AKUT ZEH‹RLENMELERDE FARMAKOLOJ‹K YAKLAfiIM
Doç. Dr. A. Gökhan Akkan
Zehir, zehirlenme ve tedavisinin insanl›k tarihi kadar eski oldu¤unu söy-lemek, çokta fazla abart›l› olmasa gerek. Ancak bu konudaki ilk yaz›l› belge-ler M.Ö. 1500 y›llar›nda yaz›lm›fl olan Ebers papirüsleridir. Daha sonralar›Tevrat’da bal›k zehirlenmesinin tarifi, M.Ö. 1. Yüzy›lda Pontus Kral› Mithri-dates’in zehirlenmelere karfl› “Evrensel bir Antidot” gelifltirmeye çal›flan ilkinsan oldu¤unun bildirilmesi, Platon’un, Sokrates’in Conium Maculatum’dan(bir cins çam a¤ac›) öldü¤ünü rapor etmesi, 13. Y.Y.da Abanos’lu Peters’in“De Venesis” adl› yap›t›nda tüm zehirleri hayvansal, bitkisel ve mineral kay-nakl› olarak s›n›fland›rmas› ve 16. Y.Y.da Paracelsus’un toksik ajanlar›n tok-sik dozlar›n› tarif etmesi geçmifl zamanlar›n önemli belgelerdir.
Günümüz olarak tan›mlad›¤›m›z 20. Yüzy›lda ise Toksikoloji’ye modernklinik yaklafl›m ise bafllang›çta Pediatri’de yo¤unlaflm›fl ve 1952 y›l›nda Ame-rikan Pediatri Akademisinin “Kazalar› Önleme Komitesi’nin raporu flaflk›nl›kyaratm›fl ve çocuk kazalar›n›n yaklafl›k %50’sinin zehirlenme ortaya konul-mufltur. 1940’lar›n ortas›nda 150 mg’l›k 100 ve daha fazla tablet içeren ço-cuk-aspirin’inin 5 yafl alt›ndaki çocuk zehirlenmelerinin yaklafl›k %25’indensorumlu oldu¤u bildirilmifltir. 1972’de ABD’de çocuklar›n açam›yaca¤› “gü-venli kapak” mecburiyeti getirilmifltir. Bu tarihten sonra çocuklardaki ilaç ze-hirlenmesine ba¤l› vakalarda h›zl› bir düflüfl tespit edilmifltir. 1960’lar›n ba-fl›ndan sonra da baz› ilaçlar›n ve toksik ajanlar›n (barbitüratlar, LSD, eroinvs.) afl›r› dozuna ba¤l› zehirlenmeleri ile evlerde kullan›lan kimyasallar (te-mizlik malzemeleri, insektisitler vs.) ve çevre at›klar›yla (karbon monoksidvs.) görülen zehirlenmeler her y›l çok say›da kiflinin ölümüne neden olmakta-d›r.
Zehirlenme vakalar›yla ilgili ne yaz›k ki ülkemize ait sa¤l›kl› istatistikselbilgiler mevcut de¤ildir. Ancak ABD’den baz› veriler (1987) verecek olursakçarp›c› baz› sonuçlarlar karfl›laflt›¤›m›z› görürüz:
145
‹.Ü. Cerrahpafla T›p Fakültesi Sürekli T›p E¤itimi Etkinlikleri
Acil Hekimlik Sempozyumu
16 -17 Ekim 1997, ‹stanbul, s. 145-166
• Zehirlenmelerin %88.9’u kazaen oluflmakta,
• Zehirlenmelerin % 77.5’› a¤›zdan al›narak oluflmakta,
• Zehirlenmelerin % 74.5’› evde tedavi edilmifltir.
Ölümle sonuçlanm›fl ilaç zehirlenmelerinin:
• %26.4’ trisiklik ve di¤er antidepresanlarla,
• %23.4’ü analjeziklerle,
• %13.6’› stimülanlar ve uyuflturucularla,
• %36.6’› di¤er ilaç ve toksik ajanlarla meydana gelmifltir.Akut zehirlenme vakalar›n›n tedavisinde, tüm ülkelerde, benzer klinik
yaklafl›mlar sergilenmektedir. Ben bu bölümde tedaviden ziyade, akut zehir-lenmelerde “genel olarak uygulanan acil de¤erlendirme”, bu de¤erlendirme-lerin her aflamas›nda karfl›lafl›labilecek sendromlar ve bu sendromlara nedenolabilecek drog/toksik ajanlar›n listesi ve konunun sonunda da baz› önemlidrog/toksik ajanlar›n listesi ve bunlar›n toksidromlar› (=toksik sendromlar) ileyine zehirlenmelerine s›k rastlan›lan baz› drog/toksik ajanlar ve bunlar›n an-tidotlar› ile kullan›fl flekil ve dozajlar›n›n verece¤im.
Zehirlenmelerde Acil De¤erlendirme ve Tedavi
Akut zehirlenme vakalar›n›n tedavisinin bafllang›c›nda KURAL hastan›n“stabilizasyonunun” sa¤lanmas›d›r. Bunun için de öncelikle hastan›n havayo-lunun aç›k olmad›¤›, solunum ve dolafl›m sistemlerinin yeterli olup olmad›¤›-n›n tespiti ve gerekli ise hemen müdahale edilmesi ve daha sonra sistemleri-nin yeterli olup olmad›¤›n›n tespiti ve gerekli ise hemen müdahale edilmesive daha sonra da tedaviye bafllan›lmas›d›r. Afla¤›da acil de¤erlendirmenin na-s›l yap›laca¤›, s›ras› ve bu de¤erlendirmeler s›ras›nda görülebilecek sendrom-lar ve bu sendromlara neden olabilecek droglar verilecektir:
• Havayolu• Solunum• Dolafl›m• Mental durumda de¤ifliklik• Di¤er komplikasyonlar• Klinik tan›• Dekontaminasyon• At›l›m›n artt›r›lmas›• Hastan›n teflekküllü bir hastaneye (zehir merkezine) sevki.
