TARİH
2 10 8
kpss
ÖABT
Öncebiz sorduk
50 Soruda
SORU33
ALAN BİLGİSİ
GüncellenmişYeni
Baskı
Coşkun ÇEBİTÜRK
ALAN EĞİTİMİKomisyon
Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi)Komisyon (Alan Eğitimi)
ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı
ISBN 978-605-318-932-9
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.
7. Baskı: 2018, Ankara
Proje-Yayın Yönetmeni: Pelin ÖzdemirDizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)
Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net E-ileti: [email protected]
ÖN SÖZ
Merhaba Sevgili Tarih Öğretmeni Arkadaşlarım,
ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız yeterlilikleri ölçmek amacıyla yapılmaktadır. Sahip olduğu soru sayısı az ise de soruların atanma puanındaki etki oranı hayli yüksektir. Öğretmen adayı arkadaşlarımızın mesleki hayatı açısından çok önemli olan ÖABT Tarih Hazırlık kitabını yazmak düşündüğünüzden daha zor oldu. Öncelikle yazacağım ÖABT Tarih kitabının sistematiğini oluşturmak gerekliydi ve “tarih” doğası gereği sistematiği oluşturulması zor bir branştır. Tarihin bazı konuları hakkında, bilim insanlarının fikir birliği içinde olmadığını görmekteyiz. Yine ÖSYM sorularının dahi geçmişteki bazı sorularda verdiği bilgilerle çelişir tutum içinde olduğunu bilmekteyiz. Tarihin diğer pozitif bilimlerdeki gibi bilimsel standartları tam olarak oturmamıştır. Belge ve bulgular değiştikçe bilgiler de değişebilmektedir. Neredeyse ülkemizde bulunan her üniversitede bir “tarih” bölümü bulunmaktadır. Peki, öğrenci arkadaşlarımızın üniversitelerde gördüğü tarih bölüm müfredatları aynı mıdır? Hayır! Hatta öğrenci arkadaşlarımız aynı üniversite gördüğü seçmeli dersler itibarıyla dahi farklı dersler almaktadır. ÖSYM, öncelikle farklı nitelikteki bu öğrencileri aynı potada birleştirmeli. Sorduğu soruların, öğrencilerin eğitim gördüğü üniversitelerin ders durumlarından kaynaklı farklılıkları sebebiyle mağduriyet oluşturmaması gereklidir. İşte ifade ettiğim bu konular, kitabın yazımı sırasında oluşturulacak sistematiğin önemli sorunlarındandır.
Yazım sürecinde kuşkusuz ki ilk kılavuzumuz ÖSYM olmuştur. ÖSYM’nin günümüze kadar sorduğu soruların tümünü inceleyerek kitabın altyapısını oluşturduk. Kitabımızı, ÖSYM sorularının bilgi ve yorumları eşliğinde yapılandırdık. Kitabımızın şekillenmesinde etkili olan bir diğer veri Millî Eğitim Bakanlığı ders kitaplarıdır. Öyle ya, Millî Eğitim Bakanlığına personel almak için yapılan sınav sorularında, Bakanlığın okullarda okuttuğu ders kitaplarından da faydalanmak mantıken gereklidir. Nitekim ÖABT Tarih sorularını incelediğimizde, MEB ders kitaplarına gönderme yapan soru örneklerini çokça görmek mümkündür. Bunun dışında akademik camiada genel geçerliği olan İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Şerafettin Turan, Rifat Uçarol, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları gibi çoğaltılabilecek bazı köşe taşı yazarlar ve eserler de kitabımız için temel dayanak olmuştur.
“Tarih” içine girdikçe küçüldüğümüzü hissettiğimiz bir alan. Okudukça bilgileniyor fakat bilgilendikçe “azlığımızı” hissediyoruz. Kitabı yazarken, öğrenci arkadaşlarımızın akademik derinliklerde boğulmasını önlemek amacıyla olabildiğince ince eleyip sık dokuduk. Üniversite ders kitaplarının sıkıcı sayfalarında, sizlerin sorumluluğunu taşıyor olmanın verdiği mesleki sorumlulukla motivasyonumuzu sağladık. Kitabımızın akademik derinliğini pekiştirmek amacıyla son bölüme genişletilmiş “kronoloji” koyduk. “Kronoloji” bölümünün de alan hâkimiyetini tamamlayan bir unsur olarak çalışılması gerektiğini hatırlatmak isteriz.
Öğretmen olma yolunda emin adımlarla yürüyen sizlerin yanında olmak ve eksiklerinizi tamamlamak adına bu yayını hazırladık. İnandığımız ve umut ettiğimiz de gireceğiniz sınav için iyi bir başvuru kaynağı olduğu yönündedir. Ön sözümüzü de “başarılar dileyerek” ve küçükken annelerimizin, büyüklerimizin okula gönderirken söylediği gibi, “Allah zihin açıklığı versin.” diyerek bitiriyoruz.
Başarılar...
Coşkun Çebitürk
TARİH ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER
TARİH ÖABT, 50 sorudan oluşmakta ve Tarih Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Tarih Metodu, Eski Çağ Tarihi, İslamiyet Öncesi Türk Tarihi, Orta Çağ İslam Tarihi, Osmanlı Tarihi, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Genel Dünya Tarihi, XX. yy. Türk ve Dünya Tarihi) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.
Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Tarih Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı
Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40
a. Tarih Metodu
b. Eski Çağ Tarihi
c. İslamiyet Öncesi Türk Tarihi
d. Orta Çağ İslam Tarihi
e. Osmanlı Tarihi
f. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi
g. Genel Dünya Tarihi
h. XX. yy. Türk ve Dünya Tarihi
% 8
% 4
% 10
% 12
% 14
% 12
% 12
% 8
Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50
Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013-2017 TARİH ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.
