កមពជេ កម េលខ ៥៥ ឆន ទ ០៥ ែខកកក គ.ស. ២០០៨ - ព.ស. ២៥៥២

ទ ន កករ ៖ P.O. Box 0193, Pennsauken, NJ 08110-0193, USA, Tel: (856) 655-3838, email: kkfnewsletter@khmerkrom.net, http://www.khmerkrom.net

-សហពនធែសងរកករេ ះែលង នងបញជ ន ទម ខន...............២

-មលេហតមង ញរតេចញពជរ UNHCR េនភនេពញ...............៤

-សហពនធរបរពធខបទ ៦០ ៃនទ បេងកតចបប..............................៦

-ករតសេដមបរក េករមរតករបសែខមរសរនទ................................៨

-អេនរបេវសនយនសរមកចលរសកែខមរ...................................១០

-អងគករេលកែលងេទសអនរជតៈេយ ក មលមមេគរព.....១២

-របតភពទធ សនសហពនធជបម នរកសងករបរេទស...........១៤

-ែខមរេរកមេនកមពជនងចលរមេបះេឆន ត................................១៦

-របវតបណយចលរពះវស .......................................................១៨

-ក ពយ “ េហយបបផ ែខមរេរកម”........................................២០

-យនរបេ ឲយកមម ភបលេរ ននយយែខមរ...............................២១

-កមពជេរកម េរកម នគមប ង ឬក ងសន.............២២

ម កេរង

េ យៈ េច មនេខម

រពះេតជគណ ទម ខន រពះជនម ៤០ វស ែដលរតវពក ជញ ធរ ៃនរ ភបលរបេទសកមពជ ចបផ ក នងនរេទសខនេទរបេទសេយ ក ម កលពៃថងទ ៣០ ែខមថន ឆន ២០០៧ ឥឡវមនដណងថ រតវបនរ ភបលរកង ណយេ ះែលងពពនធនគរេហយ ែតមនដងេនទ បចចបបននេនះ ។ កលពៃថងទ ៣ ែខកកក កនងមកេនះ អងគករឃេមលសទធមនស អនរជត (Human Rights Watch) បនេចញេសចកែថងករណមយ ទមទរឲយរ ភបលរកង ណយបញឈបជបនទ ននវករ កករមត មយែថមេទ ត េទេលអតតសងឃ ទម ខន អតតរពះេចអធករវតភនដនខងេជង រសកគររង េខតែកវ ។ រពះេតជគណ ទម ខន ែដលរតវត ករេខត

មតរជក កតេទសឲយជបពនធនគរមយឆន េយង មមរ ៨៧ ៃនចបបរពហមទណ ធរណរដសងគមនយមេយ ក ម ពបទ “បផចបផញេគលនេយបយ មគគភព” របសរបេទសកមមយនសមយេនះ កលពៃថងទ ៨ ែខវចឆក ឆន ២០០៧ ែដលជេហតផលបនបងបបក ម រត នងបញឈបសកមមភពតសេ យមត របសរបជពលរដែខមរកមពជេរកម ទងេនេលទកដកមពជ

នងកមពជេរកមផទ ល េនះេបេយង មេសចកែថងករណ របសអងគករឃេមលសទធមនស អនរជត ។ េនកនងេសចកែថងករ របសអងគករឃេមលសទធមនស អនរជតបនបញជ កេទ តថ អតតសងឃ ទម ខន ែដល ជរបជពលរដជនជតេដមែខមរកមពជេរកម េនរបេទសេយ ក ម បនេទរសេនឯរបេទសកមពជ េហយបសជរពះសងឃរពះពទធ សនេថរ ទកនងេខត ែកវ អសរយៈេពល ១៧ ឆន ។ រពះសងឃ ទម ខន ជសកមមជនសទធ (តេទទពរទ០៣)

េ ក េរបដ ម នយកអងគករឃេមលសទធមនស របចែផនក ស

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 2 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

វចរណកថ

សហពនធែខមរកមពជេរកម ជអងគករត ងឲយ

របជជតែខមរេរកម ប ននក កពងរសេនេលែដន

ដសណរទេនេមគងគ ឬេយ ក មខងតបងសពៃថង ក

ដចជអងគករឃេមលសទធមនស នងអងគករសទធមនស

អពវនវឲយរ ភបលេយ ក ម េធករេ ះែលង

នងបញជ នខនអតតសងឃ ទម ខន រតឡបេទកន

របេទសកមពជវញេ យឥតលកខខណ ។

េយង មរបយករណ របសអងគករឃេមល

សទធមនស ែដលបនេធេឡងកលពៃថងទ ៣ ែខកកក

ឆន ២០០៨ កនងេទេនះ អតតសងឃ ទម ខន រតវបន

េគេឃញជេលកចងេរកយ រមដេណ រជមយនងពក

ម នេយ ក ម េរកយករេ ះែលងពពនធនគរ

កលពៃថងទ ២៨ ែខកកក ឆន ២០០៨ េហយេរកយមក

រតវបនបតខនរហតមកដលេពលេនះ ។

អតតសងឃ ទម ខន ែដលជពលរដ នងជ

រពះសងឃកមពជ មនកេណ តជែខមរកមពជេរកម រតវ

បនេគេធករចបផ កកលពៃថងទ ៣០ ែខមថន ឆន

២០០៧ េហយនរេទសខនេ យ ជញ ធរកមពជេទកន

របេទសេយ ក ម អតតទកដកមពជេរកម ។ េរកយ

មករតវជបពនធនគរកនងរបេទសេយ ក ម េ យ

មលេហត ជយជនេភ សខនែខមរេរកមេនេយ ក ម

នងគរទ ៃនករផ ពផ យែផនកសទធមនស ។

េ ក េរបដ ម នយកអងគករឃេមល

សទធមនស របចែផនក ស មនរប សនថ “ករចប

នងនរេទសខនអតតសងឃ ទម ខន គជេរ ងមយ

ែដលគម នមល នចបស ស ។ អតតសងឃ ទម ខន

មនគររតវជបពនធនគរ េ យ រករពរងងែផនកសទធ

មនស ឬទនកទនង គរទអងគករអនរជត មយ

េនះេទ ។ េពលេនះ រតវធនឲយគតមនសទធេសរភព

េពញេលញ” ។

ជេរ ងមយគរឲយរពយបរមភ ស ែដល

អតតសងឃ ទម ខន ចរតវេគបនឃខនឆង យពរសក

កេណ តរបសគត នងឋតេរកមករឃេមលរបស

បលស ឬ ចទទលរងករបងខតបងខឲយរសេនេ យគម ន

សទធមល ន ឬេសរភព របសនេបគម នសកមមភព

មយ េដមបធនឲយមនករវលរតឡបេទរបេទសកមពជ

វញេ យសវតថភពេទេនះ ។

សហពនធែខមរកមពជេរកម សមអពវនវដល

ប រ ភបល នងរកមសទធមនស ទង យ បករម

ទងរ ភបល ៃនរបេទសកមពជ សជយេសបអេងកតថ

េតអតតសងឃ ទម ខន េនកែនង េហយេម សះ

ែសងរកបញជ នខនគតេទជបជរគ រ នង ច រ

េ ហតរបសគត េនរបេទសកមពជេ យសវតថភព

នងគម នករ កកហត ឬលកខខណ មយរបស ជញ -

ធរ ៃនរ ភបលកមមយនសេយ ក ម ៕

សហរដ េមរក, ៃថងទ ៣ ែខកកក ឆន ២០០៨

សហពនធែខមរកមពជេរកម

នពនធ យក ៖ ច ចនធ ផសពវផ យ៖ សន រតនៈ, សន ចនទ

ឯកសារ PDF មានេ កនងេគហទពរ www.khmerkrom.net

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 3 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

(តមកពទពរទ០១) មនស សហពនធែខមរកមពជេរកម ែដលជអងគករមយគរទែផនកសទធមនស នងតសេ យអហង េនេលឆកអនរជត ។ េហយរពះសងឃ ទម ខន កបនផលជរមកដលែខមរេរកមច ករសក នងអនកែសងរកសទធរជកេកន ែដលរតេគចពរបេទសេយ ក មផងែដរ ។ អងគករឃេមលសទធមនស អនរជត បនេលកេឡងេទ តថ រហតមកដលេពលេនះ េគមនទនដងថ អតតសងឃ ទម ខន េនទ េឡយ ។ េ ក េរបដ ម នយកអងគករ

ឃេមលសទធមនស របចតបន ស បនអះ ងថ “េពលែដលេ ះែលងអតតសងឃ ទម ខន េចញពពនធនគរ គរតវបនសកមមជនេដមបសនភព នងរកមអនកសទធមនស េគ គមន, អតតសងឃ ទម ខន គរែតមនរតវេគយកេទ កពនធនគរដចែដលពដបងេនះេទ ។ ទម ខន គរែត ចេធដេណរេទកែនង ែដលគតចង ។ បែន មនចបសេទថ គត ចេធែបបេនះបន” ។ េសចកែថងករណបនបនេទ តថ ចប ងពៃថងទ ២៨ ែខមថន ឆន ២០០៨ បនទ បពរកមម ន ៃនរ ភបលេយ ក

មែហរហមអតតសងឃ ទម ខន េទរសកកេណតរបសគតេនឯេខតមតរជក ពកម ន ៃន ជញ ធរេយ ក មកបនេរ បចកមមវធជបេល ងេនទេនះផងែដរ ។ េហយពកម នទងេនះបនឲយដងថ រ ភបលេយ ក មនងផលដធ នងផទះដធមយខនងជនអតតសងឃ ទម ខន េដមបជកចចេលកទកចត នងអនទងឲយទម ខន េនេយ ក ម ។ រកមអនកភមែដលបនជប ទម ខន ឲយដងែដរថ អតតសងឃ ទម ខន េស កពកេខវសវល មនរគងចវរដចេនសងឃេទ ។ េរកយករជបជេន

រសកកេណតគតបនម នេមង ពកម នរ ភបលេយ ក ម កបនែហរហមអមដេណរ ទម ខន េទបត ែដលេរកយមកមនេសចក យករណថកពងេដរក នេនទរកងៃរពនគរ ។ េ ក េរបដ ម មនរប សនកនងេសចកែថងករណេចញផ យកលពទ ៣ កកក ថ “េពលេនះអតតសងឃ ទម ខន រតវបនេគេ ះែលងេចញពពនធនគរ រ ភបលេយ ក ម គរែតផលឲយគតមនេសរភពេពញេលញ ។ គតគរែត ចេធដេណរេទ មក េ យេសរ កនងករជបជមត ភក នងរគ ររបសគតេ យលកខណឯកជន ។ េរកពេនះ រ -

ភបលកមពជ គរែតរបកសជ ធរណៈថ គតមនេសរភពេដមបវលរតឡបេទកនកមពជវញ ទកែនងែដលគតជរបជពលរដ ៃនរបេទសេនះ” ។ ពកពនធនងពតមនថ មនករេ ះែលង នងសមឲយ រ ភបលកមពជ របកសជ រធរណៈអពអតតសងឃ ទម

ខន េនះ រតវបនម នអនកនពកយរ ភបលកមពជ េ ក េខ វ កញរទធ បដេសធថ េ កមនដងេរ ងេនះេទ េរពះ ទម ខន េនរបេទសេវ ត ម ។ េ ក េខ វ កញរទធ បនមន

រប សនថ “ខញរគនែតេឃញមនករអពវនវសឲយរ ភបលរបកសថ ឲយេ ក ទម ខន មនសទធចលកមពជបនេរពះខញ បនរបបថ លដង រ ភបលមនែដលឃត ទម ខន មនឲយចលកមពជឯ េហយអចងចបចរ ភបលរបកសេធអ?” ។ ចែណកឯអនកនពកយរបស ថ នទតេវ ត ម របចរបេទសកមពជេឈម ះ រទន បក បនអះ ងថ េ ករគនែតដងថ អតតសងឃ ទម ខន រតវបនត ករេយ ក មកតេទសសេរមចឲយេចញពគកេហយ បែនេ កមនបនដងថ ទមខន េនទ េទេនេពលេនះ ។

រពះេតជគណ ទម ខន េកតេនឃបជក រសកយទង េខតមតរជក អតតទកដកមពជេរកម ។ បែន រពះ

េតជគណ ទម ខន នងរកមរគ របនេទរសេនឯរបេទសកមពជ ងពឆន ១៩៧៨ េពលែដលរបរពះអងគ នងរកមរគ ររតេគចពកររបយទធគន ដបងរឈមរ ងស ងគ មេយ ក ម នងែខមររកហម ។ ដចគន នងពលរដជនជតេដមែខមរកមពជេរកមមយចននេផ ងេទ ត ែដលកពងរសេនេលទកដ ៃនរបេទសកមពជ ទម ខន នងរកមរគ ររតវបនរ ភបលកមពជទទល គ ល នងផលសញជ តជពលរដកមពជ ។ េនឆន ២០០២ អតតសងឃ ទម ខន រតវបនសេមចសងឃ េទព វង ែតង ងជរពះេចអធករវតភនដនខងេជង រសកគរវង េខត ែកវ ។ េនៃថងទ ៣០ ែខមថន ឆន ២០០៧ េសចសងឃ េទព វងបញជ ឲយចបផ ករពះេតជគណសងឃ ទម ខន េ យេចទរបកនពបទបែបកបបក មគគភពមនឆន សេគេនះ នងែថមទងបនេរបរបស សវតេឃសនែផនកសទធមនស េទ ត ។ េរកយករចបផ ក, រពះេតជគណ ទម ខន រតវបនេគបងខឲយេឡងរថយន េហយបញជ នេទកនរបេទសេយ ក ម ែដល

អតតសងឃ ទម ខន កនងរកចកេសះត ករយនេខតមតរជក

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 4 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

េយង មរបភពពតមន ពប ញផ ពផ យបរេទសឲយដងថ មកដលេពលេនះមនរកមកលសមពនធភនមង ញេនតបនខពង ប រតេគចខនេទរជកេកនឯករយលយឧតមសនងករអងគករសហរបជជតទទលបនទកជនេភ សខន កនងទរកងភនេពញជេរចន េដមបសករគពរ េរកយពទទលរងករេធទកខបកេមនញេ យរបប ជញ ធរកមមយនសរកង ណយ ។ េរកយពមនកចចរពមេរព ង កលពែខឧសភ ឆន ២០០៥ រ ងរបេទសេយ ក ម-កមពជ នងករយលយទទលបនទកជនេភ សខន េ កតថ UNHCR ចេពះករផល នៈជជនេភ សខនរសបចបបេ យ រេសរភព សន, សទធមនស ឬនេយបយ េហយបនបញជ នជនេភ សខនទងេនះេទ ងទលេនឯរបេទសទប ។ មកដលេពលេនះ គមនរកមកលសមពនធភនរបមណមយពននក មនស ងរតវបនរបេទសមយចននទទលយកែដលកនងេនះភគេរចនេទរសេនឯសហរដ េមរក។ ចប ងពេដមឆន ២០០៧ មកដលេពលេនះ រកមកលសមពនធភនមង ញ ែដលកពង ន កេនឯជរជនេភ សខនន ទរកងភនេពញរតវបនសមភ សនធកជេរចននក ឬរតវរងចលទធ-ផលសមភ សនរយៈេពលមយឆន ឯេ ះ ។ ចេពះពកកលសមពនធភន ែដលរតវេគបដេសធនកនងកឡងេពលផលបទសមភ សន នង

រតវេគបងខឲយរតឡបមករសកកេណតវញ ឬេលកទកចតឲយសមរគចតវលរតឡប ។ រ ភបលរកង ណយសនយថនងមនេធទរណកមម ឬផកពនយ េហយជយឲយរកមមង ញទងេនះជបជ

រកមរគ ររបសពកេគេទ តផង ។ េទះបមនករអះ ងដេចនះក ែតរកមជនេភ សខនកលសមពនធភនទងេនះេនែតមនេជ នងសដរបសរ ភបលរកង ណយ ។ ដេចនះ ពកេគសខចតរតេចញពជរេនភនេពញ ផ ងេរពងេទរបេទសជតខងជជងករវញរតឡបមករបេទសេយ ក មវញ ។ យវជនមន ក ជអតតនស តេវជជ ស ៃន កល