146
AKKAN, AG
Havayolu• Havayolunu temizle,• Ö¤ürme ve öksürük reflekslerini kontrol et,• Hastaya pozisyon ver.
• Endotrakeal entübasyon gerekli mi?• Nazotrakeal entübasyon• Orotrakeal entübasyon
Solunum• Arteriyel kan gazlar›n› ölç,• Ambu / maske kullan,• Oksijen ver.
• Solunum yetmezli¤i var m›?• Solunum Yetmezli¤ine Neden Olan Baz› Drog veToksinler
• Solunum Kaslar›n›n Paralizisi:• Botulinum Toksini• Nöromüskuler blokerler• Organofosfatlar ve karbamatlar• Y›lan zehiri• Striknin
• Solunum Merkezinin Depresyonu• Barbitüratlar• Klonidin ve di¤er sempatolitik ajanlar• Siklik antidepresanlar• Etanol ve alkoller• Opiatlar• Sedatif-hipnotikler
• Hipoksi var m›?• Baz› Hipoksi Nedenleri:
• ‹nert Gazlar:• Karbon dioksid• Metan ve propan• Azot
• Kardiyopulmoner Ödem:• Beta blokerler• Siklik antidepresanlar• Kinidin, prokainamid ve dizopiramid•Verapamil
147
AKUT ZEH‹RLENMELERDE FARMAKOLOJ‹K YAKLAfiIM
• Selüler Hipoksi:• Karbonmonoksid• Siyanür• Hidrojen sülfür• Methemoglobinemi• Sülfhemoglobinemi
• Pnömoni ve Non-kardiyopulmoner Ödem:• Gastrik içeri¤in aspirasyonu• Hidrokarbonlar›n aspirasyonu• Klor ve di¤er irritan gazlar• Kokain• Civa buhar›• Azot dioksid• Opiatlar• Fosgen• Salisilatlar• Sedatif-hipnotikler• Duman inhalasyonu• Etilen glikol• Metal buharlar›• Etklorvinol (iv, oral)
• Bronkospazm var m›?• Bronkospazma neden olan baz› drog ve toksinler:
• Beta blokerler• Klor ve di¤er irritan gazlar• Hidrokarbon inhalasyonu• Metal Buharlar›• Organofosfatlar ve di¤er antikolinesterazlar• Duman inhalasyonu
Dolafl›m• Tansiyon ve nabz› ölç,• EKG’yi izle,• Rutin kan tetkiklerini iste.
• Bradikardi / AV blok var m›?• Bradikardi AV blo¤una neden olan baz› drog ve toksinler:
• Kolinerjik veya vagatonik ajanlar:• Karbamat insektisidler• Dijital glikozidler• Organofosfatlar• Fizostigmin
148
AKKAN, AG
• Membran - depresan droglar:• Beta-blokerler• Siklik antidepresanlar• Enkainid ve flekainid• Kinidin, prokainamid ve dizopiramid
• Sempatolitik Ajanlar:• Beta blokerler• Klonidin• Opiatlar
• Di¤erleri:• Fenilpropanolamin ve di¤er alfa-adrenerjikler• Kalsiyum antagonistleri• Lityum• Propoksifen
• QRS intervali uzam›fl m›?• QRS intervalini uzatan baz› drog ve toksinler:
• Beta blokerler• Siklik antidepresanlar• Dijital glikozidler (tam kalp blo¤u)• Difenhidramid• Enkainid ve flekainid• Hiperkalemi• Fenotiyazinler (tiyoridazin)• Propoksifen• Kinidin, prokainamid ve dizopiramid
• Taflikardi var m›?• Taflikardiye neden olan baz› drog ve toksinler:
• Sempatomimetik ajanlar:• Amfetaminler ve türevleri• Kafein• Efedrin ve psödoefedrin• Fensiklidin• Teofilin
• Selüler hipoksiye neden olan ajanlar:• Karbonmonoksit• Siyanür• Hidrojen sülfür• Oksidleyici ajanlar (methemoglobinemi)
149
AKUT ZEH‹RLENMELERDE FARMAKOLOJ‹K YAKLAfiIM
• Antikolinerjik Ajanlar:• Amanita muscaria mantarlar›• Antihistaminikler• Atropin ve di¤er antikolinerjikler• Fenotiyazinler
• Ventriküler aritmi var m›?• Ventriküler aritmilere neden olan baz› drog ve toksinler:
• Ventriküler taflikardi ve fibrilasyon:• Amfetaminler ve di¤er sempatomimetik ajanlar• Aromatik hidrokarbon çözücüler• Kafein• Kloral hidrat• Klorlu ve florlu hidrokarbon çözücüler• Kokain • Siklik antidepresanlar • Dijital glikozidler• Flor• Fenotiyazinler• Teofilin
• QT Uzamas› veya Torsades de Pointes:• Amiodaron• Arsenik• Sitrat• Flor• Organofosfat insektisidler• Talyum
• Hipotansiyon var m›?• Hipotansiyona neden olan baz› drog ve toksinler:
• Rölatif Bradikardili Hipotansiyon:• Sempatolitik Ajanlar:
• Beta blokerler• Bretilyum• Klonidin, prazosin ve metil dopa• Hipotermi• Opiatlar• Rezerpin• Tetrahidrozolin
150
AKKAN, AG
• Membran-depresan ajanlar:• Beta blokerler• Siklik antidepresanlar• Enkainid ve flekainid• Kinidin, prokainamid ve dizopiramid• Propoksifen
• Di¤erleri:• Barbitüratlar• Kalsiyum antagonistleri• Siyanür• Flor• Organofosfatlar ve karbamatlar• Sedatif-hipnotikler
• Taflikardili Hipotansiyon:• S›v› kayb› veya intersitisyel bofllu¤a kaç›fl:
• Amatoksin içeren mantarlar• Arsenik • Kolflisin• Bak›r sülfat• Hipertermi• Demir• Ç›ng›rakl› y›lan zehirlenmesi• Sedatif-hipnotikler
• Periferik venöz veya arteriyle dilatasyon:• Beta-2 uyar›c›lar• Kafein• Siklik antidepresanlar• Hidralazin• Hipertermi• Nitritler• Sodyum nitroprussiyat• Fenotiyazinler• Teofilin
• Hipertansiyon var m›?• Hipertansiyona neden olan baz› drog ve toksinler:
• Taflikardili Hipertansiyon:• Jeneralize sempatomimetik ajanlar:
151
AKUT ZEH‹RLENMELERDE FARMAKOLOJ‹K YAKLAfiIM
• Amfetaminler ve türevleri• Kokain• Efedrin• Epinefrin• Levodopa• LSD• MAO‹• Marihuana• Fensiklidin
• Antikolinerjik ajanlar:• Atropin ve di¤er antikolinerjikler• Antihistaminikler• Siklik antidepresanlar• Fenotiyazinler
• Di¤erleri:• Etanol ve sedatif-hipnotik drog yoksunlu¤u• Nikotin (erken evre)• Organofosfatlar (erken evre)
• Bradikardili veya AV Bloklu Hipertansiyon:• Klonidin• Ergot türevleri• Metoksamin• Norepinefrin• Fenilefrin• Fenilpropanolamin
Mental durumda de¤ifliklikler• Hipoglisemiyi tan› ve tedavi et,• Rektal ›s›y› ölç,• Organik nedenleri düflün,• Konvülsiyonlar› tedavi et,• Ajitasyonu tedavi et.
