พษวทยาอาชพ
Occupational Toxicology
ฉบบจดทา 3
Third edition
ววฒน เอกบรณะวฒน
สทธพฒน วงศวทยวโชต
หนงสอจดพมพโดยมลนธสมมาอาชวะลาดบท 2556-001
เลขมาตรฐานสากลประจาหนงสอ (ISBN) 978-616-91183-3-6
ขอมลบรรณานกรม
ววฒน เอกบรณะวฒน, สทธพฒน วงศวทยวโชต (บรรณาธการ). พษวทยาอาชพ ฉบบจดทา 3.
ชลบร: สมมาอาชวะ, 2556. จานวน 292 หนา, หมวดหมหนงสอ 616.98
จดพมพขนสาหรบแจกฟรใหแกผทสนใจ หากผใดตองการรบหนงสอเลมนเพมเตม กรณาตดตอ
นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน หมายเลขโทรศพท 087-9792169 อเมล [email protected]
สถานททางาน รพ.สมตเวช ศรราชา เลขท 8 ซ.แหลมเกต ถ.เจมจอมพล ศรราชา ชลบร 20110
หรอดาวนโหลดหนงสอในรปแบบอเลกทรอนกสไดท www.summacheeva.org
เนอหาในสวนทเปนลขสทธของคณะผเรยบเรยงนน หากไมมการบดเบอนเนอหาแลว
อนญาตใหนาไปใชอางอง ประกอบการเรยนการสอน การทางาน หรอจดพมพซาไดโดยไมสงวนลขสทธ
คาชแจง
*** กรณาอานกอนใชหนงสอเลมนเพอประโยชนของตวทานเอง ***
1. หนงสอ พษวทยาอาชพ (Occupational Toxicology) ฉบบจดทา 3 เลมน นาเนอหามาจากฐานขอมล
การดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษ ThaiTox หรอชอเตมคอ Thailand’s Toxicological Profile
Database ซงเปนฐานขอมลออนไลน เปดใหบรการฟรทางเวบไซต www.thaitox.com เนอหาภายใน
หนงสอจะเปนการรวบรวมขอมลพษของสารเคมชนดตางๆ ทพบไดบอยในการประกอบอาชพ รวมถง
วธการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษนน
2. วตถประสงคของหนงสอเพอตองการใหเปนขอมลสาหรบบคลากรทางดานสาธารณสข เชน แพทย
พยาบาล หมออนามย เจาหนาทความปลอดภย นกอาชวอนามย หนวยกชพ รวมถงบคคลทสนใจ ไดใชใน
การดแลชวยเหลอผปวยทไดรบพษสารเคมจากการประกอบอาชพ
3. เนอหาภายในฐานขอมล จะเนนทอาการพษของสารเคมทจะเกดขนกบผปวย และวธการดแลรกษา การ
ลางตว การปฐมพยาบาล การใหยา รวมถงการใหสารตานพษแกผปวย เปนหลก รายละเอยดเกยวกบ
คณสมบตทางเคมจะมการกลาวถงเฉพาะในเบองตนเทานน คณสมบตทางเคมบางอยาง เชน จด
หลอมเหลว จดวาบไฟ อาจไมไดแสดงไว รายละเอยดเกยวกบดานสงแวดลอม เชน อตราการกระจายตวใน
อากาศ คาครงชวตในดนและนาของสารเคมแตละตว จะมการกลาวถงเฉพาะในสวนทเกยวของกบอาการ
เจบปวยเทานน ไมไดแสดงรายละเอยดไวทงหมดเชนกน
4. หนงสอเลมนจดพมพโดยมลนธสมมาอาชวะ หากไมมการบดเบอนขอมลแลว อนญาตใหนาขอมลในหนงสอ
นไปใชประกอบการเรยน การสอน การทางาน การจดนทรรศการ การอบรมใหความร หรอกจกรรมอน
เปนประโยชนอนใดกได โดยไมสงวนลขสทธ
5. ฐานขอมลการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษ ThaiTox และหนงสอเลมน กาลงอยระหวางการพฒนา
เนอหา ดงนน ขอมลในบางสวนอาจยงมความไมครบถวนในบางประเดน หากทานตองการสนบสนนใหม
เนอหาทครบถวนสมบรณยงขน หรอตองการสนบสนนงบประมาณในการจดทา กรณาตดตอ นพ.ววฒน
เอกบรณะวฒน หมายเลขโทรศพท 087-9792169 หรอโอนเงนใหกบมลนธสมมาอาชวะทางบญชออม
ทรพย ธนาคารกรงศรอยธยา สาขาศรราชา หมายเลขบญช 086-1-59102-4 เพอสนบสนนในการจดทา
โครงการ จกเปนพระคณอยางยง
6. เนองจากขอมลมเปนจานวนมาก แมวาจะไดมการตรวจสอบความถกตองของเนอหาแลวกตาม แตเราไม
สามารถรบประกนไดวาเนอหาจะมความถกตองสมบรณทงหมด ความผดพลาดระหวางการจดเตรยม
ตนฉบบและการจดพมพมโอกาสเกดขนไดเสมอ ผใชขอมลควรตรวจสอบความถกตองของขอมลในหนงสอ
เลมน โดยการเทยบเคยงกบแหลงขอมลอนๆ ดวย
7. ความรบผดชอบในการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษนน ขนอยกบแพทยเจาของไขทเปนผดแลรกษา
ผปวยเปนหลก ขอมลในหนงสอเลมนเปนแตเพยงแหลงขอมลทจะชวยสนบสนนใหการดแลรกษาเปนไปได
โดยสะดวกขนเทานน มลนธสมมาอาชวะ คณะผเรยบเรยงเนอหา รวมถงองคกรผสนบสนน ไมรบผดชอบ
ตอผลเสยใดๆ กตามทเกดขนกบผปวย จากการใชขอมลในหนงสอเลมนประกอบการดแลรกษา
คานาฉบบจดทา 1
จากการพฒนาทางวทยาศาสตรอยางไมหยดยง ทาใหปจจบนมนษยไดสกดสารเคมจาก
ธรรมชาต และผลตสงเคราะหสารเคมชนดตางๆ ขนมาใชมากมาย สารเคมเหลานถกนามาใชทงใน
โรงงานอตสาหกรรม การทางาน และในชวตประจาวนของเรา ในแตละวนมนษยยคใหมตองสมผส
สดดม กน ดม และใชสารเคมอยแทบจะตลอดเวลา เมอมการใชสารเคมมากขน พษภยจากสารเคมจง
เปนเรองสาคญทเราควรใสใจ
ในวงการอาชวเวชศาสตรนน ความสนใจในพษภยของสารเคมทพบจากการประกอบอาชพ
เปนสงสาคญอยางยง ผปวยทเปนโรคจากการทางานจานวนหนง มสาเหตการเจบปวยมาจากการ
ทางานสมผสกบสารเคมเหลานนนเอง การใชสารเคมในโรงงานอตสาหกรรมนน สวนใหญมการใชใน
ปรมาณมากกวาการใชตามบาน หากคนทางานตองสมผสสารเคมอนตรายโดยไมมการปองกนทด หรอหากเกดการรวไหลขน จะมโอกาสเกดอนตรายตอสขภาพไดคอนขางสง ความรเทาทนถงพษภย
ของสารเคมชนดตางๆ จงเปนสวนหนงทจะชวยใหบคลากรสาธารณสข สามารถดแลสขภาพของ
คนทางานไดอยางปลอดภย
จากแนวคดดงกลาว ทาใหหนงสอพษวทยาอาชพ (Occupational Toxicology) เลมน ได
ถกเรยบเรยงขน เนอหาภายในหนงสอเปนการรวบรวมอาการจากพษของสารเคมชนดตางๆ ทมกพบ
มการใชบอยในการประกอบอาชพ พรอมทงวธการดแลรกษาผปวยเมอไดรบพษจากสารเคมนน
จานวนทงหมด 39 ชนดสารเคม ผเรยบเรยงเปนคณะแพทยผเชยวชาญสาขาตางๆ ทง แพทยอาชว
เวชศาสตร อายรแพทย และแพทยเวชศาสตรครอบครว รวมถงแพทยประจาบานสาขาอาชวเวช
ศาสตรดวย
เนอหาของหนงสอเลมน มาจากฐานขอมลการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษออนไลน ทมชอ
วา ThaiTox (www.thaitox.com) ซงเปนฐานขอมลออนไลนทางการแพทยทไมสงวนลขสทธ เปดให
เขาชมไดเปนการสาธารณะตงแตเดอน พฤษภาคม พ.ศ. 2554 ฐานขอมลนจดทาโดยมลนธ
สมมาอาชวะ โดยไดรบการสนบสนนขอมลและงบประมาณจาก โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา และ
โรงพยาบาลระยอง ในการททางมลนธสมมาอาชวะจะจดทาฐานขอมล ThaiTox และหนงสอเลมนสาเรจขนมา
ได ตองขอขอบพระคณทานผมอปการคณหลายๆ ทาน ทตองกลาวถงเปนอนดบแรกคอคณอมรรตน
สขปน พยาบาลอาชวอนามย หวหนางานศนยรกษาพษและสารเคมอนตรายภาคตะวนออก
โรงพยาบาลระยอง ทเปนผรเรมแนวคดในการจดทาฐานขอมลสารพษและหนงสอเลมนขนมา ทาน
นพ.ภราดร กลเกลยง ผชวยผอานวยการ โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา และทาน นพ.สนทร เหรยญ
ภมการกจ รองผอานวยการและหวหนากลมงานอาชวเวชกรรม โรงพยาบาลระยอง ทง 2 ทาน ทได
ชวยเหลอสนบสนน ใหกาลงใจ พรอมทงใหคาแนะนาตลอดชวงเวลาทจดทาหนงสอ บคคลทสาคญ
อยางยงอก 2 ทาน ทชวยใหหนงสอเลมนเกดขนไดคอทาน นพ.ชยรตน บณฑรอมพร ผอานวยการ
โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา และทาน นพ.นฤทธ อนพรอม ผอานวยการโรงพยาบาลระยอง ซงเปน
ผใหการชวยเหลอสนบสนน ทงขอมลในการเรยบเรยงและงบประมาณ
นอกจากนในนามของบรรณาธการ ขอขอบพระคณคณะแพทยทกทาน ทไดสละเวลาอนมคา
มาชวยกนจดทาฐานขอมลสารพษและเรยบเรยงหนงสอเลมนขน หลายทานชวยเหลอเราอยางไมเหน
แกเหนดเหนอย เพองานอนเปนสาธารณประโยชนครงน เปนทนาซาบซงใจอยางยง
แตอยางไรกตาม เนองจากสารเคมทพบไดในการประกอบอาชพนนมอยจานวนนบหมนนบ
แสน การเลอกสารเคมทพบบอยมาเพยงจานวนหนงเพอกลาวถงในรายละเอยด จงไมอาจครอบคลม หรอใชอางองในการดแลรกษาผปวยทไดรบพษของสารเคม “ทกชนด” ทมโอกาสพบได อกทงขอมลท
ใชในการเรยบเรยงนนมอยจานวนมหาศาล การเรยบเรยงเนอหาหนงสอขนในชวงระยะเวลาจากด
ดวยทรพยากรทจากด และจานวนบคลากรทจากด จงทาใหหนงสอเลมนไมสามารถรบประกนความ
สมบรณของเนอหาได เราหวงวา การพฒนาไปอยางตอเนองในอนาคต จะชวยทาใหหนงสอเลมน
สามารถใชประโยชนเปนแหลงขอมลอางอง ในการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษไดมากยงขนตอไป
หวงเปนอยางยงวา หนงสอเลมน จะมสวนชวยใหบคลากรททางานทางดานสาธารณสข เชน
แพทย พยาบาล เจาหนาทความปลอดภย หมออนามย เวชกร เจาหนาทหนวยกภย หรอบคลากรท
เกยวของทานใดกตาม ไดรบประโยชนจากเนอหาของหนงสอ สามารถใชเปนสวนชวยเหลอในการ
ดแลผปวยทไดรบพษจากสารเคมใหปลอดภยไดมากยงขน บญกศลจากการไดเปนสวนชวยเหลอ
ผปวยใหรอดชวต ลดภาวะทพพลภาพ ไปจนถงหายจากอาการพษไดอยางสมบรณกตาม ทงหมด
ขอใหตกเปนของผมสวนรวมพฒนางานดานความปลอดภยและอาชวอนามยของประเทศทกทานโดย
ทวหนากน
ววฒน เอกบรณะวฒน สทธพฒน วงศวทยวโชต
บรรณาธการ
กรกฎาคม พ.ศ. 2554
คานาฉบบจดทา 2
หลงจากทไดจดทาหนงสอ “พษวทยาอาชพ” ฉบบจดทา 1 (พ.ศ. 2554) แจกจายออกไปใน
วงกวางแลว ผลปรากฏวาหนงสอเลมนไดรบความนยมเปนอยางมาก ทางคณะผจดทา ตอง
ขอขอบพระคณทกทานทมสวนชวยสนบสนนทงในดานการเรยบเรยงเนอหาและการจดพมพหนงสอ
เปนอยางสง ในฉบบจดทา 2 น ไดทาการเพมเตมจานวนชนดสารเคมภายในเลมใหมากขน คอจาก
เดม 39 ชนดสารเคม เพมขนเปน 64 ชนดสารเคม เนอหาของสารเคมบางตวทเรยบเรยงไวในฉบบ
เดม ไดทาการทบทวนเพมเตมและเรยบเรยงใหมใหมความถกตองยงขนดวย
งบประมาณทใชในการจดพมพหนงสอฉบบจดทา 2 น ไดรบการสนบสนนมาจากผมจต
ศรทธาและองคกรหลายภาคสวน ไดแก บรษทเนชนแนล เฮลทแคร ซสเตมส จากด (N-Health) ซง
เปนผสนบสนนหลกในการจดพมพ ทาน ศ.ดร.นพ.สรศกด บรณตรเวทย อาจารยแพทยอาชวเวช-ศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร และทาน นพ.ชชวาล ประดษฐวงศสน
ศลยแพทยระบบประสาท โรงพยาบาลกรงเทพระยอง ซงไดใหความเมตตาชวยบรจาคใหกบเรา
งบประมาณทใชในการจดพมพอกสวนหนง ไดมาจากคาตอบแทนในการรบเชญเปนวทยากรของ นพ.
ววฒน เอกบรณะวฒน ใหกบ บรษทสยามมชลน จากด และโรงพยาบาลแกลง จงหวดระยอง ในป
พ.ศ. 2554 ทผานมา ทางคณะผจดทา ขอขอบพระคณผบรจาคทกทานและทกองคกรเปนอยางสงมา
ณ ทน
นอกจากน คณะผจดทาขอขอบพระคณทาน พญ.วลาวณย จงประเสรฐ และ นพ.สรจต
สนทรธรรม บรรณาธการหนงสอ “อาชวเวชศาสตร ฉบบพษวทยา” หนงสอรวบรวมขอมลพษของ
สารเคมจากการทางาน ฉบบตนแบบเลมหนงของประเทศไทย ซงจดพมพออกเผยแพรในป พ.ศ.
2542 ในฐานะเปนแหลงอางองและเปนแรงบนดาลใจ ในการจดทาหนงสอเลมนดวย
ววฒน เอกบรณะวฒน
สทธพฒน วงศวทยวโชต
บรรณาธการ พฤษภาคม พ.ศ. 2555
คานาฉบบจดทา 3
ในฉบบจดทา 3 ไดทาการปรบปรงคณภาพของเนอหา โดยเนนใหมความถกตอง ชดเจน และ
มการระบเอกสารอางองมากขน การปรบปรงเนอหาไดดาเนนการกบสารเคมเดมหลายชนด และม
การเพมเนอหาของสารเคมตวใหมขนจากเดม 64 ชนดเปน 71 ชนด นอกจากนยงไดเพมเนอหาสวน
หลกการพนฐานดานพษวทยาไวในสวนตนของหนงสอ เพอเปนการปพนฐานความรใหกบผอานในการ
ทาความเขาใจพษของสารเคมแตละชนดดวย
งบประมาณในการจดพมพหนงสอ พษวทยาอาชพ ฉบบจดทา 3 น สวนหนงไดมาจาก
คาตอบแทนในการเปนวทยากรของ นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน ใหกบ โรงพยาบาลพานทอง จงหวด
ชลบร และคณะผเขาอบรมหลกสตรพยาบาลอาชวอนามย 4 เดอน รนท 3 คณะสาธารณสขศาสตร
มหาวทยาลยมหดล ตาราวชาการดานพษวทยาทเปนเอกสารอางองหลายเลม ไดรบการอนเคราะหจาก นพ.ววฒน ตาลกจกล กมารแพทย โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา เนอหาสวนทเพมเตมใหม
ไดรบความชวยเหลอในการจดทาจากแพทยหลายทาน ซงไดรวมเสยสละแรงกายแรงใจในการจดทา
คณะบรรณาธการขอขอบพระคณผมสวนรวมสนบสนนทกลาวมาทงหมดเปนอยางสง ทรวมมอกน
ปรบปรงหนงสอเลมน จนจดพมพมาไดถงฉบบจดทา 3 แลว
ววฒน เอกบรณะวฒน
สทธพฒน วงศวทยวโชต
บรรณาธการ
พฤษภาคม พ.ศ. 2556
ดขอมลการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษออนไลนไดฟรทาง
คณะผเรยบเรยงเนอหา
กานต คาโตนด
แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลศนยอดรธาน
เกศ สตยพงศ
แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลสมทรปราการ
คณากร สนธพพงศ
แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย
จฑารตน จโน
แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย
จฑารตน ฉตรวรยาวงศ
แพทยเวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา
ชญาณศา เมฆพฒน
อายรแพทย โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา
ชลกร ธนธตกร
แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย
ณรงฤทธ กตตกวน
แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลนพรตนราชธาน กรมการแพทย
ดารกา วอทอง
แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ธระศษฏ เฉนบารง
แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลระยอง
นภค ดวงจมพล
แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลมหาราชนครราชสมา
นวพรรณ ผลบญ
แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา
พพฒน พลทรพย
แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลอาภากรเกยรตวงศ ฐานทพเรอสตหบ กรมแพทยทหารเรอ
ภวต วทยผโลทย
อายรแพทย โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา
วชร โอนพรตนวบล
แพทยอาชวเวชศาสตร กองบญชาการทหารสงสด
ววฒน เอกบรณะวฒน
แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา
สมทศน พลลภดษฐกล
แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศร จงหวดปราจนบร
สทธธราห ชโรเตอร แพทยประจาศนยสงเสรมสขภาพ โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา
สรวชญ เดชธรรม
แพทยประจาศนยสงเสรมสขภาพ โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา
สทธพฒน วงศวทยวโชต
แพทยอาชวเวชศาสตร คณะแพทยศาสตรวชรพยาบาล มหาวทยาลยนวมนทราธราช
สรรตน ธระวณชตระกล
แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย
อภญญา พนธจนดาทรพย
แพทยทวไป โรงพยาบาลมาบตาพด จงหวดระยอง
อรพรรณ ชยมณ
แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลนพรตนราชธาน กรมการแพทย
องกร นพคณภษต
แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลหาดใหญ จงหวดสงขลา
อษณย จนทรตร
แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลนพรตนราชธาน กรมการแพทย
สารบญ
เรอง หนา
อธบายคายอทใชในหนงสอเลมน 1
ววฒน เอกบรณะวฒน
วธการอานปายระบอนตรายสารเคม 9
ววฒน เอกบรณะวฒน
หลกการพนฐานทางดานพษวทยา 25
ววฒน เอกบรณะวฒน
Acetaldehyde 43 สทธพฒน วงศวทยวโชต
Acetone 44
องกร นพคณภษต
Acrolein 47
สทธพฒน วงศวทยวโชต
Acrylonitrile 48
สทธพฒน วงศวทยวโชต
Aluminium 50
สทธธราห ชโรเตอร, ววฒน เอกบรณะวฒน
Ammonia 55
ววฒน เอกบรณะวฒน
Antimony 58
จฑารตน จโน
Arsenic 62 เกศ สตยพงศ
Benzene 67
ววฒน เอกบรณะวฒน
Beryllium 71
วชร โอนพรตนวบล, ววฒน เอกบรณะวฒน
1,3-Butadiene 77
ววฒน เอกบรณะวฒน
Cadmium 80
คณากร สนธพพงศ
Carbon dioxide 83
จฑารตน ฉตรวรยาวงศ, ววฒน เอกบรณะวฒน
Carbon disulfide 89
ววฒน เอกบรณะวฒน
Carbon monoxide 91
ณรงฤทธ กตตกวน Carbon tetrachloride 94
อษณย จนทรตร
Chlorine 99
ววฒน เอกบรณะวฒน
Chloroacetic acid 102
ววฒน เอกบรณะวฒน
Chloroform 105
ววฒน เอกบรณะวฒน
Chromium 110
ชลกร ธนธตกร
Cumene 114
สรรตน ธระวณชตระกล
Cyanide 117
ธระศษฏ เฉนบารง Cyclohexane 120
ณรงฤทธ กตตกวน
1,4-Dichlorobenzene 122
สทธพฒน วงศวทยวโชต
1,4-Dioxane 123
สทธพฒน วงศวทยวโชต
Ethanol 125
ดารกา วอทอง
Ethylene dibromide 130
สทธพฒน วงศวทยวโชต
Ethylene dichloride 133
สทธพฒน วงศวทยวโชต
Ethylene glycol 135
ชญาณศา เมฆพฒน
Ethylene oxide 137
นวพรรณ ผลบญ
Formaldehyde 139
ธระศษฏ เฉนบารง Glutaraldehyde 141
ธระศษฏ เฉนบารง
Glyphosate 143
นภค ดวงจมพล
Hydrochloric acid 146
อภญญา พนธจนดาทรพย
Hydrofluoric acid 150
ววฒน เอกบรณะวฒน
Hydrogen sulfide 155
ววฒน เอกบรณะวฒน
Iron 159
สทธธราห ชโรเตอร, ววฒน เอกบรณะวฒน
Isopropanol 165
ววฒน เอกบรณะวฒน Lead 170
สมทศน พลลภดษฐกล
Manganese 173
ววฒน เอกบรณะวฒน
Mercury 176
ววฒน เอกบรณะวฒน
Methanol 183
ภวต วทยผโลทย
Methyl bromide 186
สทธพฒน วงศวทยวโชต
Methyl ethyl ketone 187
เกศ สตยพงศ
Methylene chloride 189
องกร นพคณภษต
n-Hexane 192
ณรงฤทธ กตตกวน
Nickel 194
สรวชญ เดชธรรม Nitric acid 197
องกร นพคณภษต
Nitrogen dioxide 200
องกร นพคณภษต
Nitrous oxide 203
กานต คาโตนด
Osmium 207
ววฒน เอกบรณะวฒน
Paraquat 211
ดารกา วอทอง
Phenol 216
เกศ สตยพงศ
Phosgene 219
ววฒน เอกบรณะวฒน Phosphine 221
ววฒน เอกบรณะวฒน
Phosphorus 224
วชร โอนพรตนวบล, ววฒน เอกบรณะวฒน
Propylene dichloride 229
สทธพฒน วงศวทยวโชต
Propylene glycol 230
อรพรรณ ชยมณ, ววฒน เอกบรณะวฒน
Sodium persulfate 233
สรรตน ธระวณชตระกล
Styrene 235
ววฒน เอกบรณะวฒน
Sulfur dioxide 238
ธระศษฏ เฉนบารง
Sulfuric acid 240
จฑารตน ฉตรวรยาวงศ
Tetrachloroethylene 244
ววฒน เอกบรณะวฒน Thallium 247
พพฒน พลทรพย
Toluene 250
ววฒน เอกบรณะวฒน
Toluene diisocyanate 254
ววฒน เอกบรณะวฒน
Trichloroethylene 258
ววฒน เอกบรณะวฒน
Vanadium 263
ววฒน เอกบรณะวฒน
Vinyl chloride 266
สทธพฒน วงศวทยวโชต
Xylene 268
ววฒน เอกบรณะวฒน Zinc 271
จฑารตน ฉตรวรยาวงศ
1
คาอธบายอกษรยอทใชในหนงสอเลมน นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (7 เมษายน พ.ศ. 2556)
ACGIH
American Conference of Governmental Industrial Hygienist (1)
องคกรนกสขศาสตรอตสาหกรรมภาครฐแหงประเทศอเมรกา เปนองคกรของนกสขศาสตร
อตสาหกรรม ทมความนาเชอถอสงของประเทศอเมรกา วชาชพนกสขศาสตรอตสาหกรรมน เปน
ผเชยวชาญสาขาหนงซงมความรในดานการตรวจวดระดบสงคกคาม และระดบสารเคมในสถานท
ทางานโดยเฉพาะ องคกร ACGIH เปนผกาหนดคามาตรฐานสารเคมในบรรยากาศการทางาน (TLV)
และในรางกายคนงาน (BEI) องคกรหนงทไดรบความเชอถอสงจากทวโลก คามาตรฐานนจะจดทาเปน
หนงสอออกปละครง
ACGIH TLVs
ACGIH - Threshold Limit Values (1)
คอคามาตรฐานของสารเคมในบรรยากาศการทางานซงกาหนดโดยองคกร ACGIH
ACGIH BEIs
ACGIH – Biological Exposure Indices (1)
คอคามาตรฐานตวบงชการสมผสสารเคม (Biomarkers) สามารถตรวจไดในเลอด ปสสาวะ หรอในลม
หายใจออกของคนทางาน ซงกาหนดโดยองคกร ACGIH คามาตรฐานตวนจะมขอกาหนดเวลาในการ
เกบตวอยางดวยคอ กอนเขางาน (Prior to shift หรอ PTS) ระหวางทางาน (During shift หรอ DS)
หลงเลกงาน (End of shift หรอ EOS) วนสดทายของสปดาห (End of workweek หรอ EWW)
เวลาใดกได (Discretionary) การเกบตวอยางเลอด ปสสาวะ หรอลมหายใจออกของคนงาน ตองเกบ
ตามเวลาทมาตรฐานกาหนดจงจะแปลผลไดอยางถกตอง
ACGIH Carcinogenicity
คอคาบงชการกอมะเรงของสารเคมซงกาหนดโดยองคกร ACGIH แบงเปน 5 ระดบ ดงน (1)
• A1 (Confirmed Human Carcinogen) คอยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษยแนนอน
• A2 (Suspected Human Carcinogen) คอสงสยจะเปนสารกอมะเรงในมนษย เนองจากม
ขอมลจากการศกษาวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตขอมลการกอมะเรงในมนษยยงไม
เพยงพอ
2
• A3 (Confirmed Animal Carcinogen with Unknown Relevance to Humans) คอ
ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม
• A4 (Not Classifiable as a Human Carcinogen) คอไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอ
มะเรงในมนษยได สารเคมทไดระดบนเนองจากมขอมลบางอยางททาใหสงสยวาอาจจะเปน
สารกอมะเรงในมนษย แตขอมลการศกษาทงในสตวทดลองและในมนษยยงมไมเพยงพอทจะ
บอกได
• A5 (Not Suspected as a Human Carcinogen) คอไมนาสงสยวาจะเปนสารกอมะเรงใน
มนษย เนองจากมขอมลการศกษาเกยวกบสารน และขอมลทพบไมแสดงถงผลการกอมะเรง
ในมนษย
CAS Number
Chemical Abstracts Service (CAS) registry number (2)
เปนหมายเลขรหสของสารเคมซงกาหนดโดยหนวยงาน American Chemical Society หมายเลข
รหสนเปนรหสสากลทไดรบความนยมสงในการกาหนดรหสสารเคมทวโลก รหสจะกาหนดใหกบ
สารเคมทกชนด ซงแตละชนดจะมเลขเฉพาะตว การกาหนดรหสจะไลเรยงกนไปเรอยๆ ทาใหจานวน
ตวเลขไมมความหมายอะไรเปนพเศษ รหสจะประกอบไปดวยเลข 3 กลมคนดวยเครองหมายขด (-)
ดงน XXXXXXX-XX-X (กลมแรกสงสด 7 หลก กลมทสองสงสด 2 หลก และกลมสดทายจะเปนเลข
หลกเดยวเสมอ) ตวอยางเชน CAS Number ของนาคอ 7732-18-5 เปนตน
EPA
Environmental Protection Agency (3)
คอหนวยงานของรฐบาลกลางประเทศสหรฐอเมรกา มหนาทดแลรกษาสงแวดลอม โดยการออก
กฎหมายและควบคมมาตรฐานทางดานสงแวดลอม
EPA NAAQS
EPA – National Ambient Air Quality Standards (3)
คอคามาตรฐานระดบสารเคมมลพษในอากาศในสงแวดลอมทวไปของประเทศสหรฐอเมรกา กาหนด
โดย EPA ตามกฎหมาย Clean Air Act ทประกาศในป ค.ศ. 1990 คามาตรฐานชดนจะม 2 ระดบคอ
Primary standard เปนมาตรฐานทกาหนดเพอความปลอดภยของคนกลมไวรบ (Sensitive
population) เชน เดก คนสงอาย คนเปนโรคหอบหด และ Secondary standard เปนมาตรฐานท
กาหนดขนเพอความปลอดภยของสาธารณะ เชน การรบกวนการมองเหน ความปลอดภยตอสตวเลยง
ความปลอดภยตอพชผลการเกษตร ความปลอดภยตออาคาร เปนตน
3
IARC
International Agency for Research on Cancer (4)
คอองคกรหนวยยอยหนงของ World Health Organization (WHO) มสานกงานอยทเมองลยง
ประเทศฝรงเศส ทาหนาทหลกในการพฒนา สนบสนน การวจยเกยวกบโรคมะเรง องคกร IARC เปน
ผประเมนและจดกลมสารกอมะเรงทไดรบความเชอถอสงทสดในโลก โดยทางองคกรจะเชญ
ผเชยวชาญจากนานาประเทศ มาพจารณา ทบทวน ประเมน ขอมลงานวจยทวโลกเกยวกบ สารเคม /
เชอโรค / สภาพการณ ทกอใหเกดมะเรง ทาการจดกลมแลวตพมพออกมาเปนหนงสอเรยกวา IARC
Monograph เลมหนงจะมการทบทวนขอมล สารเคม / เชอโรค / สภาพการณ หลายรายการ รายชอ สารเคม / เชอโรค / สภาพการณ ทไดทาการประเมนและจดกลมแลว จะประกาศไวในเวบไซต
http://monographs.iarc.fr ความหมายของการแบงกลมสารกอมะเรงขององคกร IARC เปนดงน
• Group 1 ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย
• Group 2A นาจะเปนสารกอมะเรงในมนษย
• Group 2B อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย
• Group 3 ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม
• Group 4 นาจะไมเปนสารกอมะเรงในมนษย
IDLH
Immediately Dangerous to Life or Health (5)
เปนคามาตรฐานระดบสารเคมทแสดงถง “ความเขมขนสงสดทหากตองสมผส ณ ทจดเกดเหตเปน
เวลา 30 นาท เมอหลบหนออกมาจะยงไมมผลกระทบเรอรงเกดขนกบรางกาย” คามาตรฐานน
กาหนดโดย NIOSH รวมกบ OSHA วตถประสงคเพอใชกาหนดมาตรฐานของหนากากกรองสารเคม
(Respirator) องคกร NIOSH จะทาการปรบปรงคามาตรฐานนเปนระยะ ในหนงสอเลมน คา IDLH
ทาการอางองมาจากหนงสอ NIOSH Pocket guide to chemical hazards (2007)
NIOSH National Institute for Occupational Safety and Health (5)
องคกร National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) เปนหนวยงานของ
รฐบาลกลางประเทศสหรฐอเมรกา อยภายใตการดแลของ Centers for Disease Control and
Prevention (CDC) ในสงกด Department of Health and Human Services จดตงขนในป ค.ศ.
1970 ทาหนาทดแล ใหความร และสงเสรมสนบสนน การดาเนนการดานอาชวอนามยและความ
ปลอดภยในสถานประกอบการในประเทศสหรฐอเมรกา
4
NIOSH Ca
NIOSH Recommends be treated as carcinogens (5)
คอเครองหมายทระบวา สารเคมชนดน องคกร NIOSH แนะนาใหดาเนนการปองกนทางดานอาชว-
อนามยโดยพจารณาไววาเปนสารกอมะเรง (Carcinogen notation) คอองคกร NIOSH คาดการณวา
สารนนาจะเปนสารกอมะเรง ในการทางานกบสารเคมนตองลดระดบการสมผสลงใหตาทสดเทาทจะ
ทาได
NIOSH REL NIOSH Recommended Exposure Limit (5)
คอคามาตรฐานของสารเคมในบรรยากาศการทางานซงแนะนาโดย NIOSH ในเอกสารชดนคา NIOSH
REL จะอางองมาจากหนงสอ NIOSH Pocket guide to chemical hazards (2007)
OSHA
Occupational Safety and Health Administration (5)
องคกร Occupational Safety and Health Administration (OSHA) เปนหนวยงานของรฐบาล
กลางประเทศสหรฐอเมรกา สงกด Department of Labor จดตงขนในป ค.ศ. 1970 เชนเดยวกบ
องคกร NIOSH ทาหนาทออกและบงคบใชกฎหมาย เกยวกบดานอาชวอนามยและความปลอดภยใน
สถานประกอบการในประเทศสหรฐอเมรกา กฎหมายท OSHA กาหนดออกมานรวมถงคา PEL ซง
เปนคามาตรฐานของระดบสารเคมในบรรยากาศการทางานดวย
OSHA Ca
OSHA Regulated as carcinogens (5)
คอสารเคมชนดน OSHA กาหนดใหเปนสารกอมะเรง (Carcinogen notation) ถา OSHA กาหนด
สญลกษณนใหกบสารใดแลว มกจะมกฎหมายควบคมการดาเนนการทางดานอาชวอนามยสาหรบสาร
นกาหนดขนมาเปนพเศษ และในการทางานกบสารเคมนควรจะตองลดระดบการสมผสลงใหตาทสด
เทาทจะทาได
OSHA PEL
OSHA Permissible Exposure Limit (5)
คอคามาตรฐานตามกฎหมายของสารเคมในบรรยากาศการทางานของประเทศสหรฐอเมรกา ซง
กาหนดเปนกฎหมายออกมาโดยองคกร OSHA ในหนงสอเลมนคามาตรฐาน OSHA PEL อางองมา
จากหนงสอ NIOSH Pocket guide to chemical hazards (2007)
5
TWA – STEL – C
• Time-weighted Average (TWA) คาทกาหนดมาตรฐานเปน TWA นหมายความวาคนงาน
สามารถสมผสสารเคมในบรรยากาศการทางานทเทากบหรอตากวาระดบนแบบตอเนองเปนเวลา
8 ชวโมงตอวน (เทากบ 1 กะปกตของคนงาน) หรอ 40 ชวโมงตอสปดาห ไดโดยจะไมเกดอาการ
ผดปกตขน
• Short-term Exposure Limit (STEL) คาทกาหนดมาตรฐานเปน STEL หมายความวาคนงาน
ตองไมสมผสสารเคมระดบสงเกนคานเปนชวงนานเกน 15 นาท ถาสมผสตองไมเกน 4 ครงตอวน
และระยะหางระหวางแตละชวงการสมผสทเกนคา STEL ตองมากกวา 60 นาท คาทกาหนดนให
พจารณาปฏบตตามแมวาคาเฉลยโดยรวมทงวนระดบจะตากวา TWA กตาม การกาหนดคา STEL นมงหมายเพอลดอนตรายจากสารทมพษเฉยบพลน หรอมแนวโนมวาคนงานจะตองสมผส
เปนชวงสนๆ แตความเขมขนสงในเวลาทางาน คา STEL กาหนดขนเพอปองกนผล 4 อยางคอ
(1) การระคายเคอง (2) การทาลายเนอเยอแบบถาวร (3) อาการพษเฉยบพลน และ (4) อาการ
งวงซมซงเปนเหตใหเกดอบตเหตไดงาย ไมสามารถชวยตวเองไดเมอเกดเหตฉกเฉน หรอ
ประสทธภาพการทางานลดลง คา STEL นสวนใหญกาหนดขนเพอเสรมกบคา TWA
• Ceiling (C) คอคาเพดาน ซงคนงานตองไมสมผสสารเคมสงเกนระดบนเลยตลอดชวงเวลาทางาน
• คา TWA, STEL, และ C น ผใหนยามคอ ACGIH (1) เพอใชบอกกากบคามาตรฐาน TLV (โดย
เขยนเปน TLV – TWA, TLV – STEL และ TLV – C ตามลาดบ) อยางไรกตาม หลกการของคา
เหลานสามารถนามาใชกบคา REL ขององคกร NIOSH และคา PEL ขององคกร OSHA ได
เชนเดยวกน คามาตรฐานระดบสารเคมในบรรยากาศการทางานเหลานรวมเรยกวาคา
Occupational Exposure Limit (OEL) ซงในประเทศอนนอกจากสหรฐอเมรกา คามาตรฐาน
OEL อาจมชอเรยกเปนอยางอนตางออกไปได เชน ในองกฤษจะเรยกวาคา Occupational
Exposure Standard (OES) ในเยอรมนจะเรยกวาคา Maximum Workplace Concentration
(MAK) แมชอเรยกจะตางกนไปในแตละประเทศ แตหลกการสวนใหญจะคลายคลงกนคอตาม
หลกการของ ACGIH – TLV
UN Number
United Nations Number (6)
UN Number หรอ UN IDs คอเลขรหสสากลของสารเคมซงกาหนดโดยสหประชาชาต (United
Nations) รหสนกาหนดขนเพอวตถประสงคดานความปลอดภยในการขนสง จงมกพบตดอยดานขาง
รถขนสารเคมเพอใหผทพบเหนสามารถทราบไดวาเปนรถขนสารอะไร เลขรหสจะเปนเลข 4 หลก
เสมอ ปจจบนกาหนดไวตงแต 0001 ถงประมาณ 3500 โดยรวบรวมไวเปนสวนหนงของหนงสอ
Recommendations on the transport of dangerous goods เลขรหสแตละหลกไมไดบงบอก
6
ความหมายใดไว การจะทราบไดวารหสทพบคอรหสของสารเคมใดจงตองเปดดจากหนงสอหรอ
ฐานขอมลเอา ในบางครง UN Number จะกาหนดไวสาหรบสารเคมตวเดยวโดยเฉพาะ เชน UN
Number 1230 หมายถง Methanol แตบางครงจะกาหนดไวสาหรบกลมสารเคม เชน UN Number
1993 หมายถง Flammable liquids, not otherwise specified บางครงสารเคมชนดเดยวกนแต
อยในตางสถานะกน กอาจม UN Number ตางกนได เชน UN Number 1845 หมายถง Solid
carbon dioxide (also called dry ice) ในขณะท UN Number 2187 หมายถง Refrigerated
liquid carbon dioxide
ประกาศกระทรวงมหาดไทย
เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520 (7)
เปนกฎหมายกาหนดมาตรฐานระดบสารเคมในสถานททางานสาหรบประเทศไทย ซงแมจะออกมา
หลายปแลว แตกเปนกฎหมายฉบบลาสดทยงใชอยในปจบน (กฎหมายออกมาตงแต พ.ศ. 2520 ซงยง
ไมมการ กอ ตงกระทรวงแรงงานขน หนวยงานผ ออกกฎหมายขณะน นคอกรมแรงงาน
กระทรวงมหาดไทย ซงไดแยกตวออกมาเปนกระทรวงแรงงานในภายหลง ชอกฎหมายฉบบนจงเปน
ประกาศกระทรวงมหาดไทย ไมใชประกาศกระทรวงแรงงาน)
ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ. 2538) ออกตามความใน
พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 เรองกาหนดมาตรฐาน
คณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป (8)
มาตรฐานสงแวดลอมฉบบน เปนคามาตรฐานในบรรยากาศทวไปทวดไดในชวงเวลาตางๆ ของสารเคม
กลมแกสและกลมอนๆ มลกษณะการกาหนดคลายมาตรฐานอากาศ EPA NAAQS ของประเทศ
สหรฐอเมรกา สารเคมทกาหนดคามาตรฐานไวตามประกาศฉบบ พ.ศ. 2538 น มจานวนทงสน 7 ชนด ไดแก คารบอนมอนอกไซด ไนโตรเจนไดออกไซด โอโซน ซลเฟอรไดออกไซด ตะกว ฝนละออง
ขนาดไมเกน 100 ไมครอน และฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน ตอมาในประกาศฉบบท 36
(พ.ศ. 2553) ไดประกาศคามาตรฐานเพมมาอก 1 ชนดคอ ฝนละอองขนาดไมเกน 2.5 ไมครอน
หลงจากประกาศคามาตรฐานออกมาครงแรกในป พ.ศ. 2538 แลว คณะกรรมการสงแวดลอม
แหงชาตไดปรบปรงคามาตรฐานตางๆ มาเปนระยะ ตามประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต
ฉบบท 12 (พ.ศ. 2538), ฉบบท 21 (พ.ศ. 2544), ฉบบท 24 (พ.ศ. 2547), ฉบบท 28 (พ.ศ. 2550),
ฉบบท 33 (พ.ศ. 2552), และ ฉบบท 36 (พ.ศ. 2553) ตามลาดบ
ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) ออกตามความใน
พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 เรองกาหนดมาตรฐาน
7
คณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป (9)
มาตรฐานสงแวดลอมฉบบน เปนคามาตรฐานของสารเคมกลมสารอนทรยระเหยงาย (Volatile
organic compounds; VOCs) ทวดไดในบรรยากาศทวไปในชวงเวลา 1 ป ประกาศฉบบนกาหนด
มาตรฐานของสารกลม VOCs ไวเปนจานวนทงสน 9 ชนด
ประกาศกรมควบคมมลพษ เร อง กาหนดคา เฝาระวงสาหรบสารอนทรยระเหยงายใน
บรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551 (10)
ประกาศฉบบนเปนกฎหมายสงแวดลอมสาหรบประเทศไทย ทออกโดยกรมควบคมมลพษ ไดกาหนดคาเฝาระวงของสารอนทรยระเหยงาย (Volatile organic compounds; VOCs) ทวดไดใน
บรรยากาศโดยทวไป ในชวงเวลา 24 ชวโมง ซงประกาศนไดกาหนดคาเฝาระวงของสารทมแนวโนม
จะกออนตรายตอสขภาพไว ทงสารทกอมะเรงและไมกอมะเรง รวมเปนจานวนทงสน 19 ชนด
เอกสารอางอง
1. American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH). TLVs and
BEIs. Cincinnati: ACGIH 2012.
2. Chemical Abstracts Service (CAS). CAS Registry and CAS registry number FAQs.
2013 [cited 7 April 2013]. Available from: http://www.cas.org/about-cas/faqs.
3. Environmental Protection Agency (EPA). National Ambient Air Quality Standards
(NAAQS). 2012 [cited 7 April 2013]. Available from: http://www.epa.gov/air/
criteria.html.
4. International Agency for Research on Cancer (IARC). Preamble to the IARC
monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans. Lyon: IARC Press 2006.
5. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). NIOSH Pocket
Guide to Chemical Hazards (NPG), 3rd printing. Cincinnati: NIOSH 2007. NIOSH
Publication No. 2005-149.
6. United Nations (UN). Recommendations on the transport of dangerous goods –
Model regulations, 17th revised edition. New York and Geneva: UN Publication
2011. ST/SG/AC.10/1/Rev.17.
7. ราชกจจานเบกษา เลมท 94 ตอนท 64 ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ
ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520.
8
8. ราชกจจานเบกษา เลมท 112 ตอนท 52 ง ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท
10 (พ.ศ. 2538) ออกตามความในพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต
พ.ศ. 2535 เรองกาหนดมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป พ.ศ. 2538.
9. ราชกจจานเบกษา เลมท 124 ตอนพเศษ 143 ง ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต
ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐานคาสารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไป
ในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550.
10. ราชกจจานเบกษา เลมท 126 ตอนพเศษ 13 ง ประกาศกรมควบคมมลพษ เรองกาหนดคา
เฝาระวงสาหรบสารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551
9
วธการอานปายระบอนตรายสารเคม นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (13 เมษายน พ.ศ. 2556)
ในปจจบนนนสารเคมถกใชอยรอบตวเรา เมออตสาหกรรมตางๆ นาสารเคมมาใชในปรมาณมาก ก
ยอมจะตองมการเกบสารเคมเอาไวในบรรจภณฑหรอถงเกบ ซงมตงแตขนาดเลกไปจนถงขนาดใหญ
เมอมการผลตกยอมมการขนสง ซงการขนสงสารเคมไปในปรมาณมากนน อาจจะใชพาหนะตางๆ ได
หลายทาง ทงทางรถบรรทก ทางรถไฟ ทางเรอ ทางเครองบน หรอแมแตทางทอ เพอเปนการลด
อนตรายและใหขอมลแกบคคลทวไปไดเขาใจถงอนตรายของสารเคมทพบเหนมากขน ปจจบนจงม
ขอกาหนดรวมถงกฎหมายตางๆ ออกมาระบใหผผลต ผจดจาหนาย ผใช ผเกบรกษา และผขนสง
สารเคม ตองตดปายสญลกษณระบอนตรายของสารเคมตางๆ ไวทบรรจภณฑ หรอทถงเกบ หรอท
พาหนะขนสง การทาความเขาใจความหมายของสญลกษณเหลานไวบาง จงเปนสงทดทจะชวยใหเกดความระมดระวงในการใชและการขนสงสารเคมเหลานมากขน รวมถงเปนประโยชนในการประเมน
ความรนแรงของเหตการณและประเมนอาการพษของผปวยทประสบเหต ในกรณทเกดอบตภย
สารเคมรวไหล เกดไฟไหม หรอเกดระเบดขน ในบทความน จะกลาวถงแนวทางการอานทาความ
เขาใจปายระบอนตรายของสารเคมตามระบบตางๆ ทไดรบความนยมบางระบบไวในเบองตน
วธการระบสารเคมทอยในบรรจภณฑ หรอถงเกบ หรอพาหนะขนสง วามสารเคมชนดใดอยภายในท
เขาใจไดเปนอนดบแรกนน กคอการระบชอสารเคมไวทขางบรรจภณฑ หรอถงเกบ หรอพาหนะขนสง
นนเอง ซงการระบชอน เปนสงททาใหคนทวไปไดรบทราบวามสารเคมใดอยในนน แตสงทควรระลก
ถงไวอยางหนงกคอ ชอสารเคมทเราเหนอยภายนอก กบสารเคมทอยภายในบรรจภณฑ หรอถงเกบ
หรอพาหนะขนสงจรงๆ นน อาจมโอกาสเปนสารเคมคนละชนดกนกได ถาหากมการตดปายระบผด
ไมวาจะโดยความตงใจหรอไมตงใจกตาม ในกรณของรถขนสงสารเคมนน หากมการลกลอบกระทา
การนารถขนสงสารเคมชนดหนงไปขนสงสารเคมอกชนดหนง สารเคมทบรรจอยภายในรถกอาจม
ความคลาดเคลอนไมตรงกบปายระบทตดอยภายนอกรถได ขอมลทคลาดเคลอนน อาจมผลตอการ
ดาเนนการสาหรบผเขาไปชวยเหลอและผทดแลรกษาผประสบอนตรายตอสารเคม
อยางไรกตามการระบแตเพยงชอสารเคมเพยงอยางเดยว อาจไมเพยงพอในการสอความเขาใจใหคน
ทวไปไดรบทราบถงพษภยของสารเคมไดดเพยงพอ สารเคมบางตวมหลายชอ ทงชอทางเคมและชอ
ทางการคา ชอเหลานอาจไมสอถงอนตรายใหคนทวไปเขาใจไดงาย ดวยเหตน องคกรททาหนาทดแล
และปองกนอนตรายจากพษภยสารเคมหลายแหงทวโลก จงไดทาการกาหนดสญลกษณระบอนตราย
ของสารเคมไว ระบบทไดรบความนยมในการใชในปจจบน ทจะขอกลาวถงตอไป มดงน
10
NFPA 704
National Fire Protection Association 704 Code System (1)
คอรหสบอกความรนแรงในการลกไหมของสารเคม กาหนดโดยสมาคมปองกนอคคภยแหงประเทศ
สหรฐอเมรกา ชอเตมของระบบรหส NFPA 704 นคอ Standard System for the Identification
of the Hazards of Materials for Emergency Response กาหนดขนโดยมความมงหมายเพอให
หนวยกภยหรอพนกงานดบเพลงไดรขอมลเบองตนของสารเคมทจะเขาไปทาการกภยหรอดบเพลง ตว
รหสอยในเครองหมายรปเพชรหรอรปสเหลยมขาวหลามตด (บางคนจงเรยกสญลกษณนวาเพชรไฟ)
ดงภาพท 1 ภายในเครองหมายจะแบงพนทออกเปน 4 สวน ดงน
ภาพท 1 ระบบสญลกษณ NFPA 704
สนาเงน (H) บอกผลตอสขภาพ (Health) โดย
• H4 ผลรนแรงมาก สมผสในภาวะฉกเฉนทาใหตายได
• H3 ผลรนแรง สมผสในภาวะฉกเฉนทาใหเกดอาการรนแรงหรอทพลภาพถาวรได
• H2 ผลปานกลาง สมผสในภาวะฉกเฉนทาใหหมดความสามารถชวคราวหรอเกดอาการตกคางได
• H1 ผลเลกนอย สมผสในภาวะฉกเฉนทาใหเกดอาการระคายเคอง
• H0 ไมมผลตอสขภาพ
สแดง (F) บอกความไวไฟ (Flammability) โดย
• F4 ไวไฟมากทสด Flash point โดยประมาณ ตากวา 23 °C
• F3 ไวไฟมาก Flash point โดยประมาณ อยท 23 – 38 °C
• F2 ไวไฟปานกลาง Flash point โดยประมาณ อยท 38 – 93 °C
• F1 ไวไฟนอย Flash point โดยประมาณ มากกวา 93 °C
• F0 ไมตดไฟ
11
สเหลอง (R) บอกความไมคงตว / ความสามารถในการทาปฏกรยา (Instability / Reactivity) โดย
• R4 ความไมคงตวสงมาก ในอณหภมและความดนปกตกสามารถสลายตวหรอระเบดรนแรงไดเอง
• R3 ความไมคงตวสง จะสลายตวหรอระเบดเมอไดรบความรอนและความดนสง หรอทาปฏกรยา
กบนาระเบดรนแรงได
• R2 ความไมคงตวปานกลาง มโอกาสสลายตวอยางรนแรง แตไมถงกบระเบดเมอไดรบความรอน
และความดนสง หรอทาปฏกรยากบนาเกดระเบดได
• R1 ปกตเสถยร แตอาจทาปฏกรยากบสารอนถาอณหภมสงหรอความดนสง หรอทาปฏกรยากบ
นาเกดความรอนขนได
• R0 สารเสถยร ไมทาปฏกรยากบสารอน
สขาว (W) สญลกษณพเศษ ความหมายดงน
• W ทาปฏกรยาอยางรนแรงกบนา
• OX เปนสารออกซไดส (Oxidizer) คอทาปฏกรยากบออกซเจน
• SA เปนแกสสาลก (Simple asphyxiant) แกสทใชสญลกษณนไดคอ ไนโตรเจน (Nitrogen),
ฮเลยม (Helium), นออน (Neon), อารกอน (Argon), ครปตอน (Krypton), ซนอน (Xenon)
สญลกษณ NFPA 704 นยมนาไปใชตดไวทฉลากขางบรรจภณฑสารเคมทงขนาดเลกและขนาดใหญ
รวมถงถงบรรจสารเคมขนาดใหญ และอาจพบไดขางรถบรรทกสารเคมบางคนดวย ขอยกตวอยางการ
อานสญลกษณ NFPA 704 ทอาจพบไดในชวตประจาวน ไวดงน
ภาพท 2 ตวอยางสญลกษณตามระบบ NFPA 704 ทอาจพบไดในชวตประจาวน
จาก
สญล
น นา
ทพล
ADR
Euro
Roadise
ระบ
ค.ศ.
การข
ซงม
อนต
นอก
เชนท
การอ
รถบ
สญล
ออก
ดาน
ภาพท 2 จะเ
ลกษณ NFPA
าจะมอนตราย
ลภาพถาวรได
R: Orange-c
opean Agre
d (ฝรงเศส: es Dangereu
บการจดการ
. 1957 และเ
ขนสงสนคาอ
การกาหนดแ
ตราย ขนาดกา
กจากกลมประ
ทางแถบอเมร
อานสญลกษณ
รรทกสารเคม
ภาพท
ลกษณปายส
กเปน 2 สวน
บนคอ Haza
หนวาคนทาง
A = H3 F0 R0
ยตอสขภาพค
(H3) เปนสา
coloured pl
eement Con
Accord euuses par Rou
ADR นน เป
เรมนามาบงค
นตรายทางถ
แนวการปฏบ
ารบรรจ มาตร
ะเทศยโรปแล
รกาใต (3) รวม
ณระบอนตรา
ม ดงภาพท 3
ท 3 ตวอยางแ
สม จะพบเป
แตละสวนจะ
rd Identifica
านชายสองท
0 และไมมสญ
อนขางรนแรง
รไมตดไฟ (F0
late
ncerning the
uropéen relute; ADR) (2)
ปนขอตกลงทบ
คบใชตงแตป
นนระหวางป
บตไวหลายอ
รฐานของถงบ
ลว มาตรฐาน
มถงประเทศไท
ายทเปนปายส
แผนปายสสมต
ปนปายรปสเห
ะมชดตวเลขอ
ation Numb
12
าน กาลงทาง
ญลกษณพเศษ
ง คอการสมผ
0) และเปนสา
e Internatio
latif au tra)
บงคบใชอยใน
ค.ศ. 1968 โ
ประเทศ และจ
ยาง เชน กา
บรรจ การทดส
นนยงไดรบกา
ทยดวย (4) ใน
สสม (Orange
ตามระบบ AD
หลยม ใชตว
ย รวมเปน 2
ber สวนชดตว
งานอยดานหน
ษ แปลความได
ผสในภาวะฉก
ารเสถยรไมทา
onal Carriag
ansport int
นกลมประเทศ
โดยความมงห
จดทาขอตกล
รแบงกลมคว
สอบถงบรรจ
รยอมรบและ
นสวนทจะกลา
e-coloured
DR ทพบไดขา
อกษรสดาบน
ชดตวเลข ด
วเลขดานลางค
นาถงบรรจสา
ดวาสารเคมท
เฉนทาใหเกด
าปฏกรยากบส
e of Dange
ternational
ศยโรป ระบบน
หมายเพอเพม
งตางๆ ใหเปน
วามอนตราย
เหลานเปนตน
ะมการใชอยใ
าวถงเกยวกบ
plate) ซ
างรถบรรทกส
นพนสสม ภา
ดงเชนในภาพต
คอ UN Num
รเคมขนาดให
อยภายในถงบ
ดอาการรนแรง
สารอน (R0)
erous Good
des march
นคดคนขนตง
ความปลอดภ
นระเบยบเดย
ย การตดปาย
น
นกลมประเท
ADR ในทน
ซงมกพบตดอย
ารเคม
ายในจะแบง
ตวอยาง ชดต
ber
หญ ม
บรรจ
งหรอ
s by
han-
งแตป
ภยใน
ยวกน
ยระบ
ทศอน
น คอ
ยขาง
พนท
วเลข
13
Hazard Indentification Number เปนชดตวเลข 2 – 3 หลก ทบงบอกถงความเปนอนตรายของ
สารเคม โดยระบบ ADR ไดกาหนดความหมายของตวเลขแตละตวเอาไวดงน
2 มแกสปลอยออกมาได เนองจากมแรงดนหรอปฏกรยาทางเคม
Emission of gas due to pressure or to chemical reaction
3 ของเหลว (หรอไอ) และแกสนไวไฟ หรอของเหลวนทาใหเกดความรอนไดเอง
Flammability of liquids (vapours) and gases or self-heating liquid
4 ของแขงนไวไฟ หรอของแขงนทาใหเกดความรอนไดเอง Flammability of solids or self-heating solid
5 สารออกซไดส (จะทาใหไฟโหมรนแรงขน)
Oxidizing (fire-intensifying) effect
6 สารนมความเปนพษหรอกอความเสยงตอการตดเชอ
Toxicity or risk of infection
7 สารกมมนตรงส
Radioactivity
8 สารกดกรอน
Corrosivity
9 สารนกอความเสยงในการเกดปฏกรยาอยางรนแรงไดเอง (เชน ระเบด สลายตว กอ
ปฏกรยาโพลเมอร หลงจากทปลอยความรอน เปลวไฟ หรอแกสพษออกมา)
Risk of spontaneous violent reaction (e.g. explosion, disintegration and
polymerization reaction following the release of considerable heat or
flammable and/or toxic gases)
• หากอนตรายนนๆ มความรนแรงอยางมาก จะทาการระบเลขซากนสองครง (ทาใหบางคนอาจ
เรยกรหสชนดนวา รหสเลขเบล) เชน 22, 33, 44
• แตหากใชตวเลขระบอนตรายตวเดยว ใหใส 0 ลงไปเปนหลกทสอง เชน 20, 30, 40
• รหสทมตวอกษร X นาหนา หมายถงสารนทาปฏกรยาอยางรนแรงกบนา เชน X323, X338,
X423, X80 การจะใชนาดบไฟหรอเกบลาง ควรปรกษาผเชยวชาญกอน
• ชดรหส 2 – 3 หลกทมตวเลขทงกลมเดยวและหลายกลมอยดวยกน เชน 22, 33, 323, 362,
446, 842 แตละชดมความหมายเฉพาะของตวเอง ดงน
20 asphyxiant gas or gas with no subsidiary risk
14
22 refrigerated liquefied gas, asphyxiant
223 refrigerated liquefied gas, flammable
225 refrigerated liquefied gas, oxidizing (fire-intensifying)
23 flammable gas
239 flammable gas, which can spontaneously lead to violent reaction
25 oxidizing (fire-intensifying) gas
26 toxic gas
263 toxic gas, flammable 265 toxic gas, oxidizing (fire-intensifying)
268 toxic gas, corrosive
30 flammable liquid (flash-point between 23 °C and 60 °C, inclusive) or
flammable liquid or solid in the molten state with a flash-point above
60 °C, heated to a temperature equal to or above its flash-point, or
self-heating liquid
323 flammable liquid which reacts with water, emitting flammable gases
X323 flammable liquid which reacts dangerously with water, emitting
flammable gases
33 highly flammable liquid (flash-point below 23 °C)
333 pyrophoric liquid
X333 pyrophoric liquid which reacts dangerously with water
336 highly flammable liquid, toxic
338 highly flammable liquid, corrosive X338 highly flammable liquid, corrosive, which reacts dangerously with
water
339 highly flammable liquid which can spontaneously lead to violent
reaction
36 flammable liquid (flash-point between 23 °C and 60 °C, inclusive),
slightly toxic, or self-heating liquid, toxic
362 flammable liquid, toxic, which reacts with water, emitting flammable
gases
X362 flammable liquid toxic, which reacts dangerously with water, emitting
flammable gases
15
368 flammable liquid, toxic, corrosive
38 flammable liquid (flash-point between 23 °C and 60 °C, inclusive),
slightly corrosive or self-heating liquid, corrosive
382 flammable liquid, corrosive, which reacts with water, emitting
flammable gases
X382 flammable liquid, corrosive, which reacts dangerously with water,
emitting flammable gases
39 flammable liquid, which can spontaneously lead to violent reaction 40 flammable solid, or self-reactive substance, or self-heating substance
423 solid which reacts with water, emitting flammable gases, or flammable
solid which reacts with water, emitting flammable gases or self-heating
solid which reacts with water, emitting flammable gases
X423 solid which reacts dangerously with water, emitting flammable gases,
or flammable solid which reacts dangerously with water, emitting
flammable gases, or self-heating solid which reacts dangerously with
water, emitting flammable gases
43 spontaneously flammable (pyrophoric) solid
X432 spontaneously flammable (pyrophoric) solid which reacts dangerously
with water, emitting flammable gases
44 flammable solid, in the molten state at an elevated temperature
446 flammable solid, toxic, in the molten state, at an elevated
temperature 46 flammable or self-heating solid, toxic
462 toxic solid which reacts with water, emitting flammable gases
X462 solid which reacts dangerously with water, emitting toxic gases
48 flammable or self-heating solid, corrosive
482 corrosive solid which reacts with water, emitting flammable gases
X482 solid which reacts dangerously with water, emitting corrosive gases
50 oxidizing (fire-intensifying) substance
539 flammable organic peroxide
55 strongly oxidizing (fire-intensifying) substance
556 strongly oxidizing (fire-intensifying) substance, toxic
16
558 strongly oxidizing (fire-intensifying) substance, corrosive
559 strongly oxidizing (fire-intensifying) substance, which can sponta-
neously lead to violent reaction
56 oxidizing substance (fire-intensifying), toxic
568 oxidizing substance (fire-intensifying), toxic, corrosive
58 oxidizing substance (fire-intensifying), corrosive
59 oxidizing substance (fire-intensifying) which can spontaneously lead to
violent reaction 60 toxic or slightly toxic substance
606 infectious substance
623 toxic liquid, which reacts with water, emitting flammable gases
63 toxic substance, flammable (flash-point between 23 °C and 60 °C,
inclusive)
638 toxic substance, flammable (flash-point between 23 °C and 60 °C,
inclusive), corrosive
639 toxic substance, flammable (flash-point not above 60 °C) which can
spontaneously lead to violent reaction
64 toxic solid, flammable or self-heating
642 toxic solid, which reacts with water, emitting flammable gases
65 toxic substance, oxidizing (fire-intensifying)
66 highly toxic substance
663 highly toxic substance, flammable (flash-point not above 60 °C) 664 highly toxic solid, flammable or self-heating
665 highly toxic substance, oxidizing (fire-intensifying)
668 highly toxic substance, corrosive
X668 highly toxic substance, corrosive, which reacts dangerously with water
669 highly toxic substance which can spontaneously lead to violent
reaction
68 toxic substance, corrosive
69 toxic or slightly toxic substance, which can spontaneously lead to
violent reaction
70 radioactive material
17
78 radioactive material, corrosive
80 corrosive or slightly corrosive substance
X80 corrosive or slightly corrosive substance, which reacts dangerously
with water
823 corrosive liquid which reacts with water, emitting flammable gases
83 corrosive or slightly corrosive substance, flammable (flash-point
between 23 °C and 60 °C, inclusive)
X83 corrosive or slightly corrosive substance, flammable, (flash-point between 23 °C and 60 °C, inclusive), which reacts dangerously with
water
839 corrosive or slightly corrosive substance, flammable (flash-point
between 23 °C and 60 °C inclusive) which can spontaneously lead to
violent reaction
X839 corrosive or slightly corrosive substance, flammable (flash-point
between 23 °C and 60 °C inclusive), which can spontaneously lead to
violent reaction and which reacts dangerously with water
84 corrosive solid, flammable or self-heating
842 corrosive solid which reacts with water, emitting flammable gases
85 corrosive or slightly corrosive substance, oxidizing (fire-intensifying)
856 corrosive or slightly corrosive substance, oxidizing (fire-intensifying) and
toxic
86 corrosive or slightly corrosive substance, toxic 88 highly corrosive substance
X88 highly corrosive substance, which reacts dangerously with water
883 highly corrosive substance, flammable (flash-point between 23 °C and
60 °C inclusive)
884 highly corrosive solid, flammable or self-heating
885 highly corrosive substance, oxidizing (fire-intensifying)
886 highly corrosive substance, toxic
X886 highly corrosive substance, toxic, which reacts dangerously with water
89 corrosive or slightly corrosive substance, which can spontaneously
lead to violent reaction
18
90 environmentally hazardous substance; miscellaneous dangerous
substances
99 miscellaneous dangerous substance carried at an elevated
temperature.
สาหรบตวเลขชดลาง คอ UN Number จะเปนตวเลข 4 หลก ตวเลขชดนกาหนดโดยสหประชาชาต
(United Nations) ปจจบนกาหนดไวตงแต 0001 ถงประมาณ 3500 โดยตวเลขชดหนงจะหมายถง
สารเคมหรอกลมของสารเคมทมคณสมบตคลายกนกลมหนง การดเลขรหส UN Number สามารถดไดจากหนงสอ Recommendations on the transport of dangerous goods (5) ทออกโดย
สหประชาชาต หรอในหนงสอ ADR ฉบบเตม หรอฐานขอมลอนๆ ทมการระบรหสเหลานไวกได
ตวอยางการอานแผนปายสสมจากตวอยางในภาพท 3 นน จะพบตวเลขสองชดประกอบดวย Hazard
Identification Number = 33 หมายถง เปนของเหลวไวไฟ และ UN Number = 1203 หมายถง
นามนเชอเพลง สรปวาปายนเปนปายระบอนตรายของนามนเชอเพลงนนเอง
Pictogram
ระบบสญลกษณภาพระบอนตรายจากสารเคม (Pictogram) เปนระบบทมการกาหนดและแนะนาให
ใชกนโดยหลายองคกร สญลกษณภาพแบบดงกลาวนมระบไว ทงในหนงสอ Recommendations
on the transport of dangerous goods ของสหประชาชาต (5), หนงสอมาตรฐานระบบ ADR ของ
กลมประเทศยโรป (2), หนงสอ Emergency response guidebook ของกลมประเทศอเมรกาเหนอ (3) และหนงสอมาตรฐานการจดการสารเคมตามระบบ Globally Harmonized System of
Classification and Labelling of Chemicals (GHS) ของสหประชาชาต (6) ซงระบบ GHS น เปนระบบทสหประชาชาตคดคนขน เพราะตองการใหมาตรฐานการจดแบงกลม และการตดฉลากระบ
อนตรายของสารเคมทวโลกมความสอดคลองกนมากขน ระบบนเชอวาจะชวยใหการระบอนตรายทง
ตอสขภาพ อนตรายทางกายภาพ และอนตรายตอสงแวดลอม ของสารเคมโดยองคกรในประเทศ
ตางๆ ตรงกนมากขน ชวยใหการจดแบงกลมความอนตรายของสารเคมตรงกน และชวยใหการสอสาร
ขอมลความอนตรายของสารเคมในแตละประเทศทาไดงายขน ระบบนเรมทาการเผยแพรมาตงแตป
ค.ศ. 2003 และมการปรบปรงพฒนามาเปนระยะ
เมอกลาวถงหลกการอานสญลกษณภาพระบอนตรายจากสารเคมนน แมวาในรายละเอยดของแตละ
ระบบทกลาวมา ในรายละเอยดอาจจะมความแตกตางกนบาง แตการจดกลมสารเคมและภาพทแสดง
หลกๆ แลวคลายคลงกนทกระบบ คออางองมาจากการแบงกลมความอนตรายของสารเคม โดย
19
สหประชาชาต ดงทระบไวในหนงสอ Recommendations on the transport of dangerous
goods (5) ซงแบงกลมสารเคมอนตรายออกเปน 9 กลม (Class) ดงน
Class 1 วตถระเบด (Explosives)
Division 1.1 วตถระเบดรนแรง
Division 1.2 วตถระเบดเปนสะเกดกระจาย
Division 1.3 วตถทไหมไฟแลวจะเกดระเบดไมรนแรง หรอสะเกดกระจาย หรอ
เกดทงสองอยาง Division 1.4 วตถระเบดไมรนแรง
Division 1.5 วตถทจะระเบดกตอเมอมการกระตนรนแรง ระเบดแลวรนแรง
Division 1.6 วตถทจะระเบดกตอเมอมการกระตนรนแรง ระเบดแลวไมรนแรง
Class 2 แกส (Gases)
Division 2.1 แกสไวไฟ
Division 2.2 แกสไมไวไฟ ไมเปนพษ
Division 2.3 แกสพษ
Class 3 ของเหลวไวไฟ (Flammable liquids)
Class 4 ของแขงไวไฟ; ของแขงทลกไหมไดเอง; ของแขงทถกนาแลวเกดแกสไวไฟ
(Flammable solids; substances liable to spontaneous combustion;
substances which, on contact with water, emit flammable gases)
Division 4.1 ของแขงไวไฟ ของแขงทเกดปฏกรยาดวยตนเอง หรอระเบดได
Division 4.2 ของแขงทลกไหมไดเอง
Division 4.3 ของแขงทถกนาแลวเกดแกสไวไฟ Class 5 วตถออกซไดสและวตถอนทรยเปอรออกไซด (Oxidizing substance and
organic peroxides)
Division 5.1 วตถออกซไดส
Division 5.2 วตถอนทรยเปอรออกไซด
Class 6 วตถมพษและวตถตดเชอ (Toxic and infectious substances)
Division 6.1 วตถมพษ
Division 6.2 วตถตดเชอ
Class 7 วตถกมมนตรงส (Radioactive material)
Class 8 วตถกดกรอน (Corrosive substances)
การจ
ของส
Class 9
จากแบงกลมส
สารเคมเปนส
1.1 –
3
5.
ภาพท 4 แส
วตถ อนๆ
(Miscella
ronment
สารเคมอนตร
สญลกษณภาพ
– 1.3
2.1
3
.1
ดงภาพสญลก
ๆ ท เ ปนอนต
aneous dan
tally hazard
รายเปน 9 กล
พไดตามกลม ซ
1.4
1
4.1
5.2
กษณระบอนต
20
ตราย รวมถง
ngerous sub
dous substa
มใหญๆ โดยส
ซงมลกษณะด
2.2
ตรายของสารเ
งวตถท เ ปนอ
bstances an
nces)
สหประชาชาต
ดงในภาพท 4
1.5
4.2
6.1
เคม ตามการแ
อนตรายตอ
nd articles,
ตน ทาใหสาม
1
2.3
4
6
แบงกลมของส
ส งแวดลอม
including e
ารถแสดงอนต
.6
4.3
6.2
สหประชาชาต
มดวย
envi-
ตราย
ต
ภา
ภาพ
the
อาจ
มากลกษ
ขนส
ในภ
ทวไป
มาแ
ลกษ
7
าพท 4 (ตอ)
พสญลกษณทแ
transport o
มรายละเอยด
กวาทแสดงอษณะคลายคล
สงและการตดส
าพท 5 เปน
ปตามทองถน
แลว ผพบเหน
ษณะความอนต
ภา
แสดงภาพสญ
แสดงในภาพท
of dangerou
ดของภาพแต
ยนได อยางไรลงกนกบทแส
สญลกษณวตถ
นตวอยางของ
นในประเทศไ
กจะสามารถท
ตรายเปนอยา
าพท 5 ตวอย
8
ญลกษณระบอ
ท 4 นน เปน
us goods แล
ตกตางออกไป
รกตามสญลกดงน สาหรบใ
ถอนตรายไว โ
งสญลกษณระ
ไทย หากใชขอ
ทาความเขาใ
างไรบาง
A
ยางสญลกษณ
21
อนตรายของสา
นสญลกษณทร
ละหนงสอมาต
ปบางเลกนอย
กษณหลกๆ ตในประเทศไท
โดยใชหลกกา
ะบอนตรายสา
อมลจากระบบ
จไดในเบองต
A.
C.
ระบอนตรายท
9 ส
ารเคม ตามกา
ระบไวในหนง
ตรฐานระบบ
ย ในบางระบบ
ามการแบงกลทย กไดมการ
ารของสหประ
ารเคมทตดไว
บการระบอนต
ตนวา สารเคม
ทตดอยขางรถ
สญลกษแสดง
ารแบงกลมขอ
งสอ Recomm
ADR ในหนง
บอาจมสญลก
ลมสารเคมทงรกาหนดมาตร
ะชาชาตนเชนก
ขางรถบรรทก
ตรายสารเคม
มทอยภายในร
ถบรรทกสารเ
งวาอณหภมส
องสหประชาช
mendations
งสอมาตรฐาน
กษณภาพเพม
ง 9 กลมใหญ รฐานแนวทาง
กน (7)
ก ทสามารถพ
แบบตางๆ ทก
รถบรรทกนน
B.
D.
คม
สง
ชาต
s on
นอนๆ
มเตม
จะมงการ
พบได
กลาว
จะม
22
E. F.
G. H.
ภาพท 5 (ตอ) ตวอยางสญลกษณระบอนตรายทตดอยขางรถบรรทกสารเคม
จากภาพตวอยางในภาพท 5 จะอานสญลกษณระบอนตรายทพบไดดงน ภาพ A. มชอสารเคมระบไววาเปนไฮโดรเจน Hazard Identification Number = 23 หมายถง แกสตดไฟ UN Number =
1049 หมายถง ไฮโดรเจนภายใตการอดความดน และ ภาพสญลกษณ Class 2.1 หมายถง แกสตดไฟ
สรปคอเปนรถขนแกสไฮโดรเจน ซงเปนแกสไวไฟชนดหนง
ภาพ B. Hazard Identification Number = 33 หมายถง ของเหลวไวไฟมาก UN Number =
1265 หมายถง เพนเทน และ ภาพสญลกษณ Class 3 หมายถง ของเหลวไวไฟ สรปเปนรถขนเพน
เทน ซงเปนสารกลมปโตรเคมชนดหนง อยในรปของเหลวไวไฟ
ภาพ C. Hazard Identification Number = 22 หมายถง แกสทถกอดเปนของเหลว เปนแกสสาลก
ได UN Number = 2187 หมายถง คารบอนไดออกไซดเหลว และ ภาพสญลกษณ Class 2.2
หมายถง แกสไมไวไฟ ไมเปนพษ (โดยตวเองมากนก) สรปเปนรถขนคารบอนไดออกไซดเหลว
ภาพ D. มชอสารเคมระบไวชดเจนวาเปนไซลน Hazard Identification Number = 33 หมายถง
ของเหลวไวไฟมาก UN Number = 1307 หมายถง ไซลน และ ภาพสญลกษณ Class 3 หมายถง
ของเหลวไวไฟ สรปเปนรถขนไซลน ซงเปนตวทาละลายชนดหนง และเปนสารไวไฟ
23
ภาพ E. ไมม Hazard Identification Number แตมแผนปายระบ UN Number อย 2 แผน ระบ
เลข 1202 ซงหมายถง นามนเชอเพลง หรอนามนดเซล หรอนามนรอน และ 1203 ซงหมายถง นามน
เชอเพลงเตมรถยนต และ ภาพสญลกษณ Class 3 หมายถง ของเหลวไวไฟ สรปเปนรถขนนามน
เชอเพลงเตมรถยนต
ภาพ F. ไมม Hazard Identification Number มขอความระบเปน “วสดอนตราย” และมแผนปาย
ระบ UN Number อย 2 แผน ระบเลข 3257 ซงหมายถง ของเหลวรอนไมระบชนด มอณหภม
มากกวา 100 °C และ 3258 ซงหมายถง ของแขงรอนไมระบชนด มอณหภมมากกวา 240 °C ภาพสญลกษณ Class 9 หมายถง วตถอนตรายอนๆ และมภาพสญลกษณเตอนอณหภมสงตดอยดวย สรป
เปนรถขนของเหลวผสมของแขงชนดหนงทมอณหภมสงมาก (รถขนยางมะตอย)
ภาพ G. มชอสารเคมระบไวชดเจนวาเปนโซเดยมไฮดรอกไซด Hazard Identification Number =
80 หมายถง สารกดกรอน UN Number = 1824 หมายถง โซเดยมไฮดรอกไซดในรปสารละลายเปน
ของเหลว และ ภาพสญลกษณ Class 8 หมายถง วตถกดกรอน สรปเปนรถขนสารละลายโซเดยมไฮ
ดรอกไซด (โซดาไฟ) ซงมฤทธกดกรอน
ภาพ H. มขอความระบเปน “กาซอนตราย” Hazard Identification Number = 22 หมายถง แกส
ทถกอดเปนของเหลว เปนแกสสาลกได UN Number = 2187 หมายถง คารบอนไดออกไซดเหลว
และ ภาพสญลกษณ Class 2.2 หมายถง แกสไมไวไฟ ไมเปนพษ (โดยตวเองมากนก) สรปเปนรถขน
คารบอนไดออกไซดเหลว
เอกสารอางอง 1. National Fire Protection Association (NFPA). NFPA 704 – Standard System for the
Identification of the Hazards of Material for Emergency Response. 2012 edition.
MA: NFPA 2012.
2. Economic Commission for Europe Committee on Inland Transport, United Nations
(UN). ADR – European Agreement Concerning the International Carriage of Dan-
gerous Goods by Road, applicable as from 1 January 2011. New York and Geneva:
UN Publication 2011. ECE/TRANS/215.
3. U.S. Department of transportation (DOT), Transport Canada, and Secretariat of
Transport and Communications. 2012 Emergency response guidebook. DOT,
Transport Canada, and Secretariat of Transport and Communications 2012.
24
4. ศนยปฏบตการฉกเฉนสารเคม กรมควบคมมลพษ. คมอการระงบอบตภยเบองตนจากวตถ
อนตราย (2008 Emergency response guidebook). กรงเทพมหานคร: กรมควบคมมลพษ
2552. คพ.04-110.
5. United Nations (UN). Recommendations on the transport of dangerous goods –
Model regulations, 17th revised edition. New York and Geneva: UN Publication
2011. ST/SG/AC.10/1/Rev.17.
6. United Nations (UN). Globally Harmonized System of Classification and Labelling
of Chemicals (GHS). 4th revised edition. New York and Geneva: UN Publication 2011. ST/SG/AC.10/30/Rev.4.
7. กรมควบคมมลพษ กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลย และสงแวดลอม. คมอการขนสงวตถ
อนตราย. กรงเทพมหานคร: กรมควบคมมลพษ 2544. คพ.04-030.