េរកយមករ ភបលេយ ក មអះ ងថ “ចបបន ទម ខន លចឆងែដនខសចបប” ។ បនទ បមក មនេសចកែថង

ករណមយថ “ទម ខន បនសមរគចតវលរតឡបេទេយ កមវញ” ។

ប ញ រពតមន ែដលឋតេរកមកររគបរគងរបសរ ភបលេយ ក ម ចបេផមបេបងសេឡងថ អតតសងឃ ទម ខន បនែចកចយ “រពតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម, វឌអរបវត សែខមរកមពជេរកម នងនេយបយ” េហយញះញង

ឲយែខមរេរកមេនកនងរបេទសេយ ក ម បងផល នងេធបតកមមរបឆងនងរ ភបលអពកររបអសយកដធរបសពកេគ នងឈរេឈម ះជត ងសហពនធែខមរកមពជេរកម របចេនរបេទស កមពជ ។ េនកនងអឡងេពលរពះេតជគណ ទម ខន រតវេគចបខន រ ភបលកមពជ នងេយ ក ម បនរពតៃដគន យងសនទធ ន លប ងក បេទេលករត របសរពះសងឃ នងរបជពលរដែខមរេរកមេនេលទកដរពះ ជ ចរកកមពជ នងេយ ក ម

ែដលបនទមទរឲយេគេ ះែលងអតតសងឃ ទម ខន, រពះសងឃចនន ៥ អងគេផ ងេទ ត ែដលកពងជបពនធនគរេនេខតឃង នងរបជពលរដែដលបនេរកកេឡងត េរ ងដធ ។ េសចកែថងករណ របសអងគករឃេមលសទធមនសអនរជតបនបញជ កថ “ករនរេទសខនអតតសងឃ ទម ខន េទកនរបេទសេយ ក ម គជទេងរេ ភបពនរដធមមនញញ ែដលជចបបកពលរបសកមពជ ែដលបនែចងថ “របជពលរដែខមរទង យនងមនរតវចបខន នងបញជ នេទឲយរបេទសេរក

មយេឡយ េលកែលងែតមនកចចរពមេរព ងជមយគន េទវញេទមក” ។ េ ក េរបដ ម បនបនថ “ករចប នងនរេទសខនអតតសងឃ ទម ខន គេធេឡងេ យគម នភស ងចបស ស ។ អតតសងឃ ទម ខន មនគររតវជបពនធនគរេ យ រករពរងងែផនកសទធមនស ឬទនកទនង គរទអងគករអនរជត មយេនះេទ ។ េពលេនះ រតវធនឲយគតមនសទធេសរភពេពញេលញ” ៕

រកមមង ញ ែដលរតេចញពជរេនភនេពញ េទរបេទសៃថថម ៗ េនះ

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 5 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

វទយលយតបនខពង ប ឬ Tay Nguyen ជជនេភ សខនកលសមពនធភនមន ក កនងចេ មអនកែដលរតេចញពជរេនភនេពញេទបងកក បននយយេរ ប បឲយដងែបបេនះថ៖ “ លសដរភពរបសពកបន, េគ (UNHCR) ថជករ រភពកហក

ែដលមន ចេជ បន េហយផទយេទនង ថ នភពពតេនេយ កម េគនយយដេចនះ ។ រហតដលកមមយនស យសមប

មនស ែដលមនេរ ង វដេចនះពកបន កេគេនែតមនេជ ។ េហតករេនះេកតេឡងេនៃថងទ ២៦ ែខេម ឆន ២០០៨ បងរបសរបេនះេឈម ះ អ ែបន កេដក េកតេនឆន ១៩៧៩ ។ បងរបសរបេនះជមយនងរកមពកបនរតេគចេទកមពជ ជអកសលមនលយមនរគបរគនេដមបសែណន េទបបងខចតវលរតឡបេទេយក មវញ ។ េរកយេទដលេយ ក ម គតរតវនគរបលេខត ក កចប េហយទបផតរតវ បេនៃថងទ ១ ែខឧសភ ឆន ២០០៨ ។ រកមនគរបលបនទរសពទេ រកមរគ រ ចះេទទទល កសពេនឯទ ន កករនគរបលេខត ។ រកមនគរបលបនរបបថ ទទល កសពេនះេទផទះ, អ ែបន កេដក បេ យ រករេធអតឃត មនែមនរតវនគរបលសមបេទ” ។ ងពចងែខឧសភ ឆន ២០០៨ មកដលេពលេនះ យងេ ច ស មនរកមជនេភ សខនកលសមពនធភនមង ញ ៤០ នក បនរតេចញពជរជនេភ សខន UNHCR េនទរកងភនេពញ ទកែនងែដលមនកលសមពនធភន បរយនកកពងែតរជកេកន ។ អនក លគន ែតងមន រមមណមយដចគន ថ ពកេគខចរតវបញជ នមកេយ ក ម េទះបពកេគជអនកកពងរងចលទធ-ផលសមភ សន ឬពកេគរតវបនបដេសធនេលកទមយក ែដលពកេគកពងឋតកនងករត េដមបសមសមភ សនជេលកទពរ ។ មតកលសមពនធភនមង ញេយ ក មជេរចន សែមងករយលេឃញថ UNHCR េនរកងបងកក មនសទធេរចនជងេនរកងភនេពញ បែនពកេគគម នឱកសេដមប យ បរបបនវេរ ង វ ែដលេកតមនកនងកឡងេពលផលបទសមព សនេនរកងភនេពញ ។ េ ក អ សយ េអបន យ ៣៥ ឆន ត ងឲយរកមកលសមពនធ ៣៤ នកេផ ងេទ ត ែដលកពងរ តអែណតឯរកងបងកកែថងថ៖ “បងកលបក ចបេយងខញចះហតថេលខរតឡបេទរសកកេណតវញ លៃថងចបេយងខញចះហតថេលខ ។ លេពលសមភ សនកដេចនះែដរ េធករសមភ សនមនចបស ស ែដលេធឲយមនករលបកលបនខង ស ។ បចចបបននកពងរបឈមនងករបញជ នរតឡបេទផទះទងអស ។ ចេពះអនកែដលសមភ សនជប េទកនជរេលខមយ ករពតេទគជមនស ែដលមនមយ ឪពក បរបពនធេនខងសហរដ េមរក េហយទទលបនរបបរបសអនកែដលេទមន ។ ចែណកេរកយមកេនះ មនអនកែដលមនេសចកសេរចឲយេនេរកជរ េហយេសចកសេរចេនះ ង

អសរយៈេពលមយ ឬពរឆន េ យមនរ រកហមរបសរដអ ចកមមយនសេយ ក មផង បែនពកេគេនែតបដេសធន េហយនយយថ េយងខញនយយកហក ។ េគនយយថ េយ ក ម សពៃថងគម នករជះជនេនះេទ េយ ក មកពងផសបរេគលករណនេយបយ របសនេបអសេ ករតឡបេទេយ ក ម វញ េគនងគពរ ។ បែនេយងខញមនេជ ”។ រឯកលសមពនធភនមន កេផ ងេទ ត ែដលេទដលរកងបងកក កលពែខមថន ឆន ២០០៨ កបននយយរះគនទះេទ នពែបបបទ ៃនករេធបទសមភ សនកនងករយលយទទលបនទកជនេភ សខនេនទរកងភនេពញ កែនងែដលេ កបនេទែសងរកករគពរ នងរតវបដេសធនដេចនះថ៖ “ខញេឈម ះ ក នល ែហវ េកតឆន ១៩៦៦, សហរបជជតេនកមពជមនទទល គ លេយងខញ េ យេចទរបកនថេយងខញនយយកហក ។ កហកទងរសេរពះេនេយ ក មពមនករគបសងកត ឬជះជនែបបេនះេឡយ ។ េយងខញមនដងរកវធ េដមបឲយសហរបជជតេជេយងខញ ។ េ យ រែតេយងខញជរកមកលសមពនធភនេគរពរបតបតម សនរបេតសងសទធ ធ រ ភបលេយ ក មមន

ទទល គ ល េពលគមនឲយ សនកេយងខញជបជគន ។ ខងេរកនយយថ េសរជេន បែនខងកនង ពតជគនបខង ស មនឲយេយងខញជបជគន េទ ។ ទពរ គេយងខញទមទរឲយរបគលមកវញនវដធរបសេយងខញ ែដលរតវរដអ ចេយ ក មរបអសយកកលពឆន ១៩៧៥ ។ េយងខញទមទរមកវញនវដធេករដនេយងខញ ែតរដអ ចេយ ក មមនទទល គ ល េហយចបឃេយងខញ ែថមទងេធទរណកមមេយងខញេទ ត” ។ េរកពអនកែដលរតេចញ ពជរជនេភ សខនេនទរកងភនេពញ នងមនស មយចននកពងរសេនេលទកដេស ម េគេឃញមនករណជកែសងមយ គករចបរកមកលសមពនធភនេពលែដលមនទនេចញផតពរបេទសកមពជ េហយរតវបននគរបលកមពជចបបញជ នមកេយ ក ម ។ េនះគជករណរបសបពជក រ មងកតលកមយរបេឈម ះ ឌង នងរកមរគ រេ ក ។

ទដភពរបជជនយនបះេបរត របឆងេរ ងរបយកដធ កលពកនងមក

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 6 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

កតលករ មងរបេនះបនេរ ប បេឡងវញ នវមលេហតែដលេ ករតវបងខចតរតេចញពជរ ទកែនងែដលរបគតពយយមែសងរក នងសងឃមថទទលបនករគពរមនេនះមយឆន ថ៖ “កនងអឡងេពលេនកនងជរ ខញេឃញបគគលកករងរសហរបជជត ទទលបនទកជនេភ សខន របរពតមកេលេយងខញេ យខះករេជជក នងមនចបស ស េនកនងករណគពរជនែដលកពងជបករលបក ។ របឈមមខនង ថ នភព នតងែបបេនះ េទបខញ សេរចចតចកេចញ ។ េចញេរកដេចនះ េទបរតវរកសងម ៃផទ ៃន ជរ ភបលកមពជចបបញជ នមកឲយេយ ក មែតមង” ។ គររលកថ ចេពះរកមកលសមពនធភនមង ញេយ ក-

មេនឯរកងបងកក បនកយេទជជនច ករសកខសចបប បនទ បពករយលយឧតមសនងករអងគករសហរបជជត

ទទលបនទកជនេភ សខនេន ស េគនយ បដេសធនករទទលគ ល នងេរកនរលកពកេគឲយវលមកជរជនេភ សខនេនទរកង

ភនេពញវញ ។ េយង មសដរបសអនកនពកយ ករយលយឧតមសនងករអងគករសហរបជជត ទទលបនទកជនេភ សខនេនបងកក អនករស Kitty Mckinsey ឲយដងថ រកមកលសមពនធភនមងញេយ ក ម គរែតរតឡបេទរបេទសកមពជវញ េដមបរក សវតថភពរបសផងខន ។ ពកេគេនកមពជ រតវបនគពររបេសរជជងេនរបេទសៃថ េនះរបែហលកេ យ ររបេទសកមពជ បនចះហតថេលខេលសនធសញញ ឆន ១៩៥១ អពបញជនេភ សខន ។ េនកនងរបេទសកមពជមនរបបករពរជនេភ សខន ែដលរបេទសៃថពមន ៕

ថច េ ភណ

កលព ង ចៃថងេ រ ទ ២៨ ែខមថន ឆន ២០០៨ កនងេទេនះ សហពនធែខមរកមពជេរកម ែដលមនទ ន កធេនសហរដេមរក បនេរ បចដែងពយះហយរ នងអជេទ នជយ េដមប

ចលរមរឭកខបឆន ទ ៦០ ៃនទ បេងកតចបបសទធមនស សកលេលកដបងេនមខ រកង San Francisco រដកលហរនញ សហរដ េមរក ។ រពះេតជគណ ថច បរងគ សងឃនយក ៃនសហពនធែខមរកមពជេរកម ទទលបនទកអនរ សន បនមនសងឃដកឲយដងថ សហពនធែខមរកមពជេរកម មនេសចកេ មនស េរ បចកបនពយះហយរ នងអជេទ នជយ ជពេសសគអបអរ ទរ ឆន ទ ៦០ ៃនទ បេងកតចបបសទធមនស សកល ែដលមនសមជក សមជក ត ងឲយទរកងនន ៃនសហពនធែខមរកមពជេរកម នងបងបនជនរមជតែខមរ របមណ ៥០ រប ែដលអេញជ ញេទពទរកងសកតន, អកែឡន, ឡងបច, នប ឌណ នង នហេស ជេដម រពមទងអងគករសងគមសវលធ ៗ ជេរចន កនងេនះមនត ងអងគករេលកែលងេទសអនរជត ចលរមផងែដរ ។ រពះេតជគណ ថច បរងគ បនបនឲយដងេទ តថ “េគលបណងដធចបងៃនករេរ បចកបនពយះហយរ នងអជេទ នជយ គអនទងឲយសហរបជជតចប រមមណ នង កគនបេទេលរបេទសេយ ក ម េពលទមទរឲយរ ភបលកមមយនស េយ ក មេគរពសទធមនស , េសរជេន រពះពទធ សនគណៈេថរ ទេនកមពជេរកម, របគលដធ នងសមអពវនវឲយអងគករសហរបជរបជត ទទលបនទកែផនកសទធមនស ជយេធអន គមន

េ ះែលងរពះេតជគណ ទម ខន នងរពះសងឃ ៥ អងគេផ ងេទ ត ែដលកពងជបពនធនគរេនេយ ក មសពៃថងឲយមនេសរភពេពញេលញ” ។ ទកទន នងកររបអសយកដធរបសរបជពលរដែខមរ េ ក ថច ងក ថច របធនរបតបតសហពនធែខមរកមពជេរកម បនមនរប សនបញជ កឲយដងថ េរ ងដធរបសរបជពលរដែខមរេរកម ែដលរតវពក ជញ ធរ ៃនរបបកមមយនសេយ ក មរបអសយក សហពនធែខមរកមពជេរកមទទលបនេហយ រពមទងមនរកមរបតបតករណរបសសហពនធ ចះេទេធករនងបញជ កអពកចចខរបងែរបងរបសពកេគ ជយស លេទេលបញដធរបសរបជជន ជពេសសករណអនករស ល ធេហ ង ។ េរកពេនះរកមរបតបតករណ បនេលកយកេរ ងអនករស ល ធេហ ង ែដលរតវពក ជញ ធរេយ ក មនគន ដតផទះសែមបង នងករគបសងកតសទធេសរភព គ មកែហងកលពៃថងទ ២៤-២៥ ែខកមភៈ ។

ថន កដកនសហពនធ នងជនរមជតែខមរេរកម េរកយកបនពយះហយរ

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 7 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

-វទយសេឡងកមពជេ កម ជសេឡងរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម ផ យេចញពរកង សនេ ន រដធនៃន សហរដ េមរក សរមប

បេរមដលរបយមតអនកនយម បករផ យរបសវទយេយងខញ ។

-កមមវធផ យ ៖ ផ យកនងមយសបហមង េរ ង លៃថងអងគ រ ចបពេមង ៩ ដលេមង ១០ យប េមងេនកមពជេរកម មកមពស