• Koma veya stupor var m›?• Koma veya stupora neden olan baz› drog ve ajanlar:
• Genel SSS depresanlar›:• Antikolinerjikler• Antihistaminikler• Barbitüratlar• Siklik antidepresanlar• Etanol ve di¤er alkoller• Fenotiyazinler• Sedatif-hipnotikler
152
AKKAN, AG
• Sempatolitik ajanlar:• Klonidin• Metil dopa• Opiatlar• Tetrahidrozolin• Selüler hipoksi:• Karbonmonoksid• Siyanür• Hidrojen sülfür• Methemoglobinemi
• Di¤er veya bilinmeyen mekanizmalar:• Bromür• Dikuat• Disülfiram• Hipoglisemik ajanlar• Lityum• Fensiklidin• Fenil butazon• Salisilatlar
• Hipotermi var m›?• Hipoterminin efllik etti¤i baz› drog ve toksinler:
• Barbirüratlar• Siklik antidepresanlar• Etanol ve di¤er alkoller• Hipoglisemik ajanlar• Opiatlar• Fenotiyazinler• Sedatif-hipnotikler
• Hipertermi var m›?• Hiperterminin efllik etti¤i baz› drog ve toksinler:
• Afl›r› musküler hiperaktivite, rijidite veya konvülsiyonlar:• Amoksapin• Amfetaminler ve türevleri• Kokain• Siklik antidepresanlar• Lityum• LSD• Maprotilin• MAOI• Fensiklidin
153
AKUT ZEH‹RLENMELERDE FARMAKOLOJ‹K YAKLAfiIM
• Artm›fl metabolik h›z›• Dinifrofenol ve pentaflorofenol• Salisilatlar• Tiroid hormonu
• Bozulmufl termoregülasyon:• Amoksapin• Antikolinerjik ajanlar• Antihistaminikler• Siklik antidepresanlar• Fenotiyanler ve di¤er antipsikotik ajanlar
• Di¤erleri:• Egzersize ba¤l› ›s› floku• Malign hipertermi• Metal buhar› atefli• Nöroleptik malign sendrom• Etanol veya sedatif-hipnotik drog yoksunlu¤u
• Konvülsiyon var m›?• Konvülsiyonlara neden olan baz› drog ve toksinler:
• Adrenerjik-sempatomimetik ajanlar:• Amfetaminler ve türevleri• Kafein• Kokain• Fensiklidin• Fenilpropanolamin• Teofilin
• Antidepresanlar ve antipsikotikler:• Amoksapin• Siklik andidepresanlar• Haloperidol ve butirofenonlar• Loksapin• Fenotiyazinler
• Di¤erleri:• Antihistaminikler• Beta blokerler• Karbamazepin• Selüler hipoksi• Klorlu hidrokarbon çözücüler ve insektisidler• Kolinerjik (karbamatlar, orgasnofosfatlar) ajanlar• Flor
154
AKKAN, AG
• ‹zoniazid• Lityum• Lokal anestezikler• Meperidin• Salisilatlar
• Ajitasyon var m›?• Ajitasyon, delirium veya konfüzyona neden olan baz› drog ve toksinler:
• Predominant konfüzyon veya delirium:• Amantadin• Antikolinerjik ajanlar• Antihistaminikler• Karbonmonoksid• Simetidin• Disülfiram• Kurflun ve di¤er a¤›r metaller• Levodopa• Lokal anestezikler• Lityum• Salisilatlar• Alkol / Hipnotik yoksunlu¤u
• Predominant ajitasyon veya psikoz:• Amfetaminler ve türevleri• Kafein• Kokain• LSD• Marihuana• Fensiklidin• Fenilpropanolamin• Prokain• Teofilin
Di¤er kompikasyonlar• ‹drarda miyoglobulin ara,• Allerji anamnezini al,
• Distoni veya rijidite var m›?• Distoni, Diskinezi ve Rijiditeye neden olan baz› drog ve toksinler:
• Distoni:• Haloperidol ve butirofenonlar• Metoklopramid• Fenotiyazinler
155
AKUT ZEH‹RLENMELERDE FARMAKOLOJ‹K YAKLAfiIM
• Rijidite:• Karadul örümce¤i ›s›r›¤›• Lityum• Malign hipertermi• Metakualon• MAO‹• Nöroleptik malign sendrom• Fensiklidin• Striknin
• Diskinezi:• Amfetaminler• Antikolinerjik ajanlar• Antihistaminikler• Kafein• Kokain• Siklik antidepresanlar• Katemin• Levodopa• Lityum• Fensiklidin
• Rabdomiyoliz var m›?• Rabdomiyolizin efllik etti¤i baz› drog ve toksinler:
• Afl›r› musküler hiperaktivite, rijidite ve konvülsiyonlar: • Amfetaminler ve türevleri• Kokain• Siklik antidepresanlar• Lityum• MAO‹• Fensiklidin• Striknin• Tetanoz• Çeflitli ajanlar›n neden oldu¤u konvülsiyonlar
• Direkt selüler toksisite:• Amatoksin içeren mantarlar• Karbonmonoksid• Kolflisin• Etilen glikol
156
AKKAN, AG
• Di¤er veya bilinmeyen mekanizmalar:• Barbitüratlar (uzun süreli immobilite)• Etanol• Çeflitli ajanlar›n neden oldu¤u hipertermi• Sedatif-hipnotik ajanlar (uzun süreli immobilite) • Travma
• Allerji veya anaflaksi var m›?• Anaflaktik veya anaflaktoid reaksiyonlara neden olan drog ve toksinler:
