylnda ar reme biyolojisinin izah, 1851 ylnda ereveli fenni kovann kefi, 1857
y l nda t emel petek kalplarnn bulunuu, 1865 ylnda bal szme makinesinin icad,
1882 ylnda larva transfer yntemiyle ana ar yetitirme tekniinin kefi ve 1926
ylnda ana arlarda yapay dllemenin bulunuu gibi gelimeler katkda bulunmutur
(Gen ve Dodololu 2002).
Arazisi az veya hi olmayan iftilerin yapacaklar dk sermayeli yatrm ile ksa
srede yksek gelir elde edebilecekleri bir ura olan arclk, zellikle gn youn bir
ekilde yaand krsal kesimlerde g azaltabilecek, isizlik orann drebilecek
ok nemli tarmsal faaliyetlerden birisidir (Tutkun 2000; Gen ve Dodololu 2002).
Balar lar ( Apis mellifera L.) yer yznde ok deiik ekolojik artlara adaptasyon
gstermi; morfolojik, fizyolojik ve davransal zellikleri bakmndan geni bir
varyasyon gstererek birbirinden farkl rklar ve bu rklar ierisinde de deiik ekotipler
meydana gelmitir. Balarlar doal yaylma alanlarnda verim potansiyelleri ile
morfolojik ve davran zellikleri bakmndan ok daha homojen olmalarna ramen,
deiik evre koullarnda ok farkl zellikler gsterebilmektedirler (Ruttner 1988).
Arclk, zellikle ekolojik artlar uygun olan lkelerde ok hzl bir gelime
gstermitir. Bu nedenle arclk tarmn vazgeilmez bir kolu olarak grlmekte ve bu
alanla ilgili almalar dnyada ve lkemizde hzla yaygnlamaktadr. Bugn dnyada
72 969 120 adet ar kovan bulunmakta ve bunlardan 141 702 000 ton dolay nda bal
retilmektedir (Anonim 2007a). Dnyada en ok kovan varlna sahip lke
Hindistand r (9 800 000 adet), bunu 7 405 000 adet kovan ile in, 4 884 468 adet
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
14/95
2
kovan ile etiyopya ve 4 590 013 adet kovan ile Trkiye izlemektedir. Bal retimi en
fazla olan lkeler ise in (29 933 000 ton), Arjantin (9 342 000 ton) ve Trkiyedir (8
234 000 ton) (izelge 1.1).
izelge 1.1. Dnyada bal retimi ve koloni say s (Anonim 2007a)
lke Bal retimi (ton) Koloni say s (adet) in 29 933 000 7 405 000Arjantin 9 342 000 2 900 000Trkiye 8 234 000 4 590 013ABD 7 922 000 2 392 000Hindistan 5 223 000 9 800 000Rusya 5 213 000 3 227 579Meksika 5 063 000 1 787 514Etiyopya 4 123 000 4 884 468spanya 3 700 000 2 400 000ran 3 600 000 3 400 000Dnya 141 702 000 72 969 120
Bal yan nda; propolis, ar st, polen ve balmumu gibi ar rnleri de dnya ticaretinde
yer almaktadr. Dier yandan tarm gelimi lkelerde arclk, ar rnleri retimi
yan nda hatta daha nemli olarak, bitkisel retimde miktar ve kalitenin art r lmas
amacyla yaplmaktadr. Bununla birlikte arclk, doa ve evreye zarar vermeden
yaplabilen ender tarmsal faaliyetlerden birisidir. Bu ynyle de arclk gelecein en
nemli srdrlebilir tar m sal faaliyetlerinden birisi olacakt r. Yukar da a klanan
nedenle ar c l k, tm dnyada vazgeilemez tar msal bir faaliyet olarak
srdrlmektedir.
Ekolojik ve topografik yaps, zengin floras, koloni varl ve arlardaki genetik
varyasyon bak m ndan lkemiz ar c l k iin son derece uygun bir konumda olup,
dnyadaki ball bitki trlerinin %75ine sahiptir. lkemizin koloni varl ve bal retim
miktar nda srekli olarak bir a rt grlmektedir (izelge 1.1., ekil 1.1.). Trkiye sahip
olduu 4 590 013 civar nda kovan varl ve 8 234 000 ton dolay ndaki bal retimi ile
ar c l kta dnyan n en nemli lkeleri aras ndad r. Tr kiyede 1986 y l nda 2 586 971
adet olan ar l kovan say s , 1990da 3 283 458e, 1995de 3 916 038e, 2000de 4 267
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
15/95
3
123e, 2005de 4 590 013 adete ulamtr. retilen baln miktar ise 1986da 39 649
ton iken, 1990da 51 286 tona, 1995de 68 620 tona, 2000de 61 091 tona, 2005de
82 336 tona ykselmitir. Bu dnemler ierisinde retilen bal mumu miktar ise 2 083
ton dan, 4 178 tona ykselmitir(Anonim 2006a).
izelge 1.2. lkemizde bal retimi ve koloni saylarnn yllara gre deiimi (Anonim
2006a)
Kovan say s retimY llar
Eski tip Yeni tip Toplam Bal Bal Mumu1986 515 998 2 070 973 2 586 971 39 649 2 083
1987 440 580 2 367 185 2 807 765 34 417 2 131
1988 363 058 2 620 665 2 983 723 42 729 2 422
1989 340 020 2 740 640 3 080 660 40 180 2 272
1990 293 948 2 989 510 3 283 458 51 286 2 758
1991 266 859 3 161 583 3 428 442 54 655 2 863
1992 250 656 3 289 672 3 540 328 60 318 2 916
1993 234 692 3 450 755 3 685 447 59 207 3 110
1994 219 236 3 567 352 3 786 588 54 908 3 353
1995 214 594 3 701 444 3 916 038 68 620 3 735
1996 217 140 3 747 578 3 964 718 62 950 3 235
1997 204 102 3 798 200 4 002 302 63 319 3 751
1998 193 982 4 005 369 4 199 351 67 490 3 324
1999 185 915 4 135 781 4 321 696 67 259 4 073
2000 199 609 4 067 514 4 267 123 61 091 4 5272001 184 052 3 931 301 4 115 353 60 190 3 174
2002 180 232 3 980 660 4 160 892 74 554 3 448
2003 190 538 4 098 315 4 288 853 69 540 3 130
2004 162 660 4 237 065 4 399 725 73 929 3 471
2005 157 059 4 432 954 4 590 013 82 336 4 178
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
16/95
4
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
7000080000
90000
.1986 .1990 .1995 .2000 .2001 .2002 .2003 .2004 .2005
Y llar
Balretimi(ton)
ekil 1.1. lkemizde bal retiminin yllara gre dalm (Anonim 2006a)
Hem dnya bal ticaretindeki paymz hem de koloni bana bal retimimiz dikkate
alndnda, lkemizin sahip olduu mevcut arclk potansiyelinden yeteri kadar
faydalanamadmz ortaya kmaktadr. Dier yandan lkemizde, bal dnda dier ar
rnlerinin retimi ve bal arlarnn bitkisel retimde yeterli tozlamann salanmas
amacyla kullanlmalar da yaygn deildir. Kovan bana bal retiminin artrlmas, bal
retimi yan nda d ier ar rnlerinin retilmesi ve bal arlarnn bitkisel retimde daha
yaygn kullanlmas durumunda mevcut potansiyelimizi daha iyi deerlendireceimiz
aktr. Ancak, ilkel ve geit kovanlardan modern kovanlara geiin byk lde
tamamlanm olmas, koloni bana ortalama bal retiminde bir miktar artn
salanmas arclmz iin olumlu gelimeler olarak saylabilir.
Erzurum ili ar c l k a s ndan byk bir potansiyele sahiptir. Tar msal Blge tasnifinde
Kuzey Dou Tarmsal Blgesinde (5. Blge) yer alan Erzurumda 87 229 adet ar l
kovan bulunmakta ve bu kovanlardan toplam 1 364 ton bal ve 580 ton bal mumu
retilmektedir (Anonim 2006a). Erzurum, genel olarak engebeli bir araziye sahip olup,
gney ilelerinde korunga, ta yoncas, kr yoncas ve gller gibi yksek miktarda
nektar salglayabilen bitkilerle kapldr. Kuzey ileleri ise meyvecilik ve sebzeciliin
youn bir ekilde yaplmakta olduu; Karadeniz iklimi ile karasal iklim arasnda mikro
klima zellik arz eden yerleim birimleri durumundad r. Yrede ar c l k Kafkas rk
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
17/95
5
(Apis mellifera caucasica Gorbachev 1916) ve onun blgeye adapte olmu ekotipleri ile
yaplmaktadr. Ekolojik yaps arcla son derece uygun olan Erzurum ili, s cak yaz
aylarnda bata Karadeniz blgesi olmak zere yurdun drt bir taraf ndan gelen ger
ar c lar n akmna uramaktadr. Erzurum ili ar c l k ad na byk bir potansiyele sahip
olmasna ramen baz blgelere ok ar koloni ylmas, baz blgelere ise hi ar
kolonisi konulmamas nedeniyle bu potansiyelden yeterli ve etkin bir ekilde istifade
edilememektedir.
Baarl ve krl bir arcln art Teknik Arclktr. Teknik ar c l k, bir ama
dorultusunda "Arlar Kullanabilme ve Ynetebilme Sanat" olarak adlandrlabilir
(Anonim 2006b). Arclk doaya bal bir retim sistemidir. Arclkta verimi etkileyen
unsurlarn banda iklim ve bitki rts gelmektedir. Bu hususlar gz nnde
bulundurularak kolonilerin yerletirilecei en uygun blgenin seilmesi gerekir. Ayrca
seilen blgede ar kolonilerini olumsuz faktrlerden (hakim rzgarlar, sel, grlt,
vahi hayvanlar v.b) koruyacak bir arlk yeri tespit edilmelidir. Bununla birlikte,
arcl yksek verimli rklarla yapmak gerekir. Tm evresel faktrler optimum olsa
dahi ar kolonileri genetik olar ak verimsiz iseler baarl bir sonuca ulamak mmkn
deildir. Arclkta baarya ulamak iin uygun evre artlar ve ar rk yannda
yeterince bilgi ve deneyim ile modern ar c l k ekipmanlar na sahip olmak gereklidir.
Ar c , ar kolonilerin in eitli dnemlerdeki ihtiyalar n bilmek ve bu ihtiyalar n
karlamak zorundadr.