25
หลกการพนฐานทางดานพษวทยา นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (2 พฤษภาคม พ.ศ. 2556)
พษวทยา (Toxicology) เปนวทยาศาสตรสาขาหนงทศกษาในเรองเกยวกบสารพษ (Poison) โดยคา
วา “สารพษ” ในทนหมายถง สารเคมทกอผลเสยตอสขภาพเมอเขาสรางกายของสงมชวตได (1)
นอกจากการศกษาเรองสารพษแลว วชาพษวทยาสมยใหมยงอาจครอบคลมถงผลเสยทเกดจาก
พลงงานทางดานฟสกส (Physical agent) ซงกอผลเสยตอสขภาพ เชน รงส คลนเสยง ไดอกดวย (1, 2)
ผเชยวชาญทศกษาในวชาพษวทยานนเรยกวานกพษวทยา (Toxicologist)
สารเคมในโลกนมอยมากมายหลากหลาย พษของละชนดกมความแตกตางกน แมรายละเอยดของการ
เกดพษจะมความแตกตาง แตกมหลกการรวม ทใชอธบายในการทาความเขาใจเกยวกบพษของสารเคมทงหมดได เนอหาในบทความนจะเปนการกลาวถงประวตโดยยอของวชาพษวทยา สาขายอย
ของวชาน และกลาวถงหลกการสาคญบางสวนของวชาพษวทยา ซงจะเปนพนฐานในการใชอธบาย
พษของสารเคมแตละชนดตอไป
ประวตของวชาพษวทยา (History of toxicology)
หากจะกลาวถงประวตโดยยอของวชาพษวทยานน จะพบวามนษยเรารจกเรองสารพษกนมาตงแต
สมยโบราณกาลแลว มนษยในสมยกอนรจกสงเกตวาสตวและพชบางชนดมพษ และมการนาพษจาก
ธรรมชาตเหลานมาใชในการฆาตกรรม ฆาตวตาย หรอตดสนโทษประหารในสมยกอน ตวอยางทรจก
กนด เชน การฆาตวตายของพระนางคลโอพตรา (Cleopatra) โดยใชงพษ หรอการตดสนโทษ
ประหารโสเครตส (Socrates) ในสมยกรกโบราณโดยใหดมยาพษจากตนเฮมลอค (Hemlock) เปน
ตน ในกระดาษเอเบอร (Eber) ซงเปนคมภรสมยอยปตโบราณ กมการกลาวถงเรองพษชนดตางๆ
เอาไว และอาจถอไดวาเปนหลกฐานทเปนเอกสารทางดานพษวทยาทเกาแกทสด (1, 2)
วชาพษวทยามาเรมตนขนอยางจรงจงในยคของพาราเซลซส (Paracelcus ชอเตม Philippus Aureolus Theophrastus Bombastus von Hoehenheim; ค.ศ. 1493 – 1541) แพทยและนก
เคมชาวสวสเซอรแลนดในยคเรเนซองส (Renaissance) ทเปนผวางรากฐานของวชาพษวทยาไว จน
ไดรบการยกยองใหเปนบดาแหงวชาพษวทยา ในยคของความเชอทแตกตาง พาราเซลซสเปนผเสนอ
แนวคดทมความสาคญกบการแพทยและวชาพษวทยาในปจจบนอยางมากสองเรอง หนงคอการยาถง
ความสาคญของการทดลอง (Experimentation) ใหรแจงเหนจรง โดยมแนวคดวา ในการจะทราบถง
พษของสารเคมใดได จะตองทาการทดลองเพอทดสอบพษของสารเคมชนดนนเสยกอน และสองคอ
26
การใหความสาคญกบเรองขนาด (Dose) ของสารพษ โดยพาราเซลซสไดกลาวประโยคสาคญหนงไว
ความวา “All substances are poisons; there is none which is not a poison. The right
dose differentiates poison from a remedy” แปลเปนไทยคอ “สารเคมทกชนดลวนเปนพษ ไม
มสารเคมชนดใดทไมมพษ ขนาดเทานนทจะเปนตวแยกระหวางความเปนพษกบความเปนยา”
แนวคดหลกของพาราเซลซสยงคงไดรบความเชอถอเปนหลกการทสาคญของพษวทยามาจนถงทก
วนน
บคคลสาคญในยคตอๆ มาทอาจกลาวไดวามบทบาทกบวชาพษวทยาเชนกน ไดแก รามาซซน (Bernardino Ramazzini; ค.ศ. 1633 – 1714) นายแพทยชาวอตาล ผซงสนใจในโรคภยตางๆ ทเกด
กบคนทางาน รวมถงโรคภยจากสารเคมตางๆ ซ ง เ ปนรากฐานของวชาอาชวเวชศาสตร
(Occupational medicine) ในยคปจจบน นายแพทยเพอรซวาล พอตต (Percival Pott; ค.ศ. 1714
– 1788) ศลยแพทยชาวองกฤษ ผคนพบความสมพนธระหวางการสมผสเขมาปลองไฟกบการเกด
โรคมะเรงถงอณฑะ ซงทาใหไดทราบวาพษจากสารเคมบางอยางกอใหเกดโรคมะเรงได
ออรฟลา (Orfila ชอเตม Mathieu Joseph Bonaventure Orfila; ค.ศ. 1787 – 1853) แพทยและ
นกพษวทยาชาวสเปน เปนคนในรนตอมาทมสวนพฒนาองคความรทางดานพษวทยาใหกาวหนาขนไป
อกมาก เขาเปนผพฒนาวธการตรวจหาสารพษจากศพ ใชการวเคราะหทางเคมอยางเปนระบบ และ
นาผลทดสอบนนมาใชในเปนหลกฐานในกระบวนการยตธรรม (3) ซงเปนแนวทางทไดรบการยอมรบ
ของวชานตวทยาศาสตร (Forensic science) จนถงปจจบน ออรฟลานนไดรบการยกยองวาเปนบดา
แหงวชาพษวทยาสมยใหม (Modern toxicology)
ในยคปฏวตอตสาหกรรม (Industrial revolution; ราว ค.ศ. 1760 – 1840) สารเคมหลายชนดถกพฒนาสงเคราะหขนไดในปรมาณมาก เชน กรดซลฟรก (Sulfuric acid) กรดเกลอ (Hydrochloric
acid) โซดาแอช (Sodium carbonate) และถกนามาใชในอตสาหกรรม สารเคมอนทรยถกพฒนาขน
ในชวงตอมา และในสงครามโลกครงท 1 (World war I; ค.ศ. 1914 – 1918) กไดมการนาสารเคม
อนทรยเหลานมาใชเปนอาวธเคม ไดแก แกสฟอสจน (Phosgene) และแกสมสตารด (Mustard)
สารเคมอนทรยอนๆ เชน คลอโรฟอรม (Chloroform) คารบอนเตตราคลอไรด (Carbon
tetrachloride) ถกคนพบและนามาใชในอตสาหกรรมมากขน เหตการณในสมยสงครามโลกครงท 2
(World war II; ค.ศ. 1939 – 1945) เปนปจจยกระตนใหมการพฒนาทางเทคโนโลย และการ
สงเคราะหสารเคมชนดใหมๆ ขนมามากมาย ทงเพอใชเปนอาวธสงคราม เชน กลมแกสพษตอระบบ
ประสาท (Nerve gas) และเพอใชในกระบวนการผลตทางอตสาหกรรมตางๆ การสงเคราะหสารเคม
ใหมๆ ยงคงดาเนนตอไปแมสนสดสงครามแลว และถกพฒนาจนมจานวนมากมายตามการพฒนาของ
27
อตสาหกรรม เรอยมาถงปจจบนน พษของสารเคมตางๆ ตอคน สตว พช รวมถงการปนเปอนส
สงแวดลอมกถกคนพบมากขน (4)
ออสวาลด ชไมเดอเบรก (Oswald Schmiedeberg; ค.ศ. 1838 – 1921) เภสชกรชาวเยอรมน ผ
ไดรบการยกยองใหเปนบดาของวชาเภสชศาสตรสมยใหม มสวนชวยพฒนาความรในการวเคราะห
สารเคมในรางกายอยางมาก ทงการวเคราะหหาคลอโรฟอรม (Chloroform) ในเลอด กลไกการ
สงเคราะหกรดฮพพรค (Hippuric acid) ในตบ กลไกการกาจดสารพษของตบ เหลานเปนตน
นอกจากจะคนพบความรใหมทางดานเภสชศาสตรและพษวทยามากมายแลว ชไมเดอเบรกยงเปนอาจารยผสอนเภสชกรและนกพษวทยารนหลงอกเปนจานวนมากดวย
แบรดฟอรด ฮลล (Austin Bradford Hill; ค.ศ. 1897 – 1991) นกระบาดวทยาและสถตชาวองกฤษ
เปนอกทานหนงทมสวนชวยในการพฒนาความรทางดานพษวทยา คอการเสนอแนวคดเรองหลกการ
หาความเปนสาเหต (Causal relationship) ทางระบาดวทยา และใชหลกการนพสจนความสมพนธ
ของมะเรงปอดกบการสบบหรได หลกการนชวยใหนกพษวทยาสมยใหมนามาใชในการประเมนความ
เสยงของสารเคมชนดตางๆ
ในป ค.ศ. 1962 ราเชล คารสน (Rachel Carson; ค.ศ. 1907 – 1964) นกชววทยาชาวสหรฐอเมรกา
ไดตพมพหนงสอเรอง Silent spring ซงมเนอหาเกยวกบผลกระทบของการใชสารปราบศตรพช เชน
ดดท (DDT) ตอนกและสตวชนดตางๆ หนงสอเลมนไดรบความนยมอยางแพรหลาย และทาใหเกด
ความตนตวในการพทกษสงแวดลอมในสงคมตามมา เกดการจดตงหนวยงาน Environmental
Protection Agency (EPA) ขนในป ค.ศ. 1970 และมการยกเลกการใชสารดดทในประเทศ
สหรฐอเมรกา จนเธอถกยกยองใหเปนผรเรมดานการเคลอนไหวเพอสงแวดลอม (Environmental movement)
สาขาของวชาพษวทยา (Braches of toxicology)
พษวทยาเปนวชาทจดอยในกลมวทยาศาสตรประยกต (Applied science) เพราะมการผสมผสาน
หลกการของศาสตรตางๆ มาประยกตใชในการศกษาหาความรและการดาเนนงานอยมาก ศาสตรทม
สวนสงเสรมทาใหเกดการพฒนาความรทางดานพษวทยามากขน มทง พยาธวทยา (Pathology)
สรรวทยา (Physiology) ชวเคม (Biochemistry) ชววทยาระดบโมเลกล (Molecular biology) พนธ
ศาสตร (Genetics) สถต (Statistic) และระบาดวทยา (Epidemiology) ในทางตรงกนขาม กม
ศาสตรหลายดานทความรทางดานพษวทยาถกนาไปประยกตใช เชน การแพทย (Medicine) เภสช
ศาสตร (Phamocology) สตวแพทยศาสตร (Veterinary medicine) นตวทยาศาสตร (Forensic
28
science) อาชวอนามย (Occupational health) อนามยสงแวดลอม (Environmental health)
เปนตน
สาหรบการแบงสาขายอยของวชาพษวทยานน มขนตามการพฒนาองคความรทเพมจานวนขนของ
ศาสตรน อยางไรกตามในการแบงแยกยอยออกเปนพษวทยาสาขาตางๆ ไมไดมขอบเขตของแตละ
สาขาวชาทชดเจน บางสวนของเนอหาวชาอาจมความเหลอมซอนกน แตองคความรทเปนหลกการ
พนฐานทางดานพษวทยานนกจะใชหลกคดเดยวกนทงหมด ในการแบงเปนสาขาตางๆ ในภาพกวาง
อาจแบงไดเปน 3 สาขา (2) คอ พษวทยาเชงกลไก (Mechanistic toxicology) พษวทยาเชงบรรยาย (Descriptive toxicology) และพษวทยาเชงกฎหมาย (Regulartory toxicology)
พษวทยาเชงกลไก (Mechanistic toxicology) เปนการศกษาถงกลไกการเกดพษ (Mechanism of
toxicity) ในระดบเซลลและโมเลกล เพอใชอธบายปรากฎการณในการเกดพษชนดตางๆ เชน ศกษา
วากลไกการเกดพษของสารกลมออรกาโนฟอสเฟต (Organphosphate) เกดจากการยบยง
เอนไซมอะเซตลโคลนเนสเตอเรสในรางกาย (Acetylcholinesterase) พษวทยาเชงกลไกยงชวยให
เขาใจความแตกตางในการเกดพษของสตวแตละสปชส และในยคใหมทมพฒนาการของการตรวจทาง
พนธศาสตรมากขน สาขายอยทเรยกวาพษวทยาพนธศาสตร (Toxicogenomics) ยงทาใหทราบถง
ความแตกตางของคนแตละคนทมพนธกรรมตางกนตอผลกระทบในการเกดพษดวย
พษวทยาเชงบรรยาย (Descriptive toxicology) เปนการศกษาความเปนพษ (Toxicology testing)
ในเซลลเพาะเลยงหรอในสตวทดลอง เพอใหรวาสารพษชนดทศกษามความรายแรงเพยงใด ทาใหเกด
อาการพษอะไรบาง อนจะนาไปสการอธบายลกษณะการเกดพษดวยพษวทยาเชงกลไกตอไป
พษวทยาเชงกฎหมาย (Regulartory toxicology) เปนสาขาทเกยวกบการควบคมความเสยงทเกด
จากสารเคมชนดตางๆ ซงนามาใชเปน ยา เครองสาอาง สารเตมแตงในอาหาร หรอใชในอตสาหกรรม
โดยการออกเปนกฎหมายและขอบงคบ (Law and regulation) เชนการกาหนดระดบคาความ
ปลอดภย โดยการนาขอมลทไดจากการศกษาทางพษวทยาเชงกลไกและพษวทยาเชงบรรยายมาทา
การประเมนความเสยง (Risk assessment)
นอกจากสาขาหลกทกลาวมาแลว ยงมสาขายอยในกลมพษวทยาประยกต (Applied toxicology) ซง
เปนการนาความรทางดานพษวทยามาใชในดานตางๆ ดงน
29
• พษวทยาคลนก (Clinical toxicology) เปนสาขาทนาวชาพษวทยามาใชประโยชนทาง
การแพทย มงเนนในเรองการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษ อาการของโรค การวนจฉย การ
รกษา การใหยาตานพษ เปนตน (5)
• พษวทยาสตวแพทยศาสตร (Veterinary toxicology) เปนสาขาทนาวชาพษวทยามาใช
ประโยชนทางสตวแพทยศาสตร มงเนนการวนจฉยและการรกษาอาการพษในสตว ทงในสตว
เลยง สตวเศรษฐกจ และสตวปา
• พษวทยานต หรอ นตพษวทยา (Forensic toxicology) เปนสาขาทใชความรทางดาน
พษวทยาในทางนตวทยาศาสตร เชน การตรวจพสจนหาสารพษในศพ ในรางกายผเสยหาย
หรอในสงแวดลอมทเกดเหต เพอนาขอมลหลกฐานมาใชในทางกฎหมาย (3)
• พษวทยาอาหาร (Nutritional toxicology) เปนสาขาทมงเนนในการพจารณาความเปนพษ
ในอาหาร และผลของพษนนตอผทบรโภคเขาไป
• พษวทยาสงแวดลอม (Environmental toxicology) สาขานเปนสาขายอยในกลมพษวทยา
ประยกตทมการพฒนาองคความร ความกาวหนา และมจานวนผใหความสนใจมากทสดใน
ปจจบน เปนสาขาทนาความรทางดานพษวทยามาประยกตใชในการพทกษสงแวดลอม โดย
มงเนนศกษาและควบคมผลกระทบของสารพษหรอมลพษทมตอสงแวดลอมและสงมชวตท
อยในสงแวดลอม การกระจายตวของสารพษไปตามตวกลางชนดตางๆ เชน ดน นา อากาศ
• พษวทยานเวศน (Ecotoxicology) เปนสาขายอยของพษวทยาสงแวดลอม มงเนนศกษา
ผลกระทบของสารพษตอพลวตของระบบนเวศน การถายทอดไปตามหวงโซอาหาร ลกษณะ
การสะสมของสารพษ และผลกระทบตอระบบนเวศนโดยรวม
• พษวทยาพฤตกรรม (Behavioral toxicology) เปนสาขายอยทมงเนนศกษาผลของสารพษท
มตอ การเรยนร ความจา และพฤตกรรม ของคนและสตวทไดรบสารพษเขาไป
• พษวทยาอาชพ (Occupational toxicology) หรอในอดตเรยกวา พษวทยาอตสาหกรรม
(Industrial toxicology) เปนสาขาทนาความรทางดานพษวทยามาใชในทางอาชวอนามย
โดยมงเนนศกษาและควบคมผลกระทบของสารพษทคนทางานไดรบจากการทางาน ไมวาจะ
ในงานภาคอตสาหกรรม ภาคเกษตรกรรม หรอภาคบรการ จนทาใหเกดโรคพษจากการ
ทางานขน (6)
ชนดของสารเคม (Chemical classes)
ตอไปจะกลาวถงการแบงกลมชนดของสารเคม เนองจากสารเคมในโลกนมอยมากมายหลายชนด ทง
สารเคมทมอยในธรรมชาตและสารเคมทมนษยสงเคราะหขน แตละชนดกมความแตกตางกนทงใน
สตรโครงสราง วตถประสงคของการใชงาน ลกษณะทางกายภาพ และลกษณะของการเกดพษ
30
เนองจากจานวนและความหลากหลายทมอยางมากน ทาใหการแบงกลมชนดของสารเคม ไมมเกณฑ
ใดทจะแบงไดอยางครบถวนสมบรณครอบคลมไดทงหมด
การแบงกลมชนดของสารเคม หากจะแบงตามสถานะของสารเคมทอณหภมหอง อาจแบงไดเปน
สารเคมทเปนของแขง (Solid) ของเหลว (Liquid) และแกส (Gas) หากแบงตามความไวไฟ อาจแบง
ไดเปนสารเคมทไวไฟ (Flammable) กบสารเคมทไมไวไฟ (Non-flammable) หากแบงตามการ
เกดปฏกรยา (Reacticvity) อาจแบงไดเปนกลมๆ เชน สารทกอการระเบดได (Explosive) สารออก-
ซไดส (Oxidizer) สารกดกรอน (Corrosive) สารเฉอย (Inert) เปนตน
หากแบงตามคณสมบตตามตารางธาต อาจแบงไดเปนกลมธาต (Element) กบสารประกอบ
(Compond) ในกลมธาตแบงยอยไดอก เชน กลมโลหะ (Metal) กงโลหะ (Metalloid) อโลหะ
(Non-metal) ฮาโลเจน (Halogen) แกสเฉอย (Inert gas) ในสวนของสารประกอบ อาจแบงตาม
ลกษณะองคประกอบของธาตในโมเลกล เปน สารประกอบอนนทรย (Inorganic compound) กบ
สารประกอบอนทรย (Organic compound) สารประกอบอนนทรยแบงตามสตรโครงสรางเคมได
เปนหลายกลม เชน กรด (Acid) เกลอ (Salt) ดาง (Base) สารประกอบอนทรย ถามคารบอน
(Carbon) กบไฮโดรเจน (Hydrogen) เปนธาตหลกในโมเลกลจะเรยกวาสารประกอบไฮโดรคารบอน
(Hydrocarbon) ถามธาตฮาโลเจนมาผสมจะเรยกวา ฮาโลจเนตไฮโดรคารบอน (Halogenated
hydrocarbon) ซงจะทาใหสลายตวในธรรมชาตไดยากขน สารประกอบอนทรยแบงตามสตร
โครงสรางไดเปนกลม อะลฟาตก (Aliphatic) อะลไซคลก (Alicyclic) และอะโรมาตก (Aromatic)
ตามลาดบ สารประกอบตางๆ อาจมหมพเศษ (Functional group) ทาใหมลกษณะทางกายภาพหรอ
การเกดพษทคลายคลงกน เชน แอลกอฮอล (Alcohol) อเทอร (Ether) เอสเทอร (Ester) คโตน
(Ketone) อลดไฮด (Aldehyde) ไกลคอล (Glycol) เอมน (Amine) เอไมด (Amide) เปนตน
หากแบงตามวตถประสงคในการใช อาจแบงไดเปน สารเคมทพบตามธรรมชาต (Natural occurring
chemical) เชน พษจากสตว (Animal toxin) พษจากพช (Plant toxin) สารเคมทางการเกษตร
(Agricultural chemical) เชน สารปราบศตรพช (Pesticide) สารเคมทใชในอตสาหกรรม
(Industrial chemical) เชน ตวทาละลาย (Solvent) ยา (Medicine) สารเสพตด (Drug of abuse)
สารเตมแตงในอาหาร (Food additive) เชอเพลง (Fuel) สารทไดจากการเผาไหม (Combustion
product) เหลานเปนตน
หากแบงตามลกษณะการเกดพษ อาจแบงไดเปนกลมทกอพษเฉยบพลน (Acute effect) กอพษ
เรอรง (Chronic effect) กอมะเรง (Carcinogen) กอความพการตอทารกในครรภ (Teratogen) กอ
31
การกลายพนธ (Mutagen) เปนตน หากแบงตามกลไกการออกฤทธ อาจแบงไดเปนกลม เชน สาร
ยบยงเอนไซมอะเซตลโคลนเนสเตอเรส (Acetylcholinesterase inhibitor) สารกอเมทฮโมโกลบน
(Methemoglobin inducer) แกสสาลก (Asphyxiant gas) เปนตน
ลกษณะความเปนพษ (Characteristics of toxic response)
คาทเกยวกบความเปนพษนนมหลายคา เชน คาวา “สารพษ” นน หากจะกลาวถงสารเคมทเปนพษ
ในภาพกวางทงหมด เราอาจใชคาวา “Poison” หรอ “Toxic substance” กได แตคาทมความ
หมายถงสารพษบางคาจะมความจาเพาะเจาะจงลงไป เชน คาวา “Toxin” จะหมายถงสารพษทเกดจากสงมชวตในธรรมชาตทงจากพชและสตว สวนคาวา “Venom” นนมความหมายจาเพาะเจาะจง
กวา คอหมายถงสารพษจากสตวทไดรบโดยการฉดเขาสรางกายผานการกด (Bite) หรอตอย (Sting)
เทานน สวนคาวา “Toxicant” จะหมายถงสารพษทเกดจากกจกรรมหรอการผลตของมนษย (2)
สวนคาวา “สงคกคาม (Hazard)” และคาวา “มลพษ (Pollutant)” จะมความหมายกวางกวาคาวา
สารพษ คาวาสงคกคามหมายถงสงหรอสภาพการณใดๆ กตามทกออนตรายตอสขภาพได ซงในทนก
จะรวมถงสารพษดวย สวนคาวามลพษมกใชในทางสงแวดลอม หมายถงสงคกคามใดๆ ทกระจายตว
อยในสงแวดลอมแลวสามารถกอใหเกดผลเสยตอสขภาพได ซงกจะรวมถงสารพษดวยเชนกน
อกคาหนงทควรทาความเขาใจคอคาวา “สารแปลกปลอม (Xenobiotic)” คานหมายถงสารเคมท
ตรวจพบอยในรางกาย แตปกตแลวจะเปนสารทรางกายไมไดสรางขน หรอไมไดคาดหมายวาจะพบอย
ในรางกายสงมชวตนน ตวอยางของสารแปลกปลอมในมนษย เชน ยาปฏชวนะ (Antibiotic) สารเสพ
ตด (Drug of abuse) หรอสารพษ (Poison) เปนตน
ลกษณะของความเปนพษทเกดขนกบสงมชวตนนมไดหลายแบบ เมอมนษยไดรบสารพษเขาไป อาจ
เกดอาการพษขนในทนททนใด (Immediate effect) หรอเกดอาการพษขนในชวงเวลาตอมาอกนาน
(Delayed effect) กได ผลกระทบทเกดขนอาจเปนชนดเฉยบพลน (Acute effect) หรอเปนชนด
เรอรงกออาการยาวนาน (Chronic effect) ผลกระทบแบบเฉยบพลนทรายแรงทสดของสารพษกคอ
ทาใหตาย ในการบอกความรนแรงของพษของสารเคม วธหนงจงใชการบอกดวยคา Median lethal
dose เชน คา Lethal dose, 50 % (LD50) เปนตน คา LD50 นหมายถงขนาดของสารเคม ททาให
กลมประชากรทดลอง (สวนใหญกคอสตวทดลอง) ไดรบแลวตายไปเปนจานวน 50 % ของทงหมด คา
นใ ชบอกความรนแรงของความเปนพษของสารเคมชนดตางๆ เ ชน คา LD50 ของผงชรส
(Monosodium glutamate) ในหนทดลองโดยการใหกนทางปาก อยท 16,600 mg/kg (7) ในขณะท
คา LD50 ของคมารน (Coumarin) ในหนทดลองโดยการใหกนทางปาก อยท 290 mg/kg (8) เปนตน
32
ขอดของการใชคา LD50 บอกระดบความเปนพษกคอเขาใจไดงาย แตกมขอจากดอยเชนกน คอคาน
จะตางกนไปในสตวแตละสปชสทใชทดลอง ตามวธการใหสารพษ เชน ฉด กน สดหายใจ และคานจะ
สะทอนถงแตผลเฉยบพลน (Acute effect) ของสารพษ ไมไดรวมถงผลกระทบดานอนๆ เชน การกอ
มะเรง หรอผลตอทารกในครรภ ซงอาจเกดขนไดแมในระดบทตากวาคา LD50 มาก อกคาหนงทม
ความหมายคลายคลงกนคอคา Lethal concentration, 50 % (LC50) หมายถงความเขมขนของ
สารเคม (ในอากาศหรอในนา) ททาใหกลมประชากรทดลองไดรบแลวตายไป 50 % คา LC50 จะใช
บอกความเปนพษของสารเคมไดในกรณททาการทดลองใหสารพษดวยวธใหสดหายใจหรอใหอยในนา
ทมสารพษ
ผลกระทบตอรางกายจากสารพษ มทงเปนแบบทหายได (Reversible effect) และแบบทถาวร
(Irriversible effect) ผลเสยตออวยวะบางอยางทเซลลสามารถแบงตวขนใหมได เชน ตบหรอลาไส
มกจะหายกลบมาเปนปกตได ในขณะทผลเสยตออวยวะบางอยางทเซลลแบงตวใหมไมได อยางสมอง
หรอเสนประสาทมกจะถาวร กรณของปอดถาเนอเยอปอดกลายเปนพงผดไปแลวผลเสยกจะถาวร
กรณของมะเรงหรอความพการของทารกในครรภ เมอเกดขนกจดวาเปนผลเสยถาวรเชนกน
อาการพษเฉพาะท (Local effect) และอาการพษตามระบบรางกาย (Systemic effect) อาการพษ
บางอยางเกดขนกบอวยวะตาแหนงทสมผสสารพษเทานน ในขณะทอาการพษบางอยางเกดขนไดตาม
ระบบและสงผลไปทวรางกาย เนองจากสารเคมดดซมเขาสรางกายและกระจายไปกอพษตามสวน
ตางๆ ตวอยางของอาการพษเฉพาะท เชน การระคายเคองทผวหนงเมอสมผสกบสารตวทาละลาย
หรอการอกเสบทเยอบตาหรอเยอบจมกเมอสมผสกบละอองกรด สวนตวอยางของอาการพษตาม
ระบบทเกดไปทวรางกาย เชน พษของตะกวททาใหเกดอาการไดในหลายระบบ ทงโลหตจาง ออนแรง
ขอมอตก สมองเสอม ปวดทอง เปนหมน และไตเสอม เปนตน
การแพ (Allergy) เปนลกษณะการเกดพษแบบพเศษแบบหนง เกดจากการทระบบภมคมกนของ
รางกายตอบสนองตอสารพษอยางมากผดปกต (Hypersensitivity) เมอรางกายไดรบสารพษแลว
ระบบภมคมกนของรางกายจะจดจาสารพษนนไว เมอรางกายไดรบสารพษนนอกครง แมในปรมาณท
นอยมาก ระบบภมคมกนทผดปกตกจะแสดงปฏกรยาตอบโตตอสารพษนนทาใหเกดอาการแพขน
อาการแพอาจเปนเพยงผนขนเลกนอย คน บวม แดง ไปจนถงอาการหลอดลมตบ ชอกและเสยชวต
(Anaphylactic shock) อาการแพจะเกดขนกบคนเพยงบางคนเทานน
อาการพษทเกดแบบไมแนนอน (Idiosyncratic effect) คอการทสารพษนนกอใหเกดอาการมากหรอ
นอยผดปกตไปกวาทควรจะเปนในคนบางคน สาเหตของอาการพษทเกดแบบไมแนนอนหรอไมปกตน
33
หากพสจนทราบลงไปในรายละเอยดมกจะพบวามสาเหตมาจากพนธกรรมเปนหลก ตวอยางของ
อาการพษทเกดแบบไมแนนอน เชน ในคนบางคนเมอไดรบยาคลายกลามเนอ Succinylcholine ใน
ขนาดมาตรฐานเขาไปแลว จะเกดอาการกลามเนอออนแรงและหายใจลมเหลวนานกวาคนปกต
เนองจากมความลกษณะพนธกรรมแบบ Genetic polymorphism ทาใหคนกลมนสรางเอนไซม
Butyrylcholinesterase ขนมาเปนแบบทเปลยนแปลงยา Succinylcholine ไดนอยกวาคนปกต
หรอในคนบางคน จะไวตอการไดรบสารพษกลม Methemoglobin inducer เชน Nitirite มากกวา
คนทวไป เนองจากมพนธกรรมทผดปกตแบบ Autosomal recessive ทาใหขาดเอนไซม NADH-
cytochrome b5 reductase ซงใชในการเปลยนแปลง Methemoglobin เปนตน (2)
การกอพษแบบพเศษอกกลมหนงคอการกอใหเกดโรคมะเรง (Carcinogenesis) ซงสวนใหญตองใช
เวลายาวนานหลายปหลงจากการสมผสสารพษครงแรก จงจะเกดโรคมะเรงขนได การกอใหเกดความ
ผดปกตตอทารกในครรภ (Teratogenic) เกดจากการทมารดาไดรบสารพษในขณะทตวออนในครรภ
กาลงพฒนาอวยวะรางกาย แลวทาใหเกดความผดปกต พการ หรอเสยชวตของทารกในครรภขน การ
กอใหเกดการกลายพนธ (Mutagenesis) เปนลกษณะการกอพษอกแบบหนงททาใหพนธกรรมของ
สงมชวตเปลยนแปลงไปจากปกต
ปฏกรยาระหวางสารเคมในรางกาย (Interaction of chemicals) เมอสารเคมเขาไปในรางกายหลาย
ชนดพรอมกน นอกจากจะกอพษของแตละชนดเองแลว ยงสามารถทาปฏกรยาระหวางกนในการ
สรางผลกระทบใหกบรางกายดวย การทาปฏกรยาทวามไดหลายแบบ ไดแก (1) Additive effect คอ
การทมสารเคมสองชนดเขาสรางกาย แลวกอผลกระทบรวมกน โดยเหมอนกบเอาพษของสารเคมสอง
ตวมาบวกกน (2) Synergistic effect คอการทสารเคมสองชนดเขาสรางกาย แลวกอผลกระทบ
รวมกนไดมากเกนกวาเอาผลจากสารเคมแตละชนดมาบวกรวมกน โดยผลกระทบทเกดจะเกดเปนเทาทวคณ (3) Potentiation effect คอสารเคมชนดหนงไมกออาการพษน แตเมอไดรบรวมกบสารเคม
อกชนดหนงทกออาการพษได จะสนบสนนใหเกดพษตอรางกายรนแรงขน และ (4) Antagonistic
effect หรอ Antagonism คอสารเคมสองชนดยบยงกนเองจนไมเกดผลกระทบตอรางกายหรอเกด
ผลกระทบตอรางกายลดลง หลกการของ Antagonism น นามาใชในการรกษาพษจากสารเคมได
โดยการใหสารตานพษ (Antidote) เขาไปในรางกาย เพอไปออกฤทธตานกบสารพษทไดรบ
ความทน (Tolerance) หมายถงปรากฏการณทคนบางคนไดรบสารพษเขาไปแลวในขนาดทนาจะทา
ใหเกดพษ แตไมเกดอาการพษขนหรอเกดนอยกวาปกต สาเหตของความทนนเกดจากหลายปจจย
ปจจยหนงอาจเกดจากการทเคยไดรบสารพษชนดนนมาแลวในอดต ทาใหรางกายสรางกลไกบางอยาง
ขนมาตานทานตอสารพษ เชน เมอดดซมเขาสรางกายแลวนาไปเพมการเปลยนรปทตบ ทาใหสารพษ
34
นนไปถงอวยวะเปาหมายไดนอยลง หรอเพมปรมาณโปรตนในเลอดมาจบกบสารพษนนไว หรอเพม
ความตานทานการเกดพษทอวยวะเปาหมายนน
อกคาหนงทมความหมายตรงขามกบความทน (Tolerance) กคอคาวาความไวรบ (Susceptible)
คาๆ นสวนใหญจะใชในทางระบาดวทยาอยางไมจาเพาะเจาะจง มกจะหมายถงกลมประชากรทม
โอกาสในการเกดพษขนไดงายกวาประชากรปกต เชน ในกลมสตรทตงครรภกจะมความไวรบตอพษ
ของสารตะกวมากกวาคนปกต หรอคนทมความผดปกตทางพนธกรรมบางคนกอาจมความไวรบใน
การเกดพษตอสารกลม Methemoglobin inducer เชน Nitrite มากกวาคนปกต ดงนเปนตน
กระบวนการพษจลนศาสตร (Toxicokinetic)
ในสวนตอไปจะกลาวถงเสนทางและกระบวนการเปลยนแปลงในรางกายของสารพษ ทงการดดซม
(Absorption) การกระจายตว (Distribution) การกกเกบ (Storage) การเปลยนรป (Biotrans-
formation) และการขบออกจากรางกาย (Excretion) การศกษากระบวนเหลานของสารพษรวม
เรยกวาวชาพษจลนศาสตร (Toxicokinetic)
กอนจะกลาวถงการเขาสรางกายของสารเคม ขอกลาวถงวถของสารเคมทอยในสงแวดลอมกอน
สารเคมเมอถกปลอยออกมาจากแหลงกาเนด (Source) จะเขาสตวกลาง (Media) ในสงแวดลอม เชน
อากาศ (Air) นา (Water) ดน (Soil) อาหาร (Food) จากนนจงมาเขาสรางกายของมนษยและสตว
โดยทวไปเมอยงออกหางจากแหลงกาเนดเทาใด กมแนวโนมวาความเขมขนของสารเคมในตวกลางจะ
เจอจางลงเทานน (Dilution) แตกมขอยกเวนอยบางบางประการ เชน ในการกนกนตอเปนทอดๆ
ของพชและสตวในหวงโซอาหาร เมอสตวในหวงโซอาหารระดบบนกนพชและสตวในหวงโซอาหาร
ระดบลางทมการปนเปอนสารเคมเขาไปมากๆ อาจทาใหสตวนนไดรบสารเคมสะสมไวทเนอเยอในความเขมขนสงได เราเรยกปรากฎการณนวาเกด การสะสมทางชวภาพ (Bioaccumulation) เมอ
มนษยนาสตวทมการสะสมทางชวภาพมากน กจะทาใหเกดอาการพษขนได ตวอยางเชนกรณการ
สะสมสารปรอทอนทรยในเนอของปลาขนาดใหญ ทาใหคนกนปลาเปนโรคพษปรอท ในสงแวดลอม
สารเคมยงสามารถกระจายตว ยอยสลาย หรอเปลยนรปไปไดโดยกลไกตางๆ เชน สารเคมในอากาศ
เมอไดรบแสงแดด ซงมคลนรงสอลตราไวโอเลต (Ultraviolet) อย สามารถกอปฏกรยาเคมแสง
(Photochemical reaction) ทาใหเปลยนรปไปได หรอสารเคมในนาและดน สามารถถกแบคทเรย
ยอยสลาย (Biodegradation) จนสญสลายกลายเปนสารเคมอนไปได ดงนเปนตน ภาพท 6 แสดงถง
เสนทางทสารเคมในสงแวดลอมรอบตวเราจะเขามาสรางกายมนษยได
35
ภาพท 6 แสดงเสนทางทสารเคมในสงแวดลอมจะเขามาสรางกายมนษยได
มนษยเราสามารถไดรบสารเคมจากสงแวดลอมรอบตวเขาสรางกายไดหลายทาง ตงแตการกนโดยตงใจ การกนโดยไมตงใจ การใชเปนเครองอปโภค การใชเปนเครองสาอาง การใชทาผว การใชเปนยา
การใชเปนวคซน การใชเปนสารเสพตด การใชเปนเครองดม การใชฆาตวตาย การใชฆาตกรรม การ
ไดรบจากการทางาน หรอการไดรบจากมลพษแวดลอม ในทกวนมนษยทกคนตองไดรบสารเคมจาก
เหตตางๆ ดงทกลาวมาไมมากกนอย เขาสรางกายเปนประจา
เมอไดรบสารเคมทเปนพษเขามาสรางกายแลว การศกษาเสนทางและกระบวนการเปลยนแปลงของ
สารเคมในรางกาย เราเรยกวาวชาพษจลนศาสตร (Toxicokinetic) ซงเปนการศกษาถงกระบวนการ
หลก 5 อยางคอ การดดซม (Absorption) การกระจายตว (Distribution) การกกเกบ (Storage)
การเปลยนรป (Biotransformation) และการขบออก (Excretion) ของสารพษในรางกาย สวน
การศกษาในขนตอนทสารพษออกฤทธทาปฏกรยา (Interaction) กบโมเลกลหรออวยวะเปาหมาย
(Target organ) ในระดบเซลลหรอโมเลกลนนจะเรยกวาวชาพษพลวต (Toxicodynamic) วชาพษ
จลนศาสตรและวชาพษพลวตมสวนชวยใหเราเขาใจถงกลไกการเกดพษ และลกษณะการเกดพษของ
สารเคมชนดตางๆ ไดมากขน หากเปนการศกษาลกษณะน ทเกยวกบยาในวชาเภสชศาสตรแลว กจะ
เปลยนมาใชเปนคาวา เภสชจลนศาสตร (Phamacokinetic) และเภสชพลวต (Phamacodynamic)
แทน ตามลาดบ
กระบวนการทางดานพษจลนศาสตรอนดบแรกทขอกลาวถงคอ กระบวนการดดซมสารพษเขาส
รางกาย (Absorption) การไดรบสมผส (Exposure) สารพษในสงแวดลอมเขาสรางกายนน มชองทาง
(Rou
ทางก
tion
สาร
ประ
และ
สมผ
หายอาห
เชน
อาจ
หาย
ภาพ
ชองท
การส
คอท
สมผ
ute of e
การสดหายใจ
n) ชองทางการ
เคมเขาสราง
มาณหนงสนา
ผวหนงมพนท
ผสสารพษกจะ
ยใจไดมาก เชหาร เชน แสบ
คน ผนแดง
ดดซมเขาสร
ยใจไดดมาก แ
พท 7 แสดงชอ
ภ
ทางการสมผส
สดหายใจเอา
ทางผวหนง โด
ผสสารเคมนน
exposure)
จเขาสทางเดน
รเขาสรางกาย
กายได โดยพ
ามฟตบอล ท
ทผวนอยทสด
ะมความแตกต
ชน แสบคอ หทอง ปวดทอ
ตมนา เหลาน
างกายไดไมด
แตเมอกนเขา
องทางการเขา
าพท 7 ความ
สสารเคมจากก
สารเคมทปน
ดยการสมผสก
น ตองดปจจ
หลกๆ อย 3
นหายใจ (Inha
ยเหลาน ปลา
พนทผวในการ
างเดนหายใจ
ด คอเทากบป
ตางกนตอการ
หอบเหนอย ปง ทางเดนอา
นเปนตน สาร
ดในบางชองท
ไปหรอสมผส
าสรางกายของ
มสมพนธของก
การประกอบอ
เปอนอยในอ
กบสารเคมท
ยหลายอยาง
36
ชองทาง คอท
alation) และ
ายทางจะเปน
รดดซม ทางเ
จมพนทผวรอง
ประมาณครงห
รเกดพษเฉพา
ปอดบวมนา ทหารเปนแผล
เคมบางอยาง
ทาง เชน ปรอ
สกบผวหนง จ
งสารเคมและก
กระบวนการต
อาชพ (Occu
ากาศเขาไปม
เปนของเหลว
ง เชน ขนาดก
ทางการกนเข
ะทางการดดซ
นเนอเยอทมหล
เดนอาหารจะ
งลงมา คอเทา
หนงของโตะป
าะท ทางการห
ทางการกนกจ สวนทางผวห
งกดดซมเขาส
อทบรสทธ เม
จะดดซมเขาส
กระบวนการท
ตางๆ ทางดาน
pational ex
ากทสด ชองท
วในระหวางก
การสมผส (D
ขาสทางเดนอ
ซมเขาสผวหน
ลอดเลอดฝอย
ะมพนทผวมา
ากบประมาณ
ปงปอง แตละ
หายใจกจะเกด
จะเกดอาหารหนงกจะเกดอ
สรางกายไดดใ
อเปนไอจะด
สรางกายแทบ
ทเกดขนตอจา
นพษจลนศาสต
xposure) สวน
ทางการสมผส
การทางาน ใน
Dose) ซงหมา
าหาร (Ingest
นง (Skin abs
ยรองรบการด
ากทสด คอเท
ณหนงสนามเท
ะชองทางเมอไ
ดอาการทางร
รในระบบทางอาการขนทผว
ในบางชองทา
ดซมเขาสทา
บไมไดเลย เป
ากนน
ตร
นใหญจะไดรบ
สอนดบรองลง
นการพจารณา
ายถงปรมาณ
tion)
sorp-
ดดซม
ทากบ
ทนนส
ไดรบ
ระบบ
งเดนวหนง
ง แต
งเดน
ปนตน
บจาก
งมาก
าการ
ณของ
37
สารเคมทรางกายไดรบเขาไป ระยะเวลาในการสมผส (Duration) และความถในการสมผส
(Frequency) โดยทวไปถาระยะเวลาในการสมผสยาวนาน และความถในการสมผสเกดขนบอย กม
แนวโนมวา ขนาดทไดรบสมผสสารพษนนนาจะสง
นอกจากชองทางเขาหลกแลว ยงมกรณพเศษทสารเคมจะเขาสรางกายได ซงพบไดในการใหยา
ทางการแพทยหรอในการทดลอง คอการใหโดยการฉดเขาสรางกายโดยตรง (Injection) การฉด
สารเคมเขาสรางกาย อาจฉดเขาทางหลอดเลอดดา (Intravenous; IV) ฉดเขาทางกลามเนอ
(Intramuscular; IM) ฉดเขาทางหนาทอง (Intraperitoneal; IP) หรอฉดเขาใตผวหนง (Subcu-taneous; SC) การฉดสารเคมเขาสรางกายในชองทางตางกน กจะมผลตอการเกดพษทตางกนไปดวย
เชน การฉดสารเคมเขาทางหลอดเลอดดานน เปนการนาสารเคมเขาสกระแสเลอดโดยตรง การออก
ฤทธทาใหเกดอาการพษ (ในกรณสารพษ) หรอทาใหเกดผลการรกษา (ในกรณยา) ยอมจะรวดเรวกวา
การฉดเขาทางกลามเนอหรอทางใตผวหนง เปนตน
เมอสารเคมดดซมเขาสรางกายแลว จะกระจายตว (Distribution) ไปตามอวยวะตางๆ ชองทางในการ
กระจายตวทสาคญทสดกคอผานทางกระแสเลอด (Blood circulation) นนเอง สารเคมบางชนดกจะ
จบกบโมเลกลของโปรตนทอยในกระแสเลอด เพอใหพาไปยงอวยวะตางๆ ได สาหรบสมองนน จะเปน
อวยวะพเศษทมขอจากดในการกระจายตวไปของสารเคม เนองจากม Blood brain barrier เปน
เครอขายปองกนไวอย สารเคมทสามารถผาน Blood brain barrier ไปไดเทานน จงจะสามารถกอ
ผลกระทบตอระบบประสาทสวนกลางได สารเคมบางชนดกสามารถผานจากแมไปสทารกในครรภ
ทางรก และบางชนดกสามารถผานจากแมไปสทารกทคลอดแลวทางนานมไดดวย
เมอกระจายตวไปสสวนตางๆ ของรางกายแลว สารเคมบางสวนจะเกดการสะสม (Storage) เอาไวใน อวยวะบางอยาง โดยกระดก กลามเนอ และไขมน เปนอวยวะทมแนวโนมจะเปนแหลงเกบสะสมของ
สารเคม ทาใหมกมความเขมขนในอวยวะเหลานมาก และในระยะยาวอาจกอใหเกดผลชนดเรอรงได
ตามมา อกดานหนงเมอกระจายตวไปสอวยวะเปาหมาย (Target organ) ซงกคออวยวะทมโอกาส
เกดผลกระทบตอสารเคมชนดนนไดแลว ทขนาดระดบหนงกจะเกดการทาปฏกรยาดวยกลไกการออก
ฤทธ (Mechanism of action) แบบตางๆ เชน ยบยงการทางานของเอนไซม ทาลายรหสพนธกรรม
ทาลายโมเลกลโปรตน ไปจนถงทาลายเซลล และทาใหเกดอาการพษขน อวยวะเปาหมายไม
จาเปนตองเปนอวยวะทมระดบความเขมขนของสารพษสงทสดในรางกาย แตมกจะเปนอวยวะทเสยง
ตอการไดรบผลกระทบมากทสด สารเคมแตละชนดกมอวยวะเปาหมายแตกตางกนไป สารเคมบางตว
อาจมอวยวะเปาหมายมากกวาหนงอวยวะกได อวยวะทมกเปนเปาหมายในการเกดพษบอยทสดกคอ
ระบบประสาทสวนกลาง รองลงมากคอระบบเลอด และอวยวะภายใน เชน ตบ ไต หวใจ ปอด (2)
ในระ
ชนด
สารท
เมตา
ทปก
แยก
กระบ
เยอหกจะ
เหลา
รางก
บทบ
oxid
ในก
ชนด
แสด
เปลย
ะหวางอยในร
ดอนได การเป
ทไดจากกระบ
าบอลสมคอก
กตจะมอยในร
กสลายโมเลกล
บวนการสราง
หมเซลล แตในเกดกระบวนก
านน โดยหลา
กายไดงายกวา
บาทมากในก
dase เอนไซม
ระบวนการเม
ดในรางกายก
ดงตวอยางกลไ
ยนแปลงในรา
รางกาย สารเค
ปลยนรปสารเค
บวนการเมตา
ระบวนการทา
รางกายอยแล
ล เรยกวา คา
งโมเลกลใหม
นกรณทมสารการเมตาบอล
ายกลไก เชน ก
า อวยวะทมบ
ระบวนการเ
ม Glutathion
มตาบอลสมน
ได และสารเ
ไกการเมตาบ
างกายเปนสาร
ภาพท 8
แหลงทมา:
คมบางสวนกอ
คมนเปนสวน
บอลสมนนเร
างานของเอนไ
ว กระบวนกา
าตาบอลสม (C
เรยกวา อาน
รแปลกปลอม ลสมแบบพเศษ
การเปลยนรป
บทบาทอยางม
มตาบอลสม
ne S-transfer
นน สารเคมชน
เคมบางชนด
อลสมของสา
รเมตาโบไลตไ
8 กลไกการเม
Internationa
38
อาจถกเปลยน
นหนงของกระ
ราจะเรยกวาส
ไซมอยางเปน
ารเมตาบอลส
Catabolism)
าบอลสม (An
(Xenobioticษเพอทาลายพ
ปไปเปนสารเค
มากในการเปล
สารพษมหลา
rase และเอน
นดหนงอาจจ
กอาจมกลไก
ารโทลอนในรา
ไดหลายชนดแ
ตาโบลสมของ
al Program
นรป (Biotran
บวนการเมตา
สารเมตาโบไล
นขนตอนเพอใ
สมปกตจะแบง
) เชน กรณแ
nabolism) เช
c) เชน สารพษพษ (Detoxif
คมชนดอนทม
ลยนรปสารเค
ายชนด เชน
นไซม UDP-gl
จะเปลยนแปล
กการเปลยนร
างกาย (9)
และจากหลาย
งสารโทลอนใ
on Chemica
nsformation
าบอลสม (Me
ต (Metabo
หสงมชวตดาร
งเปน 2 อยา
แยกโมเลกลให
ชน การสรางไ
ษ (Toxicant)fication) ขอ
พษนอยกวาห
คมกคอตบ สว
เอนไซม Cy
lucoronyltra
ลงไปเปนสาร
รปหลายเสนท
ซงจะเหนไดว
ยเสนทาง
นรางกาย
al Safety (9)
n) ไปเปนสา
etabolism)
lite) กระบวน
รงอยได เปนก
าง คอกระบวน
หเกดพลงงาน
ไลโปโปรตนไป
) เขามาในรางองสารแปลกป
หรอขบออกไป
วนกลมเอนไซ
ytochrome P
ansferase เป
เมตาโบไลตห
ทางกได ภาพ
วาโทลอนสาม
รเคม
และ
นการ
กลไก
นการ
และ
ปเปน
งกาย ปลอม
ปจาก
ซมทม
P450
ปนตน
หลาย
พท 8
มารถ
39
ขนตอนสดทายในกระบวนการทางพษจลนศาสตรกคอ การขบออก (Excretion) ซงสารเคมอาจขบ
ออกจากรางกายในรปเดม หรอในรปเมตาโบไลตทเปลยนแปลงแลวกได ชองทางในการขบออกนนม
หลายทาง ไดแก ขบออกทางเหงอ ทางลมหายใจออก กรองผานทางไตแลวขบออกทางปสสาวะ
เปลยนแปลงทตบแลวขบออกทางนาดแลวออกไปกบอจจาระ สารเคมทเปนแกสถาดดซมไดไมด
หลงจากสดหายใจเขาไปแลว อาจถกขบออกทางลมหายใจออกมาเปนสวนใหญเลยกได สารเคม
บางอยางไมเกดการเปลยนรปในรางกายมากนกกจะขบออกมาในรปเดม แตสารเคมบางอยางเกดการ
เปลยนรปมากกจะขบออกมาในรปเมตาโบไลตเปนสวนใหญ
การบอกอตราการกาจด (Elimination) สารเคมในรางกาย สามารถใชคาครงชวตในรางกาย
(Biological half-life; T1/2) เปนตวบอกความเรวในการกาจดออกได โดยคานหมายถง เวลาท
รางกายใชในการทาใหสารเคมนนหมดฤทธหรอเสอมสภาพไปครงหนง คาครงชวตอกแบบหนงทนยม
ใชกนคอคาครงชวตในเลอด (Plasma half-life; T1/2) หมายถง เวลาทรางกายใชในการทาใหปรมาณ
ของสารเคมชนดนนในเลอดลดลงไปครงหนง โดยปกตถาสารเคมนนดดซมเขามาแลวสลายตวไดเรว
ถกเปลยนแปลงไดมาก และขบออกจากรางกายไดเรว กจะมคาครงชวตในรางกายตา
หลงจากสารเคมทเปนพษทาปฏกรยาในระดบโมเลกลหรอเซลลในรางกายทอวยวะเปาหมายตามแต
กลไกการออกฤทธของสารเคมแตละชนดแลว รางกายจะเกดกระบวนการซอมแซม (Repair) ขนได
ทงในระดบโมเลกล เชน การซอมแซมสารพนธกรรมทเสยหาย และในระดบเซลล เชน การทาลาย
เซลลทเสยหายทง และสรางเซลลทดขนใหม
ความสมพนธของขนาดกบผลกระทบตอสขภาพ (Dose-response relationship)
ในเรองความสมพนธของขนาด (Dose) กบผลกระทบตอสขภาพ (Health effect) นน ในทนจะขอกลาวถงเนอหาเพยงในเบองตนเพอพอใหเกดความเขาใจในความสมพนธของขนาดกบการเกดพษของ
สารเคม ดงทไดทราบแลววา การเกดพษของสารเคมจะรนแรงมากนอยเพยงใดนน ขนอยกบปจจย
หลายอยาง ทงความสามารถในการกอพษของตวสารเคมนนเอง ชองทางในการรบสารเคม ปจจยทม
ผลตอกระบวนการทางพษจลนศาสตร (การดดซม การกระจายตว การเกบสะสม การเปลยนรป และ
การขบออก) ปจจยในดานผรบสารพษ เชน สปชส พนธกรรม อาย เพศ โรคประจาตว ความทน
ความไวรบ และการแพสารเคมนน เปนตน “ขนาด” ของสารเคมทไดรบเขาไปในรางกาย กเปนอก
ปจจยหนงทสาคญมากในการเกดพษ บคคลแรกทใหความสาคญกบเรองขนาดกคอพาราเซลซส เขา
ไดชใหเหนวาสารเคมทกประเภทเปนพษ (Poison) ได ถาไดรบในขนาดทเพยงพอ และสารเคมชนด
เดยวกนนน กอาจเปนคณหรอเปนยา (Remedy) ได ถาไดรบในขนาดทเหมาะสม หลกการนถก
นามาใชในวชาเภสชศาสตรในปจจบน เพอประเมนชวงขนาดการรกษา (Therapeutic dose) ของยา
ซงเป
สขภ
ภาพ
resp
แกน
ไมม
บางสตาก
นอย
ใหม
ประ
จากThre
สารเ
เลย
พจา
อาห
สถา
ไปตา
ปนชวงขนาดท
ภาพทเรยกวาผ
พท 9 เปน
ponse curv
นหนงแสดงจา
การเกดความ
สวนเกดผลกรวาจดนเปนต
ยเรมเกดผลกร
จานวนประช
ชากรทงหมด
ภ
การอนมานตeshold นน แ
เคมชนดทพจ
(No observ
ารณากาหนดร
หาร ระดบคว
นททางานดว
ามลกษณะขอ
ทเขาสรางกา
ผลขางเคยง (S
นภาพกราฟเส
ve) แบบปกตท
านวนสงมชวต
มผดปกตขนใ
ระทบขน ลกศนไปจะไมเกด
ระทบ เมอขน
ชากรทไดรบ
จะเกดผลกระ
ภาพท 9 แสด
ตามแบบจาลแสดงวาจะมข
ารณาได เนอ
ved adverse
ระดบทปลอด
ามปลอดภย
ย (แตรายละ
องการนามาใช
ายแลว ยาสาม
Side effect)
สนโคงแสดงค
ทวไป ถาแกน
ตทเกดอาการ
ในกลมประช
ศรในภาพแสดดผลกระทบข
นาดสงขนอกถ
ผลกระทบเพ
ะทบขน
งกราฟความส
อง (Model) ขนาดในชวงห
งจากจะไมมป
e effect le
ดภยของสารป
ของมลพษใน
เอยดในการป
ชงาน)
40
มารถออกฤท
จากยาขน
ความสมพนธ
นกราฟในแนว
ผดปกตขน จ
ชากร แตเมอ
ดงจดทเรยกวน เมอขนาดเ
ถงชวงหนง จะ
พมขนอยางรว
สมพนธของขน
ขางตนหนง ทตาเพยง
ประชากรทเกด
evel; NOAEL
ปนเปอนในอา
นอากาศและ
ประเมนคาระ
ทธรกษาโรคได
ธของขนาดกบ
วนอนแสดงขน
จะเหนวาทระ
ขนาดเพมขน
า Thresholdเรมสงขนในช
ะเปนชวงทคน
วดเรว และค
นาดกบผลกระ
น จะเหนวากงพอทจะทาให
ดผลกระทบต
L) หลกการคด
าหาร เชน ยา
นา รวมถงระ
ดบความปลอ
ด โดยยงไมท
บผลกระทบต
นาดของสารเค
ดบความเขมข
นถงจดหนง จ
d หมายถงจดวงแรกจะมป
นสวนใหญจะ
คอยๆ เพมชา
ะทบตอสขภา
การทสารเคมหทกคนปลอด
ตอสขภาพทขน
ดน ถกนามาใ
าปราบศตรพช
ะดบทปลอดภ
อดภยอาจจะม
าใหเกดผลเส
ตอสขภาพ (D
คมทไดรบ สว
ขนตามากๆ จ
จะเรมมประช
ดทถาขนาดสาระชากรเพยง
เกดผลกระทบ
าลง จนถงจด
าพ
มสวนใหญมรดภยจากการไ
นาดตากวาระ
ใชประโยชนใน
ชหรอสารปรง
ภยของสารเค
มความแตกตา
สยตอ
Dose-
วนอก
จะยง
ชากร
ารพษงสวน
บ ทา
ดหนง
ระดบ ไดรบ
ะดบน
นการ
งแตง
คมใน
างกน
41
อยางไรกดลกษณะการกอพษของสารเคมบางอยาง เชน การเกดมะเรง (Carcinogenesis) หรอการ
แพ (Allergy) กอาจเกดขนไดในกลมประชากรทไวรบ แมไดรบสารเคมทเปนสาเหตเขาไปในขนาดท
ตามาก ลกษณะของเสนกราฟแสดงความสมพนธของขนาดกบผลกระทบตอสขภาพกอาจตางออกไป
เพอความปลอดภย นกวชาการทางดานพษวทยาสวนใหญในปจจบนจงมแนวคดทเชอกนวา สาหรบ
ผลกระทบในดานการกอมะเรงหรอการแพแลว ตองถอวาไมมคาตาสดทปลอดภยเลย (No threshold)
คอแมไดรบในขนาดทตามากกอาจกอผลกระทบได (1, 2) และในการควบคมการสมผสกบสารพษทกอ
ผลประเภทน ตองไมใหสมผสเลยจะดทสด หรอถาตองสมผสจะตองควบคมใหอยในระดบตาทสด
เทาทจะสามารถทาได (As low as possible; ALAP)
นอกจากกราฟรปโคงแลว ยงอาจพบกราฟแสดงความสมพนธของขนาดกบผลกระทบตอสขภาพใน
ลกษณะอนอก เชน เปนกราฟทคอนขางเปนเสนตรง (Linear) คอเมอขนาดของสารเคมเพมขน
จานวนประชากรทไดรบผลกระทบกเพมขนตามกนเปนอตราทคอนขางคงท หรออาจพบกราฟม
ลกษณะเปนรปตวย (U-shaped) คอทขนาดตามากๆ สารเคมนนจะสงผลเสยตอรางกาย แตในขนาด
สงมากๆ กจะสงผลเสยตอรางกายไดอก กราฟทเปนรปตวยน มาจากแบบจาลองทนกพษวทยา
พยายามใชอธบายปรากฎการณของสารเคมบางอยาง เชน วตามนหรอแรธาตบางตว ทไดรบนอยไปก
เกดผลเสย แตหากไดรบมากไปกเกดผลเสยเชนกน ตองไดรบในขนาดทเหมาะสมจงจะเกดผลด
ปรากฎการณของสารเคมบางชนดทมลกษณะแบบน เรยกวา Hormesis
เมอกลาวถงเรองขนาด (Dose) แลว ยงมคาอก 2 คาทนาสนใจ คอขนาดภายนอก (External dose)
กบขนาดภายใน (Internal dose) ขนาดภายนอก หมายถง ขนาดของสารเคมทรางกายไดรบเขาไป
เมอวดจากภายนอก เชน จากความเขมขนในอากาศ จากความเขมขนในสารละลายทกนเขาไป แต
เนองจากสารเคมถกดดซมเขาไปในรางกายไดเพยงบางสวน ถกเกบสะสม และถกเปลยนแปลงตามกระบวนการทางพษจลนศาสตร ขนาดของสารเคมทจะไปถงอวยวะเปาหมายไดจรงๆ นน ยอม
แตกตางจากขนาดภายนอก ขนาดทวดจากภายในรางกายนเรยกวา ขนาดภายใน โดยทวไปขนาด
ภายในยอมสะทอนถงการเกดพษไดดกวาขนาดภายนอก แตกทาการตรวจวดไดยากกวา หรอในบาง
กรณอาจตรวจวดไมไดเลย ตองประมาณการณดวยการคานวณโดยใชแบบจาลองเอา
พนฐานความรเรองความสมพนธของขนาดกบการเกดผลกระทบตอสขภาพน มความสาคญอยางยงใน
การใชประเมนความเสยงทางสขภาพ (Health risk assessment; HRA) ในทางพษวทยาประยกต
ทาใหนกพษวทยาสามารถกาหนดระดบของสารเคมในสงแวดลอม เชน นา อากาศ ในอาหาร หรอใน
สถานททางาน ใหอยในระดบทไมเปนพษตอคนสวนใหญได การทดสอบระดบความเปนพษของ
สารเคม ซงสวนใหญจะเปนการทดสอบในสตวทดลอง (Animal testing) นน กเปนสงทมประโยชน
42
ตอสงคมสวนรวม เนองจากจะทาใหนกพษวทยามขอมลเพอนามาเลอกสารเคมทมความเปนพษนอย
มาใชเปนยา ใชในอตสาหกรรม ใชในการเกษตร หรอใชในชวตประจาวนได โดยหวงวาจะเกด
ผลกระทบจากสารเคมนนตอทง มนษย สตว พช และสงแวดลอมใหนอยทสด อยางไรกตามการ
ทดสอบความเปนพษในสตวทดลองเพอเลอกสารเคมทเปนพษนอยมาใชในมนษยนนกยงมขอควร
พจารณาอย ทงในแงการทารายสตวทดลอง ซงตองทาใหเกดขนนอยทสดเทาทจาเปน และในแงทอาจ
มความแตกตางของสปชสในการเกดพษได ผลกระทบจากสารพษชนดเดยวกน ทเกดขนใน
สตวทดลอง ไมจาเปนจะตองเหมอนกบทเกดขนในมนษย ขอควรพจารณาน เปนสงทนกพษวทยาและ
ผทนาขอมลความเปนพษในสตวทดลองไปใชจะตองคานงถงเสมอ
เอกสารอางอง
1. Hodgson E. A textbook of modern toxicology. 3rd ed. New Jersey: John Wiley &
Sons 2004.
2. Klaassen CD. Casarett and Doull’s Toxicology: The basic science of poisons. 17th
ed. New York: McGraw-Hill 2008.
3. ณฐ ตนศรสวสด, ศรนนท เอยมภกด. นตพษวทยา. กรงเทพมหานคร: สานกพมพแหง
จฬาลงกรณมหาวทยาลย พ.ศ. 2550.
4. Loomis TA, Hayes AW. Loomis’s Essentials of toxicology. 4th ed. California:
Academic Press 1996.
5. Hoffman RS, Nelson LS, Howland MA, Lewin NA, Flomenbaum NE, Goldfrank LR.
Goldfrank’s Manual of Toxicologic Emergencies. New York: McGraw-Hill 2007.
6. วลาวณย จงประเสรฐ, สรจต สนทรธรรม, บรรณาธการ. อาชวเวชศาสตร ฉบบพษวทยา –
โครงการตารากรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. นนทบร: บรษท ไซเบอร เพรส จากด พ.ศ. 2542.
7. Walker R, Lupien JR. The safety evaluation of monosodium glutamate. J Nutr.
2000;130(4S Suppl):1049S-52S
8. Hazleton LW, Tusing TW, Zeitlin BR, Thiessen R, Murer HK. Toxicity of coumarin. J
Phamacol Exp Ther. 1956;118(3):348-58 .
9. International Programme on Chemical Safety. Inchem website: Environmental
health criteria 52: Toluene. 1985. [cited 2 May 2013]. Available from: http://www.
inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc52.htm.
43
Acetaldehyde นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ Acetaldehyde ||||| ชออน Ethanal, Ethyl aldehyde, Acetic aldehyde, Aldehyde C
สตรโมเลกล C2H4O ||||| นาหนกโมเลกล 44.05 ||||| CAS Number 75-07-0 ||||| UN Number
1089
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวไมมส ตดไฟได ละลายในนา มกลนฉนมากแตถาเจอจางลงจะมกลน
เหมอนผลไม odor threshold อยท 0.05 ppm (0.09 mg/m3) ระเหยเปนไอทอณหภมหอง เกดใน
ธรรมชาตอยในกาแฟ ขนมปง ผลไมสก และจากกระบวนการเผาผลาญอาหารของพช
อนตรายทางเคม ละลายไดในแอลกอฮอล ไวตอปฏกรยาสง มแนวโนมทจะเกดปฏกรยาโพลเมอร
กอใหเกดเปอรออกไซด อาจเกดปฏกรยาทรนแรง เปนอนตรายเมอทาปฏกรยากบพลาสตก ยาง สารเคมในสภาพทเปนไอระเหยหรอแกส เมอผสมกบอากาศกอใหเกดการระเบดได
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): C = 25 ppm ||||| NIOSH REL: Carcinogen
notation, IDLH = 2,000 ppm [Carcinogen notation] ||||| OSHA PEL: TWA = 200 ppm
(360 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะ
แวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 860 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง ไมทราบวาเปนสารกอ
มะเรงในมนษยหรอไม)
การผลต ไดมาจากปฏกรยา oxidation ของ ethanol
การนาไปใช ใชเปนสารกงกลาง (intermediate) ของการผลตสารเคมอนหลายชนด เชน acetic
acid, acetic anhydride, cellulose acetate, vinyl acetate resins, acetate esters, pentaerythritol, การสงเคราะหอนพนธของ pyridine, terephthalic acid และ peracetic acid
ใชในการผลตนาหอม polyester resin สยอมทเปนดาง ใชเปนสารกนบดในผลไมและเนอปลา
ใชเปนสารแตงรสชาต เปลยนโครงสรางโมเลกลของแอลกอฮอล เปนสวนประกอบของเชอเพลง
ทาให gelatin แขงตว เปนตวทาละลายในอตสาหกรรมยาง ฟอกหนง กระดาษ และทากระจกเงา
การเขาสรางกาย ในตบเอนไซม alcohol dehydrogenase จะเปลยน ethanol ใหเปน
acetaldehyde และจะมเอนไซม acetaldehyde dehydrogenase ทเปลยน acetaldehyde
44
ใหเปน acetic acid ในคนเอเชยตะวนออกจะมการกลายพนธของ gene ทสรางเอนไซม
acetaldehyde dehydrogenase ทาใหเอนไซมทางานไดไมเตมท จงทาใหมอาการ alcohol
flush reaction และเมาคางในกลมคนดงกลาว และacetaldehyde ยงพบเปนสวนประกอบใน
บหร โดยจะเสรมฤทธของ nicotine ทาใหตดบหร
ผลระยะฉบพลน ระคายเคองตอดวงตา ผวหนง และระบบทางเดนหายใจ ถาสดดมเขาไปปรมาณ
มากทาใหเกดปอดบวมนา (pulmonary edema) กดการหายใจ และความดนสงขนในสตวทดลอง
ผลจากการหายใจมโอกาสกอพษนอยกวาจากการกนหรอการสมผสทางผวหนง
ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ อาการคลายคนตดสรา ทาใหเกดมะเรงทเยอบโพรงจมก (nasal mucosa) และกลองเสยง (larynx) ในสตวทดลอง
การรกษา รกษาตามอาการ ไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน
ขอมลดานสงแวดลอม เปนพษตอสงมชวตในนา เปนอนตรายตอแหลงนาดม มแนวโนมในการสะสม
ทางชวภาพตา
เอกสารอางอง
1. http://www.epa.gov/ttn/atw/hlthef/acetalde.html [cited 2010, 5 January].
2. http://msds.pcd.go.th/searchName.asp?vID=84 [cited 2010, 5 January].
3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
4. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
Acetone นพ.องกร นพคณภษต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ อะซโตน (Acetone) ||||| ชออน Propan-2-one, Propanone, 2-Propanone, Dimethyl ketone, Methyl ketone, beta-Ketopropane, Dimethyl formaldehyde, Pyroacetic spirit
สตรโมเลกล C3H6O ||||| นาหนกโมเลกล 58.08 ||||| CAS Number 67-64-1 ||||| UN Number
1090
ลกษณะทางกายภาพ เปนของเหลวใสไมมส ระเหยเปนไอไดด มกลนมนท จดเดอด 56.5 องศา
เซลเซยส จดหลอมเหลว -95 องศาเซลเซยส ตดไฟได
45
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 500 ppm, STEL = 750 ppm |||||
NIOSH REL: TWA = 250 ppm (590 mg/m3), IDLH = 2,500 ppm [10 % LEL] ||||| OSHA PEL:
TWA = 1,000 ppm (2,400 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ
ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Acetone in urine (End of shift) = 50 mg/L
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity =
A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
อตสาหกรรมทใช
• ใชในอตสาหกรรมการทาเครองสาอาง
• อตสาหกรรมทมการใชตวทาละลาย
• ใชในการชะลาง
• เปนสารไลนา
• ชางเสรมสวย
• ชางไม ชางเฟอรนเจอร
• การผลตสารหลอลน การผลตคลอโรฟอรม
• อตสาหกรรมผลต acetone โดยตรง
กลไกการกอโรค อะซโตน สามารถเขาสรางกายได 3 ทางไดแก ทางการหายใจ ทางการกน และทาง
ผวหนง (พบไดนอย) เมอเขาสรางกายจะมฤทธกดระบบประสาทสวนกลาง ทาใหมอาการมนงง ซม
และซมผานชนไขมนบรเวณผวหนงทาใหเกดการระคายเคองผวหนง อะซโตนจะถกขบออกจาก
รางกายทางลมหายใจออก และทางไตในรปของคโตนในปสสาวะ
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน อะซโตนเปนสารไวไฟ เมอเผาไหมจะไดแกสคารบอนไดออกไซด
และแกสคารบอนมอนอกไซด ซงเปนพษตอรางกาย ดงนนการเขาไปกภยตองใชชดทปองกนไฟได
และเนองจากการเผาไหมจะทาใหเกดแกสคารบอนไดออกไซดและแกสคารบอนมอนอกไซดระดบของ
ชดควรเปนชดปองกนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA)
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ระบบประสาท เมอรบประทานอะซโตนเขาไปจะมอาการคลายกบการดมสรา
แตจะไมมอาการครนเครง (euphoria) และอาการมกจะรนแรงกวาการดมสรา อาการสาคญคออาการตอระบบประสาทซงมไดตงแต ซม จนถงหมดสต นอกจากน อะซโตนยงมฤทธกดการ
หายใจ ทาใหหายใจชาระบบไหลเวยนโลหต ทาใหหลอดเลอดสวนปลาย (peripheral
circulation) ขยายตว เกดความดนโลหตตา ฤทธระคายเคอง ผทสมผสอะซโตน อาจมอาการ
แสบตา แสบจมก ไอ และผนคนตามผวหนง
46
• อาการระยะยาว ยงไมมขอมลทชดเจนเกยวกบอาการระยะยาวของอะซโตน แตเชอวามฤทธกด
ประสาทสวนกลาง เหมอนฤทธของสารระเหยอนๆ ซงทาใหเกดความผดปกตในเรองเกยวกบ
สตปญญาและระบบประสาท (neuropsychiatric disorder)
การตรวจทางหองปฏบตการ ตรวจเพอยนยนการสมผสไดโดย การตรวจหาอะซโตนในเลอด
(acetone in blood) ภายใน 1 ชวโมงหลงจากสมผสสาร และการตรวจหาอะซโตนในปสสาวะ
(acetone in urine) ภายใน 3 ชวโมงหลงการสมผส
การดแลรกษา
• การรกษาระยะเฉยบพลน ใหการรกษาแบบประคบประคองโดยเฉพาะการเฝาระวงเกยวกบระดบ
สญญาณชพและระดบความรสกตว เนองจากอะซโตนสามารถทาใหเกดความผดปกตไดทงระบบประสาทและระบบไหลเวยนโลหต ดงทไดกลาวมาแลวขางตน ผปวยทรบสมผสอะซโตนโดยการ
รบประทาน ควรไดรบการลางทองและใชผงถานกมมนต (activated charcoal) ในการดดซบพษ
รกษาอาการแบบประคบประคองตามอาการ เชน ใหสารนาทางหลอดเลอดดา จนรางกาย
สามารถขบอะซโตนออกมาไดเองจนหมด
• การดแลระยะยาว นดตดตามอาการเพอสงเกตอาการทางระบบประสาท
เอกสารอางอง
1. American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH). TLVs and
BEIs. Cincinnati: ACGIH 2012.
2. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). NIOSH Pocket
Guide to Chemical Hazards (NIOSH Publication No. 2005-151). Cincinnati: NIOSH
2005.
3. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.
Geneva: International Labour Office 1998.
4. Haz-Map: Occupational Exposure to Hazardous Agents. Nitric acid. Available from:
http://hazmap.nlm.nih.gov/. 5. วลาวณย จงประเสรฐ, สรจต สนทรธรรม, บรรณาธการ. อาชวเวชศาสตร ฉบบพษวทยา –
โครงการตารากรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. นนทบร: บรษท ไซเบอร เพรส จากด พ.ศ.
2542.
6. ศนยปฏบตการฉกเฉนสารเคมกรมควบคมมลพษ. คมอการระงบอบตภยจากวตถอนตราย 2546.
7. ศนยขอมลวตถอนตรายและเคมภณฑกรมควบคมมลพษ. Acetone. Available from:
http://msds.pcd.go.th/.
47
Acrolein นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ อะโครลน (Acrolein) ||||| ชออน 2-Propenal, 2-Propen-1-al, Acraldehyde, Acrylal-
dehyde, Acrylic aldehyde, Allyl aldehyde, Prop-2-enal
สตรโมเลกล C3H4O ||||| นาหนกโมเลกล 56.06 ||||| CAS Number 107-02-8 ||||| UN Number
1092
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวไมมสหรอมสเหลอง มกลนเหมนฉน เผาไหมไดงาย กลายเปนไอได
เรวกวานาทอณหภมหอง ไอระเหยหนกกวาอากาศ เกดขนไดเองตามธรรมชาตจากนามนทสกดมา
จากตนไม เชน โอก สน ไมผลดใบทขนอยบรเวณทราบสง
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): C = 0.1 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 0.1 ppm (0.25 mg/m3), STEL = 0.3 ppm (0.8 mg/m3), IDLH = 2 ppm ||||| OSHA PEL: TWA =
0.1 ppm (0.25 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบ
ภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 0.55 ug/m3
อนตรายทางเคม สามารถรวมกบสารอนจนตดไฟหรอระเบดได ขนกบการใหความรอน ทาปฏกรยา
กบกรด ดาง สาร oxidant เปนสาเหตการเกดเพลงไหมหรอระเบดได เกดจากการเผาไหมของ
สารอนทรย เชน ตนไม ยาสบ การเผาไหมเชอเพลง และนามน
การผลต ไดมาจากการผลต acrylic acid ผลตโดยขบวนการ air oxidation ของ propylene เดมใช
การควบแนนของ acetaldehyde และ formaldehyde
การนาไปใช
• ใชเปนสวนประกอบของสารเคมอนและสารฆาแมลง
• พบในอาหารสตว (ใชเปนกรดอะมโนในอาหารสตว)
• ใชฆาเชอราและวชพช ฆาสงมชวตในนาหลอเยนในระบบระบายอากาศ และระบบบาบดนาเสย
• ใชเปน slimicide ในอตสาหกรรมกระดาษ
• ฆาสงมชวตในบอนามนและเชอเพลงปโตรเคมเหลว
• ใชในการทา tissue fixation ในการตรวจชนเนอ
• เปนสารตงตนในการผลตฉนวนกนไฟฟา เปนสารกงกลาง (intermediate) ในการผลต
methionine, glutaraldehyde, allyl alcohol และ tetrahydrobenzaldehyde
48
• เปน copolymer กบ acrylic acid, acrylonitrile, และ acrylic esters
• ทาปฏกรยากบ formaldehyde, guanidine hydrochloride, ethylene diamine
• ใชเปนแกสพษในการทหาร
การเขาสรางกาย ดดซมทางการหายใจเอาไอระเหยเขาไป ทางผวหนง และทางการกน
ผลระยะฉบพลน นาตาไหล ระคายเคองอยางรนแรงตอดวงตา ผวหนง และระบบทางเดนหายใจ ถา
สดดมเขาไปปรมาณมากทาใหเกดปอดบวมนา (pulmonary edema) อาการอาจเกดภายหลงการ
สมผสไดหลายวน
ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ ยงไมทราบขอมลแนชด
อาการทเกดขนเมอสมผสในระดบความเขมขนตางๆ (1)
• สมผสระยะสน (นอยกวาหรอเทากบ 14 วน) ระยะเวลาในการสมผส 40 นาท
ระดบความเขมขนในอากาศ 0.00005 ppm = ระดบความเสยงตาสดตอการเกดผลตอสขภาพ
ระดบความเขมขนในอากาศ 0.17 ppm = ระคายเคองตา
ระดบความเขมขนในอากาศ 0.26 ppm = ระคายเคองจมก
ระดบความเขมขนในอากาศ 0.43 ppm = ระคายเคองคอ
• สมผสระยะยาว (มากกวา 14 วน) ระดบความเขมขนในอากาศ 0.000009 ppm = ระดบความเสยง
ตาสดตอการเกดผลตอสขภาพในสตวทดลอง ผลระยะยาวจากการสดดมยงไมทราบ
การรกษา รกษาตามอาการ ใหยาตานพษ (antidote) คอ physostigmine ถาม anticholinergic
effect
ขอมลดานสงแวดลอม เปนพษรนแรงตอสงมชวตในนา
เอกสารอางอง
1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for
Acrolein. 2007 [cited 2010 2 January]; Available from: http://www.atsdr.cdc.gov/
toxprofiles/tp124.html.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.
3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
Acrylonitrile นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
49
ชอ อะครโลไนไตรล (Acrylonitrile) ||||| ชออน 2-Propenenitrile, Propenenitrile, Acrylonitrile
monomer, AN, Cyanoethylene, Vinyl cyanide, VCN
สตรโมเลกล C3H3N ||||| นาหนกโมเลกล 53.06 ||||| CAS Number 107-13-1 ||||| UN Number
1093
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวไมมส ระเหยไดกลนฉนออนๆ กลนหอมคลายกระเทยม คอยๆ
เปลยนเปนสเหลองถาถกแสง ระเบดได ตดไฟได ไอระเหยหนกกวาอากาศและกระจายตามพนดน
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 2 ppm [skin] ||||| NIOSH REL:
Carcinogen Notation, TWA = 1 ppm, C = 10 ppm [15-minutes] [skin], IDLH = 85 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 2 ppm, C = 10 ppm [15-minutes] [skin] ||||| ประกาศกระทรวง-
มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมได
กาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 10 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2A (นาจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ
มะเรงในมนษยหรอไม)
อนตรายทางเคม เมอถกความรอนจะยอยสลายบางสวนให cyanide (hydrogen cyanide) และ
nitrogen oxide ทาปฏกรยารนแรงกบกรดเขมขนและสาร oxidants กดพลาสตกและยาง
การผลต ไดมาจากการทาปฏกรยา chlorination ของ benzene หรอ chlorobenzene โดยม
ตวเรงมกเปน ferric oxide ตามดวยการกลนแบบแยกสวนหรอการทาเปนผลกจากสวนผสมของ
chlorinated benzene การนาไปใช ใชในการผลต acrylic และ modacrylic fibers ยาง nitrile และพลาสตก และใชเปน
สารรมควนในการเกบเมลดพช
การเขาสรางกาย การสดดมไอระเหย ทางผวหนง และการกน
ผลระยะฉบพลน ลกษณะทางคลนกไมจาเพาะ
• ไอระเหยทาใหเกดอาการจาม เจบคอ เยอบอกเสบ หายใจลาบาก
• ผวหนงไหม แดง เปนตมนา ผวหนงอกเสบมกเปนหลงจากสมผสหลายชวโมง กอใหเกดผนภมแพ
ได(allergic contact dermatitis)
• ระคายเคองตอตา ตาแดง ปวดตา และนาตาไหล ระคายเคองทางเดนหายใจสวนลาง
• ปวดศรษะ เวยนหว คลนไส อาเจยน ทองเสย ออนเพลย และหวใจเตนเรว
• ตบทางานผดปกต ตวเหลอง เจบบรเวณตบ เบออาหาร
50
• สงผลตอระบบประสาทสวนกลาง
• ซด และไตทางานผดปกต
• ชก หยดหายใจ เสยชวต ในรายทอาการรนแรง
• มผลตอการเตบโตของทารกในครรภในสตวทดลองทความเขมขนสง
ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ กอใหเกดมะเรงในสตวทดลอง เพมความเสยงการเปนมะเรงปอด
การรกษา รกษาเชนเดยวกบผปวยไดรบพษไซยาไนด (cyanide poisoning) รวมกบการให N-
acetylcysteine และ thiosulfate
ขอมลดานสงแวดลอม เปนพษตอสงมชวตในนา
เอกสารอางอง
1. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
2. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for
acrylonitrile. 1990 [cited 2010 11 January]; Available from:
http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp 125.html.
3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
4. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
5. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
Aluminium พญ. สทธธราห ชโรเตอร
นพ. ววฒน เอกบรณะวฒน (14 เมษายน พ.ศ. 2556)
ชอ อลมเนยม (Aluminium) ||||| ชออน Aluminum สญลกษณอะตอม Al ||||| นาหนกอะตอม 26.98 ||||| CAS number 7429-90-5 ||||| UN
Number Aluminium powder, coated 1309, Aluminium powder, uncoated 1396,
Aluminium smelting by-products or aluminium dross 3170
51
ลกษณะทางกายภาพ โลหะสเงนอมขาวหรอสเทา นาหนกเบา มเนอคอนขางออนนมและยดหยนเมอ
เทยบกบโลหะชนดอนๆ ตแผหรอดดเปนรปทรงตางๆ ไดงาย
คาอธบาย อลมเนยม (สหรฐอเมรกาเรยกอลมนม; Aluminum) เปนโลหะทสามารถนามาใช
ประโยชนไดหลายอยางและเปนสวนประกอบของผลตภณฑตางๆ รอบตวเรา โรคจากอลมเนยมนน
มกพบในอตสาหกรรมการผลตและหลอมอลมเนยมเปนสวนมาก ทพบไดบอยทสดคอสะสมอยในเนอ
ปอดทาใหเกดเปนผงพดทวไปในบรเวณปอด นอกจากนยงเชอวาอลมเนยมทาใหเกดอาการสมอง
เสอมและอาจสมพนธกบการเกดโรคอลไซเมอรดวย
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Aluminum metal and insoluble compound TWA = 1 mg/m3 ||||| NIOSH REL: TWA = 10 mg/m3 [total dust], 5 mg/m3
[respirable dust] ||||| NIOSH REL: TWA = 15 mg/m3 [total dust], 5 mg/m3 [respirable
dust] ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม
(สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย การตรวจระดบอลมเนยมในเลอด ในปสสาวะ หรอในเนอเยอ เพอเฝาระวง
ผลกระทบตอสขภาพสามารถทาได แตตองระมดระวงในการแปลผลเปนพเศษ เนองจากอลมเนยม
เปนธาตทไมจาเปนตอรางกายทปกตจะพบในปรมาณนอยๆ (Non-essential trace element) ใน
รางกายคนทวไปอยแลว การตรวจระดบอลมเนยมในเลอดหรอปสสาวะ แมในของคนทวไปกจะมชวง
ของคาปกตแปรปรวนอยางมาก ซงโดยทวไปประมาณการณกนวาคาในเลอดคนทวไปอยทไมเกน 1
ug/dL และคาในปสสาวะคนทวไปไมเกน 10 ug/L (1) อกทงระดบอลมเนยมยงเพมขนได จากการกน
อาหารทมสารประกอบอลมเนยมผสมอย หรอนาดมทมอลมเนยมปนเปอน หรอการกนยาลดกรด
การนามาใชเฝาระวงสขภาพในคนทางาน มองคกรทนาเชอถอทกาหนดคามาตรฐานไวคอองคกร DFG
BAT (2000) ของประเทศเยอรมน กาหนด Aluminium in urine (End of shift) = 200 ug/L (2)
สวนองคกร ACGIH BEI (2012) ไมไดกาหนดคามาตรฐานไว คณสมบตกอมะเรง ตวโลหะอลมเนยมเอง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว แตการทางานใน
อตสาหกรรมผลตอลมเนยมมการประเมนไว โดย IARC Classification – Aluminium production
= Group 1 (ยนยนวาเปนกระบวนการทางานทกอมะเรงปอด และมะเรงกระเพาะปสสาวะในมนษย)
||||| สวนองคกร ACGIH ไดทาการประเมนคณสมบตในการกอมะเรงของโลหะอลมเนยมไว โดย
ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
แหลงทพบ อลมเนยมเปนธาตโลหะทพบไดตามธรรมชาตบนพนผวโลก และเปนโลหะทพบไดปรมาณ
มากทสด (3) ในธรรมชาตอลมเนยมจะไมอยในรปโลหะบรสทธ แตมกจะพบเปนสารประกอบในรปไตร
วาเลนต (Trivalency) คอ Al3+ เชน ในรปอลมเนยมออกไซด (Al2O3 หรออาจเรยก Alumina) สนแร
ทมอลมเนยมอยมากมหลายชนด ทพบบอย เชน บอกไซด (Bauxite) สาหรบการนามาใชนน หลงจาก
ผลตและหลอมแลว อลมเนยมถกนามาใชประโยชนในอตสาหกรรมมากมายหลายอยางในปรมาณสง
52
การใชสวนใหญจะใชในรปโลหะผสมกบโลหะชนดอน (Alloy) เชน ใชเปนสวนผสมในชนสวนเรอ
รถยนต จกรยาน เครองบน ใชหออาหารในรปแผนอลมเนยมฟอยด (Foil) ทากระปองบรรจอาหาร
และเครองดม ใชในงานกอสรางทาขอบหนาตาง ประต หลงคา ผนง ใชผลตอปกรณในบานและใน
สานกงานตางๆ มากมาย เชน หมอ จาน ไมเบสบอล ชนสวนนาฬกา ชนสวนปากกา ชนสวนกลอง
ถายรป ชนสวนเฟอรนเจอร ชนสวนเครองใชไฟฟา ชนสวนเครองดนตร ชนสวนเครองประดบ ใชใน
งานอเลกทรอนกส ทาสายไฟ ทาสายเคเบล เนอโลหะทใชผลตเหรยญของบางประเทศกมอลมเนยม
ผสมอย เปนสวนผสมในเมดส ใชในงานขดพนผว เปนตน นอกจากน ยงพบอลมเนยมปนเปอนในนา
ดม สารประกอบของอลม เนยมบางชนดยงใชเปนสารเตมแตงในอาหาร เชน Aluminium ammonium sulfate, Sodium aluminium phosphate, Sodium alumino-silicate เหลานเปน
ตน และยงเปนสวนผสมในยาลดกรด (Antacid) ในรป Aluminium hydroxide อกดวย
กลไกการกอโรค อลมเนยมดดซมเขาสรางกายไดนอยทงทางการกนและการสดหายใจเขาไป สวนทาง
ผวหนงนนดดซมไมไดเลย ทางการกนนน ประมาณการณวาอลมเนยมเพยง 1 % ในอาหารเทานนท
ดดซมเขาสรางกายได (4) เมอเขาไปแลวจะจบกบโปรตน Transferrin ในกระแสเลอด และไปสะสมท
สมอง ปอด ตบ และกระดกได กลไกการเกดพษทปอดจะทาใหเกดผงพด สวนทสมองเชอวาการสะสม
ของอลมเนยมจะทาใหระบบประสาทเสอมลง
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ไมม เนองจากเปนโลหะของแขง การรวไหลฟงกระจายไปในบรเวณ
กวางในลกษณะอบตภยสารเคมจงมโอกาสเกดไดนอย
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ไมพบพษเฉยบพลนจากการสมผสอลมเนยม
• อาการระยะยาว พษของอลมเนยมทพบจะเกดจากการสมผสในระยะยาว ไดแก (1) พษตอปอด
เปนพษจากการทางานกบอลมเนยมทสาคญทสด เมอคนทางานสดหายใจเอาฝนหรอฟมของ
อลมเนยมเขาไปในปอดเปนระยะเวลานานและมากเพยงพอ จะทาใหเกดการสะสมของอลมเนยม
ในเนอปอด (Aluminosis) เกดเปนโรคปอดขน โรคปอดนเรยกรวมๆ วาโรคปอดจากอลมเนยม (Aluminium lung disease) โรคปอดจากอลมเนยมทพบสวนใหญจะมลกษณะเปนผงพดเกดขน
ทวไปในเนอปอด (5, 6) ลกษณะเหมอนโรคฝนจบปอด (Pneumoconiosis) ชนดอนๆ เกดจากม
การสะสมของอนภาคอลม เนยมในเนอปอด แลวเกดการอกเสบเปนพงผดในเนอปอด
(Interstitial fibrosis) ขน รายงานในชวงป ค.ศ. 1947 – 1949 พบมผปวยทเกดโรคฝนจบปอด
จากการทางานขดพนผวดวยอลมเนยมออกไซด (Aluminium oxide) และซลกอน (Silicon) ซง
เปนโรคฝนจบปอดแบบทเกดอาการอยางรวดเรว และมกทาใหเสยชวต (3) โรคกลมนมชอเรยก
เฉพาะวา Shaver’s disease (Bauxite fibrosis) ซงอาจพบไดในคนถลงแรบอกไซดดวย นอก-
จากอาการแบบผงพดทวปอดแลว โรคปอดจากอลมเนยมยงเคยมรายงานในลกษณะอนๆ ไดอก
เชน Granulomatous disease, Interstitial pneumonitis และ Pulmonary alveolar
53
proteinosis แตมรายงานไมบอยนก (6) โรคฝนจบปอดจากอลมเนยมน เชอวาสามารถพบรอย
ผดปกตในเนอปอดไดตงแตระยะแรกจากการตรวจดวยเครองเอกซเรยคอมพวเตอรความละเอยด
สง (High Resolution Computed Tomography; HRCT) ซงมความละเอยดสงกวาการถาย-
ภาพรงสทรวงอกแบบธรรมดา (7) โรคปอดทอาจมความเกยวพนกบการทางานกบอลมเนยมอก
อยางหนง คอโรคหอบหดทพบในโรงงานผลตอลมเนยม (Potroom asthma) แตโรคหอบหด
ชนดนเชอวาเกดจากไอของฟลออไรดฟลกซ (Fluoride flux) ทใชในกระบวนการผลต (8)
มากกวาจะเกดจากพษของอลมเนยมเอง (2) พษตอกระดก ทาใหเกดภาวะกระดกบาง (Osteo-
malacia) พบในคนทไดรบอลมเนยมเกนขนาดจากการกนยาลดกรดบอยเกนไป และผปวยไตวายทลางไตนานๆ เชอวาอาจเกดจากอลมเนยมไปขดขวางการดดซมธาตฟอสฟอรสเขาสรางกาย (3)
พษตอระบบประสาท สามารถทาใหเกดอาการสมองเสอมขนในสตวทดลองหลายชนด จงเชอวา
นาจะทาใหเกดอาการสมองเสอมในมนษยไดดวย กลมอาการหนงทพบคอกลมอาการหลงลมจาก
การฟอกเลอด (Dialysis dementia) เปนอาการสมองเสอมทพบในผปวยทลางไตโดยการฟอก
เลอด (Hemodialysis) มาเปนเวลานานอยางนอย 3 – 7 ปขนไป จะเกดอาการพดผดปกต
หลงลม กลามเนอกระตก ชก และบางรายทาใหเสยชวตได เชอวาเกดจากไดรบอลมเนยมเกน
และไปสะสมในสมอง โดยอาจไดรบมาจากยาลดกรดซงเปนยาทมกใหในผปวยไตวาย หรอ
ปนเปอนอยในนาลางไตกได ตรวจระดบอลมเนยมในเลอด สมอง กลามเนอ และกระดกจะพบคา
สง อกกลมอาการหนงทเชอวาอาจสมพนธกบพษของอลมเนยมคอโรคอลไซเมอร (Alzheimer’s
disease) เนองจากมการคนพบวาเนอสมองของคนเปนอลไซเมอรจะพบมอลมเนยมสงกวาปกต
อยางไรกตามสมมตฐานนยงไมมขอมลเพยงพอทจะสรปไดวาจรงหรอไม (4) สาหรบผลการกอ
มะเรงนน พบวาการทางานในอตสาหกรรมผลตอลมเนยม เพมความเสยงตอการเปนมะเรง
กระเพาะปสสาวะและมะเรงปอด อยางไรกตามดเหมอนวาผลการกอมะเรงนาจะสมพนธกบ
สารเคมอนทพบในกระบวนการผลต เชน Benzo[a]pyrene หรอฝนซลกา มากกวาจะเกดจากอลมเนยมโดยตรง
การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจทางหองปฏบตการทมประโยชนในการวนจฉยโรคปอดจาก
อลมเนยมคอ การถายภาพรงสทรวงอกเพอดการเกดพงผดในเนอปอด การทาเอกซเรยคอมพวเตอร
ความละเอยดสงของทรวงอก ซงเชอวาคนหาโรคไดในระยะแรก การตรวจสมรรถภาพปอด ซงอาจพบ
ลกษณะปอดจากดการขยายตว (Restriction) ไดในรายทเกดอาการของโรคฝนจบปอดขนแลว การ
ตรวจระดบอลมเนยมในปสสาวะ อาจชวยยนยนการสมผส
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล ไมม เนองจากไมมพษแบบเฉยบพลน
• การรกษา (1) กรณโรคฝนจบปอดจากอลมเนยม การรกษาทดทสดคอเปลยนงาน นาผปวย
ออกมาจากการสมผสฝนหรอฟมของอลมเนยมใหเรวทสด โดยทวไปแลวถงแมจะออกจากการ
54
สมผสแลวกตาม อาการของโรคฝนจบปอดกยงคงดาเนนตอเนอง เกดการอกเสบตอไปได
หลงจากเปลยนงานใหทาการรกษาแบบประคบประคอง ใหยาขบเสมหะ ใหยาขยายหลอดลม
ตามอาการ (2) กรณโรคสมองเสอมจากการลางไต ซงเชอวาเกดอาการเนองจากมอลมเนยมใน
รางกายเกน อาจตรวจระดบอลมเนยมในเลอด ซงมองคกรทกาหนดมาตรฐานไวคอ CEC
(Commission of the European Communities) ไดกาหนดใหระดบอลมเนยมในนาลางไต
ตองไมเกน 10 ug/L สาหรบการลางแบบฟอกเลอด (Hemodialysis) และไมเกน 15 ug/L
สาหรบการลางทางหนาทอง (Peritoneal dialysis) สวนในรางกายผปวย ระดบอลมเนยมใน
เลอดคนไตวายถาเกน 6 ug/dL ถอวาเรมสง ถาเกน 10 ug/dL ตองตรวจตดตามบอยๆ และสงสดไดไมเกน 20 ug/dL (9) ถาคาสงกวาปกต ใหทาการรกษา (Chelation) ดวยยา Deferoxa-
mine หรอ Deferiprone เหมอนกบผปวยทมภาวะเหลกเกน (Iron overload) (4)
การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอการควบคมทแหลงกาเนดตามหลกอาชวอนามย
กรณโรคปอดทเกดจากอลมเนยม สถานประกอบการทพบผปวยบอยคอโรงงานผลตแรอลมเนยม
นนเอง จงควรเฝาระวงไวเปนอยางมากทสด สวนโรงงานทใชอลมเนยมทหลอมมาเปนโลหะผสมแลว
อาจมความเสยงนอยกวา อยางไรกตามถากระบวนการทางานทาใหมฝนหรอฟมอลมเนยมเกดขนใน
ปรมาณมากกควรเฝาระวงโรคไวเชนกน ควรตรวจวดระดบฝนอลมเนยมในสถานททางานและควบคม
ไมใหเกนคามาตรฐาน ใหคนทางานใสอปกรณปองกนตนเองทเหมาะสม ในการเฝาระวงโรค ควร
สอบถามอาการหอบเหนอย แนนหนาอก ในพนกงานททางานมานานและสมผสในขนาดสง การตรวจ
สขภาพอยางนอยควรตรวจภาพรงสทรวงอกเพอคนหาภาวะฝนจบปอด ตรวจสมรรถภาพปอดดวยถา
ทาได กรณสงสยวาผปวยจะเปนโรคฝนจบปอดจากอลมเนยมในระยะเรมแรก อาจสงตรวจเอกซเรย
คอมพวเตอรความละเอยดสงของทรวงอกเพอยนยน
เอกสารอางอง
1. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological monitoring. 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
2. DFG (Deutsche Forschungsgemeinschaft). List of MAK and BAT values, 2000.
Report No. 36, Commission for the investigation of health hazards of chemical
compounds in the work area. Weinheim: Wiley-VCH 2000.
3. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.
Geneva: International Labour Office 1998.
4. Klaassen CD. Casarett and Doull’s Toxicology: The basic science of poisons. 17th
ed. New York: McGraw-Hill 2008.
5. Avolio G, Galietti F, Iorio M, Oliaro A. Aluminium lung as an occupational disease:
Case reports. Minerva Med. 1989;80(4):411-4.
55
6. Hull MJ, Abraham JL. Aluminum welding fume-induced pneumoconiosis. Hum
Pathol. 2002;33(8):819-25.
7. Kraus T, Schaller KH, Angerer J, Hilgers RD, Letzel S. Aluminosis--detection of an
almost forgotten disease with HRCT. J Occup Med Toxicol. 2006;1:4.
8. Sim M, Benke G. World at work: hazards and controls in aluminium potrooms.
Occup Environ Med. 2003;60(12):989-92.
9. Commission of the European Communities (CEC). Resolution of the council and
the representatives of the member states, meeting within the council of 16 June 1986, concerning the protection of dialysis patients by minimizing the exposure
to aluminium. 86/C 184/04. Off J Eur Communities. 23 July 1986.
Ammonia นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ แอมโมเนย (Ammonia) ||||| ชออน Anhydrous ammonia
สตรโมเลกล NH3 ||||| นาหนกโมเลกล 17.03 ||||| CAS Number 7664-41-7 ||||| UN Number
1005
ลกษณะทางกายภาพ ในบรรยากาศปกตจะมสถานะเปนแกส ไมมส มกลนฉนคลายกลนปสสาวะ
หากเกบอยในถงอดความดนจะมสถานะเปนของเหลว
คาอธบาย แอมโมเนย เปนแกสทมการใชในอตสาหกรรมหลายประเภท ทพบไดบอยคอใชเปนสารทา
ความเยน (refrigerant) ในอตสาหกรรมหองเยน และโรงงานทานาแขง นอกจากนยงใชเปนสารตงตน
ในการผลตปย สารทาความสะอาด และยงเปนสารตงตนในการผลตยาบา (methamphetamine)
แอมโมเนยเปนแกสทไมมส แตมกลนฉนแสบ มฤทธระคายเคองตอระบบทางเดนหายใจอยางรนแรง
แกสมคณสมบตละลายนาไดดมาก ทาใหออกฤทธไดอยางรวดเรวทนทหลงการสดดมเขาไป
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 25 ppm, STEL = 35 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 25 ppm (18 mg/m3), STEL = 35 ppm (27 mg/m3), IDLH = 300 ppm
||||| OSHA PEL: TWA = 50 ppm (35 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ
ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ปรมาณความเขมขนใน
บรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 50 ppm (35 mg/m3)
แหลงทพบ สามารถพบแอมโมเนยในระดบตาๆ เกดขนไดเองจากกระบวนการเนาเปอยยอยสลาย
ของ ซากพช ซากสตว มลสตว และสงปฏกลตางๆ ตามธรรมชาต สาหรบการใชในอตสาหกรรมทพบ
56
ไดบอยคอ ใชเปนสารทาความเยน (refrigerant) ในอตสาหกรรมหองเยนและโรงงานทานาแขง ใช
เปนสวนประกอบของปย อยในสตรนายาทาความสะอาดบางชนด และใชเปนสารตงตนในการลกลอบ
ผลตยาบา (methamphetamine) การสมผสแอมโมเนยในงานอตสาหกรรม หากเกดการรวไหลขน
มโอกาสทจะไดรบแกสนในปรมาณความเขมขนสง และกอใหเกดอนตรายรนแรงได ในทางการแพทย
ใชสารละลายแอมโมเนยความเขมขนตาๆ ผสมกบสารมกลนอนๆ เพอใหผปวยดมแกวงเวยน
(แอมโมเนยหอม) นอกจากแหลงทกลาวมาขางตนแลว ยงอาจพบแอมโมเนยความเขมขนตาๆ ไดใน
ควนบหรอกดวย
กลไกการกอโรค แอมโมเนยละลายนาไดดมากและเรวมาก เมอสมผสกบนาทหลอเลยงเยอบสวนตางๆ ของรางกาย เชน เยอบตา เยอบจมก เยอบทางเดนหายใจ แอมโมเนย (NH3) จะทาปฏกรยากบ
นา (H2O) และไดสารทมฤทธเปนดางคอ แอมโมเนยมไฮดรอกไซด (NH4OH) ซงจะกดกรอนทาลาย
เนอเยอออนของรางกายได
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เหตการณแกสแอมโมเนยรวพบไดบอย โดยเฉพาะจากโรงงานทา
นาแขงและหองเยนตางๆ ผปฏบตงานทางการแพทยฉกเฉนควรเตรยมความพรอมรบมอเหตการณ
รวไหลของแกสชนดนไว แอมโมเนยเมอรวจะสงกลนฉนรนแรง ทาใหผประสบภยมกรตวไดเรว การ
ระเบดในอากาศจะเกดไดกตอเมอความเขมขนของแกสในอากาศสงมาก จงมโอกาสเกดระเบดขนได
แตไมบอยนก หนวยกภยควรใสชดปองกนในระดบทเหมาะสม ถาการรวไหลในปรมาณสงแนะนาให
ใสชดปองกนทมถงบรรจอากาศในตว
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน การสดดมแกสแอมโมเนยเขาไปจะทาใหเนอเยอรางกายถกดางกดกรอน
อาการมกเกดขนทนททสมผส อาการทพบไดแก แสบตา แสบจมก แสบคอ ไอ แนนหนาอก หาก
สมผสในปรมาณสงจะทาใหทางเดนหายใจบวม เรมแรกจะมอาการเสยงแหบ ไอเสยงทม (croup-
like cough) และฟงปอดไดเสยงทม (stidor) จากนนจะทาใหเกดการบวมและอดกนของทางเดน
หายใจสวนบนได (upper airway obstruction) ทางเดนหายใจสวนลางจะทาใหหลอดลมตบ (bronchospasm) ตรวจรางกายจะพบเสยงวด (wheezing) หากสมผสในปรมาณสงมากๆ จะ
ทาใหเกดภาวะปอดบวมนา (pulmonary edema) และถงแกชวตได การสมผสทตาถาแกสม
ความเขมขนสงมากกอาจกดกรอนกระจกตาอยางรนแรง แตโอกาสเกดนอยกวาการสมผสในรป
สารละลาย การสมผสทผวหนงทาใหแสบไหมไดเชนกน
• อาการระยะยาว หากการสมผสในระยะเฉยบพลนนนรนแรง สมผสในปรมาณสงมาก จนเนอเยอ
ปอดถกทาลายถาวรแลว กอาจทาใหผปวยเกดอาการหอบเหนอยจากปอดเปนพงผดในระยะยาว
ได การสมผสในปรมาณสงในครงเดยวอาจทาใหเกดเปนโรคหอบหดขน การสมผสทตาอาจกด
กรอนกระจกตาจนมปญหาการมองเหนในระยะยาว สวนพษในการกอมะเรงและการกอผลตอ
บตรในคนตงครรภนน ยงไมมขอมลชดเจน
57
การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจระดบแอมโมเนยในเลอดเพอยนยนการสมผส อาจพบ
ระดบแอมโมเนยในเลอดทสงขนได (ระดบปกต 8 – 33 micromol/L) แตกไมไดเปนตวทานายระดบ
การเกดพษ การวนจฉยโดยทวไปอาจไมจาเปนตองตรวจระดบแอมโมเนยในเลอด เนองจากหากม
ประวตการสมผสทชดเจน รวมกบมกลนแอมโมเนยซงเปนสารทมกลนเฉพาะตดมากบตวผปวย ก
สามารถวนจฉยไดคอนขางชดแลว การตรวจอนๆ ทเปนประโยชนไดแกการตรวจ ระดบเกลอแรใน
เลอด (serum electrolyte) ระดบแกสในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas) ระดบออกซเจนใน
เลอด (pulse oximetry) ควรตรวจถายภาพรงสทรวงอก (chest X-ray) เพอคนหาภาวะปอดบวมนา
เฉยบพลนดวย การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ทาการลางตวดวยนาเปลาตามความ
เหมาะสม สงเกตดปญหาการหายใจ หากเรมมปญหาการหายใจลมเหลว จากทางเดนหายใจตบ
แคบ ทมกชพอาจพจารณาใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวต หากรสตดเพยงแตหายใจเรวควรให
ออกซเจนเสรม หากมการสมผสทดวงตา มอาการแสบตามาก ควรรบลางตาดวยนาเปลาใหมาก
ทสดกอนสงพบแพทย
• การรกษา อนดบแรกควรตรวจสอบระบบการหายใจของผปวยวาปกตหรอไม หากพบภาวะ
ทางเดนหายใจอดกนควรรบใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวตของผปวย เยอบทางเดนหายใจ
สวนบนเมอเกดอาการบวมมากแลวจะทาใหใสทอชวยหายใจไดยาก จงควรรบตรวจและตดสนใจ
ดาเนนการ จากนนทาการสงเกตอาการอยางตอเนอง ตรวจวดสญญาณชพ วดระดบออกซเจนใน
เลอด ใหออกซเจนเสรม ใหอยในทโลงอากาศถายเทด หากมอากาศหายใจมเสยงวด พจารณาให
ยาขยายหลอดลม ตรวจรางกายและถายภาพรงสทรวงอกเพอคนหาภาวะปอดบวมนา หาก
เกดขนใหทาการแกไข แอมโมเนยนนเปนแกสทเกดพษเรว หากสมผสแลวเกดอาการกมกจะเกด
ภายในระยะเวลาไมนาน ผปวยควรไดรบการสงเกตอาการระยะหนง หากมอาการไมมากนกอาจ
แนะนาใหกลบไปสงเกตอาการตอทบานได แตหากมอาการรนแรง เชน ปอดบวมนา ควรรบไวรกษาในโรงพยาบาล ไมมยาตานพษ (anti-dote) สาหรบแกสแอมโมเนย การลางไต (dialysis)
หรอวธการขจดพษวธอนๆ ยงไมมรายงานวามบทบาทในการรกษา หากเกดอาการทางตาควรลาง
ตาใหนานทสด ตรวจดวามการกดกรอนกระจกตาหรอเนอเยอของตาในชนลกกวานนเกดขน
หรอไม หากไมแนใจ ผปวยมอาการแสบตามาก ควรปรกษาจกษแพทย เพอทาการยอมกระจกตา
ดวยส fluoresceine ตรวจดรอยโรคใหชดเจนขน
การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอลดการสมผสตามหลกอาชวอนามย ใชระบบปด
ควบคมทแหลงกาเนด ใหความรแกพนกงานทตองทางานกบแกสชนดน หองเยนและโรงนาแขงควร
ตรวจสอบระบบทาความเยนใหอยในสภาพดอยางสมาเสมอ การเฝาระวงควรตรวจสขภาพโดยเนน
ดแลระบบทางเดนหายใจ
58
เอกสารอางอง
1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
Antimony พญ.จฑารตน จโน (31 มกราคม พ.ศ. 2556)
ชอ พลวง (Antimony) ||||| ชออน Stibium สญลกษณอะตอม Sb ||||| นาหนกอะตอม 121.76 ||||| CAS Number 7440-36-0 ||||| UN
Number 2871
ลกษณะทางกายภาพ พลวง เปนธาตกงโลหะ (Metalloid) เชนเดยวกบ สารหน และซลกอน พลวงม
คณสมบตคอนไปทางโลหะคอนขางมาก ลกษณะทางกายภาพเปนมนเงา แขง สขาวเงน เปราะหกงาย
หรออาจพบในรปเปนผงสดาเทา (1)
คาอธบาย พลวงเปนแรธาตกงโลหะทพบไดทวไปบนพนผวโลก ถกนามาใชในกจการตางๆ หลาย
อยาง โดยมกเปนสวนผสมของโลหะผสมหรอวสดอนๆ เนองจากชวยใหมความแขงแรงทนทานและ
กนไฟได อาการพษของพลวงนนมความคลายคลงกบพษของสารหน (Arsenic) แตมความรนแรง
คอนขางนอยกวา การใชพลวงอาจพบในรปพลวงบรสทธ (Metallic antimony) หรอสารประกอบ
หลายแบบ เชน แอนตโมนไตรออกไซด (Antimony trioxide), แอนตโมนเพนทอกไซด (Antimony
pentoxide), แอนตโมนไตรซลไฟด (Antimony trisulfide), และ แอนตโมนเพนตะซลไฟด
(Antimony pentasulfide) เปนตน พลวงมพษทงทาใหเกดอาการระคายเคองเฉพาะทและพษตาม
ระบบรางกาย แรพลวงเมอโดนกรดจะทาใหเกดสารแอนตโมนไฮไดรด (Antimony hydride) หรอท
เรยกวา แกสสตบน (Stibine) ขน แกสนมสตรโมเลกล SbH3 มลกษณะเปนแกสไมมส มกลนฉนเหมอนไขเนา แกสนเกดเปนผลพลอยไดจากการทาปฏกรยาของสนแรพลวงกบกรด พษของแกสสตบ
นคลายกบพษของแกสอารซน (Arsine) ทเกดจากการทาปฏกรยาชองสารหนกบกรดเชนกน คอทาให
เซลลเมดเลอดแดงแตก
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Antimony and compound, as Sb TWA
= 0.5 mg/m3, Antimony hydride (Stibine) TWA = 0.1 ppm ||||| NIOSH REL – Antimony
and compound, as Sb TWA = 0.5 mg/m3, IDLH = 50 mg/m3, Antimony hydride
59
(Stibine) TWA = 0.1 ppm (0.5 mg/m3), IDLH = 5 ppm ||||| OSHA PEL – Antimony and
compound, as Sb TWA = 0.5 mg/m3, Antimony hydride (Stibine) TWA = 0.1 ppm (0.5
mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม
(สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย สาหรบการตรวจตวบงชทางชวภาพ (Biomarker) เพอใชประเมนการสมผส
(Exposure assessment) พลวงในการทางานนน ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว ม
งานวจยทพยายามศกษาความสาพนธของการสมผสพลวงในการทางานกบระดบพลวงในปสสาวะ
คนงานอยหลายชน แตยงไมสามารถนามากาหนดเปนมาตรฐานและใชประเมนจรงได (2) คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Antimony trioxide = Group 2B (อาจจะเปนสารกอ
มะเรงในมนษย), Antimony trisulfide = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงใน
มนษยหรอไม) ||||| ACGIH Carcinogenicity – Antimony trioxide production = A2 (สงสยจะ
เปนสารกอมะเรงในมนษย)
แหลงทพบ พลวงเปนแรธาตทมพบไดทวไปบนพนผวโลก พลวงถกนามาใชในอตสาหกรรมหลาย
อยาง เชน ใชผสมในโลหะอลลอยดบางชนดเพอเสรมความแขงแกรงของโลหะผสม เปนสวนประกอบ
ของโลหะทใชในแบตเตอรชนดทมตะกว แผนบดกร ทอเหลก ตลบลกปน ใชในการผลตสารกงตวนา
(Semi-conductor) ใชในการผลตไดโอด (Diode) ใชในการหลอยาง ใชผสมเปนสารกนไฟใน
พลาสตกกนไฟ ยาง และกระดาษ ใชเปนสวนผสมในสยอม นามนวานช สทาบาน วสดเคลอบเงา
กระจก ในยาแผนโบราณบางสตรอาจพบมพลวงผสมอยในรป Potassium antimony tartrate หรอ
เรยกวา Tartar emetic นอกจากน สารประกอบของพลวงยงใชเปนยารกษาโรคปรสต
Schistosomiasis (เลกใชแลว) และ Leishmaniasis (ปจจบนยงใชอย) อกดวย (3)
กลไกการกอโรค กลไกการกอโรคของพลวงและแกสสตบนปจจบนยงไมทราบแนชด แตมลกษณะการ
กอโรคและอาการโรคคลายพษของสารหนและแกสอารซน อาการพษทเกดมไดทงอาการระคายเคองเฉพาะทและอาการตามระบบรางกาย
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน แรพลวงเปนของแขง โอกาสรวไหลและกระจายจนถงกบเปน
อบตภยสารเคมนาจะมนอย การเกบแรพลวงไวในพนทเกบสารเคมเปนการเฉพาะจะปลอดภยทสด
เกบในทแหง หลกเลยงการเกบใกลกบสารเคมทจะทาปฏกรยาได เชน นากรด สวนแกสสตบนนน
เนองจากเปนแกสทมพษอนตราย หากเกดรวไหลขนในปรมาณมาก การเขาไปชวยเหลอผประสบภย
ตองใชชดและหนากากปองกนทเหมาะสม ถาอนตรายมากตองใชชดแบบทมอปกรณชวยหายใจในตว
(Self-containing breathing apparatus; SCBA)
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน (1) ผลเฉยบพลนเมอสมผสพลวงทางการกน ซงพบไดบอยจากการกนเปนยา
รกษาโรคปรสต จะทาใหเกดอาการ คลนไส อาเจยน เบออาหาร ปวดทอง แสบทอง กระเพาะ
60
อาหารอกเสบแบบมเลอดออก (Hemorrhagic gastritis) ทองเสยอยางหนก (Cholera stibie)
ซงอาจทาใหรางกายสญเสยนา อาการทางระบบหลอดเลอดและหวใจ ในเบองตนอาจพบความ
ดนโลหตสงขน บางรายจะมการเปลยนแปลงของคลนไฟฟาหวใจ ซงไมจาเพาะ มไดหลายแบบ
สวนใหญทพบจะเปน Flat T wave หรอ Invert T wave ตอมาเปน Prolong QT interval
และสวนนอยอาจกลายเปน Ventricular tachycardia, Torsade de pointes, Ventricular
fibrillation จนมภาวะหวใจลมเหลวตามมาและถงกบทาใหตายได บางรายมอาการปวดขอ ตบ
ออนอกเสบ ไอ ปอดอกเสบ ตบอกเสบ และไตพรองหนาท (Renal insufficiency) พบรวมได
การสมผสฝนพลวงทางการหายใจและทางผวหนง อาจมโอกาสเกดผลเฉยบพลนนอย (2) การสดดมแกสสตบน ทาใหเกดอาการ วงเวยนศรษะ ปวดศรษะ ออนเพลย ครนเนอครนตว การสมผส
ในปรมาณสง จะทาใหเซลลเมดเลอดแดงแตก (Hemolysis) อนจะนาไปสภาวะซดเนองจากเมด
เลอดแดงแตก (Hemolytic anemia) ตวเหลอง (Jaundice) พบฮโมโกลบนในปสสาวะ
(Hemoglobinuria) จนถงกบไตวายได
• อาการระยะยาว อาการเมอสดดมฝนหรอฟมของพลวงเขาไปในระยะยาว เชนในกลมคนงานท
ทางานสมผสฝนพลวง จะทาใหเกดอาการ ปวดศรษะ คลนไส เบออาหาร ปวดทอง แผลใน
กระเพาะอาหาร ทองเสย ปอดอกเสบ ผนผวหนงอกเสบทเรยกวา Antimony spots ซงจะม
ลกษณะเปนตมหนอง (Pustule) และจดแดง (Eruption) ทลาตวและแขนขา บรเวณทใกลกบ
ตอมเหงอและตอมไขมน ผนนสมพนธกบการสมผสพลวงในภาวะอากาศทรอน การใหออกมาจาก
งานททาจะทาใหผนหายไปไดเองในเวลาไมเกน 2 สปดาห การสดดมฝนพลวงในรปแอนตโมนไตร
ออกไซด และ/หรอแอนตโมนเพนทอกไซด ในปรมาณสงไปนานๆ สามารถทาใหเกดโรคฝนจบ
ปอด (Pneumoconiosis) ได แตขอมลกไมชดเจนนก เนองจากคนงานทสมผสฝนพลวงเหลาน ก
มกจะสมผสฝนสารเคมอนรวมไปดวย เชน ฝนหน ฝนเหลก สารหน แกสไขเนา ฝนพลวงยงทาให
เกดอาการระคายเคองทางเดนหายใจ ไอ หายใจมเสยงหวด หลอดลมอกเสบเรอรง ถงลมโปงพอง
และอาจพบรวมกบวณโรคปอด และโรคปอดฝนหนไดดวย ในอดตมความเชอวาพลวงทเปนสวนผสมในวสดทาเปลนอน อาจทาปฏกรยากบเชอรา แลวทาใหเกดแกสพษซงเปนตนเหตของ
การตายแบบฉบพลนของทารก (Sudden infant death syndrome; SIDS) แตความเชอน
พสจนแลววาไมเปนความจรง (4)
การตรวจทางหองปฏบตการ เมอซกประวตแลวสงสยวาผปวยจะเกดเปนโรคพษจากพลวง แพทย
ผทาการรกษาอาจสงตรวจระดบพลวงในปสสาวะเพอยนยนการวนจฉย ถาระดบพลวงในปสสาวะสง
กวา 2 mcg/L จะชวยสนบสนนวาผปวยอาจไดรบพษจากพลวงได (5) การตรวจนใชในการยนยนการ
วนจฉยในผปวยเทานน ไมสามารถนามาใชตรวจประเมนการสมผสในคนงานททางานกบพลวงได
สวนการตรวจระดบพลวงในเลอดและในเสนผมนนไมมประโยชน ไมนาเชอถอ สาหรบการตรวจเพอ
ชวยยนยนการวนจฉยการไดรบแกสสตบนนนไมม การตรวจทางหองปฏบตการอนๆ ทอาจเปน
61
ประโยชนในการรกษาพษจากพลวงและแกสสตบนคอ การตรวจภาพรงสทรวงอก คลนไฟฟาหวใจ
ความสมบรณของเมดเลอด ระดบการทางานของไต ระดบฮโมโกลบนในปสสาวะ ระดบการทางาน
ของตบ ระดบเกลอแร เปนตน
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล (1) กรณสมผสฝนพลวงทางการหายใจและผวหนง ลดการปนเปอนโดยการนา
ผปวยออกมาจากแหลงกาเนดทสมผส ปดฝนพลวงออกและถอดเสอผา กรณกนสารประกอบของ
พลวงมา ใหสงเกตอาการ การใหผงถานกมมนตไมนาจะไดประโยชนเพราะดดซบพลวงไดไมด
การลางทองอาจพอไดประโยชนบาง ถากนไปในปรมาณมาก และทาอยางรวดเรวหลงกน (2) กรณสดดมแกสสตบน ใหรบนาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด และใหอยในทอากาศถายเท
เปดทางเดนหายใจใหโลง ในทง 2 กรณตองใหสารนาปรมาณมากถาพบวาผปวยอยในภาวะชอก
แกไขระดบเกลอแรใหอยในภาวะปกต
• การรกษา ไมมยาตานพษสาหรบพษจากพลวงและแกสสตบน การรกษาตามอาการเปนสงท
สาคญทสด (1) กรณพษจากพลวง ทาการรกษาตามอาการ ใหสารนาใหเพยงพอ โดยเฉพาะกรณ
ทกนสารประกอบพลวงมาแลวเกดกระเพาะอาหารอกเสบ หรอลาไสอกเสบ ผปวยอาจทองเสย
จนรางกายสญเสยนามาก ตองใหสารนาชดเชยเพอปองกนภาวะชอก รกษาอาการปวดและ
คลนไสอาเจยนไปตามอาการ ตรวจตดตามคลนไฟฟาหวใจ มความพยายามในการใชสาร
Dimercaprol (BAL), Dimercaptosuccinic acid (DMSA), Dimercaptopropanesulfnic
acid (DMPS) มาทาคเลชนพลวงออกจากรางกาย แตขอมลทมกไมมากเพยงพอทจะบอกไดวาจะ
เปนประโยชนหรอไม การลางไต การถายเลอด และการใหยาเพอเรงขบปสสาวะ ไมมประโยชน
ในการชวยเรงขบพษของพลวงออกจากรางกาย (2) กรณสดดมแกสสตบน หากมภาวะเมดเลอด
แดงแตกมาก จนเกดภาวะซดและไตวาย การใหเลอด (Blood transfusion) อาจชวยใหดขน
การรกษาทาเหมอนภาวะไตวายจากภาวะกลามเนอลายสญสลาย (Rhabdomyolysis) โดยการ
ใหสารนาและปรบสมดลเกลอแรในรางกายใหเหมาะสม การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอลดการสมผสตามหลกการอาชวอนามย ควบคมการ
ฟงกระจายของฝนพลวงและแกสสตบนทแหลงกาเนด ใหคนทางานกบสารเคมนในทมระบบระบาย
อากาศเหมาะสม สวมใสอปกรณปองกนสวนบคคล เชน หนากากกรองสารเคม ชดคลม และถงมอ
สวนการเฝาระวงทาโดย ตรวจวดระดบฝนพลวงในอากาศททางานเปนระยะ สงเกตอาการวงเวยน
ศรษะ คลนไส ผนแพ เมอทางานกบฝนพลวงและแกสสตบนในคนทางาน การตรวจสขภาพประจาป
ถามความเสยงจากพลวงควรตรวจ ภาพรงสทรวงอกเพอคนหาภาวะฝนจบปอด คลนไฟฟาหวใจเพอด
ภาวะผดปกต เชน Flat T wave หรอ Invert T wave หากมความเสยงสงหรอเรมมอาการผดปกต
ควรตรวจการทางานของตบและไตดวย ถามความเสยงจากแกสสตบน ควรตรวจความสมบรณของ
เมดเลอดเพอดภาวะซดจากภาวะเมดเลอดแดงแตก
62
เอกสารอางอง
1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
2. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
3. Sundar S, Chakravarty J. Antimony toxicity. Int J Environ Res Public Health.
2010;7:4267-77.
4. Cooper RG, Harrison AP. The exposure to and health effects of antimony. Indian J Occup Environ Med. 2009;13(1):3-10.
5. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
Arsenic พญ.เกศ สตยพงศ (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ สารหน (Arsenic) ||||| ชออน Arsenic metal, Arsenia, Grey arsenic
สญลกษณอะตอม As ||||| นาหนกอะตอม 74.92 ||||| CAS Number 7440-38-2 ||||| UN
Number 1558
ลกษณะทางกายภาพ สารหนในรปธาตบรสทธ (elemental form) เปนโลหะสเทาเงน มนวาว
คอนขางเปราะ สารประกอบของสารหน (amorphous form อาจมสเหลอง หรอดา) สวนใหญอยใน
รปผงหรอผลกซงไมมส ไมมกลน ไมมรส บางครงอาจอยในรปผงสเทาดา ผวทมนวาวเมอสมผสกบ
ออกซเจนจะเปนสดาดาน สวน arsenic trichloride และ arsenic acid มลกษณะเปนของเหลว
คลายนามน ความดนไอตามาก ประมาณ 1 mmHg (ทอณหภม 372 องศาเซลเซยส) นาหนกอะตอม
74.92 มวาเลนซทสาคญคอ 3 (trivalent arsenic, As III) และ 5 (pentavalent arsenic, As V) คาอธบาย สารหน พบไดในหลายรปแบบ ไดแก ในรปธาตบรสทธ (elemental arsenic)
สารประกอบเกลอ อนนทรยของสารหน (inorganic salts) และสารประกอบเกลออนทรยของสารหน
(organic salts) สารหนในรปของธาตบรสทธ มความเปนพษนอยกวาในสารหนในรปสารประกอบ
ความเปนพษเฉยบพลนยงขนกบ วาเลนซอกดวย กลาวคอ สารหนวาเลนซ 3 มความเปนพษสง
ทสด สามารถละลายในไขมนไดด ดดซมผานผวหนงไดดและจบกบ sulfhydryl groups ไดด สวน
63
สารหนวาเลนซ 5 แมมความเปนพษนอยกวา เพราะความสามารถในการละลายตากวา แตเมอเขาส
รางกายแลว จะถกเปลยนเปนสารหนวาเลนซ 3 และถกดดซมในทางเดนอาหารได
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Arsenic and inorganic compounds, as
AS TWA = 0.01 mg/m3 ||||| NIOSH REL: Carcinogen Notation, C = 0.002 mg/m3 [15-
minutes], IDLH = 5 mg/m3 ||||| OSHA PEL: TWA = 0.01 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวง-
มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ปรมาณ
ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 0.5 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012) – Arsenic, elemental and soluble inorganic compounds: Inorganic arsenic plus methylated metabolites in urine (End of work-
week) = 35 ug As/L
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงปอด มะเรง
กระเพาะปสสาวะ และมะเรงผวหนง ในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A1 (ยนยนวาเปน
สารกอมะเรงในมนษย)
แหลงทพบ ในสงแวดลอม สารหนอนนทรยทเกดจากอตสาหกรรม เหมองแร อาจปนเปอนใน
สงแวดลอมได โดยสามารถสะสมในดน ตะกอนดน และนา ตลอดจนหวงโซอาหารสมนษย
ตวอยางเชน การปนเปอนในแหลงนาบรโภคในภาคใตของประเทศไทย (อาเภอรอนพบลย จงหวด
นครศรธรรมราช) นอกจากนมนษยอาจรบประทานพชผลทปนเปอนสารกาจดศตรพชทม
สวนประกอบของสารหน หรอมสารหนปนเปอนในสารเตมแตงในอาหารเลยงสตวประเภทหมและเปด
ไก สาหรบสารหนในอาหารทะเลนนเปนสารหนอนทรย ไมมพษตอมนษย นอกจากนยงมกรณผปวย
ทไดรบสารหนจากการกนยาตม ยาหมอ (ทงแผนไทยและแผนจน) ทมการผสมสารหนลงไปในยาอก
ดวย
อตสาหกรรมทพบได พบไดมากในงานหลอมโลหะ หรอถลงแร เชนเหมองดบก อตสาหกรรมผลตสารเคมกาจดศตรพชและสตวทใชสารหนเปนสวนผสม นอกจากน มการใชสารหนและสารประกอบ
ของสารหน ในการผลตอลลอยด (alloys) แบตเตอร ทหมสายเคเบล ผสมในส อตสาหกรรมแกว ใช
ในการฟอกหนง สารถนอมไมหรอรกษาเนอไม สวนแกสอารซน (arsine) ใชมากในอตสาหกรรม
ชนสวนอเลกทรอนกส
กลไกการกอโรค สารหนอนนทรย วาเลนซ 3 เมอเขาสรางกายจะจบกบ sulfhydryls groups
ภายในเซลล และกอใหเกดการยบยงเอนไซมตางๆ ในเซลล (ซงเกยวของในกระบวนการ cell
respiration, glutathione metabolism, การซอมแซม DNA) สวนสารหนอนนทรย วาเลนซ 5 และ
แกส arsine เมอเขาสรางกายจะกลายเปนวาเลนซ 3 ทาใหเกดผลตามกลไกดงกลาว จากนน
สารหน วาเลนซ 3 จะถก metabolized กลายเปน MMA (monomethylarsonic acid) และ
DMA (dimethylarsinic acid) ซงถกขบออกทางปสสาวะ
64
อาการทางคลนก พษของสารหนอนนทรยจากการกน มกเปนชนดวาเลนซ 3 ซงละลายนาไดด เมอ
ถกกรดจะเกดเปนแกสพษอารซน (arsine) ซงระคายเคองมาก และทาใหอาการพษรนแรงขน สวน
สารหนชนดสารประกอบอนทรยซงอยในอาหารทะเล ไมถกดดซมเขาสรางกาย จะถกขบออกทาง
อจจาระ จงไมเกดพษ อวยวะเปาหมายของสารหนคอ ทางเดนอาหาร หวใจ สมอง และไต รองลงมา
คอ ไขกระดก มาม และระบบประสาทสวนปลาย (peripheral nervous system)
พษเฉยบพลน
• หากรบสมผสทางการหายใจ จะทาใหระคายเคองเยอบทางเดนหายใจสวนตน อาจเรมจากอาการ
ไอ เจบคอ หายใจลาบาก ในรายทเปนรนแรงอาจเกดคออกเสบ (pharyngitis) ปอดบวมนา (pulmonary edema) อาจถงขนระบบหายใจลมเหลว (respiratory failure) นอกจากนยงเกด
พษแบบ systemic ไดดวย
• หากรบสมผสทางผวหนง จะทาใหระคายเคอง และกดกรอนผวหนง เกดผนผวหนงอกเสบ
(dermatitis) กรณสารหน วาเลนซ 3 ซงละลายในไขมนไดด จะถกดดซมผานผวหนง ทาใหเกด
พษแบบ systemic ไดดวย
• หากสมผสถกตา จะทาใหระคายเคอง และกดกรอนอยางมาก ทาใหเกดเยอบตาอกเสบ
(conjunctivitis) มอาการคนตา แสบตา นาตาไหล อาจมอาการตาสแสงไมได หรอมองภาพไม
ชดตามมาได
• หากรบสมผสทางการกน จะเกดอาการแสบรมฝปาก ลมหายใจมกลนคลายกระเทยม รสกตบ
ภายในลาคอ กลนลาบาก ตอมามอาการปวดทอง คลนไส อาเจยนพง ถายอจจาระเปนเลอด หรอ
เปนสเหมอนนาซาวขาว อาการดงกลาวเกดไดภายใน 30 นาท หรอเปนชวโมง นอกจากนยงเกด
พษแบบ systemic ไดดวย
• พษแบบ systemic ไดแก กลามเนอเปนตะครว ผวหนงเยนชน มอาการสญเสยนาและเกลอแร
หรอสญเสยเลอด อาจถงขนชอกได เมอตรวจคลนไฟฟาหวใจ อาจพบลกษณะหวใจเตนเรว
ventricular fibrillation หรอ ventricular tachycardia อาจพบ QT prolong หรอ T-wave
เปลยนแปลงได รายทเปนรนแรง อาจโคมา ชก และเสยชวตไดภายใน 24 ชวโมง แตในรายทพน
ชวงวกฤต อาจมความผดปกตของเสนประสาทสวนปลาย (delayed peripheral neuropathy) เกดขนหลงจากนนหลายสปดาหได โดยมลกษณะชาสวนปลายแบบสมมาตร (symmetric distal
sensory loss) มกเกดกบสวนขามากกวาแขน
• หากรบสมผสแกสอารซน (arsine) จะมอาการปวดศรษะ คลนไส แนนหนาอก มผลใหเมดเลอด
แดงแตก (intravascular hemolysis) อาจมปสสาวะเปนเลอด (hematuria) และภาวะไตวาย
เฉยบพลนแบบ acute tubular necrosis หากมลกษณะครบ 3 อาการ (triad) ไดแก ปวดทอง
ดซาน และปสสาวะออกนอย จะยงบงชถงการสมผสแกสอารซนมากขน แกสอารซนในระดบ
ความเขมขนเพยง 10 ppm สามารถทาใหเกดอาการสบสน (delirium) โคมา และเสยชวตได
65
พษเรอรง
• อาการทพบไดบอยคอ ผลตอระบบผวหนง ไดแก ผวหนงหนาแขง (hyperkeratosis) หรอม
ลกษณะ raised punctuate หรอ verrucous มกพบทฝามอฝาเทา ซงเรยกวา “Arsenical
keratoses” บางรายเกดเปนแผลเรอรง หรอกอนทผวหนง ซงอาจเปนรอยโรคมะเรงผวหนงชนด
ตางๆได (เชน Bowen disease, basal cell carcinoma, squamous cell carcinoma)
นอกจากนยงพบลกษณะผวหนงสเขมขน (hyperpigmentation) มกเหนเปนสคลายทองแดง
(bronze) กระจายโดยทว สลบดวยหยอมของสผวทออนกวาปกต เลบอาจมลกษณะเปราะ และ
มขดขาวทเลบ (เรยกวา Mee’s line) อาจมผมรวงได
• ผลเฉพาะท ตอระบบทางเดนหายใจสวนตนคอ ทาใหเจบคอ ไอมเสมหะ และทาใหผนงกนโพรง
จมกเปนแผลหรอทะลได
• ผลตอระบบประสาท คอมอาการชาจากความผดปกตของเสนประสาท (peripheral neuritis
and neuropathy) ในรายทเปนมาก อาจมอาการกลามเนอออนแรงรวมดวย
• ผลตอระบบอนๆ ไดแก ตบโต ดซาน ไตวาย อาจทาใหกลามเนอหวใจอกเสบ (myocarditis) ม
ผลตอระบบโลหต โลหตจาง (เกดภาวะ pancytopenia, aplastic anemia, leukemia)
นอกจากนมรายงานวาทาใหหลอดเลอดสวนปลายหดตว (vasospasm) และเนอตาย
(gangrene) เรยกวา “black foot disease” ซงเคยพบในผรบสมผสสารหนจากสงแวดลอม
• สารหนมคณสมบตเปนสารกอกลายพนธ สารกอลกวรป (fetotoxicity) และกอมะเรงผวหนง
มะเรงปอด มะเรงเมดเลอดขาว (leukemia) มะเรงตอมนาเหลอง (lymphoma) และมะเรง
หลอดเลอดของตบ (angiosarcoma of liver)
• สารหนสามารถผานรกได ทาใหเกดผลตอทารกในครรภ ทารกมภาวะนาหนกแรกคลอดนอย หรอ
เกดความผดปกตในครรภได (congenital abnormalities)
การสงตรวจทางหองปฏบตการ
• คาปกตของระดบสารหนในเลอด คอ 10 μg/L แตเนองจากสารหนในเลอดถกกาจดออกไดเรว
จงนยมตรวจระดบสารหนในปสสาวะมากกวา (total urine arsenic level) ในคนทวไป
สามารถตรวจพบระดบสารหนในปสสาวะ 24 ชวโมง ไดในปรมาณนอยกวา 10 μg/gCr
(เนองจากเปน background exposure จากอาหาร) ผทสมผสสารหนจากการทางานในปรมาณ 0.01 mg/m3 จะมคาระดบสารหนในปสสาวะประมาณ 50 μg/gCr สวนรายทเปนพษเฉยบพลน
มกมระดบสารหนสงกวา 1000 μg/gCr
• ขอควรระวงคอ การรบประทานอาหารทะเล อาจทาใหตรวจพบระดบสารหนรวม (total
arsenic) ในปสสาวะสงขนได เนองจากมสารประกอบสารหนอนทรย (ซงไมมพษตอรางกาย) ปน
66
อยในอาหารทะเลโดยธรรมชาต ในกรณทตองการเจาะจงตรวจดเฉพาะระดบสารหนอนนทรย
ควรสงตรวจ inorganic arsenic plus methylated metabolites in urine จะดกวา
• รายทเกดพษแบบ systemic โดยเฉพาะการรบสมผสสารหนทางการกน สามารถตรวจพบสารหน
สะสมในเสนผมหรอเลบได
• CBC, blood smear (เพอด basophilic stripling), electrolytes, glucose, BUN,
creatinine, liver enzymes, CPK, UA, EKG, x-ray abdomen & chest, nerve-
conduction studies, tissue biopsy (เพอตรวจหามะเรง)
การดแลรกษา
• กรณสมผสทางการสดหายใจ ให maintain airway ให oxygen และดแลการหายใจตามอาการและความรนแรง เฝาระวงการเกด chemical pneumonitis
• กรณสมผสทางผวหนงและเยอบตางๆ ใหถอดเครองนงหมทปนเปอนออกใหหมด และลางดวยนา
สะอาดหรอ normal saline ปรมาณมาก หากเกดแผลไหม ใหรกษาแบบเดยวกบแผลไฟไหม
หากเขาตา เมอรกษาเบองตนแลว ควรสงตอใหจกษแพทยดแลรกษาตอ
• กรณกลนกน ใหทา gastric lavage ไดหากยงกนมายงไมเกน 1 ชวโมง
• นอกจากการดแลรกษาเฉพาะระบบแลว ควร monitor EKG และตดตามดการทางานของไตและ
ตบ รวมถง แกไขภาวะ electrolyte imbalance อาจสงตรวจระดบสารหนในเลอดหรอใน
ปสสาวะเปนระยะ
• เมอระดบสารหนในปสสาวะสงกวา 200 μg/L ควรทาการ chelate
• DMPS เปน treatment of choice ขนาดทใหสาหรบภาวะพษเฉยบพลนคอ 100 – 300 mg
กนทก 2 ชวโมง ในวนแรก จากนน 100 mg กนทก 4 – 8 ชวโมง หากใหแบบ intravenous
ขนาดคอ 5 mg/kg ทก 4 ชวโมงในชวง 24 ชวโมงแรก จากนนใหทงชวงเปนทก 6, 8, 12 ชวโมง
โดยพจารณาตามอาการของผปวย สาหรบกรณพษเรอรง ควรใหกน 100 mg วนละ 3 เวลา ทงน
ควรใหการ chelate ไปจนกวาจะตรวจพบระดบสารหนในปสสาวะตากวา 200 μg/L
• สารอนๆทใช chelate ไดแก dimercaprol และ penicillamine
• ขนาดของ dimercaprol คอ 3 mg/kg ฉดเขากลาม (ควรฉด gluteal) ทก 4 ชวโมงในชวง 2 วน
แรก จากนนทก 12 ชวโมงไปอก 7 วนจนอาการปกตหรอจนระดบสารหนในปสสาวะ 24 ชวโมง
ตากวา 50 μg/L ทงน side effect ของ dimercaprl ทพบไดคอผน urticaria อาการแสบรมฝปากและในลาคอ ไข ปวดศรษะ เยอบตาอกเสบ ตะครว ซงแกไขไดดวยการลดขนาดยา
demercaprol ทให
67
• Penicillamine ม side effect นอยกวา (อาจเกด ไข, ผน, leukopenia, eosinophilia,
thrombocytopenia) มกใหรวมกบ dimercaprol ขนาดทใหคอ 500 mg กนทก 6 ชวโมง และ
สามารถใหซาไดอกหลงจาก 5 วน หากอาการมากขนหรอระดบสารหนสงขน
เอกสารอางอง
1. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.
Benzene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ เบนซน (Benzene) ||||| ชออน Phenyl hydride, Cyclohexatriene, 1,3,5-Cyclohexatriene,
Cyclohexa-1,3,5-triene, Benzohexatriene, Benzol, Pyrobenzole, Coal naphtha
สตรโมเลกล C6H6 ||||| นาหนกโมเลกล 78.11 ||||| CAS Number 71-43-2 ||||| UN Number
1114
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ไมมส มกลนหอมอโรมาตก ระเหยเปนไอไดงาย
คาอธบาย เบนซน (Benzene) เปนตวทาละลายกลมอโรมาตกชนดหนง ลกษณะใสไมมส ทความ
เขมขนตาๆ จะมกลนหอม ในอดตนยมใชเปนตวทาละลายในอตสาหกรรมหลายชนด สารเบนซนม
คณสมบตกดไขกระดก และกอมะเรงเมดเลอดขาวในมนษย ปจจบนจงมการใชนอยลง แตยง
สามารถพบไดในอตสาหกรรมบางประเภท และการปนเปอนในสงแวดลอม
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 0.5 ppm, STEL = 2.5 ppm [skin]
||||| NIOSH REL: TWA = 0.1 ppm, STEL = 1 ppm, IDLH = 500 ppm, Carcinogen notation
||||| OSHA PEL: TWA = 1 ppm, STEL = 5 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ
ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 10 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 25 ppm,
ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 50 ppm ใน 10 นาท
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): S-Phenylmercapturic acid (S-PMA) in urine (End
of shift) = 25 ug/g creatinine, t,t-Muconic acid (TTMA) in urine (End of shift) = 500 ug/g
creatinine
68
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 7.6 ug/m3 |||||
ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 1.7 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงเมดเลอดขาวใน
มนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย)
แหลงทพบในธรรมชาต
• โดยปกตไมพบในธรรมชาตทวไป เบนซนเปนสวนผสมหนงอยในนามนดบ เปนผลผลตทไดจากกระบวนการปโตรเคม แตอาจพบปนเปอนในธรรมชาตได (1)
• สามารถพบไดในมวนบหร (1)
อตสาหกรรมทใช
• เปนสารทไดจากกระบวนการกลนนามน แกสธรรมชาต และนามนดน
• เปนสวนผสมอยในนามนแกสโซลน (gasoline)
• ในอดตเปนตวทาละลายทผสมอยในผลตภณฑหลายชนด เชน ส หมก ทนเนอร ยาฆาแมลง นายา
ลบส แต เ นองจากมคณสมบตกอมะเรง ทาใหปจจบนมการใชเบนซนเปนตวทาละลายใน
ผลตภณฑตางๆ นอยลง ผผลตสวนใหญจะเปลยนมาใชตวทาละลายตวอนทปลอดภยกวา เชน
toluene หรอ xylene แทน อยางไรกตามในผลตภณฑบางประเภทกยงอาจมการใชเปน
สวนผสมอย (จะทราบไดตอ งดท ฉลากสวนผสมเปนสาคญ ) โดยทวไปผลตภณฑทใชใน
ครวเรอนหากผลตจากผผลตทมคณภาพจะไมมการใชสารเบนซน (2) ในหลายประเทศมการออก
กฎหมายหามใชเบนซนผสมในผลตภณฑทใชในครวเรอน (3)
• เปนสารตวกลาง (intermediate) ในการผลตสารเคมอนหลายชนด เชน styrene, phenol,
cyclohexane, สารเคมทใชในการผลตสารซกฟอก, ยาฆาแมลง, ยา, นาหอม, วตถระเบด และ
นายาลบส (1, 3)
• ในโรงงานอตสาหกรรมทไมมการดาเนนการดานสขภาพและความปลอดภยของพนกงาน
หรอโรงงานขนาดเลกทไมมคณภาพ เรายงอาจพบมการใชผลตภณฑทมเบนซนผสมอยได เชน
โรงงานรองเทาทใชกาวทมเบนซน กจการซกรดทใชนายาซกแหงทมเบนซน โรงงานเหลานหากมการพฒนาคณภาพดานความปลอดภยของพนกงานแลว ในปจจบนมกจะเปลยนมาใชตวทา
ละลายอนทปลอดภยกวาแทน เชน toluene, xylene, methyl ethyl ketone (MEK) เปนตน
• เนองจากเปนสวนผสมอยในนามนแกสโซลน ทาใหคนททางานเกยวของกบนามนและรถ เชน
พนกงานโรงกลน เดกปม ชางซอมรถ ตารวจจราจร เสยงไดรบสมผสในการทางานไปดวย
69
• เบนซน (benzene) มกถกเรยกสบสนกบนามนเบนซน (benzine) สองอยางนมความแตกตางกน
เบนซนเปนตวทาละลายชนดหนงและเปนสวนผสมในนามน สวนเบนซนเปนชอของสตรนามน
(เชนเดยวกบชอ ดเซล แกสโซฮอล โซลา เหลานเปนตน)
กลไกการกอโรค ออกฤทธกดระบบประสาทเชนเดยวกบตวทาละลายกลมอโรมาตกตวอนๆ ทาใหหว
ใจเตนผดจงหวะ กลไกการกอมะเรงเชอวาเกดจากสารเมตาโบไลตทเปนพษของเบนซนคอ benzene
epoxide (3)
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เบนซนเปนสารไวไฟ ระเหยไดดมาก (NFPA Code: H2 F3 R0)
เมอลกไหมอาจเกดการระเบดไดงาย ไอของสารนหนกกวาอากาศ การเขาไปกภยชดทใชตองทนไฟ และเนองจากเปนสารกอมะเรง ระดบของชดควรเปนชดปองกนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-
contained breathing apparatus, SCBA) เทานน
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ทางเขาสรางกายของเบนซนนน สามารถเขาสรางกายไดทงทางการหายใจ
ทางการกน และซมผานผวหนง หากไดรบเขาไปปรมาณมากจะมฤทธกดสมองอยางทนททนใด
ทาใหปวดหว คลนไส วงเวยน จนถงชก และโคมาได ฤทธระคายเคองเยอบจะทาใหเคองตา จมก
คอ ไอ แนนหนาอก และอาจมปอดบวมนา ฤทธกระตนกลามเนอหวใจทาใหหวใจเตนผดจงหวะ
(ทาใหกลามเนอหวใจไวตอฤทธของ catecholamine เพมขน) หวใจจงเตนเรวผดปกต การ
สมผสทางผวหนงทาใหผวหนงไหม เปนผนแดงอกเสบได
• อาการระยะยาว การสมผสในระยะยาวมผลกดไขกระดก ทาใหเกดความผดปกตทางระบบเลอด
ไดคอ pancytopenia, aplastic anemia และทสาคญคอกอมะเรงเมดเลอดขาวชนด acute
myelogenous leukemia (AML) นอกจากนยงมรายงานพบความสมพนธกบการเกดมะเรงเมด
เลอดขาวชนด chronic myelogenous leukemia (CML), multiple myeloma (MM),
Hodgkin’s disease และภาวะ paroxysmal nocturnal hemoglobinuria อกดวย สวน
การศกษาถงความสมพนธของการสมผสเบนซนกบมะเร ง เมดเลอดขาวชนด acute
lymphoblastic leukemia (ALL), ภาวะ myelofibrosis และมะเรงนาเหลอง (lymphoma) ยงไมมพบความสมพนธทชดเจน (2)
การตรวจทางหองปฏบตการ
• การตรวจเพอยนยนการสมผสทาไดหลายอยาง คอ (1) ระดบ phenol ในปสสาวะ (2) ระดบ t,t-
muconic acid (TTMA) ในปสสาวะ (3) ระดบ s-phenylmercapturic acid (S-PMA) ใน
ปสสาวะ และ (4) ระดบเบนซนในเลอด (blood benzene)
• การตรวจระดบ phenol ในปสสาวะเปนเมตาโบไลตทสามารถตรวจเพอบงชการสมผสเบนซนใน
ระดบสงไดด (เมอระดบเบนซนในอากาศสงกวา 5 ppm) แตมปจจยรบกวนจาก (1) ผทสบบหร
(2) ผททางานสมผสสาร phenol และ (3) การกนอาหารบางอยางทไดเมตาโบไลตเปน phenol
70
เชน เนอรมควน ปลารมควน ในปจจบนนองคกร ACGIH ไดยกเลกการใช phenol ในปสสาวะ
เปนตวบงชการสมผสสารเบนซนแลว เนองจากเหตผลความจาเพาะตา และคามาตรฐานระดบ
เบนซนในอากาศของประเทศทพฒนาแลวสวนใหญกลดลง (จนระดบเบนซนในอากาศมกจะตา
กวา 5 ppm) ผลจากการสมผสเบนซนในระดบทตาลงทาใหคา background phenol ใน
ปสสาวะคนทวไปสงกวาคา phenol ทเกดจากการสมผสในงาน ทาใหนามาแปลผลไมได อยางไร
กตามหากพบสถานททางานใดทมระดบเบนซนในอากาศสงมาก (มากกวา 5 ppm) กยงพอ
สามารถใหการตรวจนเปนตวบงชการสมผสเบนซนได (4)
• การตรวจ TTMA ในปสสาวะ ซงเปนการตรวจทจาเพาะมากขนจงเขามาแทนทการตรวจ phenol ในปจจบน การตรวจ TTMA นเหมาะสาหรบบงชการสมผสเบนซนแมวาระดบเบนซนใน
อากาศจะตากตาม แตอาจมผลบวกลวงไดจาก (1) ผทสบบหร (2) ผทกนอาหารทม sorbic acid
เปนสารกนบด (มกพบในอาหารทตองการกนไมใหราขน เชน ชส นาเชอม เยลล เคก ผลไม
อบแหง) อกทงมคาครงชวตในปสสาวะสนเพยง 5 ชวโมง จงตองระมดระวงในการแปลผล TTMA
อยางมากเชนกน (4)
• การตรวจ S-PMA ในปสสาวะเปนการตรวจทจาเพาะขน เนองจากสารนไมเกดขนจากการกน
อาหาร จงไมถกปจจยรบกวนจากการกนอาหารประเภทตางๆ แตยงอาจมผลบวกลวงไดในคนท
สบบหรเชนกน คาครงชวตของสารนในปสสาวะเทากบ 9 ชวโมง ทาใหเหมาะทจะเกบตรวจหลง
เลกกะ (4)
• การตรวจ blood benzene เปนการตรวจยนยนการสมผสทด เนองจากมความจาเพาะกบการ
สมผสสารเบนซนสงสด ถาใหไดผลดตองตรวจหลงการสมผสไมนานมาก เนองจากเบนซนคาครง
ชวตในเลอดเพยงประมาณ 8 ชวโมง การเกบสงตวอยางตองทาอยางรวดเรว อยางไรกตามยงอาจ
มผลบวกลวงจากการสบบหรไดเชนกน (4) • กรณสงสยเปนโรคพษเบนซนเฉยบพลน การวนจฉยใหข นกบประวตและการตรวจ
รางกายเปนสาคญ การตรวจเพอยนยนการสมผสทมประโยชนถาทาไดคอระดบเบนซนในเลอด
(blood benzene) ซงตองเจาะตรวจหลงจากสมผสทนท แตมขอจากดคอพบผลบวกลวงในผทสบบหรจดได การตรวจทชวยในการรกษาอนๆ คอการตรวจคลนไฟฟาหวใจ (EKG) ภาพรงส
ทรวงอก (Chest X-ray) ความสมบรณของเมดเลอด (CBC) ระดบเกลอแรในเลอด (electrolyte)
การทางานของตบ (liver function test) และการทางานของไต (BUN, creatinine) (2)
• การตรวจทชวยในการวนจฉยและรกษาในกรณพษเบนซนเรอรง คอการตรวจความสมบรณของ
เมดเลอด (Complete blood count, CBC) ซงอาจพบคาระดบเมดเลอดทงเมดเลอดขาว เมด
เลอดแดง และเกรดเลอดสงขนกอนในระยะแรก กอนจะเกดภาวะ aplastic anemia ตามมา (2)
การดแลรกษา
71
• ปฐมพยาบาล กรณสารเคมรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ
ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาดวย สงเกตสญญาณ
ชพ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม
• การรกษาระยะเฉยบพลน ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและท
โรงพยาบาล ชวยการหายใจ ใหออกซเจน ถามภาวะหวใจเตนผดจงหวะ โคมา หรอปอดบวมนา
ใหรกษาตามอาการทเกดขน หลกเลยงการใหยากลม adrenergic agents เชน epinephrine
เพราะจะทาใหอาการหวใจเตนเรวผดจงหวะแยลง ควรสงเกตอาการโดยเฉพาะเรองหวใจเตนผด
จงหวะและปอดบวมนาอยางนอย 12 – 24 ชวโมงหลงการสมผสเบนซน ไมมยาตานพษ
(antidote) สาหรบเบนซน
• การดแลระยะยาว เนองจากสารนเปนสารกอมะเรง จงตองดแลผทสมผสสารนในระยะยาวดวย
โดยการรบจดทาทะเบยนผสมผส ใหความรถงอนตรายระยะยาวของสารนแกผสมผสทกคน
รวมถงหนวยกภยและบคลากรทางการแพทยทมแนวโนมปนเปอนการสมผสดวย
การเฝาระวง กรณอบตภยสารเคมตองรบทาทะเบยนผสมผสสารนใหครบถวน เนองจากเปนสารกอ
มะเรงเมดเลอดขาว ควรทาการตรวจตดตามผสมผสสารเหลานไปอยางนอย 10 – 20 ป ทาการตรวจ
complete blood count (CBC) อยางนอยปละครง เพอดระดบและรปรางเมดเลอดขาวและเกรด
เลอด ซกประวตความผดปกตทางระบบเลอด เชน เลอดออกงาย จาเลอดตามตว ถาผดปกตตองรบ
สงไปตรวจวนจฉยยนยน
เอกสารอางอง
1. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
3. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.
4. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
Beryllium นพ.วชร โอนพรตนวบล
นพ. ววฒน เอกบรณะวฒน (18 เมษายน พ.ศ. 2556)
72
ชอ เบรลเลยม (Beryllium) ||||| ชออน Glucinium
สญลกษณอะตอม Be ||||| นาหนกอะตอม 9.01 ||||| CAS Number 7440-41-7 ||||| UN Number
1567
ลกษณะทางกายภาพ โลหะสเทาออกขาว เบา และแขงแรง (1)
คาอธบาย เบรลเลยมเปนโลหะหายาก มนาหนกเบา แขงแรง ทนทานการยดขยาย และตานทานการ
กดกรอนไดด จงนยมนามาใชในอตสาหกรรมเทคโนโลยสง เชน เปนใชสวนประกอบของยานอวกาศ
เครองบนความเรวสง ดาวเทยม จรวดมสไซล เปนตน เบรลเลยมมพษรายแรง สามารถทาใหเกดโรค
ปอดทงแบบปอดอกเสบเฉยบพลนและโรคปอดเรอรง ซงทาใหตายได นอกจากนยงเกดพษตอผวหนง และยงเปนสารกอมะเรงปอดอกดวย กลไกการเกดพษของเบรลเลยม เชอวานอกจากจะเกดจากการ
กอการอกเสบโดยตรงแลว ยงเกยวของกบการกระตนระบบภมคมกนชนด Cell-mediated
immune response ดวย
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): Beryllium and compounds, as BE TWA =
0.00005 mg/m3 [skin] [sensitizer] ||||| NIOSH REL: TWA = less than 0.0005 mg/m3,
Cancer notation, IDLH = 4 mg/m3 ||||| OSHA PEL: TWA = 0.002 mg/m3, C = 0.005
mg/m3, Maximum peak in 30 minutes = 0.025 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรอง
ความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอด
ระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 2 ug/m3, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 5 ug/m3,
ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 25 ug/m3 ใน 30 นาท
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงปอดในมนษย) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย)
แหลงทพบ เบรลเลยมเปนแรธาตหายากทพบตามธรรมชาตบนพนผวโลก เบรลเลยมในธรรมชาตจะอยในรปสารประกอบ โดยสนแรและผลกอญมณทมธาตเบรลเลยมอยมาก เชน เบรล (Beryl) ไครโซ
เบรล (Crysoberyl) เบอรแทรนไดท (Bertrandite) เปนตน ในกระบวนการผลตเบรลเลยมคอนขาง
อนตราย จะมทงการใชฟลออไรด (Fluoride) กรดซลฟรก (Sulfuric acid) และความรอนสง เมอเปน
ธาตบรสทธแลว เบรลเลยมจะมลกษณะเปนโลหะทนาหนกเบา แขงแรง ทนทาน และทนความรอน
ดวยคณสมบตเหลานจงถกนามาใชเปนสวนประกอบของยานอวกาศ เครองบนความเรวสง ดาวเทยม
จรวดมสไซล อาวธนวเคลยร เครองเอกซเรย กระจกชนดพเศษทตองการความเบาและทนทาน เชน
กระจกบนดาวเทยม กระจกทใชในกลองโทรทศนอวกาศ เบรลเลยมยงใชในอตสาหกรรมสารกงตวนา
(Semi-conductor) เครองเสยง โลหะผสมของเบรลเลยมมความทนทาน ใชทารถจกรยานชนด
แขงแรงพเศษ เครองยนตชนดพเศษ อปกรณชาง อปกรณกฬา เชน ไมกอลฟ คอมพวเตอร และทา
วสดอดฟน (2, 3) ในสมยกอนมการนาเบรลเลยมมาใชเปนสวนประกอบของหลอดไฟฟลออเรสเซนต
73
ผปวยทพบโรคปอดและผวหนงจากเบรลเลยมในยดแรกๆ กคอคนงานในโรงงานหลอดไฟฟลออเรส
เซนตน แตเนองจากอนตรายทพบมาก ปจจบนจงเลกใชในอตสาหกรรมนไปแลว
กลไกการกอโรค ทางเขาสรางกายหลกของเบรลเลยมคอทางปอด สวนทางผวหนงและทางการกนนน
เบรลเลยมดดซมเขาไดนอย แตหากกนสารประกอบเบรลเลยมทละลายนาไดหรอผวหนงทสมผสม
แผล การดดซมจะเพมขน เมอเขาสกระแสเลอดแลว เบรลเลยมสวนใหญจะจบกบโปรตนในกระแส
เลอด เชน Prealbumin และ Globulin สะสมในปอด กระดก และอวยวะอนๆ และขบออกจาก
รางกายทางปสสาวะเปนหลก กลไกการเกดโรคนนเชอวาเกดไดทงจากพษกอการอกเสบของ
เบรลเลยมโดยตรง เชน ในกรณของโรคปอดอกเสบเฉยบพลน และเกดจากการกระตนระบบภมคมกนแบบ Cell-mediated immune response (Delay-typed hypersensitivity หรอ Type IV
hypersensitivity) เชนในกรณของโรคปอดเรอรงและผนแพทผวหนง โดยเบรลเลยมจะทาตวเปน
Antigen ไปกระตน Human leukocyte antigen (HLA) และ T-lymphocyte ทาใหเกดกระบวน-
การหลงสาร Cytokine ชนดตางๆ เชน TNF-α และ IL-6 ออกมา จนเกดการอกเสบแบบ
Granulomatous inflammation ขนทปอดหรอผวหนงในทสด
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน กรณฝนของเบรลเลยม หรอไอของสารประกอบเบรลเลยมรวไหล
แพรกระจาย ผเขาไปชวยเหลอผปวยตองใสชดปองกนสารเคมทเหมาะสม ถาความเขมขนสงมากตอง
ใชชดทมถงบรรจอากาศในตว
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน การสดดมฝนหรอฟมของเบรลเลยม และสารประกอบของเบรลเลยมทละลาย
นาได เชน เบรลเลยมฟลออไรด (Beryllium fluoride) เบรลเลยมคลอไรด (Beryllium
chloride) เบรลเลยมซลเฟต (Beryllium sulfate) ซงสารประกอบเหลานจะพบไดใน
โรงงานผลตเบรลเลยม สามารถทาใหเกดการอกเสบรนแรงในทางเดนหายใจ เรยกวา Acute beryllium disease อาการจะแสบจมก แสบคอ หลอดลมอกเสบ ไอ แนนหนาอก ถารนแรงจะ
เกดปอดอกเสบ (Chemical pneumonitis) อาการสามารถเกดเฉยบพลนแทบจะทนทหลงสด
ดมได ถารนแรงทาใหตาย ถาอาการไมรนแรงจะหายโดยไมมอาการตกคางในหลายสปดาหถง
หนงเดอนตอมา ผปวยทเคยเปนโรคปอดอกเสบเฉยบพลนจากเบรลเลยมแลว บางสวนจะปวย
เปนโรคปอดเรอรงจากเบรลเลยมตอไปไดในระยะยาว
• อาการระยะยาว พษของการไดรบเบรลเลยมในระยะยาวนนมไดหลายอยาง ทงทาใหเกดโรค
ปอดเรอรง ทาใหเกดโรคผวหนง และทาใหเกดมะเรงปอด (1) โรคปอดเรองรงทเกดจากเบรล-
เลยมนนเรยกวา Beryllosis หรอ Chronic beryllium disease (CBD) โรคนเรมแรกพบในกลม
คนทางานโรงงานหลอดไฟฟลออเรสเซนตทใชเบรลเลยมในสมยกอน เกดจากการสดดมเอาฝน
ของสารประกอบเบรลเลยมทไมละลายนา หลกๆ คอเบรลเลยมออกไซด (Beryllium oxide) เขา
ไป ซงจะทาใหเกดการอกเสบแบบ Granulomatous inflammation ในปอดขน ภาพรงสจะพบ
74
เปนจดกระจายทวปอดทงสองขาง ตดชนเนอสองกลองดจะพบม Interstitial granulomatous
เลกๆ คลายกบโรค Sarcoidosis อาการจะออกแรงแลวเหนอย แนนหนาอก เจบหนาอก ไอ
นาหนกลด ออนเพลย สมรรถภาพปอดลดลง ปอดไมสามารถแลกเปลยนแกสไดดเนองจากเนอ
ปอดเปนผงพด หวใจขางขวาโต (Cor pulmonale) ถาเปนมากๆ อาจเกดตวเขยว และกระดก
เกดภาวะ Hypertrophic osteoarthropathy ได ในทสดอาจทาใหเสยชวต เนองจากพบวาโรค
นพบไดทงในคนทสมผสฝนเบรลเลยมทงในความเขมขนสงและความเขมขนทตามาก บางรายเกด
โรคขนหลงจากหยดการสมผสไปแลวหลายป (4) จงเชอวาโรคนนาจะเกดจากกลไกการกระตน
ระบบภมคมกนของรางกาย ซงอาจจะเปนชนด Antigen-stimulated, cell-mediated immune response โดยเบรลเลยมทาตวเปน Antigen กระตน T-lymphocyte และ Human
leukocytic antigen (HLA) ทาใหเกดการหลงสาร Cytokine ออกมาจนเกดการอกเสบแบบ
Granulomatous inflammation และเกดผงพดในเนอปอดขนในทสด (2) โรคผวหนงจาก
เบรลเลยม การสมผสกบสารประกอบของเบรลเลยมทละลายนาไดจะทาใหเกดการระคายเคอง
และอกเสบทดวงตา เกดผวหนงอกเสบ (Contact dermatitis) ลกษณะจะขนเปนจดและตมนา
ใส ซงนาจะเกดจากฤทธระคายเคองของเบรลเลยมโดยตรง ในคนทใสวสดอดฟนทมเบรลเลยม
เปนสวนประกอบบางราย อาจเกดการอกเสบทเหงอกขนรอบฟนทใชวสดอดเนองจากการแพได
การตกคางของฝนสารประกอบเบรลเลยมชนดไมละลายนาอยในผวหนง เชน ในกรณททางาน
แลวสะเกดกระเดนมาฝงในผวหนง จะทาใหเกดการอกเสบซงนาจะเปนผลจาก Cell-mediated
immune response ทาใหเกดรอยโรคเปน Granuloma ในผว ลกษณะเปนตมคลายๆ หด นาน
ไปจะแตกเปนแผลเรอรงได ผวหนงยงเปนชองทางในการกระตนระบบภมคมกน (Sensitization)
ของรางกายตอเบรลเลยม การจะตรวจยนยนใหทราบวาผใดเกดการกระตนระบบภมคมกนไป
แลว (Beryllium sensitized) หรอยง ทาโดยตรวจ Beryllium lymphocyte proliferation
test (BeLPT) และ Beryllium sulfate skin test (3) สาหรบการกอมะเรงนน เบรลเลยมเปนสารทกอมะเรงปอด พบวาในคนทางานโรงงานผลตและหลอมเบรลเลยม มโอกาสเปนมะเรงปอด
ไดในอตราสงกวาปกต
การตรวจทางหองปฏบตการ (1) สาหรบกรณโรคปอดอกเสบเฉยบพลน ควรตรวจรางกายดการ
อกเสบในจมกและลาคอ ตรวจภาพรงสทรวงอกเพอคนหารอยอกเสบ ตรวจระดบออกซเจนทางปลาย
นว ตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง (2) สาหรบกรณโรคปอดเรอรง (CBD) ตรวจภาพรงสทรวงอก
จะพบจดกระจายทวปอดทง 2 ขาง คลาย Miliary tuberculosis หรอ Sarcoidosis อาจพบตอม
นาเหลองทขวปอดโต (Hilar lymphadenopathy) การตรวจภาพรงสคอมพวเตอรความละเอยดสง
อาจทาใหเหนรอยโรคไดชดเจนขน ตรวจสมรรถภาพปอดชวงแรกอาจปกต เมอเปนมากจะผดปกต
แบบจากดการขยายตว ถาพงผดเกดขนมาก การตรวจเพอดการแลกเปลยนแกส เชน DLCO test คา
จะลดลง การสองกลองตรวจนาลางปอด (Bronchoalveolar lavage; BAL) จะพบเมดเลอดขาวชนด
75
ลมโฟไซตสง ตรวจชนเนอจากปอดจะพบลกษณะ Non-caseating granuloma และม Perivascular
and parenchymal fibrosis with lymphocyte deposition (4) ได (3) กรณรอยโรคทผวหนง
ตรวจรางกายดผนหรอตมทผวหนง กรณตองการทดสอบวาผปวยเคยไดรบสมผสเบรลเลยมและเกด
การกระตนระบบภมคมกนไปแลวหรอยง ทาโดยการตรวจ BeLPT คอเจาะเลอดไปแยกเอาเมดเลอด
ขาวชนดลมโฟไซตมาทาปฏกรยากบสารละลายเบรลเลยมในหลอดทดลอง ถาเมดเลอดขาวชนดลมโฟ
ไซตเกดการเพมจานวนขนแสดงวาเคยมการกระตนระบบภมคมกนจากเบรลเลยมแลว ถาผลเปนบวก
จากการทา 2 ครงจะยนยนไดคอนขางแนนอน คนกลมนจะมโอกาสเกดโรคปอดเรอรงจากเบรลเลยม
(CBD) ในอนาคตไดสง ตองตรวจเฝาระวงโรคเปนอยางด อกวธในการตรวจการกระตนระบบภมคมกนคอทา Skin patch test โดยแปะสารทดสอบดวยสารละลาย 1 % Beryllium sulfate (2, 5)
(4) กรณมะเรงปอด ตรวจภาพรงสทรวงอกและภาพรงสคอมพวเตอรเพอดรอยโรค ตรวจชนเนอเพอ
ยนยนการเปนมะเรง
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากการสมผสใหเรวทสด ถอดเสอผาออก ลางผวหนงสวนท
สมผสดวยนาเปลา ถาเขาตาใหลางตาดวย ใหออกซเจนเสรม รบสงพบแพทย
• การรกษา (1) กรณปอดอกเสบเฉยบพลน เมอผปวยมาถงโรงพยาบาล ถายงไมไดลางตวใหลางตว
กอน ประเมนการหายใจ ชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม ประเมนระบบไหลเวยน ให
สารนาอยางเพยงพอ ใหนอนพก ตรวจภาพรงสทรวงอกเพอคนหาการอกเสบทปอด ใหการรกษา
ประคบประคองตามอาการ อาจพจารณาใหยาสเตยรอยดเพอลดการอกเสบรวมดวย (2) กรณ
โรคปอดเรอรง (CBD) เมอเปนแลวรกษาใหหายขาดไมได อาการผปวยมกจะแยลงเรอยๆ การ
ปองกนโรคจงเปนสงทจาเปนและสาคญทสด เมอเปนโรคแลวตองใหหยดการสมผสโดยการ
เปลยนงานทนท ถามอาการมาก เชน หอบหรอไอตลอด เหนอยงาย สมรรถภาพปอดผดปกตมาก
คาการแลกเปลยนแกสลดลง เรมมความดนในปอดสง หวใจขางขวาโต หรออาการแยลงอยาง
รวดเรว หากมอาการเหลานใหเรมการรกษาดวยยาสเตยรอยดเพอชะลอการอกเสบ เชน Prednisolone 40 mg ทกวนหรอวนเวนวน หลงใหไป 3 – 6 เดอนตองประเมนการตอบสนอง
ในการรกษา สวนใหญเมออาการมากแลวมกตองใหกนยาไปตลอดชวต ซงทาใหตองดแลผปวยใน
เรองผลขางเคยงจากยาสเตยรอยดดวย เชน นาตาลในเลอดสง ความดนสง กระดกพรน
กลามเนอออนแรง ในรายทอาการหนกมาก อาจตองใหออกซเจนทบาน ยาขยายหลอดลม ยา-
สเตยรอยดชนดพนทางเดนหายใจ ยาขบปสสาวะ เมอมการตดเชอตองใหยาปฏชวนะ ฉดวคซน
ใหตามความเหมาะสม ในรายทไมตอบสนองตอสเตยรอยดอาจตองใหเปนกลมยากดภมแทน เชน
Metrotrexate กนไมเกน 15 mg ตอสปดาห สวนในกลมทอาการยงไมมาก ใหสงเกตอาการเปน
ระยะอยางนอยทก 1 ป ตรวจตดตามภาพรงสทรวงอกหรอภาพรงสคอมพวเตอรความละเอยดสง
และสมรรถภาพปอด ในกลมทยงไมเปนโรคแตผลตรวจ BeLPT เปนบวกคอมการกระตนระบบ
76
ภมคมกนโดยเบรลเลยมแลว (Beryllium-sentitized) ควรตรวจเฝาระวงดวยเชนกน อยางนอย
ทก 2 ป (3) กรณโรคผวหนง อาการแพรกษาเหมอนผนแพผวหนงทวไป ใหหยดการสมผส
เบรลเลยมและใชยาทาสเตยรอดกจะหายได ถาเปนการแพวสดอดฟน หากอาการรนแรงมากอาจ
ตองถอดออกแลวเปลยนไปใชวสดททาจากโลหะชนดอนทไมแพ กรณรอยโรคเปน Granuloma
ในผวหนงเนองจากมสะเกดเบรลเลยมฝงใน การรกษาใหหายจะตองผาและลาง (Excision and
debridgement) เอาสะเกดนนออก จงจะหายได
การปองกนและเฝาระวง เนองจากเปนแรธาตหายาก และใชในอตสาหกรรมเทคโนโลยสงบางอยาง
เทานน โอกาสจะพบการใชเบรลเลยมในอตสาหกรรมทวไปจงคอนขางนอย อยางไรกตามเนองจากมพษรายแรง หากพบวามการใชเบรลเลยมในโรงงานจะตองดแลใสใจ เฝาระวงดานสขภาพอนามยเปน
พเศษ จะเหนวาโรคทเกดขนจากเบรลเลยมนนรนแรง และบางโรครกษาใหหายขาดไมได เปนแลวมก
เสยชวต เชน โรคปอดเรอรง (CBD) และโรคมะเรงปอด ดงนนการปองกนโรคจงเปนสงทสาคญทสด
ในการทางานกบเบรลเลยม ควรใหคนทางานสมผสกบสารเคมนใหนอยทสด แมการสมผสกบผวหนงก
มผลเสยเพราะทาใหเกดการกระตนระบบภมคมกน (Sensitization) อนจะนาไปสโรคปอดเรอรง
ตามมา ตองใสชดปองกนทรดกม ใสเสอแขนยาวและผากนเปอน ปดบงผวหนงบรเวณแขน ใบหนา
และลาคอ การสมผสทางการหายใจตองใสหนากากปองกนทเหมาะสม การปองกนทดทสดคอปองกน
ทแหลงกาเนด ใชระบบปด ใชเครองจกรแทนคนทางานถาทาได ควบคมระดบสารเคมทอยใน
บรรยากาศไมใหเกนคามาตรฐาน สวนการเฝาระวงสขภาพนน ในคนทางานกบเบรลเลยมควรจดทา
ทะเบยนและตดตามเฝาระวงสขภาพไว ควรทา BeLPT ใหทกราย เพอใหทราบวาใครทเกดการ
กระตนระบบภมคมกนไปแลวบางจะไดเฝาระวงมากเปนพเศษ การตรวจเฝาระวงสขภาพอยางนอย
ควรตรวจภาพรงสทรวงอกและสมรรถภาพปอดเปนระยะ การตรวจภาพรงสคอมพวเตอรความ
ละเอยดสงอาจทาใหมองเหนรอยโรคในระยะแรกไดดขนในรายทสงสย ควรใหความรกบคนทางาน
เพราะโรคปอดเรอรงสามารถเกดไดแมหยดการสมผสหรอออกจากงานไปนานแลว ตรวจดผนและตมทผวหนง สอบถามอาการเหนอย แนนหนาอก ขณะทางาน
เอกสารอางอง
1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
2. Klaassen CD. Casarett and Doull’s Toxicology: The basic science of poisons. 17th
ed. New York: McGraw-Hill 2008.
3. โยธน เบญจวง, วลาวณย จงประเสรฐ, บรรณาธการ. มาตรฐานการวนจฉยโรคจากการทางาน
ฉบบเฉลมพระเกยรตเนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม
2550. นนทบร: สานกงานกองทนเงนทดแทน สานกงานประกน สงคม กระทรวงแรงงาน พ.ศ.
2550.
77
4. Rom WN, Markovitz SB. Environmental and occupational medicine. 4th ed.
Philadelphia: LWW 2007.
5. Fontenot AP, Maier LA, Canavera SJ, Hendry-Hofer TB, Boguniewicz M, Barker EA,
et. al. Beryllium skin patch testing to analyze T cell stimulation and granulo-
matous inflammation in the lung. J Immunol. 2002;168(7):3627-34.