• Anaflaktik reaksiyonlar (Ig-E arac›l›):• Antiserumlar (antiveninler)• Besinler (f›nd›k, bal›k, midye vs.)• Himenoptera ve di¤er böcek sokmalar›• Allerjen immünoterapi ekstreleri• Afl›lar
• Anaflaktoid reaksiyonlar (Ig-E arac›l› olmayanlar):• Asetil sistein• Kan ürünleri• ‹yotlu kontrast maddeler• Opiatlar• Tübokürarin
• Di¤erleri• Egzersiz• Sülfidler
Klinik tan›• Fizik muayene yap,• Gerekli laboratuvar testlerini iste.
• Osmolar aç›k (=gap) var m›?• Baz› artm›fl osmolar aç›k nedenleri:(Osmolar Aç›k=ÖlçülenxHesaplanan Osmolalite)
• Aseton• Etanol• Etil eter• Etilen glikol• ‹zopropil alkol• Mannitol• Metanol• Propilen glikol• Dializ yap›lmayan böbrek yetmezli¤i
157
AKUT ZEH‹RLENMELERDE FARMAKOLOJ‹K YAKLAfiIM
• Anyon a盤› (=gap) asidozu var m›?• Artm›fl anyon a盤› asidozuna neden olan baz› drog ve toksinler:(Anyon a盤› = (Na). (Cl). (HCO3) = 8-12 mEq/L)
• Benzil alkol• Beta adrenerjik droglar• Kafein• Karbonmonoksid• Siyanür• Etanol (ketoasidoz)• Etilen glikol• Ekzojen organik ve mineral asidler• Formaldehid• Hidrojen sülfür• Ibuprofen• Demir• ‹zoniazid• Metanol• Fenformin• Salisilatlar• Konvülsiyonlar• Teofilin
• Hipo/hiperkalemi var m›?• Serum potasyum düzeyini de¤ifltiren baz› drog ve toksinler:
• Hiperkalemi:• Alfa-adrenerjik ajanlar• ACE‹• Beta blokerler• Dijital glikozidleri• Flor• Lityum• Potasyum• Renal yetmezlik• Rabdomiyoliz
• Hipokalemi:• Baryum• Beta-adrenerjik ajanlar• Kafein• Diüretikler (kronik)• Epinefrin• Teofilin• Toluen (kronik)
158
AKKAN, AG
• Renal yetmezlik var m›?• Böbrek yetmezli¤i oluflturan baz› drog ve toksinler:
• Direkt nefrotoksik etki:• Asetaminofen• Amanita phalloides mantarlar›• Antibiyotikler (aminoglikozidler vs.)• Analjezikler (fenasetin vs.)• Klorlu hidrokarbonlar• Etilen glikol (okzalat)• A¤›r metaller (civa vs.)
• Hemodializ:• Methemoglobinemi• Naftalen• Oksidleyici ajanlar (klorlay›c›lar vs.)
• Rabdomiyoliz:• Amfetaminler ve türevleri• Uzun süren koma• Karbonmonoksid• Hipertermi• Fensiklidin• Status epileptikus• Striknin
• Karaci¤er yetmezli¤i var m›?• Karaci¤er hasar›na neden olan baz› drog ve toksinler:
• Asetaminofen• Amanita phalloides mantarlar›• Aromatik hidrokarbonlar• Arsenik• Karbontetraklorür ve di¤er klorlu hidrokarbonlar• Bak›r• Etanol (kronik)• Halotan• ‹nsektisidler (klorlu)• Demir• Poliklorlu bifeniller• Fosfor• Pirrolizidin alkaloidleri• Talyum
159
AKUT ZEH‹RLENMELERDE FARMAKOLOJ‹K YAKLAfiIM
• Toksikolojik tarama yap›lm›fl m›?• Kanda aranabilecek baz› droglar:
• Alkoller:• Aseton• Etanol• ‹zopropil alkol• Metanol
• Antikonvülsanlar:• Etosüksimid• Karbamazepin• Fenobarbital• Fenitoin
• Analjezikler:• Asetaminofen• Salisilatlar
• Sedatif-hipnotikler:• Barbitüratlar• Karizoprodol• Klordiazepoksid• Diazepam• Etklorvinol• Glutetimid• Meprobamat• Metakualon
• ‹drar veya gastrik içerikte aranabilecek baz› drog ve toksinler:• Alkoller:
• Etanol• Metanol
• Antikonvülsanlar:• Karbamezapin• Fenobarbital• Fenitoin
• Analjezikler:• Asetaminofen• Salisilatlar
• Antihistaminikler:• Klorfeniramin• Difenhidramin
160
AKKAN, AG
• Stimülanlar:• Amfetaminler• Kokain
• Opiatlar:• Kodein• Meperidin• Metadon• Morfin
• Fenotiyazinler:• Klorpromazin• Tiyoridazin
• Sedatif-hipnotikler:• Barbitüratlar• Benzodiyazepinler
• Triksiklik antidepresanlar:• Amitriptilin• Doksepin
• Abdominal grafi çekilmifl mi?• Abdominal grafide görülebilen tabletler:
• ‹yi Görülenler:• Kalsiyum karbonat• Ferröz sülfat• Potasyum klorür
• Orta derecede görülenler:• Demirli multivitaminler
• Zay›f görülenler:• Asetazolamid• Busulfan• Kloral hidrat• Ferröz glukonat• Fosfor• Sodyum klorür• Tiamin• Psödoefedrin• Çinko sülfat• Meklizin• Proklorperazin• Trimeprazin
161
AKUT ZEH‹RLENMELERDE FARMAKOLOJ‹K YAKLAfiIM
Dekontaminasyon• Ciddi ve gözleri y›ka,• Kustur veya gastrik lavaj yap,• Aktif kömür ve/veya katartik ilaç ver.