Bal arlarnn ihtiya duyabilecei optimum evre koullarn salamak elde edilen ar
rnlerinin verim ve kalitesi zerine olumlu etki yapmaktadr. Balars yetitiriciliinde
nemli ekolojik faktrlerden biri scaklktr. evre scaklnda meydana gelebilecek ani
deiikliklerinden arlar olduka fazla etkilenmekte ve ar kayplar artabilmektedir.
D evre artlarna arcnn mdahale etmesi mmkn olmamasna ramen kovan
artlarna mdahale edilmesi ve kovan artlarnn iyiletirilmesi mmkndr. Kurulacak
dzeneklerle kovann havalandrlmas ve stlmas gibi uygulamalarla kovan artlar
ar lar iin daha konforlu bir hale getirilebilir (etin 2004).
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
18/95
6
Bal ar lar n n normal ilevlerini yerine getirebilmesi iin gerekli olan optimum scaklk
21-35 C aras olup, ar lar 10 C nin alt nda ve 38 C nin zerindeki s cakl klarda
faaliyet gsteremezler. Fakat bal arlar hibir zaman kovan i scaklnn bu seviyelere
ulamasna msaade etmezler. Yavru yetitirme ve mum salglamak iin scakln
srekli 30-36 C aras nda olmas gerekmektedir (Corkin 1930; Merrill 1924; Seeley and
Heinrich 1981; Gen ve Dodololu 2002). Kuluka scakl bu deerlerin altna
dtnde ii arlar thorax scakln hzla ykseltip kuluka zerinde hareketsiz
kalmak suretiyle scakln yavru geliimine uygun seviyeye kmasn salarlar
(Dunham 1931; Bujok et al. 2002). Bal arlar 20 C scaklkta uua karken; kovan ii
s cakl k 10 Cnin alt n a dtnde salkm olutururlar. Salkmn merkez scakl
yaklak olarak 30 C civarnda tutulur. Arlarn oluturduu salkm, i scaklk
ykselince geniler, dnce daralr. Bal arlar salkmn d scaklnn 7 Cnin alt na
dmesine msaade etmezler. Bunu salamak iin salkmn dndaki arlar ile iindeki
arlar srekli olarak yer deitirirler. Bylece hem salkm dndaki arlarn donmalar
engellenmi ve hem de salkm ii havalandrlm olur (Gen ve Dodololu 2002).
Dnyada ve lkemizde bal ars ile ilgili ok sayda alma yaplm olmasna ramen,
kovann i scakl ve nemi gibi faktrlerin, ar davranlar zerine olan etkilerini
belirlemeye ynelik yaplm aratrma says olduka azdr.
Bal ar lar , yksek CO 2 konsantrasyonlar nd a kendilerini uyaran reseptrlere sahiptirler.
Bu reseptrler kovan ierisindeki CO2 younluu artnca arlar uyararak fanlama
ileminin balatlmasn salarlar. Fanlama ilemi en etkili havalandrma
mekanizmas d r . yle ki ii arlar kk bir uu delii nnde yaptklar fanlama
ilemi ile tm kovan ierisindeki havay kontrol edebilmektedirler (Southwick and
Moritz 1987; Petz et al. 2004; Human et al. 2006). Havalandrma ilemi, kovann i
scakl ile nem dengesini koruyarak, solunum sonucunda ortaya kan zehirli gazlar n
dar atlmasn salar (Chadwick 1922; Lindauer 1954, 1971; Simpson 1961; Buedel
1968; Seeley 1974; Human et al. 2006 ).
Bal arlarnn termoregulasyonu (kovan i scaklnn dengelenmesi), kovann
havaland r lmas ve kolonidek i arlarn bir araya gelerek kmelemesi eklinde
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
19/95
7
olmaktadr. Kmeleme en dta yal arlar, en ite ise gen ii arlar olacakbiimde
ekillenmektedir. Bal arlar, scaklk (10 C) dtnde metabolizmay artrarak ve
thoraks s lar n ykselterek, ar ykseldiinde ise (40 C) metabolizmay yavalatarak
ve kovan havalandrarak duruma uyum salamaya alrlar. Kulukann stlmasnda
daha iri olan erkek arlar ii arlardan daha fazla s yaymaktadr (Kronenberg and
Heller 1982; Harrison 1987; Kleinhenz et al. 2003; Vollman et al. (2004). Ayr ca
kovann i scaklnn ar bir ekilde ykselmesi durumunda, peteklere depolanm
olan nektar ve dardan getirilen su ii arlar tarafndan buharlatrlarak scaklk
drlr (Frisch 1967; Lindauer l954, 1971).
Nosema hastalnn etmeni olan Nosema apis (Zander)protozoonunun gelime ve
yaylmasn engellemek iin kovan ii nem orannn dk tutulmas, kovan i
scaklnn dengeli tutularak ani dlere sebebiyet verilmemesi gerekmektedir.
Bunun yan nda kire ( Ascosphaera apis), ta (Aspergillus flavus) gibi mantari
enfeksiyonlardan bal ar lar n korumak iin de kovan ii nem orannn ar
ykselmesini engelleyici tedbirler alnmaldr (Tutkun ve Bogelmez 2003; der 1983).
Bu almada, ahap ve tecritli kovanlara monte edilen s tma ve havaland rma
dzeneklerinin kovan ii scaklk ve nem deerleri ile ar kolonilerinin fizyolojik ve
davransal zellikleri zerine etkilerinin belirlenmesi amalanmtr.
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
20/95
8
2. KAYNAK ZETLER
Root (1899) ar kolonilerin in tercih ettii kuluka scakln tespit etmek amacyla
yapm olduu almada; orta gteki bir koloninin kulukalna termometre
yerletirmi ve bu termometreden elde edilen veriler neticesinde; geceleyin d evre
scakl donma noktasnn altna dm olmasna ramen kuluka merkez scaklnn
92oF (33,33oC) ve daha gl kolonilerde ise 95oF (35oC) olduunu belirtmektedir.
Ayn aratrc Austos aynda yapm olduu gzlemde ise en gl koloninin kuluka
scaklnn 98oF (36,67oC)ye ulatn tespit etmitir. Yine yapm olduu bu
almann neticesinde ar kolonileri iin en uygun kuluka scaklnn 92oF (33,33oC)
ile 98oFler (36,67oC) aras nda deitiinisaptamtr.
Kuluka scaklnn ana arnn yumurtlama aktivitesi zerine olan etkilerini incelemek
amacyla yaplan bir almada, ar kovanlarna elektrikli stma sistemi yerletirmi ve
kovan i s cakl klar 73 oF (22.78oC), 76oF (24,44oC), 79oF (26,11oC), 82oF (27,7oC),
85oF (29,44oC), 88oF (31,11oC), 91oF (32,77oC) ve 94oFde (34,44oC) olarak
sabitlenmi, bu s cakl klarda ana ar taraf ndan b rak lan yumurta say lar ise s ras yla 0
adet, 2 adet, 19 adet,34 adet, 67 adet, 110 adet, 96 adet ve 22 adet olarak tespit
edilmitir(Dunham 1929)
Dunham (1931) taraf nd an yap lan Gnn her saati iin kovan i s cakl klar isimli bir
almada; bal arlarnn, evresindeki ekolojik faktrlerin ierisinde en fazla scaklk
zerinde bir deiim meydana getirebildikleri k salkm ve kuluka retim dneminde
en nemli evresel faktr scakln oluturduu bildirilmitir.
Yaplan bir almada, ar kolonilerinin salkmn merkez scakln 35oC civar nda
tuttuklar n , ayn zamanda 35oCnin ar lar n mum salglayp ileme scakl olduu,
salkmn aktifliine gre deimekle birlikte genellikle d yzey scaklnn 17oCnin
zerinde olduu, salkm ierisindeki scakln salkmn bykl ile ok az alakal
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
21/95
9
olduu, salkmn merkezindeki arlarla salkmn d ksmnda yer alan arlar arasnda
ok az bir fiziksel deiimin bulunduu (
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
22/95
10
olduu, kltrel artlarda yetitirilen bal ar lar nda ise 42,82,8 oC olarak Haziran 1991
tarihinde lld ve maksimum kritik scaklkzerine lm zamanlar n n nemli bir
etki yapt (p
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
23/95
11
Polen veya nektar seferinden dnp kulukal kta dans eden ar lar n, rahats z edilmeden
kzl tesi termograf cihaz yardm ile thorax scaklklarnn saptand bir almada;
thorax s cakl klar n n 31,4 C ile 43,0C arasnda olduka deiken bir seyir izledii
tespit edilmitir. Nektar tamadan dnen arlarn thorax s cakl klar ortalama 38,0 C
iken, polen tamadan dnen arlarn vcut s cakl klar ortalama 37,4 C olarak
belirlenmitir(Stabentheiner 2001).
Starks et al. (2000) taraf ndan yap lan bir almada, bal ar lar n n kuluka faaliyetlerini
artrmak ve predatrlere kar kendilerini korumak amacyla kuluka scakln dzenli
olarak ykselttiklerini, kire hastalnn patojeni olan Ascosphaera apis 30Cnin
altnda koloniye bulatnda bal arlarnn bunu fark ederek henz yavrular
hastalanmadan kuluka scakln ykselttiklerini bildirmilerdir.
Bal ars kolonisindeki beki arlar ile kulukada grev alan ii arlarnn thorax
scaklklarnn karlatrlmasnn yapld bir almada; arlarn thorax s cakl klar
kulukada alm olduklar grevlere de bal olarak farkllklar gstermitir. Kzl tesi
termograf cihaznn kullanld bu almada, kulukadaki arlarn thorax yzeyi
s cakl klar n n (36,1 C), beki ar lara g re olduka yksek olduu (34,0C)
llmtr. Ayrca feromon sinyallerinin arlarn thorax scaklklar zerinde artrc
bir etki yapt sonucuna da varlmtr (Stabentheiner et al. 2002).