រលកធត កសខ ១៥.៦៩០ គឡហត ។

-របយមត ក ចេបក បបនរគបេពល មរយៈេគហទពរ www.khmerkrom.org/vokk ។

-េ កអនកនងក ចេផញអតថបទមកកនករយលយេយងខញ មរបអបអែមលៈ vokknews@gmail.com

េ ក ថច ងក ថច មនរប សនឲយដងេទ តថ ចេពះេហតករណេកតេឡងេនេលមតភមកមពជេរកម សហ-ពនធែខមរកមពជេរកមែតងទទលបនរបយករណទងេនះ េហយកលពថម ៗ េនះ េ កបនេធរបយករណ នងេផញេទរកសងករបរេទសសហរដ េមរក នងែផនកសទធមនស ។ េរកពេនះ របេ កផទ លបនេលកយកបញជេមះដធេនះ កជនេទរកមសទធមនស េនទរកងហ ែណវ េដមបសឲយេគជយរកយតធម នងដេ ះរ យបញែដល ជញ ធរ ៃនរបបរកង ណយ បនរបរពតេទេលបងបនែខមរកមពជេរកម ។ េ ក ថច ងក ថច បនថ “សហពនធែខមរកមពជេរកម បនេលកយកនវកចចពភក ជអនរជតបនេទេទ ត េហយជពេសសជមយ នងម នករទតសហដ េមរក គេ ក ចន េវត ែដលអេញជ ញេទបេពញេបសកមមេនរបេទសេយ ក ម កនងែខកកក េនះ ។ មយងេទ ត សហពនធ បនខតខរបងែរបងេដមបេ ះរ យនវ លទកខលបករបសបងបនែខមរេរកម នងបនបងេទត ករអនរជត សហ-របជជត សភត ង ស ម នករទតសហរដ េមរក នងរកសងករបរេទសទទលបនទកែផនក សផង”។ េ កបណត Joshua Cooper នយកវទយ ថ នសទធមនស រដ ៃវ នងជឧតមទរបក ចបប ៃនសហពនធែខមរកមពជេរកម ែដលជអនកដកនកបនដែងពយះហយរ នងអជេទ នជយេនះ បនមនរប សនថ៖ “ករែដលេយងជបជគនេនេពលេនះ មន ររបេយជនខង ស ពេរពះបងបនែខមរេរកម ែដលកពងរសេនេរកមរបប នគមេយ ក ម បចចបបនន គម នសទធេសរភពេឡយ ដេចនះេទះបអងគករសហរបជជត បនអនមតចបបសទធមនស សកល េនៃថងទ ២៦ ែខមថន ឆន ១៩៤៥ របកសជផវករេហយកេ យ ករបជពលរដែខមរេរកម ប ននក មនទនទទលបននវសទធេនះេពញេលញេឡយ”។ េនកនងពធេនះែដរ េ កបណត Joshua Cooper បន

ននវលខតមយចបបរបសេ កេច យរកង San Francisco ទទល គ លជផវករ ចេពះសហពនធែខមរកមពជេរកម នងអងគករដៃទេទ ត ែដលបនេរ បចរឭកទ េនះេឡងជេរ ង លឆន ។ សមបញជ កថ ចប ងពឆន ២០០៧ មកដលេពលេនះថ នភពសទធមនស នងេសរជេន សនេនកនងរបេទស

េយ ក ម កពងែតសយងកបលចះ ែដលជក មយេធឲយអនរជតមនកររពយបរមភយងខង ។ រសបេពលែដលរ ភបល េយ ក មបែនថមករមត គបសងកតេទេលបងបនែខមរេរកម សហពនធែខមរកមពជេរកមេនេរករបេទស បនដកនគណៈ របតភរបសខនេធករត របឆងនងរបបផចករកមមយនសមយេនះយង ចកបល ចកនទយ ។ កលពេពលថម ៗ េនះ មន គណៈរបតភសហពនធមយរកម បនេទជបរកមរពទធសភសហ-រដ េមរក ែដលទទលបនទកែផនក ស មនេ ក េសរចទរេរកក ហក ជេដម ។ សហពនធែខមរកមពជេរកមមនជេន ថ របេទសេយ ក មមន ចេគចផតពគនបសហរបជជត នងអងគករេផ ង ៗ េទ តបនេឡយ ។ ពេរពះថ អងគករសហរបជជត ែដលេគបនេធវនេយគទន េនកនងរបេទសកមមយនសមយេនះ គេគសេ េលែផនកសទធមនស នងេសរជេន ។ គររលកផងែដរថ កមមវធដែងកបនពយះហយរ នងអជេទ នជយ ែដលជខបគរបឆន ទ ៦០ ៃនទ បេងកតចបបសទធមនស សកល បនេធេឡងកលពៃថងទ ២៨ មថន េនមខ

រកង San Francisco រដកលហរនញ សហរដ េមរកកនងេទេនះ បនរបរពតេទអសរយៈេពលជត ២ េមង គចបពេមង 7:30 PM រហតដលេមង 9:00 PM ។ កមមវធបញច បេ យរពះសងឃចេរននវជយមងគល នងឧទទសម កសលរបេគន នងជនចេពះរពះវញញ ណកខនធ នងវញញ ណកខនធរពះវរសមណៈ នងវរបរសជតរគបជនន ែដលបនពលជវត ចេពះបពេហតជត នងរពះពទធ សនែខមរ េនេលមតភមកមពជេរកម ៕ VOKK

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 8 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

ែខមរែដលរសេនភគឦ ន ៃនរបេទសៃថសពៃថងេនះ រតវបនរបជជនែខមរេនកមពជេ ថ “ែខមរសរនទ” ។ របជជន“ែខមរសរនទ” មនចននរបមណព ១ ន ដល ២ ននក ែដលរសេន មប េខតមយចននកនងរបេទសៃថ។ “ែខមរសរនទ” នយមនយយភ ៃថកនែតេរចនេឡង ៗ េ យបនកតបនថយករេរបរបសភ ែខមរបនចមង ៗ ។ េហតដេចនះេហយ េទបបនជេ ក ជយ មងគល ឆែលមសកជតរស បន ងចតចះបេរង នភ នងអក រែខមរេន មភម ។ គតជជនជតៃថ បែនគត រភពថ ខនមនេដមកេណតជជនជតែខមរ ។ គតពយយមតសរគបែបបយង េដមបកេ យ “ែខមរសរនទ” េភចនវេករមរតកកេណតរបសខន ។

“សមជយែថរក របសនេបអែដលខញបនេធជករល” េនះគជពកយប ែដលសរេសរេនេលស ចរកមយេនសមយរពះបទជយវរ មនទ ៧ ែដលរតវបនេគរកេឃញេនកនងេខតសរនទ ។ េ ក ជយ មងគល បនយកពកយប េនះទកជបវចនរបសខន ។ េ យបនេធករេ យ “របពនធពតមនភម ស” (Gis) េនទរកងបងកកអសរយៈេពល ១០ ឆន កនងករគរែផនទភគឦ នរបេទសៃថ មកពយទរ េ កកតសមគ លេឃញ ពតៃមេករមរតកែដលបពបរសបនបន លទកឲយកនេចជននេរកយ រមមនរប ទសមយមនអងគរ រប ទសមយអងគរ ប យណ នងផវប ណជេរចន ។ បែនេ ក ជយ មងគល យលេឃញថរបភពៃនវបបធម គភ ។ េបនយយពករេរបរបសភ ែខមរេនេខតសរនទ បចចបបននេនះ ថ នភពមន លកខណៈគរេ យរពយបរមមណ ស េរកពរពះសងឃមយចនន េគករមេឃញ “ែខមរសរនទ” ែដលេចះសរេសរអក រែខមរ

ស ។ េនជនបទ យវជន ច បយលភ ែខមរបន ខះេរចន ខះតច បែនេពលនយយ ពកេគនយយភ ៃថជជងភ ែខមរ ។ េ ក ជយ មងគល សងកតធងនថ “គម នវបបធម មយែដលគម នភ េនះេទ ។ េទះជេយងមនបណយដរ លឆន េនសរនទកេ យ ក មនទនរគបរគនេឡយ ។ េបេយងមនេចះនយយភ ែខមរ បណយេនះរបដចនងរបអបដ តមយ ែដលេនកនងរបអបេនះ មនែតទងេមងមយែតបេ ះ”។ សពៃថងេនះ េនរបេទសៃថ េគ ចេរ នភ ែខមរបនែតេន កលវទយលយបេ ះ ។ េ ក ជយ មងគល ពនយលថ “ខញសខចតខេធេ យ

ភ ែខមររសេឡងវញ ជជងអងគយេនេសង ម េហយនយយថភ ែខមររបសេយងកពងបតបង យ ស!”។ េហតេនះេហយ េនែខកមភៈ ឆន ២០០៧ គតបនបេងកត េរ នតចមយេនភមេពន េខតសរនទ េ យសមរគចតមនយកផលកៃរ ។ ឃកបនេ យខចករេខ នមយ នងទរទស នមយ េដមបចក DVD េរ នភ ែខមរ ។ លរពកៃថងេ រ សស ២៥ នក ែដលមនយចបព ៩ េទ ៤៤ ឆន មកេរ នទេនះយងេទ ងទត ។

សស មនភ ែខមរកនងែហ ន(ADN)របសពកេគ៖ ករងរែដលពបកបផតសរមបេ ក ជយ មងគល គករបញច ះបញច លឪពកមយេ យពកគតេជ ថ ករេរ នភនងអក រែខមរ មន រៈសខន សសរមបកន ៗ របសពកគត ។ េ ក ធង លង ចសទេនភមេពន មន ក ែដលបនសមរគចតជយេ ក ជយ មងគល បេរង នសស បនរលកថ េនឆន ១៩៦២ បនទ បពត ករអនរជតទរកង េអរ បនេចញ េសចកសេរមចថ រប ទរពះវ រសថតេនេរកមអធបេតយយភពរបសរបេទសកមពជ របេទសៃថកបនដតសករតសរេសរជភ ែខមរប ណេន មវតេនតបនេនះេចល ។ ចប ងពេពលេនះមក រពះសងឃមន នបេរង នភ ែខមរេទ តេទ ។ េ កបណត មែសល រ េណ របវតវទ បនយលេឃញថ ៃថវបនយកមមប លមកពទេនបភវបនយកមម ទរទស ន នងេរ ន ។ េ ក ជយ មងគល បនេ យដងថ “ែខមរសរនទ“ ខះេអ នេពលែដលនយយភ ែខមរ េ យខចែរកងេគរបមថេមលងយ រខចេគេ ថ “អនកែរស”។ េ ក មែសល រ េណ បញជ កថ “អនកទងេនះបនបតបងេមទនភពរបសខន

របភពេនភមេពន េខតសរនទៈ េ ក ធង លង នងេ ក ជយ មងគល

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 9 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

េរពះពកេគបនចញស ងគ ម បតបងទកដ េហយរតវបនេគគបសងកត ។ ធមម េតអនក ជអនកសរេសររបវត ស? គែតងែតជអនកែដលឈនះស ងគ ម“។ កនសស មន ករបសេ ក ជយ មងគល េឈម ះ ទម យ៣២ ឆន ពកែវន រកស គជមនស រស យ កទកមន ក ។ ឥឡវេនះ អនកនង ច នេរ ងេរពងជភ ែខមរបន ។ េ កជយ មងគល នយយេលងថ “សស េរ នអក រែខមរឆបេចះេល នែមនែទន ។ ខញគតថ ពកេគមនអក រែខមរេនកនងែហ នរបសពកេគ!”។ បែនអនកនង ទម បនរបបថ “ចេពះសស េកមង ៗ វញ េរ នអក រែខមរមនរសលបនម នេនះេទ េរពះ មនសវេចះនយយែខមរ”។ េបសនជអនករគ ទម មនឱកស គតសងឃមថនង ចបេរង នភ ែខមរ េន បឋមសក ែដលគតបេរង នសពៃថងេនះ ។ េ ក ជយ មងគល មនេគលបណងេទៃថងអនគតថនង េធេ យ រដេនតបនេនះ េបកថន កបេរង នែខមរជមខវជជ ជេរមស ។ គតរបបថ “របសនជេគលបណងរបសខញបនសេរមចេនៃថង មយ េនះខញនង ចេទរសេនយងេសង មង តេនកនងសនចបររបសខញ”។ បែនកចចករេនះពបក ស។

នយក មយចនន កដចជគតថគនតេនះល បែនមនបនេធអេឡយរហតមកទលេពលេនះ ។ េ ក ជយ មងគល េចទសរខនឯងថ “ខញមនដងថ េនះប លមកពករគម នទនកចត រកគម នេសចកក ន“។ បញមយេទ តគមន “ែខមរសរនទ” តច ស ែដលេចះសរេសរអក រែខមរ េហយមនសមតថភពបេរង នអក រែខមរបន។ េដរេលែខ ពរ៖ េ ក ជយ មងគល មនរបវតមនដចេគឯងេនះេទ ។ របសនជគតមនបនេធករេនកនងជរជនេភ សខន មរពែដន គតរបែហលជមនបនេរ នសរេសរអក រែខមរេនះេទ ។ “េពលខញ បេរង នេន ៃស ធ (Site 2) អនកខះេសចេពលេគលខញនយយពកយខះ ។ េហតដេចនះ ខញកបនសេរមចចតេរ នអក រែខមរជមយមតរបសខញមន ក“។ េរកយពបនរសេនភនេពញរយៈេពល ២ ឆន េ ក ជយ មងគល ចនយយែខមរេចញសេមង មែបប “ែខមរសរនទ” កបន រសេមងែខមរេនរបេទសកមពជកបនែដរ ។ េនឆន ១៩៩៧ គេនេពលែដលមនកររបយទធគន េនទរកងភនេពញ គតកបនសេរមចចតឈបសក ែផនករបវត សែខមរ ែដលជករច យផទ លខនរបសគត េ យបនេទេធករជជនយករ េ យអនកយកពតមនជនជតៃថមន កេនភនេពញ ។ េ ក ជយ មងគលេនចថ េនភនេពញ នស តែខមរមយចននចតទកគតថជជន “កបតជត”។ មករពត េ យ រែតេ ក ជយ មងគល រស ញ

វបបធមែខមរែមនែទន េទបគតេធករងរកបកបដចសពៃថងេនះ េដមបទកេពលេវ េ យបនេរចន េទបេរង នអក រែខមរ េនមភមេពលចងសបហេនេខតសរនទ ។ បែនេទះជយង

កេ យ កគតមនចងទមទរឯក ជយ រផចេខតសរនទពរបេទសៃថ េ យេទរបេទសកមពជវញេនះេទ ។ “េយងសម ផចខនេមចបន? េបែខមរេនរបេទសកមពជមនេចះរគបរគងរបេទសរបសខនផង ។ េនទេនះ ែខមរភគេរចនមនដងថខនជែខមរមនអតថនយយងេមចផង”។ េ ក ជយ មងគល ដងថខនកពងេដរេនេលែខ ពរមយ ។ េទះបជគតមនេលកេឡងពនេយបយេពលគតបេរង នកេ យ កអនកខះ ចចតទកថភ ទកទងនងនេយបយ ។ គតគតថរដធមមនញញៃនរបេទសៃថបនករពរគត ។ ពកចងក សកវរបសេ ក ជយ មងគល ចបញជ កថគតបនឈនដល យគតបណតេហយ ។ “េពលខញមន យ២០ ខញ េនេរ ន ។ យជង ៣០ ឆន ខញមនរគ រ ។ ឥឡវេនះ ខញមនយជង ៤០ ឆន ខញែលងខចអទងអស ។ កលពមន េយងជ

មច សទកដេនះ ។ យងេ ច ស េយងគរមនលទធភពរកភ េយងេ យបនល! កនរបសេយងេរ នភ ៃថេរចនេមង េន លៃថងេហយ ។ េយងរគនែតសម ២-៣ េមងសរមបេរ នភ ែខមរ“។ ករ ប ងនងកររ យ បសនយ៖ េ កបណត មែសល រ េណ បនចតទកគនតផចេផមរបសេ ក ជយ មងគល ថជេរ ងមយដលរបេសរ ។ បែនគតបែនថមេទ តថ “េទះជយង េនះរគនែតជតណកទកមយកនងសមរទ”។ េយង មេ ក មែសល រ េណ “ែខមរសរនទ” ឈនេទរកកររ យ បសនយេហយ ។ ៃថរបនយ គដេណរករមយែដលមន ចេជ សផត េហយកមន ចថយេទេរកយវញបនែដរ ។ គតរលកថ “ែខមរសរនទបននយយែខមរេមចបន េបភ េនះមនរបេយជនកនែតតចេទ ៗ សរមបពកេគ?