At›l›m›n artt›r›lmas›• Hemodiyalizi düflün,• Hemoperfüzyonu düflün• Baz› drog veya toksinlerin hemodializ veya hemoperfüzyon ile
eliminasyonu:
• Aktif kömür dozunu tekrarla.• Aktif kömür dozunun tekrarlanmas› gerektiren droglar:
• Karbamazepin• Klordekon• Dapson• Dijitoksin• Nadolol• Fenobarbital• Fenilbutazon• Salisilat
162
AKKAN, AG
Drog veya toksin
AsetaminofenDigoksinEtanolMetanolLityumPentobarbitalFenobarbitalFenitoinSalisilatTeofilin
Hemodializ150
Yap›lmaz100-200
100-20050-100
40-5560-75
Yap›lmaz35-8030-50
Klirens (ml/dak)Hemoperfüzyon
190-30090-140
Yap›lmazYap›lmaz
Yap›lmaz200-300100-300
76-18957-11660-225
163
AKUT ZEH‹RLENMELERDE FARMAKOLOJ‹K YAKLAfiIM
Toks
in
Vita
l bul
gula
r
Men
tal d
urum
Se
mpt
omla
r Kl
inik
bul
gula
r La
bora
tuar
bul
gula
r›
Aset
amin
ofen
Norm
alNo
rmal
Anor
eksi
, bul
ant›,
kus
ma
Sa¤
üst k
adra
n ha
ssas
iyet
iAn
orm
al K
arac
i¤er
Fon
ksiy
on
sar›l
›k(K
CFT)
Amfe
tam
inle
rHi
perta
nsiy
on, t
aflik
ardi
,Hi
pera
ktif,
ajit
e, to
ksik
psi
koz
Tetik
te o
lma
hali
Mid
riazis
, hip
erak
tif b
arsa
k,hi
perte
rmi
s›ca
k ba
smas
›, di
afor
ez
Antik
olin
erjik
ler
Tafli
kard
i, hi
pota
nsiy
on,
De¤i
flken
(ajit
asyo
n ve
leta
rjide
n Bu
lan›
k gö
rme,
kon
füzy
onM
üköz
mem
bran
lard
a ku
rulu
kEK
G an
orm
alik
leri,
QRS
hipe
rtans
iyon
, hip
erte
rmi
kom
aya
kada
r)m
idria
zis, a
zalm
›fl b
arsa
k se
sler
i ret
ansi
yon
kom
plek
sind
e ge
nifll
eme
Arse
nik
(aku
t)Hi
pota
nsiy
on, t
aflik
ardi
, Te
tikte
olm
a ha
li ile
kom
a ha
liAb
dom
inal
a¤r
›, ku
sma,
De
hidr
atas
yon,
k›l
kayb
›Re
nal y
etm
ezlik
, ano
rmal
abd
omin
al
hipe
rterm
iar
as›n
da d
e¤ifl
irdi
yare
, dis
faji
graf
i, di
strim
iler
Arse
nik
(kro
nik)
Norm
alNo
rmal
den
anse
falo
patiy
e ka
dar
Abdo
min
al a
¤r› v
e di
yare
Mel
anoz
, hip
erke
rato
z, du
ysal
Löko
peni
, tro
mbo
sito
peni
, pro
tein
üri,
de¤i
flir
nöro
pati,
k›l
kayb
›, M
ee ç
izgis
i, he
mat
üri,
anor
mal
KCF
T’le
rici
lt ka
nser
i
Barb
itüra
tlar
Hipo
vent
ilasy
on,
De¤i
flken
(lat
erjid
en k
omay
aSa
rhofl
gör
ünüm
Disk
onju
ge g
öz h
arek
etle
ri,An
orm
al a
rteriy
el k
an g
azla
r›hi
pota
nsiy
on, h
ipot
erm
ika
dar)
hipo
refle
ksi,
bülle
r
Beta
blo
kerle
rHi
pota
nsiy
on, b
radi
kard
iDe
¤iflk
en (l
etar
jiden
kom
aya
Konf
üzyo
n, b
afldö
nmes
iSi
yano
z, ko
nvül
siyo
nlar
Hi
pogl
isei
m, E
KGka
dar)
Botu
lizm
Hipo
vent
ilasy
on
Hipo
ksik
olm
ad›k
ça n
orm
alBu
lan›
k gö
rme,
dis
faji,
bo¤
azOf
talm
ople
ji, m
idria
zis, p
tozis
Norm
ala¤
r›s›,
diya
reBi
r çok
has
ta s
›k g
örül
en v
eya
de¤i
flik
sem
ptom
larla
gel
ir
Karb
on m
onok
sit
S›kl
›kla
nor
mal
De¤i
flken
(let
arjid
en k
omay
a ka
dar)
Bafla
¤r›s
›, ba
fldön
mes
i, Ko
nvül
siyo
nlar
Karb
oksi
hem
oglo
bin
yüks
elm
esi;
EKG
anor
mal
likle
ri Bi
r çok
has
ta s
›k
görü
len
veya
de¤
iflik
sem
ptom
larla
gel
ir
Klon
idin
Hipo
tans
iyon
, hip
erta
nsiy
on,
De¤i
flken
(lat
erjid
en a
jitas
yon
Bafld
önm
esi,
konf
üzyo
nM
iyoz
isNo
rmal
brad
ikar
di, h
ipov
entil
asyo
nka
dar)
Koka
in
Hipe
rtans
iyon
, tafl
ikar
di,
De¤i
flken
(ank
siye
te, a
jitas
yon
Hallü
sina
syon
lar
Mid
riazis
, tre
mor
, naz
al s
eptu
mEK
G an
orm
allik
leri,
CPK
yük
selm
esi
hipe
rterm
ide
liriu