1,3-Butadiene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ 1,3-บวทาไดอน (1,3-Butadiene)
ชออน Biethylene, Bivinyl, Divinyl, Vinylethylene สตรโมเลกล C4H6 ||||| นาหนกโมเลกล 54.09 ||||| CAS Number 106-99-0 ||||| UN Number
1010
ลกษณะทางกายภาพ แกสไมมส มกลนเฉพาะ บางครงถกเกบไวในรปของเหลวในถงอดความดน
คาอธบาย 1,3-butadiene เปนแกสทมคณสมบตกอมะเรงเมดเลอดขาวและมะเรงนาเหลอง องคกร
IARC ไดจดสารชนดนไวในกลม Carcinogen Group 1 คอมหลกฐานการกอมะเรงชดเจน สารชนดน
เปนสารสงเคราะหทเกดขนในกระบวนการทางปโตรเคม ใชเปนสารตงตนในอตสาหกรรมผลตยาง
และพลาสตกสงเคราะห หากมผปวยไดรบสมผสสารชนดน นอกจากตองดแลการไดรบพษในระยะ
เฉยบพลนแลว ยงตองตรวจตดตามผลในระยะยาวเพอเฝาระวงการเกดมะเรงดวย
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 2 ppm ||||| NIOSH REL: Cancer
notation, IDLH = 2,000 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 1 ppm, STEL = 5 ppm ||||| ประกาศ
กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:
ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI – 1,2 Dihydroxy-4-(N-acetylcysteinyl)-butane in urine
(End of shift) = 2.5 mg/L, Mixture of N-1 and N-2-(hydroxybutenyl)valine hemoglobin (Hb) adducts in blood (Not critical) = 2.5 pmol/g Hb
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 5.3 ug/m3 |||||
ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 0.33 ug/m3
78
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงของอวยวะระบบ
เลอดและนาเหลองในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงใน
มนษย)
แหลงทพบในธรรมชาต ไมพบในธรรมชาต เปนสารปโตรเคมท ไดจากการสงเคราะห ใน
ชวตประจาวนจะพบในควนบหรไดดวย
อตสาหกรรมทใช
• เปนผลผลตทเกดขนในโรงงานปโตรเคม เปนสารทไดระหวางการสงเคราะหแกสเอธลน
(ethylene)
• ใ ช เ ป น ส า ร ต ง ต น ใ น อ ต ส า ห ก ร ร ม ย า ง ส ง เ ค ร า ะ ห ช น ด styrene-butadiene
rubber (SBR) และ polybutadiene rubber
• ใชในการผลตพลาสตกทนความรอน Acrylonitrile-butadiene-styrene-copolymer (ABS)
กลไกการกอโรค การกอโรคในระยะยาวคอทาใหเกดมะเรงระบบเลอด (leukemia) และระบบ
นาเหลอง (lymphoma) กลไกการกอโรคเชอวาเกดจากสารเมตาโบไลตกลม epoxide ทเกดขนใน
รางกาย
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน
• นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด หยดการรวไหลของสารเคม เนองจากสารชนดนเปนสาร
กอมะเรง ผทเขาไปทาการกภยควรใสชดปองกนทเหมาะสม ทดทสดคอชดปองกนชนดทมถง
บรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA) และเนองจากสารนตดไฟ
งายมาก ชดกภยควรเปนชดกนไฟดวย
• บคลากรทางสาธารณสขทดแลผปวยควรลดการสมผสตอตนเองใหมากทสด ทาการลางตวผปวย
กอนใหการรกษา ควรทาทะเบยนผสมผสทงกลมผประสบภยและกลมบคลากรทเขาไปชวยเหลอ
เพอตดตามเฝาระวงในระยะยาว
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ถาอยในรปของเหลวการสมผสกบผวหนงโดยตรงจะทาใหเนอตาย (frostbite)
ถากระเดนเขาตาจะทาใหตาแดง อกเสบ มองภาพไมชด ถาอยในรปแกส การสดดมเขาไปจะทาใหเกดอาการระคายคอ ไอ เจบคอ เวยนศรษะ ปวดศรษะ คลนไส ถาสดดมปรมาณมากอาจทาให
ซมลง มองภาพไมชด จนถงหมดสตได
• อนตรายจากการระเบด นอกจากตวสารเองจะมพษแลว สารชนดนยงตดไฟไดงายมาก หนกกวา
อากาศ และเมอถกอากาศจะระเบดไดดวย (NFPA Code: H2 F4 R2) ดงนน ผประสบภย
บางสวนอาจไดรบอนตรายจากไฟไหมหรอแรงระเบดถาอยใกลกบจดกาเนดการรวไหล
79
• อาการระยะยาว พบวาการสมผสสารชนดนทาใหเกดมะเรงของระบบเลอดและระบบนาเหลอง
ทงในหนทดลองและจากการศกษาทางระบาดวทยาในมนษย (4) การหลกเลยงการสมผสเปนสงท
ดทสด กรณรวไหลตองใหความสาคญกบการกาจดสารนออกจากสงแวดลอม (clean-up) มการ
ตรวจวดระดบสารเคมในบรรยากาศหลงเกดเหตการณ และทางสขภาพตองตดตามโรคมะเรงใน
ระยะยาวดวย
การตรวจทางหองปฏบตการ
• ขนกบอาการของผปวย กรณมอาการทางระบบหายใจควรถายภาพรงสทรวงอก (Chest X-ray)
• การตรวจเลอดดความสมบรณของเมดเลอด (Complete blood count) ระดบนาตาลในเลอด
(Blood sugar) ระดบเกลอแรในเลอด (Blood electrolyte) ตรวจปสสาวะ (Urinalysis) ระดบแกสในเลอด (Blood gas) หรอการตรวจอนๆ ใหขนอยกบอาการของผปวย
• การตรวจพสจนการสมผสแกส 1,3-butadiene ทาโดยการตรวจ 1,2 Dihydroxy-4-(N-
acetylcysteinyl)-butane ในปสสาวะ สามารถทาไดถามหองปฏบตการรองรบ
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด ทาการลางตว
กรณถกของเหลวแลวมเนอตายไมควรถอดเสอผาผปวย เนอจะตดเสอผาออกมาได กรณกระเดน
เขาตาใหถอดคอนแทคเลนสออกถาทาได ลางตาดวยนาเปลา ระหวางลางตวดสญญาณชพ ชวย
การหายใจและระบบไหลเวยนโลหตถาพบมความผดปกต ใสทอชวยหายใจหากพบการหายใจ
ลมเหลว
• การรกษาระยะเฉยบพลน การลางตวเพอลดการสมผสสาคญทสด ถาสารกระเดนเขาตาใหลาง
นาอยางนอย 15 นาท ลางบรเวณผวหนงทสมผสใหมากทสด ชวยการหายใจโดยใหออกซเจน
กรณมแผลไฟไหมบรเวณใบหนา หรอสดสาลกควนไฟ มความเสยงตอการบวมของทางเดนหายใจ
ตองสงเกตการหายใจไวดวย ใหสารนาหากมปญหาระบบไหลเวยนโลหต อาการระคายคอ ไอ
เจบคอ วงเวยนศรษะ ปวดศรษะ คลนไส ใหรกษาตามอาการ
• การดแลระยะยาว ผทสมผสสารนมความเสยงในการเกดมะเรงในระยะยาว ตองทาการเฝาระวง
มะเรงระบบเลอดและระบบนาเหลองทกราย
การเฝาระวง 1. สอสารความเสยงใหประชาชนเขาใจ
2. ทาทะเบยนผสมผสสารเคม บนทกรายชอและทอยของผทสมผสสารนทกคน ควรตรวจดความ
สมบรณของเมดเลอด (complete blood count) เปนพนฐานไว การตรวจประเมนการสมผส
ระยะสนทาโดยตรวจ 1,2 Dihydroxy-4-(N-acetylcysteinyl)-butane ในปสสาวะ จะเหมาะสม
กวาการตรวจ N-1 and N-2-(hydroxybutenyl)valine hemoglobin adducts ในเลอด ซง
80
เหมาะจะใชตรวจการสมผสสะสม การตรวจทง 2 อยางนจะสามารถทาไดตองมหองปฏบตการ
รองรบ การแปลผลตองทาโดยผเชยวชาญเทานน และตองระวงผลบวกลวงจากการสบบหร
3. การเฝาระวงในระยะยาว ทางคลนกทดทสดคอการซกประวตและตรวจรางกาย ตามอาการของ
โรคมะเรงระบบเลอดและนาเหลอง เชน ตรวจดความซด คลาตอมนาเหลอง ใหคาแนะนาเพอ
สงเกตอาการ แนะนาเลกสบบหร ตรวจความสมบรณของเมดเลอด (complete blood count)
เปนระยะ หากพบเซลลมะเรงตองรบสงตวไปรกษาตอทนท การตรวจตดตามควรทาอยางนอย
10 ปขนไป
4. การตรวจผลกระทบทางพนธกรรม เชน micronuclei, sister chromatid exchange, chromosomal aberrations, ras oncoprotein level, hypoxanthine-guanine-
phosphoribosyl transferase (HPRT) mutation และการตรวจหา GSTT1 หรอ GSTM1
genotype สาหรบกรณการเกดมะเรงจากสาร 1,3-butadiene แลวนน ทกลาวมาทงหมด ณ
ปจจบนยงไมพบวามการตรวจใดสามารถนามาใชคนหาความเสยงของมะเรงในระยะเรมแรกได
เอกสารอางอง
11. American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH). TLVs and
BEIs. Cincinnati: ACGIH 2009.
12. Delzell E, Sathiakumar N, Hovinga M, Macaluso M, Julian J, Larson R, et al. A
follow-up study of synthetic rubber workers. Toxicology. 1996;113:182-9.
13. Hecht SS, Samet JM. Cigarette Smoking. In: Rom WN, Markovitz SB, eds.
Environmental and occupational medicine. 4th ed. Philadelphia: Lippincott
Williams & Wilkins 2007:1522 - 51.
14. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998. 15. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
16. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.
Geneva: International Labour Office 1998.
Cadmium นพ.คณากร สนธพพงศ (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ แคดเมยม (Cadmium) ||||| ชออน Cadmium metal
81
สญลกษณอะตอม Cd ||||| นาหนกอะตอม 112.41 ||||| CAS number 7440-43-9 ||||| UN
number 2570
ลกษณะทางกายภาพ เปนแรโลหะสเงนขาว ออนตว เปนมนเงา หรอเปนผงเมดละเอยดสเทา
คาอธบาย แคดเมยมในธรรมชาตพบในรปแบบของสารประกอบซลไฟดซงจะพบรวมกบสงกะสและ
ทองแดง โดยทวไปไดรบเขาสรางกายในการทาเหมองแร และหลอมสงกะส ทองแดง และตะกว
แคดเมยมถกใชในการชบโลหะดวยคณสมบตตานทานการกดกรอนของมน เกลอโลหะของมน
ถกใชในการทาเมดสและการคงรปพลาสตก แคดเมยมอลลอยดถกใชในการประสาน การเชอม และ
ในแบตเตอรชนดนกเกล-แคดเมยม ตวประสานแคดเมยมในทอนาและเมดสแคดเมยมในเครองปนดนเผา สามารถเปนแหลงของการปนเปอนของนาและอาหารทมความเปนกรด
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Cadmium TWA = 0.01 mg/m3,
Compounds as Cd TWA = 0.002 mg/m3 ||||| NIOSH REL: Carcinogen notation, IDLH = 9
mg/m3 ||||| OSHA PEL: TWA = 0.005 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ
ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ฟมแคดเมยม ความเขมขนเฉลย
ตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 0.1 mg/m3, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 0.3
mg/m3, ฝนแคดเมยม ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 0.2 mg/m3, ปรมาณ
ความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 0.6 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Cadmium in urine (Not critical) = 5 ug/g
creatinine, Cadmium in blood (Not critical) = 5 ug/L
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงปอดในมนษย) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงในมนษย)
แหลงทพบในธรรมชาต พบในนาและดนทมแรแคดเมยมอย
อตสาหกรรมทใช
• การเชอมและประสานโลหะ
• การชบโลหะ
• การคงรปพลาสตก
• การทาเมดส
• การทาแบตเตอร
กลไกการกอโรค การหายใจเขาไปกอใหเกดพษอยางนอย 60 เทาของการกน ไอระเหยและฝนอาจจะ
กอใหเกดภาวะปอดอกเสบ (Delayed chemical pneumonitis) และเปนผลใหปอดบวมนาและ
เลอดออกในปอด การกนเขาไปทาใหระคายเคองทางเดนอาหาร เมอมการดดซมแคดเมยมจะรวมตว
กบ metallothionein และกรองผานไตทซงจะเกดการทาลายทอไต
82
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน นาผปวยออกจากจดเกดเหต หยดการสมผส โดยนาผปวยมาไวใน
จดทไมมการปนเปอน ผทเขาไปชวยเหลอผปวยควรไดรบการฝกเปนอยางดและไมทาใหตนเองอย
ในความเสยง ใสเครองปองกนอยางเหมาะสม หากเปนไปไดใหใชอปกรณชวยหายใจ SCBA
อาการทางคลนก
• การสมผสโดยตรง ทาใหเกดการระคายเคองผวหนงและตา ยงไมมขอมลเรองการดดซมแคดเมยม
ทางผวหนงในมนษย
• อาการจากการหายใจอยางเฉยบพลน ทาใหไอ หายใจมเสยงวด (wheezing) ปวดศรษะ มไข
และหากรนแรง ทาใหปอดอกเสบแบบ chemical pneumonitis และปอดบวมนาแบบ non-
cardiogenic ภายใน 12 – 24 ชวโมงหลงจากสมผสโดยการหายใจ
• อาการจากการหายใจระยะยาวในปรมาณสงสมพนธกบการกอโรคมะเรงปอด
• อาการทเกดจากการกนแบบเฉยบพลน เกลอแคดเมยมทาใหเกดอาการเวยนศรษะ อาเจยน ปวด
ทองและถายเหลว บางครงม เลอดปนในไม กนาทหลงจากทานเขาไป การตายหลงจาก
ทานเขาไปเกดจากภาวะชอกเนองจากขาดนาหรอเกดจากไตวายเฉยบพลน
• อาการจากการกนระยะยาว เปนผลใหเกดการสะสมของแคดเมยมในกระดก ทาใหเกดโรคอ
ไตอไต (Itai-itai) ซงทาใหกระดกเปราะหกจนเจบปวดอยางมาก และทาใหเกดโรคไตเสอม
การตรวจทางหองปฏบตการ
• ขนกบประวตการสมผสและอาการของผปวยในขณะนน ทงอาการทางการหายใจ และอาการทาง
ทางเดนอาหาร
• การตรวจจาเพาะ ระดบแคดเมยมในเลอด (whole blood cadmium) ยนยนการสมผสสารคา
ปกตไมเกน 1 ug/L แคดเมยมปรมาณนอยมากจะถกขบมาในปสสาวะจนกวาแคดเมยมทถกจบ
(โดย metallothionein) ในไตจะเกนและเกดการทาลายไตเกดขน แคดเมยมในปสสาวะคาปกต
ไมเกน 1 ug/g Creatinine การตรวจวดไมโครอลบมนในปสสาวะ (beta-microglobulin,
retinol-binding protein, albumin, metallothionein) ใชในการตดตามผลจากความเปนพษของ
แคดเมยมทไต
• การตรวจอนๆ เชน การตรวจความสมบรณของเมดเลอด (CBC), เกลอแรในเลอด (serum
electrolyte), glucose, BUN, creatinine, คาออกซเจนในเลอดแดง (arterial blood gas) หรอ oximetry และการตรวจภาพรงสปอด (CXR) สงตรวจตามอาการ
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหต ดแลเรองการทางานของระบบทสาคญ เชน ระบบ
หายใจ ระบบการไหลเวยนโลหต ถาผปวยหมดสตควรทาใหทางเดนหายใจเปดโลงและให
ออกซเจน 100 %
83
• การสมผสโดยการหายใจ ถาผปวยหยดหายใจใหเรมทาการชวยหายใจทนท ถาเปนไปไดใหใช
หนากาก (pocket mask) ทมวาวลทางเดยว (one way valve) ในการชวยหายใจ เพราะ
ทางเดนหายใจและใบหนาของผชวยเหลออาจเกดการปนเปอนได
• การสมผสทางผวหนง ถอดเสอผาทปนเปอนออก ถาเปนไปไดใหทาขณะทมนาลางอยดวยแลวนา
เสอผาเกบไวในถงใสปดสนทสองชนและเขยนปายกากบไว เกบไวในทปลอดภยทหางจากผปวย
และเจาหนาท ลางผวหนงดวยนาปรมาณมากโดยใหนาไหลผาน
• การสมผสทางตา ลางตาดวยนาเกลอ (normal saline solution) อยางนอยเปนเวลา 15 นาท
• การสมผสทางการกน ใหผปวยรบประทานนา (ปรมาณไมเกน 50 - 100 มลลลตร)
การเฝาระวง
• สอสารความเสยงใหประชาชนเขาใจ
• การตรวจดระดบโปรตนในปสสาวะ (beta-microglobulin) เปนการตรวจทไวทสดของการเฝา
ระวงพษจากแคดเมยม
Carbon dioxide พญ.จฑารตน ฉตรวรยาวงศ
นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ คารบอนไดออกไซด (Carbon dioxide) ||||| ชออน Carbonic acid gas, Carbonic anhydride,
Carbonic oxide, Carbon oxide, Dry ice, Card ice
สตรโมเลกล CO2 ||||| นาหนกโมเลกล 44.01
CAS Number 124-38-9 ||||| Un Number Carbon dioxide 1013, Carbon dioxide (solid,
also called dry ice) 1845, Carbon dioxide (refrigerated liquid) 2187
ลกษณะทางกายภาพ ในสภาวะปกตจะเปนแกสไมมส ไมมกลน ไมมรส หนกกวาอากาศ หากถกอด
ดวยความดนและทาใหเยนลง จะอยในสถานะของเหลวและของแขงได ถาอยในรปของเหลว จะ
เรยกวาคารบอน ไดออกไซดเหลว (liquid carbon dioxide) ถาอยในรปของแขงเปนผลกเยน
เรยกวา นาแขงแหง (dry ice)
คาอธบาย คารบอนไดออกไซดเปนแกสทมอยทวไปในบรรยากาศ แกสนมบทบาทสาคญตอการดารง
ชพของทงมนษย สตว และพช เปนสารตงตนทพชใชผลตอาหารโดยกระบวนการสงเคราะหแสง ในดานอตสาหกรรมนน คารบอนไดออกไซดถกนามาใชประโยชนในหลายๆ ดาน โอกาสการเกดพษของ
แกสชนดน ในการทางานโดยปกตมโอกาสเกดขนไดนอย อยางไรกตามหากไดรบแกสนเขาไปใน
84
ปรมาณมาก จะทาใหหายใจเรว ชพจรเรว หวใจเตนเรว กดสมอง ซม มนงง สบสน หมดสต และอาจ
เสยชวตได
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 5,000 ppm, STEL = 30,000 ppm
||||| NIOSH REL: TWA = 5,000 ppm (9,000 mg/m3), STEL = 30,000 ppm (54,000 mg/m3),
IDLH = 40,000 ppm (72,000 mg/m3) ||||| OSHA PEL: TWA = 5,000 ppm (9,000 mg/m3)
||||| ประกาศกระทรวง มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม)
พ.ศ. 2520: ปรมาณความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไม
เกน 5,000 ppm (9,000 mg/m3) คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง ไมมขอมล องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว
แหลงทพบ แกสคารบอนไดออกไซดเปนแกสทพบไดอยทวไปตามธรรมชาต ในบรรยากาศของโลก
โดยปกต จะมสดสวนของแกสนอยประมาณ 0.03 % นอกจากน แกสคารบอนไดออกไซดยงสามารถ
เกดขนได จากการเผาไหมอยางสมบรณของเชอเพลงทมธาตคารบอนเปนองคประกอบ เชน ไม ถาน
หน แกสธรรมชาต นามนปโตรเลยม และสารอนทรยชนดตางๆ ในการผลตทางอตสาหกรรม อาจผลต
แกสคารบอนไดออกไซดไดจาก ปฏกรยาเคมหลายแบบ เชน การใหความรอนกบหนปน (limestone)
ซงสวนประกอบในเนอหนสวนใหญเปนแคลเซยมคารบอเนต (calcium carbonate หรอ CaCO3)
การทาปฏกรยาระหวางกรด (acid) กบแคลเซยมคารบอเนต กทาใหไดคารบอนไดออกไซดออกมา
เชนกน แกสนยงเปนผลผลตพลอยได (by-product) จากการผลต แอมโมเนย (ammonia) และการ
ถลงแยกแรเหลก (iron) ดวย การยอยสลายนาตาลของยสต (yeast) เชน ทพบในกระบวนการหมก
ไวน หมกเบยร จะทาใหไดแกสคารบอนไดออกไซด และเอทานอล (ethanol) การหายใจของคน สตว
และพชในเวลากลางคน จะไดแกสคารบอนไดออกไซดออกมาเชนกน และเนองจากการเพมขนของ
ภาคอตสาหกรรม ทใชนามนปโตรเลยม ถานหน และแกสธรรมชาต เปนแหลงเชอเพลง ทาใหพบวา ในปจจบนปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดทพบในบรรยากาศโลก นนมปรมาณเพมสงขน การระเบด
ของภเขาไฟ และการเกดไฟปา กเปนอกแหลงหนงทเพมปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดใน
บรรยากาศโลกไดเชนกน
การนาไปใช แกสคารบอนไดออกไซดมประโยชนหลายอยาง ทสาคญอยางหนงคอพชชนดตางๆ ลวน
ตองใชคารบอนไดออกไซดเปนสารตงตนในกระบวนการสรางอาหารโดยการสงเคราะหแสง ใน
รางกายของมนษย ปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดทเหมาะสมในเลอด ซงอาจละลายอยในพลาสมา
เกาะอยกบฮโมโกลบน หรออยในรปไบคารบอเนตไอออน จะเปนตวควบคมปรบสมดล กรด-ดาง ใน
เลอด การใชในเชงอตสาหกรรมนนทาไดหลายอยาง เชน อดใสลงในนาไดเปนโซดา อดใสลงใน
นาหวานไดเปนนาอดลม อดใสลงในลกอมไดเปนลกอมแตกในปาก (pop-rock) ยสตจะผลตแกส
คารบอนไดออกไซดออกมา ทาใหกอนขนมปงพองฟขน ในระบบปมลม (pneumatic system) ของ
85
เครองจกร หนยนตร แขนกล หรอเครองมอตางๆ คารบอนไดออกไซดมกถกใชเปนตวเลอกแรกๆ
เพราะเปนแกสทมราคาถกและไมตดไฟ ในเสอชชพแบบพองลมไดเอง จะมหลอดผลตแกส
คารบอนไดออกไซดบรรจอยภายในและหลอดผลตแกสจะทางานเมอถกดงสลก คารบอนไดออกไซด
ยงเปนแกสทนยมใชในการดบเพลง จะพบบรรจอยในถงดบเพลงทมขายทวไปได ในงานเชอมดวยแกส
(gas welding) คารบอนไดออกไซดจะถกใชปองกนไมใหโลหะทเชอมเกดสนมขน โดยการปองกนผว
โลหะทเชอมไมใหสมผสกบออกซเจนในอากาศ ในอตสาหกรรมผลตยาและเคม คารบอนไดออกไซด
เหลวถกนามาใชเปนตวทาละลายในการผลตยาและสารเคมบางชนด และยงนามาใชในกระบวนการ
แยกสารกาเฟอน (caffeine) ออกจากกาแฟไดอกดวย ในการผลตแสงเลเซอรนน เลเซอรชนดหนงทไดรบความนยมคอเลเซอรทผลตจากหลอดแกสคารบอนไดออกไซด (carbon dioxide laser) ใน
กระบวนการขดเจาะนามน คารบอนไดออกไซดถกใชฉดลงในแหลงนามนเพอเพมปรมาณของ
นามนดบทจะสบขนมาได ในอตสาหกรรมแชเยน อาหาร ไอศกรม รวมถงเนอเยอทางชวภาพ
คารบอนไดออกไซดเหลวและนาแขงแหงถกนามาใชประโยชนไดอยางมาก ในทางดานความบนเทง
การใสนาแขงแหงลงในนาจะทาใหเกดหมอกเทยมขน ซงถกนามาใชประดบตกแตงสถานท หรอ
ประกอบการแสดงโดยใชเครองสรางหมอกเทยม ในทางดานเกษตรกรรมนน แกสคารบอนไดออกไซด
ถกเตมลงไปในอาคารเรอนกระจก (greenhouse) ขนาดใหญ เพอใหเกดความอบอนภายในเรอน
กระจกมากขน ทาใหพชภายในอาคารเรอนกระจกเตบโตไดด เหตการณคลายคลงกนนเมอเกดขนกบ
บรรยากาศโลก จะเปนปญหาทางดานสงแวดลอมทเรยกวาปรากฏการณเรอนกระจก (Greenhouse
effect) คอการทแกสบางชนด รวมถงแกสคารบอนไดออกไซดดวย มปรมาณมากขนในบรรยากาศ
โลก แกสเหลานสะทอนรงสความรอนจากดวงอาทตยและกกเกบไว ทาใหอณหภมของพนผวโลก
สงขน
กลไกการกอโรค แกสคารบอนไดออกไซดกอโรคไดทางหนงโดยการแทนทออกซเจน (asphyxiant)
ทาใหออกซเจนในอากาศมไมพอ จงเกดพษจากภาวะขาดออกซเจน (hypoxia) ขนได การทมคารบอนไดออกไซดคงในเลอดมาก (hypercapnia) ไมวาจะจากการขาดออกซเจนหรอไดรบ
คารบอนไดออกไซดเขาไปมากกตาม จะทาใหเลอดเปนกรด (acidosis) เกดการขยายตวของหลอด
เลอด กระตนระบบหายใจใหหายใจเรวขน ทาใหหวใจเตนเรว และกดสมอง สาหรบกลไกการกอโรค
ในกรณคารบอนไดออกไซดเหลวกบนาแขงแหงนน จะกออนตรายจากความเยนจด ซงสามารถกด
กรอนเนอเยอผวหนงสวนทสมผส ทาใหเกดเนอตายได
การเตรยมตว เ มอ เ กด เหต ฉก เ ฉน ในความเ ปนจ รงแล ว ภาวะพษจากการไ ดรบแ กส
คารบอนไดออกไซดในปรมาณสงเขาไปนนเกดไมบอยนก ในกรณของอนตรายจากการทางานในทอบ
อากาศ ปญหามกเกดจากการทสถานทอบอากาศนน มระดบออกซเจนไมเพยงพอ หรอมแกสพษอน
เชน แกสไข เนา หรอแกสม เทน สะสมอย ในปรมาณสง มากกวาทจะเกดจากการทมแกส
คารบอนไดออกไซดสะสมอยมาก ในการใชแกสคารบอนได ออกไซดทางดานอตสาหกรรมนน กมกใช
86
แกสในปรมาณไมมาก ทาใหโอกาสจะพบเหตการณการไดรบแกสคารบอนไดออกไซดรวไหล มผปวย
ไดรบพษจากแกสเขาไปในปรมาณสง มไดไมบอย กรณศกษาหนงททาใหเราไดขอมลพษจากการไดรบ
คารบอนไดออกไซดเขาไปในรางกายปรมาณสง คอเหตการณททะเลสาบนออส (Lake Nyos) ใน
ประเทศแคเมอรน เหตการณเกดขนในป ค.ศ. 1986 มการประทของแกสคารบอนไดออกไซดทสะสม
อยทกนทะเลสาบออกมา ทาใหชาวบานในชมชนทอยโดยรอบทะเลสาบนน ไดรบพษจากแกส
คารบอน ไดออกไซดเขาไปในปรมาณสง เหตการณน เปนภยธรรมชาตททาใหมผเสยชวตไปถงกวา
1,700 คน แมจะมโอกาสเกดการรวไหลไมมากนก หากเกดเหตฉกเฉนจากการรวไหลของแกส
คารบอนไดออกไซดขน ผเขาไปชวยเหลอผปวยตองใสชดปองกนทเหมาะสมเพยงพอ ซงจะตองเปนชดทมถงบรรจอากาศในตว ในกรณของคารบอนไดออกไซดเหลวและนาแขงแหง โอกาสแพรกระจาย
รวไหลไปในวงกวางมไดนอย เนองจากมสถานะเปนของเหลวและของแขง การเขาไปชวยเหลอผปวย
ตองระวงในเรองความเยน ผท เขาไปชวยเหลอตองใสชดและถงมอทหนาเพยงพอ ไมสมผส
คารบอนไดออกไซดเหลวและนาแขงแหงดวยมอเปลา
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน การไดรบแกสคารบอนไดออกไซดนน เขาสรางกายโดยการสดหายใจเขาไป
เปนหลก การสมผสกบแกสทผวหนงหรอกลนกนเขาไปไมทาใหเกดพษ เมอสดหายใจเอาแกสเขา
ไป ในระยะแรกจะทาใหเกดอาการหายใจเรว หายใจลกขน ความดนโลหตสงขน หวใจเตนเรว
ชพจรเรว หากไดรบในปรมาณมากขน จะเรมมผลกดสมอง ทาใหซมลง ปวดศรษะ วงเวยนศรษะ
มนงง สบสน การไดยนลดลง และรบกวนการมองเหน เนองจากสมองถกกดการทางาน ทผวหนง
จะเกดหลอดเลอดขยายตว เหงอออก กลามเนอสนกระตก (tremor) อาจพบมคลนไส อาเจยน
และทองเสยได บางรายอาจมอาการคลง (panic) หากไดรบปรมาณสงมากจะทาใหหมดสต และ
เสยชวตในทสด อาการพษจากแกสคารบอนไดออกไซดน มกจะพบรวมกบภาวะขาดออกซเจน
(hypoxia) ไดเสมอ ซงภาวะขาดออกซเจน อาจนาไปสอาการอยางอนๆ เชน สมองตาย ไตเสอม
ตาบอด ตามมาได ในผปวยทรอดชวตจากเหตการณททะเลสาบนออส หลายรายมอาการ ไอ ไอเปนเลอด หอบเหนอย ระคายเคองตา และแผลไหมทผวหนงดวย อยางไรกตามเนองจากแกส
คารบอนไดออกไซดทรวไหลในเหตการณทะเลสาบนออสน มไอความรอนจากภเขาไฟปะปนมา
ดวย อาการระคายเคองและแผลไหมทผวหนงดงกลาว จงอาจจะเกดจากไอความรอน ไมไดเกด
จากพษของแกสคารบอนไดออกไซดกได
• อาการระยะยาว การไดรบคารบอนไดออกไซดในระดบสงกวาปกตสามารถพบไดในตกทระบบ
ระบายอากาศไมด ระดบของแกสคารบอนไดออกไซดสะสมนน ถกใชเปนตววดหนง เพอดอตรา
การไหลเวยนของอากาศภายในอาคาร ผลของการไดรบแกสคารบอนไดออกไซดไปนานๆ อาจทา
ใหปวดหวบอย กดสมอง มนงง งวงซม เครยด ความดนโลหตและอตราการหายใจอาจเพมสงขน
ได ในกรณของผรอดชวตจากการไดรบแกสคารบอนไดออกไซดปรมาณสงนน การศกษาจาก
87
เหตการณททะเลสาบนออส หลงจากเกดเหตการณประมาณ 4 ป ไมพบวาผรอดชวตจาก
เหตการณมอาการของระบบทางเดนหายใจ เชน ไอ มเสมหะ หรอหอบเหนอยตกคาง และ
สมรรถภาพปอดไมไดลดลง
• อนตรายจากนาแขงแหง ในกรณของคารบอนไดออกไซดเหลว และนาแขงแหงนน อนตรายท
เกดขนจะเกดจากความเยนเปนหลก อยางไรกตาม ไอระเหยของคารบอนไดออกไซดเหลว และ
นาแขงแหง ทระเหยกลบเปนแกสคารบอนไดออกไซดนน หากอยในสถานทปดและไดรบโดยการ
สดดมเขาไปมากๆ กอาจทาใหเกดพษจากแกสคารบอนไดออกไซดไดเชนเดยวกน ปญหาจาก
ความเยนของคารบอนไดออก ไซดเหลวและนาแขงแหงน จะทาใหผวหนงทสมผสเกดแผล เปนตมนา (blister) และเนอตายจากการโดนความเยน (frostbite) ได ปญหาจากความเยนดงกลาว
หากสมผสกบดวงตาหรอกลนกนเขาไป กจะทาใหเกดการบาดเจบตอเนอเยอตาและเนอเยอ
ทางเดนอาหารไดเชนกน
การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจเพอยนยนการสมผสและชวยในการรกษาทดมากอยางหนง
คอ การตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas) ซงภาวะคารบอนไดออกไซดสง ท
มกพบรวมกบภาวะออกซเจนตาน จะทาเลอดมความเปนกรดมากขน (blood pH < 7.35) ระดบ
คารบอนไดออกไซดในเลอดสง (PaCO2 > 45 mmHg) และภาวะขาดออกซเจนทมกพบรวมกน จะ
ระดบทาใหระดบออกซเจนในเลอดตาลงกวาปกต (PaO2 < 80 mmHg) หากตรวจระดบเกลอแรใน
เลอด อาจพบระดบของไบคารบอเนตไอออนสงขนได (HCO3- > 26 mmol/L) การตรวจอนๆ ทได
ประโยชนในการรกษาคอ การตรวจวดระดบออกซเจน (pulse oxymetry) การตรวจการทางานของ
ไต (BUN and creatinine) การทางานของตบ (liver function test) ระดบนาตาลในเลอด (blood
sugar) คลนไฟฟาหวใจ (EKG) เปนตน
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล การรกษาภาวะไดรบคารบอนไดออกไซดเกน (รวมกบภาวะขาดออกซเจน) ท
สาคญทสดคอการใหออกซเจนเสรม ในอนดบแรก ผชวยเหลอตองนาผปวยออกจากสภาวะขาดอากาศ หรอบรเวณทมแกสคารบอนไดออกไซดสะสมอยมากออกมาใหเรวทสดกอน ตรวจด
ทางเดนหายใจ ถาหมดสตและไมหายใจแลว ตองรบทาการชวยหายใจ หนวยกชพอาจพจารณา
ใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวต และรบใหออกซเจนเสรมดวยความรวดเรว จากนนรบนาสงพบ
แพทย การลางตวไมจาเปน
• การรกษา แรกรบควรประเมนระดบความรสกตวของผปวย ถาหมดสต หวใจหยดเตนใหทาการ
ชวยปมหวใจ ถาไมหายใจใหใสทอและชวยหายใจ หากระดบความรสตลดลง หายใจเรว ชพจร
เรว ตองรบใหออกซเจนเสรม ตรวจวดระดบออกซเจนในเลอด ตรวจเลอดดระดบแกสและระดบ
เกลอแรในเลอด ทาการรกษาไปตามความผดปกตทพบ ตดตามระดบออกซเจนในเลอดใหสง
88
เพยงพอ ตรวจดและระมดระวงการลมเหลวของอวยวะภายใน เชน ภาวะไตเสอม ภาวะสมอง
ตาย ทอาจเกดขนได
• การรกษากรณอนตรายจากนาแขงแหง ผเขาชวยเหลอตองใสเสอผาและถงมอทหนาเพยงพอ
เพอปองกนอนตรายจากความเยน นาผปวยออกจากสถานทเกดเหต หากมเศษนาแขงแหงตดอย
ตามเสอผาและรางกายผปวยใหปดออก ผปวยทสมผสคารบอนไดออกไซดเหลวหรอนาแขงแหง
อาจมภาวะเนอตายจากการสมผสความเยน (frostbite) บางครงเสอผามการเกาะยดตดกบ
ผวหนง การถอดเสอผาทปกคลมอยออกตองทาอยางระมดระวง หรอถาไมแนใจไมควรถอดออก
เพราะถารบถอดออกอยางรนแรงอาจทาใหผวหนงของผปวยลอกตดกบเสอผาออกมาดวย ใหผปวยอยในทอบอนและแหง และรบสงผปวยไปพบแพทยทโรงพยาบาล การรกษาทโรงพยาบาล
ใหแชสวนทเกดอาการในนาอนๆ กอน แลวจงคอยทาการถอดเสอผาสวนนนออกอยางระมดระวง
ทาใหสวนทเกดอาการบาดเจบไดรบความอบอนเพยงพอ หากมภาวะเนอตายเกดขนมาก ใหสง
ปรกษาศลยแพทย
การปองกนและเฝาระวง แมวาโอกาสการเกดพษจากแกสคารบอนไดออกไซดในการทางาน จะ
เกดขนไดนอย อยางไรกตามหากมการประเมนความเสยงแลว มโอกาสทสถานททางานจะเกดการคง
สะสมของแกสได หรอมการใชแกสนในปรมาณมาก ใหทาการปองกนโดยยดหลกลดการสมผส ตาม
หลกการดานอาชวอนามย การจดเกบแกสในถงบรรจตองทาใหมมาตรฐาน เพอลดโอกาสการรวไหล
การทางานในทอบอากาศ ตองมการตรวจสอบระดบแกส และมมาตรการดานความปลอดภยควบคม
กรณคารบอนไดออกไซดคงเนองจากระบบระบายอากาศภายในอาคารไมด แกไขไดโดยการออกแบบ
ระบบระบายใหไหลเวยนดขน สวนกรณของคารบอนไดออกไซดเหลว และนาแขงแหง เพอความ
ปลอดภยตองมการตดฉลากระบชอสารเคมใหทราบไดชดเจน เกบไวใหหางแหลงนาและความชน เกบ
ในหองเยนทปดสนท
เอกสารอางอง
1. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management handbook. London: The Stationery Office 2000.
2. Baxter PJ, Kapila M, Mfonfu D. Lake Nyos disaster, Cameroon, 1986: the medical
effects of large scale emission of carbon dioxide? BMJ. 1989;298(6685):1437-41.
3. Afene Ze E, Roche N, Atchou G, Carteret P, Huchon GJ. Respiratory symptoms and
peak expiratory flow in survivors of the Nyos disaster. Chest. 1996;110(5):1278-81.
4. Li WC, Ko SF, Tsai CC, Su CT, Huang CC, Tiao MM. Gastric hypothermic injury
caused by accidental ingestion of dry ice: endoscopic features. Gastrointest
Endosc. 2004;59(6):737-8.
89
Carbon disulfide นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ คารบอนไดซลไฟด (Carbon disulfide) ||||| ชออน Carbon bisulfide, Carbon sulfide
สตรโมเลกล CS2 ||||| นาหนกโมเลกล 76.14 ||||| CAS Number 75-15-0 ||||| UN Number 1131
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ถาบรสทธจะมกลนหอม แตถามไมบรสทธจะมกลนเหมน
คาอธบาย คารบอนไดซลไฟด เปนสารเคมทมลกษณะเปน ของเหลว ใส ไมมส ลกษณะทใชกนทวไป
มกมกลนเหมน พษของสารชนดนมลกษณะจาเพาะ คอจะมผลตอระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเกด
อาการทางจต เชน อารมณแปรปรวน สบสน เพอคลง มอาการคลายคนเปนโรคจตหรอเปนบา พบ
การใชคารบอนไดซลไฟดไดมาก ในอตสาหกรรมทาเสนใยเรยอนและอตสาหกรรมยาง
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 1 ppm [skin] ||||| NIOSH REL: TWA = 1 ppm (3 mg/m3), STEL = 10 ppm, (30 mg/m3) [skin], IDLH = 500 ppm ||||| OSHA PEL:
TWA = 20 ppm, C = 30 ppm, Maximum peak in 30-minutes = 100 ppm ||||| ประกาศ
กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:
ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 20 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหม
ได ไมเกน 30 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 100 ppm ใน 30 นาท
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): 2-Thioxothiazolidine-4-carboxylic acid (TTCA)
in urine (End of shift) = 0.5 mg/g creatinine
คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไม
สามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
แหลงทพบ คารบอนไดซลไฟดเปนสารตงตนสาคญในการผลตเสนใยเรยอน (rayon) ใชใน
อตสาหกรรมยาง เคมภณฑ ใชเปนตวทาละลายในหองปฏบตการบางแหง ยารกษาอาการตดเหลา
กลมไดซลฟแรม (disulfiram) เมอดดซมเขาสรางกาย จะมบางสวนเปลยนแปลงเปนคารบอนได
ซลไฟดได ยาฆาแมลงชนดหนงชอ มแทมโซเดยม (metam-sodium) เมอยอยสลายจะไดผลผลตเปน
สารคารบอนไดซลไฟด กลไกการกอโรค เชอวาคารบอนไดซลไฟด นาจะมความสามารถในการยบยงการทางานของเอนไซม
หลายชนดในรางกาย ทาใหระบบเมตาโบไลตของรางกายถกยบยง โดยเฉพาะเอนไซมกลมทสมพนธ
กบสารโดพามน (dopamine-dependent system) สงผลทาใหการทางานของระบบประสาท
สวนกลางผดปกต
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน การสมผสในระยะเฉยบพลน จะทาใหเกดอาการระคายเคองตอดวงตา และ
90
ผวหนง การสมผสระดบสงเกนมาตรฐาน ในระยะเวลาหลายวนถงสปดาห จะทาใหเกดอาการทม
ลกษณะจาเพาะ คอ ทาใหเกดอาการทางจต ซงมไดหลายรปแบบ ตงแตอารมณเปลยนแปลง
(mood change) สบสน (delirium) ไปจนถงอาการคลายคนเปนโรคจตหรอเปนบา
(psychosis) หากระดบทสมผสสงมากๆ จะออกฤทธกดสมอง (CNS depression) และทาให
หมดสตได
• อาการระยะยาว การสมผสระดบตาในระยะยาว สามารถทาใหเกดอาการทางระบบประสาทได
เชนกน คอจะทาใหเกดอาการสนคลายคนเปนโรคพารกนสน (parkinsonism) หรออาจเกด
อาการผดปกตทางสมองแบบอนๆ ทาใหเสนประสาทตาอกเสบ (optic neuritis) เสนประสาทสวนปลายเสยหาย (peripheral neuropathy) หลอดเลอดแดงแขงตว (artherosclerosis) ผล
ตอบตรยงไมมขอมลทชดเจน แตการทดลองในสตวพบวาอาจกอผลตอตวออนในครรภได ผลกอ
มะเรงยงไมมขอมลทชดเจน
การตรวจทางหองปฏบตการ ตวบงชทางชวภาพของคารบอนไดซลไฟดคอตรวจสาร TTCA ใน
ปสสาวะ แตหากการตรวจเพอยนยนการสมผสทาไดไมสะดวก การวนจฉยอาจใชการซกประวต และ
ตรวจรางกาย กเพยงพอจะวนจฉยได ประวตอาชพทนาจะเกยวของ เชน ทางานในโรงงานทาเสนใยเร
ยอน รวมกบมอาการทางจตรนแรง โดยไมเคยมประวตเปนโรคจตมากอน ชวยสนบสนนการวนจฉย
พษจากคารบอนไดซลไฟด หากมผลตรวจวดระดบสารเคมในโรงงานมาสนบสนน จะมนาหนกมาก
ยงขน ควรตรวจภาพรงสของสมอง เชน ภาพรงสคลนแมเหลกไฟฟา (MRI brain) หรอ ภาพรงส
คอมพวเตอร (CT scan) รวมดวยทกครง ททาการวนจฉย เพอตดปญหา (rule out) โรคทางสมอง
อนๆ ทอาจมอาการใกลเคยงกนออกไป ถามอาการทางเสนประสาทอาจสงตรวจการนาไฟฟาของ
เสนประสาท (nerve conduction velocity)
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ทาการลางตวดวยนาเปลา ถาสมผสท
ดวงตา ใหทาการลางตาดวย หากแนนหนาอกควรใหออกซเจนเสรม แลวรบสงพบแพทย
• การรกษา ในระยะเฉยบพลน ใหตรวจสอบการหายใจ ถาไมหายใจใหใสทอชวยหายใจเพอ
ชวยชวต ตรวจสอบความรสกตว ถาสมผสสารปรมาณมากอาจจะกดสมองจนผปวยไมรสกตวได
ชวยหายใจ วดสญญาณชพ ใหออกซเจนเสรม ใหสารนาตามความเหมาะสม ควรตรวจคลนไฟฟา
หวใจ (EKG) ถาหอบควรตรวจภาพรงสทรวงอก (CXR) วดระดบออกซเจน (pulse oximetry)
รกษาประคบประคองอาการ ไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบคารบอนไดซลไฟด ถาสมผสโดย
ทางการกนและผปวยยงรสกตวด อาจพจารณาใหผงถานกมมนต (activated charcoal) เพอลด
การดดซม ถากนมานานไมเกน 1 ชวโมง อาจพจารณาทาการลางทอง (gastric lavage) เพอลด
ปรมาณการดดซมเขาสรางกาย
91
การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอลดการสมผสตามหลกอาชวอนามย ใชระบบปด
ควบคมทแหลงกาเนด ใหความรแกพนกงานทตองทางานกบสารเคมชนดน โรงงานยาง และโรงงาน
ทาเสนใยเรยอน ควรตรวจสอบระบบเครองจกรใหอยในสภาพด การขนสงสารชนดนตองทาดวยความ
ระมดระวง การเฝาระวงควรตรวจวดระดบสารเคมชนดนในโรงงานอยางสมาเสมอ ตรวจสขภาพโดย
เนนดอาการทางระบบประสาท อาการผดปกตทคลายอาการทางจต เปนสาคญ
Carbon monoxide นพ.ณรงฤทธ กตตกวน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ คารบอนมอนอกไซด (Carbon monoxide)
ชออน Carbon oxide, Carbonic oxide, Monoxide, Coal gas, Town gas, Flue gas สตรโมเลกล CO ||||| นาหนกโมเลกล 28.01 ||||| CAS Number 630-08-0 ||||| UN Number
1016
ลกษณะทางกายภาพ แกส ไมมส ไมมกลน ไมมรส
คาอธบาย คารบอนมอนอกไซด (Carbon monoxide) เปนแกสชนดหนง ลกษณะไมมส ไมมกลน
เกดจากการเผาไหมของวตถทมสวนประกอบของคารบอนอยางไมสมบรณ
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 25 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 35
ppm (40 mg/m3), C = 200 ppm (229 mg/m3), IDLH = 1200 ppm ||||| OSHA PEL: TWA =
50 ppm (55 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบ
ภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ปรมาณความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอด
ระยะเวลาทางานปกตไมเกน 50 ppm (55 mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Carboxyhemoglobin in blood (End of shift) =
3.5 % of hemoglobin, Carbon monoxide in ended-exhale air (End of shift) = 20 ppm
คามาตรฐานในสงแวดลอม EPA NAAQS – Primary standard = 9 ppm (8 hours), 35 ppm (1
hour), Secondary standard = ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 10 เรองกาหนดมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป พ.ศ. 2538: คาเฉลยในเวลา
1 ชวโมง ไมเกน 30 ppm (34.2 mg/m3), คาเฉลยในเวลา 8 ชวโมง ไมเกน 9 ppm (10.26
mg/m3)
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดทาการประเมนไว
แหลงทพบในธรรมชาต
• มกพบในควนไฟทเกดจากการเผาไหมสารอนทรยอยางไมสมบรณ (1)
92
• สามารถพบไดในควนบหร (2)
อตสาหกรรมทใช • ใชเปนสารรดวซ (Reducing agent) ทใชในกระบวนการถลงแรโลหะ เชน นกเกล (Mond
process) (1)
• การสงเคราะหทางอนทรยของผลตภณฑปโตรเลยม (Fischer-Tropsch process) (1)
• ใชในขบวนการผลต Metal carbonyl (Oxo reaction) (1)
กลไกการกอโรค คารบอนมอนอกไซดจะจบกบสารทอยในเมดเลอดแดงทมชอวา Hemoglobin (Hb)
ทาใหเกดสารประกอบ Carboxyhemoglobin (คารบอนมอนอกไซดสามารถจบกบ Hemoglobin
ไดดกวา Oxygen 200 – 300 เทา) ซงจะมผลทาใหการนาพา Oxygen ไปสเนอเยอตางๆ ในรางกาย
ทาไดลดลง (1)
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน กรณเกดการรวของแกสคารบอนมอนอกไซด ควรอยใน
บรเวณทมทศทางเหนอลมตอสถานททเกดการรว ควรสวมใสเสอผาปองกนอยางมดชดและมถงบรรจ
อากาศในตว (Self-contained breathing apparatus; SCBA) รวมทงมเครองปองกนดวงตา
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน หากไดรบคารบอนมอนอกไซดจากการหายใจในระดบเลกนอยถงปานกลาง จะ
ทาใหเกดอาการปวดศรษะ ออนเพลย คลนไส อาเจยน เวยนศรษะ กระสบกระสาย สบสน การ
มองเหนผดปกต ความดนโลหตตา หวใจเตนเรว และมการหายใจทเรวขน กรณไดรบเปนปรมาณ
มากๆ จะทาใหเกดภาวะหมดสต ชก ภาวะชอก กดการหายใจรวมทงระบบหวใจและหลอดเลอด
ภาวะสมองบวม และอาจเสยชวตได ถาหากไมเสยชวตหลงจากทไดรบคารบอนมอนอกไซด
ปรมาณมากๆ แลวกมกจะเกดภาวะแทรกซอนของระบบประสาทตามมา เชน ภาวะหลงลม
(dementia) จตเภท การเคลอนไหวทผดปกต ภาวะอารมณผดปกต บคลกภาพทเปลยนไป
• อาการระยะยาว การไดรบคารบอนมอนอกไซดในปรมาณตาๆ เปนระยะเวลานานจะทาใหม
อาการอาเจยน ถายเหลว ปวดทอง ปวดศรษะ ออนเพลย เวยนศรษะ ใจสนได ซงเปนอาการทไม
เฉพาะเจาะจง แยกไดยากจากภาวะอาหารเปนพษหรอการตดเชอไวรส (1)
การตรวจทางหองปฏบตการ
• กรณสงสยเปนโรคพษจากคารบอนมอนอกไซดเฉยบพลน การวนจฉยใหขนกบประวตและ
การตรวจรางกายเปนสาคญ การตรวจรางกายอาจจะพบลกษณะสผวทแดงแบบเชอร (cherry-
red skin coloration) การตรวจเพอยนยนการสมผสทาไดโดยตรวจระดบ
carboxyhemoglobin ในเลอด
• การตรวจทชวยในการรกษาอนๆ เชน การตรวจระดบ oxygen ในหลอดเลอดแดง (arterial
blood gas)การตรวจคลนไฟฟาหวใจ (EKG) ภาพรงสทรวงอก (chest X-ray) ระดบเกลอแรใน
93
เลอด (electrolyte) การทางานของไต (BUN, creatinine) และการตรวจระดบเอนไซมหวใจ
(cardiac enzyme)
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล กรณเกดแกสรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ
ถายเท ถอดเสอผาออก (กรณเกดภาวะ frostbite อาจจะใชนาอนลางบรเวณนนๆ กอนถอดและ
ควรถอดดวยความระมดระวง) ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาดวย วด
สญญาณชพ ดระดบความรสกตว ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม
• การรกษาระยะเฉยบพลน ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและท
โรงพยาบาล ประเมนสภาวะการหายใจ ถาไมหายใจตองใสทอชวยหายใจและใหออกซเจน 100 % เพอทจะชวยใหการกาจด carboxyhemoglobin ทาไดดขน ระวงภาวะทางเดนหายใจ
อดกนและภาวะนาทวมปอดเนองจากการสดดมแกสพษชนดอนๆ ทมอยรวมดวย เชน ไซยาไนด
(cyanide) หรอแกสทกอความระคายเคอง (irritant gas) ถาเกดภาวะชกใหยาควบคมอาการชก
เชน diazepam แตควรระวงผลขางเคยงจากยาทจะทาใหเกดภาวะความดนโลหตตาดวย ถา
หากพบวามความดนโลหตตาควรใหสารนาในหลอดเลอดอยางเพยงพอ ควรมการตรวจ
ตดตามคลนไฟฟาหวใจ (EKG) อยางตอเนอง
• Hyperbaric oxygen มขอบงช ใชรกษาในรายทมเกดอาการพษจากคารบอนมอนอกไซดอยาง
รนแรง เชน (1) เกดภาวะสญเสยความรสกตว (loss of conscious) (2) มระดบ
carboxyhemoglobin > 25 % (3) อายมากกวา 50 ป (4) เกดภาวะ metabolic acidosis (5)
เกดภาวะ cerebellar dysfunction เนองจากในภาวะทมออกซเจนมากๆ จะชวยลด half-life
ของ carboxyhemoglobin ได จงชวยใหการกาจดทาไดดข น (half-life ของ
carboxyhemoglobin ในบรรยากาศปกต = 5 ชวโมง แตถาอยทบรรยากาศออกซเจน
100 % ความดน 3 ATM จะเหลอเพยง 20 – 25 นาท)
เอกสารอางอง
1. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management handbook. London: The Stationery Office 2000.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
94
Carbon tetrachloride พญ.อษณย จนทรตร (9 มนาคม พ.ศ. 2556)
ชอ คารบอนเตตระคลอไรด (Carbon tetrachloride) ||||| ชออน Tetrachloromethane,
Methane tetrachloride, Perchloromethane, Tetrachlorocarbon, Tetraform, Tetrasol,
Tetra, Carbon chloride, Carbon tet, Freon 10, Halon 104, Benziform, Benzinoform
สตรโมเลกล CCl4 ||||| นาหนกโมเลกล 153.84 ||||| CAS Number 56-23-5 ||||| UN Number
1846
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ระเหยงาย มกลนหอมออนๆ สามารถไดกลนแมมความ
เขมขนในบรรยากาศตา (Odor threshold = 10 ppm) ไมตดไฟ
คาอธบาย คารบอนเตตระคลอไรดจดเปนกลมสารอนทรยระเหยงาย (Volatile organic compounds; VOCs) และเปนตวทาละลายชนดทมฮาโลเจนในโมเลกล (Halogenated solvent)
ชนดหนง สารนเกดขนจากการสงเคราะห ปกตไมพบตามธรรมชาต ในอดตมการใชกนอยาง
กวางขวางในอตสาหกรรมตางๆ เชน ใชเปนตวทาละลาย ชะลางคราบมน เปนนายาทาความสะอาด
ใชเปนสารตวกลางในการผลตสารเคมอนๆ สารเคมชนดนปจจบนมการนามาใชลดลง เนองจากม
อนตรายอยางรนแรงตอตบและไต มรายงานทาใหคนทางานเสยชวตหลายรายในอดต นอกจากนยง
เปนสารทสงสยวาอาจจะกอมะเรงในมนษยไดอกดวย
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 5 ppm, STEL = 10 ppm, [skin] |||||
NIOSH REL: STEL = 2 ppm (12.6 mg/m3) [60-minute], IDLH = 200 ppm, Cancer
notation ||||| OSHA PEL: TWA = 10 ppm, STEL = 25 ppm, C = 200 ppm (Not to be
exceeded for more than 5 minutes every 4 hours) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรอง
ความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอด
ระยะเวลาทางานปกตไมเกน = 10 ppm, ความเขมขนทอาจยอมใหมได = 25 ppm ความเขมขน
สงสดในชวงเวลาทจากด = 200 ppm (ไมเกน 5 นาทในทกชวงเวลา 4 ชวโมง)
คามาตรฐานในรางกาย แมวาคารบอนเตตระคลอไรดจะสามารถดดซมเขาสรางกายไดดในทกชองทางการสมผส และสามารถตรวจพบไดทงในเลอด ปสสาวะ และลมหายใจออก แตขอมลงาน
ศกษาวจยทเชอมโยงความสมพนธของการสมผสคารบอนเตตระคลอไรดกบระดบทตรวจพบใน
รางกายกยงมไมมากนก องคกรทางสขศาสตรอตสาหกรรมสวนใหญ รวมถงองคกร ACGIH จงยงไมได
กาหนดคามาตรฐานสารเคมนในรางกายไว (1) อยางไรกตาม มองคกรหนงทกาหนดคามาตรฐานของ
คารบอนเตตระคลอไรดในเลอดไว กคอองคกร DFG (German Research Foundation) ของ
95
ประเทศเยอรมนในป ค.ศ. 2000 ไดกาหนดใหระดบคารบอนเตตระคลอไรดในเลอดคนทางานไมควร
เกน 7 mcg/100 ml (2) ซงคานอาจนามาใชอางองในการเฝาระวงสขภาพคนทางานได
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 150 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงในมนษย)
แหลงทพบ คารบอนเตตระคลอไรด เปนตวทาละลายกลมทมฮาโลเจนในโมเลกล (Halogenated
solvent) เกดจากการสงเคราะห โดยปกตไมพบอยในธรรมชาต เปนสารทนยมใชในอตสาหกรรมหลายอยางในอดต เชน ใชเปนนายาซกแหง กาจดคราบจากเสอผา ใชเปนนายาทาความสะอาด ใช
ลางคราบมน ใชเปนสารกาจดศตรพช (Pesticide) สารรมควน (Fumigant) ใชเปนสารดบเพลง (Fire
extinguisher) ใชเปนยาฆาพยาธ (Anti-helmintic) อยางไรกตาม เนองจากความเปนพษตอตบและ
ไตทมาก และขอมลทพบวาสามารถกอมะเรงในสตวทดลองได จงทาใหสารเคมชนดนถกนามาใชใน
อตสาหกรรมตางๆ ลดลง และบางอยางเลกไป ในปจจบนมการนาตวทาละลายกลมทมฮาโลเจนใน
โมเลกลตวอนๆ ทมพษนอยกวา เชน เตตระคลอโรเอทลน (Tetrachloroethylene) มาใชทดแทน
มากขน (3) การใชคารบอนเตตระคลอไรดทมในปจจบน สวนใหญจะนามาใชเปนสารตงตนในการผลต
สารเคมอนๆ เชน กลมฟรออน (Freon) ทใชทาความเยนในตเยน แตสารเคมกลมนกมผลทาลายชน
โอโซน ทาใหการผลตและนามาใชลดลงในภาพรวม แตยงคงมการใชอย เนองจากพษตอตบทรนแรง
คารบอนเตตระคลอไรดจงถกนามาใชเปนสารทาลายตบในสตวทดลอง สาหรบการทดลองทเกยวกบ
การรกษาภาวะพษตอตบ
กลไกการกอโรค คารบอนเตตระคลอไรดสามารถเขาสรางกายไดทง ทางการสดหายใจ ทางการกน
และการซมผานเขาสผวหนง เมอเขาไปแลวจะดดซมและกระจายตวไดเรว เขาไปสะสมในอวยวะทม
ไขมนสง เชนเดยวกบตวทาละลายโดยทวไป กลไกการกอโรคออกฤทธกดสมอง กระตนหวใจใหเตนผดจงหวะ เปนพษตอตบและไต ซงกลไกการเกดพษเชอวาเกดจากผลของสารเมตาโบไลตทเปนอนมล
อสระตวหนงชอ Trichloromethyl radical ซงเปนผลไดจากการทาปฏกรยากบเอนไซม
Cytochrome P-450 ของสารเคม อนมลอสระนสามารถจบกบกรดนวคลอก โปรตน และไขมน ใน
เซลลได ทาใหเกดความผดปกตของหนวยพนธกรรม (DNA adduct) ตามมา ทาใหเซลลตบและไต
ตองทาลายตวเอง (Apoptosis) เกดหายเปนพงผด (Fibrosis) และนาไปสการกลายพนธเปน
เซลลมะเรง (Carcinogenicity) ไดดวย การไดรบยาหรอสารเคมทเมตาโบไลตดวยระบบเอนไซม
Cytochrome P-450 เหมอนกน เชน ฟโนบาบทอล (Phenobarbital) หรอเอทานอล (Ethanol) จะ
ทาใหพษของคารบอนเตตระคลอไรดเกดไดงายขน (4) สวนในเรองการกอมะเรงนน มขอมลชดเจนวา
คารบอนเตตระคลอไรดกอมะเรงตบและมะเรงเตานมไดในสตวทดลอง และมความเปนไปไดวาอาจกอ
มะเรงเมดเลอดขาวชนด Non-Hodgkin lymphoma ในมนษย แตขอมลยงไมยนยนชดเจน (5)
96
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน หากรวไหลในรปของเหลว ตองระลกไวเสมอวาอาจมการระเหย
ขนมา ทาใหผทอยในบรเวณเกดเหตสดดมเขาไปไดงาย ถามการรวไหลปรมาณมาก หรอมเพลงไหม
รวมดวย ตองระมดระวงในการเขาไปชวยเหลอผปวยเปนอยางยง เนองจากสารนมคลอรนในโมเลกล
การเผาไหมอาจทาใหเกดแกสพษ เชน ฟอสจน คลอรน กรดไฮโดรคลอรก ขนได การเขาไปชวยเหลอ
ถาสถานการณมความเสยงสงตองใชชดปองกนทเหมาะสม อาจตองใชอปกรณชวยหายใจในตว (Self-
containing breathing apparatus; SCBA)
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน อาการพษเฉยบพลนเมอไดรบคารบอนเตตระคลอไรด ไมวาทางการสดหายใจ ทางการกน หรอทางการซมเขาผวหนง จะทาใหเกด คลนไส อาเจยน ปวดทอง แสบทอง ปวด
ศรษะ วงเวยน สบสน อาการระคายเคองเฉพาะท เชน ระคายเคองตา แสบจมก แสบคอ ไอ
ระคายผวหนง สามารถพบได กรณทเกดพษอยางรนแรงนน สามารถทาใหเกด ภาวะหยดหายใจ
หวใจเตนผดจงหวะ ชก และโคมาได บางรายอาจถงกบเสยชวต ในเวลา 1 – 3 วนตอมา ในบาง
รายทมอาการมาก จะเกดอาการพษทาลายตบและไตอยางรนแรงขน อาการตอตบจะทาใหเกด
ตวเหลอง เจบชายโครงขวา ตบโตคลาได คาการทางานของตบสงขนอยางมาก การแขงตวของ
เลอดผดปกต มการตายของเนอเยอตบ (Liver necrosis) อาการตอไตจะทาใหเกด ปสสาวะนอย
คาการทางานของไตสงขนมาก (ทง BUN และ Creatinine) พบโปรตนในปสสาวะ พบเมดเลอด
แดงและเมดเลอดขาวในปสสาวะสงขน ปวดหลง ไตอกเสบ ตอมาจะเกด ตวบวม ปสสาวะไมออก
ไตวาย ปอดบวมนาจากภาวะนาเกน หอบเหนอย สมองบวม (6) อาการพษตอตบและไตทรนแรงน
หากเกดขนแลว บอยครงเปนสาเหตทาใหเสยชวต (7)
• อาการระยะยาว การทางานสมผสทางผวหนงในระดบตาๆ ไปเปนเวลานาน สามารถทาใหเกด
ผนผวหนงอกเสบไดเชนเดยวกบตวทาละลายชนดอน
การตรวจทางหองปฏบตการ การวนจฉยของแพทยโดยหลกแลวใชประวตการสมผสสารเคมชนดน
ประเมนรวมกบอาการทตรวจพบเขาไดเปนสาคญ การตรวจระดบคารบอนเตตระคลอไรดในเลอด ปสสาวะ หรอลมหายใจออก เพอชวยวนจฉยอาจไมจาเปน ทาไดยาก และไมมประโยชนในการวาง
แผนการรกษามากนก การตรวจปสสาวะทดสอบหาสารไฮโดรคารบอนกลมทมฮาโลเจนในโมเลกลท
เรยกวา Fujiwara test อาจพบผลเปนบวกได ถาไดรบเขาไปในปรมาณมาก การตรวจอนๆ ทนาจะ
ชวยในการวนจฉยและการรกษามากกวา กคอ ตรวจการทางานของตบ การทางานของไต คาการ
แขงตวของเลอด (Prothrombin time) ระดบเกลอแร ตรวจวเคราะหปสสาวะ คลนไฟฟาหวใจ
ภาพรงสทรวงอก กรณกลนกนเขาไปนน เนองจากคารบอนเตตระคลอไรดเปนสารทสามารถเหนได
จากการถายภาพรงส (Radio-opaque) การถายภาพรงสชองทองหลงกนทนทอาจชวยยนยนการ
วนจฉยได
97
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล นาผปวยออกมาจากบรเวณทสมผสใหเรวทสด ใหอยในทอากาศปลอดโปรง
ถอดเสอผาทปนเปอนออก ทาการลางตวดวยนาสะอาด เปดทางเดนหายใจ ใหออกซเจน
ประเมนสญญาณชพ ทาการชวยหายใจถาไมหายใจ
• การรกษา (1) ประเมนผปวยและใหการปฐมพยาบาลตามหลกการชวยชวตขนสง (ACLS) เปด
ทางเดนหายใจ ชวยหายใจ ใหสารนา เชน Ringer Lactate Solution อยางเพยงพอ ตรวจ
คลนไฟฟาหวใจเพอเฝาระวงภาวะหวใจเตนผดจงหวะ การรกษาตองระมดระวงไมใหยา
Epinephrine หรอยากลม Synpathomimetic drugs โดยไมจาเปน เพราะจะยงกระตนใหเกด
ภาวะหวใจเตนผดจงหวะจากสารตวทาละลาย ซงมกเปนชนดหวใจเตนเรว (Tachycardia) ใหรนแรงมากขนได ถามหวใจเตนผดจงหวะควรใหยา Propanolol 1 – 2 mg ทางหลอดเลอดดา
ในผใหญเพอรกษา ในคนทประวตการสมผสชดเจน แมไมมอาการกควรสงเกตอาการผปวยอยาง
นอย 4 – 6 ชวโมง หรอถามอาการควรสงเกตอาการนานกวานน หลงจากนนใหการรกษาตาม
อาการ ทาการตรวจทางหองปฏบตการอยางเหมาะสม ซงควรรวมถงการตรวจคาการทางานของ
ตบ การทางานของไต คาการแขงตวของเลอด ระดบเกลอแร และตรวจวเคราะหปสสาวะดวย
ควรซกประวตการสมผสใหละเอยดเพอประเมนชองทาง ระยะเวลา และปรมาณของคารบอนเต
ตระคลอไรดทไดรบเขาไป ควรซกประวตการดมสราและการใชยาอนๆ ดวย เพราะเปนปจจยทม
ผลตอการพยากรณอาการพษทจะเกดขนได (2) ในคนทไดรบทางการกน การใหผงถานกมมนต
(Activated charcoal) อาจมประโยชนถาพจารณาแลววาใหได การใสสายลางทอง (Gastric
lavage) อาจชวยลดการดดซมไดบาง หากทารวดเรวภายใน 60 นาท หลงกนเขาไป (3) การ
รกษาเฉพาะ ในทางทฤษฎเชอวาการให N-Acetylcystein อาจลดการทาลายตบและไตโดยการ
ไปจบกบอนมลอสระทเปนสาเหตกอพษ ยาชนดนคอนขางปลอดภย และเปนยาทใหในการรกษา
พษจากการไดรบ Acetaminophen เกนขนาดอยางแพรหลาย อยางไรกตามขอมลในการรกษา
พษจากคารบอนเตตระคลอไรดยงมไมมากนก ถาจะใหยานควรเรมใหครงแรกภายใน 12 ชวโมงหลงการไดรบสมผส ในสตวทดลองมการทดลองให Cimetidine, Calcium channel blocker,
และ Hyperbaric oxygen therapy เพอลดการเกดพษตอตบและไต แตไมมขอมลในมนษย การ
รกษาโดยการลางไต ถายเลอด หรอคเลชน ยงไมมบทบาทในการรกษาพษจากสารเคมชนดน
เชนกน (3) พงระลกไวเสมอวา สงทสาคญทสดในการรกษาพษจากสารเคมคอการรกษา
ประคบประคองตามอาการ เชน การใหสารนา การตรวจตดตามอาการ โดยเฉพาะอาการผดปกต
ทเกดจากการทตบและไตถกทาลาย การใหสารอาหารอยางเพยงพอ มากกวาเรองการใหยารกษา
เฉพาะ การใหอาหารนน ถาผปวยกนไดเองควรใหอาหารกลมคารโบไฮเดรตสงและโปรตนบาง
แตไขมนตา เพอเปนผลดตอไต ตรวจตดตามผลจากภาวะตบอกเสบเฉยบพลนและไตวายอยาง
ใกลชด ผปวยมกเกดอาการทางตบและไต 1 – 3 วน หลงจากวนทไดรบสมผส โดยในชวงระหวาง
98
นนมกมอาการคลนไสมาก การรกษาประคบประคองตามอาการทดจะชวยใหผปวยมโอกาสฟน
จากอาการและดขนได ในรายทตดสราตองระวงอาการจากการขาดสราดวย
การปองกนและเฝาระวง การปองกนโรคทดทสดคอ “งดการใช” สารเคมชนดนถาไมจาเปน
เนองจากในปจจบนมสารทดแทนในกลมตวทาละลายทมฮาโลเจนในโมเลกลตวอน ซงมพษนอยกวา
อยแลว เชน เตตระคลอโรเอทลน การใชในอตสาหกรรมบางอยาง เชน ใชเปนนายาซกแหง ใชเพอ
ลางคราบมน จงควรเปลยนมาใชตวทมพษนอยกวาแทน หากจาเปนตองใช การควบคม ลดการสมผส
ตามหลกอาชวอนามยเปนวธสาคญทจะชวยลดอนตรายตอคนทางานได การจดระบบระบายอากาศ
ใหด ลดระยะเวลาการสมผส ใหคนทางานใชอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสม จดเกบสารเคมไวในทปลอดภยเปนเรองจาเปน เนองจากคนทดมสราจะมโอกาสเปนพษจากสารเคมนไดรนแรงกวาคน
ทไมดม การรณรงคใหความรแกคนทางานใหเลกดมสรากเปนทางชวยลดความเสยงได สาหรบการเฝา
ระวง ควรตรวจวดระดบสารเคมนในอากาศเปนระยะสมาเสมอ สอบถามอากาศผดปกตของพนกงาน
เชน วงเวยนศรษะ ปวดศรษะ คลนไส ออนเพลย การตรวจสขภาพประจาปในผททางานกบคารบอน
เตตระคลอไรด อยางนอยควรตรวจการทางานของตบ การทางานของไต ตรวจวเคราะหปสสาวะ จะ
เปนการด
เอกสารอางอง
1. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
2. DFG (Deutsche Forschungsgemeinschaft). List of MAK and BAT values, 2000.
Report No. 36, Commission for the investigation of health hazards of chemical
compounds in the work area. Weinheim: Wiley-VCH 2000.
3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.
4. Smith DH. Carbon tetrachloride toxicity. Br Med J. 1965;2(5475):1434.
5. IARC (International Agency for Research on Cancer). IARC Monographs on the
evaluation of carcinogenic risks to humans Vol. 71, Re-evaluation of some organic
chemicals, hydrazine and hydrogen peroxide. Lyon: IARC Press 1999.
6. Morgan EL, Wyatt JP, Sutherland RB. An episode of carbon tetrachloride poisoning
with renal complications. Can Med Assoc J. 1949;60(2):145-50.
7. Abbott GA, Miller MJ. Carbon tetrachloride poisoning; a report on ten cases at the
U.S. Marine Hospital, Seattle, Washington, since 1937. Public Health Rep.
1948;63(50):1619-24.
99
Chlorine นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ คลอรน (Chlorine) ||||| ชออน Chlorine gas, Dichlorine
สตรโมเลกล Cl2 ||||| นาหนกโมเลกล 70.90 ||||| CAS Number 7782-50-5 ||||| UN Number
1017
ลกษณะทางกายภาพ แกสสเหลอง มกลนเหมน หนกกวาอากาศ
คาอธบาย คลอรนในสถานะบรสทธเปนแกสสเหลอง (yellow) หรอเหลองอมเขยว (yellowish-
green) มกลนเหมนฉน และกอความระคายเคอง มนาหนกมากกวาอากาศ คลอรนถกใชใน
อตสาหกรรมทางเคมหลายอยาง ใชเปนสารตงตนในการผลตสารฟอกขาว (bleaching agent) ในรป
สารประกอบ hypochlorite ใชใสลงในสระวายนาและนาประปาเพอฆาเชอโรค สารประกอบ hypochlorite นเปนสารละลายทไดจากการเตมแกสคลอรนลงในนา ในสารฟอกขาวทใชตามบาน
หลายๆ สตรกจะม hypochlorite อยประมาณ 3 – 5 % แตหากเปนสารฟอกขาวทใชใน
อตสาหกรรมมกเขมขนกวา อาจเขมขนถง 20 % หากเตมกรดลงในสารละลาย hypochlorite จะได
แกสคลอรนกลบคนมา หากเตมแอมโมเนยลงในสารละลาย hypochlorite จะไดแกสทมชอวาคลอรา
มน (chloramine) คลอรามนเปนแกสทมสมบตความเปนพษเหมอนกนกบแกสคลอรน
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 0.5 ppm, STEL = 1 ppm |||||
NIOSH REL: C = 0.5 ppm (1.45 mg/m3), IDLH = 10 ppm ||||| OSHA PEL: C = 1 ppm (3
mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม
(สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 1 ppm (3 mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรใดกาหนดไว การตรวจระดบเกลอแรในเลอด (serum
electrolyte) เพอดระดบคลอไรดไอออน (Cl-) ซงปกตมกเจาะตรวจรวมกบเกลอแรอน ไดแก
โซเดยม (Na+) โปแตสเซยม (K+) และ ไบคารบอเนต (CO3-) นน ไมสามารถบอกถงระดบการสมผส
แกสคลอรนในอากาศของผปวยได จงไมสามารถใชเปนตวบงชทางชวภาพ (biomarker) ของการ
สมผสแกสหรอสารประกอบคลอรนได การตรวจระดบคลอไรดไอออนในเลอดนน ใชดระดบความเปน กรด-ดาง ของเลอดจากการเจบปวยดวยโรคตางๆ โดยระดบคลอไรดไอออนจะสงขนเมอเลอดมภาวะ
เปนกรดเพมขน (คาปกตอยท 96 – 106 MEq/L) ไมสามารถนามาใชประเมนระดบการสมผสแกส
คลอรนในอากาศได
คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไม
สามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
100
แหลงทพบ แกสคลอรนระดบตาๆ พบไดจากการสลายตวของสารละลาย hypochlorite ทมอยใน
สารฟอกขาว นายาทาความสะอาด นาในสระวายนา และนาประปาทเตมคลอรน การสดดมในระดบ
ความเขมขนของผลตภณฑทใชตามบานน มกไมทาใหเกดอนตรายแตอยางใด การสมผสในระดบสง
มกพบในกรณรวไหล ของโรงงานอตสาหกรรมทมการใชแกสคลอรนในกระบวนการผลต การรวไหล
ระหวางการขนสงกเปนอกสาเหตหนงทพบได โรงงานทมการใชสารฟอกขาวกลม hypochlorite
จานวนมาก เชน โรงงานทานายาฟอกขาว โรงงานทากระดาษ พนกงานกอาจมโอกาสสมผสแกส
คลอรนไดเพมขนเชนกน กลนของแกสคลอรนนนเปนกลนเฉพาะ (กลนเดยวกบคลอรนทเตมในสระ
วายนา) โดยทวไปคนทสมผสแกสนมกจะรตวได กลไกการกอโรค แกสคลอรนทาปฏกรยากบนาจะไดกรดไฮโดรคลอรก (hydrochloric acid) และ
กรดไฮโปคลอรส (hypochlorous acid) ซงมฤทธกดกรอน เมอแกสสมผสกบเนอเยอออนทมนาหลอ
เลยง เชน เยอบตา เยอบจมก เยอบทางเดนหายใจ จงเกดการระคายเคองและกดกรอนเนอเยอขน
คลอรนละลายนาไดคอนขางเรว เมอสมผสจงมกเกดอาการขนอยางรวดเรว สวนคลอรามนนนละลาย
นาไดชากวา เมอสมผสแลวจะเกดอาการขนไดชากวาเลกนอย
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน แกสคลอรนจดวาเปนแกสทมอนตรายรายแรง นอกจากฤทธกด
กรอนเนอเยอแลว ยงทาปฏกรยากบสารเคมอนๆ ไดงาย แมตวแกสจะไมตดไฟ แตสามารถทา
ปฏกรยากบสารอน ทาใหเกดความรอนและการระเบด และชวยสารอนในการตดไฟ อกทงยงหนก
กวาอากาศจงไมลอยขนสง โอกาสทรวไหลแลวจะเกดปญหารนแรงจงมมาก คลอรนมกลนเฉพาะตว
(กลนเหมอนคลอรนในสระวายนา) ทาใหผประสบภยมกรตวไดเรว เนองจากความเปนพษและ
อนตรายรนแรงทอาจเกดขนได ผเขาไปทาการกภยจงควรใสชดปองกนในระดบทเหมาะสม ถารวไหล
ในปรมาณสงแนะนาใหใสชดปองกนทมถงบรรจอากาศในตวจะปลอดภยทสด
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน การสมผสแกสจะทาใหเกดอาการแสบเคองของเนอเยอ เนองจากแกสมฤทธ
กดกรอนระคายเคอง เมอสมผสเยอบตา จะทาใหเยอบตาอกเสบ แสบตา นาตาไหล หากแกสมความเขมขนสงอาจถงกบทาใหเปนแผลทกระจกตาได การสมผสเยอบจมก จะทาใหแสบจมก
นามกไหล การสมผสเยอบทางเดนหายใจ จะทาใหแสบคอ ถาแกสมความเขมขนสง อาจทาให
ทางเดนหายใจสวนบนบวม และเกดการอดกน ทาใหหายใจไมออกได หากเกดปญหาทางเดน
หายใจสวนบนอดกน อาการเรมแรกจะมเสยงแหบ ไอเสยงทม (croupy cough) และหายใจม
เสยงทม (stridor) ทางเดนหายใจสวนลางอาจเกดการตบตว ทาใหหายใจเปนเสยงวด
(wheezing) โดยเฉพาะในผทเปนโรคทางเดนหายใจอยกอนแลว เชน หอบหด ถงลมโปงพอง ม
โอกาสหายใจเกดเสยงวดไดมาก หากแกสมความเขมขนสงมากๆ จะทาใหเกดปอดบวมนา
(pulmonary edema) ปอดอกเสบ (chemical pneumonitis) หายใจลมเหลว และถงตายได
การสมผสทผวหนงถาแกสมความเขมขนสงมากจะแสบระคายผวหนงได
101
• อาการระยะยาว หากการสมผสในระยะเฉยบพลนนนรนแรง สมผสในปรมาณสงมาก จนเนอเยอ
ปอดถกทาลายถาวรแลว กอาจทาใหผปวยเกดอาการหอบเหนอยจากปอดเปนพงผดในระยะยาว
ได การสมผสในปรมาณสงในครงเดยวอาจทาใหเกดเปนโรคหอบหดขน การสมผสทตาอาจกด
กรอนกระจกตาจนมปญหาการมองเหนในระยะยาว สวนพษในการกอมะเรงและการกอผลตอ
บตรในหญงตงครรภนน ยงไมมขอมลชดเจน
การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจทางหองปฏบตการเพอชวยในการวนจฉยอาจไมจาเปนนก
การวนจฉยสามารถทาไดจากการซกประวตการสมผสแกส กลนของแกสคลอรนซงมลกษณะเฉพาะตว
ทตดมากบผปวย และอาการระคายเคองตอเยอบทเกดขน การตรวจระดบคลอไรดไอออน (Cl-) ในเลอดไมไดชวยในการประเมนระดบการสมผสแกสคลอรน การตรวจเพอชวยในการรกษาและประเมน
อาการ ไดแก การตรวจระดบออกซเจนในเลอด (pulse oximetry) การตรวจระดบแกสในหลอด
เลอดแดง (arterial blood gas) เพอดภาวะความเปน กรด-ดาง ของเลอด และการตรวจภาพรงส
ทรวงอก (chest X-ray) เพอดภาวะปอดบวมนา
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด ทาการลางตว
ดวยนาเปลาเพอลดการปนเปอน สงเกตดปญหาการหายใจ หากเรมมปญหาการหายใจลมเหลว
จากทางเดนหายใจสวนบนอดกน ทมกชพอาจพจารณาใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวต หากรสตด
เพยงแตหายใจเรวควรใหออกซเจนเสรม หากมการสมผสทดวงตา มอาการแสบตามาก ควรรบ
ลางตาดวยนาสะอาดใหมากทสดกอนสงพบแพทย
• การรกษา ตรวจดการหายใจ วามปญหาทางเดนหายใจอดกนหรอไม ถามควรพจารณาใสทอชวย
หายใจเพอรกษาชวตผปวย ทางเดนหายใจสวนบนนนเมอบวมมากแลวจะใสทอชวยหายใจไดยาก
ตรวจด ระบบไหลเวยน ความรสต และสญญาณชพของผปวย เชนเดยวกบผปวยฉกเฉนในกรณ
อน ใหออกซเจนเสรม ถาหายใจมเสยงวดพจารณาพนยาขยายหลอดลม เชน salbutamol ตาม
อาการ ตรวจฟงปอด และถายภาพรงสทรวงอกดวามภาวะปอดบวมนาหรอไม ถามใหทาการ
รกษา และควรรบไวรกษาตวในโรงพยาบาล โดยทวไปแกสคลอรนออกฤทธเรว ภาวะปอดบวมนามกเกดขนทนทหรอภายใน 2 – 3 ชวโมงหลงการสมผส สวนแกสคลอรามนอาจใชเวลามากกวา
นน อยางไรกตามในผปวยทมอาการรนแรง ภาวะปอดบวมนาอาจเกดขนชากวาปกตคอ 12 – 24
ชวโมง หลงการสมผสกได ดงนน ในผปวยทมประเมนดแลวมอาการคอนขางรนแรงจงควรรบไว
สงเกตอาการทโรงพยาบาลทกราย หากเกดภาวะปอดบวมนา หรอปอดอกเสบรนแรง หายใจ
ลมเหลว ควรสงปรกษาใหอยในความดแลของอายรแพทย หากสมผสแกสทดวงตาในความเขมขน
สง จนเกดแผลทกระจกตา ควรสงปรกษาใหอยในความดแลของจกษแพทย
การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอลดการสมผสตามหลกอาชวอนามย ใชระบบปด
ควบคมทแหลงกาเนด ใหความรแกพนกงานทตองทางานกบแกสชนดน โรงงานควรตรวจสอบทอและ
102
ถงบรรจสารเคมใหอยในสภาพดอยางสมาเสมอ การเฝาระวงควรตรวจสขภาพโดยเนนดแลระบบ
ทางเดนหายใจ
เอกสารอางอง
1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
Chloroacetic acid นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (12 เมษายน พ.ศ. 2556)
ชอ กรดคลอโรอะซตก (Chloroacetic acid)
ชออน Monochloroacetic acid, Monochloroacetate, MCA, Chloroethanoic acid
สตรโมเลกล C2H3ClO2 ||||| นาหนกโมเลกล 94.50 ||||| CAS Number 79-11-8 ||||| UN Number
1751
ลกษณะทางกายภาพ ผลกใส ไมมส มกลนฉนแสบ (1)
คาอธบาย กรดคลอโรอะซตก หรออาจเรยกกรดโมโนคลอโรอะซตกน เปนกรดทปกตพบมการใชใน
อตสาหกรรมทวไปไมบอยนก มกพบใชในอตสาหกรรมการสงเคราะหสารเคม แตเปนสารทมอนตราย
สง เนองจากมฤทธกดกรอนเฉพาะท และสามารถดดซมเขาสรางกายทางผวหนงไดด ทาใหผทถกกรด
ชนดนหกรดใส อาจเกดภาวะเลอดเปนกรด (Lactic acidosis) ขน ภาวะนทาใหเสยชวตได
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): ไมไดกาหนดไว ||||| NIOSH REL: ไมไดกาหนด
ไว ||||| OSHA PEL: ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ
ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว
แหลงทพบ กรดคลอโรอะซตกเปนสารสงเคราะห ทปกตจะไมพบในสภาพแวดลอมทวไป การใช
สารเคมชนดนมกใชในอตสาหกรรมเคมเปนหลก โดยใชเปนสารตวกลางในการผลตสารเคมอนๆ
หลายชนด เชน Carboxymethylcellulose, Phenoxyacetic acid, Thioglycolic acid, Glycine,
Indigo dyes เปนตน การใชอาจจะใชในรปผลกของแขงหรอสารละลายกได (2)
103
กลไกการกอโรค กดระคายเคองผวหนง และสามารถดดซมเขาสผวหนงไดด หากกนเขาไปหรอสด
หายใจเขาไปกสามารถดดซมเขาสรางกายไดเชนกน เมอเขาสรางกายแลว เชอวาไประงบกระบวนการ
ผลตพลงงานของเซลล โดยการยบยงการทางานของเอนไซม Pyruvate dehydrogenase และ
Ketoglutarate dehydrogenase ทาใหวงจร Krebs cycle ทาหนาทไมไดตามปกต จงเกดการใช
พลงงานแบบไมใชออกซเจนของเซลลตามมา เกดมการคงของ Lactic acid กลายเปนภาวะเลอดเปน
กรดชนด Lactic acidosis และนาไปสการเสยชวตในทสด
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน โอกาสรวไหลฟงกระจายไปในวงกวางมไดนอย การไดรบพษมกเขา
สรางกายทางผวหนงมากทสด แตกเขาสรางกายทางการกนและทางการหายใจไดเชนกน สงทผเขาไปชวยเหลอตองระมดระวงเปนอยางยงคอการสมผสทางผวหนง ตองใสชดปองกนสารเคมทแนนหนา
สวมถงมอ รองเทา เขาไปชวยเหลอ ใสหนากากกรองไอระเหยเปนอยางนอยในการปกปองทางเดน
หายใจ ถาหกรวไหลปรมาณมากอาจตองใชชดทมถงบรรจอากาศในตว
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน กอพษเฉพาะทคอทาใหเกดการระคายเคองเยอบ ไดแก ตา จมก คอ ทางเดน
หายใจ ระคายเคองผวหนง ทาใหมอาการแสบ เปนแผลไหม สวนพษตามระบบรางกายนน เมอ
ดดซมเชาสรางกายแลว สามารถทาใหเกดภาวะเลอดเปนกรดได โดยเคยมรายงานการเสยชวตทง
จากการดดซมเขาสผวหนง เนองจากถกสารละลายกรดคลอโรอะซตกความเขมขน 80 % หกรด
ใสรางกายในพนทประมาณ 25 – 30 % ของพนทผวหนง (3) และจากการกนเขาไปโดยบงเอญ (4)
อาการพษตามระบบรางกาย อาจเกดขนทนทหรอหลงการสมผส 1 – 4 ชวโมงกได เรมแรกจะม
อาการอาเจยน ทองเสย กระสบกระสาย ตอมาจะเกดสบสน โคมา หวใจลมเหลว มภาวะเลอด
เปนกรดอยางรนแรง (Metabolic acidosis) โพแทสเซยมในเลอดตา (Hypokalemia) อาจพบ
แคลเซยมในเลอดตา (Hypocalcemia) กลามเนอลายเกดการสญสลาย ไตวาย สมองบวม และ
ตายในทสด
• อาการระยะยาว เชอวาการระคายเคองอาจจะทาใหเกดผนแพทผวหนงไดถาสมผสในระดบตาๆ เปนเวลานาน
การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจระดบกรดคลอโรอะซตกในเลอดสามารถทาได แตเปนการ
ตรวจทไมมในหองปฏบตการทวๆ ไป อาจหาหองปฏบตการสงตรวจยาก และไมมคามาตรฐานให
เปรยบเทยบแปลผล การตรวจทชวยในการวนจฉยและรกษาอยางมากคอ การตรวจระดบแกสใน
หลอดเลอดแดงเพอประเมนภาวะเลอดเปนกรด และการตรวจระดบเกลอแรในเลอด ทงระดบ
โพแทสเซยมและแคลเซยมในเลอด เนองจากระดบโพแทสเซยมในเลอดตา จะเปนผลตรวจทผดปกต
อยางแรกๆ ทเจอได ควรตรวจคลนไฟฟาหวใจ การทางานของไต ตรวจวเคราะหปสสาวะ ตรวจการ
ทางานของตบ อาจทาการตรวจระดบไมโอโกลบนในเลอดและปสสาวะดวยถามหองปฏบตการทาได
เพอชวยในการประเมนภาวะกลามเนอลายสญสลาย
104
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล กรณสมผสถกผวหนง พงระลกไวเสมอวาการชวยปฐมพยาบาลอยางรวดเรว
ตงแตระยะแรกเปนสงสาคญทสดทจะทาใหผปวยรอดชวต โดยใหนาผปวยออกมาจากการสมผส
ถอดเสอผาออก ลางผวหนงดวยนาเปลาใหมากและนานทสด อยางนอยนาน 15 นาทขนไป ถา
เขาตาใหลางตาดวย เพอลดการดดซมเขาสรางกายอนจะนาไปสภาวะเลอดเปนกรดตามมา
หลงจากลางดวยนาแลว อาจใชสารละลายโซเดยมไบคารนอเนต (Sodium bicarbonate) ความ
เขมขน 3 – 5 % ชบผาทาแผลโปะไว ในสถานประกอบการบางแหง ถามการใชกรดคลอโรอะ
ซตกบอยมาก อาจทาเปนอางใสสารละลายโซเดยมไบคารบอเนต 3 – 5 % เตรยมไวเพอใหพนกงานโดดลงไปเมอผวหนงสมผสกรดคลอโรอะซตกเลย (2) แตถาไมไดเตรยมโซเดยมไบ
คารบอเนตไวไมตองรอหา ลางนาเปลาใหมากทสดแลวรบสงพบแพทยเลย กรณกนเขาไป ใหรบ
สงพบแพทยทนท
• การรกษา เมอมาถงโรงพยาบาล ถายงไมไดทาการลางตวมาใหลางตวกอน จากนนประเมนการ
หายใจ ชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม ประเมนระบบไหลเวยน ใหสารนา ประเมน
สญญาณชพ วดระดบออกซเจนทางปลายนว ถาสมผสมามากกวา 5 – 10 % ของพนทผว ควร
ตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง ถามอาการคลนไส กระสบกระสาย เมอยตว ทองเสย ซม หรอ
เรมมเลอดเปนกรด เปนเครองบงชวานาจะมการดดซมเขาไปเกดพษตามระบบรางกายแลว ควร
ใหยาตานพษคอกรดไดคลอโรอะซตก (Dichloroacetic acid; DCA) ในรปสารละลายเกลอ
โซเดยมทมคา pH 7.2 ใหในขนาด 50 mg/kg ทางหลอดเลอดดา ฉดชาๆ หรอใสชดหยดใน 10
นาท และใหซาอกครงใน 2 ชวโมงถดมา การใหยาตานจะไดผลดถาใหกอนเกดภาวะเลอดเปน
กรด (Lactic acidosis) การรกษาประคบประคองตามอาการมความสาคญ เชน แกไขภาวะเลอด
เปนกรด แกไขภาวะโพแทสเซยมในเลอดตา เพมระดบการขบปสสาวะในรายทมไตวาย ปรบ
ปสสาวะใหเปนดางในรายทเกดการสญสลายของกลามเนอลาย แกไขภาวะสมองบวม ใหยา
กระตนหวใจในรายทมหวใจลมเหลว การขบสารนออกจากรางกาย เชอวาการฟอกเลอด (Hemodialysis) ชวยได แมยงไมเกดภาวะไตวายขน ถามการสมผสในพนทผว 5 – 10 % ขนไป
และเรมมอาการตามระบบกควรทา ควรปรกษาอายรแพทยโรคไตเพอประเมนความเหมาะสมใน
การฟอกเลอด (Hemodialysis) เอาไวดวย
การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอไมใชสารนถาไมจาเปน แตถาจาเปนตองใชตอง
ระมดระวงในเรองการสมผสทางผวหนงใหมากทสด โอกาสในการสมผสเขาทางผวหนงทพบบอยมก
เกดในระหวางการขนยายสารเคมมากกวาในขณะทางาน ดงนนทงในระหวางขนยายและระหวาง
ทางาน คนทางานตองมความระมดระวงเปนอยางยง ใสอปกรณปองกนผวหนงอยางเหมาะสม ให
ความรกบคนทางานถงอนตรายของสารเคมชนดน เตรยมฝกบวลางตวและตาไวในพนททางาน อาจ
เตรยมสารละลายโซเดยมไบคารบอเนตไวในพนททางานและในหองปฐมพยาบาลของโรงงานดวย
105
รวมถงตดตอเตรยมยาตานพษคอกรดไดคลอโรอะซตกไวในโรงพยาบาลทอยใกลเคยง การเฝาระวง
พษของสารเคมชนดนอาจทาไมไดมากนก ทพอทาไดคอตรวจสขภาพคนทางานโดยสอบถามถงอาการ
ระคายเคองผวหนงและเยอบ
เอกสารอางอง
10. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
11. International Programme on Chemical Safety. Inchem website: Monochloroacetic
acid. 2000. [cited 10 April 2013]. Available from: http://www.inchem.org/ documents/pims/chemical/pim352.htm.