Stalidzans et al. (2002)n n yapt klar bir almada, scaklk alglayc sensrler (prob)
kuluka zerine rt bezinin altna yerletirilmi ve scaklk verileri y l boyunca her 15
dakikada bir kaydedilmitir. alma bitiminde, k aylarnda dk bir kuluka geliimi
ve bahar dnemi boyunca artan bir kuluka alan geliimi gzlemlenmi ve en byk
korelasyon scaklk ile zaman arasnda gereklemitir. Hava scaklk deerlerinin en
byk etkisi, gda depolama ve kuluka faaliyetlerinin youn olduu baharn ge
dnemleri ile yaz aylarnda ve k salkmnn olumaya balad ge sonbahar
dneminde olmutur. Hava scaklnn en dk etkisi ise kuluka faaliyetlerinin
olmad k aylarnda grlmtr.
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
24/95
12
Yaplan bir almada, kolonilerden alnan kapal kulukal ve ii arl ereveler
laboratuar artlarnda sabit scaklktaki (36C-45C) kafesler ierisine konularak len ve
hayatta kalan ar lar ile ar lar n eker urubu ve su tketimlerinin belirlenmesine
allmtr, 36Cnin zerinde kapal kulukann ld, 30Cnin altnda yetikin
arlarn deforme olduu, dk scaklklarda gelimenin geriledii, yetikin ii arlar
iin optimum scakln 34C olup, ar lar n 26 -36Cler aras nda hayatta k alabildikleri,
ii arlarn 38Cde be gn ierisinde, 45Cde ise 48 saat ierisinde ldkleri, 1/1
oranndaki eker su karm olan urupla beslenen arlarn deien scaklklardan
etkilenmedii, ar lar n su tketimlerinin 38 Cnin zerinde hzl bir ekilde artarak 48
saat ierisinde 3 ml/ar olduunu, kuluka alannn hayatta kalabilmesi iin kritik
scakln 45C olduu bildirilmitir (Mardan and Kevan 2002).
Tautz et al. (2003), iek zerinde beslenen ar lar n vcut s lar n (zellikle thorax)
konstant bir halde tuttuklarn, yaz veya ilkbahar aylarnda bir iekten dierine
konarken bu ksa sreli uularn vcut slar zerinde her hangi bir deiim
oluturmadn belirlemilerdir. Ayn aratrclar ar n n iek zerine konmas ile
tekrar uua kmas arasnda geen sre uzadnda thorax ssnn dtn, yine bir
ar n n thorax en s cak ve abdomeni ise en serin vcut k sm iken, kafa s s n n thoraxa
bal olarak deitiini, arlarn sadece uarken deil ayn zamanda beslenirlerken de
byk enerji harcadklarn bildirmilerdir.
Kuluka alan termoregulasyonunun ii arlarn davranlar zerine etkilerini ve snn
ii ar lar taraf ndan kulukaya tran sferini belirlemeye ynelik yaplan bir almada,
ii arlarn kuluka scaklnn ayarlanmasnda petekler zerinde hareketsiz bir ekilde
kalarak vcut s lar n ykselt tikleri, petekler zerindeki ii arlarn thorax
scaklklarnn kuluka alannn stlmas veya soutulmas srasnda deimekle
birlikte ortalama olarak 32,21,0C ile 38,12,5C arasnda deitii, gzlemlenen ii
arlarn belli periyotlarda kulukadaki bo gmeleri ziyaret ettikleri ve bir gmece
girdiklerinde s cakl klar n 34,1 -42,5Cler aras nda ykselttikleri, ki bu s cakln
normal ar lardan +9,6 C0 daha yksek olduu bildirilmitir. Bu almada s reten ii
arlarn abdomenlerini hzl bir ekilde pompalama (kasma) hareketi yapmasyla
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
25/95
13
dinlenen ii arlardan ayrlabilecei, ii arlarn s retmeleri sonucunda kuluka
yzeyinde olduka hzl bir scaklk ykselmesinin gerekletii ve yar m saat i erisinde
s cakl kta 3 Clik bir artn olduu bildirilmitir (Kleinhenz et al. 2003).
W neman et al (2003) srailde Mart 2000-Aral k 2000 tarihleri aras nda infrared -
polietilen bir rt ile sararak kn gne enerjisi yardmyla kovanlarn stlmasn
salayp kovan scakl, koloni geliimi ve baharda bal retim miktarlarnn
belirlenmesine ynelik bir almayapmtr. Polietilenle kapl kovanlar n i
s cakl klar , kapl olmayan kovanlardan gndzleri 12,2C, geceleri ise 1,7C daha
scak olmutur. Polietilenle kapl kovanlardaki k uluka alan bykl ise denemenin
yapld dnem boyunca %59.2 daha fazla (+2290 cm2) kmtr. K periyodunda,
ergin ar geliiminde polietilen ile kapl olan kovanlarda %37,5lik bir art grlrken,
kapl olmayan kovanlarda %11,8 lik bir art belirlenmitir. Bahar dneminde PE ile
kapl kovanlar 20 ,8 kg/koloni bal retirken, kapl olmayan koloniler yaln zca 10,2
kg/koloni bal retmilerdir. Bu almann sonucunda PE ile kapl kovanlar n daha h zl
bir kuluka alan geliimine, daha fazla ergin ar geliimine ve daha fazla bal verimine
sahip olduklar belirlenmitir.
Bir almada, bal arlarn pupa dneminde 29C ve 37C sabit s cakl klarda tutarak
ergin dnmelerindeki nroanatomik geliimleri incelenmi ve kuluka scaklnn bal
arlarnn beyin geliimleri zerine nemli derecede etki ettii tespit edilmitir(Groh et
al. 2004).
Mandl et al. (2004) taraf ndan yrtlen bir almada, bal ars kolonilerinin ilk bahar
hzl gelime dnemlerinde kuluka scakln 33-36C aras nda dengelediklerini,
ar lar n kulukay thoraxlar ndaki uu kaslarndan rettii scaklk ile sttklarn, su
damlacklarn peteklerin yzeyine brakp buharlatrmak veya fanlama yardmyla da
serinlettiklerini bildirmilerdir.
Bal arlarnn yalarna gre hareketlerini ve s retim yeteneklerini aratrmaya ynelik
yap lan bir almada, bal arlarnn thoraxlarndan aktif olarak s retebildikleri ve
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
26/95
14
gen ii arlarn hem thoraxlar ndaki uu kaslarndan daha fazla s retebildikleri ve
hem de yallara gre kuluka zerinde ok daha hzl hareket edebildikleri
belirlenmitir (Vollman et al. 2004).
Bruce et al. (2005) n farkl s cakl k derecesi (20 C, 30C, 34C) ve 5 farkl nem
oran n n (%0, %65, %75, %85, %97) Varroa destructorzerine olan etkilerinin
incelendii bir almadas nda , dii varroalarn vcutlar ndan su kayb n n, en yksek
scaklk ve en dk nem dzeyinde maksimum olduu tespit edilmitir.
Pupa dneminde bulunan bal arlarnda trake akarnn dk scaklktaki hassasiyetini
belirlemek amac yla yap lan bir almada, 30C s cakl k ile normal kuluka scakl
olan 34C kyaslanmtr. Scakln drlmesi, kuluka knda 5 gnlk bir
uzamaya neden olduu halde, trake akarnn reme zelliklerinde her hangi bir
deiimin olmad sonucuna varlmtr(McMullan and Brown 2005).
Seeley (1974) tarafndan yaplan bir almada, kovan ierisindeki birikmi olankarbondioksitin ii bal arlar tarafndan fanlama yaplarak darya atld, kk
kovanlarda ierdeki karbondioksit ile d atmosferdeki karbondioksit miktarn n
aras nda %0-10 ve %4-25 arasnda dengelendii, ii arlarn kovan ii karbondioksit
oran n byk kovanlar da kk kovanlara gre ok daha iyi kontrol edebildikleri
bildirilmitir.
Yaplan bir almada, kovan ierisindeki ii arlarn yapt fanlama ileminin etkilibir havalandrma mekanizmas olduu bildirilmitir. Aratrclar ii arlarn yaln zca
kk bir uu deliinde yaptklar fanlama ilemi ile tm kovan ierisindeki havay
kontrol edebildiklerini tespit etmilerdir. Periyodik aktif fanlama hareketi ile kovan
ierisindeki havan n pasif hava cereyan eklinde atldn, fanlama yapan ii arlarn
ktan kama eilimi gsterdiini, koloninin havaland rma faaliyetlerinin gece azalarak
devam ettii belirlenmitir (Southwick and Moritz 1987).
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
27/95
15
Petz et al. (2004) taraf ndan yap lan bir almada, %60-80 nem ieriine sahip
kulukadaki ar larvalar n n ya ile rettikleri CO2 miktarlar belirlenmeye allm ve
80 saatten daha kk yaa sahip olan larvalarn solunum miktarlarnn, daha yal olan
larvalara gre %35 daha az olduu, larvalarn rettii CO2 miktarnn scakla bal
olarak deitii ve buna gre 18Cde retilen CO2 miktarnn 0.480.03 l mg1 h1
CO2 iken 38oC de 3.970.50 l mg1 h1 CO2 olarak lld, scakla bal olarak
solunumoran n n lojistik bir eri oluturduu, bu eri zerinde 33-36Cnin optimum
kuluka scakl olduu, dk hava scaklklarnda kuluka scaklnn ykseltilmesi
ve optimum kuluka retim faaliyetleri iin ii arlar tarafndan aba harcand
belirlenmitir
Bal arlarnda kuluka nem orannn dzenlenmesine ynelik yaplan bir almada, bal
ar lar n n koloni ihtiyalar na gre kulukan n biyofiziksel yap s n n dzenlenmesinde
olduka etkili bir ekilde altklar ve ii arlarn kovan ii nem oran zerinde etkili
olduklar belirlenmi, fakat kuluka nem orannn dengelenmesinde baz zorluklarn
bulunduu, kovan ierisindeki nem miktarn n d hava artlarndan da olduka fazla
miktarda etkilenmekte olduu ve ii ar lar n kovan ii nem miktar n yar opt imum
seviyede ancak dengeleyebildikleri saptanmtr(Human et al. 2006).
Kanadann Alberta eyaletinde yaplan bir almada birbirini takip eden iki yl boyunca
23 adet kovandan elde edilen bal verimleri ile bal akmmn olduu srece bu
kolonilerin kuluka alanlar ve ergin ar geliimleri belirlenmitir. Deneme kolonilerinde
yalar 1-3 arasnda deien ana ar lar kullan l mtr. Elde edilen bal miktar 60,9
kg/koloni ile 210,8 kg/koloni aras nda olup ortalama 120,2 kg/koloni iken, ortalama
kuluka alan miktar 17 -18 Haziranda 26 200 cm2/koloni ve 21 gn sonraki ikinci
lm verilerinde 36 200cm2/koloni, 42 gn sonraki lmde ise 44 900 cm2/koloni
olmutur. Verilere bakldnda bal verimi ile yavrulu alan miktar arasnda pozitif bir
korelasyonun bulunduu tespit edilmitir(Szabo and Lefkovitch 1989).