m)
perfo
rasy
onu,
dia
fore
z, ko
nvül
siyo
nlar
digo
ksin
düz
ey a
rt›fl›
Sikl
ik
Tafli
kard
i, hi
pota
nsiy
on,
De¤i
flken
(let
arjid
en k
omay
aKo
nfüz
yon,
bafl
dönm
esi
Mid
riazis
, mük
öz m
embr
anla
rda
QRS
kom
plek
si u
zam
as›,
kard
iyak
dis
trim
iler
antid
epre
ssan
lar
hipe
rterm
ika
dar)
kuru
luk,
mes
ane
dist
ansi
yonu
, s›c
akba
smas
›, ko
nvül
siyo
nlar
Dijit
al
Hipo
tans
iyon
, bra
dika
rdi
Norm
al v
eya
de¤i
flken
Bula
nt›,
kusm
a, a
nore
ksi,
Yok
Hipe
rkal
emi,
EKG
anor
mal
likle
ri,gö
rme
bozu
kluk
lar›,
ko
nfüz
yon
Disü
lfira
m/E
tano
lHi
pota
nsiy
on, t
aflik
ardi
Norm
alBu
lant
›, ku
sma,
bafl
a¤›r›
s›,
S›ca
k ba
smas
›, di
afor
ez, b
at›n
EK
G an
orm
allik
leri
(Ven
trikü
ler a
ritm
iler)
verti
goha
ssas
iyet
i
Etile
nglik
ol
Tafli
pne
De¤i
flken
(lat
erjid
en k
omay
a ka
dar)
Sarh
ofl g
örün
ümYo
kAn
yon
gap
asid
ozu,
ozm
olar
gap
,kr
ista
lüri,
QT
kom
plek
si u
zam
as› r
enal
yet
mez
lik.
TOKS
‹KO
LOJ‹
K SE
ND
RO
MLA
R (
TOKS
‹DR
OM
LAR
)
164
AKKAN, AG
Toks
in
Dem
ir
‹zoni
azid
‹zopr
opil
alko
l
Kurfl
un
Lity
um
Mep
erid
in
Civa
Met
anol
Opio
idle
r
Orga
nofo
sfat
lar/
karb
amat
lar
Fens
iklid
in
Feno
tiazin
ler
Salis
ilatla
r
Seda
tif-h
ipno
tikle
r
Teof
ilin
Vita
l bul
gula
r
Hipo
tans
iyon
(geç
),ta
flika
rdi (
geç)
S›kl
›kla
nor
mal
Hipo
tans
iyon
, hi
pove
ntila
syon
Hipe
rtans
iyon
, hip
oter
mi
Hipo
tans
iyon
(geç
)
Hipo
tans
iyon
, bra
dika
rdi,
hipo
vent
ilasy
on, h
ipot
erm
i
Hipo
tans
iyon
(geç
)
Hipe
rven
tilas
yon,
hipo
tans
iyon
Hipo
tans
iyon
, bra
dika
rdi,
hipo
vent
ilasy
on, h
ipot
erm
i
Brad
ikar
di/ta
flika
rdi,
hipo
tans
iyon
,hi
po/h
iper
vent
ilasy
on
Hipe
rtans
iyon
, tafl
ikar
di,
hipe
rterim
i
Hipo
tans
iyon
, tafl
ikar
di,
hipo
/hip
erte
rmi
Hipe
rven
tilas
yon,
hip
erte
rmi
Hipo
tans
iyon
,hi
pove
ntila
syon
, hip
oter
mi
Tafli
kard
i, hi
pota
nsiy
on,
hipe
rven
tilas
yon,
hip
erte
rmi
Men
tal d
urum
Hipo
tans
if ol
mad
›kça
norm
al, l
etar
ji
Norm
al v
eya
de¤i
flken
(late
rjide
n ko
may
a ka
dar)
De¤i
flken
(let
arjid
enko
may
a ka
dar)
De¤i
flken
(let
arjid
enko
may
a ka
dar)
de¤i
flken
(psi
kiya
trik
kom
aya
kada
r)
De¤i
flken
(let
arjid
enko
mam
aya
kada
r)
De¤i
flken
(psi
kiya
trik
bozu
kluk
lar)
De¤i
flken
(let
arjid
enko
may
a ka
dar)
De¤i
flken
(let
arjid
enko
may
a ka
dar)
De¤i
flken
(let
arjid
enko
may
a ka
dar)
De¤i
flken
(ajit
asyo
n,le
tarji
den
kom
aya
kada
r)
De¤i
flken
(let
arjid
enko
may
a ka
dar
De¤i
flken
(ajit
asyo
n,le
tarji
den
kom
aya
kada
r)
De¤i
flken
(let
arjid
enko
may
a ka
dar)
De¤i
flken
(ajit
asyo
n,
leta
rjide
n ko
may
a ka
dar)
Sem
ptom
lar
Bula
nt›,
kusm
a, d
iyar
e, k
ar›n
a¤r›s
›, he
mat
emez
Bula
nt›,
kusm
a
Sarh
ofl g
örün
üm
‹rrita
bilit
e, k
ar›n
a¤r
›s›,
bula
nt›,
kusm
a, k
onst
ipas
yon
Diya
re, k
onfü
zyon
Sarh
ofl g
örün
üm
Saliv
asyo
n, d
iyar
e, k
ar›n
a¤r
›s›
Bula
n›k
görm
e, k
ar›n
a¤r
›s›,
sarh
ofl g
örün
üm
Sarh
ofl g
örün
üm
Diya
re, k
ar›n
a¤r
›s›,
bula
n›k
görm
e, k
usm
a
Hallü
sina
syon
lar
Bula
n›k
görm
e
Tinn
itus,
bul
ant›,
kus
ma,
konf
üzyo
n
Sarh
ofl g
örün
üm
Bula
nt›,
kusm
a, d
iafo
rez,
konf
üzyo
n
Klin
ik b
ulgu
lar
Bat›n
has
sasi
yeti
Konv
ülsi
yonl
ar, p
erife
rik n
örop
ati?