12. Kulling P, Andersson H, Bostrom K, Johansson LA, Lindstrom B, Nystrom B. Fatal
systemic poisoning after skin exposure to monochloroacetic acid. J Toxicol Clin
Toxicol. 1992;30(4):643-52.
13. Rogers DR. Accidental fatal monochloroacetic acid poisoning. Am J Forensic Med
Pathol. 1995;16(2):115-6.
Chloroform นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ คลอโรฟอรม (Chloroform) ||||| ชออน Trichloromethane, Methane trichloride, Formyl
trichloride, Trichloroform, TCM, Methenyl trichloride
สตรโมเลกล CHCl3 ||||| นาหนกโมเลกล 119.38 ||||| CAS Number 67-66-3 ||||| UN Number
1888
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ไมมส มกลน ระเหยเปนไอได
คาอธบาย คลอโรฟอรม (chloroform) เปนสารทาละลายชนดหนง จดอยในกลมสารประกอบ
ไฮโดรคารบอนทมคลอรนอยในโมเลกล (chlorinated hydrocarbon) สารนมพษกดประสาทอยางรนแรง มพษตอตบและไต อาจทาใหเกดวรป (teratogenic) การสมผสสารนพบไดทงในททางานและ
ระดบตาๆ ในสงแวดลอมทวไปคออยในนาประปาทเตมคลอรนและสระวายนา
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 10 ppm ||||| NIOSH REL: STEL = 2
ppm (9.78 mg/m3) [60-minute], Carcinogen notation, IDLH = 500 ppm ||||| OSHA PEL: C
= 50 ppm (240 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางาน
106
เกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอด
ระยะเวลาทางานปกตไมเกน 50 ppm (240 mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดมาตรฐานไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 57 ug/m3 |||||
ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 0.43 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ
มะเรงในมนษยหรอไม)
แหลงทพบในธรรมชาต เกดขนไดเองจากการทาปฏกรยาของคลอรนในนาประปากบแกสมเทนใน
อากาศ ในคนทวไปทใชนาประปาหรอวายนาในสระนาทเตมคลอรนจะไดรบสารนในระดบตาๆ อย
แลว (1)
อตสาหกรรมทใช
• ใชเปนตวทาละลายในสารเคมหลายประเภท เชน อยในสวนผสมของกาว ทนเนอร แลคเกอร
นายาทาความสะอาด ยาฆาแมลง นายาฟอกขาว (bleaching agent) เปนตน
• ใชเปนสารตงตนในการผลตสารฟรออน (Freon) ซงใชในตเยน (2)
• ใชเปนสารสกด (extractors) ในกระบวนการผลตยา (2)
• ในอดตเคยใชเปนยาสลบ แตเนองจากภายหลงพบวามพษตอตบปจจบนจงเลกใชแลว (3)
• ในอดตเคยใชเปนนายาซกแหง กาจดรอยดาบนเสอผา แตเนองจากพษตอตบปจจบนจงมก
เลกใชในอตสาหกรรมนแลวเชนกน (3)
กลไกการกอโรค ออกฤทธกดสมอง (CNS depressant) อยางรนแรง ออกฤทธเปนพษตอตบและไต
ทาใหหวใจเตนผดจงหวะ ทาใหเกดผนแพผวแหง อาจเปนสารททาใหเกดการวรป และอาจเปนสารกอ
มะเรงตบ (2) กลไกการเกดพษทตบและไตนนเชอวาเกดจาก free radical intermediate คอสาร
trichloromethyl radical ซงเกดขนจากการทาปฏกรยากบเอนไซม cytochrome p-450 (CYP-450) ในตบ สาร free radical ทเกดขนนสามารถจบกบโมเลกลของโปรตน ไขมน หรอ nucleic
acid ในเซลล ทาใหเกด DNA adduct ขนไดและเซลลถกทาลายหรออาจเกดเปนมะเรงขนตอไป (4)
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน แมวาสารจะอยในรปของเหลว แตเนองจากระเหยไดงายโอกาสท
จะรวไหลแลวฟงกระจายจงมไดเชนกน ผทเขาไปกภยจะตองใชชดปองกน ใสระดบใดขนกบความ
รนแรงของเหตการณ สารคลอโรฟอรมนหนกกวาอากาศ เมอถกความรอนจะกลายเปน กรดเกลอ
(Hydrochloric acid) แกสฟอสจน (phosgene) และแกสคลอรน (chlorine) ซงลวนแตมอนตราย
รายแรงทงสน ดงนนในกรณทรวไหลและเกดไฟไหมดวย หนวยกภยตองใสชดปองกนชนดทมถง
107
บรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA) เขาไปเทานน สารนเปนตวทา
ละลายจงซมผานวสดตางๆ ไดงายและรวดเรวมาก เพอลดอนตรายตอผทเขาไปกภย ชนดเนอผาของ
ชดกภยทใสจงควรดดวยวากนการรวซมของตวทาละลายชนดนไดนานเทาไร
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน คลอโรฟอรมดดซมเขาสรางกายไดดทงทางการกน ซมผานผวหนง และการสด
หายใจเอาไอระเหยเขาไป การกนในขนาดเพยง 10 ml อาจทาใหตายได แตในผปวยบางรายท
กนถง 100 ml กเคยมรายงานวารอดชวตไดเชนกน (4) การสมผสทางผวหนงจะทาใหเกดผนแพ
ผวหนงแหง (defatting) ระคายเคอง อาจขนเปนรอยแดง ตมนา หรอลมพษได (3) ทงการกน การดดซมผานผวหนง และการสดหายใจจะทาใหเกดอาการทางระบบ (systematic effects) คอ
คลนไส อาเจยน ปวดศรษะ มนงง ระคายเคองเยอบ ฤทธกดประสาทอยางรนแรงนนอาจทาให
หมดสตหรอโคมาไดในเวลาอนรวดเรวถาไดรบเขาไปปรมาณมาก อาจเกดภาวะหวใจเตนผด
จงหวะ หรอหยดหายใจได พนจากระยะเฉยบพลนแลวในเวลา 1 – 3 วนตอมา อาจเกดภาวะตบ
วายหรอไตวายขนภายหลง
• อาการระยะยาว เชนเดยวกบตวทาละลายชนดอนๆ การสมผสคลอโรฟอรมระดบตาๆ ในระยะ
ยาวจะทาใหมนงง ออนเพลย งวงซม ความจาไมด การกนในขนาด 1.6 – 2.6 g/d เปนเวลา 10
ป พบวาทาใหตบอกเสบและไตเสอมได (5) ตวอยางจากอาการของคนดมกาวทาใหคาดวาการ
สมผสในระยะเวลานานจะทาใหเกดอาการทางจตได (psychotic behavior)
• การกอวรปและการกอมะเรง การศกษาในสตวทดลองพบวาคลอโรฟอรมเปนสารกอวรปในตว
ออนหนทดลอง (teratogenic) หลากหลายรปแบบ เชน ทาใหกระดกไมเจรญ ตวเลก ไมมรทวาร
เพดานโหว เปนตน (6) แตการกอวรปในตวออนของคนนนยงไมมขอมลทจะสรปไดเพยงพอ ใน
เรองการกอมะเรงพบขอมลการกอมะเรงตบ ไต และลาไสใหญในหนทดลองหลายการศกษา
สวนขอมลในคนนนยงไมมหลกฐานยนยนทชดเจนพอจะบอกไดวาเปนสารกอมะเรง (6)
การตรวจทางหองปฏบตการ
• การประเมนการสมผสคลอโรฟอรมนน ควรใชการตรวจวดระดบสารเคมในอากาศททางานจะดกวา (environmental monitoring) ในสวนการตรวจตวบงชการสมผสในรางกาย
(biomarker) ยงไมมองคกรทนาเชอถอใดกาหนดคามาตรฐานไวชดเจน ไมมประโยชนในการดแล
ผปวยฉกเฉน (4) มประโยชนเฉพาะในการประเมนคนทวไปทสมผสในสงแวดลอม ซงหากจะทา
การตรวจตองแปลผลดวยความระมดระวง หองปฏบตการทตรวจตองมการรบรองและนาเชอถอ
เพยงพอ (7)
• ตวอยางการตรวจตวบงชการสมผสททาไดนนคอการตรวจระดบในเลอดและในลมหายใจ
การศกษาในนกวายนาซงวายนาในสระทมระดบคลอโรฟอรม 17 – 47 ug/l จานวน 127 คน
พบระดบคลอโรฟอรมในเลอดเฉลย 0.89 ug/l (พสย 0.095 – 2.987 ug/l) (8) อกการศกษาหนง
108
ทาในนกวายนาอาชพจานวน 5 คน ตรวจระดบคลอโรฟอรมในลมหายใจออกกอนวายนาเฉลย
29.4 ug/m3 หลงวายนานาน 1 ชวโมงเฉลย 75.6 ug/m3 ระดบในเลอดเฉลย 1.4 ug/l (9) การ
ตรวจคดกรองสารกลม chlorinated hydrocarbon ในปสสาวะ (Fujiwara test) อาจใหผลบวก
ในกรณทตรวจหลงสมผสปรมาณสง (4)
• การตรวจทางหองปฏบตการเพอประเมนอาการในผปวยทเปนพษ ควรตรวจคลนไฟฟาหวใจ
(EKG) ระดบเกลอแรในเลอด (electrolyte) ระดบการทางานของตบ (liver function test)
ระดบการทางานของไต (BUN, creatinine) การแขงตวของเลอด (prothrombin time)
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ทาการลางตว (decontamination) ดวย
นาเปลาใหมากทสดทงในทเกดเหตและเมอมาถงโรงพยาบาลแลว หากมปญหาการหายใจให
ออกซเจนเสรม หากหยดหายใจใหใสทอชวยหายใจและทาการชวยฟนคนชพ
• การรกษาระยะเฉยบพลน รกษาตามอาการ ใหสารนาตามความเหมาะสม หากมอาการโคมา
หรอหวใจเตนผดจงหวะใหทาการรกษา ในผใหญหากหวใจเตนเรว (tachyarrhythmia) รกษา
ดวย propanolol 1 – 2 mg ฉดเขาหลอดเลอดดา หลกเลยงการให adrenaline เพราะจะทาให
อาการหวใจเตนผดจงหวะรนแรงขน สงเกตอาการผปวยอยางนอย 4 – 6 ชวโมงหลงการสมผส
แตถาผปวยมอาการพษเกดขนควรสงเกตอาการนานกวานนเนองจากอาจมภาวะตบหรอไตวาย
ภายใน 1 – 3 วนตอมาได การลางไต (dialysis) และการฟอกเลอด (hemoperfusion) ไมม
ประโยชนในการชวยขจดสารออกจากรางกาย (4) การใหยาตานพษนนโดยทฤษฎแลวยา N-
acetylcysteine (NAC) นาจะออกฤทธลดการทาลายตบและไตได โดยการจบกบสารพษทเขามา
ในรางกาย (scavenging) อยางไรกตามยงไมมการศกษาเปรยบเทยบทชดเจนในมนษย มเพยง
รายงานการรกษาทบอกวาไดผล (4) แมวายานจะมผลขางเคยงนอย แตหากจะใหควรปรกษา
ผเชยวชาญกอน การใหใหเฉพาะในรายทมความเสยงตบหรอไตวายสงเทานน ใหภายใน 12
ชวโมงหลงการสมผสสาร ขนาดทให loading dose 140 mg/kg ในรปสารละลายดม (ผสมใหได
ประมาณ 200 ml) ตอดวย maintenance dose ขนาด 70 mg/kg ดมทก 4 ชวโมงอก 5 ครง (รวม 20 ชวโมง) (4)
• การดแลระยะยาว เนองจากมโอกาสทาใหเดกเกดภาวะวรปได กรณเกดอบตภยสารเคมผสมผสท
ตงครรภทงหมดจะตองทาทะเบยนไวและตรวจตดตามอยางใกลชดอยางนอยจนกระทงคลอดบตร
พษตอตบและไตใหตรวจตดตามระดบการทางานของตบ (liver function test) และไต (BUN,
creatinine) รวมกบการตรวจรางกาย ระยะเวลาทจะตดตามอาการใหขนอยกบความรนแรงใน
การสมผสและดลยพนจของแพทย
การปองกนและเฝาระวง ในกรณของคนงานทสมผสสารคลอโรฟอรม การปองกนทดทสดคอลดการ
สมผสตามหลกอาชวอนามย ใชสารอนทมพษนอยกวาทดแทนถาทาได ใชระบบปด ควบคมท
109
แหลงกาเนด และใหความรแกพนกงานเพอลดการสมผส การประเมนการสมผสในททางานให
ประเมนจากการตรวจวดระดบสารในอากาศเปนหลก การตรวจสขภาพประจาปควรเนนทการซก
ประวตทางระบบประสาท ตรวจดผนแพ การไดกลน ระดบการทางานของตบและไต และประวตการ
เจรญพนธ สวนกรณของการสมผสคลอโรฟอรมในสงแวดลอมทวไป ในอากาศนนตองลดการปลอย
จากโรงงานอตสาหกรรม เปนหนาทของหนวยงานควบคมทางดานสงแวดลอมทตองตรวจวดระดบใน
อากาศเปนระยะ การสมผสจากนาประปาผผลตนาประปาตองควบคมการเตมคลอรนใหอยใน
เกณฑมาตรฐาน สาหรบในสระวายนาตองเปลยนนาเมอถงเวลาอนสมควร และไมเตมคลอรนมาก
จนเกนไป เอกสารอางอง
1. Nieuwenhuijsen MJ. Exposure assessment in occupational and environmental
epidemiology. Oxford: Oxford university press 2003.
2. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.
Geneva: International Labour Office 1998.
3. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
4. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
5. Wallace CJ. Hepatitis and nephrosis due to cough syrup containing chloroform.
Calif Med. 1950;73:442.
6. Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile
for Chloroform. U.S. Department of Health and Human Services, 1997. 7. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
8. Aggazoti G. Plasma chloroform concentrations in swimmers using indoor
swimming pools. Arch Environ Health. 1990;45:175.
9. Aggazoti G. Blood and breath analyses as biological indicators of exposure to
trihalomethanes in indoor swimming pools. Sci Total Environ. 1998;217(155).
110
Chromium พญ.ชลกร ธนธตกร (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ โครเมยม (Chromium) ||||| ชออน Chrome
สญลกษณอะตอม Cr ||||| นาหนกอะตอม 51.99 ||||| CAS Number 7440-47-3 (elemental
chromium), 1308-38-9 (chromium (III) oxide), 1333-82-0 (chromium (VI) oxide) |||||
UN Number ไมม (elemental chromium), ไมม (chromium (III) oxide), 1463 (chromium
(VI) oxide)
ลกษณะทางกายภาพ สถานะเปนของแขง เปนธาตในหม 6 ของตารางธาต มจดหลอมละลายสง ส
เงนมนวาว ไมมกลน สามารถตขนรปได มสถานะออกซเดชนหลายสถานะทพบมากทสด คอ
chromium (III) และ chromium (VI) โดยท chromium (III) เปนสถานะทมความเสถยรมากทสด สวนสถานะ chromium (VI) มความเปนพษสงสด
คาอธบาย การสมผสโครเมยมจะสามารถเขาสรางกายไดทาง การหายใจ การรบประทาน และทาง
ผวหนง ในสวนของ hexavalent chromium (VI) มรายงานการศกษาในสตวทดลองและการศกษา
ทางระบาดวทยา ในคนงานททางานสมผสกบ hexavalent chromium เปนเวลานานๆ ทสนบสนน
วาเปนสารกอมะเรง จลนศาสตรของโครเมยมขนกบสถานะออกซเดชน สมบตทางกายภาพ และ
สมบตทางเคม ในคนทวไปมการประมาณวา จะไดรบ trivalent chromium (III) จากอาหารทบรโภค
ประจาวน 50 - 200 ไมโครกรม และ 3 – 5 % ของอาหารทบรโภคจะถกดดซมเขาสรางกาย สวน
hexavalent chromium จะถกดดซมจากระบบทางเดนอาหารไดดกวา trivalent chromium ถง 3
– 5 เทา นอกจากน โครเมยมและสารประกอบโครเมยมสามารถเขาสรางกายไดโดยการหายใจ ทงน
ขนกบปจจยหลายอยาง เชน สถานะออกซเดชน ความสามารถในการละลายนา ขนาดของอนภาค
และยงพบวา hexavalent chromium จะถกดดซมจากระบบทางเดนหายใจไดดกวา trivalent ดวย
ซงคงเปนผลมาจากการท hexavalent chromium สามารถผาน cell membrane ไดด
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) Chromium, and inorganic compounds, as
Cr – Metal and Cr (III) compounds TWA = 0.5 mg/m3 [Carcinogenicity = A4], Water-soluble Cr (VI) compounds TWA = 0.05 mg/m3 [Carcinogenicity = A1], Insoluble Cr (VI)
compounds = 0.01 mg/m3 [Carcinogenicity = A1] ||||| NIOSH REL – Chromium metal
TWA = 0.5 mg/m3, IDLH = 250 mg/m3, Chromium (III) compounds, as Cr TWA = 0.5
mg/m3, IDLH = 25 mg/m3, Chromium (VI) compounds (chromic acid & chromate) TWA
= 0.001 mg/m3, Carcinogen notation, IDLH = 15 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Chromium
metal TWA = 1 mg/m3, Chromium (III) compound, as Cr TWA = 0.5 mg/m3, Chromium
111
(VI) compounds (chromic acid & chromate) C = 0.1 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย
เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520 – โครเมยมและ
สารประกอบของโครเมยม ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางาน
ปกต ไมเกน 1 mg/m3, กรดโครมกและเกลอโครเมต ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน
0.1 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012) Cr (VI), Water soluble fume: Total chromium in
urine (End of shift at end of workweek) = 25 ug/L, Total chromium in urine (Increase
during shift) = 10 ug/L คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Chromium, metallic = Group 3 (ไมสามารถจดกลม
ไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม), Chrmium (III) compounds = Group 3 (ไมสามารถจด
กลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม), Chromium (VI) compounds = Group 1 (ยนยนวา
เปนสารกอมะเรงปอดในมนษย และความสมพนธกบพบมะเรงโพรงจมกและไซนสดวย) ||||| ACGIH
Carcinogenicity – Metal and Cr (III) compounds = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรง
ในมนษยได), Water-soluble Cr (VI) compounds = A1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย),
Insoluble Cr (VI) compounds = A1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย)
แหลงทพบในธรรมชาต พบในหนตามธรรมชาต
อตสาหกรรมทใช
• ในงานโลหะ ใชในการปองกนการกดกรอน และทาใหเกดความมนวาว
• ผสมเปนโลหะผสม เชน มดสแตนเลส
• การเคลอบโลหะ
• ใชในกระบวนการอลมเนยมอะโนไดส (anodize) ทาใหพนผวของอลมเนยมแขงแรงขน
• อยในส
• โครเมยม (III) ออกไซด เปนผงขดโลหะ
• เกลอโครเมยมทาใหแกวมสเขยวมรกต
• โครเมยมทาใหทบทมมสแดง จงใชผลตทบทมเทยม
• ทาใหเกดสเหลองสาหรบทาส
• เปนสารคะตาลสต
• โครไมตใชทาแมพมพสาหรบการเผาอฐ
• เกลอโครเมยมใชในการฟอกหนง
• โปแตสเซยมไดโครเมต ผสมอยในปนซเมนต (cement)
• โปแตสเซยมไดโครเมต ใชผสมอยในนายารกษาเนอไม (wood treatment)
112
• กรดโครมค (chromic acid) ใชในการลางทาความสะอาดเครองแกวในหองปฏบตการ
• โครเมยม (IV) ออกไซด (CrO2) ใชผลตเทปแมเหลก มประสทธภาพสงกวาเทปทผลตจากเหลก
ออกไซด
• ใชปองกนการกดกรอนในการเจาะบอ
• ใชเปนอาหารเสรมหรอยาลดนาหนก สวนใหญเปน โครเมยม (III) คลอไรด
• โครเมยมเฮกซะคารบอนล (Cr(CO)6) ใชผสมลงในนามนเบนซน
• โครเมยมโบไรด (CrB) ใชเปนตวนาไฟฟาอณหภมสง
• โครเมยม (III) ซลเฟต (Cr2(SO4)3) ใชเปนผงสเขยวในส เซรามค วารนช และหมก รวมทงการ
เคลอบโลหะ
กลไกการกอโรค โครเมยมจะถกดดซมหลงจาก รบประทาน หายใจ หรอสมผส โดยโครเมยม เฮ
กซะวาเลนซ จะเขาสเซลลและไปเปลยนเปน โครเมยม ไตรวาเลนซ หลงจากนนไตรวาเลนซจะจบกบโปรตนและกรดนวคลอก โดยปกตโครเมยมจะไมสะสมในเนอเยอ นอกจากรปทไมละลายนาและ
ไดจากทางการหายใจจะสามารถสะสมอยในปอดได การขบออกจากรางกายนนผานทางไต
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน หนากากทแนะนาควรจะเปนมาตรฐาน N95 หรอ P95 เปนอยาง
นอย
อาการทางคลนก ในกรณทรางกายไดรบโครเมยมในปรมาณทสงเกนกวาทรางกายจะรบได กจะ
กอใหเกดภาวะพษโครเมยมได ทงในลกษณะการเกดพษแบบเฉยบพลนและแบบเรอรง
• ความเปนพษแบบเฉยบพลน (acute toxicity) มกพบในกรณไดรบโดยการกน hexavalent
chromium เชน chromic acid จะทาใหเกด acute gastroenteritis รวมกบ yellow-green
vomitus หรอ hematemesis, hepatic necrosis, gastrointestinal hemorrhage, acute
tubular necrosis และ renal failure นอกจากน ในรายทกน hexavalent chromium ใน
ปรมาณมากๆ จะทาใหม vertigo, thirst, abdominal pain, bloody diarrhea ในรายทรนแรง
อาจจะพบความผดปกตเหลานรวมดวย เชน hepatorenal syndrome, severe
coagulopathy, intravascular hemolysis และอาจเสยชวตได ปรมาณททาใหเสยชวตไดใน
ผใหญ คอ 1 – 3 กรม
• ความเปนพษแบบเรอรง (chronic toxicity) มกพบในคนงานทตองทางานสมผสกบโครเมยม
เปนเวลานานๆ โดยมรายละเอยดดงนคอ (1) ความเปนพษตอผวหนงและ mucous membrane มกมสาเหตจากการสมผส hexavalent chromium เปนระยะเวลานานๆ จะเกด
แผลบรเวณผวหนงทตองสมผสโครเมยมเปนประจาทเรยกวา chrome hole หรอ chrome
sore พบมากในคนงานทใช chromic acid, ammonium dichromate, potassium
chromate และ sodium dichromate ถาแผลไมลกมากเมอรกษาดวยยาประมาณ 3 อาทตย
113
แผลจะหาย ในรายทรนแรงทาใหเกด allergic contact dermatitis ซงเปนอาการผดปกตท
เกดขนรวมกบ immune system จะพบ acute or chronic eczema และจดเปน chromium
sensitivity ชนด delayed-type (class IV) hypersensitivity reaction นอกจากนในราย
คนงานทตองสมผสกบ chromate dust จะพบ conjunctivitis, lacrimination, respiratory
irritation, rhinitis, epistaxis, และทพบบอยคอ ulceration หรอ perforation of nasal
septum (2) ความเปนพษตอระบบทางเดนหายใจ มกเกดจากการไดรบ hexavalent
chromium นาไปส การเกด pulmonary sensitization และหอบหด สดทายสามารถกอใหเกด
มะเรงปอดได การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจหาปรมาณสาร chromium สามารถตรวจโดยใช ใน whole
blood และปสสาวะของผปวยทไดรบ chromium หรอสงสยวามการสมผสสาร chromium ทเปน
พษ เพอชวยในการตดตามการรกษาของแพทย สงสาคญในการวเคราะหหาปรมาณโครเมยม คอการ
ปนเปอนของโครเมยม ในตวอยางเลอดและปสสาวะ รวมถงการเลอกใชเครองมอทมประสทธภาพใน
การวเคราะห เนองจากปรมาณโครเมยม ททาการตรวจวเคราะหมปรมาณนอยมาก ดงนนอปกรณ
ทงหมดในการเกบตวอยางและในการวเคราะหตองผานการแชดวย 20 % nitric acid อยางนอย 1
วน แลวจงนามาลางดวยนาสะอาด (millipore water) อก 2 – 3 ครงกอนนามาใช ตลอดจน
สารเคมทใชจะตองเปน analytical grade ดวย ระดบ plasma chromium จะบงบอกถงการไดรบ
โครเมยมทง trivalent chromium และ hexavalent chromium ในระยะเวลาไมนาน สวน
intracellular chromium จะบงถง burden of hexavalent chromium ระดบโครเมยมใน
ปสสาวะจะบงถง absorption of chromium ในระยะเวลา 1 – 2 วน โดยทวไปการตรวจวดใน
ปสสาวะ ไมสามารถแยกระหวางการสมผส trivalent chromium กบ hexavalent chromium
การดแลรกษา
• การรกษาในภาวะฉกเฉน (1) กรณไดรบโครเมยมทางการหายใจ เคลอนยายผปวยออกจาก
บรเวณนนโดยเรวและดแลเรองระบบทางเดนหายใจ โดยใหออกซเจน และยาขยายหลอดลม ในรายทมเสยงวดของหลอดลมปอด ใหการดแลอยางใกลชดเฝาดอาการหลอดลมบวม ซงจะเกดขน
ไดภายใน 72 ชวโมงหลงไดรบกรดโครมก (2) กรณไดรบโครเมยมทางการกน ใหกนนาหรอนม
เพอลดความเขมขน หามใหอาเจยนเพราะมคณสมบตในการกดกรอน ใหสารนาทเหมาะสม
เพอรกษาภาวะไตวาย และหากมเลอดออกในทางเดนอาหาร พจารณาทาการสองกลองเพอ
ประเมนความรนแรงและบรเวณทไดรบอนตราย (3) กรณไดรบโครเมยมทางการสมผสท
ผวหนง ใหถอดเสอผาออกและลางดวยนาเปลาหรอสบ การทา EDTA 10 % ointment อาจจะ
ชวยในการกาจดโครเมต หรอ 10 % topical solution ของกรด ascorbic ในการชวยเพมการ
เปลยน hexavalent chromium เปน trivalent chromium ซงอยในรปทเปนพษนอยกวา
114
• ยาตานพษ ไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบการรกษาพษจากโครเมยม และไมม
หลกฐานยนยนวา การเพมการขบออกจากรางกายโดยการทา dialysis และ hemoperfusion
นนจะชวยในการรกษา
เอกสารอางอง
1. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.
Cumene พญ.สรรตน ธระวณชตระกล (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ควมน (Cumene) ||||| ชออน Cumol, Isopropylbenzene, 2-Phenylpropane, (1-
Methylethyl)benzene
สตรโมเลกล C9H12 ||||| นาหนกโมเลกล 120.19 ||||| CAS Number 98-82-8 ||||| UN Number
1918
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ตดไฟได มกลนฉนแสบ
คาอธบาย ควมนเปนสารในกลมผลตภณฑปโตรเลยม มลกษณะเปนของเหลวตดไฟไดงาย อาการพษ
ของสารชนดนจะกอความระคายเคองตอเนอเยอออน ทาใหเกดอาการปวดมนศรษะ วงเวยน ถาไดรบ
ปรมาณมากจะทาให งวงซม เดนเซ จนถงหมดสตได การสมผสทผวหนงสามารถทาใหเกดผนแพ
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 50 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 50
ppm (245 mg/m3) [skin], IDLH = 900 ppm [10 % LEL] ||||| OSHA PEL: TWA = 50 ppm
(245 mg/m3) [skin] ||||| ประกาศกระทรวง มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบ
ภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย องคกร ACGIH ไมไดกาหนดคามาตรฐานไว ||||| องคกร DFG ของประเทศเยอรมน ไดเสนอแนะมาตรฐานไวในป ค.ศ. 2000 โดยใหตรวจ 2-phenyl-2-propanol ในปสสาวะ
เพอดการสมผสสารควมน เกบหลงเลกงานคาไมควรเกน 50 mg/g Cr และคาควมนในเลอด เกบหลง
เลกงาน ไมควรเกน 2 mg/L
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย)
115
แหลงทพบ
• แหลงธรรมชาต เชน ในนามนดบ
• กระบวนการกลนนามนปโตรเลยมและในขบวนการผลตนามนทมคาออกเทนสง
• ผลตภณฑทมควมนเปนสวนผสม เชน สทาบาน ผลตภณฑทาความสะอาดบาน
• อนๆ เชน การสบบหร ทอไอเสยเครองยนต การเผาไหมจากแหลงอตสาหกรรม
อตสาหกรรมทใช ใชควมนในอตสาหกรรมสารเคมตางๆ เชน การผลต phenol, acetone,
acetophenoneและ methyl styrene เปนสวนผสมทนเนอรผสมอยใน ส นายาแลคเกอร นายา
เคลอบ เปนสวนประกอบของนามนเครองออกเทนสง และยงมการใชควมนในอตสาหกรรมยาง เตา
รด เหลก ทอ และกระดาษ
กลไกการกอโรค การรบสมผสสารควมนสวนใหญเปนการหายใจรบอากาศทปนเปอนควมนเขาไป นอกจากนอาจรบสมผสโดยทางการกน ทางผวหนง และดวงตาไดดวย หลงจากดดซมเขาสรางกาย
แลวจะถกเปลยนแปลงใหอยในรปสารเมตาโบไลต (metabolite) ทละลายนาไดคอ 2-phenyl-2-
propanol (dimethylphenylcarbinol) และถกขบออกมาทางปสสาวะ
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน
• สารนเปนของเหลวไวไฟ วองไวตอประจไฟฟาสถต สารดบเพลงใหใชนาฉดเปนฝอย ผงเคมแหง
โฟม หรอคารบอนไดออกไซด (นาจะใชในการดบเพลงไมไดผล แตจะใชนาฉดเปนฝอยเพอหลอ
เยนภาชนะบรรจทสมผสถกเพลงและเพอเจอจางของเหลวและควบคมไอระเหย)
• ในเหตการณเกดเพลงไหมใหสวมชดปองกนสารเคมและอปกรณชวยหายใจชนดทมถงอากาศใน
ตว (SCBA) พรอมกบหนากากแบบเตมหนา
• สวนผสมไอระเหยและอากาศอาจระเบดไดภายในขดกาจดความไวไฟทอณหภมสงกวาจดวาบไฟ
• ภาชนะบรรจทปดสนทเมอสมผสกบความรอนอาจระเบดได
• กรณรวไหล ใหเคลอนยายแหลงของการจดตดไฟทงหมดออกไป กนแยกพนทอนตราย ควบคม
บคคลทไมมหนาทเกยวของและไมมการปองกนอนตรายเขาไปในพนท
• วธการปฏบตเมอเกดเหตรวไหลใหสวมอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคลทเหมาะสม ใหใช
เครองมอและอปกรณทไมทาใหเกดประกายไฟ อยาใชวสดตดไฟได อยาฉดลางลงไปในทอระบาย
นา ถาสารทรวไหลยงไมลกตดไฟใหใชนาฉดเปนฝอยเพอสลายกลมไอระเหยเพอปองกนอนตราย
ตอบคคลทพยายามทจะเขาไปหยดการรวไหล และฉดลางสวนทหกรวไหลออกไปไมใหสมผสกบเพลง ระวงการหกรวไหลปนเปอนลงส ดน นา และอากาศ เกบนวมรอบของเหลวใสในภาชนะ
บรรจทเหมาะสมหรอดดซบดวยวสดเฉอย เชน หนทราย ทรายแหง ใสในภาชนะบรรจกากของ
เสยจากสารเคม การพจารณากาจดวสดดดซบเหลานหลงใชตองจดการเชนเดยวกบกากของเสย
โดยสงใหผซงไดรบอนญาตเปนผกาจด
116
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ระคายเคองตา ผวหนง และทางเดนหายใจ การกลนเขาไปอาจสาลกและทาให
เกดปอดอกเสบ (chemical pneumonitis) ได นอกจากนยงมผลตอระบบประสาทสวนกลาง
ทาใหปวดศรษะ เวยนศรษะ เดนเซ งวงซม และอาจทาใหหมดสตไดเมอสมผสในขนาดสง
• อาการระยะยาว การสมผสนานๆ หรอเปนประจาอาจทาใหเกดผวหนงอกเสบ เกดผนแดง
ทาลายปอดและไต นอกจากนยงมการศกษาพบวาคนงานทสมผสควมนเปนเวลานาน มการ
เปลยนแปลงของเอนไซมตบดวย
การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจเพอบงชการสมผสควมน อาจทา 2 วธ คอการตรวจ 2-
phenyl-2-propanol (dimethylphenylcarbinol) ซงเปนสารเมตาโบไลตของควมน ตรวจในปสสาวะ อกวธคอตรวจระดบควมนในเลอด อยางไรกตามตองมหองปฏบตการทสามารถตรวจสาร
เหลานไดรองรบดวย
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล (1) การสมผสทางหายใจ ใหเคลอนยายผปวยออกไปททมอากาศบรสทธ ถาไม
หายใจใหชวยผายปอด ถาผปวยหายใจลาบากใหออกซเจนและรบสงพบแพทย (2) สมผสทาง
ผวหนง ถอดเสอผาและรองเทาทเปอนควมนออก จากนนลางผวหนงดวยนาสะอาดและสบ
ปรมาณมากๆ อยางนอย 15 นาท และสงพบแพทย (3) สมผสถกตา ใหลางตาโดยเรวทสด ดวย
นาสะอาดปรมาณมากๆ นานอยางนอย 15 นาท หรอ 2 – 3 ลตร พรอมทงกระพรบตาถๆ ขณะ
ลางดวย และนาสงแพทย
• การรกษา สอบถามอาการผดปกต และรกษาตามอาการ บางรายทอาการรนแรง อาจใหนอน
รกษาในโรงพยาบาลเพอสงเกตอาการและภาวะแทรกซอน บคลากรทางการแพทยทใหการ
ชวยเหลอผปวย มโอกาสไดรบการปนเปอนสารเคมจากผปวยได จงควรสวมใสอปกรณปองกน
สวนบคคล เชน ถงมอ เสอคลม และหนากาก ขณะดแลรกษาผปวย
การปองกนและเฝาระวง
1. เกบสารนไวในทเยนและแหง และมการระบายอากาศเปนอยางด 2. สวมใสอปกรณปองกนสวนบคคล (หนากาก แวนตา และถงมอ) ทกครงททางานสมผสควมน
3. แยกจากสารทเขากนไมได เชนสารออกซไดซอยางแรง กรดไนตรก กรดซลฟรก เมอสมผสกบ
อากาศนานๆ จะทาใหเกด cumine hydroperoxide ได
4. ใหสงเกตคาเตอน และขอควรระวงทงหมดทระบไวสาหรบสารเคมชนดน
5. พนทเกบและใชงานจะตองเปนพนทหามสบบหร
6. ภาชนะบรรจจะตองตอเชอกและตอลงดนสาหรบการถายเทเพอหลกเลยงการเกดประกายไฟฟา
สถต
117
เอกสารอางอง
1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
3. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001. 4. http://hia.anamai.moph.go.th/mabtaphut/Cumene.html
5. http://www.pcd.go.th/Info_serv/cumene.pdf
6. http://msds.pcd.go.th/pdf/474.pdf
7. http://www.thaitox.org/media/upload/file/Journal/2008-2/39%20 oral%20abs-
tract.pdf
Cyanide นพ.ธระศษฏ เฉนบารง (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ไซยาไนด (Cyanide) ||||| ชออน Hydrogen cyanide (ไฮโดรเจนไซยาไนด) – Hydrocyanic
acid, Prussic acid, Formonitrile ||||| Sodium cyanide (โซเดยมไซยาไนด) – Sodium salt of
hydrocyanic acid ||||| Potassium cyanide (โพแทสเซยมไซยาไนด) – Potassium salt of
hydrocyanic acid
สตรโมเลกล CN- (Cyanide) ||||| HCN (Hydrogen cyanide) ||||| NaCN (Sodium cyanide) |||||
KCN (Potassium cyanide) ||||| นาหนกโมเลกล 26.01 (Cyanide) ||||| 27.03 (Hydrogen
cyanide) ||||| 49.01 (Sodium cyanide) ||||| 65.12 (Potassium cyanide) ||||| CAS Number
74-90-8 (Hydrogen cyanide) ||||| 143-33-9 (Sodium cyanide) ||||| 151-50-8 (Potassium cyanide) ||||| UN Number 1051 (Hydrogen cyanide) ||||| 1689 (Sodium cyanide) ||||| 1680
(Potassium cyanide)
ลกษณะทางกายภาพ ไฮโดรเจนไซยาไนด ถาเปนของเหลว จะเปนของเหลวใส ระเหยเปนแกสไดงาย
ทอณหภมหอง มกลนเฉพาะตวเรยกวากลนอลมอนดขม (Bitter almond) เมอกลายเปนแกส จะเปน
แกสไมมส มกลนอลมอนดขมเชนกน สาหรบโซเดยมไซยาไนดและโพแทสเซยมไซยาไนด เปนของแขง
มลกษณะเปนเกรดสขาว มกลนอลมอนดขมออนๆ
118
คาอธบาย ไซยาไนด (Cyanides) เปนกลมของสารเคมทมไซยาไนดไอออน (CN-) เปนองคประกอบ
สารเคมกลมนมความเปนพษสงมาก ใชในการทางานบางอยาง เชน การชบโลหะ การสงเคราะห
สารเคม การตรวจวเคราะหทางเคมในหองปฏบตการ สารประกอบกลมทเปนเกลอไซยาไนด
(Cyanide salts) มหลายชนด ทพบบอย เชน โซเดยมไซยาไนด (Sodium cyanide) โพแทสเซยม
ไซยาไนด (Potassium cyanide) หรอพบในรปเกลอชนดอนๆ เชน แคลเซยมไซยาไนด (Calcium
cyanide) ไอโอดนไซยาไนด (Iodine cyanide) เปนตน เมอเกลอไซยาไนดสมผสกบกรด หรอมการ
เผาไหมของพลาสตกหรอผาสงเคราะห จะไดแกสไฮโดรเจนไซยาไนด (Hydrogen cyanide) เกดขน
แกสชนดนมพษอนตรายเชนเดยวกบเกลอไซยาไนด แตแพรกระจายไดงายกวา เปนสาเหตสาคญอยางหนงของการเสยชวตในผทสดควนไฟกรณทมไฟไหมในอาคาร นอกจากนยงพบแหลงของ
ไซยาไนดในธรรมชาตไดจากสารอะมกดาลน (Amygdalin) ซงพบไดในเมลดของแอพพรคอท
(Apricot) และเชอรรดา (Black cherry) และสารลนามารน (Linamarin) ซงพบไดในหวและใบของ
มนสาปะหลง (Cassava) ในประเทศไทยพบมรายงานพษไซยาไนดเนองจากการกนมนสาปะหลงได
บางพอสมควร และบางรายถงกบทาใหเสยชวต
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) Hydrogen cyanide and cyanide salts, as
CN – Hydrogen cyanide C = 4.7 ppm [skin], Cyanide salts C = 5 mg/m3 [skin] ||||| NIOSH
REL – Hydrogen cyanide STEL = 4.7 ppm (5 mg/m3) [skin], IDLH = 50 ppm, Other
cyanides (e.g. Sodium cyanide, Potassium cyanide) C = 4.7 ppm (5 mg/m3) [10-
minute], IDLH = 25 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Hydrogen cyanide TWA = 10 ppm (11
mg/m3) [skin], Other cyanides (e.g. Sodium cyanide, Potassium cyanide) TWA = 5
mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม
(สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต
สาหรบไฮโดรเจนไซยาไนด ไมเกน 10 ppm (11 mg/m3), สาหรบเกลอไซยาไนดอน ไมเกน 5 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย การตรวจระดบไซยาไนดในเลอดและปสสาวะนนสามารถทาได แตไมม
ประโยชนในการเฝาระวงสขภาพคนทางาน เนองจากโดยปกตจะตรวจพบไซยาไนดในระดบตาๆ ใน
รางกายคนทวไปอยแลว อกทงไซยาไนดยงถกกาจดออกไปจากรางกายไดอยางรวดเรว จงมกตรวจไม
พบ ปจจบนจงยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใด รวมถงองคกร ACGIH กาหนดคามาตรฐานใน
รางกายคนทางานสาหรบสารนไว
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดทาการประเมนไว
แหลงทพบ
• อาจพบไดในธรรมชาต ทพบบอยคอ ในหวและใบของมนสาปะหลง (Cassava) ไซยาไนดอาจพบ
ไดจาก ควนไอเสยรถยนต มลพษจากโรงงานอตสาหกรรม ควนจากเตาเผาขยะ ควนบหร ควน
119
จากไฟไหม และอาจพบในนาเสยจากโรงงานกลมเคมอนทรย และอตสาหกรรมการผลตเหลก
หรอเหลกกลาได
• เปนสารทใชในอตสาหกรรมโลหะ พลาสตก และยางในรปแบบสารประกอบตางๆ
• Acryonitrile (vinyl cyanide, cyanoethylene, propene nitrile) เปนของเหลวใสไมมส ตด
ไฟไดงาย ใชเปนสารตงของของการแอนตออกซแดนท อตสาหกรรมยา ยาฆาแมลง และสารลด
แรงตงผว
• Calcium cyanamide (nitrolim, calcium carbimide, cyanamide) เปนผงสดาเทาเปน
ประกาย ใชสาหรบบมเพาะในงานเกษตรกรรม ยาฆาแมลง ยาปราบวชพช อตสาหกรรม
คอตตอน อตสาหกรรมเหลกใชทาใหเหลกแขงตว และยงเปนสารตงตนของการผลตเมลามน
• Cyanogen, cyanogen bromide and cyanogen chloride ใชเปนสวนผสมในเชอเพลง และ
ใชในการตดเหลกททนความรอนสง นอกจากนยงใชในอตสาหกรรมฟอกหนง เปนสวนประกอบ
ของยาฆาแมลง และใชสกดทอง
• Hydrogen cyanide ใชในอตสาหกรรมไฟเบอร พลาสตก ขดเงาโลหะ การยอมส และการ
ถายภาพ
• Potassium ferricyanide (red prussiate of potash) ใชในอตสาหกรรมโลหะ การถายภาพ
การยอมส และ การผลตแผงวงจรอเลกทรอนกส
กลไกการกอโรค กลไกการเกดพษของสารกลมไซยาไนด นน เ กดจากไปจบกบ Cellular
cytochrome oxidase ทาใหเซลลใชออกซเจนไมได (ยบยงการหายใจของเซลล)
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ทางเขาสรางกายนน สามารถเขาสรางกายไดทงทางการหายใจ ทางการกน
และซมผานผวหนง หากไดรบเขาไปปรมาณมากจะมฤทธยบยงการหายใจในระดบเซลล ทาให
เซลลตายได
• อาการระยะยาว การสมผสสาร thiocyanate ในระยะยาว อาจกอใหเกดพษเรอรงไดมอาการ
แขนขาออนแรง ปวดศรษะ และโรคของตอมไทรอยด ซงมรายงานในคนงานโรงงานแผงวงจร
อเลกทรอนกส และคนงานขดเครองเงน
การปฏบตงาน
• การระบายอากาศเปนสงทสาคญทสดสาหรบการทางานกบสาร cyanide ควรใชการทางานทม
ระบบปดแบบสมบรณ (complete enclosure of the process) และมการดดระบายอากาศ
เสรม(exhaust ventilation) รองรบในกรณทมการรวไหล
• สาหรบสาร hydrogen cyanide อาจฝกสอนใหผปฏบตงานรจกกลนของสารเพอการเฝาระวงได
120
• ตดปายเตอนสารเคมอนตรายใหชดเจนพรอมทงใหความรเกยวกบอนตรายและการปฐมพยาบาล
เบองตนแกผปฏบตงาน
การตรวจรางกายและการตรวจทางหองปฏบตการ
• การตรวจรางกายเพอการเฝาระวงพษจากสาร cyanide ในผปฏบตงานควรเนนทการตรวจ
ระบบทางเดนหายใจ ระบบหวใจและหลอดเลอด และระบบประสาท ตบ ไต ไทรอยด และ
ผวหนง
• ผปฏบตงานทมความเสยงสง ไดแก ผทมโรคไต โรคระบบทางเดนหายใจ โรคไทรอยด และโรค
ผวหนงตางๆ
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล กรณสารเคมรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ
ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหทาการลางตาดวย สงเกต
สญญาณชพ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม
• การรกษาระยะเฉยบพลน ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและทโรงพยาบาล
ชวยการหายใจ ใหออกซเจน
• การสดดมสาร amyl nitrile ยงไมชดเจนวาสามารถชวยตานพษของ ไซยาไนดไดหรอไม
เนองจาก การสดดมเมอ amyl nitrile เขาสรางกายจะจบกบ Hemoglobin (เชนเดยวกบ
Sodium nitrile) กลายเปน methemoglobin แลวจะแยงจบกบ Cyanide ในกระแสเลอด
เปน Cyanomethemoglobin และเมอไดรบ Sodium thiosulfate จงจะชวยขบ Cyanide
ออกจากรางกายได แตตว Methemoglobin เองกเปนพษตอรางกายเชนกน
Cyclohexane นพ.ณรงฤทธ กตตกวน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ไซโคลเฮกเซน (Cyclohexane)
ชออน Hexahydrobenzene, Hexamethylene, Hexanaphthene
สตรโมเลกล C6H12 ||||| นาหนกโมเลกล 84.16
CAS Number 110-82-7 ||||| UN Number 1145
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใสไมมส กลนคลาย chloroform หรอ benzene ตดไฟได
คาอธบาย ไซโคลเฮกเซน (cyclohexane) เปนของเหลวชนดหนง ลกษณะใสไมมส พบไดใน
นามนดบ แกสจากภเขาไฟ และควนบหร
121
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 100 ppm ||||| NIOSH REL: TWA =
300 ppm (1,050 mg/m3), IDLH = 1,300 ppm [10 % LEL] ||||| OSHA PEL: TWA = 300 ppm
(1,050 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะ
แวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดทาการประเมนไว
แหลงทพบ ในธรรมชาตพบเปนสวนประกอบในนามนดบ แกสจากภเขาไฟ และควนบหร ใน
อตสาหกรรม ใชเปนสารเคมตงตนในการผลตไนลอน (Nylon) เปนสวนประกอบในแลคเกอร เรซน สนามน นายาทาความสะอาดส และสารฆาเชอรา ใชในการผลต benzene, cyclohexanone และ
nitrocyclohexane และใชในการผลต adipic acid และ caprolactam
กลไกการกอโรค cyclohexane มฤทธระคายเคองตอตา และเยอบตางๆ ในรางกาย ถาไดรบสมผส
ปรมาณมากมฤทธกดระบบประสาทสวนกลางทาใหความรสกตวลดลง กรณรบสมผสซาๆ เปน
เวลานานจะมผลตอผวหนงบรเวณสมผสทาใหเนอเยอผวหนงชนไขมนถกทาลาย
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน กรณเกดการรวของ cyclohexane ควรนาผบาดเจบออกจากทเกด
เหตใหเรวทสด โดยผทเขาไปชวยเหลอตองสวมใสเครองปองกนสวนบคคล เชน หนากาก ถงมอ
แวนตา และชดปองกน ควรหลกเลยงการใชอปกรณททาใหเกดประกายไฟ ความรอน เพราะอาจจะ
ทาใหเกดการระเบดได กรณมการรวไหลของไอระเหยอาจจะใชละอองนาพนเพอจากดการ
แพรกระจาย
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน กรณรบสมผสไอระเหยของสาร cyclohexane จะทาใหเกดการระคายเคอง
ของตาและเยอบตางๆ ในรางกาย ถาไดรบปรมาณมากจะทาใหเกดอาการ คลนไส อาเจยน
ควบคมการทรงตวไมได หมดสตไมรตว
• อาการระยะยาว ผวหนงทไดรบสมผสเปนเวลานาน จะทาใหเกดผวหนงอกเสบ แหงเปนขย มรอยแดง
การตรวจทางหองปฏบตการ ยงไมสามารถตรวจสารทบงชถงการสมผส cyclohexane ในมนษยได
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล กรณเกดการรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ
ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาดวย สงเกตสญญาณ
ชพ ระดบความรสกตว ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ
• การรกษาระยะเฉยบพลน ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและท
โรงพยาบาล ประเมนสภาวะการหายใจ ถาไมหายใจตองใสทอชวยหายใจและใหออกซเจน
122
100 % ประเมนระดบความรสกตวและอาการทางระบบประสาท หลกเลยงการใหยาทม
ฤทธกดระบบประสาทเนองจากสาร cyclohexane มผลตอระบบประสาทสวนกลางอยแลว
1,4-Dichlorobenzene นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ 1,4-ไดคลอโรเบนซน (1,4-Dichlorobenzene)
ชออน p-Dichlorobenzene, p-DCB, PDCB, PDB, Dichlorocide, Pramoth, Moth nuggets
สตรโมเลกล C6H4Cl2 ||||| นาหนกโมเลกล 147.00 ||||| CAS Number 106-46-7 ||||| UN
Number 3077
ลกษณะทางกายภาพ ของแขงคลายครสตล ไมมสหรอมสขาว มกลนเฉพาะตวกลนเดยวกบยากาจดมอด ระเหดกลายเปนไอไดงาย เรมไดกลนในอากาศและในนา เมอมความเขมขน 0.18 ppm (1.1
mg/m3) และ 0.011 mg/l ตามลาดบ ละลายนาไดนอย แตละลายไดดในแอลกอฮอล อเธอร อะซ
โตน และเบนซน
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 10 ppm ||||| NIOSH REL:
Carcinogen notation, IDLH = 150 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 75 ppm (450 mg/m3) |||||
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ.
2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 1,100 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ
มะเรงในมนษยหรอไม)
อนตรายทางเคม ถาเผาไหมจะเกดไอ (fume) ทเปนพษและมฤทธกดกรอน เชน ไฮโดรเจนคลอไรด (hydrogen chloride) ทาปฏกรยารนแรงกบออกซเจน
การผลต ไดมาจากการทาปฏกรยา chlorination ของ benzene หรอ chlorobenzene โดยม
ตวเรงมกเปน ferric oxide ตามดวยการกลนแบบแยกสวนหรอการทาเปนผลกจากสวนผสมของ
chlorinated benzene
การนาไปใช ยาดบกลนในถงขยะและในหองนา (ความเขมขนของ 1,4 dichlorobenzene ในบาน
และหองนาสาธารณะอยท 0.291 – 272 ppb ของอากาศ) เปนสารรมควนเพอกาจดมอด เชอรา ใช
123
ในการผลต polyphenylene sulfide (PPS) resin สารกงกลางในการผลต 1,2,4
trichlorobenzene นอกจากนยงใชควบคมแมลงทรบกวนพช มด และราสฟา ในเมลดใบยาสบ หนง
สตว และผาขนสตว
การเขาสรางกาย การหายใจ ผวหนง และการกน
ผลระยะฉบพลน ระคายเคองตอตาและระบบทางเดนหายใจ ปวดศรษะ คลนไส อาเจยน ทองเสย ม
ผลตอเมดเลอด ทาใหเกดภาวะซดจากเมดเลอดแดงสลายตว (hemolytic anemia) อาจมผลตอ
ระบบประสาทสวนกลาง
ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ สงผลตอตบ ไต เมดเลอด อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย ผลกระทบตอสขภาพ ไต – พบม hyaline droplet formation และ tubular degeneration ใน
หนทดลอง kidney-type α2μ-globulin (aG-K) ในหนทดลอง
การรกษา รกษาตามอาการไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน
ขอมลดานสงแวดลอม เปนพษตอส งม ช วตในนา และสามารถเกดการสะสมทางชวภาพ
(bioaccumulation) ในปลาได เอกสารอางอง
1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for
dichlorobenzene. 2006 [cited 2010 11 January]; Available from:
http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp10.html.
2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
4. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
5. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
1,4-Dioxane นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ 1,4-ไดออกเซน (1,4-Dioxane) ||||| ชออน Dioxane, Dioxan, p-Dioxane, 1,4-Diethylene
dioxide, 1,4-Diethyleneoxide, Diethylene ether, 1,4-Dioxacyclohexane
124
สตรโมเลกล C4H8O2 ||||| นาหนกโมเลกล 88.11 ||||| CAS Number 123-91-1 ||||| UN Number
1165
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมมส มกลนจาเพาะ ละลายนาไดงาย ไอระเหยหนกกวา
อากาศ กอใหเกดประกายไฟ ตดไฟไดงาย
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 20 ppm [skin] ||||| NIOSH REL: C =
1 ppm (3.6 mg/m3) [30-minute], Carcinogen notation, IDLH = 500 ppm ||||| OSHA PEL:
TWA = 100 ppm (360 mg/m3) [skin] ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ
ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 860 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) ||||| ACGIH
Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอมะเรงใน
มนษยหรอไม)
อนตรายทางเคม เปนสาร explosive peroxide ทาปฏกรยารนแรงกบสาร oxidant และกรด
เขมขน ทาปฏกรยากบสารบางอยางกอใหเกดการระเบด เชน นกเกลทอณหภม 210°C กดพลาสตก
การผลต 1,2-Dibromoethane เปน halogenated aliphatic hydrocarbon ไดมาจากการทา
ปฏกรยาของ ethylene และ bromide วธทนยม คอ liquid phase bromination ของ ethylene
ทอณหภม 35 – 85 °C หลงจากนนเตมกรดเพอปรบใหเปนกลาง และทาการกลนเพอแยกให
บรสทธ อกวธคอการทาปฏกรยา hydrobromination ของ acetylene และปฏกรยา 1,2-
Dibromoethane กบนา
การนาไปใช ใชเปนสารตวทาละลายในการผลตสารเคมอนในหองทดลอง อาจพบปนเปอนอยในเครองสาอาง ผงซกฟอก และแชมพ ทมสวนประกอบของ polyethylene glycol (PEG),
polyethylene, polyoxyethylene แตปจจบนการผลตโดยโรงงานทมมาตรฐาน มกพยายามลดการ
ปนเปอนของ 1,4-dioxane ลงในผลตภณฑใหนอยทสด อาจพบใน กาว นายาทาความสะอาด นายา
ดบกลน สารเคลอบเงา แลคเกอร นายารกษาเนอไม
การเขาสรางกาย ดดซมจากการหายใจขณะอาบนา หรอใชชวตภายในอาคาร ทางผวหนง หากดม
เครองดมแอลกอฮอลจะทาใหมพษมากขน
ผลระยะฉบพลน ไอระคายเคองรนแรงตอเยอบจมก ดวงตา ทางเดนหายใจ ถาไดรบปรมาณมากมผล
ตอไต และตบ ทาใหเสยชวตได
ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ มการศกษาในสตวทดลอง ถาสดดมไอระเหย ดมนาทปนเปอน หรอ
สมผสทางผวหนง มผลตอการทางานของตบและไต ทาลายชนไขมนในผวหนง การศกษาในหน
125
ทดลองพบเปนสารกอมะเรงตบและมะเรงจมก สวนการศกษาในคนงานไมบงชวาเปนสาเหตการเกด
มะเรง
การรกษา รกษาตามอาการไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน
ขอมลดานสงแวดลอม อยในอากาศ ดน นา และนาใตดน ถาอยในนาจะเสถยรกวาในอากาศซงจะ
แตกตวเปนสารประกอบหลายชนด ไมสามารถใชกลนเปนเครองเตอนอนตรายจากพษได
เอกสารอางอง
1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for
1,4 dioxane. 2007 [cited 2010 2 January]; Available from: http://www.atsdr. cdc.gov/toxprofiles/tp187.html.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
4. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
5. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
Ethanol พญ.ดารกา วอทอง (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ เอทานอล (Ethanol) หรอ สรา ||||| ชออน Ethyl alcohol, Drinking alcohol, Grain alcohol,
Cologne spirit, EtOH, Ethylol, Absolute alcohol, Ethyl hydroxide, Hydroxyethane
สตรโมเลกล C2H6O ||||| นาหนกโมเลกล 46.07 ||||| CAS Number 64-17-5 ||||| UN Number 1170
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส มกลน ระเหยงาย
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): STEL = 1,000 ppm ||||| NIOSH REL: TWA
= 1,000 ppm (1,900 mg/m3), IDLH = 3,300 ppm [10 % LEL] ||||| OSHA PEL: TWA = 1,000
ppm (1,900 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบ
126
ภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลา
ทางานปกตไมเกน 1,000 ppm (1,900 mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ในกรณตรวจตดตามเพอปองกนพษทไดรบจากการทางาน ยงไมมองคกรท
นาเชอถอองคกรใดกาหนดคามาตรฐานไว รวมถงองคกร ACGIH ดวย สวนในกรณการตรวจตดตาม
เพอความปลอดภยวาเมาสราหรอไม มการกาหนดไวในกฎหมาย เชน กฎกระทรวงมหาดไทย ฉบบท
16 (พ.ศ. 2537) ออกตามความในพระราชบญญตการจราจรทางบก พ.ศ. 2522 ไดกาหนดไววา การ
ทดสอบผขบขวาเมาสราหรอไม ใหตรวจวดปรมาณแอลกอฮอลในเลอดของผขบข ถาเกน 50 mg%
ใหถอวาเมาสรา ดงนเปนตน คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Consumption of alcoholic beverages = Group 1
(ยนยนวาการดมเครองดมทมแอลกอฮอลเปนกจกรรมทกอ มะเรงชองปาก มะเรงลาคอ มะเรงกลอง
เสยง มะเรงหลอดอาหาร มะเรงลาไสใหญ มะเรงตบ และมะเรงเตานม ในมนษย นอกจากนยงพบ
ความสมพนธกบการเกดมะเรงตบออนดวย) ||||| Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรง
ในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม)
แหลงทพบ พบไดทวไปตามสนคาบรโภค เครองดม เชน เบยร ไวน บางครงกพบเอทานอลในนาหอม
นายาบวนปาก สารแตงกลนอาหารเชน วนลา อลมอนด มะนาวสกด เปนตน หรอพบเปนตวทา
ละลายในขนตอนการเตรยมยา นอกจากนนยงพบเอทานอลไดตามผลตภณฑอนๆ ทวไปไดอกดวย
อาจพบมการดมเอทานอลหรอแอลกอฮอล กอนทจะทาการฆาตวตาย แตเอทานอลกยงมประโยชน
อยางมากในการเปนตวตานพษของการไดรบเมทานอลและเอทลนไกลคอลทมากเกนไป
กลไกการกอโรค
1. การกดระบบประสาทสวนกลาง (CNS depressant) เปนกลไกหลกหลงจากการไดรบพษแบบ
เฉยบพลนจากเอทานอล นอกจากนนเอทานอลเองยงเสรมฤทธใหเกดการตดยาของยาทกด
ประสาทเชน ยากนชกบางตว (barbiturate, benzodiazepine) ยากลมโอพออยด (opioids) ยาตานซมเศรา (anti-depressants) และยาตานโรคจตประสาท (anti-psychotics)
2. การเกดภาวะนาตาลตา (hypoglysemia) อาจเกดจากการลดลงของกระบวนการสรางกลโคส
รวมกบการสะสมไกลโคเจนลดลง โดยเฉพาะอยางยงในเดกเลกๆ และผทมภาวะขาดอาหาร
3. การเปนพษของเอทานอล และผทตดสราเรอรง มแนวโนมทจะเกดอบตเหต เกดภาวะอณหภม
รางกายตากวาปกตจากการทรางกายไมไดรบความอบอน เกดภาวะททางเดนอาหารและระบบ
ประสาทถกทาลายจากผลของแอลกอฮอล เกดภาวะขาดสารอาหารและภาวะทระบบเผาผลาญม
ความผดปกต
4. เภสชจลนศาสตร เอทานอลมผลตอรางกายดงตอไปน เมอกนเอทานอลเขาไป จะไดรบการดดซม
สงสด 30 – 120 นาท และแพรกระจายไปในสวนตางๆ ของรางกายทมนาเปนสวนประกอบใน
อตรา 0.5 - 0.7 ลตรตอนาท หรอประมาณ50ลตรในผใหญทวไป (volume of distribution 0.5
127
- 0.7 L/kg or 50 L in average adult) สวนการถกกาจดออกโดยหลกๆ จะอาศยปฏกรยา
oxidation ทตบในผใหญทวๆ ไปสามารถเผาผลาญไดในอตรา 7 – 10 กรมของแอลกอฮอลตอ
ชวโมง หรอประมาณ 12 – 25 มลลกรมตอเดซลตรตอชวโมง ซงอตราการเผาผลาญนมความ
แตกตางกนในแตละบคคล จากความหลากหลายทางพนธศาสตรของเอนไซมชอแอลกอฮอลด
ไฮโดรจเนส (alcohol dehydrogenase) และจากการทางานของการกาจดแอลกอฮอล
ปรมาณทกอใหเกดพษ โดยทวไปอยท 0.7 กรมตอกโลกรมในเอทานอลบรสทธ การดมประมาณ 3 –
4 ดรงค จะทาใหมความเขมขนของแอลกอฮอลในกระแสเลอดเปน 100 มลลกรมตอเดซลตร (100
mg/dl or 0.1 g/dl) สวนในทางกฎหมายจะมการจากดคาการเกดพษแตกตางกนในแตละพนทโดยทวไปกฎหมายมกกาหนดท 0.08 - 0.1 กรมตอเดซลตร ทระดบความเขมขนในกระแสเลอด 100
มลลกรมตอเดซลตร จะกอฤทธ ทาใหผดมใชเวลาในการตดสนใจนานขน อาจเพยงพอทจะทาใหเกด
การยบยงกระบวนการสรางกลโคสในเดกและในคนไขทเปนโรคตบเรอรง แตในระดบเทานยงไม
กอใหเกดอาการโคมา สาหรบในระดบททาใหเกดอาการโคมา หลบลก หรอถงขนกดการหายใจ จะ
เปนระดบทหลากหลายมาก ขนอยกบความทนไดตอเอทานอลของแตละบคคล เชน ในคนทไมเคยดม
เลย จะเกดโคมาเมอดมจนมระดบเอทานอลในกระแสเลอดเปน 300 มลลกรมตอเดซลตร สวนในคน
ไดรบเอทานอลอยางเรองรง ระดบเอทานอลในกระแสเลอดทจะทาใหเกดภาวะโคมาอาจสงถง 500 -
600 มลลกรมตอเดซลตร และบางรายอาจมากกวานน
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน กรณเอทานอลรวไหล จะเปนไปในลกษณะของเหลวหกนองพน
และยงสามารถระเหยเปนไอขนมาทาใหเกดอาการมนงงไดดวย ตองระวงการลกตดไฟในการเขาไป
ชวยเหลอผปวย เนองจากเอทานอลเปนสารไวไฟ
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน มดงน
1. เปนพษเลกนอยถงปานกลาง ผปวยจะกลาแสดงออกมากขน มอาการอารมณดอาจมการ
สบสนเลกนอย เดนเซ ตากระตก การตดสนใจและระบบการตอบสนองอตโนมตลดลง ความรตวทางสงคมลดลง เอะอะโวยวาย กาวราว อาจมภาวะนาตาลในเลอดตาไดโดยเฉพาะใน
เดก และในคนทเปนโรคตบหรอ มการสะสมของไกลโคเจนลดลง
2. เปนพษอยางรนแรง มอาการไมรสต หรอโคมา มการกดการหายใจ หายใจไมเปนจงหวะ
มานตาเลกลงความดนโลหตตาลง อณหภมรางกายตาลง ชพจรตาลงกลามเนอลายสลายตว
จากการทไมไดขยบเขยอนอยางยาวนาน
• อาการระยะยาว อาการการตดเอทานอลอยางเรอรง จะตามมาดวยภาวะแทรกซอนมากมาย
ดงเชน
1. การเปนพษตอตบ มภาวะไขมนเกาะตบ ตบอกเสบจากแอลกอฮอล และอาจกอใหเกดภาวะ
ตบแขงตามมา ซงเมอตบแขงจะตามมาดวยความดนเลอดในระบบพอรทอลเพมสงขน
128
(portal hypertention) สงผลใหเกดภาวะหลอดเลอดขดตวมากผดปกตบรเวณหลอดอาหาร
และทวารหนก เกดนาในชองทอง ตามมาดวยตดเชอในชองทอง การสรางสารปองกนการ
แขงตวของเลอดลดลง เกดคาการแขงตวของเลอดเพมมากขน (prolong prothrombin
time) การทางานของตบในเรองเมตาโบไลตยาและสารพษภายในรางกายทาไดลดลง
สงผลเสยตามมาคอเกดภาวะสมองเสอมเนองจากตบเสอม (hepatic encephalopathy)
2. ภาวะเลอดออกในกระเพาะอาหารและลาไสเลกสวนตนจากเอทานอลเองกอใหเกด (alcohol
induced gastritis and duodenitis) นอกจากเหตน ถาหากพบวามเลอดออกในทางเดน
อาหารสวนตนเปนปรมาณมากๆ ตองนกถงภาวะหลอดเลอดดาทหลอดอาหารโปงพอง (esophageal varices) แลวแตก หรออาจเกดจากโรคหลอดอาหารฉกขาดทเรยกวา
Mallory Weiss tear กเปนไปได
3. กลมอาการทางหวใจ เกดภาวะหวใจเตนผดจงหวะหลายๆ แบบ เชน ภาวะหวใจหองบนเตน
แบบสนพลว (atrial fibrillation) ซงเกดโดยสมพนธกบภาวะขาดแคลนเกลอแรโพแทสเซยม
และแมกนเซยม และการไดรบพลงงานนอยเกนไปเรยกวา “holiday heart” การดมเปน
เวลานานยงทาใหเกดภาวะกลามเนอหวใจออนลา (cardiomyopathy) ไดดวย
4. การเปนพษตอระบบประสาท ดงเชน สมองสวนหนาฝอลบ (cerebral atrophy) การเสอม
ของสมองสวนหลง (cerebella degeneration) หรอปลายประสาทชาเปนลกษณะเหมอน
ชาบรเวณทสวมถงเทา (peripheral stocking-glove sensory neuropathy) การขาด
วตามน บ1 ร วม ดวยจะกอใ ห เ กดอาการทางประสาทท เร ยก วา โรค Wernicke’s
encephalopathy และโรค Korsakoff’s psychosis
5. ภาวะคโตนคงจากแอลกอฮอล (alcoholic ketoacidosis) จะพบลกษณะเลอดเปนกรดแบบ
ทมชวงแอนไอออนกวาง (anion gap metabolic acidosis) และการเพมขนของสาร เบตา
ไฮดรอกซบวทาเรท (beta-hydroxybutarate) และการเพมขนของสาร อะซโตอะซเตต (acetoacetate) อกเลกนอย ชวงออสโมล (osmolar gap) มโอกาสสงขน ทาใหอาจวนจฉย
สบสนกบภาวะพษของเมทานอล หรอเอทลนไกลคอลได
• อาการการถอนเอทานอล มกเกดขนหลงจากทมการดมแอลกอฮอลมาอยางหนกและเรอรง แลว
หยดดมทนททนใด มกมอาการเกดขนใน 6 - 12 ชวโมงหลงจากทมระดบแอลกอฮอลลดลง เชน
ในเทศกาลเขาพรรษาทงดดมสรา ทงๆ ทกอนหนานมการดมสราอยางหนกและเรอรง ผปวยจะม
อาการปวดศรษะ ใจสน มอสน วตกกงวล นอนไมหลบ มอาการชกแบบเกรงกระตกทงตว
(generalized seizure) กรณทระบบประสาทซมพาเทตก (sympathetic) ถกกระตนอยาง
มากมายจะทาใหเกดภาวะ delirium tremens ขนมาไดซงเปนภาวะทตองการการชวยเหลอ
อยางเรงดวน มเชนนนผปวยอาจมอาการถงแกชวตได อาการไดแก หวใจเตนเรว เหงอแตก
129
อณหภมกายสงขน เกดภาวะเพอ สบสน มกเกดในระยะเวลา 48 - 72 ชวโมงหลงจากหยด
แอลกอฮอลหลงจากทดมมาอยางหนก
• อาการอนๆ พบไดในกลมผไดรบสารทเปนตวแทนของเอทานอล ทงโดยตงใจหรอไมตงใจ เชน ไอ
โซ-โพรพานอล (isopropanol) เมทานอล (methanol) เอทลนไกลคอล (ethylene glycol)
เปนตน ซงกจะทาใหผปวยมอาการตามแบบของสารพษชนดนนๆ นอกจากนยงอาจพบวาม
การกนเอทานอลรวมกบสารอนเพอฆาตวตาย เชน กนรวมกบไดซลฟแรม (disulfiram) ซงทาให
เกดอนตรายตอตวผกนมากยงขน
การวนจฉย ไดจากการซกประวตเปนหลก นอกจากนนไดจากกลนซงเปนเอกลกษณเฉพาะตว ตรวจรางกายพบตากระตก เดนเซ สบสน หรอดอาการแทรกซอนทอาจเกดขนจากการไดรบเอทานอล เชน
ภาวะนาตาลตา ปวดศรษะ อบตเหต เยอหมสมองอกเสบ Wernicke’s encephalopathy การเกด
พษมากขนเมอใชรวมกบยาอน
การตรวจทางหองปฏบตการ
• การตรวจแบบจาเพาะ เจาะเลอดเพอหาระดบเอทานอลในเลอดซงคาทไดกขนกบวธทใชตรวจ
โดยทวไปแลวจะเปนการประเมนรวมกนของระดบเอทานอลในกระแสเลอด รวมกบอาการทาง
คลนก อยางไรกตามหากพบผปวยอาการโคมา แตมระดบเอทานอลในเลอดนอยกวา 300 mg/dl
ควรหาสาเหตอนๆ ทจะทาใหเกดโคมาไดรวมดวย ในกรณทอยในททไมสามารถตรวจหาระดบ
ของเอทานอลในเลอดไดนน อาจใชวธการคานวณชวงออสโมล (osmolar gap) แทน
• การสงตรวจอนๆ ขนอยกบอาการ และภาวะแทรกซอนทนกถง เชน การสงหาระดบนาตาลใน
เลอด การทางานของไต คาเกลอแรตางๆ คาการทางานของตบ คาออกซเจนในเลอดแดง
เอกซเรยปอดในรายทสงสยวามการสาลกรวมดวย สงเอกซเรยคอมพวเตอรสมองในกรณทสงสย
การบาดเจบทสมอง และตรวจพบอาการผดปกตทางระบบประสาท
การดแลรกษา
• การรกษาในภาวะฉกเฉนและการรกษาแบบประคบประคอง (emergency and supportive
measure) 1. การเปนพษแบบเฉยบพลน (acute intoxication)
a) ควรระวงเรองทางเดนหายใจ ปองกนการสาลก ใสทอชวยหายใจ และใชเครองชวย
หายใจ หากผปวยมภาวะหายใจลมเหลว
b) ใหนาตาลกลโคส 50 มลลกรม ทางหลอดเลอดดา
c) ใหวตามนบ 1 ปรมาณ 100 มลลกรม นาน 3 วน
d) รกษาภาวะชก หรอภาวะโคมา ถาหากมอาการดงกลาว
e) สวนใหญมกจะดขนภายใน 4 – 6 ชวโมง สงเกตอาการจนกระทงระดบแอลกอฮอลใน
เลอดเหลอนอยกวา 50 mg/dl
130
2. ภาวะคโตนคงจากแอลกอฮอล (alcoholic ketoacidosis)
a) รกษาโดยการใหนาใหเพยงพอ
b) ใหนาตาลกลโคส 50 มลลกรม ทางหลอดเลอดดา
c) ใหวตามนบ 1 ปรมาณ 100 มลลกรม ทางหลอดเลอดดา
3. การถอนแอลกอฮอล (alcohol withdrawal) รกษาโดยใหยา benzodiazepine
(Diazepam) 2 - 10 มลลกรม ทางหลอดเลอดดา และใหซาไดตามอาการ
• การใหยาทจาเพาะและการใหยาตานพษ (Specific drug and antidote) โดยปกตแลวไมมสาร
ทเปนตวตานพษของเอทานอลไดโดยตรง
• การลดปรมาณพษ (decontamination) ดวยเหตทเอทานอลถกดดซมไดอยางรวดเรว การลาง
ทองจงไมคอยทา นอกจากจะมการกนยาอนเขาไปดวย หรอจะทาในกรณทกนเขาไปปรมาณ
มากและกนมาไมนานเพยงไมเกน 30 – 45 นาท
• การเรงการกาจดพษ (enhanced elimination) อตราการเมตาโบไลตของเอทานอลคอนขาง
คงท ทวไปจะอยทประมาณ 20 – 30 มลลกรม/เดซลตร/ชวโมง อตราการกาจดจะเพมขน ใน
กรณคนทรบสมผสเรอรง และในกรณทไดรบสมผสมากจนระดบความเขมขนในเลอดมากกวา
300 มลลกรม/เดซลตร การฟอกไต (hemodialysis) มประสทธภาพดในการชวยกาจดเอทานอล
แตมกไมจาเปนตองทา เนองจากการรกษาประคบประคองทดกมกสามารถชวยผปวยไดแลว การ
ใหยาขบปสสาวะ (diuretic) ไมมประโยชนในการชวยเรงการกาจดพษเอทานอล
การปองกนและเฝาระวง การปองกนในกรณทใชเอทานอลในการทางาน ทดทสดคอการลดการ
สมผสตามหลกอาชวอนามย คนงานควรไดรบคาแนะนา เพอลดการดมแอลกอฮอลนอกเวลางานดวย
การตรวจสขภาพ ควรเนนการสอบถามอาการเมา หรอมนงงจากการสดดมไอของเอทานอล นาจะบง
บอกถงการไดรบสมผสสารนไดดทสด ตรวจเลอดดระดบการทางานของตบ เพอชวยในการประเมน
เฝาระวง
Ethylene dibromide นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ เอทลนไดโบรไมด (Ethylene dibromide) ชออน 1,2-Dibromoethane, 1,2-Ethylene dibromide, EDB, Ethylene bromide, Glycol
dibromide
สตรโมเลกล C2H4Br2 ||||| นาหนกโมเลกล 187.86 ||||| CAS Number 106-93-4 ||||| UN
Number 1605
131
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวขน ไมมส มกลนหอมหวาน คลาย Chloroform เกดไดเองตาม
ธรรมชาตเลกนอยในมหาสมทร ละลายในนาไดเลกนอย แตละลายไดดในตวทาละลาย ไมตดไฟ และ
ไมกอประกายไฟ
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): [skin] (องคกร ACGIH กาหนดไววาสารนสงสย
วาจะเปนสารกอมะเรง และเตอนวาสามารถเขาสรางกายทางผวหนงไดมาก ไมไดกาหนดคามาตรฐาน
ในบรรยากาศสถานททางานเปนตวเลขเอาไว) ||||| NIOSH REL: TWA = 0.045 ppm, Ceiling =
0.13 ppm [15-minute], Carcinogen notation, IDLH = 100 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 20
ppm, Ceiling = 30 ppm, Maximum peak in 5-minute = 50 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:
ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 20 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหม
ได ไมเกน 30 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 50 ppm ใน 5 นาท
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 370 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2A (นาจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ
มะเรงในมนษยหรอไม)
อนตรายทางเคม ถาสมผสกบความรอนหรอแสงในสภาวะทมความชน จะเกดการ hydrolyse
กลายเปน hydrogen bromide ทอณหภมสงจะปลอย hydrogen bromide, bromide, carbon
monoxide และ carbon dioxide
การผลต 1,2 dibromoethane เปน halogenated aliphatic hydrocarbon ไดมาจากการทา
ปฏกรยาของethylene และ bromide วธทนยม คอ liquid phase bromination ของ ethylene ทอณหภม 35 – 85 °C หลงจากนนเตมกรดเพอปรบใหเปนกลาง และทาการกลน เ พอแยกให
บรสท ธ อกวธคอการทาปฏกรยา hydrobromination ของ acetylene และปฏกรยา 1,2
dibromoethane กบนา
การนาไปใช ใชเปนสารรมควน สารฆาแมลง (หยดการใชตงแตป 1984) สาร anti-knock ในนามนท
มตะกวเปนสวนผสม เปนสารกงกลาง (intermediate) ในการสงเคราะหสารประกอบโบรไมด ทใช
เปนตวทาละลายในส สารเคลอบเงา
การเขาสรางกาย ดดซมไดเรวทางปาก ทางผวหนง และการหายใจ
ผลตอสขภาพ มผลตอการทางานของ ตบ ไต และอณฑะ ||||| ตบ – ระดบเอนไซม AST, ALT และ
LDH สงขนเลกนอย ||||| ไต – ปสสาวะออกนอย (oliguria) หรอไมออกเลย (anuria) ระดบสาร BUN,
132
serum creatinine และ uric acid ในเลอดสงขน ||||| อณฑะ – ความเขมขนของนาอสจลดลง
ปรมาณของตวอสจทเคลอนไหวลดลง และรปรางของตวอสจผดปกตมากขน
ผลระยะฉบพลน
• ถาสดดม จะมอาการหายใจขด หลอดลมตบ คอหอยบวม chemical pneumonitis และ
pulmonary edema ระคายเคองรนแรงตอเยอบ ดวงตา เยอบตาขาว แกวตาเปนแผล
(corneal abrasion) และผวหนง มความดนไอตาและคอนขางคงตวจงพบการเปนพษตอรางกาย
รนแรงคอนขางนอย อาการหลงสมผสฉบพลน มอาการไดตงแต 24 – 48 ชวโมง ผปวยมกตาย
จาก pulmonary edema หรอ ปอดอกเสบตามหลงจากภาวะเนอเยอปอดถกทาลาย
• หากกนเขาไปทาใหคลนไส อาเจยน ทองเสย ปวดบดทอง ออนแรง และปวดศรษะ เกดแผล
พพองในกระพงแกม และระบบทางเดนอาหาร หวใจเตนเรว ความดนตา ปสสาวะออกนอย ตว
เหลองตาเหลอง หงดหงด สบสน delirium และ coma หากกนมากกวา 140 mg/นาหนกตวทา
ใหเสยชวต มรายงานวากนเพยง 3 ml (6840 mg) กทาใหเสยชวตได (1) metabolic acidosis
และ shock การทางานของตบและไตลมเหลว เกดขนภายใน 12 – 48 ชวโมง มรายงานการเกด
cerebral edema และ intracerebral edema
• สมผสทางผวหนงเกดผนแดงแบบ exfoliation บวม เนอตาย แผลพพอง ตมนา burn ระดบ 1 –
2 ใน 24 ชวโมง อาจกดระบบประสาทสวนกลาง ไตและตบวาย กลามเนอลายตาย (skeletal
muscle necrosis)
ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ ทาใหเกดหลอดลมอกเสบ (bronchitis) หายใจสน pulmonary
edema และ pulmonary fibrosis
การรกษา รกษาตามอาการไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน
เอกสารอางอง
1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for
1,2 dibromo ethane. 1992 [cited 2010 2 January]; Available from:
http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp37.html. 2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
4. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
133
Ethylene dichloride นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ Ethylene dichloride (เอทลนไดคลอไรด)
ชออน 1,2-Dichloroethane, 1,2-Ethylene dichloride, Ethane dichloride, EDC, Glycol
dichloride, Freon 150, Dutch liquid, Dutch oil
สตรโมเลกล C2H4Cl2 ||||| นาหนกโมเลกล 98.96 ||||| CAS Number 107-06-2 ||||| UN Number
1184
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวขน ไมมส ทอณหภมหองจะระเหยเปนไอไดเรว มกลนหอม รสหวาน
ไอระเหยหนกกวาอากาศ เผาไหมใหหมอกควน สามารถตดไฟได กอใหเกดประจไฟฟา จะเปลยนเปน
สดาเมอโดนอากาศ แสง หรอความชน คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 10 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 1
ppm (4 mg/m3), STEL = 2 ppm (8 mg/m3), Carcinogen notation, IDLH = 50 ppm |||||
OSHA PEL: TWA = 50 ppm, C = 100 ppm, 5-minutes maximum peak in any 3 hours =
200 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม
(สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 10 ppm, ปรมาณความ
เขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 100 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน
200 ppm ใน 5 นาทในทกชวงเวลา 3 ชวโมง
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 48 ug/m3 |||||
ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 0.4 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย), ACGIH
Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได) อนตรายทางเคม ยอยสลายโดยความรอนให hydrogen chloride และ phosgene ทาปฏกรยา
รนแรงกบ aluminium, alkali metals, alkali amides, ammonia, ดาง และสาร oxidants กด
โลหะถาผสมนา กดพลาสตก
การผลต เปนสารทสงเคราะหขน ไมพบเกดขนเองตามธรรมชาต ไดมาจากการทาปฏกรยา
chlorination โดยตรงของเหลก aluminium, copper, antimony chloride ในสภาวะทเปน
134
ของเหลวหรอไอทาปฏกรยาทอณหภม 60 °C หรอ oxychlorination ในภาวะ fixed หรอ fluidized
bed reactor ทอณหภม 220 °C โดยมสารประกอบ chloride ทเหมาะสมทเปนของแขงเปนตวเรง
การนาไปใช ใชเปนสารตงตนในการผลต vinyl chloride เพอนาไปใชทาผลตภณฑ
polyvinylchloride หรอ PVC เชน ทอประปา วสดกอสราง ถงและบรรจภณฑ เฟอรนเจอร หมเบาะ
รถยนต เครองใชภายในบาน และชนสวนรถยนต 1,2 dichloroethane ใชเปนตวทาละลายและเตม
ในนามนทมสารตะกวเพอกาจดสารตะกว ในอดตใชปรมาณนอยๆ ในอตสาหกรรม เชน ทาความ
สะอาดเสอผา ขจดคราบนามนทอยบนโลหะ ยอยสลายนามน ไข เรซน ยาง ใชเปนสวนประกอบใน
นายาทาความสะอาดในบาน ยาฆาแมลง กาวตางๆ เชน กาวตด wall paper พรม สบางชนด นายาเคลอบเงา
การเขาสรางกาย โดยการดมนาทปนเปอน การหายใจสดดมอากาศใกลแหลงกาเนด และทางผวหนง
ผลระยะฉบพลน ไอระเหยกอใหเกดการระคายเคองตอตาและระบบทางเดนหายใจ คลนไส ทาใหหว
ใจเตนผดจงหวะ อาการทเกดขนจะมากนอยตามแตระยะเวลาทสมผส การดมแอลกอฮอลจะเพม
ความเปนพษของ 1,2 dichloroethane สารนดดซมทางผวหนงไดด ถาไดรบปรมาณมากจะทาลาย
ระบบประสาท ตบ และไต แตไมทราบระดบปรมาณทเปนพษแนนอน ผลจากการกนทาใหเกด
pulmonary edema และ bronchitis
ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ มพษตอ ตบ ไต และจดเปนสารกอมะเรงในสตว (fibroma ของ
ผวหนง และ hemangiosarcoma ของตบและไตในสตวทดลอง) อาจจะเปนสารกอมะเรงในคน
ระดบความเปนพษ (1)
• ระดบ 0.05-0.15 mg/l ถาสมผสระยะยาวซาๆ กอใหเกดการเปลยนแปลงระบบประสาท เบอ
อาหาร ระคายเคองเยอบ เปนพษตอตบและไต
• ระดบ 6 ppm = เรมไดกลน
• ระดบ 356 mg/m3 = Odor threshold in air
• ระดบ 7 mg/l = Odor threshold in water
• ระดบ 40 ppm = ระบบประสาทสวนกลางผดปกต หงดหงด ทาใหโรคตบและถงนาดแยลง
• ระดบ 10 – 200 ppm = เบออาหาร เวยนศรษะ นอนไมหลบ อาเจยน นาตาไหล ทองผก ปวดใตลนป ตบโตกดเจบ ความเขมขนของ urobilinogen สงขน
การรกษา รกษาตามอาการไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน
ขอมลดานสงแวดลอม ตกคางอยในสงแวดลอมได ในอากาศ ดน แหลงนา และแหลงนาใตดน มอาย
อยไดมากกวา 40 ป สารทอยในดนหรอแหลงนาจะระเหยสอากาศและทาปฏกรยากบแสงแดดโดยจะ
อยในอากาศไดนาน 5 เดอนกวาจะสลายตวไป แตการสลายตวในนาจะใชเวลานานกวา
เอกสารอางอง
135
1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for
1,2 dichloroethane .2001 [cited 2010 11 January]; Available from:
http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp38.html.