Marceau et al. (1990) taraf ndan a r rnlerinin retimi ile uu etkinlii arasndaki
ilikinin belirlenmesine ynelik 1987de Kanadada yaz sezonunda yap lan bir
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
28/95
16
aratrmada, bal verimi, kovan arlndaki gnlk art ile gnlk uua kan ar
say s aras nda dorusal bir ilikinin bulunduu tespit edilmitir. Kovan uu delii
nne yerletirilen dijital ar sayma makinesi ile kovan ierisine giren ve kovandan
ayrlan arlarn says belirlenmi, aktivasyonun minimum olduu dnemlerde uu
etkinlii 14 000-20 000 adet ar /saat olduunda nektar verimi ortalama 0,34 kg/gn,
uu etkinlii 60 000 adet ar/saat olduunda nektar verimi 5,7 kg/gn olduu
bildirilmitir
eitli balars rk ve tiplerinin GAP Blgesindeki performanslar n n saptanmas
amacyla 1992 ylnda yrtlen bir almada, koloni gelime hz ve bal verimi
bakmndan Ege Blgesi arlarnn, talyan, Karniol, Kafkas, Trakya ve Gneydou
Anadolu Blgesi yerli ar lar ndan daha stn per formans gsterdii ve blgeye daha iyi
uyum salad, ortalama bal veriminin ise genotipler iin sras ile 23.9.5.2, 21.62.3,
21.45.9, 17.65.3, 23.37.1 ve 4.30.7 kg olduu belirlenmi ve oul verme
eiliminin Gneydou Anadolu Blgesi arlarnda en yksek (%75)ve Ege ile Karniol
arlarnda ise en dk (%33) olduu bildirilmitir (Kaftanolu vd 1993).
Gen vd (1999a)nn Erzurum koullarnda Kafkas, Orta Anadolu ve Erzurum balar s
genotipleriyle yapm olduklar bir almada; hrnlk eiminin belirlenmesinde
kullanlan ine saylar ile ilgili verilerin s ras yla 9 ,142,87, 16,863,63 ve 29,717,26
adet/koloni, yamaclk eilimleri ile ilgili verilerin srasyla 5,722,33, 48,853,69,
18,882,37 adet/koloni, oul eilimleri ile ilgili verilerin ise s ras yla 33 ,0016,98,
9,304,15 ve 22,0014,71 adet olduunu belirlenmitir.
Erzurum koullarnda Kafkas, Orta Anadolu ve Erzurum balar s genotipleriyle yap lan
bir almada arl ereve saylar srasyla 15.621.04, 17.081.24, 18.491.25
adet/koloni, kuluka alan geliimi deerler srasyla 3055.6280.3, 3584.3271.9 ve
3897.0303.2 cm2/koloni, uu etkinlii verileri s ras yla 72.8613.83, 69.715.3 ve
94.2915.63 adet/koloni, bal verimi ile ilgili deerler ise srasyla 30.623.2,
32.635.17 ve 35.415.36 kg/koloni olarak tespit edilmitir(Gen vd 1999b)
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
29/95
17
Gler ve Kaftanolu (1999) tarafndan yaplan bir almada, Anadolu, Kafkas, Mula,
Gkeada Trakya ve Alata genotiplerinin ger ar c l ktaki performanslar belirlenme ye
allmtr. Bu almada, bal verimi iin s ras yla 20,573, 6, 26,565,5, 50,164,3,
41,215,2, 15,943,4 ve 43,483,5 kg/koloni, ergin ar geliimi iin s ras yla 7, 540,4,
8,680,6, 17,040,8, 13,940,8, 8,520,4 ve 13,840,6 adet/koloni, kuluka etkinlii
iin ise s ras yla 1112,6110, 7, 1184,8162,9, 2387,5163,5, 2030,2188,9,
1433,9153,2 ve 1501,5128,8 cm2/koloni deerleri elde edilmitir.
Tokat Ziraat Fakltesi Taliftlik (ZF), Tokat Gmenek ky (TG), Almus evreli
kyndeki (A) ve Artova-Kark n ky (AK) ar l klar n da; Beypazar , Beypazar x
Tokat ve Tokat ekotipleri ile gerekletirilen bir almada, bal verimi ile ilgili veriler
genotipler iin ZF arlnda s ras yla, 8 ,30,60, 11,61,22 ve 8,61,04 kg, TG arl
iin s ras yla 15 ,70,97, 16,62,74 ve 14,40,40 kg/koloni, A arl iin
s ras yla17 ,61,24, 20,70,58, 16,81,30 kg/koloni, AK arl iin srasyla 14,11,62,
17,71,89 ve 12,61,54 kg/koloni olarak tespit edilmitir (Karacaolu ve Fratl 1999).
Genotipler dikkate al nmaks z n a r l ereve say lar may s ay lm dneminde ZT,
TG, A ve AK arl iin srasyla 8,60,18, 10,40,31, 10,30,31 ve 9,80,25
adet/koloni, Haziran ay lm dneminde s ras yla 12,00,4, 15,00,39 , 15,00,33
ve14,90,33 adet/koloni, Temmuz ay lm dneminde s r as yla 14, 00,31, 16,60,38,
18,00,37 ve 15,90,49 adet/koloni, Austos ay lm dneminde ise srasyla
13,70,27, 15,80,25, 16,60,36 ve 15,00,47 adet/koloni olarak belirlenmitir.
B, BT ve T genotiplerinin ar l ereve say lar may s ay lm dne minde 9,30,27,10,40,10 ve 9,70,22 adet/koloni, Haziran ay lm dneminde 13,50,50 , 15,1039
ve 14,20,30 adet/koloni, Temmuz ay lm dneminde 15,50,55 , 17,10,47 ve
15,80,40 adet/koloni, Austos ay lm dneminde 13,60,27, 15,70,24, ve
16,60,36 adet/koloni olarak belirlenmitir. Yaplan almada gruplara ait kuluka
alan geliiminde en yksek veriler haziran ay lm dneminde ve srasyla
5504142,4, 6336188,3 ve 5834120,0 cm2/koloni olarak tespit edilmitir.
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
30/95
18
Anadolu, Kafkas, Mula, Gkeada, Trakya, Alata, ekotipleri kullan l arak yap lan bir
almada, genotiplerin ortalama bal verimleri s ras yla 24,383,58, 26,575,51 ,
57,153,43, 41,225,18, 17,353,69 ve 47,153,33 kg/koloni olarak belirlemitir.
Kovan arlk artn ise srasyla 0,3470,044, 0,2680,054, 0,6530,073,
0,5520,135, 0,4200,060 ve 0,5780,091 kg/koloni olarak tespit edilirken; kuluka
retim etkinliini 1135,614,9, 1160,121,5, 2644,267,3, 2000,997,2, 1446,9101,5
ve 1620,9184,7 cm2/koloni, koloni populasyon geliimini 11,672,29, 12,502,77,
30,501,63, 22,673,16, 13,171,11 ve 22,672,06 adet/koloni olarak belirlendii
bildirilmitir(Gler 1999).
Dodololu (2000) taraf ndan Erzurumda Kafkas, Kafkas x Anadolu, Anadolu x Kafkas
ve Anadolu genotipleri kullanlarak yaplan bir almada; ergin ar geliimi bakmndan
en yksek deerlerin austos ay lm dneminde elde edildii, ortalama arl ereve
say lar n n genotipler iin s ras yla 16,540,26 , 16,000,22, 18,460,22 ve 19,180,26
adet/koloni olarak tespit edildiini, kuluka alan geliimi bakmndan en yksek
kuluka retim deerinin temmuz ay banda ve genotipler iin s ras yla
6196,80130,32, 6724,44110,27, 6492,92110,27 ve 6146,29130,32 cm2/koloni
olduunu, nektar akm dnemi boyunca arlk artnn genotipler iin s ras yla
18,362,27, 16,691,36, 21,392,73 ve 22,272,26 kg/koloni olduunu, uu
etkinliklerinin ise 104,1416,92 adet/koloni ile Anadolu grubunun birinci, 98,0014,62
adet/koloni ile AnadoluXKafkas grubunun ikinci, 92,869,25 adet/koloni ile
KafkasXAnadolu grubunun nc ve 88,7111,18 adet/koloni ile Kafkas grubunun
sonuncu srada yer aldn bildirilmitir.
Aratrc, uu etkinliinin gruplarda 39 adet/koloni ile 171 adet/koloni arasnda
deitiini, bal verimi bak m ndan is e Kafkas, KafkasXAnadolu, AnadoluXKafkas ve
Anadolu gruplar iin s ras yla 7,952,19, 8,531,50, 11,791,71 ve 11,171,45
kg/koloni deerleri elde edildii, gruplar n ortalama bal verimlerinin 0 kg/koloni ile
22,55 kg/koloni arasnda deitiini, koloni bana ortalama ine saylarnn Kafkas,
Kafkas x Anadolu, Anadolu x Kafkas, Anadolu gruplar iin s ras yla 4,140,77,
6,001,23, 11,432,26 ve 16,57 2,34 adet/koloni olduu ve genel olarak koloni bana
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
31/95
19
ine saysnn 1 ila 23 arasnda deiim gsterdiini, yamaclk eilimlerinin Kafkas
grubunda 3,400,18 adet/koloni, Kafkas x Anadolu grubunda 5,70 0,18 adet/koloni,
Anadolu grubunda ise 6,700,18 adet/koloni ve Anadolu grubunda 6,700,18
adet/koloni olduunu tespit etmitir.