សកមមភពេ ក ជយ មងគល កពងបេរង នអក រែខមរ េនេខតសរនទ

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 10 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

េពលែដលពកគតនយយៃថ ែដលជភ ផវករេនរបេទសខន ពកគតធនេ យមនអនគតដភ ង”។ េ កជយ មងគល រភពថ “ខញដងថ ខញេដរប ញច សេគ ។ ខញេធដចេនះ េរពះខញេជ ថ េបេយងមនរក ភ ែខមរ េយងនងមនបញេពលេរកយ“ ។ បញខះខតថវកមនបនេធេ យេ ក ជយ មងគល បកទកចតេនះេទ ។ គតកពងែសងជនយឧបតថមភ បែនគតមនបនទទលជនយជថវកពស ក ជញ ធរៃថ កដចជ ជញ ធរកមពជេនះេទ ។ គតបនេ យដងថ “ កលវទយលយមយេនបងកកបនទកទងខញ េ យបនរបបថ េបសនជខញសខចតបេរង នភ ែខមរ េ យេរបតអក រៃថ ជញ ធរ ចនងជយឧបតថមភគេរមងរបសខញ“ ។ រគបេរង នេផ ងេទ តមយចននេនសរនទបនយលរពមេធដេចនះ បែនេ ក ជយ មងគល មនយលរពមជ ចខត ។ គតនយយេលងថ “េបអញជ ង េ យេគបេរង នភ អងេគស េ យេរបតអក រៃថចះ!” គតបនថ “ខញ មនេមលងយអក រៃថេទ បែនេបេរ នែខមរ គេរ នែខមរ!” មយងវញេទ ត អក រៃថមន ចេរប េដមបសរេសរភ ែខមរបនេទ េរពះ

ករបេញចញសេមងខសពភ ែខមរ ។ េនករយលយរបសេ ក ជយ មងគល េ កបនរបមលទកេស វេភជភ ែខមរ ៃថ អងេគសជេរចន ែដលទកទងនងវបបធមែខមរ ។ សេមចរពះ មបបផ េទវ កបនជនេស វេភល ៗ មយចននផងែដរ ។ េ ក ជយ មងគល សងឃមថ ៃថង មយគតនង ចបេងកតវទយ ថ នវបបធមមយ េដមបេរ បចកររបជ នងសននសទ េ យសហករជមយអងគករវបបធមេនរបេទសកមពជ “ដចករផសបរបទពេ ធនរ ង លយងេនបងកក នងមជឈមណលវបបធមប ងេនភនេពញ”។ គតពនយលថ នស តមកពរបេទសកមពជ ចមកបេរង នែខមររយៈេពល ២ េទ ៣ ែខ េនេខតសរនទ រេធកររ វរជវ េហយសស ខះ ចបនករសក របសខនេនភនេពញផងែដរ េបេគទទលបនរបករណ ។ មរយៈករខតខរក ភ ែខមរេនភគឦ នរបេទសៃថ េ ក ជយ មងគល ចងក ង ព នមតភពមយរ ងបងបនៃនរបេទសទងពរ ែដលរសេន មជរភនដងែរកេនះ៕

អល

“រពតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម” ធបបនេធករចះផ យអពបញរពះសងឃ នងរបជពលរដែខមរេរកមមយចនន រតវជញ ធរយនរបចករេន មរចករពែដន មឃត មនឲយចល

េទរបេទសកមពជ េទះបរពះសងឃ នងរបជពលរដែខមរេរកមទងេនះមនលខតអនញញ ត ឬទ កររសបចបបយង ក ។ កលពថម ៗ េនះរបពភពតមនពរបជពលរដែខមរ ែដលបនចះេទពយបលជងេនទរកងៃរពនគរ បនឲយដងថ មយ រយៈេនះ េគសេងកតេឃញជនជតយនអេនរបេវសនខសចបបពពកពពនគន េទរសេនកនងរបេទសកមពជ យងភកទកភកដ េសទររគបេខត-រកងទទងរបេទសកមពជ េ យពមន ជញ ធរមនសមតថកចច ទប ក ត ឬប ងក បេ ះេឡយ។ កនងេហតករណខងេលេនះ បនេធឲយរបជពលរដែខមរសែមងករខលខយយងខងអព សនអនគត ៃនរបេទស កមពជ េពលែដលេគសេងកតេឃញយនេរបយទធ សចសករល នងកពងឈនេទរកកររគបរគងឥណចន ដចែដលេខម ច េ ជមញបនែផរផ ។ ចេពះករហរចលរបសជនអេនរបេវសនយនែបបេនះ ជញ ធរមនសមតថកចច ៃនរបេទសកមពជ កបដច

ជគម នករយកចតទក ក េពលគេធចរតទងេមងរងចទទលជនអេនរបេវសនយន ដចរតពងរងចទកេភ ងធកពេលេមឃ អញច ង ។ ជពេសស គករដេណមមខរបររបសរបជកសករ ែដលកពងសអតសឃន សទនជនជតយនេនកនងរបេទសខនេទវញ ។ ភពលហរៃនជនអេនរបេវសនេនះ បនេធឲយរបជជនែខមរជកមមករសណងតញែតរថ មនយនេរចន សែដលបនចលេទរសេនកនងរបេទសកមពជ េហយដេណមករងរសណងពពកគត ។ ភគេរចនជនជតយនទងេនះសទធសងជេមករសណង ឯរបជពលរដែខមរមច សរសកបនរតមែតេធជកនគល កមមករឲយេមេមករជនជតយនែតបេ ះ ។ មនេពលខះេមករយនទងេនះមនរពមទទលែខមរឲយេធជកមមករសណងេទ ត ។ កមមករសណងេឈម ះ ឈន វបល យរបមណ ៣០ ឆន សពៃថងកពងេធជកមមករសណងេនទរកងភនេពញបនឲយដងថ ពកគតបនេធជកមមករសណងែដលមនជនជតយនែដលេចះភ ែខមរបបជេមេមករ េហយេបករបកពលកមមកនងមយទតយមង េ យកនងមយៃថងបន ៨ ០០០ េរ ល េពលេសម

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 11 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

នង ៣៤ ០០០ ដង ។ បែនេពលដលៃថងេបកលយ េមេមករសណងជនជតយនេនះ មនបនេធ មពកយសនយេបករបកឈនលជនពកគតឲយបនរគបចននេទ ។ ផទយេទវញ េនេពលពកគតេទសេបកលយ មនរតមែតមនេបកឲយេទ ែថមទងមនរកមជះមតៃណហតេរត មេរពងរពត េដមបកងអនកេមករជជនជតយនេនះេទ តផង ។ របភពពប ញផ ពផ យននកនងរសក ៃនរបេទសកមពជបនឲយដងេទ តថ បចចបបននេនះជនអេនរបេវសនយនហរចលរសកែខមរដចទកបកទនប ។ េគ ចេមលេឃញកបលយនយងចបសរកែឡត ងពេន មជនបទេទដលទរបជជន ។ េហយេបនយយពកែនងលកដរ មទផ រ ដចជផ រអរឫស , ផ រេដមគរ, ផ រចស, ផ រថម, ផ រចបរអេព ។ល។ គសទធែតជជនជតយន េបដកយកេទបញេចល មយពន នកងតណរកមនអសែដរ ។ ទកទននងជនអេនរបេវសនយន ហរចលរសកែខមរដចេភ ងបកេមឃែបបេនះ រកមម នសងគមសវលបនឲយដងែដរថ ជនអេនរបេវសនយនខសចបប ែតងសរមកឆងែដនចលេទរសកែខមរជេរ ង លៃថង មរចករពែដនយន ែខមរេខតរតនគរ, េខតយេរ ង, េខត ែកវ នងកពតជេដម ។ មយងេទ តពកយន

ឆងែដនខសចបបទងអសេនះ បនឆងែដនេទទកដែខមរ េហយែថមទងកបបផញៃរពេឈែខមរ នងលចជកែរមសកនងេខត រតនគរ នយកមករបេទសយនេ យគម នករទប ក ត ឬប ងក បរបស ជញ ធរ មរចករពែដនេ ះេឡយ ។ ចែណកឯពកនស តែខមរ ែដលកពងសក មសកលវទយលយ បនសែមងកររពយបរមភ សែដរ ខណៈេពលពកគតបនេឃញជនជតយន ហរចលដេណមករងរែខមរមច សរសក ងពកមមករសណងេឡងែបបេនះ ។ នស ត កលវទយ-លយភនេពញអនរជតបននយយឲយដងថ “ អសេហយ! រសកែខមរគម នអេទ តេទ ចះេបយនចលេពញរសកេហយហនង ។ ខញយលថ រ ភបលគរែតចតវធនករចេពះយន ែដលចលមករសកែខមរគម នចបបទ បហនង” ។ នស តរបេនះបនអះ ងេទ តថ “អស! េបចលរបេទស (យន) ែត ១០ នទ មកដលឥឡវហនង ។ មកសរនេយង េសមេយងហនងេចរអញច ង េទះេបមនលខតឆងែដនក” ។ េយងករអះ ងយងចបសករណ ពរបជពលរដែខមរេនកនងឃចងេឃន ស រសកេស ម ប េខតេស ម ប ថ មនជនជតយន ប ននក កពងរសេនយងសខ នកនងរបេទសកមពជ ែដលកនងេនះមនតនទជចរកមម, េរសេអតចយ, េធរសេពសយចរ, េថែក រកម ហន នងខះេទ តមនេចះែខមរមយមត

េ ះ ែបរជមនអតសញញ ណបណចលរមេបះេឆន ត នងកពងេធ ជវកមមពស លពសកល ។ របភពអះ ងចបសករបនបនេទ តថ ទទងរបេទសកមពជមន ១៦២១ ឃ-សងក តសរមបករេរ បចករេបះេឆន ត ។ ចេពះករយលយេលខ ០៤៨១ េនកនងឃចងេឃន ស េខតេស ម ប េគសេងកតេឃញមនេឈម ះជនជតយនចលរមេបះេឆន តជេរចន ជកែសងដចជេឈម ះ េង ង ថនេឌ ក េលខបណបងក នៃដ S-348-718 កនងភម ៧, េង ង ធ ងក R1-922-980 ភមទ ៧, េង ង ញញ S-344-668 ភមទ ៧, េង ង ធត S-344-724 ភមទ ៧, េង ង ធេភ ង 9-176-866 ភម ទ ៧ នងករយលយេលខ ០៤៨២ មនេឈម ះដចជ េឡ យងេដ ក R-342-703 ភមទ ៧, េឡ យងឌង R-923-172 ភមទ ៧, េឡ ធេង ង S-342-615 ភមទ ៧, េឡ យង ង S-342-672 ភមទ ៧ ែដលេឈម ះទងេនះ សទធែតជនជតយន ។ ជមយគន េនះែដររបជជនកមពជបនឲយដងេទ តថ ករទទលជនជតយនឲយបនជសញជ តែខមរ ទងមនបនេចះភែខមរ របវត ស របៃពណ ទេន មទ ប វបបធម សលធម នងគនតមរយទ សភព ប រៃថថនរជែខមរ គខសចបបសពសញជ ត នងអេនរបេវសន ។ គររលកថ ថម ៗ េនះ ជញ ធរយនរចករពែដនរកេប-ភន ដន បន មមនឲយរពះសងឃកេណតែខមរេរកមនមនចលរសកែខមរេទ េបេទះបរពះសងឃមនលខតឆងែដនរតមរតវយង កេ យ ។ អែដលគរចប រមមណេនះ េគសេងកតេឃញជនជតយន េវចបេងចសរមកចលរសកែខមរដចទកបកទនបេនេពលែដលរសកែខមរ កពងេរ បចករេបះេឆន តេរជសេរសត ង សណតទ ៤ ខតជតចលមកដល ។ េគមនដងថ េតជនជតយន

នគន សរមកចលរសកែខមរែបបេនះ េដមបរបញបរបញលេទេធអតសញញ ណបណ ចលរមេបះេឆន តសេរមច សនជនរបជសែខមរ ឬយង េនះេទ? ៕

កញញ សរតន

ទផ រេលទករបសជនជតយន ែដលមនរបវតេដរឈនពន

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 12 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

េ យមនករសនយេបជញ ចត ពរ ភបលកមមយនសយនថនង រេឡងវញនវេសរភព រពតមន សទធមនស នងេសរជេន សន េនកនងរបេទសរបសខន បែនេគមនេឃញរភបលយនេគរព មពកយសនយេ ះ ។ េហតករណទងេនះបនបងខឲយអងគករេលកែលងេទសអនរជតអរ ល េចញេសច-កែថងករមយ រះគនរបបរគបរគងរបសរ ភបលកមមយនស-យន កលពៃថងេដមែខកកក ឆន ២០០៨ កនងមក ។ “រពតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម” េធករចះផ យេសចកែថងករណទង រសងដចតេទ ៖ ខណៈេពលែដលរបេទសេយ ក ម ទទលបនតែណងគរជទេពញចតមយ កនងរកមរបក សនសខអងគករសហរបជជត ។ កលពៃថងទ ១ ែខកកក ឆន ២០០៨ អងគករេលកែលងេទសអនរជតបនជរមញឲយរ ភបលេយ ក ម បញច បជបនទ ន នវករបភតបភយរកមអនករបឆងនេយបយ, េ ះែលងសកមមជន នងអនកករពរសទធមនស ែដលរតវជបពនធ-នគរេ យកររះគនេគលករណនេយបយ របសរ ភបលកមមយនសេយ ក ម ។ កលពែខកញញ ឆន ២០០៧ មនករចលជសមជកមនអចៃ នយរបសរកមរបក សនសខអងគករសហរបជជត នយក រដម ន េង ង តងយង ៃនរបប រធរណៈរដសងគមនយមេយ ក

ម បនសនយេបជញ ចេពះមខអងគម សននបតសហរបជជតថ “េយ ក ម មនកតយសយងខង នងភពទទលខសរតវខពស ចេពះករចលជសមជកមនអចៃ នយរបសរកមរបកសនសខអងគករសហរបជជត ែដលបនចលរមចែណករកករពរសនសខ នងសនភពអនរជត ។ េរកយករេរជសេរស, េយ ក មនងលះបងរគបែបបយងេដមបេគលបណង នងេគរពនវរដធមមនញញសហរបជជតែដលបន កដកល េហយេយងខញនងខតខរបងែរបងឲយអសពសមតថភព សហរបតបតករជមយសមជកដៃទេទ ត េដមបបេពញករងរដសខនេនះ” ។ អងគករេលកែលងេទសអនរជតេជ ជកថ រ ភបលេយ ក មគរែតេគរពចេពះករេបជញ ចតែបបេនះ ។ បែនមកដលេពលេនះ េយ ក មេធមនបនសេរមចកនងករេលកកមពសតនទរបសខន ែដលឋតេរកមចបបអនរជត ជពេសសគករយលរពមធនឲយមនសទធសែមងមតេ យេសរ សទធបេងកតសមគម នងសទធជបជ ែដលកនងេនះរមមនទងេសរភពជេន

សន នងសទធេសរភពេគចផតពករេរសេអងផងេទ ។ អងគករេលកែលងេទសអនរជត អពវនវដលរ ភ-បលេយ ក មអនញញ តឲយសកមមជនេដមបសនភព េ យសកមមជននេយបយ, រកមជេន សន នងអនកករពរសទធមនស េហយសឲយេធករេ ះែលងអនកេទសទងអសេនះ េដមបសែមងឲយេឃញសនភពទស នៈយងេពញេពញមយ ។ េយ ក