İÇİNDEKİLER
ALAN BİLGİSİ
1. BÖLÜM: TARİH BİLİMİ
A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ ......................................5
Tarih Biliminin Özellikleri .....................................5
B. TARİH YAZICILIĞI ............................................ 11
Tarih Yazım Türleri ............................................ 11
Tarih Yazıcılığının Gelişimi ................................13
Türklerde Tarih Yazıcılığı ..................................13
C. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI ....13
Boşluk Doldurma ...................................................17
Bulmaca.................................................................18
Çözümlü Test ...............................................................19
Çözümler .....................................................................22
2. BÖLÜM: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR
A. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER .............................27
Anadolu'nun Tarih Öncesi .................................29
B. TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI ....................30
İlk Çağ'ın Genel Özellikleri (MÖ 3500-375) ......30
Orta Çağ'ın Genel Özellikleri (375-1453) ..........30
Yeni Çağ'ın Genel Özellikleri (1453-1789) ........30
Yakın Çağ'ın Genel Özellikleri (1789-?) ............31
C. İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI ...............................31
Anadolu’da Kurulan Medeniyetler .....................31
Mezopotamya Uygarlıkları ................................35
Doğu Akdeniz Uygarlığı ....................................39
Ege Uygarlıkları ................................................41
Boşluk Doldurma ...................................................47
Bulmaca.................................................................48
Çözümlü Test ...............................................................49
Çözümler .....................................................................52
3. BÖLÜM: İLK TÜRK DEVLETLERİ
A. TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE İLK TÜRK DEVLETLERİ ......................................57
Türk Kelimesinin Anlamı ...................................57
Ana Yurtta Kurulan İlk Uygarlıklar .....................57
Türklerin İlk Ana Yurdu .....................................58
Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları...........................................................58
İskitler (Sakalar) ................................................59
B. İLK TÜRK DEVLETLERİ ..................................60
Asya Hun Devleti ..............................................60
Avrupa Hun Devleti (375-469) ..........................61
Göktürkler (552-630).........................................63
Kutluk Devleti (İkinci Göktürk Devleti ) (680-745) ..........................................................65
Uygur Devleti (744-840) ...................................65
Hazarlar (576-1006)..........................................67
Kırgızlar (840-1207) ..........................................67
Türgişler (659-766) ...........................................68
C. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ ...........................68
Avarlar (560-805) ..............................................68
Bulgarlar (480 - 550) .........................................68
Macarlar (896-1526) .........................................69
Kumanlar (Kıpçaklar) ........................................69
Peçenekler (860-1091) .....................................69
Oğuzlar (Uzlar) .................................................70
Akhunlar (Eftalit) (350-564)...............................70
Sabarlar (Sabirler) 515-576 ..............................70
Tabgaçlar (386-556)..........................................70
Karluklar (665-1221) .........................................71
Başkırtlar...........................................................71
Kimekler ............................................................71
D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ...........................................................71
Devlet Yönetimi.................................................71
viii
Ordu (Sü) ..........................................................74
Sosyal Yaşam ...................................................74
Hukuk................................................................75
Ekonomi ............................................................76
Din ve İnanış .....................................................76
Yazı, Dil ve Edebiyat .........................................78
Sanat ................................................................80
Bilim ..................................................................82
Spor ..................................................................82
Boşluk Doldurma ...................................................83
Bulmaca.................................................................84
Çözümlü Test ...............................................................85
Çözümler .....................................................................87
4. BÖLÜM: İSLAM TARİHİ
A. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI .......................91
İslamiyet Öncesi Dünyanın Genel Durumu.......91
İslamiyet’in Doğuşu ve Yayılışı .........................93
Dört Halife Devri (632-750) ...............................96
Emevi Devleti (661-750) .................................101
Endülüs Emevi Devleti (756-1031) .................103
Ben-i Ahmer Devleti ........................................104
Abbasi Devleti (750-1250) ..............................105
Diğer Devletler ................................................107
B. İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI ..................107
Devlet Yönetimi...............................................108
Sosyal Hayat...................................................108
İktisadi Hayat ..................................................109
Ordu Teşkilatı ..................................................109
Yazı, Dil ve Edebiyat .......................................109
Eğitim ve Bilim Hayatı ..................................... 110
Sanat .............................................................. 112
Boşluk Doldurma ................................................. 113
Bulmaca............................................................... 114
Çözümlü Test ............................................................. 115
Çözümler ................................................................... 118
5. BÖLÜM: TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (X.-XIII. YÜZYILLAR)
A. TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ .............123
Talas Savaşı (751) ..........................................123
B. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ ....................124
İtil Bulgarları ...................................................124
Sacoğulları .....................................................124
Tolunoğulları (868-905) ...................................124
İhşidler (Akşitler) (925-969) ............................124
Karahanlılar (840-1212) ..................................125
Gazneliler (963-1187) .....................................127
Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) ...............128
C. DİĞER TÜRK – İSLAM DEVLETLERİ ...........135
Harzemşahlar .................................................135
Eyyubiler .........................................................135
Memluklar .......................................................136
D. TÜRKİYE TARİHİ (11. - 13. YÜZYILLAR) .....136
Anadolu’ya İlk Türk Akınları ............................136
Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri ............137
Türkiye Selçuklu Devleti (1072-1308) (Anadolu Selçuklu Devleti) .............................................139
Uçlarda Hayat ve Beylikler..............................146
Anadolu Beylikleri’nin Genel Özellikleri ..........150
E. TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ....................................................151
Devlet Yönetimi...............................................151
Hukuk Sistemi .................................................154
Toprak Sistemi ................................................155
Askerî Teşkilat.................................................157
Ekonomi ..........................................................158
Sosyal Hayat...................................................160
Din ve İnanış ...................................................160
Dil, Edebiyat ve Yazı .......................................161