Bayram (2000) yapt bir almann sonucunda kuluka retim etkinlii bakmndan
tm gruplar n ortalamalar olarak en yksek lm dneminin temmuz lm dnemi
ve en yksek ortalama deerin ise 2874229 cm2 olduunu bildirmitir. Yine, ayn
almada kuluka alan genel ortalamasn n en yksek olarak 2318167.45 cm2/koloni
deeriyle V. grubunda (kontrol) olduu, bu grubu s ras yla 1875161.63 cm 2/koloni ile
I.grubun (Her gn polen tuza taklan), 1777246.35 cm2/koloni ile III.grubun (drt
gn tak l p drt gn tak lmayan), 1739 196.84 cm2/koloni ile II.grubun (bir gn tak l p
bir gn tak lmayan), 1630236.53 cm 2/koloni ile IV.grubun (yedi gn tak l p yedi gn
taklmayan) izlediini, bal verimi deerleri ise I., II., III., IV. ve V. grup iin s ras yla
2.60.69, 5.91.77, 3.40.73, 1.30.94 ve 7.90.55 kg/koloni olduu bildirilmitir.
Alata Bahe Kltrleri Aratrma Enstitsnde yer daraltma ve ek yemleme yaplan ar
kolonileri ile normal yetitiricilik yaplan ar kolonileri (kontrol) arasndaki koloni
populasyon geliimi, kuluka retim etkinlii, bal verimi gibi baz zelliklerin
belirlenmesine ynelik yap lan bir almada, koloni populasyon geliimine ynelik
veriler, yer daraltma ve ek yemleme yap lan kolonilerde ortalama 10,630,37
adet/koloni, kontrol grubunda ise ortalama 8,890,35 adet/koloni olarak, kuluka retim
etkinliine ynelik veriler, yer daraltma ve ek yemleme yaplan kolonilerde ortalama
3454,49173,13 cm2/koloni, kontrol grubunda ise ortalama 3059,99162,30 cm2/koloni
olarak, bal verimine ynelik ortalama deerler ise yer daraltma ve ilave yemleme
yap lan kolonilerde 28.133,20 kg/koloni, kontrol grubunda ise 19,553,20 kg/koloni
olarak belirlenmitir (Gler 2000).
Doarolu ve Oskay (2000) birinci grup tek kat kulukal kta, ikinci grup yine
kulukal kta fakat zerine iine bo petek doldurulmu bir ballk konularak, nc
grup kulukala bo petek doldurulup ballkta, drdnc ve beinci gruplar ise ikier
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
32/95
20
katl kovanlarda ve drdnc grup kulukalkta, beinci grup ise ballkta tutularak
klatlmt r. M ays ay lm dneminde gruplar n kuluka alanlar ortalamalar
s ras yla 2839 ,59429,74, 2840,31266,26, 2540,31369,25, 2993,06424,71 ve
2139,63383,44 cm2 olarak; Haziran ay lm dneminde ise s ras yla
4220,78506,11, 3466,2466,57, 3145,99429,79, 4510,52240,63 ve 2479,57511,30
cm2 olarak tespit edimlitir.
Chaudhary (2001)in Hindistan n gney bat s nda yer alan Haryana eyaletinin ar c l k
performans ve potansiyelinin belirlenmesine ynelik olarak yapt bir almada, ubat
1997de talyan arlarndan oluan deneme kolonileri Bawalda bulunan aratrma
istasyonuna yerletirilmi ve blge iin bitkilerin ieklenme takvimi oluturulmutur.
Kuluka alanlar hzl bir art gstererek mart aynda 2,5-7,3, may s ay nda 8,3 ve
haziranda 8,3 ereve/koloni ye ulam ve bu art eyll aynn ilk gnlerine kadar
devam etmitir. Aralk 1997-Mart 1998 dnemleri aras nda kuluka alan olduka fazla
bir gelime gstermi, koloni geliimi iin en uygun periyodun ubat, Mart aylar
olduu bildirilmi, ortalama bal verimi ise 18,5 kg/koloni olarak tespit edilmitir.
ahinler ve Kaya (2001) tarafndan, bal ars kolonilerini ek yemlerle beslemenin arl
ereve say s , yavrulu alan ve ko loni geliimi zerine etkilerini belirlemek zere eit
gte 32 Mula ar kolonisi zerinde yaplan bir almada; koloniler 4 gruba ayrlm
birinci gruptaki kolonilere kek+eker urubu, ikinci gruptaki kolonilere kek, nc
gruptaki kolonilere eker urubu verilmi ve drdnc gruptaki kolonilere herhangi bir
besleme yap lmam tr. Aratrma sonucunda kek+urup, kek, urup ve kontrol
gruplar nda ortalama ar l ereve say lar s ras yla 11,37, 8,62 , 7,50 ve 6,25
adet/koloni, koloni arl 30,22, 29,20, 27,31 ve 25,93 kg/koloni, yavrulu alan ise
7140, 620140, 3848,5 40 ve 3270,62 40 cm2 /koloni olarak tespit edilmitir.
Gener ve Karacaolu (2003)nun yapm olduklar bir almann sonucunda elde
edilen yavrulu alan verileri KafkasXKafkas, KafkasXEge, EgeXKafkas melezleri
22/02/2000 tarihli lm dnemi iin s ras yla 385.6466.342, 409.5826.134 ve
469.2045.276 cm2/koloni, 24/4/2000 tarihli lm dnemi iin s ras yla,
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
33/95
21
1828,10133,478, 1879,9589,789 ve 2392,11119,540 cm2/koloni, 17,07,200 tarihli
lm dnemi iin s ras yla 605,2051,298, 2097,95241,061 ve 2199,28108,090
cm2/koloni iken, deneme gruplar na ait bal verimleri KxK, K xE, ExK genotipleri iin
s ras yla 23,000,894, 20,172,044 ve 21,811,975 kg/koloni olarak elde edildiini
bildirmilerdir.
Yaplan bir almada, koloni bana ortalama arl ereve saylarnn en yksek olduu
dnemin austos ay lm dnemi olduu kuluka alan geliimi bak m ndan en
yksek deerin Temmuz ay lm dneminde elde edildii ve Kafkas, Anadolu ve
Karniyol gruplar ndan 2001 y l nda s ras yla 9.631.45, 7.081.37 ve 6.421.00
kg/koloni, 2002 y l nda ise s ras yla 6.201.35, 5.351.02 ve 6. 001.47 kg/koloni bal
verimi elde edildii bildirilmitir(Kutluca 2003).
Erdoan (2003)nn polen retimi ile ilgili yapm olduu bir almada, ar l ereve
say lar temmuz ay lmlerinde saat 8.00 -12.00saatleri arasnda polen tuza taklan
(I.Grup), saat 10.00-12.00 saatleri arasnda polen tuza taklan (II.Grup) ve polen
tuza taklmayan (III.Grup) gruplarda srasyla 12.300.26 adet, 12.200.25 adet
ve12.500.22 adet, austos ay lmlerinde ise srasyla, 14.500.67 adet, 13.600.76
ve 15.100.62 adet olduu bulunmutur. En yksek kuluka retim etkinliinin temmuz
ay lm dneminde 3840.11151,47 cm 2 olarak tespit edildii ve bal veriminin I., II.
ve III.gruplar iin s ras yla 6.951.30, 7.401.33 ve 6.711.17 kg/koloni olduunu
bildirilmitir.
Yap lan b ir almada langstroth tipi ahap ve styropor kovanlarda, seker urubu ve ar
keki beslemesi uygulayarak yaptklar bir almada, kekle beslenen, eker urubuyla
beslenen, kontrol gruplarna ait ergin ar geliimi ile ilgili verilerin, ahap kovanlar iin
s ras yla, 11,620,2, 11,480,20 ve 10,090,22 adet/koloni, styropor kovanlar iin
s ras yla 9,320,24, 10,000,24 ve 9,030,22 adet/koloni, kuluka alan geliime
ynelik verilerin ahap kovanlarda srasyla 2180,1981,09, 2177,8481,09 ve
1611,8490,66 cm2/koloni, styropor kovanlarda s ras yla 2077,4496,92 ,
2095,4596,92 ve 1407,3090,66 cm2/koloni olduu belirlenmitir.
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
34/95
22
Bu almada, ar kolonilerinin uu etkinliklerine ait veriler, ahap kovanlar iin
s ras yla 48,413,92 , 42,433,92 ve 35,143,92 adet/koloni, styropor kovanlar iin
s ras yla 39,003,42, 38,573,92 ve 31,283,92 adet/koloni, nektar ak m periyodunda
arlk artna dair veriler ahap kovanlar iin s ras yla 11,900,9 , 15,800,87, 10 ve
130,79 kg, styropor kovanlar iin s ras yla 11,570,42 , 14,860,67 ve 10,860,67 kg,
kolonilerin hrnlk eilimlerin gstergesi olan ine saylarna ynelik veriler ahap
kovanlar iin s ras yla 5,281,28 , 4,711,28 ve 7,421,28 adet/koloni, styropor
kovanlar iin s ras yla 15,851,28 , 15,571,28 ve 19,711,28 adet/koloni olarak
bildirilmitir (Dodololu et al. 2004).
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
35/95
23
3. MATERYAL ve YNTEM
3.1. Aratrma Yresi Hakk nda Genel Bilgiler
alma Erzurum iline bal spir lesinde yrtlmtr.spirilesi, Karadeniz
blgesinin Dou Karadeniz Blm snrlar ierisinde yer almakta olup, Erzurum il
merkezinin 146 km kuzeydousunda bulunmaktad rlar. Yzlm 2 .100 km, rak m
1050 m dir.
spir ilesi, Dou Karadeniz Blm ile Erzurum-Kars Blm aras nda bir alanda
bulunmaktadr. Bu nedenle corafik ve iklimsel zellikler itibariyle gei blgesi
nitelii gstermektedir (Kse 1991). Mikroklima zelliine sahip olan blge zengin bir
floraya sahiptir. Aratrmann yrtld yrenin dalk alanlar, oruh nehri ve
kollar tarafndan dar ve derin bir ekilde yarlmtr. Aratrma sahas, yksek alan
dzlkleri ile vadi tabanndaki dzlkler dnda, ok engebeli ve eim artlar kuvvetli
olan bir topografyaya sahiptir (alayan 1981). Bu nedenle dier tarmsal faaliyetlerin
snrl oranda yaplabildii blge, arclk faaliyetleri iin uygun bir yapya sahiptir.
Blge zengin floras ve mutedil ikliminden dolay ger ar c lar taraf ndan da olduka
fazla tercih edilmektedir.
3.2. Materyal
3.2.1. Ar m ateryali
Aratrma, 2007 y ll nda, yredeki yetitiricilerden satn alnan 42 adet Kafkas melezi
ar kolonisi zerinde yrtlmtr.