ម គរ សេលកេឡងអពករ កករមតមនរសបចបបេទរដសភ នងែកទរមង ៃនេទសរពហមទណ ែដលបនែចងកនងឆន ១៩៩៩ ទកទនេទនងសនសខជត េលសពេនះរតវធន នងលបេចលភពរសពចរសពល ឬេធឲយរសបេទ មសង រ នងបទប នអនរជត ។ កររតបនងេទេលេសរភពបេញចញមត នងជបជ៖ កលព ១៨ ែខមន យងេ ច សមនសកមមជនសនភព ២៦ នក រតវបនត ករកតេទសឲយជបពនធនគរេរកយពករប ងក បមយ បនទ បពេធកររះគនរ ភបលេនចងឆន ២០០៦ ។ សកមមជនទងេនះភគេរចនរតវបនេគេចទរបកនពបទេធឲយខចស បធន បសនសខជត េ យពកអនករបឆងទងេនះេធកររះគនយង ចកបល ចកនទយ ។ ករកតេទសែតងនយមមនេគរពេទ មសង រអនរជត សរមបយតធមពកេគ េនះេបេយងេទ មេសចក យករណពម នមយរបែដលថ ត ករែតងែតរពេងយកេនយចេពះចបប ែដលបនែចងជធរមន ។ េនកនងចេ មសកមមជនេដមបសនភព ែដលេគកតេទសឲយជបពនធនគរ, យងេ ច សមនមនស ចនន ១៣ នករតវបនេគកតេទសឲយឋតកនងលកខណៈ “ករលបង”

សកមមភពពកបលសយនចបខននស ត េន ណយកលពថម ៗ េនះ

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 13 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

(Quan Che) ែដលេយងេទ មមរ ៣៨ ៃនចបបរពហម-ទណ ែដលកនងេនះប មមនឲយេធដេណរេទ យង ចខត េរកយពករេ ះែលងេចញពពនធនគរ ។ េនកនងករប ងក បយង វេនះ មនសកមមជនមយចនន រមបញច លទងអនកករពរសទធមនស បនរតេភ សខនេចញេទេរករបេទស េដមបែសងរកសទធរជកេកន នងករគពរពករបនបងេធទកខបកេមនញ ។ េរកពេនះ មនមនស មយចននេផ ងេទ ត រតវបនជបពនធនគរ េ យ រករផ ពផ យករែសតរបឆងរបសពកេគ ដចជករែសតរបជធបេតយយេសរ, អនកគរទបក ៨៤០៦, រកមអនករបជធបេតយយេឆយឆងគន មរយៈអនេធែណត នងរកមអនកនេយបយគម នអ ចមយចនន ែដលគរទលទធរបជ-

ធបេតយយ នងសទធមនស ។ ពកេគបនចបខនរមទងទ នេជងចស ៃនអនកេទសមនសករ ។ កនងេនះមនឪពក េង ង

ងល រតវបនេគកតេទសកលពែខមន ឆន ២០០៧ ឲយជបពនធនគរ ៨ ឆន នងបែនថមឃខន ៣ ឆន េនកនងផទះ, េង ង បញ ថញ ជបពនធនគរ ៥ ឆន នងរតវឃខនកនងផទះ ២ ឆន , ង ធ ន វ នង េឡ ធេឡ ង រតវបនេគពយរេទសជប

ពនធនគរមយរយៈ ។ េនៃថងទ ១២ ែខមក ឆន ២០០៧ កមងសនសខបនចបខន រតង កកេហ ង យ ៣៣ ឆន អនកនពកយឯក ជយ ៃនអងគករ មគគកមមករ នងកសករ ។ មកដលៃថងទ ១៥ ែខឧសភ ឆន ២០០៧ ត កររកង េ ជមញ បនកតេទសគតឲយជបពនធនគររយៈេពល ៥ ឆន នងរតវឃខនកនងផទះរយៈេពល ២ ឆន បនទ បពករេ ះែលងឲយមនេសរភព ពបទេឃសនរបឆងនងធរណៈរដសងគមនយមេយ ក ម េរកមមរ ៨៨ ៃន

ចបបរពហមទណេយ ក ម ។ កររតបនង ៃនករេ ប បស បពនធអនេធែណត៖ ករខរបងរបស ជញ ធរេយ ក ម េដមបរគបរគង នងកករមតេទេលសកមមជន ជនជតេយ ក ម េនែតមនបន

ខណៈេពលរកមសកមមជនកពងែតមនកេណន េហយរះគនរ -

ភបល មរយៈករេរបរបសឧបករណអនេធែណត េដមបបងញករជទសនវអែដលផងខនមនេពញចត ។ កនងេពលេនះមនមនស ជេរចនបនរងករប ងក ប នងចបខន ែដលរមមនរកមេមធវ, សមពនធពណជជកមម, ថន កដកន សន នងសកមមជននេយបយ ។ ពកេគទងេនះ បនរបរ យទកទងគន ម រយៈបក ៨៤០៦ េហយរតវបនឃខន នង កពនធនគរេ យសកមមភពទនកទនងគន មប ញអនេធែណត ។ េនៃថងទ ២៩ ែខមក ឆន ២០០៨ យវជនេរត ង កកហ

យ ២៨ ឆន រតវបនកតេទសឲយជបពនធនគររយៈេពល ៦ ឆន នង រតវឃខនេនកនងផទះ ៣ ឆន ។ យវជនរបេនះ រតវបនបលសចបខនកលពៃថងទ ១៨ ែខស ឆន ២០០៦ កនង ង អនេធែណតកេហមយ នទរកងៃរពនគរ េ យេចទរបកនពេឃសនរបឆងនងរ ភបល ៃន ធរណៈរដសងគមនយមេយ ក ម រតងមរ ៨៨ ។ ករេចទរបកនយវជនរបេនះ គេរកយពរបគតបេងកតរកមជែជកគន មរបពនធអេធែណត នងសកមមរបសរកមបក ៨៤០៦ ។ បនទ បពយវជន រតង កកហ

បេងកតរកមមយេឈម ះ “Incommunicado” បន ៩ ែខ, រកម

បលសបនចបខនគត េហយេធករេ ះែលងគតវញេរកយពរតវជបពនធនគរអសរយៈេពលរបមណ ៤ សបហ េ យេគេចទរបកនព “េធសកមមភពបនបងផលរលរដបលរបជជន” េ យ រពកគតបនបេងកតរកមជែជកពភក អពបញលទធរបជធបេតយយ មរបពនធអនេធែណត ។ ជនជតភគតច នងករេរ សេអង សន៖ ករេរសេអង េនែតបនរបឆងនងជនជតភគតចកល-

សមពនធភនមង ញេនតបនខពង ប ែដលបងញពចរតលកខណៈៃនអេពហង , ករយយ, ករចបខន នងបងខឲយេបះបងេចលជេន របសពកេគ ។ ករេធទកខបកេមនញេនែតបនេកតេឡងេទេលរកមកលសមពនធ បពននក ែដលរតេភ សខនេទរបេទសជតខងកមពជ កែនងែដលមនមនស ជេរចនរតវេគបដេសធនផលករគពរ ។ េលសពេនះ មនកលសមពនធភនមង ញ ែដលេគគតថ មនេរចនជង ២៥០ នក រតវបនេគបញជ នចលពនធនគរ បនទ បពពកគតេធករត របឆង កលពឆន ២០០១ នង ២០០៤ េហយកមនមនស ជេរចន បនរតេគចខនឆងែដនចលេទរបេទសកមពជ ែដលកពងជបពនធនគរផងែដរ ។ ចែណកឯរពះសងឃរពះពទធ សនេថរ ទ ែខមរកមពជេរកមេនេខតមតរជក េយ ក មខងតបងកកពងរបឈមមខនងករេធទកខបកេមនញែដរ ។ មរបភពពតមន នងេសចក

អតតសងឃែខមរេរកម ែដលរតវ ជញ ធរយនចបផ ក នងកពងជបគក

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 14 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

យករណពសកមមជន បនឲយដងអពរពះសងឃកេណតែខមរេរកមែដលរតវេគចបផ ក េ យមលេហតេរ បចេធករត

េ យសនវធមយ ។ េហយមនរកមជនជតេដមែខមរេរកមេផ ងេទ ត កពងទទលរងករគ មកែហង នង កករមតសទធេសរភព សរមបករត ទមទររបគលដធឲយពកេគវញ ។ សមជក ៃនរកម សនរគះ នងរពះពទធ សន ឬរកមអនករបតបតធម ថដចគន កពងរបឈមនងករគបសងកត។ រកមដកនៃនរពះសងឃ មគគរពះវ រេយ ក ម េនែតទទលរងករឃឃងខនេនកនងផទះ កនងេនះមនមយចននរតវេគឃឃងចប ងពទសវត ទ ៨០ េហយរពះសងឃទងេនះរបឈមនងករយយ នងករឃឃង មែតអេពចតេទ តផង ។ េនៃថងទ ៣ ែខមថន ឆន ២០០៨ បពជករ មងកតលកមន កេឈម ះ ឌង ែដលជកលសមពនធភនមង ញ បនែសងរកសទធរជកេកនេនរបេទសកមពជ េរកយពមនករគ មកែហង នងយយេរពះសកមមភព សន េរកយមកគតរតវបនបតខនពផទះជលមយេនឯទរកងភនេពញ ។ មកដលេពលេនះ េគមនដងថគតកពងេនទ េនះេទ េទះបមន ក អះ ងថ េឃញបលសេយ ក មបនេទចបពរងតគត េហយនគតរតឡបេទេយ ក មក ។ រពះសងឃេចអធករវតភនដនខងេជង ទម ខន រតវបនបតខនពរបេទសកមពជកលពែខមថន ឆន ២០០៧ េរកយពបនផលេសប ង រ នងកែនង ន កេនដលរពះសងឃជនជតេដមែខមរកមពជេរកម ែដលរតេភ សខនពេយ ក ម ។ រពះសងឃ ទម ខន គជសមជក ៃនរពះសងឃជនជតេដមែខមរ

កមពជេរកម េនេយ ក មខងតបង, រពះសងឃអងគេនះបនេទរសេនឯរបេទសកមពជកលពឆន ១៩៧៩ េហយបនទទលសញជ តជរបជពលរដែខមររសបចបប ។ េនៃថងទ ១ ែខស ឆន ២០០៧ ជញ ធរេយ ក មបន យករណថ ពកេគចបបនរពះសងឃអងគេនះ េហយេនៃថងទ ៩ ែខវចឆក ត ករេខតមតរជក បនកតេទសសេរមចឲយរពះអងគជបពននគរមយឆន េរកមបទេចទរបកន េធសកមមភពបផចបផញេគលនេយ-

បយ មគគរបេទសេយ ក ម ។ មកដលេពលេនះមនរពះសងឃ នងរបជពលរដជេរចនេនកនងរបេទសេយ ក ម កពងរតវរ ភបលកមមយនសេយ ក មកតេទសឲយជបពនធនគរ នងឃឃងកនងផទះ ។ ដេចនះេពលេនះ េយ ក មលមមដលេពលេគរពពកយសនយ ៃនករេបជញ របសខនេហយ ៕

េច េ ន

កលពៃថងសរក ទ ១១ ែខកកក កនងេទេនះ របតភ

ពទធ សនគណៈេថរ ទ ៃនសហពនធែខមរកមពជេរកម បនេទ

ចលរមរបជជមយម នសខន ៗ ៃនរកសងករបរេទសសហរដ

េមរក ទទលបនទកេសរភពអនរ សន កនងេនះមនេ ក

បណត ភ ឡបសកត គណៈកមមករសហរដ េមរក សពេសរភព

ជេន សន នងេ ក ចន ែហនផត ឯកអគគរដទតេគចរ ែផនក

េសរភពជេន អនរ សន េនរដធន សនតន ឌស សហរដ

េមរក ។

គណៈរបតភរពះពទធ សនគណៈេថរ ទ របសសហ

ពនធែខមរកមពជេរកម ែដលដកនេ យ រពះេតជគណ ថច ធេមម

អគគេលខធករ សហពនធែខមរកមពជេរកម នងសហគមនរពះសងឃ

ែខមរកមពជេរកម, រមដេណរជមយរពះេតជគណ េសរ គម ន

មង ញេនសហរដ េមរកបតកមមទមទរឲយយនេគរពសទធមនស

របតភពទធ សនេថរ ទសហពនធ នង សនដៃទែដលបនចលរម

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 15 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

េ ករបក េសរវឌ អនរបធនរបតបតសហពនធែខមរកមពជ

េរកម ទទលបនទកកចចករបរេទស នងេ ក ថច េឡន ត ង

គណៈកមម ធករយវជនែខមរេរកម េនសហរដ េមរក ។

ករជបសេណះស ល ផលរបយករណសពេសរ

ភពជេន សន របសរពះពទធ សនគណៈេថរ ទ ៃនសហ-

ពនធែខមរកមពជេរកម ែដលត ងឲយរពះសងឃពទធ សន កពង

រតវ ជញ ធរ ៃនរបបរគបរគង ណយគបសងកតបនរបរពតេទ

ចបពេមង១០ រពក រហតដលេពលរេស ល ។ ជនបពភក ជ

វគគ ៗ ជមយនងម នអនរ សនជវញពភពេ ក រមមនម ន

របធនមលនធអនរ សន នងម នែផនកជនញេ ះរ យ

បញ សន រពមទងមជឈមណល ៃនករយលយេបះេឆន ត

េ ក ចន មកេខន េបកខជនរបធនធបតសហរដ េមរក កនង

ណតកលខងមខេនះផងែដរ ។

រពះេតជគណ ថច ធេមម របធនរបតភពទធ សន

គណៈេថរ ទ ៃនសហពនធែខមរកមពជេរកម បនមនសងឃដកឲយ

ដងថ “កចចរបជេនៃថងសរកេនះ ត ងថន កដកន សន

នមននងអេញជ ញេទពប របេទសមយចនន េនជវញពភព

េ ក ែដលមនម នរបមណជង ៥០ រប េហយរបធនបទ

សខនេនះ កចចរបជេនះបនេលកនវ សនធ ៗ ដចជ រពះ

ពទធ សន, រគស សន នងមសមជេដម ែដលកពង ែតមន

បតភព េនមជឈមបព នងទប េមរកខងេជង ជពេសស

បញរេ ភសទធ សន ពស ករ ភបលមនអ ច” ។

រពះេតជគណ ថច ធេមម មនសងឃដកបែនថមថ

“េគលបណងធរបសរបតភពទធ សនគណៈេថរ ទ ៃនសហ-

ពនធែខមរកមពជេរកម ែដលនមន នងអេញជ ញេទចលរមកចចរបជ

េនះ គជ បជននវទេងរេ ភបពនរបសរកង ណយ ែដល

មនេចតនេរបនេយបយបបទសទធែខមរេរកម នងទមទរឲយ

រ ភបលសហរដ េមរក កគនបេទេលរ ភបល ៃន

របេទសេយ ក ម រពមទងអពវនវឲយរ ភបលសហរដ

េមរក ម នចេពះករណ រពះេតជគណ ទម ខន ែដល

រតវត ករកមមយនសយនេខតមតរជក កតេទសឲយជប

ពនធនគរ េហយសឲយបញជ នអតតសងឃអងគេនះវលរតឡបេទ

របេទសកមពជ េដមបឲយគតបនជបជរគ រ ឬរតវបបសគតជ

រពះសងឃេឡងវញ” ។ គររលកថ កលពចងែខត ឆន ២០០៧ កនងេទេនះ

គណៈរបតភសភ េមរកមយរកម បនចះមកអេងកតព ថ នភព

រសេនរបសរបជពលរដែខមរេរកម ែដលកពងរសេនេរកមករ

រតតរ របសរកង ណយបចចបបនន ។ េនកនងដេណរទស នកចច

េនះែដរ មនរពះសងឃ នងរបជពលរដែខមរេរកមជេរចននក

ែដលរងេរគះពកររេ ភសទធេសរភព រេ ភជេន សន

នងរបអសយកដធេ យ ជញ ធរ ៃនរ ភបលយន ណយ

បនេធដេណរ មផវឆង យ េដមប ក តជបនងរកមសភ េមរក

ែថងពទកខេ ករបសផងខន ែដលទទលរងនវករេធទកខបកេមនញ

គ មកែហងពស ក ជញ ធរយនកនងមក ។ ជអកសល ករ

ពយយមរបសរពះសងឃ នងរបជពលរដែខមរេរកមរតវបនពក

ជញ ធរយន ងេរចនដ ក េ យរកមម ន ជញ ធរយនទង

េនះនយយថ េបពលរដ នងរពះសងឃចងែថង រទកខរបប

របតភសភ េមរក គរបប មរយៈពកេគបនេហយ ែដលពក

េគសនយថនងនយកបញទងេនះេទរបបរកមសភ េមរក

ែដលបនចះមកទកដកមពជេរកម ។

េ យេមលេឃញករេធទកខបកេមនញ គ មកែហងចប

រពះសងឃ កគក របអសយកដធែរសចកររបជពលរដ នងទេង

រេ ភបពនសទធមនស នងេសរជេន សនដគេឃនរបស

របបដកនកមមយនស ប លឲយរបជពលរដែខមរេរកមកនងេខត

មត រជក នងេខតឃង េរកកេឡងេធបតកមមរបឆងនងរ ភ

បលយនជញកញប ។ ជពេសស គករេរកកេឡងបតកមម

េ យសនវធ របសរពះសងឃសមណៈនស តជនជតេដមែខមរ

េរកម របមណជង ២០០ អងគ េនកនងេខតឃងកលពៃថងទ ៨

កមភៈ ទមទរឲយ ជញ ធរ ៃនរដករយន ែដលមន េង ង មញរទត

របធនរដ នងេង ង តងយង នយករដម ន េគរពសទធមនស

នងជេន សន េនកមពជេរកម ។ បែនផទយមកវញ ពកទមឡ

ឥត សនទងេនះ បនចបផ ករពះសងឃែដលដកនកបន

បតកមមរបមណ ១៩ េហយបចចបបននមនរពះសងឃចនន ៥ អងគ

កពងជបពនធនគរ េ យេចទរបកនពបទបងកអសនសខ នង

បែបកបបក មគគមនឆន សេគេនះ រ ងរបេទសកមពជ នង

េយ ក ម ៕ សន សជត

ទដភពរពះសងឃជនជតេដមែខមរេរកម េធបតកមមេនេខតឃង

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 16 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