Eğitim ve Bilim ................................................162
Sanat ..............................................................164
Mimari .............................................................165
Boşluk Doldurma .................................................170
Bulmaca...............................................................172
Çözümlü Test .............................................................173
Çözümler ...................................................................176
ix
6. BÖLÜM: TÜRK DÜNYASI (XIII. - XIX. YÜZYIL)
TÜRK DÜNYASI (13. - 19. YÜZYIL) .........................181
Moğollar ..........................................................181
Timur Devleti (1369-1507) ..............................183
Türkistan’daki Gelişmeler ...............................184
Hindistan’da Türk Sultanlıkları ve Babürlüler...................................................185
Hanlıklar Hakkında Genel Bilgiler ...................187
Boşluk Doldurma .................................................188
Bulmaca...............................................................189
Çözümlü Test .............................................................190
Çözümler ...................................................................193
7. BÖLÜM: OSMANLI TARİHİ
A. BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453) ..................197
XIV. Yüzyıl Başlarında Yakın Doğu ve Avrupa ........................................................198
Anadolu...........................................................198
Memluklar (1250-1517)...................................198
İlhanlı Devleti (1256-1335)..............................198
Balkanlar ve Avrupa ........................................198
Altınorda Devleti (1227-1502) .........................198
Kayıların Anadolu’ya Gelişi ve Yerleşmesi .....198
Osmanlı Devleti’nin Kısa Sürede Gelişimini Sağlayan Nedenler.........................198
Osman Gazi Dönemi (1299-1326) ..................199
Orhan Gazi Dönemi (1326-1362) ...................199
I. Murat Dönemi (1362-1389)..........................201
Yıldırım Bayezıt Dönemi (1389-1402) ............202
Fetret Devri (1402-1413) ................................204
Çelebi Mehmet Dönemi (1413-1421)..............204
II. Murat Dönemi (1421-1451).........................205
Boşluk Doldurma .................................................207
Bulmaca...............................................................208
Çözümlü Test .............................................................209
Çözümler ...................................................................212
B. DÜNYA GÜCÜ: OSMANLI DEVLETİ (1453-1600) ...............................................................215
Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-1481).....215
II. Bayezıt Dönemi (1481-1512) ......................220
Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520) .......221
Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520-1566) ....................................................222
II. Selim Dönemi (1566-1574) .........................228
III. Murat Dönemi (1574-1595)........................229
III. Mehmet Dönemi (1595-1603) ....................229
Boşluk Doldurma .................................................230
Bulmaca...............................................................231
Çözümlü Test .............................................................232
Çözümler ...................................................................235
OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIK TARİHİ .................................................................237
Devlet Yönetimi...............................................237
Osmanlılarda Ekonomik Hayat .......................250
Osmanlı Toplumu ............................................259
Osmanlı Devleti’nde Hukuk ............................262
Osmanlı Devleti’nde Eğitim.............................263
Osmanlı Devleti’nde Bilim ...............................264
Osmanlı Devleti’nde Dil, Yazı ve Edebiyat ......267
Osmanlı Devleti’nde Sanat .............................268
Osmanlı Devleti'nde Mimari ............................269
Boşluk Doldurma .................................................274
Bulmaca...............................................................276
Çözümlü Test .............................................................277
Çözümler ...................................................................280
C. ARAYIŞ YILLARI (XVII. YÜZYIL) ........................283
Arayış Yıllarında Osmanlı Devleti – Avusturya İlişkileri ..........................................283
XVII.yy.da Osmanlı Devleti – İran İlişkileri ......283
XVII.yy.da Osmanlı Devleti - Lehistan İlişkileri .............................................284
XVII.Yüzyılda Osmanlı Devleti-
Venedik İlişkileri ..............................................285
Osmanlı - Rusya İlişkileri ................................285
x
II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak Savaşı .285
İç İsyanlar .......................................................287
XVII. Yüzyıl İsyanlarının Özellikleri .................289
Avrupa’nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı ..........................................................289
XVII. Yüzyıl Islahat Hareketleri .......................290
Boşluk Doldurma .................................................293
Bulmaca...............................................................294
Çözümlü Test .............................................................295
Çözümler ...................................................................298
D. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ .......301
III. Ahmet Dönemi (1703-1730) ......................301
I. Mahmut Dönemi (1730-1754) ......................303
III. Mustafa Dönemi (1757-1774) ....................304
I. Abdülhamit Dönemi (1774-1789) .................304
III. Selim Dönemi (1789-1807) ........................305
XVIII.yy.da Osmanlı Devleti’nin Islahatları ......308
Boşluk Doldurma .................................................312
Bulmaca...............................................................313
Çözümlü Test .............................................................314
Çözümler ...................................................................317
8. BÖLÜM: EN UZUN YÜZYIL (1800-1922)
XIX. YÜZYIL SİYASİ TARİH ................................321
II. Mahmut Dönemi (1808-1839) .....................322
Abdülmecit Dönemi (1839-1861) ....................326
Abdülaziz Dönemi (1861-1876) ......................329
V. Murat Dönemi (1876) ..................................330
II. Abdülhamit (1876-1909) .............................330
XIX.YÜZYILDA REFORM HAREKETLERİ .........335
II. Mahmut Dönemi Yenilik Hareketleri ............335
Sultan Abdülmecit Dönemi Yenilik Hareketleri ..........................................337
Sultan Abdülaziz Dönemi Yenilik Hareketleri 338
II. Abdülhamit Dönemi Yenilik Hareketleri .......339
Osmanlı Devleti’nde Basın Yayın Hareketleri .341
Boşluk Doldurma .................................................344
Bulmaca...............................................................346
Çözümlü Test .............................................................347
Çözümler ...................................................................350
OSMANLI DEVLETİ’NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ .........................................................353
Sened-i İttifak ..................................................353
Tanzimat Fermanı ...........................................354
Islahat Fermanı (1856) ...................................356
Kanunuesasi’nin İlan Edilmesi ve I. Meşrutiyet’in İlanı .........................................357
İstibdad (Mutlakıyet) Dönemi (1878-1908) .....359
II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesi ..........................359
1909 Anayasa Değişiklikleri ............................360
Boşluk Doldurma .................................................364
Bulmaca...............................................................365
Çözümlü Test .............................................................366
Çözümler ...................................................................368
9. BÖLÜM: XX. YY. BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE DAĞILMAYI ÖNLEME ÇABALARI ..........................373
1. Osmanlıcılık ...............................................373
2. İslamcılık .....................................................374
3. Türkçülük (Turancılık) .................................374
4. Batıcılık .......................................................375
5. Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyetçilik ....................................375
6. Sosyalizm ...................................................375
Dünyanın Genel Görünümü ............................375
31 Mart Vakası ................................................377
Trablusgarp Savaşı (1911)..............................377
Balkan Savaşları .............................................378
I. Dünya Savaşı ..............................................381
Boşluk Doldurma .................................................393
Bulmaca...............................................................394
Çözümlü Test .............................................................395
Çözümler ...................................................................398
xi
10. BÖLÜM: MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ
I - MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ ........403
A. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI ...........403
İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919) ........................405
Kuvayımiliye Ruhu ..........................................406
B. CEMİYETLER .................................................407
Millî Varlığa Yararlı Cemiyetler ........................407
Zararlı Cemiyetleri ..........................................410
C. MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ ..412
Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkması (19 Mayıs 1919) ..............................................412
Osmanlı Hükûmeti’nin Millî Mücadele ve Mustafa Kemal’e Karşı Tutumu ......................420
D. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’NDE BASIN HAYATI ................................................................428
Kurtuluş Savaşı’nın Mali ve Askerî Kaynakları .......................................................430
TBMM’ye ve Millî Mücadeleye Karşı Çıkan İsyanlar .................................................430
E. SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920) ......434
Sevr Antlaşması’nın Özellikleri .......................436
Bilecik Görüşmeleri (5 Aralık 1920) ................436
Boşluk Doldurma .................................................437
Bulmaca...............................................................439
Çözümlü Test .............................................................440
Çözümler ...................................................................443
II - KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ ............................445
A. DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİ ....................445
Doğu Cephesi .................................................445
Güney Cephesi ...............................................446
B. BATI CEPHESİ ...............................................447
Düzenli Orduların Kurulması...........................448
Gediz Savaşı ..................................................448
I. İnönü Savaşı (10 Ocak 1921) ......................448
II. İnönü Savaşı (23 Mart-1 Nisan 1921) .........452
Kütahya - Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921).....................................453
Sakarya Savaşı (23 Ağustos-13 Eylül 1921) .............................454
Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos-9 Eylül 1922) ...................456
C. MİLLÎ MÜCADELENİN SANAT VE EDEBİYATA YANSIMALARI ...............................458
Boşluk Doldurma .................................................460
Bulmaca...............................................................461
Çözümlü Test .............................................................462
Çözümler ...................................................................465
11. BÖLÜM: ATATÜRK DÖNEMİ
I - TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................469
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI ...........................469
Saltanatın Kaldırılması....................................469
Lozan Barış Konferansı’na Katılan Devletler ..470
Lozan’a Katılacak Türk Delegeleri ..................470
Lozan’da Görüşülen Konular ..........................471
Lozan Konferansı’nda Karşılaşılan Güçlükler .471
Lozan Antlaşması’nın Önemli Özellikleri ........474
II - ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI .................475
A. 1923-1932 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................................475
Türk - Yunan İlişkileri Nüfus Mübadelesi.........475
Fener Rum Patrikhanesi Sorunu ....................476
Türkiye - İngiltere İlişkileri Musul Sorunu (Irak Sınırı) ......................................................476
Türk - Fransız İlişkileri .....................................477
Türkiye - İtalya İlişkileri ...................................479
Türk - Sovyet İlişkileri......................................479
B. 1932-1938 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................................479
Türkiye’nin Milletler Cemiyetine Üye Olması (1932) .............................................................480
Türkiye ve Balkan Antantı (9 Şubat 1934) ......480
Türkiye ve Akdeniz Paktı (Ocak 1936) ...........481
Montrö Boğazlar Sözleşmesi
(20 Temmuz 1936) ..........................................481
xii
Sadabat Paktı ve Türkiye (8 Temmuz 1937)...482
Nyon Konferansı ve Türkiye ...........................483
Hatay’ın Ana Vatan'a Katılması (Sancak Sorunu) .............................................483
Boşluk Doldurma .................................................486
Bulmaca...............................................................487
Çözümlü Test .............................................................488
Çözümler ...................................................................491
III - ATATÜRK DÖNEMİ İÇ OLAYLAR ......................493
A. II.TBMM’NİN AÇILMASI (11 Ağustos 1923) .493
B. ANKARA’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923)....................................................493
C. CUMHURİYET'İN İLAN EDİLMESİ (29 Ekim 1923)....................................................493
D. 1924 ANAYASASI’NIN KABUL EDİLMESİ (20 Nisan 1924) ..................................................496
E. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924) 497
F. ŞERİYE VE EVKAF VEKALETİNİN KALDIRILMASI ...................................................498
G. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI ..........498
H. TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU’NUN KABUL EDİLMESİ ..............................................499
I. ATATÜRK DÖNEMİ’NDE SİYASİ PARTİLER VE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ÇABALARI .......499
Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923) ..........500
Terakkiverver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) .............................................501
Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) ...........................................504
İ. MUSTAFA KEMAL’İN HAYATI .........................508
Boşluk Doldurma ................................................. 511
Bulmaca...............................................................512
Çözümlü Test .............................................................513
Çözümler ...................................................................516
IV - ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI .....................519
A. İNKILAP KELİMESİNİN ANLAMI VE ÖZELLİKLERİ .....................................................519
B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 519
Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar ..................519
Medeni Kanun’un Kabul Edilmesi (17 Şubat 1926) ..............................................520
C. EĞİTİM ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 521
Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Kabul Edilmesi (3 Mart 1924) ..................................................522
Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) .......523
Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar Hakkında Yapılan Düzenlemeler .....................................524
Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun’un Kabul Edilmesi (2 Mart 1926) .........................524
Yeni Türk Harflerinin Kabul Edilmesi (1 Kasım 1928) ...............................................525
Millet Mekteplerinin Açılması (11 Kasım 1928) .............................................526
Atatürk Dönemi Tarih Anlayışı ve Türk Tarih Kurumunun Kurulması ....................................526
Atatürk Dönemi “Dil” Çalışmaları ve Türk Dil Kurumunun Açılması (1932) ...........................527