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
36/95
24
3.2.2. Kovan materyali
Aratrmada, 21 adet standart Langstroth tipinde gvde kalnl 25 mm
olan ahap malzemeden imal edilmi kovan ile 21 adet standart Langstroth
tipinde d ile ii kontrplak, keleri ahap, kontrplaklar n aras ise
sktrlm kpkten imal edilmi tecritli kovan olmak zere toplam 42
adet kovan kullanlmtr.
3.2.3. Dier materyal
almann deiik dnemlerinde, maske, krk, eldiven, el demiri, urupluk, temel
petek, set top ve dier arclk malzemeleri kullanlmtr.
3.3. Yntem
3.3.1. Gruplarn oluturulmas ve koloni ynetimi
Bu alma, 2 faktrl tam ansa bal deneme planna gre dzenlenip, 3 tekerrrl ve
her tekerrrde 7 ar kolonisi olacak ekilde planlanmt r.
1.Grup: Kontrol grubu ahap kovan (A-1)
2. Grup: 21Cye ayarl rezistansl ahap kovan (A-2)
3. Grup: 21-34Cye ayarl rezistansl -fanl ahap kovan (A-3)
4. Grup: Kontrol grubu tecritli kovan (T-1)
5. Grup: 21Cye ayarl rezistansl tecritli kovan (T-2)
6.Grup: 21-34Cye ayarl rezistansl -fanl tecritli kovan (T-3)
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
37/95
25
Aratrmada yetitiriciden satn alnp 5 Haziranda alma sahasna nakledilen 42 adet
ar kolonisi , 9ar ereve ar ve 5 er ereve yavruya sahip olacak ekilde ayn gn
ierisinde eitlenmi ve Langstroth tipi ahap (21 adet) ve tecritli (21 adet) kovanlara
nakledilmilerdir. Kolonilere, satn alnan sfr yal Kafkas melezi ana arlar verilmitir.
(ekil 3.1)
Bal hasad ndan sonra kolonilere 2 ksm eker ve 1 ksm sudan oluan eker urubu ile
10 gn besleme yaplmtr. klim koullarnda meydana gelen deiim ile kovan giri
delikleri kltlmtr. Hava scakl 14-15oCnin zerinde olduu gnlerde
kolonilere, varroa parazitine (Varroa destructor)a kar bir hafta ara ile iki kez perizin
[0.0-diethyl-0-(3-choloro-4-methyl-7-coumarinyl)-thiophosphate]uygulanmtr (Dlger
1997).
ekil 3.1.Ar l ktan bir grnm
3.3.2. Uygulama gruplar n da kovan i scakln n d zenlenmesi
Deneme gruplar na ait koloniler inin i s cakl klar minimum 21 C ile maksimum 34C
aralna ayarlanmtr (Gen ve Dodololu 2002). Bu s cakl k dereceleri ayn zamanda
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
38/95
26
alma balangcnda uygulama kolonilerinde test edilerek denenmitir. Bu amala,
kovan iinde erevelerin st talarnn zerine yerletirilen prob ile kovan i scakl
kontrol edilmi, i scaklk 21oCnin altna dtnde ii arlarn kulukaya doru
skma eylemine getikleri gzlemlenmi, bu nedenle de 21oC i s cakl k alt limiti
olarak belirlenmitir. Kovan i scakl 34oCnin zerine ktnda ise ii arlarn
kovan darsna karak kovan uu delii nne dizilip ierisini havalandrmak
maksadyla kanat rpmaya baladklar gzlemlenmi ve bu nedenle de 34oC fanlar n
almaya balayaca i scaklk olarak yani st limit olarak belirlenmitir (ekil 3.2)
ekil 3.2. Scak havalarda fan bulunmayan uygulama kolonilerinde kovan uu tahtas
zerinde havalandrma yapan ii arlar
Deneme gruplar ndaki kovan i scaklklarnn salanmasnda kovan tabanna
yerletirilmi olan6m boyunda, d silikon izolasyonlu, 220 V, 180W deerlerine
sahip silikon yaltml rezistans teller kullanlmtr (ekil 3.3, ekil 3.4.).
Kovann stne yerletirilmi olan kontrol sisteminde yer alan ve kulukalk scakln
alglayan probun bal olduu dijital ift kontaktrl termostat ayarlanm olan en
dk dereceye ulatnda stc rezistanslar devreye sokmakta, belirlenen scakla
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
39/95
27
ulatnda ise devre d brakmaktadr. Kovan ii scakl belirlenen maksimum
dereceye ulatnda ise fan devreye sokarak kovan ierisini havalandrmakta ve
belirlenen scakla dnce fan kapatmaktad r . almada kullanlan tek kontaktrl
termostatlar ise sadece rezistans devreye sokmakta veya devre d brakmaktadr.
ekil 3.3.Ahap kovanlarda kullanlan stc rezistansn tabana yerletirilmesi
Denemede, 12 V, 0,68 A, 4 W, 8 cm ap deerlerine sahip havaland rma fanlar
kullanlmtr (ekil 3.5). Havaland rma fanlar n n dn hzlarn yani kovan ierisine
gnderecei hava miktarn belirlemek iin TFA marka anemometre kullanlmtr.
Kovan nnde havalandrma yapan ii arlarn oluturduu havann hz anemometre
ile llm, buna gre ii arlarn oluturduu 2,5 km/saatlik hava hareketi fanlar n
dn hznda kriter alnarak ayarlamalar yaplmtr. Fanlarn hz, ayarl adaptrlerden
(220 V luk elektrii 1,5 V ile 12 V arasnda istenilen voltaja gre ayarlayabilen)
voltajn drlmesi veya ykseltilmesi eklinde ayarlanmtr.
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
40/95
28
ekil 3.4. Aratrmada kullanlan baz malzemeler
(1) Is ve nem lmnde kullan lan termo -higro metre, (2) Rezistans tel veya soutucu fanlar altran ift
kontaktrl dijital termostat ve s alg lay c p robu, (3) Kovanlar n i s cakl klar n ykseltmek iin kullan lan
silikon yaltml stc rezistans, (4) Kovan ii havalandrlmasnda kullanlan fan, (5) Fan dn hznn ve
kovan ii hava cereyan n n ayarlanmas nda kullan lan anemo metre, (6) Uygulama kolonilerinde kullan lan
Termostat, adaptrler ve havalandrma fan yerletirilmi yarm kat
1 2
5
43
6
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
41/95
29
Tm sistem otomatik olarak almtr. Kovana monte edilmi olan sistem retim
sezonu boyunca kullanlm ve klama dneminde kovanlardan kartlmtr (ekil
3.5). Dier uygulama gruplarnda ise (A-2 ve T-2) sadece rezistans kullanlm ve
havalandrma iini arlarn kendilerinin yapmalar salanmtr.
Istc rezistanslarn oluturabilecei manyetik alann arlar zerindeki olumsuz etkisini
ortadan kald rmak iin tellerin zerine ince metal levha (sac) konularak topraklanmtr
(ekil 3.6).
Kovan ierisindeki ve ar l ktaki gnlk maksimum ve minimum s cakl k ve nem
miktarlar n n belirlenmesi amac yla maksimum-minumum termo-higrometre
kullanlmtr. Scaklk ve nem kaydediciler, her gruptan ansa bal olarak seilmi bir
kovan ierisine yerletirilerek kovan ii maksimum ve minimum scaklk ve nem
deerleri gnlk olarak llp kaydedilmitir.
ekil 3.5. Istma ve havalandrma sistemi balanm olan bir tecritli kovan
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
42/95
30
ekil 3.6. Istc rezistanstan oluabilecek manyetik alann nlenmesi iin tellerin
zerine yerletirilip topraklama yap lan galvanize sa
3.3.3. Fizyolojik zelliklerin belirlenmesi
3.3.3.a. Yaama gc
Uygulama gruplarnn yaama gleri, deneme boyunca deiik nedenlerle snen ve
deneme d kalan kolonilerin saylar kullanlarak belirlenmitir (Doarolu vd 1992;
F ratl ve Budak 1992;
Kaftanolu vd 1993; Gler 1995; Dlger 1997).
3.3.3.b. Ergin ar g eliimi
Ergin ar geliimini tespit etmek amac yla 5 Haziranda tm koloniler 9 ereve ar ve 5
ereve yavru olacak ekilde eitlenmitir. Bu eitlemeden bal hasad na kadar olan
dnemde (25 Austos) 30 gn ara ile kolonilerin arl ereve saylar belirlenmi, elde
edilen rakamlar ergin ar geliiminin ls olarak deerlendirilmitir (Gen 1990;Dlger 1997).
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
43/95
31
3.3.3.c. Kuluka alan g eliimi
Her bir uygulama grubundaki kolonilerde 5 Hazirandan bal hasad na kadar (25 Austos)
geen sre ierisinde, her ayn banda btn yavrulu ereveler zerindeki kapal
kuluka alanlar PUCHTA yntemiyle cm cinsinden llerek yavrulu alan tespiti
yaplmtr (Pekel ve Doarolu 1987; Gen 1990; Gener 1996; Dlger 1997;
Dodololu 2000).
3.3.3.d. Nektar akm dneminin belirlenmesi ve arlk kazanc
Deneme kolonilerinin nektar akm dnemindeki arlk kazanlarnn tespit edilmesi
amacyla btn koloniler nektar akm dnemi balangcnda (20 Haziran) ve sonunda (5
Austos) 100gr hata ile tartlmtr. Koloniler, ball k veya ilave ereve verme veya geri
alma durumunda da tartlarak nektar akm dnemindeki net arlk artlar
belirlenmitir(Dlger 1997; Gen 1994; Szabo 1980).
3.3.3.e. Uu etkinlii
Uygulama kolonilerinin uu etkinliini belirlemek amacyla, her gruptan tesadfi
olarak seilen denk gteki birer kolonide lm yaplmtr. Her seferinde ayn
kolonide ve leden nce ayn saatte (10:00) olmak zere 10 gn ara ile 7er defa 60
saniye sre ile uua kan ar saylarnn tespiti yntemi kullanlmtr (Pekel ve
Doarolu 1987; Fratl ve Budak 1992; Dlger 1997).