Hipo
refle
ksi,
nefe
ste
aset
onko
kusu
Bat›n
has
sasi
yeti,
per
iferik
nöro
pati,
kon
vüls
iyon
lar
Güçs
üzlü
k, tr
emor
, ata
ksi,
miy
oklo
nus,
kon
vüls
iyon
lar
Mid
riazis
, bar
sak
sesl
erin
in o
lmam
as›,
kovü
lsiy
onla
r
Stom
atit,
ata
ksi,
trem
or
Hipe
rem
ik d
iskl
er
Miy
ozis
, bar
sak
sesl
erin
inol
mam
as›
Saliv
asyo
n, d
iafo
rez,
lakr
imas
yon,
ürin
asyo
n, d
efek
asyo
n, m
iyos
iz, k
onfü
l-si
yonl
ar
Miy
ozis
, dia
fore
z, m
iyok
lonu
s,sa
bit b
ak›fl
, nis
tagm
us,
konv
ülsi
yonl
ar
Miy
ozis
/mid
riazis
, aza
lm›fl
bar
sak
sesl
eri,
trem
or
Diaf
orez
, bat
›n h
assa
siye
ti
Hipo
refle
ksi,
bülle
r
Diaf
orez
, tre
mor
, kon
vüls
iyon
lar
Labo
ratu
ar b
ulgu
lar›
Hipe
rglis
emi (
çocu
kta)
, lök
osito
z (ço
cukt
a), h
em+
d›flk
›/ ku
smuk
, m
etab
olik
asi
doz,
EKG
ve X
-Ra
y an
orm
allik
leri
Anyo
n ga
p, m
etab
olik
asi
doz,
anor
mal
KCF
T
Keto
nem
i, ke
tonü
riGl
ikoz
üri y
ok
Anem
i, ba
zofil
ik g
ranü
llenm
e, a
bdom
inal
gra
fide
rady
oopa
k m
ater
yal
Löko
sito
z (kr
onik
teda
vi),
EKG
anor
mal
likle
ri, re
nal a
norm
allik
ler
Anor
mal
arte
riyel
kan
gaz
lar›
Prot
einü
ri, re
nal y
etm
ezlik
Anyo
n ga
p m
etab
olik
asi
doz,
artm
›fl o
smol
ar g
ap
Anor
mal
arte
riyel
kan
gaz
lar›
Anor
mal
erit
rosi
t vep
lazm
a ko
lines
tera
z akt
ivite
si
Miy
oglo
binü
ri, lö
kosi
toz,
artm
›fl C
PK
Anor
mal
EKG
Anyo
n ga
p m
etab
olik
asi
doz,
resp
iratu
ar a
lkal
oz,
anor
mal
KCF
T ve
koa
güla
syon
test
leri
Anor
mal
arte
riyel
kan
gaz
lar›
Hipo
kale
mi,
hipe
rglis
emi,
met
abol
ik a
sido
z ano
rmal
EKG
TOKS
‹KO
LOJ‹
K SE
ND
RO
MLA
R (
TOKS
‹DR
OM
LAR
)-de
vam
165
AKUT ZEH‹RLENMELERDE FARMAKOLOJ‹K YAKLAfiIM
DR
OG
/ ZE
H‹R
Aset
amin
ofen
Arse
nik/
Alt›n
/C‹v
a
Atro
pin
Beta
blo
kerle
r
Kals
iyum
kan
albl
oker
leri
Karb
on m
onok
sit
Siya
nür
Etile
n gl
ikol
/ M
etil
alko
l
Dem
ir
Kurfl
un
Nitri
tler
Opiy
atla
r, Da
rvon
,Lo
mot
il
Orga
nofo
sfat
lar
ANT‹
DO
T
N-as
etil
sist
ein
BAL
(Brit
ish
antil
ewis
ite)
= Di
mer
kapr
ol
Fizo
stig
min
(Ese
rin)
Gluk
agon
Kals
iyum
Oksi
jen
Amil
nitri
t, so
nra
sody
um n
itrit
Sody
um ti
yosü
lfat
Dial
izle
birli
kte
etil
alko
l
Defe
rroks
amin
Kals
iyum
dis
odyu
m
edet
at
Met
ilen
mav
isi
Nalo
kson
Atro
pin
Pral
idok
sim
(2-P
AM
klor
ür)
ER‹fi
K‹N
DO
ZAJI
*
140
mg/
kg b
aflla
ngݍ
doz
unda
n so
nra
4 sa
atar
ayla
70
mg/
kg x
17
doz
Müm
kün
oldu
¤u k
adar
k›s
a sü
re iç
inde
5 m
g/kg
(IM
)
Bafll
ang›
ç do
zu 0
.5-2
ml I
V
1 m
g/m
l am
pul;
bafll
ang›
çta
5-10
mg
IV
Bafll
ang›
ç do
zu o
lara
k 1
mg’
a ka
dar (
10 m
l) IV
%10
kal
siyu
m k
lorü
r
‹ki d
akik
ada
bir a
mpu
l inh
alas
yonu
3 da
kika
da 1
0 m
l %3’
lük
solü
syon
(IV)
Çocu
klar
da b
aflla
ngݍ
ta 0
.33
ml/k
g (=
%3’
lük
solü
syon
da 1
0 m
g)%
25 s
olüs
yon
- 50
ml (
IV) 1
0 da
kika
da; ç
ocuk
lar
için
1.6
5 m
l/kg
Bafll
ang›
çta
gluk
oz s
olüs
yonu
nda
%10
0et
anol
den
1 m
l/kg;
eta
nolü
% 1
0’a
dilü
e et
; kan
düze
yini
100
mg/
dl’d
e tu
t
Bafll
ang›
ç do
zu: 1
gm
’› afl
may
acak
flek
ilde
40-9
0m
g/kg
(‹M
); 15
mg/
kg/s
aat (
‹V)
Bir s
aatte
250
ml %
5 de
kstro
z içi
n 1
ampu
l
5 da
kika
da %
1’lik
sol
üsyo
ndan
0.2
ml/k
g (‹V
)
0.4-
2 m
g (‹V
)0.