Üniversite Reformu (1933)..............................528
Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler .................528
D. KÜLTÜR VE SANAT ALANINDA GELİŞMELER .....................................................528
E. SOSYAL YAPIDA ve SAĞLIK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ......................................530
Şapka İnkılabı’nın Yapılması (25 Kasım 1925) .............................................530
Kılık, Kıyafet İnkılabı (3 Aralık 1934) ..............530
Tekke, Zaviye, Türbelerin Kapatılması Hakkında Kanun'un Kabulü (30 Kasım 1925) .................531
Miladi Takvim ve Uluslararası Saat Uygulamasının Kabulü, Ölçü ve Hafta Sonu Tatilinin Değiştirilmesi .....................................531
Soyadı Kanunu'nun Kabulü (21 Haziran 1934) ...........................................532
Unvan ve Lakapların Kullanılmasının Yasaklanması (26 Kasım 1934) ......................533
Sağlık ve Sosyal Yardım Alanında İnkılaplar ..533
xiii
F. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ..533
İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) ..............534
Tarım Alanında Gelişmeler ................................534
Aşar Vergisinin Kaldırılması ..............................535
G. TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER ........535
Kabotaj Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1 Temmuz 1926) ............................................536
Gümrük Koruma Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1929) .............................................................536
H. SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER ...........536
Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun Kabul Edilmesi ...537
Devletçi Ekonomi Modelinin Kabulü ...............537
Beş Yıllık Sanayi Planlarının Hazırlanması ....537
I. MADENCİLİK ALANINDAKİ GELİŞMELER ...538
İ. ULAŞIM ALANINDAKİ GELİŞMELER ............538
J. BANKACILIK ALANINDAKİ GELİŞMELER ..538
İş Bankası (26 Ağustos 1924) .........................539
Sanayi ve Maden Bankası (19 Nisan 1925) ...539
Emlak ve Eytam Bankası (22 Mayıs 1926) .....539
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (11 Haziran 1930) ...........................................539
Sümerbank (1933) ..........................................539
1929 Dünya Ekonomi Bunalımı’nın Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri ..............................539
Ekonomi Alanındaki Diğer Gelişmeler ............540
V - ATATÜRK İLKELERİ ...........................................541
ATATÜRKÇÜLÜK ...............................................541
CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ ...............................541
MİLLİYETÇİLİK İLKESİ ......................................542
LAİKLİK İLKESİ ..................................................544
HALKÇILIK İLKESİ .............................................544
DEVLETÇİLİK İLKESİ ........................................545
İNKILAPÇILIK İLKESİ ........................................546
VI - ATATÜRK İLKELERİ VE ANAHTAR KELİMELER ...........................................547
İNKILAPLAR VE İKİLİKLERİN KALDIRILMASI 549
VII - ATATÜRK’E GÖRE MİLLÎ GÜÇ UNSURLARI ..549
Boşluk Doldurma .................................................551
Bulmaca...............................................................552
Çözümlü Test .............................................................553
Çözümler ...................................................................557
12. BÖLÜM: GENEL DÜNYA TARİHİ
A. ORTA ÇAĞ TARİHİ ........................................561
Feodalite Sistemi ............................................561
Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar ............561
Orta Çağ'da Kilise ve Siyaset İlişkisi ...............562
Rönesans Hareketleri (Yeniden Doğuş) .........568
Avrupa’da Reform Hareketleri ........................570
XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Avrupa ..................572
B. YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA ..............................582
Fransız İhtilali (1789) ......................................582
Avrupa Dışı Dünya: Batı Karşıtı İlk Hareketler 589
Sanayi İnkılabı ................................................591
Boşluk Doldurma .................................................595
Bulmaca...............................................................596
Çözümlü Test .............................................................597
Çözümler ...................................................................600
13. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA .........................605
A. I. DÜNYA SAVAŞI ...........................................605
Paris Barış Konferansı ....................................605
I. Dünya Savaşı Sonrasında Yapılan Barış Antlaşmaları ....................................................606
B. SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB), ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI ............................606
Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali .606
Rusya’nın Orta Asya’yı İstilası ........................607
SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun
Durumu ..........................................................608
Basmacı Hareketi ..........................................608
xiv
C. ORTA DOĞU'DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI .......................................................609
İngiltere ve Orta Doğu.....................................610
Fransa ve Orta Doğu ...................................... 611
D. UZAK DOĞUDA YENİ GÜÇ: JAPONYA ....... 611
E. 1929 DÜNYA EKONOMİ KRİZİ ...................... 611
Ekonomik Kriz Öncesi Dünya ......................... 611
Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe) ............................................612
İki Savaş Arası Dönemde Avrupa ...................612
Avrupa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat ............613
İki Savaş Arası Dönemde Dünya ....................616
Atatürk Dönemi Dış Politika ............................617
F. II. DÜNYA SAVAŞI ..........................................617
Savaş Öncesinde Gelişmeler .........................618
Avrupa’da Savaş .............................................621
Kuzey Afrika’da Savaş ....................................623
Asya ve Pasifik’te Savaş.................................624
Barışa Doğru...................................................625
Savaşın Etkileri ...............................................629
Savaş Yıllarında Türkiye .................................630
G. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ ..............................634
Doğu Bloku'nun Kuruluşu ...............................635
Batı Bloku’nun Kurulması ...............................638
Paylaşılamayan Orta Doğu .............................640
Uzak Doğu’da Gelişmeler ...............................641
Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu ...........................642
Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye..................643
Türkiye’de Hayat .............................................645
Soğuk Savaş Dönemi’nde Dünya ...................648
H. YUMUŞAMA DÖNEMİ VE SONRASI ............649
Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci ...........649
Yumuşama Dönemi Politikaları .......................650
Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları ...............................................651
Barış İçinde Bir Arada Yaşama .......................653
Arap İsrail Savaşları........................................654
Uluslararası Politikada Petrolün Yeri ..............657
Irak - İran Savaşları (1980-1988) ....................658
Yumuşama Dönemi Dünya .............................659
Türk Dış Politikası ...........................................661
Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’nin ABD ve SSCB İle Olan İlişkileri ....................................663
Türkiye’de Bunalımlı Yıllar (1960-1983) .........664
I. KÜRESELLEŞEN DÜNYA ...............................667
SSCB’de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri ..667
Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsız Olması .......669
Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa’da Yeni Arayışlar..........................................................671
NATO’nun Avrupa’da Genişlemesi .................671
Avrupa Birliği ve Dünya ..................................672
Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar ..................673
Orta Doğu, Afganistan ve Arap Baharı ...........675
Değişen Dünya ve Türk Dış Politikasının Genel Özellikleri..............................................678