3.3.3.f. Bal verimi
Hasatta her koloninin kendi klk ihtiyalar gz nnde bulundurularak sadece
ballktan bal hasad yaplmtr. Hasat srasnda tm erevelerin zerine ait olduu
kovan n numaras yaz l mtr. Szme ncesi ve sonras nda ereveler tart larak aradaki
fark bal verimi olarak tespit edilmitir (Nelson and Gary 1983; Pekel ve Doarolu
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
44/95
32
1987; F ratl ve Budak 1992 ; Gen 1992; Gen ve Aksoy 1993; Gler 1995; Dlger
1997).
3.3.4 Davran zelliklerinin belirlenmesi
3.3.4.a. H r nl k e ilimi
Hrnlk eilimini belirlemek iin 4x5 cm ebatlar nda siyah set oval bir top
kullanlmtr. Set top, her bir deneme grubuna ait her defasnda tesadfi olarak seilenayn kolonilerde ve ayn anda olmak zere, bir dakik a sre ile uu delii nnde
sallanmtr. Bu ilem 15 hazirandan itibaren 10 gn ara ile 7 defa tekrarlanm ve her
uygulamann sonunda arlarn top zerinde braktklar ine saylar tespit edilerek o
grubun hrnlk eiliminin ls olarak deerlendirilmitir (Pekel ve Doarolu 1987;
.Doarolu vd 1992; F ratl ve Budak 1992 ; Kaftanolu vd 1993; Gener 1996; Dlger
1997).
3.3.4.b. Yamaclkeilimi
Koloniler yamacln en st dzeyde bulunduu nektar akmnn sona erdii dnem
ile bal hasad n n yap l d dnemler aras nda yak ndan takip edile rek yamacln
grld durumlarda kovan nndeki yamac arlarn zerine un serpilmitir. Un
serpilmi yamac arlarn yamadan sonra hangi kovana girdikleri ve bu kolonilerin
hangi gruba ait olduklar tespit edilmitir. Bu uygulama 10 defa tekrarlanmtr.Yamaya itirak eden kolonilerin saylar gruplarn yamalama eiliminin bir gstergesi
olarak kullanlmtr (Fratl ve Budak 1992; Dlger 1997)
3.3.4.c. Oul eilimi
Koniler, doal oul verme dnemi boyunca birer hafta aral klarla 7 defa kontrol
edilerek, kontroller esnas nda ar lar taraf ndan yap lan a k ve kapal ana ar ykskleri
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
45/95
33
tespit edilerek imha edilmitir. Elde edilen yksk saylar oul verme eiliminin bir
ls olarak deerlendirilmitir (Pekel ve Doarolu 1987; Doarolu vd 1992; Gen
1992; Dlger 1997).
3.3.5. statistiki analizler
Bu alma, 2 faktrl tam ansa bal deneme planna gre dzenlenmitir. alma 3
tekerrr ve her tekerrrde 7 ar kolonisi olacak ekilde planlanm ve varyans analisi
SPSS paket program kullanlarak yaplmtr. Ancak ergin ar geliimi ve kuluka alangeliimine ait veriler Haziran Temmuz ve Austos Aylarnda her bir kovanda ayr ayr
belirlendiinden bu veriler tekrarlanan lmler varyans analizine gre (Grgl and
ahinler 2006) test edilmitir. Ortalamalar aras ndaki farklar ise Duncan testi ile
karlatrlmtr (Dzgne vd 1987).
3.3.6. Rezistansl-fanl Sistemin Ekonomik Analizi
Denemede kullanlan farkl deneme gruplarnn karlln tespit etmek amac yla net
gelir ve net oransal kar belirlenmitir. Net gelir ve net oransal karn hesaplanmasnda
her bir deneme grubu iin ayr ayr amortisman ve dier giderler belirlenmi ve
aadaki formllerden faydalanlmtr.(A l ve Demirci 1984; K ral ve ark. 1999,
Karaglge 1996). Amortisman giderleri hesaplanrken ahap ve tecritli kovanlar 5 yllk dijital
termostat, s t c tel, adaptr, havaland rma fan ve elektrik kablolar 10 y ll k bir mre gre
hesaplanmtr.
Net kr= retim deeri-retim masraflar
Oransal krllk= retim deeri/retim masraflar
retim masraflar= Sabit masraflar+deiken masraflar
retim deerinin belirlenmesinde;
retim deeri= Elde edilen rn miktar x birim fiyat eitliinden faydalanlmtr.
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
46/95
34
Birim fiyat olarak; arclarn eline geen fiyat baz alnmtr.
Ekonomik net karn belirlenmesinde kullanlan dorudan masraflar; Elektrik, nakliye,
arazi kiras, temel petek, igc gibi girdilere ait masraflar iken, dolayl masraf,
yetitiricinin i gcdr.
Dorudan masraflarda kullan lan girdi birim fiyatlar n n belirlenmesinde baz resmi
kurumlardan (Anonim 2007b, Anonim 2007c, Anonim 2007d) ve zel firma ile
satclardan elde edilen verilerden yararlanlmtr.
ifti ailesinin igc: Tarmsal rnlerin maliyeti hesaplan rken, ifti ve ailesine
iletmedeki almalarna karlk olmak zere, iilik creti taktir edilmektedir
(Karaglge 1987). Aratrmada, ar kolonilerinin tanmas, kolonilerin rutin kontrol ve
bakm, ereve yapm ve hasat gibi ilerde kullanlan i gc karl asgari cret
zerinden ve elektrik tesisatnn montaj parasal olarak (YTL/gn) belirlenmitir.
Aratrma sresince rezistanslar ve havalandrma fanlar toplam 350 kw elektrikharcamtr. almada kullanlan baz girdiler izelge 3.1de gsterilmitir.
izelge 3.1. Aratrmada kullanlan baz girdilere ait fiyatlar
Girdiler Fiyatlar (YTL)Elektrik (kw/saat) 52Nakliye 40Arazi kiras 300
Temel petek 400Amortisman pay 5670gc (elektrik tesisat ekilmesi dahil) 2344,320
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
47/95
35
4. ARATIRMA BULGULARI
4.1. S cakl k ve Nem Deerleri
2007 yl alma sezonuna ait gn iindeki en yksek ortalama scaklk deeri 30,86oC,
en dk ortalama scaklk deeri 15,12oC, en yksek ortalama nem deeri %73,11
ortalama en dk nem deeri %31,09 olarak belirlenmitir.
Aratrmada gn iindeki maksimum scaklk deeri bakmndan sezon boyunca tespit
edilen en dk deer21,20oC (33. gn) iken en yksek deer 40,5oC (60. gn) olarak
belirlenmitir (ekil 4.1).
almada gn iindeki minumum scaklk deeri bakmndan sezon boyunca tespit en
dk deer1. gn (9,80oC) ve en yksek deer24.-27. gnlerde (20,20oC) olarak
llmtr. (ekil 4.1).
retim sezonunda arlkta tespit edilen gn iindeki en dk maksimum nem lm
deeri %40,0 (23. gn) en yksek %98,0 (70. gn) olarak tespit edilmitir.
Gn iindeki en dk minimum nem deeri %24,0 en yksek minimum nem deeri ise
%56,0 olarak saptanmtr(ekil 4.2).
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
48/95
36
05
10
15
20
25
30
35
40
45
1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 73
lmler (Gn)
ScaklkVerileri(
OC)
Maks.S c. Min. S c.
ekil 4.1. almann yrtld arla ait scaklk lm deerleri
0
20
40
60
80
100
120
1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 73
lmler (Gn)
NemV
erileri(%)
Maks Nem Min Nem
ekil 4.2. almann yrtld arla ait nispi nem lm deerleri
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
49/95
37
4.2. Uygulama Gruplarna Ait Kovanlarn scaklk ve Nem Deerleri
Aratrmada, en yksek kovan ii scaklk deerleri A-1, A-2, A-3, T-1, T-2 ve T-3
deneme gruplarnda s ras yla 38,994,47oC, 36,952,63oC, 35,332,68oC,
37,673,09oC, 36,062,37oC ve 34,201,48oC, en dk scaklk deerleri ise s ras yla
20,532,09oC, 22,791,69oC, 22,691,53oC, 21,481,99oC, 22,781,66oC ve
24,081,51oC olarak tespit edilmitir (izelge 4.1, ekil 4.3).
Deneme gruplar nda
maksimum nem deerleri %67,3910,70 (A-1), %61,889,83 (A-2), %56,668,59 (A-3), %70,539,08 (T-1), %63,599,39 (T-2) ve %58,488,25 (T-3),
minimum nem deerleri %25,054,77 (A-1), %24,772,80 (A-2), %24,672,68 (A-3),
%24,532,45 (T-1), %25,093,30 (T-2) ve %25,386,00 (T-3) olarak belirlenmitir
(izelge 4.1, ekil 4.4).
izelge 4.1. Uygulama gruplarnda kovan ii scaklk ve nisbi nem deerleri
S UygulamaGruplar
n Maksimums cak l k ( oC)
Minimums cakl k (oC)
Maksimumnem (%)
Minimumnem (%)
A-1 81 38,992,81 20,532,09 67,3910,70 25,054,77
A-2 81 36,952,63 22,791,69 61,889,83 24,772,80
A-3 81 35,332,68 22,691,53 56,668,59 24,672,68
Ortalama 243 37,093,42 22,002,07 61,9710,65 24,833,54
T-1 81 37,673,09 21,481,99 70,539,08 24,532,45
T-2 81 36,062,37 22,781,66 63,599,39 25,093,30
T-3 81 34,201,48 24,081,51 58,488,25 25,386,00
Ortalama 243 35,982,78 22,742,03 64,1810,18 25,004,19
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
50/95
38
Aratrmada ahap kovan tiplerinde en yksek scaklk ortalama deeri 37,093,42oC,
en dk scaklk ortalama deeri 22,002,07oC, en yksek nem ortalamas
%61,9710,65, en dk nem ortalamas %24,833,54 olarak belirlenmitir.
Tecritli kovan tiplerinde ise en yksek s ca klk ortalama deeri 35,982,78oC, en dk
scaklk ortalama deeri 22,742,03oC, en yksek nem ortalamas %64,18 10,18, en
dk nem ortalamas %25,004,19 olarak hesaplanmtr. (izelge 4.1).