01 m
g/kg
(‹V)
-ço
cukl
arda
Bafll
ang›
ç do
zu: 0
. 5-2
mg
(‹V)
Çocu
klar
da b
aflla
ngݍ
ta 0
.05
mg/
kg (‹
V)Ba
fllan
gݍ
dozu
: 1 m
g (IV
)Ço
cukl
ar: 2
5-50
mg/
kg (I
V)
NO
TLAR
16 s
aat i
çind
e en
etk
ilidi
r
Ya¤
için
deki
1 m
l BAL
100
mg
dim
erka
prol
, 210
mg
(%21
) ben
zilbe
nzoa
t ve
680
mg
yerf›
st›¤
› ya¤
› içe
rir -
Bu b
ilefli
m, s
tabi
l,no
ntok
sik,
at›l
abili
r bir
sikl
ik b
ilefli
k ol
ufltu
rur.
Konv
ülsi
yon
ve b
radi
kard
i olu
fltur
abili
r
Sikl
ik A
MP
sent
ezin
i stim
üle
eder
, miy
okar
diya
l kon
trakt
ilite
yi a
rt›r›r
Her a
mpu
l 1 g
m v
eya
10 m
l kal
siyu
m k
lorü
r içe
rir. H
er m
l.de
100
mg
kals
iyum
klo
rür v
eya
1.4
mEq
Ca+
+va
rd›r.
Met
hem
oglo
bin
siya
nür k
ompl
eksi
Hipo
tans
iyon
a ne
den
olur
. Bu
doza
j nor
mal
hem
oglo
bin
için
dir.
Zara
rs›z
sody
um ti
yosi
yana
t olu
fltur
ur
Alko
l deh
idro
gena
z içi
n ya
r›fl›r;
form
ik a
sit,
oksa
lat o
luflu
mun
u ön
ler
Defe
rroks
amin
mes
ilat -
at›la
bilir
ferro
ksam
in k
ompl
eksi
olu
fltur
ur
5 m
l am
puld
e %
20’
lik s
olüs
yon
(‹V).
%3’
ten
aza
dilü
e et
-kur
flun
kals
iyum
unu
yerin
i a›lr
.
S›kl
›kla
flid
detli
met
hem
oglo
bine
mi i
çin
exch
ange
tran
sfüz
yon
gere
kir.
Nalo
kson
-so
lunu
m d
epre
syon
u ya
pmaz
(0.4
mg/
1 m
l am
pul)
Fizy
oloj
ik: A
setil
kol
ini b
loke
ede
r. Kr
itik
duru
mda
ki e
riflki
n ha
stad
a 15
dak
ikad
a bi
r 5 m
g’a
(‹V) k
adar
ç›k
mak
ger
ekeb
ilir
Spes
ifik:
Alk
il fo
sfat
-kol
ines
tera
z ba¤
›n›n
› k›ra
r. Kr
itik
duru
mda
kier
iflki
n ha
stad
a sa
atte
bir
500
mg’
a ka
dar ç
›km
ak g
erek
ebili
r.
* Yu
kar›d
aki d
ozaj
lar›n
spe
sifik
klin
ik k
oflul
lara
gör
e m
odifi
ye e
dilm
esi g
erek
ebili
r.
ZEH
‹RLE
NM
ELER
DE
SIK
KAR
fiILA
fiILA
N D
RO
GLA
R /
ZEH
‹RLE
R V
E AN
T‹D
OTL
ARI
KAYNAKLAR
1. Kent R. Olson, Poisoning and Drug Overdose, 1th. Ed. Appleton and Lange, 1990.
2. Lester M. Haddad and James F. Winchester, Poisoning and Drug Overdose, 2 th. ed. W.B. Sauders Com. 1990.
3. Curtis D. Klaassen, Mary O. Amdur, John Doull. Toxicology: The basic sciences of Poisons. 3th. Ed. Collier Macmillan-Canada, 1986.
4. Lewis R. Goldfrans, Neal E. Flomenbaum, Neal A. Lewin, Richard S. Weisman, Mary Ann Howland. ToxicologicEmergencies. 4th. Ed. Prentice-Hill Int. Inc, 1990.
5. O¤uz Kayaalp, Rasyonel tedavi yönünden t›bbi farmakoloji, 7. bask›, Günefl Kitabevi, 1994.
6. ‹smet Dökmeci, Farmakoloji: ‹laç uygulamalar›nda temel kavramlar, 2. Cilt, 1. bask›, Saray Medikal, 1996.
7. ‹smet Dökmeci, Toksikoloji: Akut zehirlenmelerde tan› ve tedavi. 1. bask›, Nobel T›p, 1988.
166
AKKAN, AG
Top Related