2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
4. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
Ethylene glycol พญ.ชญาณศา เมฆพฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ เอทลนไกลคอล (Ethylene glycol) ||||| ชออน 1,2-Ethanediol, 1,2-Dihydroxyethane,
Glycol, Glycol alcohol, Ethylene alcohol, Monoethylene glycol, Ethane-1,2-diol,
Hypodicarbonous acid
สตรโมเลกล C2H6O2 ||||| นาหนกโมเลกล 62.07 ||||| CAS Number 107-21-1 ||||| UN Number
ไมม
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ไมมกลน รสหวาน มลกษณะขนเหนยวคลายนาเชอม
คาอธบาย เอทลนไกลคอล เปนสารเคมในกลม ไกลคอล (glycol) นยมใชเปนสารโมโนเมอรของ
พลาสตกแขง (polyethylene terephthalate หรอ PET) และเปนสารปองกนการแขงตวจากความ
เยน (anti-freeze) สารเคมชนดนกอพษไดอยางรนแรงถากนเขาไป เนองจากรางกายจะเปลยนแปลง
เอทลนไกลคอลเปนสารเคมกลมอลดไฮด (aldehyde) ซงกอพษรนแรง และทาใหเกดภาวะเลอดเปน
กรด (acidosis) การรกษาพษจากเอทลนไกลคอลวธหนงคอการใหเอทานอลแกผปวย (ethanol therapy)
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): C = 100 mg/m3 ||||| NIOSH REL: ไมได
กาหนดคามาตรฐานไวชดเจน แตเสนอความเหนไวในป ค.ศ. 1988 วาคา Ceiling ควรจะไมเกน 50
ppm ||||| OSHA PEL: ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ
ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
136
คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไม
สามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
แหลงทพบ ปนเปอนในนาหรอดนใกลสนามบน
อตสาหกรรมทใช สารหลอเยน หมอนารถยนต นายาชกเงา นายาซกฟอก ทาปกเครองบน
การเขาสรางกาย หายใจไอละออง การกนสารหลอเยน สามารถดดซมไดดในระบบทางเดนอาหาร
กลไกการกอโรค เอทลนไกลคอล เมอเขาสรางกายจะถกเปลยนเปนสารทมความเปนพษสงขน
ดงตอไปน (1) glycoaldehyde, glycolic acid, glyoxlate ทาใหเกดภาวะกรดในเลอด เปนพษตอ
ระบบประสาทสวนกลาง หวใจ ปอด ไต (2) Oxalate เปนพษตอไต และจบกบแคลเซยม เกดเปนนวในไต (calcium oxalate crystal)
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน แบงเปน 3 ระยะ ไดแก (1) ระยะกลยคอล (Glycol phase) เกดอาการหลง
การกน 30 นาท – 12 ชวโมง จะมอาการ เดนเซ ลกตาสน คลนไส อาเจยน กลามเนอกระตก ชก
หมดสต ชวงแรกอาการคลายคนเมาสรา แตไมมกลนสราจากตวผปวย (2) ระยะกลยโคเลต
(Glycolate phase) เกดอาการหลงการกน 12 ชวโมง – 24 ชวโมง มความดนโลหตสงขน หว
ใจเตนเรว หายใจเรว ปอดบวมนา ปอดอกเสบ ภาวะกรดในเลอด กลามเนอเกรงกระตกจาก
แคลเซยมตา ตอมาหวใจวาย การหายใจวบต (ARDS) (3) ระยะพษตอไต (Nephropathy
phase) เกดอาการหลงการกน 24 ชวโมง – 72 ชวโมง เจบทสขาง ปสสาวะออกนอย ระดบ
โพแทสเซยมในเลอดสง ไตวายเฉยบพลน (จาก acute tubular necrosis)
• อาการระยะยาว พบไดนอย ไดแก ปวดศรษะ ปวดกลามเนอ แสบคอ ปวดหลง นวในไต
การตรวจทางหองปฏบตการ
• Serum Ethylene glycol ทมากกวา 50 mg/dl
• การตรวจทางหองปฏบตการอนๆ ไดแก ภาวะกรดในเลอดทมชองประจลบกวาง (High anion
gap) การมชวงออสโมลกวาง (High osmolarity gap) แคลเซยมในเลอดตา พบผลกแคลเซยม
ออกซาเลตและฮพพเรตในปสสาวะ การดแลรกษา
• การรกษาผปวยทกน Ethylene glycol เปนภาวะฉกเฉนควรใหการรกษาทนท ไมตองรอผล
ตรวจทางหองปฏบตการ การวนจฉยมกไดจากประวตการกนสารดงกลาว และอาการทางคลนก
ของการไดรบพษ
• หากผปวยกนมาไมถง 2 ชวโมง ควรทาการลางกระเพาะอาหาร (gastric larvage) การใชถานกม
มนตไมไดผลเพราะดดซบ Ethylene glycol ไดไมด
• การรกษาจาเพาะ คอ การใหเอธานอล (Ethanol) เพอปองกนการเกดเมตาบอไลตทเปนพษ ทา
ดงน
137
o 10% Ethanol 7.5 ml/kg ทางหลอดเลอดดา ใน 30 นาท หรอ
o 100% Ethanol 1 ml/kg ทางปาก ใน 15-30 นาท หรอ
o 40% Ethanol 2.5 ml/kg (whisky, gin) ทางปาก ใน 15-30 นาท
• การรกษาทวไป เชน การประคบประคองชพในผปวยทหมดสต การรกษาภาวะในเลอดเปนกรด
โดยการใหโซเดยมไบคารบอเนต ตอมาผปวยควรไดรบไทอะมนและไพรดอกซนเพราะทาให
Ethylene glycol เมตาบอไลตเปนสารทมพษนอยกวารวมทงลดการเกดออกซาเลต โดยให
ไทอะมน 100 mg และไพรดอกซน 100 mg ทางหลอดเลอดดา วนละครงจนกระทงพนจาก
ภาวะเปนพษ
• สาหรบการฟอกเลอด(Hemadialysis) มขอบงชดงน (1) Serum Ethylene glycol ทมากกวา
50 mg/dl (2) ภาวะเลอดเปนกรดรนแรงทไมตอบสนองตอยา (3) ภาวะไตวาย
เอกสารอางอง
1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
2. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). NIOSH Pocket
Guide to Chemical Hazards (NIOSH Publication No. 2005-151). Cincinnati: NIOSH
2005.
3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
Ethylene oxide พญ.นวพรรณ ผลบญ (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ เอทลนออกไซด (Ethylene oxide) ชออน Dimethylene oxide, Oxirane, 1,2-Epoxyethane, Epoxyethane, EtO, EO, Oxa-
cyclopropane
สตรโมเลกล C2H4O ||||| นาหนกโมเลกล 44.05 ||||| CAS Number 75-21-8 ||||| UN Number
1040
ลกษณะทางกายภาพ แกสไมมส มกลนหอมออนๆ
138
คาอธบาย เอทลนออกไซด เปนแกสทถกนามาใชประโยชนในการอบฆาเชอโรค ตามโรงงานผลต
อปกรณทางการแพทยและโรงพยาบาลตางๆ แกสชนดนเปนสารกอมะเรงเมดเลอดขาว การสดดมเขา
ไปบอยๆ ในระยะยาวจะทาใหปวยเปนมะเรงได การทางานกบแกสชนดนจงตองลดปรมาณการสมผส
ลงใหเหลอนอยทสดเทาทจะทาได
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 1 ppm ||||| NIOSH REL: TWA =
less than 0.1 ppm (0.18 mg/m3), C = 5 ppm (9 mg/m3) [10-minute/day], Carcinogen
notation, IDLH = 800 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 1 ppm, 15-minute excursion = 5 ppm
||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง IARC = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย เนองจากมขอมลการกอ
มะเรงระบบเลอดและนาเหลอง และมะเรงเตานมในมนษย รวมกบมขอมลชดเจนอยางมาก วากอ
มะเรงในสตวทดลอง และมขอมลทชดเจนอยางมาก วาสามารถกออนตรายตอระบบพนธกรรมของ
มนษยได) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงในมนษย)
อตสาหกรรมทใช ใชในการฆาเชออปกรณเครองมอทางการแพทย และเปนสารสาคญใน
ขบวนการผลตสารเคม ethylene glycol ตวทาละลาย สารเคลอบผว และในอกหลายๆ
อตสาหกรรมเคม
กลไกการกอโรค ethylene oxide มฤทธเปนดาง เปนตวทาปฏกรยากบโปรตนและ DNA ทาให
เซลลตาย การสมผสแกสโดยตรงทาใหระคายเคองตา เยอบทางเดนหายใจ และปอด สามารถซมผาน
ผวหนงได
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน นาผทสมผสสารออกจากบรเวณทมการปนเปอนโดยดวน โดยผชวย
เหลอควรใสชดปองกนสารเคม อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ระคายเคองเยอบตา ระคายเคองเยอบปาก ชองคอ ทางเดนหายใจ ปอด และ
ทาใหเกดปอดบวมนาได
• อาการระยะยาว ทาใหเกดมะเรงเมดเลอดขาว
การตรวจทางหองปฏบตการ ไมสามารถตรวจทางเลอดได
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล ถอดเสอผา ลางผวหนงสวนทสมผสดวยนาสะอาด ลางตาดวยนาสะอาดหรอ
นาเกลอ
• การรกษา ไมมยาตาน (antidote) เฉพาะสาหรบสารน ควรดแลอยางใกลชด 2 – 3 ชวโมงหลง
สมผส โดยเฉพาะอาการระบบทางเดนหายใจ หากจาเปนตองใสทอชวยหายใจและใชเครองชวย
139
หายใจควรพจารณาใสให หากพบหลอดลมตบและปอดบวมนา ใหรกษาตามอาการ และใหรกษา
หากมอาการโคมา ชก และหวใจเตนผดจงหวะ เปนตน
การปองกนและเฝาระวง ตรวจวดระดบแกสชนดนในสถานททางานใหอยในเกณฑมาตรฐาน และ
ควรสวมอปกรณปองกนทเหมาะสม
เอกสารอางอง
1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
3. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
Formaldehyde นพ.ธระศษฏ เฉนบารง (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ฟอรมาลดไฮด (Formaldehyde)
ชออน Methanal, Methyl aldehyde, Methylene oxide, Formalin, Formol
สตรโมเลกล CH2O ||||| นาหนกโมเลกล 30.03 ||||| CAS Number 50-00-0 ||||| UN Number
2209
ลกษณะทางกายภาพ ฟอรมาลดไฮดเปนแกส ไมมส แตมกลนฉน อาจพบฟอรมาลดไฮดไดในรป
สารละลายเรยกวาฟอรมาลน (formalin) เปนสารละลาย 37% ของฟอรมาลดไฮด และอาจมเมทา
นอลผสมอยดวย 6 – 12 %
คาอธบาย ฟอรมาลดไฮด (formaldehyde) เปนสารกลมอลดไฮดชนดหนง ปกตอยในรปแกส
ลกษณะใสไมมส มกลนเหมนรนแรงใชในอตสาหกรรมไม เรซน โฟม พลาสตก ลามเนต และกระดาษ นอกจากนยงพบไดในหองปฏบตการทางเคมทวไป
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): C = 0.3 ppm [sensitizer] ||||| NIOSH REL:
TWA = 0.016 ppm, C = 0.1 ppm [15-minute], Carcinogen notation, IDLH = 20 ppm |||||
OSHA PEL: TWA = 0.75 ppm, STEL = 2 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ
ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอด
140
ระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 3 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 5 ppm,
ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 10 ppm ใน 30 นาท
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงโพรงหลงจมกและ
มะเรงเมดเลอดขาวในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงใน
มนษย)
แหลงทพบในธรรมชาต
• พบไดทวไปใน วสดกอสรางและตกแตงบาน, ผลตภณฑในครวเรอนททาจากไม, เครองใชไฟฟา, เชอเพลงการเผาไหมเชนเดยวกบเตาแกสหรอเครองทาความ รอนพนทนามนกาด พนททเกบวสด
ดงกลาวควรมการจดการระบบการระบายอากาศ
• สามารถพบไดในมวนบหร
อตสาหกรรมทใช
• เปนสารทมลกษณะเปนสารระเหยงาย (solvent) และมคณสมบตในการฆาเชอ (germicidal)
• ในอตสาหกรรมผลตพลาสตกมการใชฟอรมาลดไฮดในหลายรปแบบ ทง urea-formaldehyde,
phenol-formaldehyde และ melamine-formaldehyde resins
• นอกจากนยงมใชในอตสาหกรรมการถายภาพ สยอม ยาง วตถระเบด โลหะ และการบาบดนา
เสย
• พาราฟอรมาลดไฮด (paraformaldehyde) เปนรปแบบของสวนผสมสาร (mixture) ทม
ฟอรมาลดไฮดหลายรปแบบผสมอย นยมนามาใชในการฆาเชอโรคทงแบคทเรยและเชอรา
นอกจากนยงมการนามาใชเปนสารกนบด (preservative) ดวย
• ในหองปฏบตการยงมการนาฟอรมาลดไฮดไปใชในการ fixation สไลดชนเนอ กอนการนาไปยอม
ส
กลไกการกอโรค ออกฤทธกดระบบทางเดนหายใจอาจทาใหเกดโรคหอบหด (asthma) และโรคปอด
อกเสบ (toxic pneumonitis) ได หากไดรบสมผสทางผวหนงทาใหเกดการไหม (skin burns) และยง
เปนสารกระตนใหเกดผนแพ (contact dermatitis) นอกจากนยงพบวาเปนสารกอมะเรง เชน มะเรง
โพรงหลงจมก การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ฟอรมาลดไฮดเปนสารไวไฟ ระเหยไดดมาก เมอลกไหมอาจเกดการ
ระเบดไดงาย เนองจากเปนสารกอมะเรง ระดบของชดควรเปนชดปองกนชนดทมถงบรรจอากาศใน
ตว (Self-contained breathing apparatus; SCBA) เทานน และแนะนาใหใชมานนา (fine water
spray) ในการจดการกบแกสทแพรกระจายในอากาศ
อาการทางคลนก
141
• อาการเฉยบพลน ทางเขาสรางกายของฟอรมาลดไฮดนน สามารถเขาสรางกายไดทงทางการ
หายใจ ทางการกน และซมผานผวหนง กรณทไดรบสารเขาสรางกายในปรมาณนอยอาจทาใหเกด
การระคายเคองไดทงตอระบบทางเดนหายใจ และดวงตา ซงเปนอวยวะทมความไวตอสารสงและ
ฟอรมาลดไฮดเปนสารทละลายนาไดดจงรสกระคายเคองทางเดนหายใจและเยอบไดงาย แมไดรบ
สมผสในปรมาณเลกนอย หากไดรบเขาไปปรมาณมากจะมฤทธระคายเคองทางเดนหายใจรนแรง
ทาใหเกดอาการปอดอกเสบและหอบหดได การสมผสทางผวหนงทาใหผวหนงไหม เปนผนแดง
อกเสบ และหากใชมอสมผสสารโดยตรงอาจทาใหเลบผดรป (nail dystrophy)
• อาการระยะยาว การสมผสในระยะยาวมผลตอการเกดมะเรงโพรงหลงจมก (nasopharyngeal
cancer) ไดในมนษย (IARC class 1) การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล กรณสารเคมรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ
ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหทาการลางตาดวย สงเกต
สญญาณชพ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม
• การรกษาระยะเฉยบพลน ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและทโรงพยาบาล
ชวยการหายใจ ใหออกซเจน ถามภาวะปอดอกเสบหรอการหายใจลาบากควรใสทอชวยหายใจ
ทนท
• การดแลระยะยาว เนองจากสารนเปนสารกอมะเรง จงตองดแลผทสมผสสารนในระยะยาวดวย
โดยการรบจดทาทะเบยนผสมผส ใหความรถงอนตรายระยะยาวของสารนแกผสมผสทกคน
รวมถงหนวยกภยและบคลากรทางการแพทยทมแนวโนมปนเปอนการสมผสดวย
การเฝาระวง กรณอบตภยสารเคมตองรบทาทะเบยนผสมผสสารนใหครบถวน เนองจากเปนสารกอ
มะเรง ควรทาการตรวจตดตามผสมผสสารเหลานไปอยางนอย 10 – 20 ป ทาการตรวจเฝาระวง
มะเรงโพรงหลงจมกเปนระยะ
Glutaraldehyde นพ.ธระศษฏ เฉนบารง (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ กลตาราลดไฮด (Glutaraldehyde)
ชออน Glutaral, Glutaric dialdehyde, Glutaric acid, 1,5-Pentanedial, Pentane-1,5-dial สตรโมเลกล C5H8O2 ||||| นาหนกโมเลกล 100.12 ||||| CAS Number 111-30-8 ||||| UN
Number 2810
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมมส มกลนฉน
142
คาอธบาย กลตาราลดไฮด เปนสารกลมอลดไฮดชนดหนง ปกตอยในรปของเหลว ลกษณะใสไมมส ม
กลนเหมนรนแรงใชในโรงพยาบาล สถานบรการทางการแพทย ทนตกรรม และแผนกเอกซเรย
นอกจากนยงนามาใชในกระบวนการ cold sterilization
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): C = 0.05 ppm [sensitizer] ||||| NIOSH REL:
C = 0.2 ppm (0.8 mg/m3) ||||| OSHA PEL: ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรอง
ความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
อตสาหกรรมทใช พบไดในงานบรการทางการแพทยตางๆ ทงงานทนตกรรม และงานเอกซเรย
กลไกการกอโรค ออกฤทธกดระบบทางเดนหายใจอาจทาใหเกดโรคหอบหด (asthma) มรายงานวา
ทาใหเกดอาการหอบหดในเจาหนาทแผนกสองกลองตรวจ (endoscopy) และมรายงานวาทาใหเกด
ผนผวหนงอกเสบในเจาหนาทแผนกทนตกรรม แมบาน บคลากรทางการแพทย และชางถายภาพ
นอกจากจะทาใหเกดการระคายเคองตอผวหนงและเยอบตางๆ ไดแลว ในสตวทดลองยงมรายงานวา
ทาใหเกดอาการตบอกเสบ (toxic hepatitis) ไดดวย
อาการทางคลนก
สวนใหญเปนอาการเฉยบพลนเปนหลก โดยทางเขาสรางกายของกลตาราลดไฮดนน สามารถเขาส
รางกายไดทงทางการหายใจ ทางการกน และซมผานผวหนง กรณทไดรบสารเขาสรางกายในปรมาณ
นอยอาจทาใหเกดการระคายเคองไดทงตอระบบทางเดนหายใจ และดวงตา ซงเปนอวยวะทมความไว
ตอสารสง การสมผสทางผวหนงทาใหผวหนงไหม เปนผนแดงอกเสบได และหากไดรบในปรมาณมาก
พออาจทาใหเกดการเปนพษตอตบ มอาการของตบอกเสบได ทาใหเปนหอบหดจากการทางาน
(occupational asthma) การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล กรณสารเคมรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ
ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหทาการลางตาดวย สงเกต
สญญาณชพ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม
• การรกษา ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและทโรงพยาบาล ชวยการหายใจ
ใหออกซเจน
การเฝาระวง กรณอบตภยสารเคมตองรบทาทะเบยนผสมผสสารนใหครบถวน เนองจากเปนสารท
เปนพษตอตบจงควรตดตามผลตรวจคาการทางานของตบ อาการและอาการแสดงของตบอกเสบตอ
อกระยะ
143
Glyphosate พญ.นภค ดวงจมพล (10 มนาคม พ.ศ. 2556)
ชอ Glyphosate ||||| ชออน N-(Phosphonomethyl)glycine, 2-[(Phosphonomethyl)amino]
acetic acid, (Carboxymethylamino)methylphosphonic acid, Phosphonomethylamino-
acetic acid, Roundup, Sonic, Spasor, Sting, Tumbleweed, Ranger, Landmaster
สตรโมเลกล C3H8NO5P ||||| นาหนกโมเลกล 169.07 ||||| CAS Number 1071-83-6 ||||| UN
Number ไมม
ลกษณะทางกายภาพ ของแขง เปนผงครสตลใสหรอสขาว มกลนเฉพาะตว
คาอธบาย ไกลโฟเสต (Glyphosate) เปนสารเคมในกลมสารปราบวชพช (Herbicide) ทคอนขาง
ไดรบความนยมในการใชในปจจบน ไกลโฟเสตมขายในชอทางการคาตางๆ เชน ราวดอพ (Roundup) พษของไกลโฟเสตตอมนษยจดวาคอนขางนอยเมอเทยบกบสารปราบวชพชตวอนๆ สวนใหญเปนพษ
จากการระคายเคองเปนหลก อยางไรกตามการกนเพอจงใจฆาตวตายหรอกนโดยบงเอญเขาไปใน
ปรมาณมาก กสามารถทาใหเสยชวตไดเชนกน (1)
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): ไมไดกาหนดไว ||||| NIOSH REL: ไมไดกาหนด
ไว ||||| OSHA PEL: ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ
ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ทมกาหนดอยในปจจบน คอองคกร Environmental Protection
Agency (EPA) ของประเทศสหรฐอเมรกา ไดกาหนดคามาตรฐานการปนเปอนไกลโฟเสตในนาดม
ของประเทศสหรฐอเมรกาไว ตาม Safe Drinking Water Act วาคา Maximum contaminant
level (MCL) ตองไมเกน 0.7 ppm (2) จากการคานวณของ EPA คาการรบสมผสจากสงแวดลอมตอ
วนทยงปลอดภย (Reference dose; RfD) ของไกลโฟเสตอยท 2 mg/kg/day (3)
คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC และ ACGIH ไมเคยทาการประเมนไว องคกรทางดานสงแวดลอม
คอ EPA ประเมนวาไกลโฟเสตนนไมเปนสารกอมะเรง (3) แหลงทพบ ไกลโฟเสตใชในการกาจดวชพชทไมตองการ ออกจากแปลงพชผลทางการเกษตร รวมทง
ตามสวนสาธารณะบางแหง และสวนตกแตงภายในบาน คณสมบตกาจดวชพชของไกลโฟเสตคอนขาง
ด เพราะไดผลทงกบพชพวกหญา พชดอก ตนไม รวมถงพชนา ในระยะหลงบรษทผผลตพชบางแหง
ทาการตกแตงพนธกรรมพชผลทางการเกษตรบางชนด เชน ถวเหลอง ขาวโพด ขาวฟาง ใหมความ
ทนทานตอฤทธของไกลโฟเสต ทาใหเมอพนสารเคมไปแลวพชผลเหลานจะไมตายตามวชพชไปดวย
แนวโนมการใชไกลโฟเสตในปจจบนจงยงมเพมขน (4) ไกลโฟเสตทมขายสวนใหญอยในรปสารละลาย
144
ของเกลอไกลโฟเสต ความเขมขน 0.5 – 41 % ผสมกบสารลดแรงตงผว (Surfactant) เชน โพลออก
ซเอทลอนเอมน (Polyoxyethyleneamine; POEA) สารลดแรงตงผวนมความเปนพษตอมนษย
กลไกการกอโรค กลไกการกอโรคในรายละเอยดคอนขางสลบซบซอน มสมมตฐานอย 2 – 3 กรณใน
การกอโรค คอเชอวา (1) อาการพษอาจเกดจากสารลดแรงตงผวทใสผสมอยในสารละลายไกลโฟเสต
ไปออกฤทธรบกวนการเตนของหวใจ และเพมความตานทานของหลอดเลอดในปอด (2) ไกลโฟเสต
หรอสารลดแรงตงผว อาจไปยบยงกระบวนการ Oxidative phosphorylation ของไมโตรคอนเดรย
ทาใหเกดอาการพษขนมา (3) ไกลโฟเสตแมวาจะเปนสารทมฟอสฟอรสในโมเลกล แตไมออกฤทธ
ยบยงการทางานของเอนไซม Acetylcholinesterase การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากอยในรปของสาระลาย มโอกาสทจะรวไหลออกไปในวง
กวางได เมอเกดเหตฉกเฉน ควรอพยพบคคลทไมเกยวของออกจากพนทเกดเหต การเขาไปชวยเหลอ
ผปวย หากปรมาณการหกรดไมมาก ใหรบลางตวแลวนาสงโรงพยาบาล กรณรวไหลปรมาณมาก การ
เขาไปชวยเหลออาจตองใสอปกรณปองกนทเหลอสม ใสถงมอ ชดปองกนสารเคม แวนตานรภย และ
อาจตองใสอปกรณชวยหายใจแบบทมถงบรรจอากาศในตว (Self-containing breathing
apparatus; SCBA) ถาเหนวาสถานการณอาจเปนอนตรายตอผเขาชวยเหลอได เชน รวไหลจนมไอ
ระเหยปรมาณมาก หรอเกดเพลงไหมขน
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ทางเขาสรางกายปรมาณมากของไกลโฟเสตทพบบอยทสดคอทางการกน ไมวา
จะกนโดยบงเอญหรอการจงใจกนฆาตวตายกตาม ไกลโฟเสตดดซมเขาสผวหนงไดไมดนก สวน
การสดหายใจเขาไปพบไมบอยแตสามารถกอพษได การสมผสทางผวหนงและดวงตา จะทาให
เกดอาการระคายเคองเปนสวนใหญ คอทาให เคองตา แสบตา แสบผวหนง การสดหายใจทาให
ระคายเคองเชนกน คอทาให แสบคอ แสบจมก ไอ แนนหนาอก การกนเขาไปถาปรมาณมากทา
ใหตายได อาการมตงแต แสบในปากและคอ แสบทอง ปวดทองตรงลนป กลนลาบาก คลนไส
อาเจยน ถายทอง แผลทเยอบในปาก และทางเดนอาหาร อาการตอหวใจ อาจกระตนใหหวใจเตนผดปกต เชน แบบ Sinus tachycardia, Nonspecific ST-T wave change, ไปจนถง
Ventricular tachycardia อาจกดหวใจจนเกด Cardiogenic shock อาการตอระบบหายใจ ทา
ใหการหายใจลมเหลว ซงอาจเกดจากภาวะปอดอกเสบจากการสาลก หรอจากภาวะปอดบวมนา
ในบางรายทอาการรนแรงอาจพบ ซมลง สบสน หมดสต ชก บางรายพบ การทางานของตบและ
ไตผดปกต ระดบอะไมเลส (Amylase) สงขน มไข เมดเลอดขาวนวโทรฟลสง มานตาขยาย
โพแทสเซยมในเลอดสงได ภาวะทพบบอยอยางหนงกคอ ภาวะเลอดเปนกรด (Metabolic
acidosis) ในรายทอาการรนแรงมาก จะเสยชวตไดจากระบบหายใจและหวใจทลมเหลว
• อาการระยะยาว การสมผสระดบตาในระยะยาว จะทาใหเกดการระคายเคองเฉพาะท มกเปน
แบบไมรนแรง การสมผสทดวงตาจะทาใหเกดระคายเยอบตาและกระจกตา แตโอกาสเกดผล
145
รนแรงตอดวงตานนมนอย การสมผสทผวหนง ทาใหแสบผวหนง โอกาสเกดอาการรนแรง เชน
ผวหนงไหม มนอย
การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจระดบไกลโฟเสตในเลอดและปสสาวะอาจไมสามารถหา
หองปฏบตการสงตรวจไดงายนก และไมมความจาเปนในการชวยวนจฉยและรกษา การวนจฉยใชการ
ซกประวตการสมผส โดยเฉพาะการกนสารเคมชนดนมาเปนหลก รวมกบการตรวจรางกายแลวม
อาการเขาไดกบพษ การตรวจอนทจะชวยในการรกษามากกวาคอ การตรวจภาพรงสทรวงอก การ
ตรวจคลนไฟฟาหวใจ การตรวจระดบเกลอแร การตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง การตรวจระดบ
ออกซเจนจากปลายนว การตรวจการทางานของตบและไต การตรวจความสมบรณของเมดเลอด และการตรวจหาระดบสารพษอนๆ ในรางกายทอาจพบรวมดวยได เชน พาราควอต (Paraquat) เอ
ทานอล (Ethanol) ในกรณทสงสย เหลานเปนตน
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล กรณสดดมหรอสมผสทางผวหนง ใหนาผปวยออกจากการสมผสใหเรวทสด
อยในทอาการถายเท ใหออกซเจน ทาการลางตวดวยนาถามการปนเปอนมาก กรณกลนกน ถา
ผปวยยงมสตอยใหบวนปากดวยนา ในรายทมอาการมาก ใหสงเกตการหายใจ เปดทางเดนหายใจ
และทาการชวยหายใจ ถามภาวะหายใจลมเหลว นาสงโรงพยาบาลโดยเรวทสด
• การรกษา การรกษาทสาคญทสดคอการรกษาประคบประคองอาการ ไมมยาตานพษเปนการ
เฉพาะสาหรบไกลโฟเสต (1) ในเบองตนใหประเมนอาการผปวย ทาการชวยหายใจถาไมหายใจ
ใหสารนาตามความเหมาะสม ใหออกซเจน ประเมนสญญาณชพ แกไขภาวะชอก ชก ระดบเกลอ
แรผดปกต หรอภาวะวกฤตอนๆ ตามอาการทเกดขน (2) ในรายทกนมา ถากนไปปรมาณนอย
มากหรอเปนสารละลายสตรทเจอจางมากอาจเพยงสงเกตอาการกพอ ถากนไปมากและมาถง
โรงพยาบาลเรว ใหทาการใสสายทางจมก เพอดดนาในกระเพาะออก จากนนลางทองอาจจะชวย
ลดโอกาสการดดซมพษได แตไมควรทาการลางทองในรายทสงสยจะเกดแผลในเยอบทางเดน
อาหาร เชน ปวดทองมาก มแผลในชองปากและคอ หากพบควรสงเกตอาการไวกอน แลวสงปรกษาอายรแพทยโรคทางเดนอาหารหรอศลยแพทย มาทาการสองกลองตรวจภายในหลอด
อาหารและกระเพาะอาหารตอไป สวนการใหผงถานกมมนตเพอลดการดดซมจากทางเดนอาหาร
นนยงไมมขอมลถงประสทธภาพทชดเจน (3) การเรงการกาจดออกจากรางกายโดยวธการอนๆ
นนยงไมมขอมลมากนก มผเสนอทฤษฎจากขอมลการรกษาผปวยจานวน 2 รายวา หากผปวยม
อาการรนแรง เชน ระบบหวใจลมเหลว รวมกบมอาการไตวายดวย การลางไต (Hemodialysis)
ตงแตระยะแรก อาจชวยใหผปวยมอาการดขนได (5)
การปองกนและเฝาระวง การปองกนพษจากไกลโฟเสตทดทสดคอระมดระวงไมใหใครกนสารนเขาไป
เนองจากผปวยอาการรนแรงเกอบทงหมดเกดจากการกนสารนเขาไปในปรมาณมาก ไมวาจะโดยตงใจ
หรอไมตงใจกตาม ควรเกบสารเคมนไวในตเกบทมดชด ปดลอก และทาการตดฉลากภาชนะใหชดเจน
146
เพอปองกนการหยบกนดวยความเขาใจผด ภาชนะทใสสารเคมนแลวหามนาไปใชใสอาหารหรอนาดม
โดยเดดขาด ลางมอหลงจากการทางานพนสารปราบวชพชและกอนกนอาหารทกครง การปองกน
อนๆ ทควรทาคอ ทาการฉดพนในตาแหนงเหนอลม ใชผาปดจมก ใสถงมอ ใสเสอแขนยาวและชด
ปกปดรางกายทเหมาะสม การปองกนการสมผสอกวธหนงทเปนไปไดคอ “ไมใช” หรอ “ลดการใช”
สารปราบวชพชลง ใชเทาทจาเปนเทานน สาหรบการเฝาระวงทควรทาคอ หมนสงเกตอาการผดปกต
ทเกดขนเมอทางานกบสารเคมชนดน ถามอาการ เชน แสบเคองตา แสบเคองผวหนง แสบจมก แสบ
คอ แนนหนาอก หลงจากการใชสารเคมนบอยๆ ควรไปพบแพทย
เอกสารอางอง 1. Chang CB, Chang CC. Refractory cardiopulmonary failure after glyphosate
surfactant intoxication: a case report. J Occup Med Toxicol. 2009;4:2.
2. EPA (Environmental Protection Agency). National primary drinking water
regulation. EPA; 2009. EPA-816-F-09-004.
3. EPA (Environmental Protection Agency). Reregistration Eligibility Decision (R.E.D.)
facts sheet for glyphosate. EPA; 1993. EPA-738-F-93-011.
4. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
5. Moon JM, Min YI, Chun BJ. Can early hemodialysis affect the outcome of the
ingestion of glyphosate herbicide? Clin Toxicol (Phila). 2006;44(3):329-32.
Hydrochloric acid พญ.อภญญา พนธจนดาทรพย (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ กรดเกลอ (Hydrochloric acid)
ชออน Hydrogen chloride solution, Aqueous hydrogen chloride, Muriatic acid, Spirits of salt
สตรโมเลกล HCl ||||| นาหนกโมเลกล 36.46 ||||| CAS Number 7647-01-0 ||||| UN Number
1050 (anhydrous), 1789 (solution), 2186 (liquid)
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมมส หากละลายในนาจะมสเหลองจางๆ มฤทธเปนกรดกดกรอน
ไมตดไฟ ละลายนาไดด มกลนฉน
147
คาอธบาย กรดเกลอ หรอ กรดไฮโดรคลอรก (hydrochloric acid) น เปนกรดทใชในอตสาหกรรม
เหลก ชบโลหะดวยไฟฟา อตสาหกรรมเคม อตสาหกรรมยา อตสาหกรรมนามนและแกส
อตสาหกรรมอาหาร เปนสวนประกอบในนายาความสะอาดภายในครวเรอน เชน นายาลางหองนา
เปนตน สวนใหญในทางการคาจะใชความเขมขนทรอยละ 38 หากทาปฏกรยากบอากาศจะเปนไอ
กรดทมฤทธกดกรอน กระจายตามอากาศและแพรตามระดบพนหองเพราะหนกกวาอากาศ ถอเปน
กรดแกททาปฏกรยากดกรอนรนแรงตอโลหะได ทาใหเกดแกสไฮโดรเจนทตดไฟได และเกดแกส
คลอรนทเปนแกสพษ
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Hydrogen chloride C = 2 ppm ||||| NIOSH REL: C = 5 ppm (7 mg/m3), IDLH = 50 ppm ||||| OSHA PEL: C = 5 ppm (7 mg/m3)
||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม)
พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 5
ppm (7 mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Hydrochloric acid = Group 3 (ไมสามารถจดกลมได
วาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปน
สารกอมะเรงในมนษยได)
แหลงทพบ อตสาหกรรมชบโลหะ ทอง เงน นาก อตสาหกรรมเคม อตสาหกรรมนามนและแกส
อตสาหกรรมอาหาร นายาทาความสะอาดหองนา อตสาหกรรมยาง อตสาหกรรมทอผา
หองปฏบตการเคม อตสาหกรรมหนง อตสาหกรรมยา
กลไกการกอโรค กรดเกลอเปนกรดแกมฤทธกดกรอนหากสมผสทางการหายใจ การรบประทาน
สมผสทางตา ทางผวหนง ทางเดนหายใจ หากรบประทานจะระคายเคองทางเดนอาหารอยางมาก
โดยเฉพาะสวน pyloric ของกระเพาะอาหารและบรเวณลาไสจะเกดผลกระทบมากกวาหลอดอาหาร ความเขมขนท 1,500 -2,000 ppm จะทาใหมนษยเสยชวตไดในระยะเวลาประมาณ 2 – 3 นาท
ฤทธนอยทสดทมนษยสมผสไดอยระหวาง 3,000 ppm ใน 5 นาท ถง 1,300 ppm สาหรบ 30 และ
81 นาท อาการระคายเคองตาและทางเดนหายใจจะเกดขนเมอความเขมขนของกรดเกลอใกลเคยงคา
TLV ซงถอเปนสญญาณเตอนอยางหนง
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ไอของกรดเกลอหนกกวาอากาศ สะสมในพนทตาและอากาศไม
ถายเท หากพบการรวไหลจานวนมากควรอยเหนอลมและออกจากทตา ระบายอากาศ กรดเกลอม
ฤทธกดกรอนและระคายเคองทางเดนหายใจ ตา ทางเดนอาหาร ผวหนง หากมการรวไหลจะมผลตอ
รางกายได หนวยกภยควรใสชดปองกนในระดบทเหมาะสม ปองกนตาและระบบหายใจ ถารวไหล
มากแนะนาใหใสชดปองกนทมถงบรรจอากาศหายใจดวย (complete protective clothing
148
including self contained breathing apparatus) ควรเตรยมนาสะอาดไวชะลางหากมการสมผส
เตรยมภาชนะททนตอการกดกรอนไดดเพอใสเสอผาและสงของทมการปนเปอน
อาการทางคลนก
• อาการทางระบบหายใจ กรดเกลอจะระคายเคองตา (irritating) และทางเดนหายใจ ทาใหเกด
อาการไอ (coughing) แนนหนาอก (tight chest) สาลก (choking) ปวดศรษะ (headache)
คลนไส (nausea) หายใจขด (dyspnea) ตามมา เกดการอกเสบ (inflammation) และบางครง
เกดแผล (ulceration) ทบรเวณคอ (throat) จมก (nose) กลองเสยง (larynx) และหลอดลม
(trachea) หากสมผสทนทอาจเกดการหดเกรงของกลองเสยง (laryngeal spasm) และหลอดลม (bronchospasm) และปอดบวมนา (pulmonary edema) ได
• อาการทางผวหนง หากสมผสเพยงเลกนอยในความเขมขนไมมากจะระคายเคอง (irritation) และ
แดง (erythema) หากสมผสไอ (vapor) หรอของเหลว (liquid) จะระคายเคองและไหม
(penetrating burn) หากสมผสในรปสารละลาย (solution) จะทาใหเกดผวหนงไหมจาก
สารเคม (chemical burn) และเปนแผลลก (deep ulcer) หากผวหนงเกดแผลไหมรนแรงจะ
เกดผวหนงตาย (necrosis) และเปนแผลเปน (scarring) หากแผลไหมเปนบรเวณกวางจะ
กระทบระบบไหลเวยนโลหตทาใหชอกได (circulatory collapse and shock)
• อาการทางตา กรดเกลอจะทาใหระคายเคอง (irritate) ตามากและเยอบตาอกเสบ
(conjunctivitis) หากสมผสไอระเหยทมความเขมขนสงจะทาใหเกดการตายของกระจกตา
(corneal necrosis) สญเสยการมองเหนได หากโดนสารละลาย (solution) โดยตรงทาใหเยอบ
ตา (conjunctiva) แดง (redness) และระคายเคอง (irritate) มาก ทาลายกระจกตาและเยอบ
ตาขาว (white coagulation of cornea and conjunctival epithelium) ทาใหกระจกตาขน
ขาวแขง (total corneal opacification) และสญเสยตา (eye loss) หากทาลายเยอบตาขาวมก
กลบเปนปกตหลงจากสมผส 2 – 3 วน
• อาการทางระบบทางเดนอาหาร หากรบประทานจานวนนอยจะทาใหเกดอาการปวดทอง
(epigastric pain) ระคายเคองเฉพาะท (local irritate) คลนไส (nausea) อาเจยน (vomiting) บางครงอาเจยนเปนเลอดได (haematemesis) เกดแผลไหมรนแรงเปนบรเวณกวางทปาก หลอด
อาหาร กระเพาะอาหาร โดยเฉพาะบรเวณ pyloric จะเกดแผลดงรงรดตามมา (stricture) กรด
เกลอจะทาใหเกดความเปนกรดในรางกาย (acidosis) มผลตอระบบไหลเวยนโลหต (shock and
circulatory collapse) ในคนทรอดชวตจากการรบประทานกรดเกลอจะเกดการตบของ
กระเพาะอาหาร (pyloric stenosis) เปนเวลานานหลายสปดาหจนถงหลายป
• ผลตอรางกายในระยะยาว หากสมผสสารละลายกรดเกลอทความเขมขนตาๆ ในระยะยาวอาจ
เปนเหตใหระคายเคอง ตา จมก กดกรอนฟน ลดสมรรถภาพความจปอด (pulmonary
function) เกดการอกเสบของหลอดลมและทางเดนหายใจเรอรงตามมา (chronic bronchitis)
149
การตรวจทางหองปฏบตการ ไมมการตรวจใดท ยนยนการสมผสกรดเกลอไดโดยตรง การ
ตรวจหาผลกระทบตอรางกายทชวยในการวนจฉยและรกษาอาการพษ เชน ตรวจภาพรงสทรวงอก
กรณผปวยสดดมไอของกรดเกลอ เพราะกรดเกลอทาใหเกดการระคายเคองทางเดนหายใจ หรอตรวจ
ภาพรงสชองทอง กรณรบประทานสารละลายกรดเกลอมา เปนตน
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล รบนาผปวยออกจากการสมผสและตรวจรกษาสญญาณชพ ควรยายไปบรเวณ
ทไมมการปนเปอน ผชวยเหลอตองระวงตนเองไมใหเสยงตอการปนเปอน หากผปวยหมดสต ให
เปดทางเดนหายใจและใหออกซเจน 100 % หากสดดมกรดเกลอและผปวยหยดหายใจ ควรชวยเปดทางเดนหายใจและใหการชวยเหลอดวยหนากากวาลวดานเดยว สงสาคญคอการปนเปอน
บรเวณใบหนาผชวยเหลอควรปองกนทางเดนหายใจตนเองกอนดวย หากสมผสทางผวหนง ให
ถอดเสอผา และลางตวเกบเสอผาอปกรณทปนเปอนในถงใสปดสนทตดฉลากในพนทปลอดภย
ลางผวหนงดวยนาจานวนมาก หากสมผสทางตา ใหลางผานนาหรอนาเกลออยางนอย 15 นาท
หากรบประทานกรดเกลอใหรบประทานอาหารเหลวหามเกน 50 – 100 มลลลตร แตหามใหหาก
สงสยวาจะมการรวทะลของทางเดนอาหาร
• การดแลรกษาทางเดนหายใจ พยายามเปดทางเดนหายใจ (clear airway) และใหออกซเจน
(humidified oxygen and ventilate) สงตรวจภาพรงสทรวงอก หากมผลตอการหายใจมาก
เพอหาการอกเสบของปอดจากสารเคม (chemical pneumonitis) พจารณาให steroids เพอ
ลดปฏกรยาการอกเสบ รกษาปอดบวมนา (pulmonary edema) โดยเครองชวยหายใจ PEEP
หรอ CPAP รกษาตามอาการตอไป
• การดแลรกษาทางผวหนง กาจดกรดเกลอทตกคางตามผวหนงและเสอผา ใสในถงใสปดมดชด
พรอมตดฉลาก เกบในพนทปลอดภย ชะลางดวยนาไหลผานบรเวณทสมผสกรดเกลอดวยนา
จานวนมาก รกษาเหมอนแผลไหมทวไป
• การดแลรกษาทางตา ชะลางดวยนาไหลผานหรอนาเกลอ (saline) เปนเวลาอยางนอย 15 นาท
หรออยางนอย 3 ลตรขนไป หยอดส fluorescein (ถาม) เพอประเมนบาดแผลทกระจกตา ปดตาแลวสงผปวยพบจกษแพทยถามหรอสงสยวามแผลทกระจกตาเกดขน
• การดแลรกษาทางเดนอาหาร หามลางทอง (no gastric lavage) หรอทาใหอาเจยน (emetic)
ใหเลอดหรอพลาสมาหรอนาเกลอกรณชอก ใหยาระงบปวด พจารณาใหยา steroids เพอลด
ปฏกรยาการอกเสบ ถายภาพรงสชองทองกรณสงสยการทะลของทางเดนอาหาร รกษาตาม
อาการ ใหรบประทานอาหารเหลวไดเฉพาะในกรณทไมมการทะลของทางเดนอาหารเทานน หาก
สงสยภาวะทะลของทางเดนอาหารใหงดนาและอาหารไวกอน เปลยนมาใหสารนาทางหลอดเลอด
แทน และรบสงตอไปพบแพทยผเชยวชาญดานทางเดนอาหารเพอสองกลองตรวจหารอยทะล
150
ควรทาการสองกลองทางเดนอาหาร (gastro-esophagoscopy) เพอประเมนความรนแรงภายใน 12
ชวโมงหลงจากรบประทานกรดเกลอจะเปนการด
การปองกนและเฝาระวง ทาระบบปด (close system) ลดการสมผส เพมการระบายอากาศเฉพาะท
(local exhaust ventilation) ใหความรแกพนกงานทผลตและขนถายกรดเกลอ ตรวจสอบอปกรณ
ซอมบารงเครองจกรใหมสภาพด ไมประมาทในการถายเทกรดเกลอใสภาชนะอนๆ ตดฉลากทอานได
งายไว จดเกบใหถกตองเปนระเบยบ เฝาระวงอาการทางตา ผวหนง ทางเดนหายใจ
เอกสารอางอง
1. Rosenstock L, Cullen MR, Brodkin CA, Redlich CA. Textbook of clinical occupational and environmental medicine. 2nd ed. New York: Elsevier Saunders
2005.
2. Levy BS, Wegman DH, Baron SL, Sokas RK. Occupational and environmental
health. 5th ed. Philadelphia: LWW 2006.
Hydrofluoric acid นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ กรดกดแกว (Hydrofluoric acid) ||||| ชออน Hydrogen fluoride solution
สตรโมเลกล HF ||||| นาหนกโมเลกล 20.01 ||||| CAS Number 7664-39-3 ||||| UN Number
1052
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส มกลนฉน กอความระคายเคอง
คาอธบาย กรดกดแกว หรอ กรดไฮโดรฟลออรก (hydrofluoric acid) คอสารละลายของไฮโดรเจน
ฟลออไรด (hydrogen fluoride) ในนา มลกษณะเปนของเหลว ใส มกลนฉนแสบ กรดชนดนนยมใช
ในการกดแกวหรอกระจกใหเปนลาย พษของกรดชนดน มความรนแรงและอนตรายอยางมาก
เนองจากเมอหกรดใสผวหนงแลว ไมเพยงแตทาลายเนอเยอสวนทสมผสเทานน แตยงซมลกลงไปกด
กรอนถงกระดกไดดวย พษของกรดกดแกว สามารถรกษาไดดวยยาตานพษคอแคลเซยมกลโคเนต (calcium gluconate)
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Hydrogen fluoride TWA = 0.5 ppm, C =
2 ppm [skin] ||||| NIOSH REL: TWA = 3 ppm (2.5 mg/m3), C = 6 ppm (5 mg/m3) [15-
minute], IDLH = 30 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 3 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรอง
ความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
151
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมการกาหนดคามาตรฐานในรางกาย หรอตวบงชทางชวภาพ
(biomarkers) สาหรบประเมนการสมผสกรดกดแกวทเปนมาตรฐานในปจจบน การศกษาบางสวน
เชอวา การตรวจระดบฟลออไรดในเลอดหรอในปสสาวะของคนททางานสมผสกรดกดแกว อาจพบ
และชวยประเมนการสมผสทสงเกนไปได อยางไรกตาม ระดบฟลออไรดในเลอดและปสสาวะนน
สามารถสงขนไดจากการกนอาหารหรอนาดมทมฟลออไรดสงไดดวย ผลการตรวจจงอาจแปรปรวนได
มาก ทาใหแปลผลยาก ถาจะตรวจระดบฟลออไรดในรางกายเพอประเมนการสมผสกรดกดแกวตอง
ทาดวยความระมดระวง องคกร ACGIH กาหนดเปนมาตรฐานไวดงน ACGIH BEI (2012) –
Fluorides: Fluoride in urine (Prior to shift) = 2 mg/L, Fluoride in urine (End of shift) = 3 mg/L
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดทาการประเมนไว
แหลงทพบ กรดไฮโดรฟลออรก (hydrofluoric acid) หรอทนยมเรยกวา “กรดกดแกว” นน คอ
สารละลายในนาของไฮโดรเจนฟลออไรด (hydrogen fluoride) ในสภาวะบรสทธไฮโดรเจน
ฟลออไรดจะมสถานะเปนแกส มฤทธกดกรอนได และนามาใชในอตสาหกรรมการผลตสารเคมบาง
ชนด เชน ฟลออโรคารบอน (fluorocarbon) และเทฟลอน (Teflon) หากนามาละลายในนาจะได
เปนกรดกดแกว ซงเปนกรดทถกนามาใชในอตสาหกรรมหลายอยาง ทงใชกดแกวและกระจกใหม
ลวดลายสวยงาม ใชกดกาจดสนมออกจากโลหะ ใชในกระบวนการผลตสารกงตวนาซลคอน (silicon
semiconductor)
กลไกการกอโรค ความจรงแลวกรดกดแกวจดเปนกรดทมฤทธออน (weak acid) เมอเทยบกบกรด
ชนดอน เชน กรดเกลอ แตพษของกรดกดแกวนน กลบทาใหเกดอาการรนแรงไดมาก และอาจทาให
เสยชวตไดถาไมไดรบการรกษาอยางถกตอง สาเหตเพราะนอกจากคณสมบตระคายเคองและการ
ทาลายเนอเยอเฉพาะท เหมอนอยางกรดชนดอนๆ แลว ฟลออไรดไอออน (F-) ทแตกตวออกมาจาก
กรดกดแกว ยงมความสามารถซมลกเขาไปในเนอเยอและกระดกทอยดานลางไดด กอปฏกรยาทาใหเซลลแตก เนอเยอทตายจะหลอมเหลว (liquefactive necrosis) ฟลออไรดไอออนทเปนอสระเหลาน
จะจบกบ แคลเซยม (Ca2+) และ แมกนเซยม (Mg2+) ในกระดกและในเลอด ทาใหกระดกถกกดกรอน
เ กดอาการเจบปวดอยางรนแรง และระดบแคลเซยมกบแมกนเซยมในเลอดลดตาลงได
(hypocalcemia and hypomagnesemia) นอกจากนเซลลทแตกจานวนมากอาจปลอย
โพแทสเซยมไอออน (K+) ทอยภายในเซลลออกมา ทาใหเกดภาวะโพแทสเซยมในเลอดสง
(hyperkalemia) ภาวะเกลอแรผดปกตทเกดทงหมดน สามารถทาใหเกดภาวะหวใจเตนผดจงหวะ
(cardiac dysrhythmias) และอาจทาใหหวใจหยดเตน เสยชวตได นอกจากการสมผสทางผวหนง ซง
เปนชองทางการเกดพษทพบบอยทสดของกรดกดแกวแลว การสดหายใจเอาไอกรดเขาไป การสมผส
ตอดวงตา และการกนเขาไปโดยบงเอญ กเปนชองทางทจะทาใหเกดพษขนไดเชนกน
152
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน การรวไหลของสารทฤทธกดกรอนนควรตองระมดระวงการระคาย
เคองทางเดนหายใจ ดวงตา และผวหนง ของผทเขาไปกภยใหมาก กรณทรวไหลในรปของไฮโดรเจน
ฟลออไรด แกสจะฟงกระจายไปในอากาศได สวนกรณทรวไหลในรปของกรดกดแกว จะเปนลกษณะ
ของเหลวหกนองไปกบพน แตกระเหยขนมาในอากาศไดเชนกน ชดทเขาไปกภยควรมคณสมบต
ปองกนการกดกรอนของกรดได และปองกนการระคายเคองตอทางเดนหายใจกบดวงตาไดดวย
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน การสมผสโดยการสดดมแกสหรอไอระเหยของกรดกดแกวเขาไป จะทาใหเกด
การระคายเคองตอเยอบทางเดนหายใจ ไอ แสบจมก แสบคอ หลอดลมตบ ถาสดดมเขาไปปรมาณมาก อาจทาใหเกดปอดบวมนา (pulmonary edema) และปอดอกเสบ (chemical
pneumonitis) ได การสมผสตอดวงตาถาสมผสไอกรดจะทาใหกระจกตาระคายเคองและอาจ
เปนแผล แตถาสมผสนากรดโดยตรงอาจกดกรอนอยางรนแรง ทาใหกระจกตาทะล เนอเยอตา
เสยหาย จนถงตาบอดได การสมผสทางผวหนงเกดขนไดบอยทสด ในการทางานกบนากรด
บางครงเกดขนเนองจากถงมอขาด โดยอาจขาดเปนเพยงรเลกๆ ทมองดวยตาเปลาแทบไมเหน
นากรดกสามารถซมเขามาทาใหเกดอาการพษได อาการทเกดขนจะขนกบความเขมขนของ
นากรดทใช ถาความเขมขนสงถง 50 – 70 % จะเกดอาการปวดแสบทนททสมผส ถาความ
เขมขนตาลงมาเปน 20 – 40 % จะทาใหแสบผวหนงเลกนอย ถาความเขมขนตาลงมาอกเปน 5
– 15 % อาจไมทาใหรสกแสบผวหนงเลย การทกรดความเขมขนตาไมทาใหปวดแสบผวหนงน
เปนผลเสย เพราะจะทาใหคนงานทสมผสกรดทนได หรออาจสมผสไปโดยไมรสกตวเปนเวลานาน
แตเมอเวลาผานไปหลายๆ ชวโมง ฟลออไรดไอออนทซมลกลงไปในเนอเยอใตผวหนงและกระดก
จะออกฤทธ ทาใหเกดอาการรนแรงขนตามมา การสมผสทผวหนงนนตาแหนงทเกดขนบอยทสด
คอทนวมอ อาการทเกดขนคอจะทาให ผวหนงแดง รอน บวม ปวดแสบ นานไปผวหนงตรงท
สมผสจะขาวซด เนอเยอทลกลงไปจะตาย เมอเกดการกดกรอนถงกระดกทอยดานลาง จะทาให
เกดอาการปวดอยางรนแรง ปวดมากขนเรอยๆ และปวดไมหาย เมอการทาลายเซลลเนอเยอและกระดก เ กดมากข น อาจเ กดภาวะผดปกตของ เกลอแ ร เ ชน แคลเซ ยมในเลอด ตา
(hypocalcemia) แมกนเซยมในเลอดตา (hypomagnesemia) และโพแทสเซยมในเลอดสง
(hyperkalemia) ได ภาวะเกลอแรทผดปกตเหลานอาจทาใหเกดหวใจเตนผดจงหวะตามมา จง
ควรตรวจระดบเกลอแรและตรวจคลนไฟฟาหวใจ ในผปวยทรบสมผสกรดกดแกวเปนปรมาณมาก
ทกราย ภาวะหวใจเตนผดจงหวะจากแคลเซยมและแมกนเซยมในเลอดตา ในระยะแรกอาจแสดง
ในคลนไฟฟาหวใจเปนลกษณะการยาวขนของชวง QT (prolonged QT interval) หากปลอยไว
นานอาจทาใหเกดภาวะทรนแรงขน เชน Torsades de pointes ไปจนถงหวใจหยดเตนได สวน
ลกษณะคลนไฟฟาทอาจพบจากโพแทสเซยมในเลอดสงนน เรมแรกจะมลกษณะ T wave สงขน
(peaked T) และ P wave ขนาดเลกลง (small P) หากปลอยไวเปนเวลานาน อาจเกดการกวาง
153
ขนของชวง QRS complex (widening of QRS) และนาไปสการเสยชวตไดเชนกน การสมผส
กรดกดแกวโดยทางการกนหรอดมนน กรดสามารถกดกรอนเนอเยอทางเดนอาหาร ทงในปาก
คอ หลอดอาหาร กระเพาะ และลาไสได หากรนแรงมากอาจทาใหเกดการทะลของทางเดน
อาหารขนได
• อาการระยะยาว ปจจบนยงไมมขอมลทชดเจนของการสมผสกรดกดแกวในระยะยาว ตอผล
การกอโรคมะเรง หรอผลตอระบบสบพนธ
การตรวจทางหองปฏบตการ ในภาวะฉกเฉน ยงไมมการตรวจเพอยนยนการสมผสใดทมประโยชนใน
การวนจฉยหรอรกษาพษจากกรดกดแกว การซกประวตการสมผสรวมกบตรวจรางกาย สวนใหญจะเพยงพอทจะทาใหวนจฉยโรคได การตรวจทชวยในการรกษาไดแก การตรวจระดบเกลอแร
(electrolyte) ระดบแคลเซยมในเลอด (calcium) แมกนเซยมในเลอด (magnesium) ตรวจ
คลนไฟฟาหวใจ (EKG) โดยเฉพาะหากเกลอแรผดปกต ควรตรวจตดตามคลนไฟฟาหวใจอยางตอเนอง
(monitor EKG) การตรวจภาพรงสทรวงอก (CXR) การทางานของตบ (liver function test) การ
ทางานของไต (BUN and creatinine) เปนตน
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ผเขาไปชวยเหลอควรระวงฤทธกดกรอน
ของกรดดวย ใหผปวยอยในทอากาศถายเทด ถอดเสอผาออก ทาการลางตวดวยนาเปลาใหมาก
ทสด ลางผวหนงบรเวณทสมผสดวยนาเปลาใหนานๆ ถาเขาตาใหลางตานานอยางนอย 15 นาท
หรอใชนาประมาณ 4 - 5 ลตรขนไป ในสถานประกอบการทตองใชกรดกดแกวเปนประจา อาจ
เตรยมเจลลของแคลเซยมกลโคเนต (2.5 % calcium gluconate gel) ไวปฐมพยาบาลดวยกได
หากมการเตรยมไว ใหทาไปทผวหนงตรงจดทสมผสกรดเลยกอนนาสงพบแพทย จะชวยลดการ
ทาลายเนอเยอของกรดลง กรณสดดมไอกรดเขาไป ใหออกซเจนเสรม สงเกตการหายใจ ถาไม
หายใจใหใสทอและชวยหายใจ กรณกลนหรอกนเขาไป ระวงการสาลก อาจใหกนนมกอนสงพบ
แพทย เนองจากเชอวานมมแคลเซยมสงนาจะชวยจบกบฟลออไรดไอออน ทาใหอาการรนแรงนอยลงได อยางไรกตามหากบคลากรทางการแพทยฉกเฉนประเมนแลวไมแนใจ หรอสงสยวาจะ
เกดการทะลของเดนอาหารกไมควรใหกน แตควรรบสงพบแพทยทนท
• การรกษา ตรวจสอบระบบการหายใจของผปวย หากพบการหายใจลมเหลวใหใสทอและทาการ
ชวยหายใจ ใหออกซเจนเสรม ใหสารนาหากความดนโลหตตก ตรวจวดสญญาณชพ ตรวจ
คลนไฟฟาหวใจ การสมผสทดวงตา ใหลางดวยนาอยางนอย 4 – 5 ลตร ถายงไมไดลางมา หาก
สงสยหรอตรวจพบกระจกตาเปนแผล หรอมการทาลายตอเนอเยอตา ใหสงปรกษาจกษแพทย
การสดหายใจเอาไอกรดเขาไป ใหถายภาพรงสทรวงอก สงเกตระบบการหายใจ เฝาระวงภาวะ
ปอดบวมนาทอาจเกดขน ถาเกดภาวะปอดบวมนาใหรบไวรกษาตวในโรงพยาบาล และทาการ
รกษาตอไป การสมผสทางผวหนง ใหลางผวหนงสวนทสมผสดวยนา ใหยาตานพษ (antidote) ท
154
จาเพาะตอพษของกรดกดแกวคอ แคลเซยม โดยถาสมผสทผวหนง ใหทาเจลลแคลเซยมกลโค
เนต (calcium gluconate gel) ทผวหนงสวนทสมผส การเตรยมเจลลในความเขมขน 2.5 %
นนทาไดโดย ผสมแคลเซยมกลโคเนต 1 กรม (ปกตจะเทากบ 1 แอมพล) ผสมกบ เควายเจลล
(K-Y Jelly) ปรมาณ 42 กรม (ปกตเทากบ 1 หลอดเลก) จะไดความเขมขนประมาณ 2.5 %
พอด ในการรกษาพษจากกรดกดแกวนน ปกตจะเตรยมเจลลใหมความเขมขนประมาณ 2.5 –
33 % เมอทาเจลลแคลเซยมกลโคเนตแลว ควรปดแผลใหแนน (occlusive dressing) เพอให
เนอยาซมลงไปไดมากๆ หากเปนการสมผสทมอ อาจเทเจลลแคลเซยมกลโคเนตลงไปในถงมอยาง
แลวใหผปวยสอดมอลงไปแนนๆ แทนการปดแผลแนนไดเหมอนกน กรณทการรกษาดวยเจลลแคลเซยมกลโคเนตไดผล ผปวยจะมอาการปวดกระดกลดลงทนทภายใน 30 – 60 นาท แตหาก
ยงมอาการปวดรนแรง ตองเปลยนเปนการฉดเขาใตผวหนง (subcutaneous injection) หรอฉด
เขาหลอดเลอดแดง (intra-arterial injection) แทน การฉดเขาใตผวหนงนน ใหใชแคลเซยม
กลโคเนตความเขมขน 5 – 10 % ฉดลงไปใตผวหนง ตรงทมอาการ ใชเขมเบอร 27 หรอ 30
gauge ฉด ปรมาณทฉดไมเกน 0.5 มลลลตรตอนว (0.5 ml/ 1 finger) หรอไมเกน 1 มลลลตร
ตอตารางเซนตเมตร (1 ml/cm2) ทผวหนงบรเวณอน สวนการฉดเขาหลอดเลอดแดงนน ใชใน
กรณทมการสมผสบรเวณกวาง เชน โดนกรดหกใสหลายนวหรอทงมอ การฉดควรทาโดย
ศลยแพทยหรอศลยแพทยโรคกระดก ไดจะเปนการด การฉดทาโดยผสม 10 % แคลเซยมกลโค
เนต 10 มลลลตร (ปกตจะเทากบ 1 แอมพล) เขากบสารละลาย 5 % เดกโตรสในนา (D5W)
ปรมาณ 50 มลลลตร หยดหรอฉดชาๆ (infusion) นาน 4 – 6 ชวโมง เขาทางสาย (catheter) ท
ใสผานหลอดเลอดแดงเรเดยล (radial artery) หรอเบรเคยล (brachial artery) กได ตองด
อาการผปวยอยางใกลชดในชวงทฉด และอยางนอยอก 4 – 6 ชวโมงถดมา ปกตถาไดผลอาการ
ปวดจะหายไป ถาหลงฉดมอาการปวดขนมาอก สามารถใหซาไดอกครงหนง นอกจากการฉดเขา
ทางหลอดเลอดแดงแลว การฉดแคลเซยมกลโคเนตเขาทางหลอดเลอดดา โดยการทาเทคนคพเศษเรยกวาวธไบเออร (Bier block) กเชอวาไดผลดเชนกน (หมายเหต ในการฉดแคลเซยม
เขาใตผวหนงและเขาหลอดเลอดแดงน อยาใชแคลเซยมในรปแคลเซยมคลอไรดฉด
เพราะจะทาใหเนอตายมากขน) สวนการรกษากรณทตรวจพบมภาวะเกลอแรผดปกตขน ถาม
ภาวะแคลเซยมในเลอดตา หรอโพแทสเซยมในเลอดสง ใหฉด 10 % แคลเซยมกลโคเนต (10 %
calcium gluconate) ปรมาณ 0.2 – 0.4 มลลลตรตอกโลกรม (ml/kg) เขาทางหลอดเลอดดา
หรออาจใช 10 % แคลเซยมคลอไรด (10 % calcium chloride) ปรมาณ 0.1 – 0.2 มลลลตร
ตอกโลกรม (ml/kg) เขาทางหลอดเลอดดากได ถามแมกนเซยมในเลอดตา ใหประเมนอาการ ถา
มหวใจเตนผดจงหวะ โดยเฉพาะแบบ Torsades de pointes หรอมอาการหวใจหยดเตน หรอ
ชก ใหฉดแมกนเซยมซลเฟต (magnesium sulfate) 1 – 2 กรม เขาทางหลอดเลอดดา โดยฉด
เขาภายในเวลา 5 – 20 นาท สาหรบการสมผสทางการกนนน ถาผปวยกนกรดกดแกวมา ให
155
ประเมนไววาเปนภาวะอนตรายรายแรงถงชวตไดเสมอ ควรประเมนอาการดวา จะมภาวะ
ทางเดนอาหารทะลหรอไม เชน ตรวจรางกายทางหนาทองผปวย ถายภาพรงสทองในทาตงเพอด
เงาอากาศ (free air) ถามาเรวอาจใสทอเขาทางจมก (NG tube) แลวดดนาในกระเพาะออก
ระวงอยาใหสาลก ไมใหผงถานกมมนต แตควรสงปรกษาศลยแพทย หรออายรแพทยโรคทางเดน
อาหาร เพอมาประเมนอาการ และทาการสองกลองดภายในทางเดนอาหารตอไป ในกรณการกน
กรดกดแกวน ตองระวงการเกดความผดปกตในเรองระดบเกลอแร และอาการหวใจเตนผด
จงหวะเชนกน
การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอการปองกนตามหลกอาชวอนามย ถาสามารถใชสารเคมอนแทนไดทปลอดภยกวาควรหามาใช ถาจาเปนตองใชกรดกดแกวทางานจรงๆ ควรใชระบบ
ปด ลดการสมผส พนกงานททางานตองมความร และปองกนตวเองเปนอยางด กจการทตองใชกรด
กดแกวบอยๆ เชน งานฝมอกดแกวหรอกระจกเปนลวดลาย ตองใหความรแกพนกงาน อาจเตรยมยา
ตานพษ คอเจลลแคลเซยมกลโคเนตไวปฐมพยาบาลดวยกได การเฝาระวง แพทยอาชวเวชศาสตรควร
ตรวจสขภาพ โดยเนนการสอบถามอาการระคายเคองทางเดนหายใจ ดวงตา และผวหนง รวมทงให
ความรถงพษภยของกรดชนดนแกพนกงานดวย
เอกสารอางอง
1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
2. Minnesota Poison Control System. Hydrofluoric acid (HF) Burns. [cited 4 Jul, 2011];
available from: http://www.mnpoison.org.
Hydrogen sulfide นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ แกสไขเนา (Hydrogen sulfide) ชออน Sewer gas, Sour gas, Pit gas, Hydrosulfuric acid, Sulfuretted hydrogen, Sulfur
hydride
สตรโมเลกล H2S ||||| นาหนกโมเลกล 34.08 ||||| CAS Number 7783-06-4 ||||| UN Number
1053
ลกษณะทางกายภาพ แกสไมมส มกลนเหมนคลายไขเนา หนกกวาอากาศ
156
คาอธบาย แกสไขเนาเปนแกสทมกลนเหมน เกดจากการยอยสลายของซากของเสยและสงมชวต แกส
ชนดนเปนแกสสาลก (asphyxiant) ทมพษรนแรง ทาใหเกดการตายไดบอย โดยเฉพาะในกรณการลง
สหลมบอทมลกษณะอบอากาศ เชน ใตทองเรอประมงทมซากปลาเนาหมกหมม บอเกบมลสตวทาปย
คอก เปนตน
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 1 ppm, STEL = 5 ppm ||||| NIOSH
REL: C = 10 ppm (15 mg/m3) [10-minute], IDLH 100 ppm ||||| OSHA PEL: C = 20 ppm,
Maximum peak in 10-minute = 50 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภย
ในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 20 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 50 ppm ใน 10 นาท
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว
แหลงทพบในธรรมชาต แกสไขเนาพบไดทวไปในธรรมชาต แกสนเกดขนจากการยอยสลายของ
สารอนทรยทมธาตกามะถนเปนองคประกอบ เชน มลสตว ขยะของเสย ซากสงมชวต ในทะเลลกม
แกสชนดนผสมอยดวยเนองจากการยอยสลายของซากสงมชวตใตทะเล ในการเกดภเขาไฟระเบดกจะ
มการปลอยแกสชนดนออกมาดวย (Volcanic gas)
สถานประกอบการทมโอกาสพบแกสชนดน
• ในบอปยหมก ททาจากมลสตว เชน มลโค มลสกร ในฟารมเลยงสตว
• ในบอบาบดนาเสย งานลอกทอระบายนา งานบาบดนาเสย
• ใตทองเรอประมง ซงมชองเกบปลาอย ภายในมซากปลาเนาหมกหมม
• ในโรงสขาวหรอโรงเกบขาวโพดบางแหง ยงฉางจะมกลไกการขนขาวเขาภายในดวยสายพาน
ซงใตเครองจกรชนดนจะมชองขนาดเลกทมเศษขาวหรอขาวโพดตกลงไปหมกหมมอยได
• งานขดเจาะนามนและแกสธรรมชาตมความเสยงทจะสมผสสารนจากแหลงฟอสซลในทะเล
รวมถงงานกลนนามนและแกสธรรมชาตดวย
• เหมองถานหนทอยใตดน
• ใชเปนสารนาอยางหนงในเครองปฏกรณนวเคลยร (1)
• ในบอนารอนบางแหลงทมกามะถนสง (2)
• เปนผลทเกดขนระหวางกระบวนการผลต (By product) ของ โรงฟอกหนง โรงทาเยอกระดาษ
ไอรอนของยางมะตอย (asphalt fume) และโรงงานผลตคารบอนไดซลไฟด (carbon
disulfide) (2)
กลไกการกอโรค เขาจบและยบยงการทางานของเอนไซม cytochrome oxidase ใน
mitochondria ทาใหเซลลไมสามารถหายใจได (cellular asphyxiant) กลไกนเปนกลไกเดยวกบ
157
พษของไซยาไนด (cyanide) นอกจากนยงมฤทธระคายเคองตอเยอบโดยตรง เชน ตา จมก หลอดลม
ปอด ทาใหปอดบวมนาดวย
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน
• สถานทเกดเหตการณไดรบสารพษชนดนทพบบอยทสดคอประสบเหตอยในทอบอากาศ ผทเขา
ไปกภยจะตองมความรในเรองทอบอากาศ (Confined space) อยางดเพยงพอแลวเทานนจงจะ
เขาไปทาการกภยได การลงสทอบอากาศจะตองใชอปกรณชวยหายใจชนดทมถงบรรจอากาศ
ในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA) เทานน และตองมทมงานคอย
ชวยเหลออยดานบนดวย • แกสชนดนหนกกวาอากาศ มกลนฉนเหมนจด ระดบรบสมผสกลนอยทเพยง 0.025 ppm เทานน
แกสตดไฟไดงาย และเกดการระเบดได (NFPA Code: H4 F4 R0) ทมกภยทเขาไปชวยเหลอไม
ควรกอประกายไฟในบรเวณทเกดเหตเดดขาด (3)
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ประกอบดวยอาการจากฤทธระคายเคองกบอาการจากฤทธยบยงการหายใจ
ของเซลล ||||| อาการระคายเคองจะทาใหจมกไมไดกลน (Olfactory nerve paralysis) เกดไดท
ความเขมขน 100 – 150 ppm ซงทาใหสญเสยความสามารถในการระมดระวงตวไป อาการเคอง
ตา จมก คอ หลอดลม แสบหนาอก หายใจเรว หายใจสน เกดขนไดบอย อาจพบมหนงตากระตก
หรอผวหนงแสบรอนเกดขนได อาการระคายเคองปอดจะทาใหปอดบวมนา (noncardiogenic
pulmonary edema) เกดการอกเสบของเนอปอด (chemical pneumonitis) อาการเกดขนได
ภายใน 2 – 3 ชวโมงหลงการสมผส ||||| สวนอาการจากฤทธยบยงการหายใจจะเกดไดเรวกวา
เนองจากแกสทสดดมเขาไปสามารถดดซมเขาสรางกายไดดมาก ทความเขมขน 600 – 800
ppm มกจะทาใหผทสดดมแกสหมดสตและเสยชวตไปในทนททนใด (knockdown) อาการนเปน
อาการทพบไดบอยมากสาหรบการประสบเหตจากแกสชนดน กรณอาการรนแรงนอยกวาจะพบ
ปวดศรษะ คลนไส อาเจยน วงเวยน คลมคลง ชก และโคมาได
• อาการระยะยาว การสมผสปรมาณนอยๆ ในระยะยาว จะทาใหเกดระคายเคองตา กระจกตาเปนแผล มนงง ออนเพลย คลนไส เมอไดรบกลนไปนานๆ จมกจะปรบตวทาใหไมไดกลนแกสน
ซงเปนเหตใหไมสามารถระมดระวงตวไดเมอแกสนมปรมาณสงผดปกตและมกลนฉนแรงขน (4)
กรณผรอดชวตจากการสดดมแกสในปรมาณมาก อาจมอาการอารมณแปรปรวน บคลกภาพ
เปลยนแปลง การคดคานวณของสมองทาไดไมด และจมกไมไดกลน
การตรวจทางหองปฏบตการ
• การตรวจวนจฉยพษจากแกสไขเนาใหใชประวตและการตรวจรางกายเปนหลก แกสชนดนไมมตว
บงชการสมผส (No biomarker) การตรวจระดบ sulfhemoglobin ไมไดชวยในการยนยนการ
สมผส (2)
158
• ประวตและอาการทสนบสนนคอ ประวตหมดสตลมลงไปในทนททไดรบแกสพษ เพอน
รวมงานหรอหนวยกภยไดกลนเหมนฉนในบรเวณเกดเหต เหรยญเงนหรอวตถทเปนเงนในตว
ผปวยเปลยนเปนสดา เนองจากทาปฏกรยากบแกสไขเนาเปลยนเปน Silver sulfide
• การตรวจอนๆ ทชวยในการรกษาคอ การตรวจภาพรงสทรวงอก (Chest X-ray) ระดบแกสใน
เลอด (blood gas) การตรวจตดตามระดบออกซเจน (pulse oxymetry) ระดบเกลอแรในเลอด
(electrolyte) และระดบนาตาลในเลอด (blood sugar) ทงนขนกบอาการของผปวยเปนสาคญ
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด กรณผปวยตดอยในทอบอากาศผทเขาไป
ชวยตองใส Self-contained breathing apparatus ลงไปเทานน เมอนาผปวยขนมาใหอยในทอากาศถายเทด ถอดเสอผาทคบแนนออก เปดทางเดนหายใจ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ให
ออกซเจนเสรม ถาหวใจหยดเตนแลวใหรบทาการนวดหวใจชวยชวต (cardiopulmonary
resuscitation, CPR) มรายงานวาถาหวใจพงหยดเตนไปไมนาน ถานวดหวใจชวยขนมาไดผปวย
มโอกาสกลบฟนคนสต (5) • การรกษา ระยะวกฤตใหดสญญาณชพ ชวยการหายใจ สงเกตระบบไหลเวยนโลหต ถามอาการ
ชก ความดนโลหตตา หรอไมรสกตว ใหทาการรกษา ||||| เมอพนระยะวกฤตแลวใหสงเกตอาการ
ปอดบวมนา และเนอปอดอกเสบ ซงอาจเกดขนไดภายใน 2 – 3 ชวโมงตอมา ||||| ยาตานพษนน
โดยทฤษฎแลว nitrite สามารถลดพษไดเชนเดยวกบกรณของ cyanide คอสราง
methemoglobin จาก hemoglobin จากนน methemoglobin ทเกดขนเชอวาจะชวยกระตน
ใหเปลยน sulfide ions เปน sulfhemoglobin ได อยางไรกตามการ sulfhemoglobin ท
เกดขนกอาจทาใหการขนสงออกซเจนแยลง การใหยาตานชนดนในผปวยไดรบพษแกสไขเนายง
ไมมขอสรปทชดเจน ถาจะใหควรปรกษาผเชยวชาญ การใหยากรณหายใจไดเองให amyl nitrite
1 – 2 ampules via ambulatory bag ทก 3 นาท สงสดได 6 ampules ถาผปวยหมดสตหรอ
เปดเสนไดแลวเปลยนเปนให 3 % sodium nitrite 10 ml (300 mg) IV ฉดนาน 3 – 5 นาท ให
ยาชนดนแลวตองระวงความดนโลหตตาดวย (2, 4) ||||| มรายงานวาการใหออกซเจนความเขมขนสงในหองปรบความดนอากาศ (hyperbaric oxygen, HBO) อาจชวยใหผปวยดขนได อยางไรก
ตามไมมผลการศกษายนยนทชดเจนในเรองน (2)
การปองกน เนองจากพษของแกสไขเนามความรนแรงสงมาก กรณทอยในทอบอากาศอาการมก
เกดขนทนท และทาใหเสยชวตทนท การปองกนจงเปนสงจาเปนมากทสดในการลดการตายจากแกส
ชนดน การใหความรแกผทตองปฏบตงานในทอบอากาศ การตรวจสขภาพกอนปฏบตงานเปน
สงจาเปน ในโรงงานอตสาหกรรมทมความเสยงควรตดตงเครองตรวจวดแกสชนดน และตดตง
สญญาณเตอนภยเมอมการรวไหล (1)
เอกสารอางอง
159
1. Beckett WS. Chemical Asphyxiants. In: Rom WN, Markovitz SB, eds. Environmental
and occupational medicine. 4th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins
2007:566 - 7.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
3. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998. 4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
5. Wilkenfeld M. Simple Asphyxiants. In: Rom WN, Markovitz SB, eds. Environmental
and occupational medicine. 4th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins
2007:559 - 60.