15
20
25
30
35
40
45
A1 A2 A3 T1 T2 T3
Uygulamalar
Sc
aklkDeerleri(0C)
Max. Is Min. Is
ekil 4.3. Uygulama gruplarna ait kovan ii ortalama scaklk lm deerleri dalm
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
51/95
39
10
20
30
40
50
60
70
80
A1 A2 A3 T1 T2 T3
Uygulamalar
Nemdeerleri(%)
Max. Nem Min. Nem
ekil 4.4. Uygulama gruplar na ait kovan ii ortalama nem lm deerleri dalm
Uygulama gruplarna ait kovanlarn i scaklk deerlerine yap lan istatistiki analiz
sonucunda, kovan ii maksimum scakl zerine kovan tipi ile, uygulama lar n etkisi
nemli olarak belirlenmi (p
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
52/95
40
izelge 4.2. Uygulama gruplarnda kovan ii scaklk ve nem lm deerlerine aitvaryans analizi
lmler Varyasyon Kaynaklar SD KO F
Maksimum
scaklk
Kovan Tipi
Uygulama
Kovan tipiXuygulama
Hata
1
2
2
480
117,395
408,021
1,658
7,677
15,292*
53,148*
0,216ns
Minim
um
scak
lk
Kovan Tipi
Uygulama
Kovan tipiXuygulama
Hata
1
2
2
480
52,289
192,062
19,396
3,122
16,749*
61,520*
6,213*
Maksimumnem Kovan Tipi
Uygulama
Kovan tipiXuygulama
Hata
1
2
2
480
470,378
4165,010
20,823
87,128
5,399*
47,803*
0,239ns
Minimumnem Kovan Tipi
Uygulama
Kovan tipiXuygulama
Hata
1
2
2
480
2,836
1,781
12,469
15,134
0,187ns
0,118ns
0,824ns
*: nemli (P
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
53/95
41
izelge 4.3. Uygulama gruplar na ait ortalama kovan ii s cakl k ve nispi nem deerleri( S )
Faktrler N Maksimums cakl k (oC)*
Minimums cakl k (oC)*
MaksimumNem (%)*
MinimumNem (%)*
Kovan tipleri
Ahap 243 37.093.42 22,002,07 61,9710,65 24,833,54
Tecritli 243 35,982,78 22,742,03 64,1810,18 25,004,19
Ortalama 486 36,533,17 22,372,06 63,0810,44 24.913,87
Uygulamalar
K 162 38,343,88 a 21,002.0,9 a 68,969,98 a 24,793,79 a
R 162 36,502,48 b 22,721,69 b 62,719,62 b 24,933,05 a
R-F 162 34,771,60 c 23,381.67 c 57,578,44 c 25,024,65 a
Ortalama 486 36,533,17 22,372,07 63,1510,47 24,913,87
*Ayn harfle gs terilen ortalamalar aras nda 0.05 ihtimal seviyesinde istatistiki olarak fark yoktur.
4.3. Fizyolojik zelliklerinin Belirlenmesi
4.3.1. Yaama Gc
Aratrmada sezon boyunca uygulama gruplar na ait kovanlardan snen koloni
olmamtr.
4.3.2. Ergin Ar Ge liimi
almada retim sezonu sresince uygulama kolonilerinde 30ar gn aral klarla 6 ayr
dnemde llen ar l ereve say lar ile ilgili veriler izelge 4.4.de verilmitir.
almadaahap kovanlarda koloni bana ortalama arl ereve saylar Temmuz ay
lm dneminde A-1 grubunda 15,571,13adet, A-2 grubunda 18,291,38 adet, A-3
uygulama grubunda 20,001.41 adet olarak tespit edilmitir (izelge 4.4.). Austos ay
lm dneminde bu deerler 18.861.35 adet (A-1), 22.861.57 adet (A-2) ve
25.431.33 adet (A-3) olarak belirlenmitir. Tecritli kovanlarda ise Temmuz ay
ndaortalama ar l ereve say lar 17.280,76 adet (T-1), 19.431.90 adet (T-2) ve
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
54/95
42
21.860,69 adet (T-3), Austos aynda 21.141,21 adet (T-1), 23.292,05 adet (T-2) ve
27.141.95 adet (T-3) olarak tespit edilmitir (izelge 4.4, ekil 4.5).
izelge 4.4. Uygulama gruplar na ait ar l ereve say lar (adet/koloni)
Kovantipleri
Uygulama n Haziran Temmuz Austos
Ahap A-1 7 9 15,571,13 18,861,35
A-2 7 9 18,291,38 22,861,57
A-3 7 9 20,001,41 25,431,33
Ortalama 21 9 18,152,11 22,652,87
Tecritli T-1 7 9 17,280,76 21,141,21
T-2 7 9 19,431,90 23,292,05
T-3 7 9 21,860,69 27,141,95
Ortalama 21 9 19,522,25 23,863,05
UygulamalarK 14 9 16,431,28 20,001,71
R 14 9 18,861,70 23,071,77
R-F 14 9 20,931,44 26,291,77Genel ortalama 42 9 18,742,36 23,123,11
0
5
10
15
20
25
30
A1 A2 A3 T1 T2 T3
Uygulamalar
Arlereve
saylar
(Adet/Ko
loni)
Haziran Temmuz Austos
ekil 4.5. Denemede kullan lan uygulama gruplar na a it ar l ereve say lar
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
55/95
43
Uygulama gruplar na ait ar l ereve say lar na tekrarlanan lmler varyans analizi
uygulanm, sonular izelge 4.5.de verilmitir.Muameleler arasna bakldnda bu
zellik zerine kovan tipi ve uygulama faktrleri nemli bulunurken, kovan
tipiXuygulama, interaksiyonlar nemsiz bulunmutur(p
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
56/95
44
16,986,13 adet/koloni ile rezistansl ve 15,144,79 adet/koloni ile kontrol gruplar
takip etmitir. (izelge 4.6).
izelge 4.6. Uygulama gruplara ait kolonilerin ortalama ar l ereve say lar (adet/koloni).
Faktrler N S *Kovan TipiAhap 63 16,446,01
Tecritli 63 17,466,65
Ortalama 126 16,956,33UygulamaKontrol 42 15,144,79 a
Rezistansl 42 16,986,13 ab
Rezistansl-Fanl 42 18,747,42 b
Ortalama 126 16,956,33
*: Ayn harfle gsterilen ortalamalar aras nda 0.05 i htimal seviyesinde istatistiki olarak fark yoktur.
almann yrtld retim sezonunda Haziran ay nda uygulama gruplar ar l
ereve says bakmndan eitlendii iin varyans analizi yaplmamtr. Ortalama ar l
ereve say lar na uygulanan oklu ka rlatrma testinde Temmuz ay lmlerinde,
Kontrol (16,431,28), Rezistansl ( 18,861,70), RezistanslFanl ( 20,931,44)
uygulama gruplarnn ortalamalar birbirinden farkl bulunmutur (p
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
57/95
45
23.0 adet, Austos aynda en az 19,0 ve en ok 30.0 adet ar l erev e tespit edilmitir
(izelge 4.8).
izelge 4.7. Uygulama gruplara ait kolonilerin aylara gre ortalama ar l ereve say lar (adet/koloni)
Haziran Temmuz AustosFaktrler
n S N S * n S
Kovan tipi
Ahap kovan 21 9 21 18,152,11 21 22,652,87
Tecritli kovan 21 9 21 19,522,25 21 23,863,05
Ortalama 42 9 a 42 18,74 2,36 b 42 23,123,11 c
Uygulama
K 14 9 14 16,431,28 a 14 20,001,71 a
R 14 9 14 18,861,70 b 14 23,071,77 b
R-F 14 9 14 20,931,44 c 14 26,291,77 c
Ortalama 42 9 a 42 18,742,36 b 42 23,123,11 c
*Ayn harfle gsterilen ortalamalar aras nda 0.05 ihtimal seviye sinde istatistiki olarak fark yoktur.
izelge 4.8. Kovan tiplerine ait aylara gre ar l ereve say lar (adet/koloni)
Faktrler Aylar N S Maks. Min.
Haziran 21 9,00 a 9,00 9,00
Temmuz 21 17,952,25 b 22,0 14,0
Ahap
Austos 21 22,383,06 c 27,0 17,0Haziran 21 9,00 a 9,00 9,00
Temmuz 21 19,522,24 b 23,0 16,0
Tecritli
Austos 21 23,863,05 c 30,0 19,0
Ortalama 126 16,956,33 30,00 9,00
*Ayn harfle gsterilen ortalamalar aras nda 0.05 ihtimal seviyesinde istatistiki olarak fark yoktur.
8/7/2019 Rezistansl ve Fanl Ahap ve Tecritli Kovanlardaki Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performanslar
58/95
46
4.3.3. Kuluka Alan Geliimi
Kovan tipleri ve uygulamalar birlikte dikkate alndnda retim sezonunda kuluka
alan geliim miktar Haziran ay lm dneminde uygulama gruplar iin
3205,0071,12 cm2/koloni (A-1), 3176,8686,95 cm2/koloni (A-2) ve 3174,29119,82
cm2/koloni (A-3), 3178.4271.53 cm2/koloni (T-1), 3187.25 69.76 cm2/koloni (T-2) ve
3245.25112.92 cm2/koloni (T-3) olarak tespit edilmitir. Temmuz ay lm
dneminde 5597.86257.38 cm2/koloni (A-1), 6226.57185.90 cm2/koloni (A-2),
6921.71214.76 cm2/koloni (A-3), 5778.29172.76 cm2/koloni (T-1), 6520.71282.54
cm2/koloni (T-2) ve 7219.29167.85 cm2/koloni (T-3) olarak belirlenmitir. Austos ay
lm dnemi deerleri ise 4082.86312.24 cm2/koloni (A-1), 4570.29174.19
cm2/koloni (A-2), 5004.143257.33 cm2/koloni (A-3), 4458.43134.15 cm2/koloni (T-
1), 5067.71297.42 (T-2) ve 5549.86130.20cm2/koloni (T-3) olarak tespit edilmitir
(izelge 4.9, ekil 4.6).
izelge 4.9. Uygulama gruplar na ait kolonilerde aylara gre kuluka alan miktarlar(cm/koloni)
Kovan
tipleri
UygulamaN Haziran Temmuz Austos
Ahap K 7 3201,4366,00 5597,86257,38 4082,86312,24
R 7 3198,0042,69 6226,57185,90 4570,29174,19
R-F 7 3239,7155,98 6921,71214,76 5004,14257,33
Ortalama 21 3213,0556
Top Related