េនរបេទសកមពជ ករេបះេឆន តេរជសេរសអនកត ងស នងនយករដម ន ណតទ ៤ នងចលមកដលឆប ៗ េនះ

េហយកជដ កករែដលរបជពលរដែខមរមច សរសក ទមកសនកេឆន តេទកនងហបេឆន ត េដមបទទលយកេមដកនែដលខនសងឃមថ នងជយជវភពរបស សឲយរសេនមនេសចកៃថថនរ ជជត សនែដលមនឯក ជយេពញេលញ មនអធបេតយយ-ភព នងឋតេនកនងឥរយបថជមច សរបេទសជតពតរបកដ ។ រសបេពលែដលរបជពលរដែខមរកពងរបង ម រត េដមបេទទមកសនកេឆន តចលេទកនងហបេឆន តេនះ របជពលរដ នងរពះសងឃែខមរ កេណតកមពជេរកមជេរចន ែដលបនរតេភ សខន ឬចលេទរសេនកនងរបេទសកមពជ មករគរទេ យរដធមម- នញញ ៃនរបេទសកមពជ ពកគតនងចលរមេបះេឆន តផងែដរ ។ រពះសងឃមយអងគ សមនបេញចញរពះនម បនរតេភ សខនេទដលរបេទសកមពជរបមណជង ១០ ឆន មកេនះេ យ រមន ចរទបន នវទេងរេ ភសទធមនស ពស ករ ភបលរកង ណយ ។ រពះសងឃអងគេនះបនមនសងឃដឲយដងថ ឆងមករតសមតរបសជនជតេដមែខមរកមពជេរកម េ យមនករ

ចលរមជយេរជមែរជងពមជឈ នជត នងអនរជតេនះ បងបនែខមរេរកមមយចននែដលកពងរសេនឯរបេទសកមពជ បនទទលសកខបណបញជ កពអតសញញ ណជពលរដែខមរេពញលកខណៈចបប ជមល ន ចចះេឈម ះ េទចលរមេបះេឆន តបនេរចនជងណតមន ៗ ។ រពះសងឃអងគេនះបនឲយដងថ រពះអងគមន

ច ប រមមណយងខងចេពះករចលរមេបះេឆន ត េដមបេរជសេរសត ង ស នងនយករដម ន ណតទ ៤ ែដលនងរបរពតេទេនៃថងទ ២៧ ែខ កកក ខងមខេនះ៖ “ ម នងនមនេទចលរមេបះេឆន តេដមបេរជសេរសេមដកន ែដលេចះយកចតទក កអពជវភពរបជពលរដ េហយនងេធយង ឲយទនញទផ រដចជ ង ជេដមឲយចះៃថ េដមបឲយែខមរទទងរបេទសហនងរសេ យរសល” ។ រពះសងឃអងគេនះបនបនេទ តថ ទសេ សខនែដលរពះអងគកដចជរបជពលរដែខមរេរកមចងបនេនះ គេមដកនមយែដលមន ម រតេចះឲយតៃលដលជត ជពេសសគជយកចតកចេពះបងបនែខមរេរកម ែដលកពងរសេនេលទកដកមពជ

សពៃថង នងកពងឋតេរកមនម នគមយន “គសមឲយបងបនែខមរេរកម ែដលកពងរសេនេលទកដកមពជេនះ ឲយមនេសរ

ភពសែមងមត ។ ដចជសពៃថងែខមរេរកមមនសវជមនសទធេសរ ភពកនងករសែមងមត ដចែដលកនងេហយថម ៗ េនះ មនែខមរេរកមមយចនន នងមនរពះសងឃជេដម ែដលនមនេទ កញតេន ថ នទតេយ ក ម របចេនរពះ ជ ចរកកមពជទទលរងករប ងក ប...” ។ ចែណកឯរពះសងឃមយេផ ងេទ ត បនមនសងឃដ រសេដ ងគន ែដរថ រពះអងគនងនមនចលរមទមកសនកេឆន តចលហបេឆន តែដរ បែនរពះអងគមនបនបញជ កថ មនទេនលេទ គណៈនេយបយ ឬថន កដកនរប េនះេទ ។ រពះសងឃអងគេនះឲយដងថ “ចេពះ ម េពលេនះ មនទនមនទេនលេទកនគណៈបក នេយបយ មយេទ កបែនគនត ម ភពផទ ល គថេបះេឆន តេរជសេរសគណៈបក នេយបយ មយ ែដលមនសមតថភពរគបរគន កនងកររគបរគងដកនរ ភបល នងេដមបផលសទធេសរភពេពញេលញដលែខមរទេទ មនថែខមរេល ែខមរេរកម ឬែខមរក លេទ ឲយែតមនវតមនេនកនងរបេទសកមពជ ែលងែតពកជនអេនរបេវសនខសចបប ែដលេយងគរចត

វធនករណ” ។ រពះសងឃអងគេនះបនថ កនងមកេនះរបជពលរដែខមរែដលកពងរសេលទកដរបសខន ជបរបទះេរ ងអយត-ធមេរចន ស ែដលកនងេនះមនករណចបផ ករពះសងឃែខមរេរកមេហយបញជ នមកឲយរ ភបលយន កពនធនគរទងបពន េលសពេនះ គជប ងក បេទេលរបជពលរដ ែដលរពះអងគអះ ងថមន ចទទលយកបនេឡយ ។ េ ក គម វណេឆង មនរប សនថ“...បញែដលរពះសងឃ កដចជបងបនគតមនបណងបងរបថន េរជសេរសេមដកន េហយសឲយបនធរបនថយពនធ រ ឬមយ ងអហនង ខញយលថ េនះជចបច ស ។ េហយេបគណៈបក របជជនឈនះក ខញេជ ជកថ រ ភបលគតមនឆនទៈេ ះរ យ...” ។ គររលកថ េយង មបយករណរបសអងគករឃេមលសទធមនស កមពជ មកដលេពលមនរបជពលរដែខមរេរកមរបមណជង កនះ ននកពងរសទងរត បរតដសកនងរបេទសកមពជ ។ របជពលរដមយចននរតវបនរ ភបល ម នឃសងក តផលេស វេភកេណត បណរគ រ នងអតសញញ ណ បណ ។ េហយកមនជនជតេដមែខមរេរកមជេរចន សែដរ ែដលមនទនទទលបន េរពះពកគតមនរពមេ ះេឈម ះ រតកល នងទកែនងកេណតរបសពកគត ៕ ណតជត

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 17 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

១៦-ទងេនះកលក េព រពនយន

ចងជវ េ ពងេ ពះេធបណយ

េលសលនមហម មនបប យគន

ជមយ នងបណយ ។

១៧-កលេកតសកខយស ឧតមខ ពងខ ពស

សមបតធនធន តបតចតៃថថ

សទធ េធបណយ បបែបបតជនម

ធនធនទយពយ ។

១៨-េ ពះេ ពងជតមន កលគតេធបណយ

បបតជនម ជវតសពសត

ងជផ លបលច ទពយ

េគមកេធបណយ ។

១៩-េហតបបេនះឯង មះមកបែងង ឲយខតជបជនម

ចយតយស សកកធនធន ពតបស បពនធ

កនេចទៃទ ។

២០-មយេទ តេទសន កនង ពះធមថ បគ គល ៃន

មនចតចន ៃថថ បៃព ឧស ហសពៃថង

ឲយទនេធបណយ ។

២១-ែតងនងខលខយ រ លកែចកចយ ចតជេជ គណ

ែកវរតនទងប ឃតខេធបណយ ចេរ នសងគណ

សមសខសមបត ។

២២-ែបបនេសចក កនងនេ កយ េកតទក ខេទ ងទត

មភរយ ក ព បស ពត កនេចខចយខច ត

សមបត ទពយ ។

២៣-េហតបទបណយខង េពកពនក ង េលសែលងេវ

ទទលេព រកមម ទ មជនម ក នក យកល

េសពេ យសខសល ។

២៤-រអនកគតកច ចតេចរក ច ពសវ ងផល

ែបបនេសចក េ កយទក ខទល េហតដបតបណយផល

តចេលសេវ ។

២៥-ទនទងែតអនក េនះ បេថះធក េទរកេវទន

េន ថ ននរក រងទក ខឈផ រ សពទនេវ

ជអចៃ នយ ។

២៦-េហតេនះធមថ សពសតសងខ រ ភមភពេនះៃន

គរគតអនចច ម ទៃទ ែ កងធកភមភយ

នរកទងបន ។

២៧-គរគតកនសល សងតកខ ជល នងននខន

រចពភពភយ នរកទងបន សលសងនខន

តងេ តយសមបត ។

២៨-រភពសងខ រ សងែតប ល ឲយអសសពសត

វម មវលវល អពលទក ខកត េទ តែត បបត

បស ពតពក ពយ ។

២៩-េនះបទពេនលែចងចយ ពតពអនកយយ

បស ពតប ម

៣០-នទនែចងចងេសចក ឲយអស បស ស

កនងនេ កយ សង ប ។

(េនមនត)

េរ ងកពបែតអង វតរកច - េរ បេរ ងេ យ ចរយ ឃន សខ

អតថបទក ពយេនះ តវបនរក ទកអកខ វរទធ

មចបបេដមទង សង

ទដភពយនយកកបលែខមរេធជមច ងក នកល ែតអង

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 18 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

មទេន មទ បកនង ពះពទធ សន លះចល

ដលរដវវស េហយ ពទធ សនកជនែតងនគន បរពធ

“បណយចល ពះវស ” ជភ បលេ ថ “វស បនយ-

ក” ។ បណយចល ពះវស គជបណយមយមនេដម

កេណ ត ងពសមយពទធកលមកេមះ ។

គែដល ពះពទធ នងភកខទង ១២៥០ រប បរព ច

ករេ ន ត មកគងេនកនងៃ ពឫស េទ ប កង ជ គះ គជ

រដវវស ែដលេធឲយពបកដលករក ងវតថមផង នង

ដលករនមនបណបតផង ។ កនងេពលជមយគន េនះ

មនភកខមយចនន ចលេទ កបបងគទល ពះ ថ

“បព ត ពះអងគដចេរ ន! កនងេពលខញ ពះអងគទង យ

ចបណបត មភមអនក សក ខញ ពះអងគទង យបន

ឮេគេពលតះេដ ល នងបណះបងបដលគណៈរបស

េយងថពកសមណៈជ កយប ត មនសមនងេដរបណ-

បតកនងរដវេភ ង េដរជនេ ម សស ជនជេនន នងសត

លត ែដលេចញមកេលដេនេពលេភ ងធកេនះេឡយ ។

សមបែតពកបរពជកេនកនងលទធដៃទ នងពកអនយតរ ថយ

ែដលជអនកេពលនវធម កក កគងែតពកេគឈប

ស កេនកនងរដវវស េនះែដរ ។ មនែតបេ ះ សមបែត

សត បទង យ កគង ចល ជកកនងសបកេលចង

េឈែដរ” ។

ពះពទធ ទង ពះតរះថ “ពកយតះេដ លរបសអនក

សកទងេនះ គជពកយ តម តវ នង ពះអងគផទ លកមន

ទនបនបញញតនវករចលកនវស េនះ ដលភកខទង

យផងែដរ េទប ពះអងគេ ភកខទង យមក បជ

េដមប ទងអនញញ តករចលកនវស ជផវករ ។ ពះអងគ

ទង សថ “មន លភកខទង យ! េនរដវវស កស

ធតមនសវលស បេធដេណ រេឡយ ។ ភកខទង យក

តវករទកែនង ស បេរ នស ត ពះធមរមគន កនងរដវេភ ង

េនះែដរ ។ ឥឡវេនះ េយងមនកែនងលមយ ែដល ច

ជយភកខសងឃឲយេច សផតអពជមងតមក តេផ ង ៗ នងេច ស

ងករេដរជនេ ម សស នងសតលតននែដលេចញ

មកេលដេទ តផង ។ េរ ង លឆន កនងរដវវស ភកខែដលកពងសថតេនកនងដេណ រ ឬក ចចរ មជនបទ

េផ ង ៗ េនះ តវែតវល តឡបមកកនវតវញឲយទន

េពលេដមបចលកនវស ។ េពលចលកនវស េនះ អនក

ចសមឧបសក ឧបសករសេន មតបនែដលអនក

គងេនេនះឲយជយផគតផគងនវចងនបណបត ។ ឧបសក

ឧបសកទង យេនះ ក ចទទល បេយជនអពករ

េ ប ន បេ ធមរបសភកខសងឃកនងឱកសេនះែដរ” ។

េ យេហតថ កនងរដវវស មនដលេទ ៤ ែខ

ចបពៃថង ១ េ ច ែខ ធ (ឬែខទតយ ធ េបឆន េនះ

មនអធកមស) រហតដលៃថង ១៥ េកត ែខកតក ភកខ តវ

ចវស បនែត ៣ ែខ េប ពះមន ពះភគ ទងអនញញ តឲយ

មនករចលវស ជពរែបប គ ៃថងចលកនវស ខងេដម

(បរមកវស ) នងៃថងចលកនវស ចង (បចឆមកវស ) ។

ភកខទង យ ែដលមនេនកនងដេណ រ ច

ចលកនបរមកវស េនៃថង ១ េ ច ែខ ធ ឬែខ

ទតយ ធ រហតដលៃថង ១៥ េកត ែខអស ជ េទបេចញ

វស វញ ។ ែតេបសនមនឆន ជអធមស គឆន ែដល

តវេលកែខ តវចលេនៃថង ១ េ ច ែខទតយ ធ នង

េចញេនៃថង ១៥ េកត ែខអស ជ េ ពះមនពទធ នញញ តថ

“អនជនម ភកខេវ ជន អនវតត” ែ បថ “មន លភកខទង យ តថគតអនញញ តឲយភកខចលវស េទ មករ

អនវតេលកែខ របស ពះ ជចះ” ។

ចេពះភកខ ែដលជបកចចធរៈ ចចលកនប

ចឆមកវស េនៃថង ១ េ ច ែខ ពណ រហតេទដលៃថង

១៥ េកត ែខកតក េទបេចញវស វញកបនែដរ ។

ករចលវស ទងពរយងេនះ ភកខមន ចេគច

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 19 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