İ. DÜNYADAKİ GELİŞMELER ............................680
Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri .....680
Küreselleşme ve Etkileri .................................681
1980 Sonrası Türkiye......................................681
Boşluk Doldurma .................................................686
Bulmaca...............................................................690
Çözümlü Test .............................................................691
Çözümler ...................................................................695
KRONOLOJİ .............................................................697
BOŞLUK DOLDURMA VE BULMACA CEVAPLARI ...........................................745
KAYNAKLAR ............................................................759
xv
ALAN EĞİTİMİ
I - TARİH İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR VE TARİH ANLAYIŞLARI ...............................................763
A. TARİH NEDİR? ...............................................763
B. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİMLER ..............766
C. ROMANTİK TARİH ANLAYIŞI ........................767
D. POZİTİVİST TARİH ANLAYIŞI ........................767
E. ALMAN TARİHSELCİLİĞİ ...............................767
F. MATERYALİST TARİH ANLAYIŞI ....................768
Çözümlü Test .............................................................769
Çözümler ...................................................................771
II - TARİH EĞİTİMİNİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE AMAÇLARI ...............................................................772
A. DÜNYADA TARİH EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ .............................................................772
B. TÜRKİYE’DE TARİH EĞİTİMİ .........................775
C. TARİH ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI .................783
Çözümlü Test .............................................................788
Çözümler ...................................................................790
III - ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI VE LİSE TARİH PROGRAMLARI ...791
A. DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI .................791
B. BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH EĞİTİMİNE YANSIMALARI .................................791
C. YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI VE TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI .................794
D. LİSE TARİH PROGRAMLARI .........................796
E. TARİH DERSİ (9. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI .............................802
F. TARİH DERSİ (10. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI..............................802
G. TARİH DERSİ (11. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI.............................802
H. TÜRKİYE CUMHURİYETİ İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI .............................802
I. ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI ............803
Çözümlü Test .............................................................806
Çözümler ...................................................................808
IV - YENİ TARİH PROGRAMLARINDA YER ALAN TEMEL BECERİLER .................................................809
A. TARİHSEL DÜŞÜNCENİN GELİŞTİRİLMESİ ....812
B. KRONOLOJİK DÜŞÜNME ..............................813
C. DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİĞİ ALGILAMA .........815
D. TARİHSEL KAVRAMA BECERİSİ ..................815
E. TARİHSEL ANALİZ VE YORUM BECERİSİ ...816
F. TARİHSEL SORUN ANALİZİ VE KARAR VERME BECERİSİ ..........................................817
G TARİHSEL SORGULAMAYA DAYALI ARAŞTIRMA BECERİSİ ..................................818
H. TARİHSEL EMPATİ .........................................819
1. Düzey: Aptal Geçmiş ..................................820
2. Düzey: Klişe Genellemeler .........................820
3. Düzey: Günlük Empati ................................820
4. Düzey: Sınırlı Tarihsel Empati ....................820
5. Düzey: Bağlama Uygun Tarihsel Empati ..........820
I. NEDEN-SONUÇ İLİŞKİSİ KURMA ...................821
Çözümlü Test .............................................................824Çözümler ...................................................................826
V - TARİH ÖĞRETİMİNDE KAYNAK MATERYALLERİN KULLANIMI ................................827
A. TARİH ÖĞRETİMİNDE GÖRSEL KAYNAKLARDAN YARARLANMA ..................827
xvi
B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YAZILI KAYNAKLARDAN YARARLANMA ..................832
1. Dış Değerlendirme......................................832
2. İç Değerlendirme ........................................833
3. Baskı Değerlendirmesi ...............................833
C. TARİH ÖĞRETİMİNDE EDEBÎ ÜRÜNLERDEN YARARLANMA .....................835
D. TARİH ÖĞRETİMİNDE TARİHÎ MEKÂNLARDAN VE MÜZELİK MATERYALLERDEN YARARLANMA ...............................................837
Çözümlü Test .............................................................840
Çözümler ...................................................................843
VI - TARİH ÖĞRETİMİNDE DEĞERLER, ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ VE ÖĞRETMEN YETERLİLİKLERİ ................................845
A. TARİH ÖĞRETİMİ İLE ÖĞRENCİLERE KAZANDIRILACAK DEĞERLER, VATANDAŞLIK VE KİMLİK..............................845
B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YARARLANILAN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ .................................................848
C. TARİH ÖĞRETMENLERİNİN YETERLİLİKLERİ............................................853
Çözümlü Test .............................................................856
Çözümler ...................................................................860
VII - TARİH ÖĞRETİMİNDE ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ ...........................................................862
A. OKUL DIŞI TARİH ÖĞRETİMİ ........................862
B. SÖZLÜ TARİH YÖNTEMİ ...............................863
C. YEREL TARİH YÖNTEMİ ...............................864
D. PROJE TABANLI TARİH ÖĞRETİM YÖNTEMİ ............................................................866
E. KANIT TEMELLİ TARİH ÖĞRETİMİ ...............868
F. TARİHSEL CANLANDIRMA/DRAMA YÖNTEMİ ........................................................870
VIII - TARİH DERSLERİNDE KAVRAMLAR VE ÖĞRETİMİ .................................................................871
TARİH ÖĞRETİMİNDE KAVRAMLARIN KULLANIMI................................................................872
Çözümlü Test .............................................................876
Çözümler ...................................................................879
KAYNAKLAR ............................................................883
ALAN BİLGİSİ
1. BÖLÜMTARİH BİLİMİ
5
A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ
Tarih, insanların geçmişte yaşadıkları olayları ve geliş-meleri “yer” ve “zaman” göstererek “sebep” ve “sonuç” ilişkilerini araştırıp inceleyen bilim dalına denir. Arapça ve Farsça kökenlerinde "Tarih": "Zaman", "Ay" anlamla-rını taşır.
Tarihin tanımı, zaman içerisinde bilim insanları tarafın-dan farklı şekillerde yapılmıştır. Bilim insanlarının tarihin tanımına ilişkin bazı görüşleri şu şekildedir:
Tarihin Tanımı Hakkında Bilim Adamlarının Görüşleri
E.H.CarrTarihçi ile olaylar arasında devamlı bir etki-leşim ameliyesi, geçmişle günümüz arasında bitmeyen bir diyalog.
Marc Bloch Zaman içinde insanların ilmi. Bir müşahade ilmi.
Fernand Braudel
Bütün tarihlerin toplamı, geçmiş ve gelecek-teki mesleki kabiliyet ve bakış açılarının bir araya gelmesi.
İbni Haldun
İslam tarihçisi ve sosyoloğudur. “Geçmişler geleceğe, suyun suya benzemesinden daha çok benzer.” sözü ile geçmiş ve gelecek ara-sındaki ilişkinin önemini ortaya koymuştur.
TurnerGeçmişten bize uzanan, günümüzde ortaya çıkan tenkitçi ve yorumcu bir anlayışla ince-lenen kalıntılar.
John Tosh
“Tarihin Peşinde” adlı eserinde tarihçinin gö-revini “İnceleyeceği çağın insanının kimliğine bürünüp dünyayı onun gözlerinden görerek ve mümkün olduğu kadar onun standartlarıy-la değerlendirerek o insanın neyi, niçin yaptı-ğını bulmaktır.” şeklinde tanımlamıştır.
Zeki Velidi Togan
Çağdaş hayatın, geçmiş hayatın bir tekamül olarak anlatılması.
Léon-Ernest Halkin
Tarihin bilinmesi, geleceği düşünmek açısın-dan zorunluluktur.
Ernest Bernheim
Tarih, insanın evrimlerinin ve bunların yaptık-larının anlatılmasıdır.
Leon Halkin
“Tarih Tenkidinin Unsurları” adlı eserinde “Geçmişi biz ancak başkasının aracılığı sa-yesinde tanımaktayız." sözlerini söylemiştir.