Iron พญ. สทธธราห ชโรเตอร
นพ. ววฒน เอกบรณะวฒน (16 เมษายน พ.ศ. 2556)
ชอ เหลก (Iron) ||||| ชออน Ferrum
สญลกษณอะตอม Fe ||||| นาหนกอะตอม 55.85 ||||| CAS number 7439-89-6 ||||| UN
number 3089
ลกษณะทางกายภาพ โลหะแขงสดาหรอเทา มความแวววาว
คาอธบาย เหลกเปนโลหะทมนษยนามาใชประโยชนในอตสาหกรรมตางๆ มากมาย อาคาร
ยานพาหนะ และสงของเครองใชรอบตวเราหลายชนด ทามาจากเหลกหรอโลหะผสมของเหลกท
เรยกวาเหลกกลา นอกจากนเหลกยงเปนแรธาตทจาเปนตอรางกาย ใชในการผลตเมดเลอดแดง ชวยปองกนโรคโลหตจาง การทางานกบเหลกนน หากไดรบฝนหรอฟมของเหลกทางการสดหายใจเขาไป
เปนเวลานาน จะทาใหเกดเปนโรคปอดฝนเหลกได โดยโรคนตรวจภาพรงสทรวงอกจะพบจดฝนเหลก
จานวนมากในเนอปอด แตมกไมมอาการ หรออาจมอาการหอบเหนอยเลกนอย สมรรถภาพปอดมก
ปกต หรออาจผดปกตแบบจากดการขยายตวเลกนอย นอกจากนความเปนพษจากเหลกยงเกดในกรณ
อนๆ อก เชน การไดรบเหลกเกนขนาดจากการกนยาเหลกอดเมด ภาวะเหลกเกนในรางกายเนองจาก
ปวยเปนโรคหรอไดรบเลอดบอย และการขาดธาตเหลก
160
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Iron oxide (Fe2O3) TWA = 5 mg/m3,
Iron salts, soluble, as Fe TWA = 1 mg/m3 ||||| NIOSH REL – Iron oxide dust and fume,
as Fe TWA = 5 mg/m3, IDLH = 2,500 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Iron oxide dust and fume,
as Fe TWA = 10 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางาน
เกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอด
ระยะเวลาทางานปกต สาหรบฟมเหลกออกไซด ไมเกน 10 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย คามาตรฐานในการเฝาระวงโรคพษจากฝนหรอฟมเหลกในรางกายคนทางาน
ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใด รวมถงองคกร ACGIH ทาการกาหนดไว การตรวจระดบเหลกในเลอด (Serum iron) สามารถทาได โดยเปนการวดปรมาณเหลกในเลอดทจบอยกบโปรตนทรานสเฟอ
รน (Transferrin) แตใชสาหรบประเมนภาวะขาดเหลกในคนเปนโรคโลหตจาง หรอภาวะเหลกเกนใน
คนเปนโรคพษจากเหลก ในกรณของโรคโลหตจางแพทยมกจะตรวจรวมกบการตรวจ Total iron-
binding capacity (TIBC) และ Transferrin saturation เพอใชในการแยกโรค เนองจากเหลกเปน
แรธาตจาเปนตอรางกาย ในคนทวไปจะพบเหลกอยในรางกายเปนปกตอยแลว การตรวจระดบ
เหลกในเลอดจงไมมประโยชนในการใชเฝาระวงโรคปอดฝนเหลกในคนทางาน
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Occupational exposure during iron and steel
founding = Group 1 (ยนยนวาเปนอาชพทกอมะเรงปอดในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity –
Iron oxide = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
แหลงทพบ เหลกเปนธาตโลหะทพบอยทวไปบนพนผวโลก สวนใหญเหลกในธรรมชาตจะไมอยในรป
โลหะบรสทธ แตจะพบในรปออกไซด สนแรทมเหลกมาก เชน ฮมาไทต (Hematite) และแมกนไทต
(Magnetite) เปนตน นอกจากทพนผวโลกแลว ยงพบเหลกในรปโลหะผสมกบนกเกลในหนอกกาบาต
และเชอกนวาแกนโลกนนกเปนแรเหลกหลอมเหลว หลงจากการถกขดขนมาหลอมแลว เหลกจะถกใช
ทงในรปแรเหลกบรสทธ และในรปโลหะผสมของเหลกกบโลหะอนๆ และธาตคารบอน ซงเรยกวาเหลกกลา (Steel) เหลกกลาจะมคณสมบตแขงแรงทนทานมากกวาเหลกบรสทธ มนษยนาเหลกและ
เหลกกลามาใชทาผลตภณฑตางๆ มากมาย จดวาเปนโลหะทถกนามาใชในอตสาหกรรมมากทสดแลว
เชน ใชในงานกอสราง ทาสวนประกอบของอาคาร ทาเครองมอชาง ทาเครองจกร ทารถยนตและ
พาหนะอนๆ ทาโครงสรางเรอ ทาสะพาน ทาสายเคเบล ทาโครงสรางของเครองบน ทาเครองครว เตา
อบ เฟอรนเจอร เครองประดบ กลอนประต ลกบด ชนสวนเครองใชไฟฟา ชนสวนอปกรณ
อเลกทรอนกส เครองดนตร ของเลน โซ รวบาน และอนๆ อกมากมาย ธาตเหลกยงพบในอาหาร
หลายชนด เชน เนอแดง หอย ตบ ผกใบเขยว ถว เตาห พบปนเปอนเปนปรมาณนอยๆ ในสงแวดลอม
และนาดม สาหรบในรางกายนนเหลกเปนแรธาตสาคญทรางกายตองการ (Essential element)
เนองจากตองใชในการสรางเมดเลอดแดง เปนสวนประกอบของฮโมโกลบน ไมโอโกลบน เอนไซม
หลายชนดในกลม Heme enzyme, Metalloflavoprotein enzyme, Mitochondrial enzyme
161
เหลกอดเมดในรปเฟอรสซลเฟต (Ferrous sulfate) และเฟอรสฟมาเรต (Ferrous fumarate) ใช
เปนยารกษาโรคโลหตจางและยาบารงในคนตงครรภ ในธรรมชาตแรเหลกจะพบไดบอยใน 2 รป คอ
เฟอรส (Ferrous; Fe2+) กบเฟอรก (Ferric; Fe3+) เมอเปนออกไซดกจะเปนเฟอรสออกไซด (Ferrous
oxide; FeO) กบเฟอรกออไซด (Ferric oxide; Fe2O3) ตามลาดบ ออกไซดของเหลกนนเรยกอก
อยางหนงกคอสนมเหลกนนเอง
กลไกการกอโรค การดดซมเหลกเขาสรางกายนน หลกๆ คอไดรบจากการกนอาหาร เหลกดดซมจาก
ลาไสเขาสกระแสเลอด ในกระแสเลอดเหลกจะจบกบโปรตนทรานสเฟอรน (Transferrin) ซงมหนาท
ขนยายเหลกไปเกบไวในสวนตางๆ ของรางกาย เชน ตบ มาม ไขกระดก และอวยวะเหลานจะนาเหลกไปสงเคราะหเปนสวนประกอบโปรตนชนดตางๆ ประมาณการณกนวาคนแตละคนมเหลกอยใน
รางกาย 3 – 5 gram โดยจะอยในฮโมโกลบน (Hemoglobin) ทเปนสวนประกอบของเมดเลอดแดง
มากทสด รองลงมาคอไมโอโกลบน (Myoglobin) ในกลามเนอ ทเหลอจะอยในโปรตนอนๆ เชน เฟอร
ตน (Ferritin) และฮโมซเดอรน (Hemosiderin) โปรตนอกชนดหนงททาหนาทควบคมระดบเหลกใน
รางกายคอเฮพซดน (Hepcidin) ซงสรางจากตบ จะคอยยบยงการดดซมเหลกจากลาไสเขาสรางกาย
ถามการไดรบเขามามากเกนไป สวนการขบถายเหลกนนสวนใหญออกทางอจจาระ ในการกอพษของ
เหลกเกดไดหลายกรณ ทงจาก (1) การไดรบเหลกเกนขนาดเนองจากการกนเขาไป (2) ไดรบจากการ
ทางาน ทาใหมเหลกไปสะสมอยในรางกายสวนตางๆ (3) เกดจากการมเหลกเกนเนองจากปวยเปนโรค
หรอไดรบเลอดบอย (4) เกดเนองจากรางกายขาดธาตเหลก รายละเอยดของแตละกรณ ดงจะไดกลาว
ตอไป
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ไมม เนองจากเปนโลหะของแขง โอกาสรวไหลแพรกระจายไปในวง
กวางจงมไดนอย
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน พษเฉยบพลนของเหลกนนเกดจากการไดรบเหลกเกนขนาดเขาไป ซงชองทาง
ทพบบอยทสดคอการกนยาเหลกอดเมดเขาไปเกนขนาด พบไดบอยในเดกเลก เนองจากยาเหลกอดเมดนนเปนยาทแพทยสงใหผปวยกนบอย เชน ในคนเปนโรคโลหตจาง หรอคนตงครรภ
บางครงมสสนสดใส บางชนดเคลอบนาตาลหรอชอกโกแลต และคนทวไปอาจรสกวาเปนยาบารง
นาจะไมอนตราย เดกเลกจงมกหยบมากนโดยรเทาไมถงการณ แตการกนเหลกเขาไปเกนขนาดน
พบวาเปนสาเหตของการตายจากการไดรบสารพษในเดกทพบบอยอยางหนงเลยทเดยว (1) การใช
ขวดยาทมฝาแบบกนเดกเปด และเกบยาใหพนมอเดก เปนวธทจะลดโอกาสเกดอนตรายได
อาการของการไดรบเหลกเกนจากการกนยาเหลกอดเมดเขาไปนน เหลกจะทาใหเกดทงอาการกด
กรอนเฉพาะท และพษตอระบบรางกาย โดยหลงจากกนเขาไปไมเกน 1 – 6 ชวโมง จะเกด
อาการพษขน เรมจากกดทางเดนอาหาร ทาใหอาเจยน อาเจยนเปนเลอด ขาดนา ชอก และอาจ
ตายจากการขาดนา แตถาพนระยะนมาไดจะเกดอาการตามระบบคอ โคมา ชก เลอดเปนกรด
162
(Metabolic acidosis) การแขงตวของเลอดผดปกต (Coagulopathy) ตบวาย และตาย อาจพบ
การตดเชอ Yersinia enterocolitica ในกระแสเลอดไดในบางรายดวย เชอวาถากนธาตเหลก
เขาไปในขนาดเกน 40 mg/kg จะอาการหนก ถาเกน 60 mg/kg จะตาย (1) ในรายทเกดการกด
กรอนทางเดนอาหารมากๆ ถารอดชวตไปในระยะยาว อาจเกนการตบตวของทางเดนอาการและ
ภาวะทางเดนอาหารอดกนได
• อาการระยะยาว อาการระยะยาวอาจเกดไดจากหลายกรณคอ (1) การไดรบฝนเหลกจากการ
ทางาน ความจรงพษจากเหลกทเกดจากการทางานนน ถอวาเปนโรคทเกดไมบอยและมกไม
รนแรง คอการสดดมฝนหรอฟมของเหลกเขาไปในปรมาณสง เชน ในคนทางานหลอมเหลก เหมองเหลก เชอมเหลก เมอสมผสเปนระยะเวลานานหลายปจะทาใหเกดโรคปอดฝนเหลก
(Pulmonary siderosis) ขน ซงจดเปนโรคในกลมฝนจบปอด (Pneumoconiosis) ชนดหนง แต
มความแตกตางคอแมจะพบในภาพถายรงสวามจดฝนเหลกในปอดจานวนมาก แตผปวยกมกไมม
อาการหอบเหนอย ไมเกดผงพดขนในปอด ตรวจสมรรถภาพปอดมกปกต (2) อยางไรกตามใน
ระยะหลงกพบมรายงานผปวยทเปนโรคปอดฝนเหลกแลวมอาการหอบเหนอยอยเชนกน เนอ
ปอดเกดเปนผงพดขน และตรวจสมรรถภาพปอดพบความผดปกตแบบจากดการขยายตว (3, 4)
พษจากเหลกทเกดจากการทางานทพบไดอกอยางหนงกคอ ภาวะเหลกเกนในลกตาเนองจากม
เศษเหลกกระเดนเขาตา ภาวะนเกดจากการทางานแลวมเศษเหลก เชน เศษตะป หรอเหลกเจยร
ชนงาน กระเดนดวยความเรวสงเขาไปในตา ซงบางครงคนทางานอาจไมรตวหรอเจบเลกนอย
บางครงรเขาอาจมองเหนไมชดเจนแตเศษเหลกฝงลกเขาไปในเนอเยอลกตาได เมอเวลาผานไป 2
– 3 ป เหลกจะละลายออกมาในเนอเยอลกตา เรยกภาวะนวา Siderosis bulbi (5, 6) อาการจะทา
ใหจอประสาทตาเสอม (Retina degeneration) ตามวลง จนถงกบตาบอดได ทาใหเกดตอ
กระจก ทาใหเกดตอหน ทาใหมานตาเปลยนสเปนสสนมเหลก โรคนจดเปนภาวะอนตรายททาให
ตาบอด คนทางานทถกเศษเหลกกระเดนเขาตาจงควรไปพบแพทยเพอตรวจคนหาภาวะนทกครง
(2) การทรางกายมเหลกเกนเนองจากปวยเปนโรค ซงมอย 3 กลมยอย (7) กลมแรกเกดจากเปนโรค Hereditary hemochromatosis ซงเปนโรคทางพนธกรรมททาใหลาไสดดซมธาตเหลกได
มากเกนปกต กลมทสองเกดจากไดรบธาตเหลกจากอาหาร หรอยา หรออาหารเสรมทมสวนผสม
ของธาตเหลกมากเกนไปเปนประจา กลมทสามคอเกดเนองจากปวยเปนโรคโลหตจางรนแรงท
ตองไดรบเลอดเปนประจา เชน เปนโรคธาลสซเมยชนดรนแรง ซงเปนสาเหตทพบคอนขางบอยใน
คนไทย (8) ทาใหไดเหลกเกนจากเลอดทไดรบ (Transfusion siderosis) อาการของทง 3 กลม
โดยรวมจะคลายกน คอจะเกดภาวะเหลกเกนในรางกาย (Hemochromatosis) ไปสะสมใน
อวยวะตางๆ เหลกทไปสะสมจานวนมากจะเปนฮโมซเดอรน (Hemosiderosis) อาการของภาวะ
เหลกเกน ถาไปสะสมทตบมากๆ จะทาใหตบแขง ถาทตบออนจะทาใหเปนเบาหวาน ถาทหวใจ
จะทาใหเกดผงพดในกลามเนอหวใจ และหวใจลมเหลวตามมา ทาใหตายไดถาไมรกษา (3)
163
อาการเนองจากรางกายขาดธาตเหลก พบไดในผอยในภาวะขาดแคลนอาหาร คนทตงใจอด
อาหารอยางผดปกต อาการท เกดจะมโลหตจางแบบชนดเมดเลอดแดงตวเลกและสจาง
(Microcytic hypochromic anemia) ถาเปนเดกจะโตชา พฒนาการลาชา สตปญญาไมด ใน
หญงตงครรภจะทาใหบตรออกมาผดปกต ทาใหตดเชองาย รางกายออนเพลย
การตรวจทางหองปฏบตการ (1) กรณกนยาเหลกอดเมดเกนขนาด ทาการตรวจวนจฉยโดยการซก
ประวต ซงกรณเปนเดก ผปกครองอาจทราบถาเหนตอนกน ดอาเจยนอาจพบมเมดยาออกมา การ
ถายภาพรงสชองทองอาจพบเงาทบของเมดยา อาการอาเจยน ทองเสย และชอก ชวยสนบสนนการ
วนจฉย การตรวจทางหองปฏบตการใหตรวจ ดระดบเมดเลอดขาวอาจสงขน ระดบนาตาลในเลอดอาจสงขน ระดบเกลอแรและระดบแกสในหลอดเลอดแดงเพอดภาวะเลอดเปนกรด การทางานของ
ตบ การแขงตวของเลอด การทางานของไต การตรวจระดบเหลกในเลอด (Serum iron) ชวยในการ
รกษา คอถาระดบเกน 450 – 500 ug/dL มกมอาการพษเกดขน การตรวจควรทาในชวง 4 – 6
ชวโมงหลงกน และตรวจซาอกครงในชวง 6 – 12 ชวโมงหลงกน เพราะบางรายระดบเหลกในเลอด
อาจขนชา เชน รายทกนยาเหลกอดเมดแบบ Sustained-relaese เขาไป สาหรบการตรวจ Total
iron-binding capacity (TIBC) นนไมสมพนธกบอาการพษ ไมมประโยชนในกรณน (2) กรณโรคปอด
ฝนเหลก การตรวจทไดประโยชนทสดคอ การตรวจภาพรงสทรวงอก จะเหนจดฝนเหลกจานวนมาก
ในเนอปอด รวมกบการซกประวตอาชพทสมผสฝนหรอฟมของเหลก การตรวจสมรรถภาพปอดอาจ
ปกตหรอผดปกตแบบจากดการขยายตว สวนกรณ Siderosis bulbi ตรวจโดยซกประวตเศษเหลก
กระเดนเขาตา ตรวจตาดรองรอยของการบาดเจบ วดสายตาดความชดเจนของการมองเหน ถาสงสย
ควรถายภาพรงสลกตาเพอดวามเงาโลหะอยภายในหรอไมทกราย (3) กรณไดรบเหลกเกนเนองจาก
ปวยเปนโรคหรอไดรบเลอดบอย ควรตรวจดระดบเฟอรตนในเลอด (Serum ferritin) จะเปนการบง
บอกภาวะเหลกทสะสมในรางกายเกนไดคราวๆ คอถาระดบเฟอรตนเกน 1,000 ng/ml จะถอวาม
ภาวะเหลกเกนแลว การตรวจอนทอาจชวยในการวนจฉย เชน การตรวจเจาะชนเนอตบเพอมาตรวจหาระดบธาตเหลก และการตรวจภาพคลนแมเหลกไฟฟา (Magnetic resonance imaging;
MRI) ของหวใจเพอดปรมาณเหลกทสะสมอย (4) กรณขาดธาตเหลก ตรวจความสมบรณของเมด
เลอด เพอดความรนแรงของภาวะโลหตจาง ยอมสเมดเลอดและสองกลองจลทรรศนดรปรางและ
ขนาดของเมดเลอดแดง อาจตรวจ Serum iron, Total iron-binding capacity และ Transferrin
saturation เพอชวยวนจฉยดวย ถาเปนภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลก Serum iron และ
Transferrin saturation จะตา สวนคา Total iron-binding capacity จะสง
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล กรณกนยาเหลกอดเมดเกนขนาดมา ใหรบสงพบแพทยใหเรวทสด
• การรกษา (1) กรณไดรบเหลกเกนขนาด เมอผปวยมาถงหองฉกเฉน ใหดการหายใจและระบบ
ไหลเวยน ใหสารนาใหเพยงพอโดยเฉพาะถามภาวะชอก ประเมนสญญาณชพ การกาจดยาเหลก
164
จากรางกายนน การเรงการกาจดทดทสดคอการทา Whole bowel irrigation (WBI) ซงควรทา
เปนอยางยงโดยเฉพาะในกรณทถายภาพรงสชองทองแลวเหนเมดยาอยจานวนมาก ทาโดยการให
สารละลายโพลเอทลนไกลคอล (Polyethylene glycol) เชน Colyte ทางการกนหรอทางสาย
ลางทองใสทางจมก การใหผงถานกมมนตหรอยาทาใหอาเจยนนนไมมประโยชน การลางทองผาน
ทางสาย (Gastric lavage) มประโยชนเฉพาะกรณเปนยานาและควรใชนาเปลาหรอนาเกลอลาง
เทานน หามใชสารละลายทมสวนผสมของฟอสเฟตลางทองเดดขาด จะทาใหเกดภาวะฟอสฟอรส
สง โซเดยมตา แคลเซยมตา และตายได กรณเปนยาเหลกอดเมดการลางทองผานทางสายไมม
ประโยชน เพราะเมดยามกใหญเกนกวาจะขนมาตามสายลางทองได ทา Whole bowel irrigation ดกวา การรกษาตามอาการ ใหรกษาภาวะชอก ชก เลอดเปนกรด ทอาจเกดขน การ
รกษาเฉพาะ กลมทมอาการนอย ไมอาเจยนมาก ผลตรวจทางหองปฏบตการปกต อาจสงเกต
อาการและรอใหดขนเอง กลมทมอาการหนก เชน ชอก ชก เลอดเปนกรด ระดบเหลกในเลอด
เกน 500 – 600 ug/dL ควรทาคเลชน (Chelation) โดยใหยาขบเหลก Deferoxamine (หรอ
อาจเรยก Desferrioxamine) ขนาด 10 – 15 mg/kg/hr หยดเขาทางหลอดเลอดดา สงเกตส
ปสสาวะ ถามการขบออกของ Deferoxamine-iron complex ปสสาวะจะเปนสสมหรอส
เหมอนไวนสชมพ (Vin rosé) แตอาจจะไมเหนสแบบนกได หยดใหยาขบเมอสปสสาวะกลบมา
ปกตหรอระดบเหลกในเลอดกลบมาปกต กรณเดกคอทประมาณ 50 – 120 ug/dL (2) กรณโรค
ปอดฝนเหลกจากการทางาน หากไมมอาการไมตองรกษา แตตองควบคมสภาพแวดลอมในการ
ทางานเพอลดการสมผสฝนหรอฟมเหลกในบรรยากาศการทางานลง หากมอาการหอบเหนอยให
รกษาตามอาการ กรณ Siderosis bulbi ถาพบเศษเหลกในลกตาตองสงปรกษาจกษแพทยเพอ
เอาเศษเหลกออกทกราย หามปลอยทงไว การนาเศษเหลกออกทาโดยการผาตดรวมกบการใช
แมเหลกดดออก และหากเกดตอกระจกตามมาอาจตองผาตดเปลยนเลนสดวย (9) กรณตรวจพบ
ชา เมอเหลกกระจายไปทวเนอเยอตาและจอประสาทตาเสอมไปแลว ทาไดเพยงผาตดควกลกตา (Ennucleation) ออก (3) กรณเหลกเกนเนองจากปวยเปนโรคหรอไดรบเลอดบอย ใหการรกษา
ดวยยาขบเหลกคอ Deferoxamine ซงเปนยาฉด หรอ Deferiprone ซงเปนยากน (4) กรณขาด
ธาตเหลก ใหรกษาดวยการใหกนอาหารทมธาตเหลกสง และใหกนยาเหลกอดเมดเสรม เชน
เฟอรสซลเฟต (Ferrous sulfate)
การปองกนและเฝาระวง กรณเดกกนยาเหลกอดเมดเกนขนาด ปองกนโดยใชขวดยาทมฝาแบบกน
เดกเปดไดและเกบยาใหพนมอเดก กรณโรคปอดฝนเหลกจากการทางาน การปองกนทดทสดคอการ
ควบคมทแหลงกาเนดตามหลกอาชวอนามย ตรวจระดบฝนและฟมเหลกในบรรยากาศการทางาน
สมาเสมอและควบคมไมใหเกนคามาตรฐาน ใหคนทางานใชอปกรณปองกนทเหมาะสม การเฝาระวง
โรค ใหคนทางานตรวจภาพรงสทรวงอกทกป ตรวจสมรรถภาพปอดรวมดวยถาทาได สวนการตรวจ
ระดบเหลกในเลอดนนไมมประโยชนในการเฝาระวงสขภาพโรคปอดฝนเหลก ไมแนะนาใหทา กรณ
165
ของโรค Siderosis bulbi การปองกนทดทสดคออยาใหเศษเหลกกระเดนเขาตา ตดตงแผนกาบงท
เครองจกร ใชหนากากหรอแวนตานรภยทกครงททางานทมโอกาสเกดเศษเหลกกระเดน เชน งาน
ตอกตะป งานเจยรเหลก งานตดเหลก เมอมเศษเหลกกระเดนเขาตาตองไปพบแพทยทกครง
เอกสารอางอง
1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
2. Billing CG, Howard P. Occupational siderosis and welders’ lung: a review. Monaldi Arch Chest Dis. 1993;48(4):304-14.
3. McCormick LM, Goddard M, Mahadeva R. Pulmonary fibrosis secondary to
siderosis causing symptomatic respiratory disease: a case report. J Med Case Rep.
2008;2:257.
4. Vitulo P, Valoti E, Arbustini E, Rossi A, Catenacci G. A case of occupational
pulmonary siderosis: the pathogenetic and prognostic considerations. G Ital Med
Lav Ergon. 1997;19(2):50-2.
5. Tawara A. Transformation and cytotoxicity of iron in siderosis bulbi. Invest
Ophthalmol Vis Sci. 1986;27(2):226-36.
6. Ballantyne JF. Siderosis bulbi. Br J Ophthalmol. 1954;38(12):727-33.
7. Klaassen CD. Casarett and Doull’s Toxicology: The basic science of poisons. 17th
ed. New York: McGraw-Hill 2008.
8. วปร วประกษต . แนวทางเวชปฏบตในการรกษาภาวะเหลกเกนดวยยาดเฟอรโพรน .
กรงเทพมหานคร: องคการเภสชกรรม 2552. 9. Sneed SR, Weingeist TA. Management of siderosis bulbi due to a retained iron-
containing intra ocular foreign body. Ophthalmology. 1990;97(3):375-9.
Isopropanol นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ไอโซโพรพานอล (Isopropanol)
ชออน Isopropyl alcohol, IPA, 2-Propanol, Propan-2-ol, Dimethyl carbinol, Rubbing
alcohol
166
สตรโมเลกล C3H8O ||||| นาหนกโมเลกล 60.10 ||||| CAS Number 67-63-0 ||||| UN Number
1219
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส มกลนแอลกอฮอล ตดไฟได
คาอธบาย ไอโซโพรพานอล (isopropanol) เปนแอลกอฮอลชนดหนง มราคาถก มคณสมบตฆาเชอ
โรคได (disinfectant) จงถกใชในการทาความสะอาด บางครงอาจเรยกวา แอลกอฮอลเชดทาความ
สะอาด (rubbing alcohol) กได สามารถพบไอโซโพรพลแอลกอฮอลในนายาทาความสะอาด นายา
ฆาเชอ สตรตางๆ ทงทใชในโรงพยาบาล ตามบาน และตามโรงงานตางๆ โดยมกจะใชทความเขมขน
ประมาณ 70 % นอกจากนยงใชเปนตวทาละลาย (solvent) ในโรงงานอตสาหกรรมตางๆ อกดวย พษของแอลกอฮอลชนดนจะทาใหเกดอาการเมาไดเหมอนพษของเอทานอล สามารถกดสมองและกด
การหายใจไดอยางรนแรง แตมกไมกอภาวะเลอดเปนกรดอยางรนแรง (high gap metabolic
acidosis) แบบเมทานอล
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 200 ppm, STEL = 400 ppm |||||
NIOSH REL: TWA = 400 ppm (980 mg/m3), STEL = 500 ppm (1,225 mg/m3), IDLH =
2000 ppm [10 % LEL] ||||| OSHA PEL: TWA = 400 ppm (980 mg/m3) ||||| ประกาศ
กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:
ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Acetone in urine (End of shift at end of
workweek) = 40 mg/L
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Isopropyl alcohol = Group 3 (ไมสามารถจดกลมได
วาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม), Isopropyl alcohol manufacture by the strong-acid
process = Group 1 (ยนยนวาเปนกระบวนการทางานทกอมะเรงโพรงจมกในมนษย) ||||| ACGIH
Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได) แหลงทพบ ไอโซโพรพานอล มกถกใชเปนแอลกอฮอลในการทาความสะอาดพนผว เฟอรนเจอร และ
สงของตางๆ บางครงจงอาจเรยกแอลกอฮอลชนดนอกชอหนงนวา แอลกอฮอลเชดทาความสะอาด
(rubbing alcohol) กได ในผลตภณฑทาความสะอาดทใชตามบานเรอน หลายสตรกอาจพบม
แอลกอฮอลชนดนเปนสวนผสม บางครงอาจพบอยในกระดาษหรอผาเชดทาความสะอาดสาเรจรป
ทชบแอลกอฮอลชนดนมา (wiper) ตามโรงงานอตสาหกรรมตางๆ กนยมใชแอลกอฮอลชนดนในการ
ลางคราบสกปรก คราบสารเคม ลางถงบรรจสารเคม รวมถงใชเปนตวทาละลายดวย ไอโซโพรพา
นอลทใชเชดทาความสะอาดตามโรงพยาบาลนน มกจะมความเขมขนอยทประมาณ 70 % เนองจาก
เปนความเขมขนทมคณสมบตฆาเชอโรคไดด และเพอปองกนการสบสนกบเอทานอล ซงอาจจะทาให
มคนนาไปดมดวยความเขาใจผดได จงมกมการผสมสฟา (brilliant blue) ลงไปเพอใหสแตกตางกน
อยางไรกตามในปจจบนน แอลกอฮอลเชดทาความสะอาดตามโรงพยาบาลหลายสตร กปรบมาใชเอ
167
ทานอลแทนไอโซโพรพานอล เพอความปลอดภยทมากขนแลว แตธรรมเนยมการใสสฟาลงไปใน
แอลกอฮอลเชดทาความสะอาดกยงไดรบความนยมอย
ทางเขาสรางกาย ดดซมเขาสรางกายไดอยางรวดเรวทางการกน (ingestion) และการหายใจเอาไอ
ระเหยเขาไป (inhalation) การดดซมทางผวหนง (skin absorption) กสามารถเกดขนไดเชนกน
หลงจากเขาสรางกาย การดดซมเขาสกระแสเลอดจะเกดขนอยางรวดเรว ทาใหเกดอาการตามระบบ
(systematic effect) กอนทจะถกเปลยนแปลงเปนสารอะซโตน (acetone) โดยเอนไซมแอลกอฮอล
ดไฮโดรจเนส (alcohol dehydrogenase) ไอโซโพรพานอลมระยะเวลาครงชวตในรางกายประมาณ
3 – 7 ชวโมง (1) และเนองจากไอโซโพรพานอลจะถกเปลยนแปลงเปนอะซโตนในรางกาย ดวยเหตนการตรวจตวบงชทางชวภาพ (biological marker) ของสารน จงตองใชการตรวจอะซโตนในปสสาวะ
เปนตวบงช
กลไกการกอโรค เชนเดยวกบแอลกอฮอลชนดอนๆ ไอโซโพรพานอลสามารถออกฤทธกดประสาท
(CNS depressant) ได ฤทธในการกดประสาทน มความรนแรงกวาเอทานอลถงประมาณ 2 – 3 เทา (1) นอกจากนยงสามารถกดการหายใจ (respiratory depressant) ทาใหไมรสกตว (coma) และหยด
หายใจ (respiratory arrest) ได ไอโซโพรพานอลเมอเขาสรางกาย จะถกเปลยนแปลงโดยเอนไซม
แอลกอฮอลดไฮโดรจเนส (alcohol dehydrogenase) ไดเปนสารอะซโตน (acetone) ซงมฤทธกด
ประสาทเชนกน ทาใหการกดประสาทเกดตอเนองยาวนานขนอก สาหรบฤทธตอทางเดนอาหาร ไอโซ
โพรพานอลทาใหเกดการระคายเคองตอเยอบทางเดนอาหาร จงทาใหเกดกระเพาะอาหารอกเสบได
หากไดรบไอโซโพรพานอลเขาไปปรมาณมาก จะทาใหเกดความดนโลหตตา (hypotension)
เนองจากฤทธทาใหหลอดเลอดขยายตว (vasodilatation) และฤทธกดกลามเนอหวใจ (myocardial
depression)
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากเปนของเหลว หากรวไหลจงอาจเปนไปในลกษณะหกนอง
ไปตามพนได ถาหกรดตวตองรบทาการลางตวใหผ ปวยอยางรวดเรวเนองจากอาจดดซมเขาสรางกายทางผวหนงจนทาใหเกดอนตราย หากหกรดพนเปนปรมาณเลกนอย ควรรบทาการเชดทา
ความสะอาดอยางรวดเรว หากหกเปนปรมาณมาก เชนในกรณรถบรรทกสารนพลกควา ตองใชทม
กภยในการกเกบ เนองจากสามารถระเหยเปนไอได หากรวไหลออกมาจานวนมากและปลอยทงไวเปน
เวลานาน ไอระเหยทคอยๆ เกดขน (การระเหยมกเกดขนชาๆ) อาจมความเขมขนสงและกออนตราย
รนแรงแกผทเขาไปเกบกวาด และเนองจากสามารถตดไฟไดดมาก จงอาจทาใหเกดไฟลกไหมรวมถง
การระเบดขนได ผทเขาไปกภยควรระมดระวงเปนอยางยง
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน การไดรบไอโซโพรพานอลเขาไปในปรมาณมากจะทาใหเกดอาการเมา คลาย
คนทดมเอทานอล ฤทธกดสมองจะทาใหการรสตลดนอยลง พดไมชด เดนเซ หากไดรบเขาไป
ปรมาณมากๆ จะทาใหโคมา หมดสต ความดนโลหตตก และหยดหายใจได ฤทธระคายเคองเยอบ
168
ทางเดนอาหาร อาจทาใหพบอาการปวดทอง คลนไส อาเจยน แผลทกระเพาะอาหาร และ
อาเจยนเปนเลอด ถาดมเขาไปในปรมาณมาก ตรวจเลอดจะพบภาวะเลอดเปนกรด (metabolic
acidosis) ได แตมกไมรนแรงแบบพษของเมทานอล อาจพบภาวะชวงออสโมลสงขน (elevated
osmolar gap) และเนองจากไอโซโพรพานอล จะถกเปลยนแปลงเปนสารอะซโตนในรางกาย
ฤทธการกดสมองจะยาวนาน เพราะอะซโตนกมฤทธกดสมองไดเชนกน ลมหายใจทมอะซโตนจะ
ทาใหเกดกลนเฉพาะตวขน การสมผสทางการหายใจ หากปรมาณไมมากนก จะทาใหระคายเคอง
เยอบตา จมก และคอได หากปรมาณสงๆ สามารถทาใหเกดอาการตามระบบไดดงทกลาวมา
การสมผสทผวหนง จะทาใหเกดการระคายเคองผวหนง หากสมผสบอยๆ นานๆ จะทาใหเกดผวแตกลอก และผนแพ การสมผสทดวงตาทาใหเกดการระคายเคอง การระคายจนเปนแผลท
กระจกตาพบไดแตไมบอยนก
• อาการระยะยาว ไอโซโพรพานอลไมใชสารกอมะเรง การสมผสทางผวหนงบอยๆ นานๆ จะทาให
เกดการระคายเคอง ผวแตกลอก และผนแพ
การตรวจทางหองปฏบตการ
• ตวบงชทางชวภาพ การตรวจเพอดการสมผสในการทางาน (occupational exposure) ตรวจ
ไดโดยดระดบสารอะซโตนในปสสาวะ ซงเปนตวบงชทางชวภาพ (biological marker) มาตรฐาน
ของไอโซโพรพานอล การเกบใหเกบหลงเลกกะในวนสดทายของสปดาหการทางาน (end of
shift at end of workweek) ถามระดบอะซโตนในปสสาวะเกน 40 mg/L ถอวามความเสยง
จากการสมผสไอโซโพรพานอลเกนมาตรฐาน
• การตรวจเพอชวยในการรกษาผปวยทไดรบพษ การตรวจในผปวยทไดรบพษเฉยบพลน
อาจสงตรวจเลอดเพอดระดบไอโซโพรพานอลและอะซโตน ถาสามารถหาหองปฏบตการสง
ตรวจได อาจจะพบระดบไอโซโพรพานอลและอะซโตนในเลอดสงขน การสงตรวจทาง
หองปฏบตการอนทมประโยชน เชน ระดบเกลอแรในเลอด (serum electrolyte) ระดบออสโมล
(serum osmol and osmolar gap) ระดบแกสในเลอดแดง (arterial blood gas) ระดบ
ออกซเจนในเลอด (pulse oximetry) การทางานของตบ (liver function test) การทางานของไต (BUN and creatinine) ควรสงตรวจระดบนาตาลในเลอดดวย (serum glucose) เนองจาก
อาจพบภาวะนาตาลในเลอดตาในผปวยทไดรบพษได
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด หลกเลยงการ
กอประกายไฟเนองจากเปนแอลกอฮอล จงสามารถตดไฟไดดมาก ทาการลางตวดวยนาเปลาเพอ
ลดการปนเปอน (decontamination) สงเกตดปญหาการหายใจ หากมอาการมากจะแสดง
อาการเหมอนคนเมา หรอหากรนแรงมากทสดจะถงกบหมดสต ถาเรมมปญหาการหายใจ ทมก
169
ชพอาจพจารณาใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวต หากมการสมผสทดวงตา ควรลางตาดวยนาเปลา
ใหมากทสดกอนสงพบแพทย
• การรกษา ตรวจดการหายใจ ถาไมหายใจใหใสทอชวยหายใจ และชวยการหายใจ ใหออกซเจน
100 % เสรม ตรวจวดสญญาณชพ และระดบความรสกตวของผปวย ทาการรกษาถามภาวะ
โคมา ความดนโลหตตา และระดบนาตาลในเลอดตา หากมปญหาเรองระดบความรสต หรอม
อาการมาก ควรใหสงเกตอาการ และรบไวรกษาตวทโรงพยาบาล จะเปนการปลอดภยทสด การ
รกษาหลกคอการรกษาประคบประคอง (supportive treatment) ไมมยาตานพษ (antidote)
สาหรบไอโซโพรพานอล การรกษาโดยการใหเอทานอล (ethanol therapy) แบบการรกษาพษเมทานอลนนไมจาเปนตองทา เพราะไอโซโพรพานอลไมไดทาใหเกดภาวะเลอดเปนกรดอยาง
รนแรงแบบเมทานอล หากผปวยกนไอโซโพรพานอลเขาไป จะดดซมเขาสรางกายผานทางเดน
อาหารอยางรวดเรว ถามาพบแพทยเรวภายใน 30 นาท และกนเขาไปจานวนมาก การใสทอเขา
ไปในกระเพาะอาหาร (NG tube) แลวดดออก อาจไดประโยชนบางเลกนอย แตถามาหลงจาก
นน มกไมทน เนองจากไอโซโพรพานอลดดซมเขาสกระแสเลอดไปแลว การใหผงถานกมมนต
(activated charcoal) เพอลดการดดซมนนไมมประโยชน การใหยาขบปสสาวะเพอหวงผลให
ขบไอโซโพรพานอลออกมา (force diuresis) นนไมมประโยชน หลงจากรกษาแบบ
ประคบประคองแลว ถาอาการยงหนก ไมรสต มไตวายเฉยบพลน ความดนโลหตตก โดยไม
ตอบสนองตอการรกษาดวยสารนาและยาเพมความดน (inotropic drug) หรอระดบไอโซโพรพา
นอลในเลอดสงมากเกน 500 mg/dL อาจพจารณาทาการลางไต (hemodialysis) ซงมกไดผลด
ในการกาจดไอโซโพรพานอลออกจากกระแสเลอด
การปองกนและเฝาระวง การปองกน ทาตามหลกอาชวอนามย เพอลดการสมผสไอโซโพรพานอล ใน
การทางาน การใชสารเคมตองทาดวยความระมดระวง ตรวจสอบเครองจกรและถงบรรจสารเคม
อยางสมาเสมอ เพอปองกนการรวไหล การเฝาระวงทาโดย ตรวจวดระดบสารเคมในอากาศททางาน
ตรวจวดระดบอะซโตนในปสสาวะของพนกงาน เพอประเมนระดบการสมผส ตรวจรางกายดผนแพ สอบถามอาการระคายเคอง ตา จมก ทางเดนหายใจ และตรวจระดบการทางานของตบ
เอกสารอางอง
1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
170
Lead นพ.สมทศน พลลภดษฐกล (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ตะกว (Lead) ||||| ชออน Plumbum
สตรโมเลกล Pb ||||| นาหนกอะตอม 207.20 ||||| CAS Number 7439-92-1 ||||| UN Number ไม
ม
ลกษณะทางกายภาพ โลหะแขง สออกเทาเงน หรอบางทมสออกขาวอมฟา
คาอธบาย ตะกว (lead; อานวา เลด) เปนธาตโลหะชนดหนงทถกนามาใชประโยชนมากมาย
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Lead and inorganic compounds, as Pb
TWA = 0.05 mg/m3 ||||| NIOSH REL – Lead and other lead compounds, as Pb TWA =
0.05 mg/m3, IDLH = 100 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Lead and other lead compounds, as Pb TWA = 0.05 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบ
ภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลา
ทางานปกต สาหรบตะกวและสารประกอบอนนทรยของตะกว ไมเกน 0.2 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Lead in blood (Not critical) = 30 ug/dl (Except
women of child bearing potential = 10 ug/dl)
คามาตรฐานในสงแวดลอม EPA NAAQS – Primary standard = 0.15 ug/m3 (rolling 3-month
average), 1.5 ug/m3 (quatery average), Secondary standard = เหมอน Primary standard
||||| ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 10 เรองกาหนดมาตรฐานคณภาพอากาศใน
บรรยากาศโดยทวไป พ.ศ. 2538: คาเฉลยในเวลา 1 เดอน ไมเกน 1.5 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ
มะเรงในมนษยหรอไม)
กลไกการกอโรค ตะกวทาใหเกดอนตรายไดอยางรนแรง โดยมผลตอหลายระบบของรางกาย โดย
ตะกวจะเขาไปรบกวนการทางานของเอนไซมตางๆในรางกาย รบกวนการทางานของไมโตคอนเดรยซงเปนสวนทสรางพลงงานใหกบเซลล และรบกวนการสรางสารสอประสาทในเซลล โดยจะมผลตอ
การสรางเมดเลอดในรางกาย การทางานของระบบประสาท ไต ระบบทางเดนอาหาร ระบบสบพนธ
ระบบหมนเวยนโลหต ตะกวจะเขาสรางกายได 2 ทาง คอ การหายใจ และการกนเขาทางปาก สวน
ใหญการไดรบตะกวทางการหายใจ มกพบไดบอยในโรงงานอตสาหกรรมโดยเกดจากการหายใจเอาไอ
ฟมตะกวเขาไป เนองจากไอฟมตะกวมโมเลกลเลกจงดดซมผานปอดไดอยางรวดเรว การไดรบตะกว
จากการกนมกจะไมไดเกดจากการทางานในโรงงานอตสาหกรรม แตพบไดบอยในเดก ซงเดกจะดดซม
171
ตะกวไดดกวาผใหญ หลงจากเขาสรางกายตะกวจะเขาไปในกระแสเลอดโดยรอยละ 99 จะเขาไปเกาะ
กบเมดเลอดแดง โดยตะกวสามารถผานรกเขาสทารกในครรภมารดา และผาน blood brain barrier
ผานเขาสสมองไดดวย โดยสดทายเมอมระดบตะกวในกระแสเลอดจานวนมาก ตะกวจะเขาไปสะสม
ในกระดกได และเมอระดบตะกวในกระแสเลอดตาลงตะกวกจะสามารถออกจากกระดกเขาสกระแส
เลอดอกครงได ในคนทมตะกวเกบสะสมในกระดกปรมาณมากเมอรางกายเกดภาวะบางอยางเชน
ภาวะไทรอยดสง หรอหรอเรมมภาวะกระดกพรน กจะทาใหเกดการปลอยตะกวออกมาจากกระดก
เปนปรมาณมากทาใหเกดภาวะพษตะกวได คาครงชวตของตะกวในเนอเยอมระยะเวลาประมาณ 1 –
2 เดอน แตคาครงชวตของตะกวในกระดกกลบมระยะเวลาถง 1 – 10 ป สวนใหญประมาณรอยละ 70 ของตะกวจะถกขบทางปสสาวะ สวนนอยจะถกขบทางอจจาระ และสวนทเหลอมการขบออกทาง
เสนผม เลบและขบทางเหงอ เลกนอย
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน จากขอมลขางตน เนองจากตะกวสวนใหญมกไดรบจากการหายใจ
เอาไอฟมเขาไป และสถานะปกตจะอยในรปของแขง การเกดเหตรวไหลในลกษณะฉกเฉนจงอาจเกดม
ขนไดนอย
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน เกดจากการไดรบตะกวเขาไปในรางกายปรมาณมาก(สวนใหญเกดจากการกน)
อาการทเกดขนจากการไดรบตะกว ไดแก คลนไส อาเจยน ปวดทองรนแรง เลอดจาง ตบอกเสบ
เฉยบพลน มอาการสมองอกเสบฉบพลน
• อาการระยะยาว อาการทวไปของผทไดรบตะกวสะสมมาเปนระยะเวลานาน ไดแก ออนเพลย ไม
มแรง เบออาหาร นอนไมหลบ นาหนกลด ปวดตามกลามเนอตามขอ อาการทางระบบทางเดน
อาหารไดแก ปวดเกรงทอง ทองผก อาการทางระบบประสาทสวนกลาง ไดแก สมาธไมด ปวดหว
สน เดนเซ ซม ชก โคมา พฤตกรรมเปลยนไป ระบบประสาทสวนปลาย ไดแก ปลายประสาท
อกเสบ ทาใหเกดขอมอตก (wrist drop) ระบบโลหต ไดแก ภาวะโลหตจาง ตะกวยงทาให ทอ
กรวยไตอกเสบ เกดพงผดทไต ระบบสบพนธ ไดแก ทาใหเปนหมน ทาใหคลอดกอนกาหนด พฒนาการของสมองเดกไมด
การตรวจทางหองปฏบตการ ตรวจหาระดบตะกวในเลอด โดยระดบตะกวปกตในประชากรทวไปท
ไมไดสมผสตะกวจะนอยกวา 5 ug/dl ระดบตะกวในเลอด 5 – 25 ug/dl จะมผลตอการพฒนาสมอง
ของเดก และในระยะยาวมรายงานวาทาใหเกดความจาไมดไดในผใหญ ในระดบตะกวในเลอด 25 –
60 ug/dl จะทาใหเกดอาการปวดหว สมาธสน โลหตจาง และเรมมระบบประสาททางานชาลง ใน
ระดบตะกว 60 – 80 ug/dl อาจจะทาใหมอาการทางระบบทางเดนอาหารและไตได ในระดบตะกว
มากกวา 80 ug/dl จะมอาการปวดทอง ไตอกเสบ และมภาวะ ซม ชก โคมาได
แนวทางการดแลในผใหญ
• ถาระดบตะกวในเลอดสงมากกวา 60 ug/dl และมอาการใหวนจฉยวาเปนโรคพษตะกว
172
• ถาระดบตะกวในเลอดสงมากกวา 60 ug/dl และทดสอบ EDTA เปนผลบวก ใหวนจฉยเปนโรค
พษตะกว
• ถาระดบตะกวในเลอดนอยกวา 60 ug/dl และมอาการ อาจจะวนจฉยวาเปนโรคพษตะกว
แนวทางการวนจฉยในเดก
• 10 – 14 ug/dl ตรวจเลอดซาและใหความรพอแมเกยวกบปจจยเสยง
• 15 – 19 ug/dl ตรวจเลอดซา ถายงสงใหสงรกษาตอในสถานพยาบาล
• 20 – 44 ug/dl สงตอใหสถานพยาบาลเพอทาการประเมนซาและดแลรกษา
• 45 – 69 ug/dl สงตอใหสถานพยาบาลเพอทาการประเมนซาและดแลรกษา ใหยาขบตะกว
succimer
• ตงแต 70 ug/dl ขนไป สงเพอรกษาตวในโรงพยาบาลทนท รบใหยาขบตะกว
• หากพบปญหาระดบตะกวสงในเดก ตองคนหาตนเหตและแกไขปญหาตะกวในสงแวดลอมดวย
เสมอ การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาลและการรกษา ในกรณทผปวยมอาการชก หรอมอาการโคมา แนะนาใหสง
โรงพยาบาลทนท แพทยผดแลควรรกษาตามอาการ (supportive treatment) ใหสารนาให
เพยงพอ ถาชกอาจจะใหยากนชก ถาชกแลวมอาการสมองบวมอาจจะลดความดนสมองดวย
dexamethasone 10 mg ทางหลอดเลอดดา และอาจจะให manitol (0.25 - 1 g/kg)
• ตะกวมยาตานพษดงน (1) Calcium EDTA – ใหขนาด 0.5 – 1 กรม หรออาจถง 1.5 กรม ตอ
วน โดยฉดเขาหลอดเลอดดาชาๆ หรอเขากลามเนอ อาจจะใหยาขนาด 1 กรม หยดเขาเสนเลอด
ดาชาๆ ภายใน 1 ชวโมง ใหวนละ 2 ครง นานไมเกน 5 วนตดตอกน (2) Dimercaprol (BAL) –
ใชรวมกบ Calcium EDTA โดยใชขนาด 2.5 mg/kg ฉดเขากลามเนอทก 4 ชวโมง (3) DMSA
(succimer) – เปนยารบประทานใชไดดในการรกษาพษตะกวในเดก ในเดกเรมใหในขนาด 350
mg ทก 8 ชวโมง เปนเวลา 5 วน ตามดวย 350 mg ทก 12 ชวโมง เปนเวลา 14 วน
• ในกรณทผปวยทานตะกว (เชน กอนส หรอชนโลหะทมตะกว) เขาไปในรางกาย แนะนาใหทาน
ผงถาน (activated charcoal) เพอชวยในการดดซบ หลงจากนนถาตะกวทเขาไปในรางกาย
สามารถมองเหนดวยตาเปลา พจารณาทาการลางลาไส (whole bowel irrigation) พจารณาทา
การสองกลองถาสามารถเอาออกไดในกรณเปนชนใหญๆ
• คนงานทอยในสภาวะตอไปนตองใหหยดงานหรอเปลยนไปทาหนาทอน (1) ผทมระดบตะกวมากกวา 60 ug/dl ในการตรวจ 2 ครงตดตอกน (2) ผทไดรบการวนจฉยวาเปนโรคพษตะกว (3)
หญงมครรภทมระดบตะกว 25 ug/dl ขนไป
173
Manganese นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ แมงกานส (Manganese) ||||| ชออน ไมม
สญลกษณอะตอม Mn ||||| นาหนกอะตอม 54.94 ||||| CAS Number 7439-96-5 ||||| UN
Number ไมม
ลกษณะทางกายภาพ ถาบรสทธจะเปนผงสเทาขาว
คาอธบาย แมงกานส (Manganese) เปนธาตโลหะชนดหนง พบไดมากมายตามธรรมชาต จดวาเปน
แรธาตทจาเปนตอรางกาย (trace essential element) เนองจากเปนสวนประกอบของเอนไซมบาง
ชนด ตวธาตบรสทธจะมลกษณะเปนผงสเทา – ขาว แตสวนใหญทพบในชวตประจาวนมกพบในรป
สารประกอบมากกวา การเกดพษของแมงกานสจะเกดทระบบประสาทมากทสด คอทาใหมอาการสนคลายคนเปนโรคพารกนสน ซงเราเรยกอาการสนชนดนวา manganism
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Manganese and inorganic compounds,
as Mn TWA = 0.2 mg/m3 ||||| NIOSH REL – Manganese compounds and fume, as Mn
TWA = 1 mg/m3, STEL = 3 mg/m3, IDLH = 500 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Manganese
compounds and fume, as Mn C = 5 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ
ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของ
การทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 5 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดทาการประเมนไว
แหลงทพบในธรรมชาต อยในหน ทราย ตะกอนดน แหลงนา และสงมชวตทวไปตามธรรมชาต มก
ปะปนอยกบสารประกอบกลมซลเกต (silicate) หรอคารบอเนต (carbonate) ซงพบอยในดน หน
ทราย ทวๆ ไป โดยปกตคนจะไดรบแมงกานสจากธรรมชาตเปนประจาอยแลว ในอาหาร เชน ธญพช
ทไมขดส ผกใบเขยว ถว และนาชา พบวามปรมาณแมงกานสอยมาก อาจทาใหตรวจพบระดบ
แมงกานสในรางกายสงได นาดมและอาหารเปนแหลงทมาของแมงกานสทคนทวไปจะไดรบเขาสรางกายมากทสด
สถานประกอบการทพบแมงกานสหรอสารประกอบของแมงกานสได
• การทาเหมองแรแมงกานส โดยแรแมงกานสทใชในอตสาหกรรมมกอยในรปสารประกอบได
ออกไซด (MnO2) มลกษณะเปนผงสนาตาลหรอดา
• โรงงานผลตสารเคม เชน โรงงานทาดางทบทม (potassium permanganate)
• โรงงานถานไฟฉาย ใชเปนสวนประกอบในถานไฟฉาย
174
• โรงงานหลอมโลหะ เหลกกลา อลลอยด ใชแมงกานสเปนสารเรงปฏกรยา (reagent)
• อาจใชเคลอบหวเชอมโลหะ หวทเจาะหน รางรถไฟ
• ใชเปนสวนประกอบในอตสาหกรรมเซรามค ทาหวไมขดไฟ แกว สสงเคราะห
• ใชเปนสวนผสมในสารฟอกสเครองหนง ผา แกว
• ใชเปนสารอบแหงเมลดปอ (linseed)
• ใชเปนสวนประกอบในยาฆาเชอรา ชอ Maneb และ Mancozeb
• สารประกอบแมงกานสในรปสารอนทรยชอ methylcyclopentadienyl manganese
tricarbonyl (CH3C5H4Mn(CO)3) หรอเรยกยอๆ วา MMT ซงในอดตเคยใชเปนสารผสมใน
นามนแกสโซลน ดงนน เครองจกรหรอยานพาหนะทใชนามนทมสวนผสมของสารนในอดต กจะม
แมงกานสปนเปอนออกมาได
กลไกการกอโรค ปจจบนยงไมทราบกลไกการกอโรคทชดเจน อาการทางคลนก • อาการเฉยบพลน การสมผสในรปฟมของแมงกานสไดออกไซด เชนทพบจากการหลอหลอม
โลหะ ทาใหเกดโรคไขไอโลหะ (metal fume fever) จะมอาการไขสง แนนหนาอก และหอบ
เหนอย การสมผสสาร MMT ทผวหนงทาใหเกดอาการระคายเคองแสบรอน การสดดมไอสาร
MMT ทาใหปวดศรษะ ลนรสกรสโลหะ คลนไส หายใจขด เจบหนาอก หากสดดมสาร MMT
ปรมาณมากอาจทาใหเกดปอดอกเสบ ตบอกเสบ และไตเสอม (1)
• อาการเรอรง ระบบทจะไดรบผลกระทบมากทสดสาหรบการสมผสเรอรงคอระบบประสาท
สารแมงกานสจะเขาสะสมในสมองสวน globus pallidus ทาใหเกดอาการทางสมอง โดยอาการ
ระยะแรกจะออนเพลย ปวดศรษะ พฤตกรรมเปลยนแปลง เชน กระวนกระวาย พดมากผดปกต
กระตนความรสกทางเพศ รวมเรยกวา manganese psychosis อาการทางจตน บางครงอาจทา
ใหสบสนกบคนเปนโรคจตเภท (คนบา) ได ในระยะรนแรงจะมอาการคลายคนเปนโรคพารกนสน
(parkinsonism) เรยกวากลมอาการ manganism คอ พดชา (slow speech) หนาตาดไมม
ความรสก (mask faces) เคลอนไหวชาและกระตก (brady kinesia) ทาเดนผดปกต (gait
dysfunction) สวนอาการมอสน (tremor) ทพบไดบอยในคนเปนโรคพารกนสนทวไปอาจจะพบ
ไดนอยกวาในคนเปนโรคพษแมงกานส (1)
การตรวจทางหองปฏบตการ
• กรณผปวยมอาการจากพษแมงกานส สงทสาคญและชวยในการวนจฉยอยางมากคอการซก
ประวตการทางานอยางละเอยด เนองจากผปวยเหลานมกจะแสดงอาการคลายกบโรคจตหรอโรค
พารกนสนเมอแรกพบ หากซกประวตการทางานพบมความเสยงในการเปนพษแมงกานส จะ
นาไปสการตรวจวนจฉยทถกตอง และการรกษาทมประสทธภาพตอไป
175
• การตรวจระดบแมงกานสในเลอด เปนการตรวจเพอดการสมผสแมงกานสในระยะทผานมาไม
นาน (recent exposure) โดยประมาณคอภายใน 3 – 4 สปดาห (2) ระดบแมงกานสในเลอดไมม
องคกรใดกาหนดคามาตรฐานไวชดเจน เนองจากระดบทตรวจไดบงบอกวามการสมผส
(exposed) แตอาจไมสมพนธกบการปวยเปนโรคพษแมงกานส ในคนทวไปมกจะตรวจพบ
แมงกานสไดในเลอดอยแลวเนองจากสารนเปนธาตจาเปน (essential trace element) ซง
รางกายตองใชในการทางานของเอนไซม โดยทวไปประมาณการวาคาแมงกานสในคนทวไปนาจะ
อยทไมเกน 1 ug/dl (2)
• การตรวจระดบแมงกานสในปสสาวะ เปนการตรวจดการสมผสในระยะทผานมาไมนานเชนกน
(recent exposure) การแปลผลตองทาดวยความระมดระวงเชนเดยวกบการตรวจในเลอด โดยประมาณการเราคาดวาคาแมงกานสในปสสาวะคนทวไปนาจะอยทไมเกน 2 ug/l (2)
• การตรวจภาพจากคลนแมเหลกไฟฟา (magnetic resonance imaging, MRI) แบบ T1 –
weighted ของสมอง จะพบสญญาณภาพชดขนในบรเวณสมองสวน globus pallidus แสดงถง
การสะสมของแมงกานสทบรเวณสมองสวนน
การดแลรกษา
• การรกษาในกรณไดรบพษเฉยบพลนจากการสดดม เชน กรณสดดมสาร MMT หรอสดดม
ฟมของแมงกานสไดออกไซดปรมาณมาก ตองนาผปวยออกมาจากบรเวณทมสารแมงกานสให
เรวทสด ใหอยในทมอากาศถายเท ใหออกซเจนเสรม หากมอาการหลอดลมตบหรอปอดบวมนา
ใหรกษาตามอาการ (3)
• การรกษากรณพษเรอรง จะทาการรกษาเฉพาะเมอมอาการพษของแมงกานสเกดขน เชน อาการ
คลายโรคพารกนสน โดยการรกษาใชยาเดยวกบยาแกโรคพารกนสนทวไป เชน levo-dopa แต
การตอบสนองตอยาชนดนในผปวยพษแมงกานสอาจไมดเทาในผปวยพารกนสนทวไป (3) ขนาดท
ใหคอ 3.5 – 12 g/day (4)
• การรกษาโดยการใช Calcium EDTA หรอยา chelators ชนดอน เพอดงเอาแมงกานสออกจาก
รางกายยงไมมขอบงชทชดเจน (3) เทาทมขอมลมเพยงรายงานหนงจากประเทศญปนททาการ
chelation ในผสงอายสองรายทมอาการของโรคพษแมงกานสเกดขนพบวาอาการดขน (5 ) สวนการลดปรมาณแมงกานสในรางกายดวยการฟอกเลอดหรอลางไตนนยงไมมขอบงชใน
การทาเชนกน (3)
การปองกน การลดการสมผสสารแมงกานสในคนงานทมความเสยงเปนการปองกนทดทสด เชน การ
ใชระบบปด (close system) การใชตวระบายอากาศเฉพาะท (local exhaust ventilation) การ
สวมใสหนากากกรองขณะทางาน (respirator) การตรวจประจาปในผททางานสมผสแมงกานสควร
เนนทระบบประสาท และระบบทางเดนหายใจเปนหลก
เอกสารอางอง
176
1. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
2. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management handbook. London: The Stationery Office 2000.
5. Nagatomo S, Umehara F, Hanada K, et al. Manganese intoxication during total
parenteral nutrition: report of two cases and review of the literature. J Neurol Sci.
1999;162:102-5.
Mercury นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ปรอท (Mercury) ||||| ชออน Hydrargyrum, Quick silver, Liquid silver
สญลกษณอะตอม Hg ||||| นาหนกอะตอม 200.59 ||||| CAS Number 7439-97-6 ||||| UN
Number 2809
ลกษณะทางกายภาพ ในรปโลหะบรสทธจะเปนของเหลว สเงนวาว มนาหนก กลงไปมาได ไมมกลน
ไมระเบดตดไฟ
คาอธบาย ปรอทเปนโลหะเพยงชนดเดยวทในรปบรสทธจะอยในสถานะของเหลวทอณหภมหอง เมอ
เกดการหกรวไหลปรอทสามารถกลงไปมาและระเหยเปนไอไดงาย และเขาสรางกายทางการสดดม
ปรอทบรสทธดดซมไดนอยมากทางการกน สวนการสมผสผานทางผวหนงทาใหเกดผนแพได นอกจาก
ในรปโลหะบรสทธ (Elemental mercury) ยงพบปรอทไดในรปปรอทอนนทรย (inorganic
mercury) และปรอทอนทรย (organic mercury) อกดวย อาการพษของปรอทแตละรปจะมความ
แตกตางกนไป
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Elemental and inorganic forms TWA =
0.025 mg/m3 [skin], Aryl compounds TWA = 0.1 mg/m3 [skin], Alkyl compounds, as Hg TWA = 0.01 mg/m3, STEL = 0.03 mg/m3 [skin] ||||| NIOSH REL – Mercury vapor TWA =
0.05 mg/m3 [skin], IDLH = 10 mg/m3, Other forms except mercury (organo) alkyl
compounds C = 0.1 mg/m3, Mercury (organo) alkyl compounds, as Hg TWA = 0.01
177
mg/m3, STEL = 0.03 mg/m3 [skin], IDLH = 2 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Mercury vapor and
other forms except mercury (organo) alkyl compounds C = 0.1 mg/m3, Mercury
(organo) alkyl compounds, as Hg TWA = 0.01 mg/m3, C = 0.04 mg/m3 ||||| ประกาศ
กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:
สาหรบปรอท (Mercury) ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต
ไมเกน 0.05 mg/m3, สาหรบปรอทอนทรย (Mercury (organo) alkyl compounds) ความเขมขน
เฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 0.01 mg/m3, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน
0.04 mg/m3 คามาตรฐานในรางกาย สาหรบปรอทบรสทธและปรอทอนนทรยมการกาหนดคามาตรฐานไวคอ
ACGIH BEI (2012) – Total inorganic mercury in urine (Prior to shift) = 35 ug/g
creatinine, Total inorganic mercury in blood (End of shift at end of workweek) = 15
ug/L สวนปรอทอนทรยนน องคกร ACGIH ไมไดกาหนดคามาตรฐานไว
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Mercury and inorganic mercury compounds =
Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม), Methyl mercury
compounds = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity –
Elemental and inorganic forms of mercury = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงใน
มนษยได)
แหลงทพบในธรรมชาต • ตวธาตจะพบในธรรมชาตในรปแร Cinnabar ore (HgS) เมอนามาสกดจะไดเปนโลหะปรอทซงม
3 รป คอ 1) รปธาตบรสทธ (elemental mercury) จะเปนโลหะของเหลวสเงนวาว 2) รป
สารประกอบปรอท อนนทรย (inorganic mercury) เชน mercuric chloride (HgCl2) และ 3)
รปสารประกอบปรอทอนทรย (organic mercury คอ akyl & aryl mercury) เชน
methylmercury (HgCH3) เปนตน สารปรอททง 3 รปมกลไกเขาสรางกายและมพษแตกตางกน (1)
• เมอมนษยนาสายแรปรอทมาใชประโยชนกนมากขน ทาใหในธรรมชาตปจจบนมการปนเปอนของ
สารปรอทในดนและนาทวไป ไอปรอทจากอตสาหกรรมจะลอยสในอากาศ เมอถกนาฝนตกชะลง
มาจะตกลงในนาหรอลงดนโดยเฉพาะผวดนทอยตนๆ เมอธาตปรอท (elemental mercury)
ปะปนอยในนาจะเกดกระบวนการเปลยนแปลงกลายเปนปรอทอนทรย (biomethylated) โดย
สตวนาขนาดเลก จากนนจะเขาสหวงโซอาหาร จากในสตวนาขนาดเลก ไปสะสมในปลาเลก ใน
ปลาใหญ โดยมความเขมขนมากขนเรอยๆ (bioaccumulation) ในปลาขนาดใหญบางชนด เชน
ปลาปากดาบ (swordfish) ทกนปลาเลกอนๆ อาจสะสมสารปรอทเอาไวในเนอเยอในความ
เขมขนสงได (1) อนจะนาไปสการไดรบสารปรอทเมอมนษยบรโภคปลาเหลานเขาไป ปญหาสาร
178
ปรอทปนเปอนมากขนในสงแวดลอม ไมวาจะในอากาศ ดน นา หรอสตวนา กาลงเปนทสนใจกน
อยทวโลก (2)
• นอกจากนการปลอยสารปรอทออกปนเปอนในสงแวดลอมโดยการกระทาของมนษยแลว การ
ระเบดของภเขาไฟยงเปนการปลอยสารปรอทออกมาสสงแวดลอมตามธรรมชาตไดอกทางหนง
ดวย (1)
• ปะปนอยในนามนดบและแกสธรรมชาตจากบางแหลง
สภาพการณหรออตสาหกรรมทพบสารปรอทได
• ปรอทบรสทธ (Elemental mercury) พบไดในปรอทวดไข เครองวดความดนโลหต สวตชไฟ
ใชใสในหลอดฟลออเรสเซนตเพอชวยในการเรองแสง ใชในกระบวนการสงเคราะหแกสคลอรนและโซดาไฟ ใชในการแยกธาตทองคาออกจากธาตอน ใชผสมในวสดอดฟน (dental amalgam)
ในยาสมนไพรพนบานบางชนดอาจมปรอทผสมอย ในพธกรรมทางศาสนาบางอยางอาจมการใช
ปรอท เชน เผาแบงกกงเตก การระเบดของภเขาไฟกจะมปรอทออกมาดวย
• ปรอทอนนทรย (Inorganic mercury) นามาใชดงน mercuric chloride ในอดตใชเปนนายา
ฆาเชอ mercurous chloride ในอดตใชเปนยาถาย ยาถายพยาธ mercurochrome ใชในยา
แดง thimerosal ใชผสมเปนยากนเสยในยาทา วคซน และยาหยอดตา mercuric sulfide และ
mercuric oxide อาจพบใชในสบางชนด รวมถงอาจพบในสทใชในการสกลายทผวหนงดวย
• ปรอทอนทรย (Organic mercury) ทพบไดบอยคอ methylmercury จะพบปนเปอนใน
เนอเยอของสตวนาตามธรรมชาต สาร dimethylmercury อาจใชในการทดสอบทางเคม
บางอยาง ในอดต methylmercury & ethylmercury ใชปองกนเมลดพชจากรา แตปจจบนเลก
ใชแลว ในอดตสาร phenylmercury ใชเปนสารตานเชอราผสมในสทาบาน ปจจบนเลกใชแลว
เชนกน
กลไกการกอโรค ปรอททาปฏกรยากบหม sulfhydryl (SH) ทาใหเกดการยบยงการทางานของ
เอนไซม และเปนผลใหเกดพยาธสภาพของเยอหมเซลล หากพจารณาแยกตามชนดแลวพบวา
elemental mercury และ methylmercury ทาใหเกดพษตอสมอง นอกจากน methylmercury
ยงระคายเคองตอปอด ทาใหพฒนาการทางสมองผดปกต สวน inorganic mercury ทาใหระคายเคองผวหนง ตา ทางเดนอาหาร และเปนพษตอไต
การจดการเมอเกดการรวไหล
• กรณของ organic mercury ไมนาจะมการรวไหลจากแหลงใดออกมาในปรมาณมาก สวน
inorganic mercury การรวไหลอาจพบไดไมบอยนก ทง 2 กรณจงขอไมกลาวถงในทน
• กรณของ elemental mercury การหกตกรวไหลถอวามความสาคญมาก การหกลงบนพนพรม
แมในปรมาณนอยมากเพยง 5 ml ถาไมเกบกวาดกเคยมรายงานวาทาใหเดกทสมผสเกดอาการ
พษอยางรนแรงได (3) การเกบกวาดกรณปรอทวดไขหรอท วดความดนตกแตก ถาเปนใน
179
โรงพยาบาลควรมการฝกเตรยมแมบานใหทาการเกบไดอยางถกตอง ถาเปนในบานตองทาการ
เกบเองอยางเหมาะสม สาหรบพนพรมการเกบจะยากกวาพนไมหรอกระเบองเพราะปรอท
ไหลแทรกซมอยไดมากกวา วธการเกบอยาใชเครองดดฝนดด เพราะจะทาใหไอปรอทระเหย
ออกมามากขน ควรใชกระดาษแขง 2 แผนปาดขนมา (ใชกระดาษแผนหนงปาดหยดปรอท
ขนมาไวบนกระดาษอกแผนหนง) หรอใชขวดยาหยอดตาทใชหมดแลวดดขนมากได จากนน
นาปรอททเกบขนมาใสในถงพลาสตก นาไปทงในถงขยะอนตรายตอไป (4)
อาการทางคลนก
• ปรอทบรสทธ (Elemental mercury) ในรปของเหลวหากกนหรอกลนเขาไปจะดดซมเขาทางทางเดนอาหารไดนอยมาก จงมกไมเกดพษขน แตในรปไอระเหยสามารถดดซมเขาทางปอดได
มากและรวดเรว ทาใหเสยงตอความเปนพษสง อาการเฉยบพลนหากไดรบปรมาณสงกวา 1
mg/m3 จะทาใหเกดปอดอกเสบ (chemical pneumonitis) และปอดบวมนาอยางรนแรง
อาการระยะยาวกรณรบสมผสในระดบตาเปนเวลานานจะเกดกบระบบประสาทเปนหลก
ระยะแรกทเกดคออาการสน (tremor) ตามดวยการเคลอนไหวแบบกระตกของแขนขา
(choreiform movement) ตอมาเกดความเปลยนแปลงตอสภาพจต คอ ออนเพลย นอนไม
หลบ เบออาหาร ความจาไมด ปญหาทางอารมณทเกดขนคอ ขอาย ซมเศรา วตกกงวล กระวน
กระวายผดปกต หากอาการรนแรงอาจทาใหเพอคลง (hallucination) และความจาเสอม
(dementia) อาการอนๆ ทเกดขนไดคอเหงอกอกเสบ (gingivostomatitis) ซงจะพบเปนเสนส
ฟาปรากฏทเหงอกและฟน อาการชาปลายมอปลายเทา (peripheral neuropathy) และไตเสอม
(nephropathy)
• กรณของเดกทไดรบปรอทมานาน อาจเกดโรคทมลกษณะเฉพาะขนแตพบไดไมบอยนก คอ
Acrodynia หรอเรยกวา “pink disease” ซงจะมอาการปวดตามแขนขา รวมกบผวทแขนขา
ลอกและกลายเปนสชมพ ความดนโลหตสง เหงอออกมาก เบออาหาร นอนไมหลบ และรองกวน
• กรณของโลหะ amalgam ซงใชอดฟนกนอยางแพรหลายนน แมวาจะมสวนผสมของ
elemental mercury และอาจจะดดซมเขาสรางกายไดในระดบตาๆ ดวยนน แตผลจากการศกษาวจยในปจจบนสวนใหญสรปตรงกนวา ปรอททไดรบจาก amalgam จะไมสงถงขนาดทาให
เกดอาการพษแตอยางใด (5)
• ปรอทอนนทรย (Inorganic mercury) เนองจากสวนใหญอยในสารประกอบทเปนของเหลว
ทางเขาหลกของปรอทอนนทรยจงเปนการกนหรอกลน แมวาการเขาทางลมหายใจอาจมความ
เปนไปไดเชนกน (1) เมอกลนสารกลมปรอทอนนทรยเขาไป โดยเฉพาะ mercuric chloride จะ
ทาใหเกดอาการปวดทองอยางรนแรงทนท ทองเสยลาไสอกเสบมเลอดออก (hemorrhagic
gastroenteritis) ถารนแรงจะทาใหลาไสเนา (intestinal necrosis) ชอก และเสยชวตได
นอกจากนยงมพษตอไตทาใหไตวายเฉยบพลนจาก acute tubular necrosis ภายใน 2 – 3 วน
180
หลงกนเขาไป ระดบททาใหเสยชวตหากกน mercuric chloride เขาไปอยทเพยง 1 – 4 g
เทานน การรบสมผสในระดบตาแบบเรอรงจะทาใหเกดอาการทางระบบประสาทเชนเดยวกบ
กรณของปรอทบรสทธ
• ปรอทอนทรย (Organic mercury) โดยทวไปคนจะไดรบปรอทอนทรยมากทสดจากทางการ
กนอาหารทมปรอทอนทรยปนเปอน เชน ปลา ปรอทอนทรยดดซมผานทางเดนอาหารไดด สวน
การดดซมทางการหายใจและทางผวหนงมโอกาสเกดนอย แตเปนไปไดเชนกน (1)
• อาการพษทเกดในสารกลมปรอทอนทรยแตละชนดจะแตกตางกนไป ทเคยเกดขนมากทสดคอพษ
จาก methylmercury ซงจะทาใหเกดอาการทางระบบประสาทเปนหลก คอชาและเปนเหนบท
ปลายมอปลายเทาและรมฝปาก เดนเซ มอสน กลามเนอเกรงกระตก ปฏกรยารเฟลกซรนแรงขน (exaggerated deep tendon reflex) พดไมชด การไดยนผดปกต (central hearing loss)
ลานสายตาแคบลง (progressive constriction of visual field) อาการทางจตจะทาให
พฤตกรรมเปลยนแปลง สตปญญาเสอม ผวหนงแดงลอก ไตเสอม หากอาการรนแรงจะถงขน
เสยชวตได อาการพษเกดขนหลงจากไดรบ methylmercury เพยง 2 – 3 สปดาหถงเดอน ใน
กรณของหญงตงครรภ เดกทคลอดออกมาจะไดรบผลกระทบทางระบบประสาทคอจะทาใหเปน
ปญญาออนได (cerebral palsy)
• กรณของพษ methylmercury ทเคยเกดขนอยางรนแรงและมผปวยจานวนมากนนมกรณ
ตวอยางทประเทศญปน ในป ค.ศ. 1956 ผลจากการปลอยของเสยทมสารปรอทจากโรงงานเคม
ลงสอาวมนามาตะ (Minamata) ทาใหเกดการสะสมของ methylmercury ในปลาทะเล เมอคน
ในชมชนจบปลามากน ทาใหเกดอาการพษจาก methylmercury ขนจานวนมาก เดกทารกท
คลอดออกมาจากมารดาทไดรบพษในชวงนนจะปญญาออน เหตการณในครงนนรนแรงจนตอง
เรยกขานกนตอมาวา “Minamata disease” (2)
• พษจากปรอทอนทรยชนดอนๆ ซงคนทวไปมโอกาสสมผสนอยจะแตกตางกนไป ethylmercury
ทาใหเกดอาการทางระบบประสาท ทางเดนอาหาร และไตไดแตมกไมรนแรง phenylmercury
ทาใหเกดอาการทางระบบประสาทไดคลาย methylmercury เชนกน สวน dimethylmercury ซงใชในหองทดลองทางเคมเทานนเปนของเหลวทมฤทธรนแรงมาก เพยงหยดลงบนผวหนง 2 –
3 หยดจะดดซมทาใหเกดอาการทางสมอง (encephalopathy) รนแรงถงตายได (1)
การตรวจทางหองปฏบตการ
• ปรอทบรสทธ (Elemental mercury) และปรอทอนนทรย (Inorganic mercury) การ
ตรวจตวบงชการสมผส (biomarker) สาหรบ elemental mercury และ inorganic mercury
ทนยมคอตรวจระดบปรอทในเลอดและปรอทในปสสาวะ การตรวจในเลอดจะบงบอกการสมผส
ในระยะสน (recent exposure) สวนการตรวจในปสสาวะจะบอกการสมผสในระยะยาว (long-
term exposure) การตรวจในเลอดมคาครงชวตของการลดระดบในเลอดหลงการสมผสสอง
181
ระยะ ชวงแรกคอหลงการสมผส 2 – 4 วน ระดบปรอทในเลอดจะลดลงอยางรวดเรว และคอยๆ
ลดลงชาๆ ภายใน 15 – 20 วนตอมา (5) การตรวจในเลอดจงเหมาะทจะใชดหลงการสมผสทนท
หรออยางมากไมเกน 2 – 4 วน สาหรบการตรวจในปสสาวะจะบงบอกการสมผสกรณสมผสใน
ระยะยาวไดดกวา เนองจากคาครงชวตของการขบปรอทออกทางปสสาวะนนมระยะเวลาถง 40
วน (1) การตรวจจงเหมาะจะใชดในผทสมผสแบบเรอรงมานานแลว
• การใชโลหะอดฟนทเปน amalgam จะมผลทาใหระดบปรอททงในเลอดและในปสสาวะสงขน
กวาคนทไมไดอดฟนดวยโลหะชนดน การกนปลาทม methylmercury ปนเปอน จะทาใหระดบ
ปรอทในเลอดสงขน แตจะไมรบกวนระดบปรอทในปสสาวะ การแปลผลเมอตรวจระดบปรอทจงควรตองสอบถามปจจยรบกวนเหลานดวยเสมอ โดยทวไประดบปรอทในเลอดคนทวไปท
ไมไดทางานสมผสสารปรอท ไมมโลหะอดฟน และกนปลานอยกวา 3 ครง/เดอน จะอยท 2 ug/l
สวนระดบปรอทในปสสาวะในคนทวไปทไมไดทางานสมผสสารปรอท และไมมโลหะอดฟน จะอย
ท 1.4 ug/l (1 ug/g Cr) (5)
• ปรอทอนทรย (Organic mercury) การตรวจทชวยบงบอกการสมผสสารปรอทอนทรยคอ การ
ตรวจปรอทในเลอดและในเสนผม อาการพษเรอรงของปรอทอนดบแรกสดคออาการชา จะ
เกดขนเมอระดบปรอทในเลอดเกน 200 ug/l และในเสนผมเกน 50 ug/g ดงนนจงมแนะนาวา
ระดบในเลอดทใชเฝาระวงผทสมผสปรอทอนทรยนาจะไมควรเกน 10 ug/100 ml สวนการตรวจ
ระดบปรอทในปสสาวะนนไมมประโยชนในการใชประเมนการสมผสปรอทอนทรย (5)
• การตรวจทางหองปฏบตการอน ทชวยในการประเมนผปวยกรณทเกดพษปรอทจากการสดดม
แบบเฉยบพลนคอการตรวจภาพถายรงสทรวงอก (Chest X-ray) กรณเปนพษรนแรง ตรวจดการ
ทางานของไต (BUN, creatinine) การตรวจระดบเกลอแร (electrolyte) และการตรวจระดบ
แกสในเลอด (arterial blood gas) กรณสมผสเรอรงและอาการเปนพษตอไตไมชดเจน อาจ
ตรวจดระดบ β – 2 microglobulin หรอ microalbuminuria เพอดความผดปกตของไตใน
ระยะเรมแรกได กรณสมผสปรอทอนทรย ซงมฤทธทาใหหหนวกและลานสายตาแคบลง ใหตรวจ
การไดยนและลานสายตาตามอาการของผปวย (1) การดแลรกษา
• ปรอทบรสทธ (Elemental mercury) กรณสดดมไอระเหย elemental mercury ใหรบนา
ผปวยออกมาจากบรเวณทเกดเหต อยในทอากาศถายเทด ใหออกซเจนเสรม สงเกตการณหายใจ
เนองจากมความเสยงทจะเกดปอดอกเสบหรอปอดบวมนาได ใหการรกษาประคบประคองตาม
อาการ การใหยาขบปรอทคอ succimer (meso-2,3-dimercartosuccinic acid, DMSA)ได
ประโยชนทงในกรณการเปนพษแบบเฉยบพลนและเรอรง ใหโดยใหขนาด 10 mg/kg กนทก 8
ชวโมงนาน 5 วน จากนนใหขนาดเดมแตหางขนเปนทก 12 ชวโมงใน 2 สปดาหตอมา (1)
182
• ปรอทอนนทรย (Inorganic mercury) กรณกน inorganic mercury โดยเฉพาะ mercuric
chloride ใหคาดการณไวเลยวามโอกาสลาไสอกเสบ ถายทอง และชอกไดสงมาก ใหสารนาอยาง
พอเพยงในเบองตนไวกอน อยากระตนใหอาเจยนเนองจากสารนมฤทธกดกรอนสง จะทาให
ทางเดนอาหารบาดเจบมากขนได ประเมนความรนแรงของบาดแผลในทางเดนอาหารได
โดยใชการสองกลองด (endoscopic examination) สงเกตอาการไตวายทอาจจะเกดขนไดใน
2 – 3 วนตอมา ถาเกดขนอาจตองพจารณาฟอกเลอด (hemodialysis) การใหยา succimer กน
อาจไมไดผลดนกเนองจากพษของ mercuric chloride ทาใหทางเดนอาหารบาดเจบจนไม
สามารถดดซมยาเขาไป ทแนะนาคอให BAL (British anti-Lewisite, dimercaprol, 2,3-dimercaptopropanol) ฉดเขากลามเนอในขนาด 3 mg/kg ทก 4 – 6 ชวโมงเปนเวลา 2 วน
จากนนใหฉดขนาดเดมตอทก 12 ชวโมงอกนาน 7 – 10 วนตอมา ถาคนไขยงมอาการรนแรงอาจ
พจารณาใหยาตอไปอก ในกรณทอาการแรกรบรนแรงมาก ใหยาครงแรกใหฉดขนาด 5 mg/kg
ไปเลย ในกรณทผปวยอาการดขน รสกตว และคดวาสามารถดดซมยาทางการกนไดแลว อาจ
พจารณาเปลยนไปใหยา succimer แทนกได (1)
• ปรอทอนทรย (Organic mercury) โอกาสเกดพษแบบเฉยบพลนนอย การเกดพษเรอรงใหนา
ผปวยออกมาจากแหลงมลพษ ลดการสมผสโดยอาหารทกนตองไมปนเปอนปรอท รกษา
ประคบประคองตามอาการทเกดขนเปนหลก การใหยา succimer มขอมลวาชวยใหอาการผปวย
ดขน (1)
การปองกนและลดการสมผส สาหรบ Elemental mercury และ inorganic mercury นน การ
สมผสในงานสามารถลดลงไดดวยการควบคมทางดานอาชวอนามยคอ เลอกใชวสดทไมมปรอท เชน
โรงพยาบาลเลอกใชทวดความดนแบบไมมปรอทแทนแบบเกาทมปรอท ถาเลยงไมไดตองลดการ
สมผส ใหความรแกพนกงาน ใชอปกรณปองกนสวนบคคล เมอเกดการหกรวตองรบดาเนนการเกบ
กวาดอยางถกวธ ตรวจสขภาพประจาปในคนทสมผสสารปรอทควรจะเนนตรวจระบบประสาท การ
ทางานของไต และระดบปรอทในปสสาวะ สวนกรณของ organic mercury นนคนมกไดจากสงแวดลอม การปองกนคอควบคมโรงงานอตสาหกรรมไมใหปลอยปรอทออกสธรรมชาตมากเกนไป
หนวยงานควบคมทางดานสงแวดลอมตองตรวจวดระดบปรอทในนาและอากาศอยางสมาเสมอ กรณ
ทเกดปญหาปรอทปนเปอนตองงดใชนาจากแหลงทปนเปอน งดกนปลาและสตวนาทจบมาจากแหลง
นาทปนเปอน
เอกสารอางอง
1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
183
2. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
3. von-Muhlendahl KE. Intoxication from mercury spilled on carpets. Lancet.