េវះបនេឡយ គ តវែតចលជ ចខត ដចមនពទធ

បញញតថ “ន ភកខេវ វស ន ឧបគនព េយន ឧបគេចឆយយ

បត ទកកដស ” ែ បថ “មន លភកខទង យ ភកខព ច

មនចលវស បនេឡយ គ តវែតចលវស ចខត េប

ភកខ មនចលវស ភកខរបេនះនង តវ បតទកកដ” ។

ៃថងចលវស ភកខ តវចលកនងេ ងឧេបសថគរ េដមប

អធ នចលវស ពមគន ថ “ឥមសម េស ឥម េតមស

វស ឧេបម” ែ បថ “េយងទង យចវស អស ៣ ែខ

េនះកនង សេនះ” ។

េពលអធ ន ភកខ តវ ងចតថនងេនកនងេវ

តរក អរណរះេឡង ែតកនងេពលខនេនកនងេខតៃន

សរហតដលកណត ៣ ែខ ។

េបភកខចវស កនងទេសនសនៈ មយ តវែត

កណតេខត នងបរេវណទេសនសនៈេនះ ។ េបេនេ ចន

គន តវអធ នចលវស ពមគន ថ “ឥមសម េសនសេន

ឥម េតមស វស ឧេបម” ែ បថ “េយងទង យេនច

វស អស ៣ ែខេនះ កនងទេសនសនៈេនះ” ។

េបភកខេនែតមន កឯង តវែតអធ នថ “ឥមសម

េសន-សេន ឥម េតមស វស ឧេបម” ែ បថ “អញ ឬ

ម អញេនចវស អស ៣ ែខេនះ កនងទេសនសនៈ

េនះ” ។

េបេនកនងកដធេ ចនគន តវអធ ន ពមគន ថ

“ឥមសម វ េរ ឥមេតមស វស ឧេបម” ែ បថ “េយង

ទង យេនចវស អស ៣ ែខកនងវ រេនះ” ។

េបេនែតមន កឯង តវអធ នថ “ឥមសម វ េរ

ឥម េតមស វស ឧេបម” ែ បថ “ ម អញេនចវស

អស ៣ ែខ កនងវ រេនះ” ។ េបេនកនងតប ឬកដតច ែត

មន កឯងកនងៃ ព តវកណតេខត ឬទបរេវណៃនតប ឬកដ

េនះ តវអធ នថ “ឥមស ឬ ឥមយ កដយ ឥម េតម

ស វស ឧេបម” ែ បថ “អញ ឬ ម អញ េនចវស អស

៣ ែខេនះ កនងតបេនះ” ។

កនង សនមយ ៗ េនេពលភកខសងឃបន

អធ នចលវស រចេហយ ភកខេច ស ឬម េថរ តវ

បកស បបនវេខតៃន ស គកណត ព បទលវត គប

ទសទងបនឲយភកខ- មេណរ គបរបបនដង េដមបនង

េច ស ងអពករ ចវស ពេ ពះែតករបេ យឲយ

អរណរះេឡង កនងេពលែដលខនសថតេនេ កេខតៃន

សេនះ” ។

េបដលៃថងចលវស េហយ មនភកខ េនេធ

ដេណ រេទមក ឬែអអងរងចចលវស េ កវត េឃញថ

មនសមគរេឡយ ភកខេនះនង តវ បតទកកដ ។ េបភកខចលវស េនទ េហយ តវែតរក តេនកនងទេនះ

រហត គបេពលកណត ៣ ែខ ។ េបមនធរៈ តវេចញេទ

េ ក វសជចបចខនមនបន គបបេចញចះែត បញប

តឡបមកវញឲយទនេពលមនអរណរៈ ។ ភកខ ចេ យ

ស ហករណយបន៖

១- េបបនដងជមនថ ម ឬប ៃនភកខ ឬ

េណរេនះមនធរៈ ឬមនជងងធងន ។

២- េបមនេគមកនមនថ មនឧបសក ឬឧប-

សក បងបន ឬញតម ត មនធរៈ ។

៣-េបមនេគមកនមន កនងសងឃករណយកចច

មយ។ កបែន មទមបមននងេចញពវត ឬ ស េទ

តវអធ នថ “សេច េម អន េយ នត ស ហពកនេរេយ

វ បន នវតស ម... ទតយមប... តតយមប” ។ ែ បថ “េបមន

មនអន យ ឬឧបសគគដល ម អញេទ ម អញនង ត

ឡបមកវតវញកនចេនះ ស ហៈ ពខន ។...ជគរបពរដង

ផង ។ ... ជគ បបដងផង” ។ ភកខេលកស ហៈេចញអព

វតេទេហយ តវែត តឡបមកវតខងកនងអរណៃនៃថងទ

បពរវញ (គ ចេនេ កវត តមែត ៦ ត) ។ ភកខមន តវ

េនេ កវតឲយហសអរណៃនៃថងទ ៧ ឲយេ ះ ពេនះេ ត

នង តវ ចវស នង តវ បតទកកដ មន ចទទល

នស កឋន នងសងឃ ភេផ ង ៗ ែដលេកតេឡងកនង

វតេនះបនេទ តផង ។

ករចលវស មនចេពះែតភកខេទ មណរក តវ

ចលវស ែដរ េទប តវ មពទធ នញញ តែចកនវសងឃ ភ

ែត មេណរមនមនកចចេ យករប រ េឡយ គន

ែតឲយអធ នចលវស បេ ះ ។

េន បេទសកមពជ នងកមពជេ កម កដចជ

បេទសកនពទធ សនកនងេ កែដរ េពលចលវស

េនះ ជឱកសសខនបផតែដលយវជននគន ចលបស

នងមកស កេនកនង

ទវត េដមបអបរខនឲយមនចរយសមបតល មគនង ពះ

ពទធ សន ៕ ដក សងេចញពេស វេភ “បណយទេន មែខមរ”

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 20 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

រពលងេអយបងសម មយរគ េចញេទទមទរសទ ធមច សទកដ

របយទ ធត ងពកខម ងអរបយ មហច ឆ េពកៃរកមនគបគន ។

កនងនមរបបងជយវជន វណៈអធនឱបទក ខផទន ៗ

បសតវត រមកេរពះេចរយន បងឈបេភចេទ តេហយពលេព ។

អនជបបផ ែដនដសណរ បងែសនេរតកអរេពលឃតេចញេទ

រក មរតកបេណញសរតវ ក ឲយសលេនបផញជតបន ។

េរ ម បបផ សងនេ ងដរ កពងរកប រកមន ស

ឃងពល វទកេខម បវរ រពះរតពងេ ម ះល សះ សងធរ ។

មតរជក ែរពឫស េខតសវលយ ៃរពនគរេឆតៃឆរកងែខ មរបរ

បបផ កពងេគ សសរបមរបយ េនចញចបមបដងលងេ ។

េរ ម បបផ ជយែដនផ ែដក ប ជយ សក អរកបពេ រ

ទល េមកខ កថបងក ភរ រពះសគឈរេ ផឆបវលវញ ។

ផ អេបសសចច ថមនេភច េផញ រពកយេពចនកពងឫស

បបផ កពង សករត ង វ តៃលដចអប ។

រប ទមនដបដងរពលងែខ មរ អភរក ែថពសដេមចម

េឈម ះសវណភមដេកះជល េគកធកអ ច រយដកមពជេរកម ។

អនស វរយកែន ងមនេសនហ ែដល ស សែងជនមករបសេឆម

ជមយបចផក តៃលសកសម ភរកមនទកដមដចែខេពញវង ។

បបផ ែខ មរេរកមជម ជត នងជរបទបរសម រទរទង

ឥឡវេចរយនបៃភទរង បបផ តអងគខតលកខ ។

អនរតវែថខនេនឲយបនសខ េរ មឃតឆង យ សកឆង យជនេខម

េរពះេរ មមនេឈម ះរបឆងយនឫស េភ សខនេទកមពជមយរយៈសន ។

េរ ម មសសងនចតេ ម ះសហពន ធ ខ សកល នបងេទេ ក

សហរបជជតជត ករ មកបនតរម យអនភអ ។

អនជនរសណរ ល ប េរ បជបរសេមគងគសណរ

ពកេយងទងអសរក ជហរ េបជញ តសទនសក ក ជថម ។

បចចបបន នយតធមបញជ កយងចបស ដចដងចន ទរះបភ ផនដ

េច នះេហយកនែខ មររគប សទបវយ មគគមនជយរេ ះជតពត ៕

នពនធេ យៈ ម ក

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 21 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

ពត សថ េពលែដលបណយ បៃពណជត

ឈនចលមកដលមង ៗ េគែតងេឃញកមម ភបលយន

កនង ថ បនថ នងអងគភពនន ពេសសគម នរណសរ មត-

ភមសេគេនះ ែតងចត ងគនគន មកជប ពះសងឃ នង

ពលរដែខ មរ (ែខ មរេ កម) េន មប វត ។

សបឱកសេនះ េគសេងកតេឃញយនែតងេ ប

លបចចត សលងេ មផង ទ បសទងផង មរយៈ

អេ យែដលរមមន ែត សករ េទ ន ធប នង បកកស

ជេដម ។ ទនទមនងេនះ កមម ភបលយនេចះសែមង

អកបបករយបងញពទកមខញញម សស យ សដ

កទកយងេ ច សពកេគខ តដរនយយភ ែខ មរ

ឲយបនពរ ឬបមត ដចជ “សខសបបយ... សម ... នង

អរគណ” ែថមទងេរ នេចះេលកៃដសពះេទ តផង ។ េពល

ែដលគណៈកមម ភបលយនទងេនះ ចលេទដលវត

មមង ៗ បធនបទែដលពកេគមនែដលេភច េហយ

ចលចតេលកយកមកេឃសនជញកញបេនះ គ “កមម -

ភបល គប គងែខ មរ តវេចះនយយភ ែខ មរ”។ ឃេនះ

បនេធឲយ ពះសងឃ នងពលរដែខ មរមនករភញ កេផញលយង

ខង រហតេពលពកយថ “ែខ មរេ កម តវ បង បយតនបនច

េ ពះយនេចះនយយភ ែខ មរ នងេចះេធបណយេហយ

េវយ”។ ពះសងឃ នង បជពលរដែខ មរជទេទែតង ក

សនរថ ងព មក យនមនែដលេធលចេពះ ពះសងឃ

នងពលរដែខ មរេនះេទ េ ពះយនមនឈមជជនឈន

ពន បេទសជតខងេដមប ព ងកអ ច នង បេទសរបស

ខន ។ េគេនចបនថ រ ភបលយន គបសមយកល

ែតងដតបផញវត ម េហយចតទក សនជេឈង

ជញជ កឈនេទេហយេនះ េតមលេហតអបនជកមម ភ-

បលយនេគចតល ពនយកវតថេផ ង ៗ មក បេគន ពះ

សងឃែបបេនះ?

លអេពលរបសយន បនេធឲយ ពះសងឃ នង

ពលរដែខ មរ កន តភញ ករលកែថមេទ ត េ យ រពេដម

មកយនមនែដលេធអេពល មយមកេល ខ មរេឡយ ។

េទះជយង ឆងកតអេពលបងកបលបចកលែបបេនះ

េយងខ ញសង យថ េនះគជឧបយកលថម ស ងមយេទ ត

ែដលយនយកមកេឃសន បជភថត េដមបទកទញ ពះ

សងឃ នងពលរដែខ មរឲយយលចតយន នងជយបេរករងរ

យនេ យ ចៃថែតបេ ះ ។ េ ពះកនងមកេនះ យន

បនចបចង កបសមប ខ មរជេ ចន ដចជករណ K50,

ករណចបផ ក ពះសងឃ នងករណសគត ពះេតជគណ

ថច ក េនេខត ពះ តពងកនងេទេនះ ។

បចចបបននេនះ យនបនយក គភ ែខ មរេទ

បេ ង នកមម ភបលជនជតយន េដមបផលភពងយ

សលដលករទនកទនង ម ចក ពែដន នងេធសកមម-

ភពទកទញ ពះសងឃ នងពលរដែខ មរ ។ េ កពេនះ

េ កយពមនសកមមភពត របសសហពនធែខ មរកមពជ

េ កម េគសេងកតេឃញរ ភបលយនកពងបែងរករចប

រមមណមកេលពលរដ នង ពះសងឃែខ មរខះ ៗ េហយ ។

េ ពះបចចបបននេនះ េគសេងកតេឃញយន បនអញញ តឲយែខ មរ

បនេរ នអក រ សរបសផងខន បែនេទះជែបបេនះក

េយងខ ញយលថ េនះ គន តជលបចកលភតភរែខ មរមច ស

សកេដមបបភនែភនកអនរជត តបេ ះ ។

កនងនមែខ មរមច ស សក សមអពវនវដលប

អងគករជត នងអនរជត េម យកចតទក កេទេល

ថ នភពសទ ធមនស នងេសរភព សនេនកមពជ

េ កម ។ ទនទមេនះែដរ សមអពវនវជនរមជត ខ មរ គប

សទប េម ពយយមែសងយលបវត ស បៃពណ

នងសក ចបបជត នងអនរជត េដមបឲយបនដងយល

សទ ធេ ប បសរបសខន ។ េលសពេនះ សមែខ មរេ កម ជន

រមឈមចងចថ នងកភន ចឡ េពលបនេឃញយន

នយយភ ែខ មរ នងេសចញញម ក ខ មរ។ ន មញញម

នងភ ែខ មរ ែដលេគបេញច ញេនះ គជសញញ មយ

បញជ កថ “េកស ក តជកសេ ជ” ។ េ ពះមខរបររកស

របសយន គេដរឈនពន បេទសជតខង ៕

េពរជ ងសន

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 22 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

១-េហតអបនជប ងមកដលកមពជេរកម ?