Mübahat Kütükoğlu
Tarih, insanlarda ahlakın ve manevi değerle-rin gelişmesini sağlar.
Voltaire Bir nesilden öbür nesle intikal eden hikayeler.
Karl MarxTarihi, "Büyük adamların değil, toplumsal sı-nıfların arasındaki savaşın anlatımı" şeklinde tanımlamıştır.
Annales OkuluFransa’da iki büyük savaş arası dönemde, 1920-1933 yıllarında ortaya çıkan tarih an-layışıdır. İsmini Fransız dergisi “Annales d’histoire économique et sociale”den almış-tır. Önemli temsilcileri arasında: Lucien Febv-re, Fernand Braudel, Marc Bloch, Georges Duby, Jacques Le Goff ve Emmanuel Le Roy Ladurie bulunur. Annales ekolünün önemli fi-kirleri şunlardır: İlk olarak, olaylardan oluşan geleneksel tarihçilik anlayışının yerini, sorun odaklı bir tarih anlayışı alır. İkinci olarak, siya-sete odaklanan bir tarih anlayışı yerine, insan faaliyetlerinin tamamına eğilen bir tarih anla-yışı hâkim olur. Üçüncü olarak, diğer disip-linlerle etkileşim haline geçip, birinci ve ikinci fikirleri gerçekleştirmeye çaba gösterir. Anna-les Okulu'nun Türkiye'deki başlıca temsilcile-ri arasında: Ömer Lütfi Barkan, Halil İnalcık, Mustafa Akdağ, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Bahaeedin Ögel, Osman Turan, Mehmet Al-tay Köymen, İbrahim Kafesoğlu bulunur.
Akademik Bakış
Tarih Biliminin Özellikleri
ü İnsanlığın ortak mirası olup ana konusu insanlığın geçmişidir.
ü İnsanlığın hafızası olup geçmiş ve gelecek arasında bir köprüdür.
ü Tarihte gözlem ve deney yoktur. Bu yönüyle pozitif bilimlerden ayrılır.
ü Tekrarlanamaz. Geçmişte yaşanılan olaylardan ders çıkartılması gereklidir.
ü Tarihin laboratuvarı arşivlerdir. Tarihin belgelere dayalı, tarafsız olarak aktarılması tarihe olan güveni artırır.
ü Tarihte yeni belgeler ortaya çıktıkça bilgiler de de-ğişir. Örnek: İlk Türk parasının Türgişler tarafından kullanıldığı bilgisi değişmiştir. Yeni araştırmalarda Göktürkler Dönemi’ne ait paralar ortaya çıkmıştır.
ü Tarihî olaylar arasında sebep – sonuç ilişkisi vardır.
ü Yer – zaman ilişkisi gözetilmelidir. Olayın geçtiği dönemin koşularını ve zamanı bilmek olayın daha iyi değerlendirilmesini sağlar. Olayın geçtiği zamanın bilinmesi, olaylar arasında sebep sonuç ilişkisinin de kurulmasını sağlar.
ü Tarihî olaylara tarafsız (objektif, nesnel) bir gözle yaklaşılmalıdır. Subjektif (taraflı, öznel) olunmama-lıdır.
ü Tarihin konusu insandır. İnsanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetleri tarihin konusu için-dedir; deprem, tufan, salgın hastalıklar, kuraklık vb. gelişmelerin insan yaşantısı üzerindeki etkileri de ta-rihin konusu kapsamındadır.
ü Dinamik ve evrenseldir.
6
Olay: Hayat içerisinde tek tek meydana gelen değişme-lere verilen isimdir.
Olgu: Aynı türden olayların ortak sonucu olarak ortaya çıkan gelişmelerdir.
ü Olgular, olaya göre daha soyut ve geneldir.
ü Olgular belli bir yer ve zaman içinde gerçekleşmez.
ü Olgular, genellik ve süreklilik gösterir.
ü Olgular, olayların neticesinde ortaya çıkar.
Örnek
Malazgirt Savaşı ve Miryakefalon Savaşı “olay” iken Anadolu’nun Türkleşmesi “olgu”dur.
Olay Olgu
- Yer ve zaman vardır.
- Somut ve özeldir.
- Anlık değişim vardır.
- Yer ve zaman yoktur.
- Soyut ve geneldir.
- Süreklilik vardır.
1. Tarih Biliminin Yöntemi
Sosyal bilimler de diğer pozitif bilimler gibi araştırma yön-temlerine sahiptir. Ancak tarih biliminde, pozitif bilimler-den farklı olarak “kanun” yoktur, tekrarlanamaz, deney ve gözlem bulunmaz. Tarih yazım aşamasına gelmeden önce araştırmacının yapması gereken bazı işlemler var-dır. Bu işlem basamakları şunlardır:
Tarih Yazımının Basamakları
4.Tenkit
5.Terkip
3. Tahlil
2. Tasnif
1. Tarama
Birinci Elden Kaynaklar
ü Yazılı Kaynaklar
ü Kalıntılar
ü Çizili, Sesli ve Görüntülü Kaynaklar
ü Hikâye
ü Efsane
ü Mitos
ü Destan
ü Menkıbe
ü Ders kitapları
ü Akademik araştırmalar
İkinci Elden Kaynaklar
Tarih yazımında, öncelikle konu saptanır. Konu saptan-masından sonra konu hakkında kaynak taraması yapılır. Türkiye'de, kütüphanelerde yaygın olarak "Dewey Onlu Sınıflama Sistemi"yle kitap tasnifi yapılmıştır. Jonn De-wey, "Tarih" alanında kod olarak 900-999 sayı aralığını kullanırken "Yakın Doğu ve Türk Tarihi" için kod numara-sı olarak 956'yı kullanmıştır.
a) Tarama: Araştırma konusuyla ilgili kaynakların toplanması aşa-masıdır. Olayın geçtiği döneme ait ve olayla ilgili her türlü bulgu, Birinci Elden Kaynak’tır (Ana Kaynak). Ferman, emirname, anlaşma metni, olay anısına dikilen taş yapıt vb. belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır. Olayın geçtiği dönemle doğrudan ilgili olmayan veriler ve araştırma eserleri ise İkinci Elden Kaynak’tır. Hikâye, efsane, mitos, destan, menkıbe gibi sözlü eserlerde ikin-ci el kaynak değeri taşır.