មននងប ងបនមកដល សេនះ មនជនជត បក

ទយ គ ល (Portugal), ហលឡងដ (Netherlands) នងអងេគស

(England) បនមកដលតបនេនះរចេហយ េដមបេធជនញផង

នងេធករផ យ សនផង ។ លះេរកយមកពកេនះបន ត

ទទកដ ដេណ មគន កនកបភមភគខះ ែដលេគយលថមន

របេយជនដលពកេគ ។ ចែណកឯវតមនរបសប ងេន

កមពជេរកមវញ យងេ ច សមនក ៥ យងសខន ។

ក-រពះម ក រតែខមរ បនជលប ងឲយ យយក

រកងៃរពនគរ ៖

េ យ រេស ម នងយនេចះែតរេ ភមកេលទកដ

ែខមរឥតឈបឈរ មកពែខមរចះអនថយ នភព រពះបទអងគ

ឌង (១៨៧១-១៨៥៩) បនេធករទកទងយងសមង តជ

មយនងកងសលប ងេនសងបរេលកទ ១ េនកនងឆន ១៨៥៣

រពមទងបនេផញរអេ យេទថយរពះេចអធ ជប ង

បេឡអងទ ៣ ជេរចនេទ តផង ។ េទះបេគមនបនឲយដង

ចបស សថ េតលខតេនះនយយអពអខះ បនេទដលៃដ

រពះេចអធ ជ ឬមនដល េ យ រេគគម នចេមយរពមទង

បតលខតពបណ រ នប ងេទ ត ។ ែតេគបនដងថ

អេ យរបសរពះម ក រតែខមរបនេទដលទរកងបរស េន

កនងែខមក ឆន ១៨៥៧ ។ ម ជពង វ រែខមរ (ទពរ ៧៥៥)

រពះបទអងគឌង បនជលប ងអសតៃមជរបក ៥០០ ែណន

េដមបឲយជយ យយកៃរពនគរមកថយរពះអងគវញ ។

េ យឯក រែខមរខះបនបតរបតរបយ េគមនដង

ថេតរពះអងគបនជលប ងេនះ មរយៈអនក េហយបន

របគលេទឲយប ង នង មរយៈអនក េនះេទ ។ េនឆន

១៨៥៩ ថ នករណេយធមនកររសបគន ស ។ េនេពល

ែដលប ង យយកៃរពនគរ េនៃថងទ ១៧ ែខកមភៈ ឆន ១៨៥៩

ចេពលែដលរពះបទអងគ ឌង បនបញជ ឲយឧកញ ែកប េលក

ទពេទ យយកកមពជេរកមមកវញ ។ កងទពែខមរ េរកមករ

ដកនរបសឧកញ ែកប បន យយកបនេខតមតរជក ជរល

េទេទ តរហតដលេខតរកមនស, េខតឃង នងេខតរពះ

រតពង ។

េនកនងេខតឃង េសនសស បន យយនេន ម

ទប នងេនចងបលង ែតេនទបផតេ ករតវស បេ យ

រថន បពលរបសចម ។ ឯក រមយេទ ត បនបេងកតទព

េ កេនរចងខង ែរពកអពយ េ កឆងែរពកេនះែត

ជមយេសនឯករបសេ កពរនក ។ អនករសកខះបនេឃញ

េហយនយយថ េ កេស កសពតហល នងពក វេតេជ

( វពកេនេពលបនជយជនះេលសរតវ) ចែណកេសនឯក

ទងពរេស កេខខ នង វេ េជរកហម ។ ទពយន-ចម

ម នថ ឱកសល យស ងគប ែតរតវទពេសនសស នគន

េរកកេឡង យយន-ចមវញ រហតដលសមបបនឧតម

េសនយេមបញជ ករ ញ សម កតជពរកងេនទេនះ ។

េរកយមកចមមន កបនែកងបនជែខមរេរកម ចលមកបេរ កនង

កងទពេសនសស េហយេឆ តឱកសលបន កថន បពល

េ កេទ ។ េសនសស ឈធងន ឈមេចញពមតផង ពចរមះ

ផង ។ ែតេទះបយងេនះក េ កបនបញជ ឲយេសនឯកទង

ពរដកេ កេទ នរបយទធ េ យបននយយេទកនទព

េ កថ “េសនេសន ជតលបលបញ រតវែត បេន ន

របយទធ ។ ខញមន យជវតខញ េទ ែតខញ យរបេទសជតមតភម

ខញ េហយខញ រតវ បរបេសរជជងរសេនេរកមនមបរេទស” ។

េសនសស បន បេទ សពរបសេ ករតវបនែខមរេរកម

យកមកបជេនែកបរែរពកមយ ែដលសពៃថេនះមនេឈម ះ

ភមៃដ សស េនចមង យ ១០ គ.ម ពទរមេខតឃង ។

ខ-ប ង យរបេ យនមកពេរ ង សន៖

េរកយេពលមនសមគមរពះេយស េកតេឡងេន

កនងឆន ១៥៣២ មនរពះសងឃប ងអនកផ យ សនកត

លកខះ បនមកដលតបនមយ ែដលយន យយកបនពចប

កលពឆន ១៨៩៦ េហយបនេ េឈម ះតបនេនះថ “ក ង

សន” ។ េ កឪពក (ែពរ) ដលបលបញមន កេឈម ះ ឡកសង

ដរ ដ បនេធករសក រ វរជវចបស សពភ នង

ទេន មទមបរបសយន បនែកកៃឡអក រចន ែដលយនបន

េរបរបសេ “អក រ ញ” (Chu Nho) ឲយេទជអក រ “រ មង”

េ “កក ង” (Quoc Ngu) េទវញេនកនងឆន ១៦៤៨ អក រែដល

យនបនេរបរបសជអក រជតរបសេគ រហតមកដលសព

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 23 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

ៃថងេនះ ។

េរកយេពលេ ករដម នប ង កល ែបរត បន

បេងកត សមគមេបសកកមមេនបរេទស េនកនងឆន ១៦៦២ មក

មនរពះសងឃ សនកតលកជេរចន បនេចញផ យ

សនេនះរហតមកដល សភគ េគនយ កនងេនះេ ក

មនឪពកពញដ េបែហន បនមក ងទេនកនងេខតពម កនង

ឆន ១៧៧៥ ។ េ កឪពក បនេធករទកទងេរចនែតជមយ

អនកជនយន ែដលរសេនទេនះ ែតចេពះែខមរវញែដលមន

ជេន េលរពះពទធ សនេហយ មនចលចតនងេ កឪពក

េនះេទ ។ ទនកទនងជតសនទធជមយជនជតយនេនះ បនន

េ កឪពក ដេបែហន នងរកមរបសេ កជយេពញទហង

ដលក រតយនេឈម ះ េង ង ញ (Nguyen Anh) អនគត

អធ ជយ ឡង (Gia Long) េនេពលែដលរទងរតេភ សខន

េចញពក បៃដរកម ត សន (Tay Son) មករជកេកនេន

កមពជេរកម ។ ែតេសចយឡងេនះ េរកយពបនេឡងេ យ

ជយេហយ បនទតប ងេចលេទវញមងមយ ៗ ។ េគរក

េរ ងអនកកន សនកតលក រហតដលេធទកខបកេមនញអនក

ទងេនះេទ ត ។ េគបនរបឌតេចទអនកផ យ សនបរេទស

ថ បនេខះែភនកេកមង ៗ េដមបយកេទេធថន ។ មននងចលទ

វងគតេទ េសច យ ឡង បនែផផរបបកនេច កឲយទកចត

ប ងឲយេ ះ ។ េរកយមកេសច មញ មង បនេឡងេ យ

ជយជនសេសចយ ឡង ជប ។ េសច មញ មង (១៨២០-

១៨៤១) េនះកច វខង ស បនបេណញអនកផ យ

សនកតលកឲយេចញអសពទកដេគ ែថមទងបនសមប

េចលអនកផ យ នងកន សនខះេទ តផង ។ េគេចទអនក

ផ យ សនទងេនះថ ជរបមតរបមងនមកែតេ ក-

នដកមមដលរបជពលរដរបសេគ ។

េនឆន ១៨៤២ សនធសញញ ណន កង (Nankin)

របេទសចនបនអនញញ តឲយបរេទសេធជនញ នងេរបរបស

កពងែផចនចនន ៤ េហយប ងមនេបសកកមមកនងករករពរ

អនកកន សនកតលកេនចងបព ។ េ យ រយនបន

បនករសមបអនកផ យ សនអសជេរចននកេនះ េនកនង

ឆន ១៨៤៣ េ កវរនវរត េហលក ងេឡែវក បន យ

របេ ឲយេមេរ នដលយនមងេហយ កនងរជជកលេសច ធវ រទ

(Thieu Tri) ។ មកដលរជជកលេសច ទ ឌក (Tu Duc) (១៨៤៧-

១៨៨៣) ប ងបនសេរចចតផលេមេរ នដលយនមងេទ ត ។

េ កឧតមនវ េសសល េមបញជ ករកងន ប ងេនសមរទ

ចន បនរពមនជេរចនេលកេរចនរគដលរកងេវ (Hue) ឲយ

បញច បរគបសកមមភពរបឆងនងអនកផ យ សន ។ េ យ

យនេនែតេធមនដងមនឮ េ កឧតមនវ កបនបញជ នន

ចបង វកតរេយស សេ មក ត ន (Tourane) េរកម

បញជ កររបសេ ក រេ គ ដ ហ នល ។ ត ន ជកពងែផធ

មយរបសយន អនករសកជននេនះេ ថ ហ ន (Hausan) ឬ

គ ន (Cua Han) យនសពៃថងេ ថ ង (Da Nang) ។

េនៃថងទ ១៩ ែខមន ឆន ១៨៤៧ េ កឧតមនវេម

បញជ ករ អគយ ង ដ ែពយរ ែដលបនមកជនសេ ក

ឧតមនវ េសសស បនេធ រមយព មកវ (Macao) ចន

ឲយេ ក រេ គ ដ ហ នល យកេទឲយផទ លដលអភបលេខត

យនេនត ន ។ េ កអភបលេខតមនរពមទទលយក រេ គ

ដហ នល ជ ចខត ។ ជេហតេធឲយេ ក ដ ែពយរ បន

េឡងជន ចបង ករ មកដលត ន េនៃថងទ ២៣ ែខមន

េ ករេ គ ដហ នល េ យ កទក េហយបនសនយថ នង

េឆយតប ររបសេ ក ែពយរ វញ កនងរយៈេពលព ១០

េទ ១២ ៃថង ។ ែតកនងរយៈេពលេនះយនេរ បចកងកមងខន

េដមប យកេមទចន ចបងប ងេទវញ ។ េនៃថងទ ១៥ ែខ

េម េ យេឃញកងន យនេចះែតរញកបលសេ មក

ន េ កេពក េហយេទះបមនកររពមនយង កមន

រពមបញឈបសកមមភពេ ះ ន ចបងប ង ករ កបន

បញេរ ចេទេលកងន យន េ យមនករជយបញ

បែនថមពន ចបង វកតរេយសផង ។ កងន យនរមនង

កងទពេគ ែដលេន មកពងែផកបញតបតេទវញយងខង

សែដរ ។ េ យ រកងន ប ងមនកមងខងជង ែត

កនងរយៈេពលយងខ ប ងបនកេមទចកងទពយនអស ខង

យនមន បអស ១២០០ នក (ឯក រខះថមនរហតដល

១០.០០០នក) កនងេនះមនម ន ជករជនខពសយន ២៥ នក

ផង ។ ចែណកខងប ងវញេសទរែតគម នខចខតអទងអស

េរកព បមន ក ។

េ កេមបញជ ករ ែពយរ យលេមេរ នេនះលមម

រគបរគនឲយរកង េវ (Hue) រតះរះពចរ េឡងវញេហយ

េ កបនដកកងន េ ករតឡបេទ ម កវ វញ ។ ផទយព

ករគត ម នរបសប ងចប ងពេពលេនះមក យនផនទ

េទសប ងកនែតខងេឡងែថមេទ ត េ យទកប ង នង

ជនែសបកសទងអសជសរតវប ចរបសេគ ។ ករេធទកខបក

េមនញេលអនកផ យ សនេនែតមនដែដល េហយខង

េលខ ៥៥ ែខកកក ឆន ២០០៨ ទពរទ 24 រពតបរតរបសសហពនធែខមរកមពជេរកម

ជងមនេទេទ ត ។ េលសពេនះេទេទ ត េសចយន ទ ឌក បន

បញជ ឲយេដញរកមអនកផ យ សនេនះឲយេចញអសពរបេទសេគ ។

អនកផ យ សនខះ បនរតេទ កខនេន មផទះអនកកន

សនកតលកយន េបេគចបបនេគបញជ នេទ សងបរ ភម ។ េគ

េធបបបណងេហយ មនអនកផ យ សនខះសខចតរបថយ ប

េហយបនរតមកវញ េបេគចបបនេលកេនះេគយកេទសមប

េចលែតមង ។ កនងចេ មអនករងេរគះទងេនះមនសេមចឌយស

ែដលរតវបនយនសមបេនកនងឆន ១៨៥៧ នង សេមច េកកយរ ជ

ជនជតេអសបញល ែដលរតវយនសមបេនកនងឆន ១៨៥៨ ។

សេមច ឌ យស រតវជមត នងនងកញញ អេហ ន ដមងទយ ែដល

បេឡអងទ ៣ រពះេចអធ ជយប ងបនេរ ប ពហពពហ

ជមយ កលពៃថងទ ២៩ ែខមក ឆន ១៨៥៣ ។ រពះ ជន អេហ ន

មនកររកហលរក យខង េរកយេពលជនរមជតរទងរតវបន

យនសមប ។ កនងករណហនងេហយ ែដលកងន ប ង នងេអសប-

ញល បនរមកមងគន កនងករឲយេមេរ នជេលទ ៣ ដល ជញ ធរ

យន ។ កងន ចបងប ង េរកមបញជ កររបសេ កឧតមនវ

រេ គ ដហ នល បនចកេចញពរបេទសចន យលកន េហយ ន

េនៃថងទ ៣០ ែខស ឆន ១៨៥៨ េឆព ះេទកនត ន េ យមនករ

ចលរមពកបលចបងេអសបញលេឈម ះ ែអលកណ មកពរបេទស

ហលពន ផង ។ មកដលត ន េន ង ចៃថងទ ១ ែខកញញ េ កឧតម

នវបនរពមនដលេមបញជ ករបនទ យយនទងពរ បនទ យែដល

ប ងបនសងកនងរជជករេសចយន យ ឡង ែដលេនែរពកចលេទ

ទរកង េវ ឲយយលរពមចះចល ។ េ យគម នចេមយមកវញ េ កក

បនបញជ ឲយបញេរ ចេទេលបនទ យទងពរេនះ ។ ែតកនងរយៈ

េពលកនះេមងបេ ះ បនទ យែដលេនខងេកតែរពកបនេឆះ

េខទចអស ។ រពកែសកេឡង ន កេភងធទង ៥ មនន មៃរត,

ហយេស, ល ម, ឡងស នងន រ េ គ រម

នងន េអសបញល ែអលកណ បនបញសរមកេទេលបនទ យ

ែដលថតេនខងលចែរពកេទ ត ។ កនងរយៈេពល ១២ េមង កងន

ចបងប ង នងេអសបញល បន យកេមទចទងរសកកងទពយន

ែដលេនករពរទរកង ត ន ។ េរកយព យយកបនបនទ យទងពរ

េនះេហយ កងន កបនចលេទសចតេនទេនះអស ៥ ែខ មននង

េធដេណ រចះេទយក ៃរពនគរ ។

គ-សកមមភពសវលយ៖

េសចយនែដលេ យ ជជបនបនទ បមក រពមទងនមន

សពមខម នសទធែតេរបអ ចផចករមកេលរបជពលរដ ។ ករ

យរប រមកេលកងទពយនេនះ ប ងេគែតងសរេសរថ ជ

សកមមភពសវលយ របសេគ កនងករែសងរកយតធម នងេសរភព

ផលឲយរបជពលរដយន ។ េគែតងនយយថ របេទសប ងេនកនង

ជ ចរកទ ២ (១៨៥១-១៨៨៦) មនសលធមល ស ។

អធ ជប ង បេឡអងទ ៣ បនេរ បចឲយមនកងន ខងពែក

លបលបញេនកនងពភពេ ក ។ ឯនេយបយេរករបេទសរបសេគ

វញ ខសរសឡះព រណរដទ ៣ គគម នគនតឈនពនេដមបយក

របេទស មយមកេធ នគមេនះេទ ។ រពះេច បេឡអង

ទ ៣ មនករទកទងដលរបៃពជមយរបេទស ទយនស, ម

គ ស ក រ, េអហ បត នង លេហ រ ។ល។

ឯវតមនកងេយធប ងេន មកសក េនះមនែមនេដមប យករបេទសេនះជរណបេនះេទ ែតេដមបជយករពររបេទសេនះឲយ

បនរកចេរមន េ យេធ ជវកមមេភគរទពយធមមជត ។ រពះបទ

នេ តម កនងលខតរបសរពះអងគ ចះៃថងទ ២៥ ែខេម ឆន ១៨៤៦

ែដលរពះអងគបនេផញរេទថយរពះេចអធ ជ បេឡអងទ ៣ រពះ

អងគបនចតទករពះេចដចជរពះ ទតយ ែដលបភេ កយងដច

េនះែដរ ។ ែតជអកសល េរកយមកភស ងបនបញជ កយង

ចបសថ ប ងបនកយខនេទជ នគម ។ េនកនងរបេទស

េគ ងខនជេជងឯកេនកនងែផនកសទធមនស លទធរបជធបេតយយ

ែតមក ងេនកនងរបេទសរករក េដមបរតតរ េទវញ ប ងសងែត

ទងអសបនកយខនេទជអនក នគមផចករភម ។

(េនមនតេលខេ កយ)

ដក សងេចញពេស វេភ “កមពជេរកម អ ចគម នែខមរេរកម”