Kaynaklar, türüne göre de kendi içinde sınıflandırılır.
Yazılı Kaynaklar: Para, mühür, ferman, berat, hüküm, muahedename, kanunname, nizamname, adaletname, takvim, yıllık, seyahatname vekayiname (kronikler), min-yatürler, gravürler, biyografi, otobiyografi, gazete, kitap, kitabe, tablet, şecereler, anallar, noter belgeleri, nüfus cüzdanı, arşiv, tapu, sicil kayıtları. Vekayinamelerin en eski örneği Kayseri piskoposu Eusebios'ca 323'de yazıl-mıştır.
ü Transkript: Bir metni yazıldığı alfabeden başka bir alfabeye çevirme işidir. Eksik harflerin yerine özel işaretler kullanılır. Transliterasyon da denilen yazım çevrimi "tercüme" değildir. Zira dil değil, alfabe çev-rilir.
ü Tarihin ilk süreli yayınları Roma'da bilgilendirme amaçlı yazılan Acta Diurna veya Acta Publica adlı duvar gazeteleridir.
ü Salnameler (Yıllıklar), devlet kurumları ve görevlileri hakkında bilgiler verir.
Sözlü Kaynaklar: Menkıbe (aziz, evliya, şeyh gibi din büyüklerine ait kerametleri anlatır eser), destan, mani, efsane, (mytoslar-çok tanrılı din dönemi efsaneleri), fık-ra, hikâye (kaynağını gerçek hayattan alan tarihi söylen-ce), tarihi şiir, atasözü.
Kalıntılar: Kazılar sonrasında elde edilen her türlü arke-olojik buluntular; lahit, balbal, çanak, madalya, hududtaş-ları arma, mühür, dolmen, menhir
Çizili, Sesli, Görüntülü Kaynaklar: Fotoğraf, mağara resimleri, harita, bant ses kayıtları, video, CD, DVD gö-rüntüleri.
- Tarih araştırmalarında bulunan önemli kü-tüphane malzemeleri şunlardır: Şecereler, takvimler ve yıllıklar, vekayinameler, biyog-rafiler (Tercüme-i hâl), otobiyografiler, hatı-ralar, seyahatnamaler, süreli yayınlar.
- Tarih araştırmalarında bulunan önemli mü-zelik malzemeler şunlardır: Abide, heykel, zafer takıları, lahid, mezar taşları, hudud taşları, madalyalar, para, arma, mühür.
Akademik Bakış
7
ÖABT Çıkmış Soru
Tarihi bir olayın geçtiği döneme ait olay hakkındaki her türlü belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır.
Bu bilgiye dayanarak aşağıdakilerden hangisinin I. Elden Kaynak değeri taşıdığı söylenemez?
A) Kitabe
B) Ders kitapları
C) İstiklal Madalyası
D) Anlaşma metni
E) Gülhane-i Hattı-ı Hümayunu
Çözüm
Ders kitapları, bir olayın geçtiği döneme ait belge ve bulgu değeri taşımaz. Bu sebeple I. Elden Kaynak de-ğildir.
Cevap B
b) Tasnif (Sınıflandırma):
Belge ve kaynak eserler zaman ya da konu alanlarına uygun olarak kendi içerisinde sınıflandırılır. Bu safhada eserin yazım planı yapılır.
c) Tahlil (Çözümleme):
Toplanan verilerin kaynak değeri açısından yeterliliği in-celenir. Verilerin tarafsızlığı, güvenilirliği ele alınarak ya-zıma hazır hâle getirilir. Kaynak yetersizliği tespit edilir ise eksiklikler giderilir.
d) Tenkit (Eleştiri):
Yapılan kaynak incelemesinden sonra kitaplarda, konu hakkında farklı görüş ve önerilerinin bulunduğu görüle-bilir. Bu farklılıklar tarih yazımında doğru bilgiye ulaşıl-masını zorlaştırır. Doğru bilgiye ulaşmak için toplanan kaynaklar eleştirel süzgeçten geçirilir.
Tenkit
İç Tenkit Dış Tenkit
ü Yazarın kişisel görüş-
lerinin, yazdığı kitap
üzerine etkileri incelenir.
ü Bilgiler, başka kay-
naklardaki veriler ile
karşılaştırılır.
ü Eserin adı, yazarı, basıldığı
yer ve basım yılı belirlenir.
ü Eserin "müstensihi" (el yaz-
ması çoğaltma) ve "istinsah
tarihi" tespit edilir.
ü Eserin orjinalliğinin tespiti
yapılır. Ne tür kaynaklara
dayanarak araştırma yapıl-
dığı belirlenir.
ü Belgelerin gerçekliği, yazıldığı
tarih, ait olduğu büro, tamam-
lanıp tamamlanmadığı, tahrip
edilip edilmediği incelenir.
Dış tenkit safhasında bir eserin adı ve yazarı, eserin yazılış tarihi ve eserin yazıldığı yer belirlenir. Eserin ya-zıldığı tarih, genelde yazma eserlerin sonunda "ferağ kaydı"nda (kolofon) bulunur.
El yazması eserler, müstensihler tarafından çoğaltılır. Eserin, en güvenilir olanı yazar tarafından kaleme alı-nanıdır. Orjinalin bulunamaması halinde ona en yakın olanına ulaşmak gerekir. Ana nüshaya en yakın çoğalt-ma metni bulmak için "tenkitli metin" uygulaması gerçek-leştirilir, karşılaştırmalar yapılır. Tenkitli metin "İç tenkit" safhasında uygulanır.
ÖABT Çıkmış Soru
Michael Stanford Tarih İncelenmesi İçin Bir Kılavuz adlı eserinde, tarih anlatısının delillere dayanması gerektiğini ancak bu delillerin; yalan, çarpıtılmış veya yanlış anlaşılmış olabileceğini belirterek “Sü-mer kralları ve Mısır firavunlarının kil tabletlerde veya oyma taşlarda kendileri hakkında söyledikleri her şeye güvenebilir miyiz?” sorusunu sormuştur.
Michael Stanford, burada tarih yönteminin hangi özelliğine dikkat çekmiştir?
A) Tasnif B) Tenkit C) Üslup
D) Mekân E) Zaman
Çözüm
Michael Stanford, tarihi kaynaklarda ifade edilen “her şeye güvenilemeyeceği”ni söyleyerek tarihi kaynak-ların tenkit sürecinden geçirilmesi gerekliliğini ortaya koymuştur.
Cevap B
Top Related