1990;336(8730):1578.
4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
5. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
Methanol นพ.ภวต วทยผโลทย (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ เมทานอล (Methanol)
ชออน Methyl alcohol, Wood alcohol, Wood naphtha, Wood spirit, Carbinol
สตรโมเลกล CH4O ||||| นาหนกโมเลกล 32.04 ||||| CAS Number 67-56-1 ||||| UN Number
1230
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ระเหยงาย มกลน ตดไฟได
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 200 ppm, STEL = 250 ppm [skin]
||||| NIOSH REL: TWA = 200 ppm (260 mg/m3), STEL = 250 ppm (325 mg/m3) [skin],
IDLH = 6,000 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 200 ppm (260 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวง-
มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความ
เขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 200 ppm (260
mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Methanol in urine (End of shift) = 15 mg/L
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว คาอธบาย Methanol หรอ methyl alcohol หรอ wood alcohol เปนสารทใชเปนตวทาละลาย
ในสารเคมและผลตภณฑหลายชนดเชนเดยวกบ ethyl alcohol หรอ ethanol ซงปญหาทสาคญคอ
มผนา methanol มาผลตเปนเหลาเถอนขาย กอใหเกดปญหาสขภาพถงแกพการหรอเสยชวตได
เนองจาก methanol ทาใหเกดภาวะเลอดเปนกรด (metabolic acidosis) ทาใหตาบอด
(blindness) และเสยชวตไดภายใน 6 - 30 ชวโมง
184
กลไกการกอโรค Methanol จะถก metabolized อยางชาๆโดยเอนไซม alcohol dehydro-
genase กลายเปน formaldehyde จากนนกถกเอนไซม aldehyde dehydrogenase ทาให
กลายเปน formic acid (formate) ซงเปนสารททาใหเกดภาวะตาบอด (blindness) สาหรบเอนไซม
alcohol dehydrogenase สามารถ metabolized ไดทง ethanol และ methanol จงสามารถใช
ethanol เปน antidote ของ methanol ได
ขนาดทกอพษ ขนาดของ methanol ทางการกนหรอดม ททาใหเกดพษขนเฉลยประมาณ 30 – 240
ml (20 – 150 gm) หรอขนาดตาสดททาใหเกดพษประมาณ 100 mg/kg สวนขนาดของ methanol
ทางการสดดม คามาตรฐานในงานอตสาหกรรมคอ 200 ppm ตอ 8 ชวโมงการทางาน (the ACGIH recommended workplace exposure limit) และระดบทกอใหเกดอนตรายตอสขภาพไดคอ
6000 ppm (the level considered immediately dangerous to life and health; IDLH)
สาหรบการสมผสทางผวหนง โดยทวไปทาใหเกดการระคายเคองทางผวหนง ทาใหผวแหง แดง ม
รายงานวามการเกดพษจากการดดซมทางผวหนงในเดกทารก ในประเทศอยปตจากการใช alcohol
ชวยลดไข ทาใหเกดอาการคลายทางการกน
อาการทางคลนก ในชวง 2 – 3 ชวโมงแรก หลงไดรบ methanol ทางการกน จะทาใหผปวยเกด
อาการเมาเชนเดยวกบ ethanol และจะเกดอาการปวดทอง คลนไสได ในชวงแรกจะยงไมมภาวะ
เลอดเปนกรด (metabolic acidosis) แตบางครงเราอาจพบไดวามคา osmolar gap สงขน จากนน
2 – 3 ชวโมงใหหลง จะเกดภาวะ severe metabolic acidosis, ภาวะตาบอดหรอปญหาทาง
สายตา, ภาวะชก, หมดสต, ภาวะไตวาย และเสยชวตได สาหรบภาวะบกพรองทางสายตา พบวาจะ
การมองเหนไมชดคลายกบการยนอยบนทงหมะ (standing in a snowfield) การตรวจตาดวย
fundoscopic จะพบ optic disc hyperemia, venous engorgement, peripapilledema,
retinal and optic edema
ระยะของอาการทางคลนก
• กดระบบประสาทสวนกลาง เรมมอาการภายใน 30 นาท – 2 ชวโมง การเกดพษอาจใช
ระยะเวลานอยกวาเอทานอล
• ชวงเวลาไมแสดงอาการ (asymptomatic latent period) เกดภายหลงการกดประสาท
สวนกลาง ระยะเวลาในชวงนมหลากหลายตงแต 8 – 24 ชวโมงหลงการกน แตบางครงอาจเกด
นานกวา 48 ชวโมง กได ผปวยจะไมแสดงอาการใดๆ ชดเจน ในชวงเวลาน
• ภาวะเลอดเปนกรดอยางรนแรง (severe metabolic acidosis) เกดตอจากชวงเวลาไมแสดง
อาการ อาจมอาการคลนไส อาเจยน ปวดศรษะ และมปญหาเกยวกบการมองเหน
• ภาวะเปนพษตอสายตา (ocular toxicity) ตามมาดวยตาบอด โคมา และในรายทรนแรงจะ
เสยชวต การมองเหนทผดปกต โดยทวไปจะเรมมอาการ 12 – 48 ชวโมงหลงการกน และม
อาการไดตงแตตาสแสงไมได มองเหนภาพไมชด ไปจนถงระดบความสามารถในการมองเหนลด
185
ตาลง และตาบอดสนทได การสญเสยการมองเหนมกเปนแบบสวนกลาง (central scotoma)
หรอตาบอดสนทเนองจากเสนประสาทตาฝอ (optic atrophy)
การตรวจทางหองปฏบตการ
• Serum methanol level มากกวา 20 mg/dL ในชวงแรก แตในชวงหลงจาก 2 – 3 ชวโมง คา
serum methanol level อาจจะลดตาลงได
• Serum formate เปนคาทดในการชวยวนจฉย และบอกถงความรนแรง แตการตรวจหา serum
formate อาจจะยงมทตรวจไดนอย
• การตรวจทางหองปฏบตการอนๆ ไดแก electrolyte ชวยคานวณคา anion gap, BUN,
creatinine, serum osmolality และ osmolar gap, arterial blood gas และ lactate level การดแลรกษา
1. การดแลในกรณฉกเฉนและการรกษาตามอาการ (Emergency and supportive treatment)
• ดแลทางเดนหายใจในกรณทผปวยหมดสต
• รกษาภาวะชกหรอหมดสต ถามอาการ
• รกษาภาวะเลอดเปนกรด (metabolic acidosis)ดวย sodium bicarbonate โดยใชการ
เจาะ arterial blood gas ประเมนการรกษา
2. Specific drug and antidote
• ให fomepizole หรอ ethanol เปน antidote แยงจบกบเอนไซม alcohol
dehydrogenase เพอลดการเปลยน methanol เปน toxic metabolites ขอบงชในการ
ใหคอ (1) ผปวยทมประวตดมกน methanol ชดเจน และไมสามารถตรวจหา serum
methanol ไดทนทวงท และมคา osmolar gap มากกวา 10 mOsm/L หรอ (2) มภาวะ
metabolic acidosis (pH < 7.3, serum bicarbonate < 20 mEq/L)
• folic และ folinic acid จะชวยเพมการเปลยนกรด formic ใหกลายเปนคารบอนไดออกไซด
และนา โดยใหขนาด 1 mg/kg (up to 50mg) IV ทก 4 ชม.
3. Decontamination
• ทาใหอาเจยนเอา gastric content ออกถากนสารเขาไปไมเกน 30 – 60 นาท
• การให activated charcoal ไมคอยใหประโยชนเนองจาก methanol สามารถดดซมผาน
ทางเดนอาหารไดเรวมาก 4. Enhanced elimination การทา hemodialysis ชวยในการกาจดทง methanol และ formic
acid ขอบงชในการทา hemodialysis คอ
• ผปวยทตองสงสยวาไดรบ methanol และมภาวะ metabolic acidosis อยางชดเจน
• ภาวะบกพรองทางสายตา
186
• ภาวะไตวาย
• คา osmolar gap > 10 mOsm/L หรอคา serum methanol > 50 mg/dL
การรกษาตางๆ ขางตนจะดาเนนการจนกระทงคา serum methanol ลดลงตากวา 20 mg/dL หรอ
พนจากภาวะเลอดเปนกรด
Methyl bromide นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ เมทล โบรไมด (Methyl bromide) ||||| ชออน Bromomethane, Monobromomethane
สตรโมเลกล CH3Br ||||| นาหนกโมเลกล 94.94 ||||| CAS Number 74-83-9 ||||| UN Number
1062
ลกษณะทางกายภาพ แกสไมมส ไมมกลน เกดไดเองตามธรรมชาตในมหาสมทรจากสาหรายหรอ kelp สวนใหญเกดจากการสงเคราะหโดยมนษย
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 1 ppm [skin] ||||| NIOSH REL:
Carcinogen notation, IDLH = 250 ppm ||||| OSHA PEL: C = 20 ppm (80 mg/m3) [skin] |||||
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ.
2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 20 ppm
(80 mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 190 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงใน
มนษยหรอไม) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษย
ได)
การผลต bromomethane ไดมาจากการทาปฏกรยาของ methanol กบกรด hydrobromic ตาม
ดวยการกลนแยกสวน การนาไปใช ใชเปนสารรมควน สารฆาแมลง เชอรา และสตวกดแทะ ใชเปนสารทเตมกลม
methyl (methylating agent) ในปฏกรยาเคม ใชเปนตวสกดนามนจากถว เมลดพช และขนแกะ
ใชเปนสารดบเพลงในยโรปแตไมนยมในสหรฐอเมรกา
การเขาสรางกาย ดดซมทางการหายใจ และนอยมากทางการดมนาทปนเปอน
187
ผลระยะฉบพลน ถาสดดม จะมอาการปวดศรษะ ออนเพลย คลนไส เปนไดหลายชวโมง ถาสดเขาไป
ปรมาณมากจะทาใหหายใจลาบาก ปอดบวมนา (pulmonary edema) อาจมอาการเดนเซ เหนภาพ
ซอน กลามเนอสน (muscle tremor) หรอชก ทาใหเสยชวตได ถาสมผสทางผวหนงทาใหเปนผนแดง
คน เปนตมนาได
ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ เปนพษตอไต
การรกษา รกษาตามอาการไมม antidote การให sulfhydryl agents เชน dimercaprol เขากลาม
จะชวยเรงการขบออกจากรางกาย การให N-acetylcysteine จะเปนสารตงตนในการสราง
glutathione ในตบ ซงชวยลดความเปนพษของ bromomethane ขอมลดานสงแวดลอม ตกคางในอากาศใชเวลายอยสลายประมาณ 11 เดอน
เอกสารอางอง
1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for
bromomethane. 1992 [cited 2010 11 January]; Available from: http://www.atsdr.cdc.-
gov/toxprofiles/tp27.html.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
Methyl ethyl ketone พญ.เกศ สตยพงศ (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ เมทลเอทลคโตน (Methyl ethyl ketone) ||||| ชออน MEK, Butanone, 2-Butanone
สตรโมเลกล C4H8O ||||| นาหนกโมเลกล 72.11 ||||| CAS Number 78-93-3 ||||| UN Number
1193 ลกษณะทางกายภาพ เปนของเหลวใส ไมมส กลนคลาย acetone (กลนของ acetone มลกษณะ
กลนหอมของสารเคม) ระเหยงายและตดไฟงาย ความดนไอ 77 mmHg (ทอณหภม 20 องศา
เซลเซยส) นาหนกโมเลกล 72.10 ตดไฟไดเองทอณหภม 515 องศาเซลเซยส ถาสมผสความ
รอนจะเปลยนเปนแกสคารบอนไดออกไซด และแกสคารบอนมอนนอกไซด สามารถละลายนาไดด
และผสมกบสารตวทาละลายไดหลายชนด
188
คาอธบาย Methyl ethyl ketone หรอทนยมเรยกยอๆ วา MEK เปนสารในกลม ketone (คอมหม
carbonyl ตอกบ hydrocarbon 2 ขาง สารกลม ketone ทพบบอยทสดคอ acetone) เปนตวทา
ละลายทนยมนามาใชในผลตภณฑหลายๆ อยางในปจจบน
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 200 ppm, STEL = 300 ppm |||||
NIOSH REL: TWA = 200 ppm (590 mg/m3), STEL = 300 ppm (885 mg/m3), IDLH = 3,000
ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 200 ppm (590 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรอง
ความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Methyl ethyl ketone in urine (End of shift) = 2 mg/L
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว
อตสาหกรรมทพบได หลกๆคอถกนามาใชเปนตวทาละลายสาหรบ vinyl plastic ทใชในงาน
เคลอบผว (coating) ใชในการหลอขนรป (molding articles) นอกจากน ยงใชเปนนามนเคลอบเงา
หรอนามนชกเงา (varnish) ใชลางคราบมนบนผวโลหะ (degreasing metal) ใชในอตสาหกรรม
ผลตเทปแมเหลก (magnetic tape) หมก สสเปรย กาว smokeless powder และผลตภณฑอดรอย
รว (sealers) และใชในการสกดวตถดบประกอบอาหาร
กลไกกอโรค MEK มฤทธระคายเคองเปนหลก แตเมอเทยบกบสารตวทาละลายชนดอน นบวา MEK
มพษนอยกวาและคอนขางปลอดภยกวา เมอเขาสรางกาย สวนใหญจะถกขบออกในรปเดม ทาง
ปสสาวะและทางลมหายใจออก
อาการพษเฉยบพลน
• หากรบสมผสไอระเหยทางการหายใจ จะทาใหระคายเคองจมกและภายในลาคอ และเกด
อาการปวดศรษะ อาเจยน มนงง สบสน ชาตามแขนขา และอาจกดระบบประสาทสวนกลาง
• หากสมผสทางผวหนง จะทาใหระคายเคองผว ทาใหเกดผวแหง
• หากสมผสถกตา จะเกดการระคายเคองรนแรง ปวดตา นาตาไหลและทาใหตามวชวคราว
• หากสมผสทางการกน จะทาใหอาเจยน ซมลง โคมา ความดนตา หายใจหอบเรว และเกดภาวะ metabolic acidosis ตามมาได
อาการพษเรอรง
• กดระบบประสาทสวนกลาง มผลตอระบบประสาทสวนปลาย และอาจทาใหเกด peripheral
neuropathy
• หากสมผสทางผวหนงเปนเวลานาน ทาใหผวหนงอกเสบ ผนแดงและคน ผวหนงบางลง
การสงตรวจทางหองปฏบตการ ถายภาพรงสทรวงอก (chest x-ray) เพอดความผดปกตของเนอ
ปอด ในกรณสมผสทางการหายใจ การสงตรวจอนใหสงตรวจตามอาการ เชน ระดบเกลอแรในเลอด
(electrolyte) ระดบแกสในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas)
189
การดแลรกษา
• กรณสมผสทางการสดหายใจ ใหดแลทางเดนหายใจเบองตน (maintain airway) ใหออกซเจน
และดแลการหายใจตามความรนแรง เฝาระวงการเกดภาวะปอดอกเสบจากสารเคม (chemical
pneumonitis)
• กรณสมผสทางผวหนงและเยอบตางๆ ใหถอดเครองนงหมทปนเปอนออกใหหมด และลางดวยนา
สะอาดปรมาณมาก หากเขาตา เมอรกษาเบองตนแลว ควรสงตอใหจกษแพทยดแลรกษาตอ
• กรณกลนกน พยายามใหผปวยดมนามากๆ หรอพจารณาทาการลางทอง (gastric lavage) ได
หากยงกนมาไมเกน 1 ชวโมง
• นอกจากน ใหการรกษาตามอาการ ควรเจาะตรวจ arterial blood gas ดวย หากผปวยกน MEK
เขาไปในปรมาณมาก
Methylene chloride นพ.องกร นพคณภษต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ เมทลนคลอไรด (Methylene chloride)
ชออน Dichloromethane, DCM, Methylene dichloride, Freon 30
สตรโมเลกล CH2Cl2 ||||| นาหนกโมเลกล 84.93 ||||| CAS Number 75-09-2 ||||| UN Number
1593
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมมส ระเหยงาย ไมตดไฟและไมระเบด ทความเขมขนตาๆ มกลน
หอมหวานคลายคลอโรฟอรม มจดเดอด 39.8 องศาเซลเซยส จดหลอมเหลว –97 องศาเซลเซยส
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Dichloromethane TWA = 50 ppm |||||
NIOSH REL = Carcinogen notation, IDLH = 2,300 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 25 ppm,
STEL = 125 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะ
แวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 500 ppm,
ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 1,000 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาท
จากด ไมเกน 2,000 ppm ใน 5 นาท ในทกชวงเวลา 2 ชวโมง
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI – Dichloromethane in urine (End of shift) = 0.3 mg/L คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เรองกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 210 ug/m3 |||||
ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 22 ug/m3
190
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ
มะเรงในมนษยหรอไม)
อตสาหกรรมทใช
• อตสาหกรรมผลต cellulose acetate
• อตสาหกรรมผลตพลาสตก
• งานกาจดแมลง
• อตสาหกรรมผลตฟลมถายภาพ
• อตสาหกรรมส
กลไกการกอโรค Methylene Chloride สามารถเขาสรางกายได 3 ทาง ทงการกน ทางการหายใจ และทางผวหนง เมอเขาสรางกายสวนใหญมกจะขบออกทางการหายใจ ทเหลอจะถก metabolite ท
ตบไดเปนแกสคารบอนมอนอกไซด (CO) และแกสคารบอนไดออกไซด (CO2) ซงถารางกายไดรบ
Methylene Chloride ในปรมาณมากจะทาใหเกด CO-Hb ซงทาใหรางกายเกดภาวะขาดออกซเจน
ได นอกจากนเมอ Methylene Chloride ถกเผาไหมหรอไดรบความรอนจะกอใหเกดแกส
Hydrogen Chloride, Phosgene และ Chlorine ซงเปนแกสพษ ทาใหเกดอนตรายกบรางกายได
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน Methylene Chloride เปนสารทสามารถระเบดไดเมอผสมกบ
อากาศ นอกจากนการเผาไหมยงกอใหเกดสารพษทมอนตราย เชน phosgene, chlorine ดงนนการ
เขาระงบเหตการณ ผทเขาไปควรสวมชดททนไฟ และระดบของชดควรเปนชดปองกนชนดทมถง
บรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA)
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน การไดรบสารในระดบตา อาจทาใหเกดอาการทางระบบประสาท เชน เคลม
ฝน เวยนศรษะ กระวนกระวาย นอกจากนยงระคายเคองระบบทางเดนหายใจ ทาใหเกดอาการ
ระคายคอ ไอ หายใจไมอม การรบสมผสโดยการกนจะทาใหมอาการคลนไส อาเจยน และอาจม
แผลและเลอดออกในกระเพาะอาหารได นอกจากนการรบสมผสอาจทาใหเกด CO-Hb ซงเปน
พษตอรางกายแตมกเกดไดนอยการไดรบสมผสในระดบสง อาจทาใหเกดกลามเนอหวใจตาย และกดระบบประสาทสวนกลาง ทาใหการหายใจลมเหลวได มกเกดเมอสมผสทระดบสงกวา 500
ppm โดยอาการทางระบบประสาทหลงสมผสทระดบสง ไดแก ปวดศรษะ มอาการผดปกตดาน
จตใจและการเคลอนไหว (Psychomotor performance) เมอไดรบสมผส Methylene
Chloride มากกวา 8,000 ppm จะกดระบบประสาทสวนกลางจนหมดสต และเมอรบสมผส
Methylene Chloride มากกวา 50,000 ppm ทาใหเสยชวตได สงสาคญทตองระวงและอาจ
เกดขนไดหลงสมผส Methylene Chloride ในปรมาณสง คอ การทาลายระบบประสาท
สวนกลางแบบถาวร
191
• อาการระยะยาว มะเรง Methylene Chloride อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย โดยจาก
การศกษาในสตวสามารถทาใหเกดมะเรงไดแตยงไมมหลกฐานการเกดในมนษยชดเจน ระบบ
ประสาท ผทสมผส Methylene Chloride เปนระยะเวลานานจะกดระบบประสาทสวนกลาง ม
อาการปวดศรษะ มนงง คลนไส อาเจยน ความจาเสอม ระบบการรบสมผสของรางกายผดปกต
ถารนแรงอาจหมดสตได ระบบหวใจและหลอดเลอด มกพบในผทเปนโรคหวใจและหลอดเลอด
อยกอนแลว โดยจะทาใหอาการรนแรงมากขน อาจทาใหเกดหวใจขาดเลอดได
การตรวจทางหองปฏบตการ
• การตรวจทางหองปฏบตการทวไป จะมประโยชนมากในการชวยประเมนอาการของผปวยทไดรบ
สมผส สารชนดนโดยตรวจตามความเสยงของความผดปกตทอาจเกดขนกบรางกาย ไดแก carboxy hemoglobin level, complete blood count, arterial blood gases,
electrolyte, hepatic enzyme levels, creatinine, cardiac enzymes และการประเมนการ
ทางานของหวใจดวยการตรวจคลนไฟฟาหวใจ
• การประเมนการสมผสสารจะชวยบอกวามการสมผส Methylene chloride แตไมมประโยชน
มากนกในการวนจฉยและรกษาอาการทางคลนกโดยตรวจ Dichloromethane ในปสสาวะหลง
เลกงาน (End of shift) ปกตไมเกน 0.3 mg/L
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากแหลงทรบสมผส ถอดเสอผาออกเพอลดการปนเปอน ให
ผปวยสดออกซเจน 100% และเฝาระวงปญหาของระบบทางเดนหายใจ เชน อาการหอบเหนอย
รบสงผปวยดแลรกษาตอทโรงพยาบาล
• การรกษาระยะเฉยบพลน ดแลระบบทางเดนหายใจ อาจจาเปนตองใสทอชวยหายใจถามภาวะ
หายใจลมเหลว ใหผปวยหายใจดวย ออกซเจน 100 % ตดตามผลคลนไฟฟาหวใจอยางนอย 4 –
6 ชวโมงหลงสมผส เพอเฝาระวงภาวะหวใจเตนผดจงหวะ (Dysrhythmias) ทอาจเกดขนได ถา
รบสมผสโดยการกน ใหเฝาระวงภาวะแผลหรอเลอดออกในทางเดนอาหาร และปรกษา
ศลยแพทยเพอพจารณาสองกลองดในระบบทางเดนอาหาร
• การดแลระยะยาว ตดตามภาวะคารบอกซฮโมโกลบน (CO-Hb) สงในเลอด ถาพบรกษาโดยการใหออกซเจน 100 % ตดตามอาการทางระบบประสาทหลงรกษาอาการจนดขนแลว โดยการซก
ประวตและตรวจรางกายโดยแพทยเพอประเมนผลกระทบทอาจเกดขนกบระบบประสาทอยาง
ถาวร
การเฝาระวง ตดตามอาการทางระบบประสาททอาจมผลถาวรเกดขนหลงการสมผส ดงทไดกลาว
มาแลว
เอกสารอางอง
192
1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
2. ACGIH. TLVs and BEIs Based on the Documentation of the Threshold Limit Values
& Biological Exposure Indices. United States2011.
3. NIOSH. NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. Available from:
http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0414.html.
4. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.
5. Haz-Map: Occupational Exposure to Hazardous Agents. Nitric acid. Available from:
http://hazmap.nlm.nih.gov/.
6. วลาวณย จงประเสรฐ, สรจต สนทรธรรม, บรรณาธการ. อาชวเวชศาสตร ฉบบพษวทยา –
โครงการตารากรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. นนทบร: บรษท ไซเบอร เพรส จากด พ.ศ.
2542.
7. ศนยปฏบตการฉกเฉนสารเคมกรมควบคมมลพษ. คมอการระงบอบตภยจากวตถอนตราย2546.
8. ศนยขอมลวตถอนตรายและเคมภณฑกรมควบคมมลพษ. Methylene Chloride. Available
from: http://msds.pcd.go.th/.
n-Hexane นพ.ณรงฤทธ กตตกวน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ เอนเฮกเซน หรอ นอรมลเฮกเซน (n-Hexane) ||||| ชออน Hexane, normal-Hexane, Hexyl
hydride
สตรโมเลกล C6H14 ||||| นาหนกโมเลกล 86.18 ||||| CAS Number 110-54-3 ||||| UN Number
1208 ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ระเหยไดงาย มกลนเฉพาะตวคลายนามนเชอเพลง ตดไฟ
ไดงาย และไอระเหยสามารถทาใหเกดการระเบดได
คาอธบาย เอนเฮกเซน (n-hexane) เปนของเหลวชนดหนง ลกษณะใสไมมส เกดจากการสกด
นามนดบ เอนเฮกเซนจดเปนสารตวทาละลาย (solvent) ชนดหนง
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 50 ppm [skin] ||||| NIOSH REL:
TWA = 50 ppm (180 mg/m3), IDLH = 1,100 ppm [10 % LEL] ||||| OSHA PEL: TWA = 500
193
ppm (1,800 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบ
ภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): 2,5-Hexanedion in urine (End of shift at end of
workweek) = 0.4 mg/L
คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว
แหลงทพบ
• พบในธรรมชาตคอเปนสามารถสกดไดจากเมลดถวเหลอง
• ใชเปนสารทาความสะอาดในอตสาหกรรมพมพภาพ สงทอ ผลตเฟอรนเจอร และผลตรองเทา
• อยในสวนประกอบของกาวทใชในการตดตงหลงคา การทารองเทา และอตสาหกรรมเครองหนง
• เปนสวนประกอบในนามนเชอเพลง กาวประเภทแหงเรว และกาวยางนา (rubber cement)
กลไกการกอโรค n-hexane เปนสารทมพษตอระบบประสาท ทาใหเกดอาการกลมอาการทาง
เสนประสาท (polyneuropathy) ไดหลายอยาง เชน เกดอาการชาบรเวณปลายมอปลายเทา
อาการกลามเนอสวนปลายออนแรงแบบสมมาตร (distal symmetrical motor weakness) เกด
อาการมองเหนผดปกต กรณสมผสมากๆ อาจมฤทธตอระบบประสาทสวนกลางทาใหเกดอาการปวด
ศรษะ มนงง อาเจยนได นอกจากนยงมฤทธทาใหเกดการระคายตอตา ทางเดนหายใจสวนบน และ
ผวหนง
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน กรณเกดการรวของ n-hexane ควรนาผบาดเจบออกจากทเกดเหต
ใหเรวทสด โดยผทเขาไปชวยเหลอตองสวมใสเครองปองกนสวนบคคล เชน หนากาก ถงมอ แวนตา
และชดปองกน ควรหลกเลยงการใชอปกรณททาใหเกดประกายไฟ ความรอน เพราะอาจจะทาใหเกด
การระเบดได กรณมการรวไหลของไอระเหยอาจจะใชละอองนามาพนเพอจากดการแพรกระจายได
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ปวดศรษะ เวยนศรษะ อาเจยน มนงง สบสน ทาใหเกดการระคายตอตา
ทางเดนหายใจสวนบน และผวหนง เกดผนแดงหรอตมนาใสไดหลงจากสมผส
• อาการระยะยาว ทาใหเกดอาการทางระบบประสาท ความรสกบรเวณปลายมอ ปลายเทาลดลง
เกดอาการชา รสกเจบแปลบเหมอนถกเขมทม กลามเนอออนแรง กลามเนอลบ ความแขงแรงของกลามเนอลดลง เกดอาการขอเทาตก (foot drop) สวนมากมกจะมอาการทง 2 ขางของ
อวยวะแบบสมมาตร (symmetrical) ถาไดรบสมผส n-hexane เปนเวลานานอาจจะมผลตอการ
มองเหน ทาใหลานสายตา (visual field) แคบลง เสนประสาทตาฝอ (optic nerve atrophy)
ได
การตรวจทางหองปฏบตการ
• ตรวจปสสาวะหลงจากเลกงานในวนทางานสดทายของสปดาหโดยตรวจดสาร 2,5-Hexanedion
ซงจะบงบอกถงการสมผส n-hexane
194
• การตรวจทางระบบประสาทจะพบการนากระแสประสาท ของเสนประสาททควบคมกลามเนอ
ลดลง การตดเนอเยอของเสนประสาทไปตรวจ จะพบวาเสนประสาทสวนปลายถกทาลายและม
การบวม ปลอกหมเสนประสาท (myelin sheath) จะบางลง
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล กรณเกดการรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ
ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาดวย สงเกตสญญาณ
ชพ ระดบความรสกตว ใสทอชวยหายใจถาผปวยไมหายใจ
• การรกษาระยะเฉยบพลน ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหต และท
โรงพยาบาล ประเมนสภาวะการหายใจ ถาไมหายใจตองใสทอชวยหายใจและใหออกซเจน 100 % ประเมนระดบความรสกตว และอาการทางระบบประสาท หลกเลยงการใหยาทมฤทธ
กดระบบประสาท เนองจาก n-hexane มผลตอระบบประสาทสวนกลางอยแลว
• การรกษาระยะยาว ผลของการสมผสสาร n-hexane ตอเสนประสาทจะยงคงอยแมวาจะหยด
การสมผสแลวกตาม สวนใหญกลมอาการทางเสนประสาทมกจะเปนมากขนใน 2 – 3 เดอนถดมา
ในบางรายอาจจะมอาการไดนานถง 2 ป จาเปนทจะตองทาการรกษา และตรวจตดตาม กบ
แพทยเฉพาะทางดานระบบประสาทอยางตอเนอง รวมทงทากายภาพบาบดเพอฟนฟ
เสนประสาทและกลามเนอ
Nickel นพ.สรวชญ เดชธรรม (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ นกเกล (Nickel) ||||| ชออน Nickel metal, Elemental nickel
สญลกษณ Ni ||||| นาหนกอะตอม 50.94 ||||| CAS Number 7440-02-0 ||||| UN Number ไมม
ลกษณะทางกายภาพ โลหะแขง สเงน มความแวววาว
คาอธบาย นกเกลเปนธาตชนดหนง มลกษณะเปนโลหะแขงสเงนวาว นกเกลมความสามารถในการ
กอใหเกดผนแพสมผสไดมาก และสารประกอบของนกเกล ยงกอใหเกดมะเรงปอด มะเรงโพรงจมก
และไซนส ไดดวย สารประกอบของนกเกลทมพษมากทสดคอนกเกลคารบอนล (nickel carbonyl) ม
ฤทธทาให คลนไส อาเจยน เวยนศรษะ ปวดศรษะ และปอดบวมนาได คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Elemental nickel TWA = 1.5 mg/m3,
Soluble inorganic compounds (not otherwise specified) TWA = 0.1 mg/m3, Insoluble
inorganic compounds (not otherwise specified) TWA = 0.2 mg/m3, Nickel subsulfide,
as Ni TWA = 0.1 mg/m3 ||||| NIOSH REL – Nickel metal and other compounds, as Ni
195
TWA = 0.015 mg/m3, Carcinogen notation, IDLH = 10 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Nickel
metal and other compounds, as Ni (except nickel carbonyl) TWA = 1 mg/m3 |||||
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ.
2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 1 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Nickel and nickel compounds = Group 1 (ยนยน
วาเปนสารกอมะเรงปอด มะเรงโพรงจมก และมะเรงไซนสในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity –
Elemental nickel = A5 (ไมนาสงสยวาจะเปนสารกอมะเรงในมนษย), Soluble inorganic compounds (not otherwise specified) = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษย
ได), Insoluble inorganic compounds (not otherwise specified) = A1 (ยนยนวาเปนสารกอ
มะเรงในมนษย), Nickel subsulfide, as Ni = A1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย)
แหลงทพบ เปนแรทพบบนพนผวโลก มกอยเปนสนแรรวมกบ เหลก กามะถน สารหน
อตสาหกรรมทใช Nickel compound ใชในอตสาหกรรมการผลต เหรยญกษาปณ สแตนเลสสตล
โลหะอลลอยด แบตเตอรนกเกล วสดฉนวนไฟฟา เครองประดบ เซรามค หมก สวน Nickel
carbonyl ใชเปนตว catalyst ในอตสาหกรรมปโตรเลยม พลาสตก และยาง
กลไกการกอโรค การเขาสรางกาย ในภาคอตสาหกรรมนกเกลเขาสรางกายทางการหายใจมากทสด
และสามารถเขาสรางกายทางการกน และทางผวหนงไดบาง การเขาสรางกายทางการหายใจ โดยสด
เอา dust (insoluble nickel compound), aerosols (soluble nickel), gas (nickel carbonyl)
อตราการดดซมขนอยกบความสามารถในการละลาย เมอเขาสรางกายจะสะสมทปอดและตอม
นาเหลองเปนสวนใหญ และกระจายไปอวยวะอนผานกระแสเลอด การขบออกจากรางกาย ขบออก
ทางปสสาวะ โดยคาครงชวตของนกเกลในซรมประมาณ 11 ชวโมง
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน สารประกอบนกเกลทวไปไมเปนพษแบบฉบพลน สารประกอบนกเกลทกอใหเกดพษฉบพลนคอ Nickel carbonyl ซงมแนวทางในการปฐมพยาบาลเบองตนดงน
(1) หยดการสมผส นาผปวยออกมาจากแหลงสมผส ผชวยเหลอตองปองกนตวเองดวยการสวม
อปกรณปองกน และควรไดรบการฝกฝนมาเปนอยางด (2) หากผปวยหมดสต ตองเปดชองทางเดน
หายใจ (clear airway) และใหออกซเจน 100 % ถาม
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน (1) อาการจากการสดหายใจ (inhalation effect) การสดสารประกอบนกเกล
อาจทาใหเกดอาการระคายเคองคอและมอาการเสยงแหบ ในขณะทการสดดม nickel carbonyl
จะทาใหเกดผลตอรางกายทงระบบ (2) อาการจากการสมผสทางผวหนง (dermal effect)
Nickel contact dermatitis จะมอาการแสบรอน ระคายเคอง และตามดวยรอยโรคแบบ
erythema and nodular eruption ซงอาจจะแตกเปนแผลเปน eczema ได รอยโรคอาจจะ
196
กระจายไปยงบรเวณขางเคยงทเปนพนทเคลอนไหว เชน ขอพบ เปลอกตาเปนตน รอยโรคอาจจะ
มสคลาขนหรอจางลงกได มการรายงานวา การสมผส Nickel sulphide ทางผวหนงทาใหเกด
อาการหอบหดได (3) อาการจากการสมผสเมอเขาตา (eye effect) โลหะนกเกล ทาใหเกดการ
ระคายเคองดวงตาจาก mechanical injury ได (4) อาการจากการสมผสทางการกน (oral
effect) การกนในปรมาณมากทาใหเกดอาการคลนไส อาเจยน ปวดทอง และทองเสย การกน
nickel carbonyl อาจทาใหมอาการไอ หายใจไมอม และเวยนศรษะ มรายงานวามการทาลาย
ทอไตสวนตน (proximal convoluted tubules) จากการกนสารประกอบนกเกล
• อาการตอระบบรางกายจากการสมผสนกเกลคารบอนล ระยะท 1 คลนไส อาเจยน ไอแหงๆ ปวดศรษะ เวยนศรษะ ออนเพลย สน และมเหงอออกมาก และอาจมอาการ กระวนกระวาย
นอนไมหลบ ชาระยะท 2 แนนหนาอก ไอ ปวดทอง และตาพรามว และอาจมผลตอหวใจคอ หว
ใจเตนเรวขนหรอชาลงกได หรอเตนผดจงหวะโดยไมม heart block ตรวจคลนไฟฟาหวใจ อาจ
พบ PVC, myocarditis, S-T and T wave change, QT prolong อาการทางระบบประสาท
ไดแกอาการ ชก มากกวานนอาจจะเกด ARDS cerebral edema ได ระยะยาวอาจจะมอาการ
ออนเพลยไดนาน 3 – 6 เดอนหลงสมผส
• อาการระยะยาว การสมผสฝนนกเกล (nickel dust) เปนระยะเวลานาน จะทาใหเกดอาการ
eczematous dermatitis, asthma, Loefflar's syndrome (pulmonary eosinophilia) การ
ระคายเคองเยอบจมก และเกดผนงจมกทะล (nasal septum perforation) ในบางรายอาจ
สญเสยการรบกลน การสมผสแบบเรอรงเปนสาเหตของการเกดมะเรงในโพรงจมก ไซนส และ
ปอดได องคกร IARC กาหนดใหสารประกอบนกเกล (nickel compound) เปนสารกอมะเรง
สาหรบมนษยกลมท 1 คอยนยนแนนอนวาเปนสารกอมะเรง และกาหนดใหโลหะนกเกล (nickel
metallic and alloy) จดอยในกลมท 2B คออาจจะเปนสารกอมะเรง
การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจเพอบงชการสมผส ยงไมมคามาตรฐานการตรวจจากองคกร
ACGIH การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล (1) inhalation exposure หากผปวยหยดหายใจใหทาการชวยหายใจทนท
อปกรณแนะนาคอ pocket mask with a one way valve หรอ หนากากแบบมถงออกซเจน
และมลนควบคมอากาศใหไหลไปทางเดยว เพอปองกนไมใหผชวยเหลอสมผสกบลมหายใจออก
เสมหะ และสงคดหลงของผปวย ซงมสารเคมปนเปอน (2) dermal exposure ถอดเสอผาและ
ลางตวทนท และควรเกบเสอผาในภาชนะปด (3) eye exposure ลางตาดวยนาหรอนาเกลอ
0.9 % นานอยางนอย 15 นาท
• การรกษา (1) inhalation exposure เนนการรกษาในเรองการเปดทางเดนหายใจใหโลง เพอให
หายใจได ถาไมหายใจตองใสทอและทาการชวยหายใจ ควรตรวจเอกซเรยทรวงอกเพอด
197
chemical pneumonitis อาจพจารณาการใชสเตยรอยดเพอลดปฏกรยาอกเสบ ในกรณทม
pulmonary edema ใหรกษาดวยการใชเครองชวยหายใจ PEEP หรอ CPAP นอกจากน ตอง
เฝาระวงคลนไฟฟาหวใจ และการทางานของไตดวย (2) dermal exposure ผวหนงอกเสบท
เกดขนจะลดลงไดเมอหยดการสมผสกบโลหะนกเกลตนเหต ซงอาจตองพจารณาวาเปนสงใด
สวนใหญจะเปนของใกลตว เชน คลปหนบกระดาษ เหรยญ สรอย หวเขมขด เหลานเปนตน
อาชพและตาแหนงทผนขนอาจพอชวยบอกสาเหตได การรกษาเนนตามอาการ ใหยาทาสเตย
รอยดลดการอกเสบ (3) eye exposure หลงจากปฐมพยาบาล ควรสงตรวจกบจกษแพทยเพอ
เอาสงแปลกปลอมออกจากตาถาม และเพอการรกษาตอเนองตอไป (4) oral exposure ทา gastric lavage และให activated charcoal 50 กรม เฝาระวง EKG และการทางานของไต
และใหการรกษาตามอาการ
• Chelation Therapy ให dithiocarb ในการทา chelation ซงมรปแบบรบประทาน และการ
ฉดเขากลามเนอ รายละเอยดใหปรกษาแพทยผเชยวชาญ
การปองกนและเฝาระวง ดแลสภาพแวดลอมในการทางาน ใหปรมาณความเขมขนของนกเกลใน
บรรยากาศไมเกนคามาตรฐานทกาหนด ดแลสขภาพคนงานโดยการใหความรเกยวกบอนตรายตอ
สขภาพของนกเกล การแตงกายและใชอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสม จดพนทสาหรบอาบนา
หรอชาระลางตวหลงจากเลกงาน และการตรวจสขภาพตามระยะ เชน การตรวจผวหนง การตรวจ
โพรงจมก การเอกซเรยทรวงอก ตรวจการทางานของไต
เอกสารอางอง
1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004. 3. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
Nitric acid นพ.องกร นพคณภษต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ กรดไนตรก (Nitric acid) ||||| ชออน Aqua fortis, Engravers acid, Hydrogen nitrate, Spirits
of niter, Red fuming nitric acid (RFNA), Whtie fuming nitric acid (WFNA)
198
สตรโมเลกล HNO3 ||||| นาหนกโมเลกล 63.01 ||||| CAS Number 7697-37-2 ||||| UN Number
2031
ลกษณะทางกายภาพ เปนสารละลาย ไมมส มกลนฉน จดเดอด 83 องศาเซลเซยส จดหลอมเหลว -
42 องศาเซลเซยส ละลายนาไดด
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 2 ppm, STEL = 4 ppm ||||| NIOSH
REL: TWA = 2 ppm (5 mg/m3), STEL = 4 ppm (10 mg/m3), IDLH = 25 ppm ||||| OSHA
PEL: TWA = 2 ppm (5 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ
ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 2 ppm (5 mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว
อตสาหกรรมทใช
• ใชเปนสารตงตนในการผลตแอมโมเนยมไนเตรท (Ammonium Nitrate)
• ใชเปนสารตงตนในการผลตระเบด
• ใชทาความสะอาดโลหะในอตสาหกรรมการผลตโลหะตางๆ
• ใชในอตสาหกรรมผลตสารกงตวนา
กลไกการกอโรค เมอรางกายสมผสกรดชนดนโดยตรงจะทาใหเกดการกดกรอนเนอเยอทสมผสกบ
กรด เชนผวหนง นอกจากนกรดไนตรค เปนกรดทสามารถละลายนาไดด (High Water Solubility)
เมอกรดไนตรคทระเหยในรปของแกสและทาปฏกรยากบของเหลวในรางกายโดยเฉพาะบรเวณเยอบ
ในอวยวะตางๆ ไมวาจะเปนตา ระบบทางเดนอาหาร ระบบทางเดนหายใจตงแตทางเดนหายใจ
สวนบน เชน จมก คอ ทาใหเกดการทาลายเนอเยอตางๆ ได
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน กรดไนตรคเปนสารทสามารถทาปฏกรยากบสารเคมชนดอนไดด
กรดไนตรคไมตดไฟแตสามารถทาปฏกรยากบสารชนดอนจนเกดการระเบดหรอเกดไฟได นอกจากน
ยงมความเปนกรดซงเปนอนตรายรนแรงกบผทรบสมผส ดงนนเมอมผทไดรบสมผส ใหพยายามนาตวออกมาจากจดทเกดการสมผสโดยเรว ทาการถอดเสอผาและลางตว ดวยนาสะอาดใหมากทสดกอน
นาสงโรงพยาบาล
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน เนองจากเปนกรดทละลายนาไดด จงทาใหเกดการระคายเคองไดเรว ตงแต
ทางเดนหายใจสวนบน ทาใหเปนการเตอนผทสมผสกบกรดไนตรค ไมใหสมผสกรดเพม ในกรณท
สมผสกรดไนตรคในปรมาณตาๆ จะทาใหเกดการระคายเคองเยอบตางๆ และทางเดนหายใจ
สวนบนเปนสวนใหญ จะทาใหเกดอาการแสบตาเคองตาจากเยอบตาอกเสบ แสบจมกปวดหรอ
คดจมกจากโพรงจมกอกเสบ ผวหนงอกเสบ ไอ เจบคอ เสยงแหบ หรอถามอาการมากอาจม
199
อาการหอบหดได ในกรณทสมผสกรดไนตรคในปรมาณสง นอกจากอาการทเหมอนกบการสมผส
ในปรมาณนอยๆแลว จะทาใหเกดการบวมในเยอบทางเดนหายใจ เชน กลองเสยงบวม หลอดลม
บวม เกดภาะทางเดนหายใจอดกนเกดอาการหอบเหนอย นอกจากนอาจเกดการทาลายเนอปอด
จนเกดภาวะปอดอกเสบจากสารเคม (Chemical Pneumonitis) หรอภาวะปอดบวมนา
(Pulmonary edema) ซงอาจรนแรงจนเสยชวตได
• อาการระยะยาว แมวาผทมสมผสกรดไนตรคสวนใหญจะฟนตวจนหายเปนปกต แตอาจมบางราย
ทเกดความผดปกตแบบถาวร เชน อาการหอบหดเรอรง หรอเกดพงผดในเนอปอด
การตรวจทางหองปฏบตการ ไมมการตรวจทางหองปฏบตการทาจาเพาะเจาะจงสาหรบการตดตามการสมผสกรดไนตรค แตสามารถตรวจเพมเตมทางออมเพอยนยนการสมผสไดซงประกอบดวย (1)
ประวตการสมผสกรดไนตรค (2) ดอาการระคายเคองอวยวะตางๆ เชน แสบตา แสบจมก ไอ แสบคอ
(3) การตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง (Arterial Blood Gas) (4) ในกรณทมประวตสมผสกรดไน
ตรคในปรมาณมาก การถายภาพรงสทรวงอกจะมประโยชนในการตดตามภาวะปอดอกเสบและปอด
บวมนาจากกรดไนตรค (5) ตรวจรางกายและสงเกตอาการซาเปนระยะ (6) ในกรณทสมผสกรดไน
ตรคมาเปนระยะเวลานานๆ การตรวจสมรรถภาพปอดและการตรวจฟนเพอดการกรอนของฟนอาจ
ชวยประกอบการวนจฉยได
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล รบนาผปวยออกมาจากจดเกดเหต ประเมนการหายใจ ถามเสยงแหบ
(hoarseness) หรอหายใจเสยงดง (stridor) ตองระวงภาวะกลองเสยงบวมซงอาจทาใหมภาวะ
ทางเดนหายใจอดกนได ใหผปวยสดดมออกซเจนบรสทธ (100 % oxygen) และอาจพจารณาให
ยาขยายหลอดลม ถามภาวะหลอดลมตบ ตดตามระดบออกซเจนในรางกาย
• การรกษาระยะเฉยบพลน ถาสมผสโดยการรบประทาน หามทาใหอาเจยน สงเกตอาการของการ
ระคายเคองทางเดนอาหาร ถาสงสยภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารอาจจาเปนตองสงกลองใน
ทางเดนอาหารเพอรกษา ควรงดนางดอาหารทางการรบประทานและใหสารนาทางเสนเลอดดา
ใหเพยงพอ ถาสมผสโดยการหายใจ รบนาผปวยออกจากจดเกดเหตโดยเรว และใหประเมนความรนแรงของการอดกนทางเดนหายใจถามอาการเพยงเลกนอยใหสดดมออกซเจน(100 % O2)
หากมความรนแรงมากควรพจารณาใสทอชวยหายใจตงแตระยะแรกเนองจากอาจมภาวะ
หลอดลมอดกนรนแรงจนเสยชวตไดและควรใหยาขยายหลอดลมชนดพนเพอชวยขยายหลอดลม
ดวย ถาเขาตา ควรลางตาดวยนาสะอาดปรมาณมากๆ และรบสงปรกษาจกษแพทยโดยเรวทสด
ถาสมผสผวหนง ควรรบถอดเสอผาทปนเปอนออกและลางตวหรอบรเวณทสมผสดวยนาสะอาด
และสบใหมากทสด แลวรบสงรกษาตอโดยแพทยทโรงพยาบาล ถาผวหนงถกกรดเปนบรเวณ
กวางควรใหสารนาทางหลอดเลอดดาเพอปองกนภาวะรางกายสญเสยนา และทาแผลอยาง
ระมดระวงเพอปองกนการตดเชอแทรกซอนทผวหนง
200
การเฝาระวง ตดตามอาการของผทสมผสกรดไนตรค ซงอาจมความผดปกตกบรางกายไดเชน โรค
หอบหด หรอผงผดในปอด โดยอาจนดตดตามอาการ และตรวจสมรรถภาพปอดเปนระยะ
เอกสารอางอง
1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
2. ACGIH. TLVs and BEIs Based on the Documentation of the Threshold Limit Values
& Biological Exposure Indices. United States2011. 3. NIOSH. NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. Available from:
http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0414.html.
4. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.
Geneva: International Labour Office 1998.
5. Haz-Map: Occupational Exposure to Hazardous Agents. Nitric acid. Available from:
http://hazmap.nlm.nih.gov/.
6. ศนยปฏบตการฉกเฉนสารเคมกรมควบคมมลพษ. คมอการระงบอบตภยจากวตถอนตราย2546.
7. ศนยขอมลวตถอนตรายและเคมภณฑกรมควบคมมลพษ. Nitric acid. Available from:
http://msds.pcd.go.th/.
Nitrogen dioxide นพ.องกร นพคณภษต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ไนโตรเจนไดออกไซด (Nitrogen dioxide) ||||| ชออน Nitrogen peroxide
สตรโมเลกล NO2 ||||| นาหนกโมเลกล 46.01 ||||| CAS Number 10102-44-0 ||||| UN Number
1067
ลกษณะทางกายภาพ เปนแกสสนาตาลแดง มกลนเหมนฉน คาอธบาย ไนโตรเจนไดออกไซด เปนแกสสนาตาลแดงมกลนเหมนฉน เปนแกสทระเหยจากกรดไน
ตรก หรอเกดจากการทาปฏกรยาระหวางกรดไนตรกกบสารอนทรย นอกจากนยงพบไดในการเผาไหม
เชอเพลงในเครองยนต
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 0.2 ppm ||||| NIOSH REL: STEL = 1
ppm (1.8 mg/m3), IDLH = 20 ppm ||||| OSHA PEL: C = 5 ppm (9 mg/m3) ||||| ประกาศ
กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:
201
ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 5 ppm (9
mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม EPA NAAQS – Primary standard = 0.053 ppm (100 ug/m3)
(annual arithmetic mean), Secondary standard = เหมอน Primary standard ||||| ประกาศ
คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 10 เรองกาหนดมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศ
โดยทวไป พ.ศ. 2538 และฉบบท 33 เรองกาหนดมาตรฐานคากาซไนโตรเจนไดออกไซดใน
บรรยากาศโดยทวไป พ.ศ. 2552: คาเฉลยในเวลา 1 ชวโมง ไมเกน 0.17 ppm (0.32 mg/m3) และคามชฌมเลขคณต (Arithmetic mean) ในเวลา 1 ป ไมเกน 0.03 ppm (0.057 mg/m3)
คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไม
สามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
แหลงทพบในธรรมชาต พบไดในบรเวณทมการทบถมของอนทรยสาร เชน การทบถมของหญา ฟาง
ขาว
การนาไปใชและงานทมโอกาสสมผส
• การทางานทเกยวของกบการเผาไหมเชอเพลงของอนทรยสาร
• การสลายกรดไนตรส
• การผลตกรดไนตรกและการขนสงกรดไนตรก
• อตสาหกรรมผลตระเบด
• พนกงานดบเพลง
• การทางานในโรงสหรอสถานทเกบผลตผลทางการเกษตร
กลไกการกอโรค ไนโตรเจนไดออกไซด มสถานะเปนแกส จงสามารถเขาสรางกายทางการหายใจเปน
หลก เมอเขาสทางเดนหายใจแลว จะทาปฏกรยากบนาในทางเดนหายใจและปอดไดเปนกรดไนตรก
(HNO3) และกรดไนตรส (HNO2) ไนโตรเจนไดออกไซดยงทาใหเกดอนมลอสระ ซงจะทาลายผนง
เซลลและสวนประกอบตางๆ ภายในเซลล ซงจากกลไกทกลาวมาแลวทงหมด จะสงผลใหเกดการ
ทาลายเนอเยอบรเวณทางเดนหายใจ เกดภาวะหลอดลมอกเสบ และปอดอกเสบ (pneumonitis) ได นอกจาก น ไนโตร เจนไดออกไซด ย งมความสามารถในการ จบกบ ฮ โมโกลบน ไ ด ดก วา
คารบอนมอนอกไซดหลายพนเทา เมอถกดดซมเขาสกระแสโลหตจะถกเปลยนเปนเมทฮโมโกลบน
(methemoglobin) ไนไตรต (nitrite) และไนเตรต (nitrate) ซงขดขวางการขนสงออกซเจนไปสสวน
ตางๆ ของรางกาย
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ไนโตรเจนออกไซด เปนสารททาใหเกดอนตรายกบรางกายอยาง
รนแรง โดยเฉพาะระบบทางเดนหายใจ ดงนนการเขาระงบเหตการณ ผทเขาไปชวยเหลอควรสวมชด
ปองกนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA)
202
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน เนองจากเปนแกสทละลายนาไดไมด ดงนนถารบสมผสในปรมาณนอย จะทา
ใหเกดการระคายเคองเยอบทางเดนหายใจสวนบนเพยงเลกนอย อาจกอใหเกดผลเสยเนองจาก
จะไมทาใหเกดอาการ ไอ คนคอ แสบจมก ซงเปนอาการเตอนทสาคญ ทาใหมการสดดม
ไนโตรเจน ไดออกไซดเพมเปนระยะเวลานาน ทาใหรบสมผสมากขนได สวนในกรณทสมผสใน
ปรมาณมาก จะทาใหเกดอาการระคายเคองทางเดนหายใจสวนบน คอ แสบจมก ไอ เจบคอ และ
มอาการแสบตารวมดวยได
• ถาสมผสในปรมาณนอย มกไมแสดงอาการชดเจน เนองจากระคายเคองเยอบตางๆ โดยเฉพาะ
เยอบทางเดนหายใจสวนบนไดนอย ตองสมผสในปรมาณมากจงจะมอาการระคายเคองเยอบตางๆ
• อาการสาคญทตองระวง คอ การระคายเคองทางเดนหายใจสวนลาง ซงมกเกดหลงจากสมผสสาร
ชนดนไปแลวประมาณ 24 ชวโมง โดยทาใหเกดภาวะนาทวมปอด (Pulmonary edema) ซงทา
ใหรางกายขาดออกซเจนรนแรงจนเสยชวตได และอาการอาจเรวขนถาสมผสในปรมาณมากขน
และหลงจากรกษาภาวะปอดบวมนาจนดขนแลวอาจเกดภาวะหลอดลมฝอยอดกน
(Bronchiolitis obliteran) ซงเกดจากการอกเสบอยางตอเนองและเกดผงผดในหลอดลมฝอย
• อาการระยะยาว ผทสมผสไนโตรเจนไดออกไซด อาจเกดอาการหอบหดและพงผดในเนอปอดได
การตรวจทางหองปฏบตการ ไมมการตรวจวดการสมผสแกสนในรางกายทจาเพาะเจาะจงโดยตรง
การตรวจเพอประเมนอาการของผทสมผสแกสชนดน เพอชวยในการรกษาประกอบดวย การตรวจ
ระดบแกสในเลอดโดยใชโคออกซมเตอร (cooximeter) เพอตรวจหาเมทฮโมโกลบน การตรวจระดบ
แกสในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas) การตรวจภาพถายรงสทรวงอก (chest X-ray) ใน
ผปวยทมภาวะหายใจหอบเหนอย เพอคนหาภาวะปอดบวมนา และการตรวจสมรรถภาพปอด
(pulmonary function test) เปนตน
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล รบนาผปวยออกจากแหลงทรบสมผส ถอดเสอผาออกเพอลดการปนเปอน ให
ผปวยสดออกซเจน 100 % และเฝาระวงปญหาของระบบทางเดนหายใจ เชน อาการหอบเหนอย รบสงผปวยดแลรกษาตอทโรงพยาบาล
• การรกษา อาการหลงสมผสระยะแรกมกไมชดเจน ดงนนการรกษาแบบประคบประคองและการ
สงเกตอาการจงมความสาคญ ดแลระบบทางเดนหายใจ ใสทอชวยหายใจถามภาวะหายใจ
ลมเหลว ใหผปวยหายใจดวยออกซเจน 100 % ในระยะยาว ควรตดตามอาการของภาวะพงผด
ในเนอปอด และหอบหดทอาจเกดขนได
เอกสารอางอง
203
1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
2. ACGIH. TLVs and BEIs Based on the Documentation of the Threshold Limit Values
& Biological Exposure Indices. United States2011.
3. NIOSH. NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. Available from:
http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0414.html.
4. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.
5. Haz-Map: Occupational Exposure to Hazardous Agents. Nitric acid. Available from:
http://hazmap.nlm.nih.gov/.
6. วลาวณย จงประเสรฐ, สรจต สนทรธรรม, บรรณาธการ. อาชวเวชศาสตร ฉบบพษวทยา –
โครงการตารากรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. นนทบร: บรษท ไซเบอร เพรส จากด พ.ศ.
2542.
Nitrous oxide นพ.กานต คาโตนด (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ แกสหวเราะ (Nitrous oxide) ||||| ชออน Laughing gas, Hyponitrous acid anhydride,
Dinitrogen oxide, Dinitrogen monoxide, Factitious air
สตรโมเลกล N2O ||||| นาหนกโมเลกล 44.02 ||||| CAS Number 10024-97-2 ||||| UN Number
1070
ลกษณะทางกายภาพ ทอณหภมหองจะมสถานะเปนแกส ไมมส มกลนและรสหอมหวานออนๆ
ละลายนาไดเลกนอย ละลายไดดในแอลกอฮอลและไขมน ไมตดไฟ
คาอธบาย ไนตรสออกไซดรจกกนดในชอ แกสหวเราะ มกลนหอมหวานออนๆ สวนมากรบสมผส
ทางการหายใจ มผลตอระบบประสาทโดยในระดบความเขมขนตาๆจะทาใหเคลบเคลม ในระดบความ
เขมขนสงจะทาใหมอาการชาและหมดสตได ใชเปนยาสลบและระงบปวดทางการแพทย ใชใน
กจกรรมสนทนาการ นอกจากนยงเปนสารออกซไดซทด (oxidizer) จงใชในการสนดาปภายใน
เครองยนตทตองการกาลงสง เชน จรวด รถแขง เปนตน ไนตรสออกไซดจดเปนแกสมลภาวะทสาคญตวหนง เปนแกสเรอนกระจก (green house effect) ทมสวนทาใหเกดภาวะโลกรอนเปนอนดบ 4
รองจาก คารบอนไดออกไซด มเทน และไอนา
204
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 50 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 25
ppm (46 mg/m3), IDLH = ไมไดกาหนดไว ||||| OSHA PEL: ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศ
กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:
ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไม
สามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
แหลงทพบ ไนตรสออกไซดสวนใหญรอยละ 70 เกดตามธรรมชาตเปนผลผลตจากกระบวนการยอยสลายของแบคทเรยในดนและมหาสมทร รอยละ 30 เกดจากกจกรรมตางๆของมนษย โดยมกพบใน
งานเกษตรกรรมทมการใชปยไนโตรเจน ในฟารมสตวเลยง เชน หม วว ไก ทมการยอยสลายของมล
สตว ซากสตวตางๆ สวนในอตสาหกรรมพบไดในการผลตไนลอน อตสาหกรรมทมการสนดาป
ภายใน การผลตเชอเพลงจากการเผาไหมฟอสซล เปนตน
อตสาหกรรมและการนาไปใช
• อตสาหกรรมเกยวกบการผลต ขนสง ไนตรสออกไซด
• ใชเปนแกสดมยาสลบ ทาใหชาและระงบปวด ในการผาตดและหตการตางๆทางการแพทยและ
ทนตกรรม
• เปนแกสทใชผสมเปนเชอเพลงในเครองยนตจรวด (rocket motors)
• ใชเปนแกสชวยในการสนดาปภายในเครองยนตเพอใหมกาลงเรงแรงๆ เชน รถแขง เปนตน
• ใชในอาหาร โดยไนตรสออกไซด เปนสารผลกดนทดทาใหเกดลกษณะโฟม จงมกเปนสวนผสมใน
อาหารพวก whipped cream, cooking spray
• เนองจากเปนแกสเฉอยทไปแทนทออกซเจนไดด ทาใหยบยงการเจรญเตบโตของแบคทเรยได จง
ใชใสในขนมถง เพอชวยกนเสย เชน มนฝรงถง หรอ ขนมถงขบเคยวอนๆ
• ใชในกจกรรมสนทนาการ โดยการสดดมเพอใหเคลบเคลม
• ใชเปนสาร oxidant ในการผลตสารประกอบอนทรยตางๆ
• ใชเปนสารเตอนการรวไหลของการขนสงแกสธรรมชาตตามทอสง
• ใชในอตสาหกรรมผลตไนเตรตจากธาตโลหะทเปนดาง (alkali metals)
กลไกการกอโรค รบสมผสทางการหายใจเปนหลก กลไกเกดโรคแบงไดดงน (1) ระยะฉบพลน การสมผสในระดบความเขมขนสงๆจะไปแทนทออกซเจนทาใหเกดภาวะขาดออกซเจนในเลอดแดง
(asphyxia) (2) ระยะเรอรง การรบสมผสในขนาดตาๆ นานๆ จะมผลตอระบบเลอด (hematologic
system) และระบบประสาท (neurologic system) โดยไนตรสออกไซดจะยบยงการทางานของ
วตามนบ 12 ซงเปนสวนสาคญในการสงเคราะห methionine และ tetrahydrofolic ซง
205
methionine เปนสารเคมสาคญในการสรางเยอ myelin และ tetrahydrofolic เปนสารเคมสาคญ
ในการสงเคราะห DNA ของเมดเลอด ดงนนการสมผสไนตรสออกไซดจะทาใหมอาการเปนพษมากขน
ในผปวยทมภาวะขาดวตามนบ 12 หรอขาด folic acid อยแลว สวนกลไกความเปนพษตอระบบ
ประสาทอนๆ ยงไมเปนททราบกนดนก แตเชอวาเกดจากการไปรบกวนระบบ ion channel ในเซลล
ซงเกดทงทระบบประสาทสวนกลางและสวนปลาย ทาใหพบอาการชา เหนภาพหลอน และเพอฝนได
ผลตอระบบสบพนธ มรายงานทางระบาดวทยาในคนงานทสมผสไนตรสออกไซดเรอรง พบมความ
เสยงสงขนตอการแทง การคลอดกอนกาหนด และการเปนหมน สวนกลไกการเกดยงไมเปนทแนชด
สาหรบขนาดการเรมเปนพษของไนตรสออกไซด (toxic dose) ยงไมมการกาหนดทชดเจน มรายงานในทนตแพทยทสมผสไนตรสออกไซดเรอรงในขนาด 2,000 ppm ยงไมพบอาการแสดงทางคลนกท
ผดปกต แตตรวจระดบวตามนบ 12 ในเลอดลดลง
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากไนตรสออกไซดในระดบความเขมขนสงทาใหขาด
ออกซเจนและมผลตอระบบประสาททาใหชาและหมดสตได และเปนแกสทหนกกวาอากาศ หากเกด
การรวไหลตองใสหนากากกนทางเดนหายใจทเหมาะสม และสวนมากในอตสาหกรรมมการเกบแบบ
บบอดเปนไนตรสออกไซดเหลว จงตองระวงการสมผสทางผวหนงดวย ทางทดควรใสเปนชดปองกนท
มถงบรรจอากาศภายใน (SCBA)
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน จะพบอาการจากภาวะ asphyxia ไดแก ปวดศรษะ วงเวยน สบสน หายใจ
ลาบาก เปนลม ชก หวใจเตนผดปกตได ถาสมผสในความเขมขนระดบ 400,000 - 800,000
ppm อาจทาใหหมดสตได และมรายงานการเกดโรคปอดชนด interstitial emphysema และ
pneumomediastinum ดวย
• อาการระยะยาว มผลตอระบบเลอด อาจเกดภาวะเลอดจางแบบ megaloblastic anemia,
เกลดเลอดตา, เมดเลอดขาวตา และมผลทาใหเกดความผดปกตตอระบบประสาท อาจมอาการ
ชา ความจาไมด เดนเซ ประสาทไขสนหลงผดปกต (myelopathy) และมผลตอระบบสบพนธได การวนจฉยและตรวจทางหองปฏบตการ ยงไมมการกาหนดคามาตรฐานของไนตรสออกไซดใน
รางกาย การวนจฉยใชการซกประวตการสมผสรวมกบการตรวจสงแวดลอม และอาการทางคลนก
เชน อาการของการขาดออกซเจน อาการผดปกตทางระบบประสาท หรอระบบเลอด ควรพจารณา
อยางระมดระวงในผปวยทมอาการแสดงของภาวะขาดวตามนบ12 เรอรง ถงแมจะตรวจระดบวตามน
บ12 ในเลอดไดปกตกตาม การตรวจทางหองปฏบตการทชวยในการรกษา ไดแก ตรวจความสมบรณ
ของเมดเลอด (CBC) ตรวจระดบวตามนบ 12 ระดบโฟลก (folic acid level) การเคลอนของกระแส
ประสาท (nerve conduction studies) และอาจทาการตรวจภาพรงสคลนแมเหลกไฟฟา (MRI) ใน
รายทสงสยหรอตองการแยกโรค myelopathy การตรวจพบการเพมของ homocysteine และ
206
methylmalonic acid ในเลอด ชวยในการวนจฉยภาวะพษจากไนตรสออกไซดในผปวยทตรวจพบ
ระดบวตามนบ12 ในเลอดปกต
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล ในกรณพบผปวยทจดเกดเหต ใหนาผปวยออกมาใหเรวทสด โดยผชวยเหลอตอง
ใสชดปองกนทเหมาะสมกอนใหความชวยเหลอ ถาผปวยหมดสตใหชวยตามมาตรฐานภาวะ
ฉกเฉน เนนระบบหายใจ ให high flow O2 หรอใส ET-tube ในกรณไมหายใจ จากนนรกษา
อาการรวมอนๆ เชน อาการชก หวใจเตนผดปกต
• การรกษา (1) การใหยาหรอยาตานพษ (antidote) อาการในระยะเรอรงอาจหายเองไดใน 2 – 3
เดอนหลงหยดสมผส ในผปวยทมภาวะขาดวตามนบ 12 หรอ folic acid อย ควรใหวตามนบ 12 และ folic acid เสรม มรายงานการใช methionine รกษาผปวยภาวะพษจากไนตรสออกไซดได
สาเรจ (2) การลางพษ (decontaminate) เนนให high flow O2 ในชวงแรกของการรกษา (3)
การใหสารขบพษ (enhance eliminate) ยงไมมสารทใหประสทธผลในการขบพษไนตรส
ออกไซด
การปองกนและเฝาระวง การปองกนในโรงงานอตสาหกรรมเนนการปองกนการรวไหล โดยแหลงทม
แกสไนตรสออกไซดควรมการทางานเปนระบบปด มการระบายอากาศทด และใหคนงานสวมใส
อปกรณปองกนอนตรายทเหมาะสม การเฝาระวงทางสขภาพ คนงานทมโอกาสสมผสควรมระบบเฝา
ระวงสขภาพอยางเปนระบบทงทางดานอบตเหตและการเกดโรค มการใหความร ผลทางสขภาพระยะ
ฉบพลนและเรอรง และวางระบบการสงตอการรกษาทมประสทธภาพเมอเกดเหตขน การตรวจ
สขภาพกอนเขาทางาน ควรซกประวตโรคประจาตวและเนนตรวจโรคทางระบบหายใจ ระบบเลอด
ระบบประสาท และระบบสบพนธ การตรวจระหวางการทางาน ความถในการตรวจควรอยในดลพนจ
ของแพทยอาชวเวชศาสตรในสถานประกอบการนนๆ การตรวจเนนโรคทางระบบหายใจ ระบบเลอด
ระบบประสาท และระบบสบพนธ และสงตรวจเพมเตมอนๆในกรณสงสยภาวะพษจากไนตรส
ออกไซด ควรนาผลตรวจในปจจบนมาเปรยบเทยบกบผลสขภาพพนฐานของคนงานดวยเสมอ เอกสารอางอง
1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
2. “Sources and Emissions – Where Does Nitrous Oxide Come From?”. U.S.
Environmental Protection Agency (EPA) 2006. Retrieved 2008-02-02.
3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
207
4. Maze M, Fujinaga M (2000). "Recent advances in understanding the actions and
toxicity of nitrous oxide". Anaesthesia 55 (4): 311–4.
5. Emmanouil DE, Quock RM (2007). [9:AIUTAO2.0.CO;2 "Advances in Understanding
the Actions of Nitrous Oxide"]. Anesthesia Progress 54 (1): 9–18.
Osmium นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ออสเมยม (Osmium) ||||| ชออน ไมม
สญลกษณอะตอม Os ||||| นาหนกอะตอม 190.23 ||||| CAS Number 7440-04-2 (osmium),
20816-12-0 (osmium tetroxide) ||||| UN Number 3089 (osmium), 2471 (osmium tetroxide)
ลกษณะทางกายภาพ Osmium (elemental) ในรปบรสทธจะเปนโลหะทแขงมาก สเงนออกฟา
สะทอนแสงแวววาว ออสเมยมเปนธาตทมความหนาแนนมากทสด แขง แตกเปราะรวนไดงาย
(brittle) มจดหลอมเหลวทสงมากถง 3,033 องศาเซลเซยส ||||| Osmium tetroxide ออกไซดของ
ออสเมยมทพบบอยทสดจะอยในรปออสเมยมเตตรอกไซด (Osmium tetroxide หรอ OsO4)
ลกษณะทพบมกจะเปนผลกใส หรอสเหลองออนใส มกลนฉนมากคลายกลนคลอรน (chlorine-like
odor)
ชออน ออสเมยม (Osmium) ไมมชออน แตออสเมยมเตตรอกไซด (Osmium tetroxide) มการ
เรยกชออนได เชน osmium tetraoxide, osmium oxide, osmium (VIII) oxide,
tetraoxoosmium, osmic acid, osmic acid anhydride
คาอธบาย ออสเมยมเปนธาตโลหะในกลมธาตเงน (platinum group metals) ตวหนง เปนโลหะท
หายากและมราคาสง ในการทางานในอตสาหกรรมทวไปนนอาจพบการใชออสเมยมไมบอยนก หรอ
สวนใหญพบใชอยในรปโลหะผสม (alloy) ซงกอพษนอย อยางไรกตามในอตสาหกรรมบางอยาง เชน
อตสาหกรรมเคม อาจพบมการใชออสเมยมในรปบรสทธ หรอในรปออสเมยมเตตรอกไซด ซงมฤทธกอความระคายเคองตอเนอเยออยางรนแรง พษการระคายเคองนทาใหเกดการบาดเจบตอเนอเยอ
ดวงตา กระจกตาเปนแผล กระจกตาขน แสบจมก ไอ หายใจไมสะดวก หลอดลมตบ ปอดอกเสบ ไต
เสอม และผวหนงอกเสบได โรคจากพษของออสเมยม เปนโรคหนงทอยในบญชรายชอโรคจากการ
ทางานของประเทศไทย ฉบบป พ.ศ. 2550
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Osmium tetroxide, as Os TWA = 0.0002
ppm, STEL = 0.0006 ppm ||||| NIOSH REL – Osmium tetroxide TWA = 0.002 mg/m3
208
(0.0002 ppm), STEL = 0.006 mg/m3 (0.0006 ppm), IDLH = 1 mg/m3 ||||| OSHA PEL –
Osmium tetroxide TWA = 0.002 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภย
ในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใด กาหนดคามาตรฐานของออสเมยมใน
รางกายคนทางานไว การตรวจระดบออสเมยมในรางกายนนอาจทาไดโดยใชการตรวจหาในปสสาวะ
แตมการทาเฉพาะในระดบงานวจย ในทางปฏบตไมแนะนาใหตรวจหาระดบออสเมยมในรางกาย
คนทางานเพอประเมนการสมผสโลหะชนดน และยงไมมคามาตรฐานจากองคกรทนาเชอถอใดจะ
นามาใชแปลผลได ควรประเมนการสมผสโดยใชการตรวจวดระดบออสเมยมในสถานททางานจะดกวา คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว
แหลงทพบ ออสเมยมเปนโลหะทพบไดตามธรรมชาต แตหาไดยาก มปรมาณนอยบนพนผวโลก
ออสเมยมทขดไดมกอยปะปนกบโลหะชนดอน ทพบบอยทสดคอพบผสมอยกบอรเดยม (iridium-
osmium alloy) และอาจพบปนอยกบโลหะเงน นกเกล หรอทองแดง ไดดวย แหลงของออสเมยม
เทาทมการคนพบจะอยท แอฟรกาใต รสเซย แคนาดา และสหรฐอเมรกา สวนออสเมยมเตตรอกไซด
นน เกดไดจากการทผงออสเมยมทาปฏกรยากบอากาศทอณหภมหอง หากใหความรอนดวยแลว
สารประกอบตวนจะเกดไดปรมาณมากขน
อตสาหกรรมทใช ในงานโลหะ ออสเมยมมกไมถกใชในรปธาตบรสทธ สวนหนงเปนเพราะออสเมยม
เตตรอกไซดซงเปนออกไซดทเกดจากออสเมยมบรสทธนนเกดขนไดงายและมพษคอนขางรนแรงมาก
เพอความปลอดภยจากการสมผสออสเมยมเตตรอกไซด การใชออสเมยมในงานโลหะจงมกใชในรป
โลหะผสม (alloy) กบโลหะตวอนๆ แทน โลหะผสมทมออสเมยมนนจะมความแขงแรงและทนทาน
มาก สามารถนามาใชเปนสวนประกอบของผลตภณฑหลายชนด เชน หวปากกา เดอยของเครองจกร
โลหะผสมของเงนกบออสเมยมถกใชทาเครองกระตนหวใจ (pace maker) และลนหวใจเทยม
(prosthesis valve) สาหรบฝงในรางกายผปวย ในยคเรมแรกออสเมยมถกใชเปนไสหลอดไฟในหลอดไส แตตอมากเลกใชและเปลยนมาใชเปนทงสเตนแทน เนองจากทงสเตนมจดหลอมเหลวทสงกวาและ
ใหความสวางไดมากกวา สาหรบออสเมยมเตตรอกไซดนน แมวาจะมพษมาก แตกมการนามาใชใน
อตสาหกรรมเชนกน คอจะใชเปนตวเรงปฏกรยา (catalyst) ในกระบวนการสงเคราะหสารเคม
บางอยาง เชน แอมโมเนย (ammonia) และสารเคมอนทรยกลมพนธะค (alkene) นอกจากนยงใช
เปนสารยอมเนอเยอ และพลาสตกโพลเมอร (polymer) เพอสองดกบกลองจลทรรศนอเลกตรอน
(electron microscope) อกดวย
กลไกการกอโรค ออสเมยมบรสทธนนไวไฟ และทาปฏกรยากบอากาศไดออสเมยมเตตรอกไซด ซง
เปนสารทมพษรนแรง พษของออสเมยมทมกกอปญหาสขภาพตอคนทางานได จงเปนพษของ
ออสเมยมเตตรอกไซดเปนหลก ออสเมยมเตตรอกไซดสามารถระเหยไดด (volatile) มความเปนพษ
209
สงมากแมสมผสในปรมาณเพยงเลกนอย กลไกการกอโรคหลกคอจะกอความระคายเคองแกเนอเยอ
สวนตางๆ ของรางกาย ไดแก ตา จมก คอ ทางเดนหายใจ ปอด และผวหนง
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน การใชออสเมยมในรปธาตบรสทธ หรอในรปออสเมยมเตตรอกไซด
ตองเกบไวในภาชนะปดทมดชด หางไกลแหลงความรอน และไมถกอากาศ หากเกดการรวไหลใน
ปรมาณสงจะเปนอนตรายไดอยางมาก ไอของออสเมยมเตตรอกไซดนนระเหยไดด อกทงสารนยงทะล
พลาสตกไดดวย การกภยตองใชชดทหนาเพยงพอ และตองเปนชดทมถงบรรจอากาศในตว แตสาหรบ
การใชออสเมยมในรปโลหะผสม (alloy) นน เนองจากโลหะผสมจะไมทาใหเกดออสเมยมเตตรอกไซด
เมอสมผสกบอากาศ อกทงยงอยในสถานะของแขง การเกดเหตรวไหลจนมอนตรายจงมโอกาสเกดขนไดนอย
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน พษของออสเมยมเตตรอกไซดนนเกดขนจากการระคายเคองเปนหลก เมอ
รางกายไดรบออสเมยมเตตรอกไซด จากการสดดมไอระเหยเขาไป หรอทางการกน หรอทางการ
สมผสทผวหนงและดวงตา จะทาใหเกดการระคายเคองตอเนอเยอสวนทสมผสอยางมาก การสด
ดมจะทาใหระคายจมก แสบจมก นามกไหล ปวดศรษะ ระคายคอ ไอ การระคายเคองทางเดน
หายใจในสวนลกลงไป จะทาให หายใจลาบาก แนนหนาอก หลอดลมตบ หายใจมเสยงวด
(wheezing) หายใจเรว และทาใหเกดปอดอกเสบ (pneumonitis) จนถงอาจทาใหการหายใจ
ลมเหลว และเสยชวตได การสมผสทดวงตานน จะทาใหเกดการระคายเคองกระจกตา แสบตา
นาตาไหล กระจกตาบวมนา (corneal edema) มองเหนภาพมวลง อาการทางตาทมรายงานพบ
ไดบอยคอจะมองเหนวงไฟลอยไปมา (halo) แตถากระจกตาไมบาดเจบมากนก เมอหายแลว
อาการมองเหนวงไฟนจะหายไปไดในเวลา 2 – 3 วน หากระคายเคองตามมากอาจถงกบทาให
เนอเยอตาถกทาลาย และกระจกตาขนถาวรได การสมผสทผวหนง จะทาใหผวหนงแสบแดง ไหม
กลายเปนตมนา ผวหนงอาจเปลยนส (skin discoloration) เปนสเขยวหรอดา นอกจากน
ออสเมยมเตตรอกไซดยงมฤทธทาลายไต ทาใหการทางานของไตเสอมลงไดอกดวย
• อาการระยะยาว ผลจากการทาลายเนอเยอทางเดนหายใจและปอด หากมมากอาจทาใหเกด
ปญหาทางเดนหายใจเรอรงได โดยเฉพาะในผทมปญหาโรคปอดอดกน เชน หอบหด หรอถงลม
โปงพองอยแลว อาจทาใหหายใจหอบเหนอยเรอรง ปญหาการทาลายเนอเยอกระจกตา หาก
เปนมากอาจทาใหกระจกตาขนและสญเสยการมองเหนอยางถาวร
การตรวจทางหองปฏบตการ ในการวนจฉยโรคพษจากออสเมยมเตตรอกไซดนน ใหวเคราะหจาก
ประวตการทางานสมผสสารน และจากการตรวจรางกายเปนสาคญ การตรวจหาระดบออสเมยมใน
เลอดหรอปสสาวะนนไมแนะนา เพราะไมมคามาตรฐานใหอางอง และอาจหาหองปฏบตการทจะสง
ตรวจไมได การตรวจเพมเตมเพอชวยในการประเมนอาการผปวยและชวยในการรกษา ทแนะนาคอ
การถายภาพรงสทรวงอก (chest X-ray) เพอดภาวะปอดอกเสบ การตรวจระดบออกซเจนในเลอด
210
(pulse oxymetry) การตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas) การตรวจระดบ
การทางานของไต (BUN and creatinine) เปนตน
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด ทาการลางตว
ดวยนาเปลาเพอลดการปนเปอนใหมากทสด การดแลปญหาในกรณทมการสมผสเขาตา ตองลาง
ตาดวยนาเปลาใหมากและนานเพยงพอ อยางนอย 15 นาทขนไปหรอใชนา 2 – 3 ลตร หาก
ผปวยมปญหาการหายใจลมเหลว ทมกชพควรใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวต หากรสตดแต
หายใจเรวควรใหออกซเจนเสรม และรบสงพบแพทย
• การรกษา เนองจากฤทธทสาคญทสดของออสเมยมเตตรอกไซดคอเปนสารทกอความระคายเคอง
อยางมาก สงทสาคญทสดเมอมารกษาทโรงพยาบาลยงคงเปนการลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด
เพอลดการปนเปอนลงใหนอยทสด การลางตาในกรณทสมผสดวงตานน จะตองทาการแหวกหนง
ตาบนและลางออกดวามเศษผงสารเคมตดอยหรอเปลาดวย ถามตองลางออกใหหมด การรกษา
ในลาดบตอไปใหเนนการรกษาประคบประคองอาการเปนหลก ไมมยาตานพษ (anti-dote)
สาหรบพษจากออสเมยมเตตรอกไซด ถาผปวยมการหายใจลมเหลว ใหใสทอชวยหายใจและใช
เครองชวยหายใจ ดระดบความรสกตว ความดนโลหต และระดบชพจร ใหสารนาตามความ
เหมาะสม กรณทมการสมผสดวงตาอาจเกดแผลทกระจกตาได ควรสงปรกษาจกษแพทยใหมาทา
การตรวจยนยนและรกษาตอไป อาการหอบเหนอยและปอดอกเสบนน ถามเกดขนมกจะเกด
ภายในเวลาไมนานหลงการสมผส (ประมาณ 2 – 3 ชวโมง) หากไมแนใจหรอคาดวาผปวยสมผส
มาเปนปรมาณมาก ควรใหผปวยอยสงเกตอาการทโรงพยาบาลกอน ถามอาการหอบเหนอย ก
ควรรบไวรกษาภายในโรงพยาบาล การระคายเคองทผวหนง ถาเปนแผลใหทาแผลตามความ
เหมาะสม
การปองกนและเฝาระวง การปองกนโรคพษจากออสเมยมทดทสดคอลดการสมผสตามหลกอาชวอ
นามย หลกเลยงการใชออสเมยมในรปธาตบรสทธหรอในรปสารประกอบออสเมยมเตตรอกไซด โดยอาจใชธาตโลหะชนดอนหรอสารประกอบอนแทน ถาใชสารอนทดแทนไมไดตองใชอยางระมดระวง
อยในระบบปด เกบอยาใหสมผสกบอากาศ
เอกสารอางอง
1. โยธน เบญจวง, วลาวณย จงประเสรฐ, บรรณาธการ. มาตรฐานการวนจฉยโรคจากการทางาน
ฉบบเฉลมพระเกยรตเนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม
2550. นนทบร: สานกงานกองทนเงนทดแทน สานกงานประกน สงคม กระทรวงแรงงาน พ.ศ.
2550.
2. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). Workplace Safety &
Health Topics – Osmium Tetroxide. Center for Disease Control and Prevention
211
(CDC). 2011 [cited 31 Oct, 2011]; Available from: http://www.cdc.gov/niosh
/topics/osmium-tetroxide.
3. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.
Geneva: International Labour Office 1998.
4. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
5. Miller PE, Noonan K, Otto C, Stengel J. A low-level metals bioassay method to
detect occupational exposure. CA: Annual meeting of the International Society for Environmental Epidemiology (ISEE): 1990.
Paraquat พญ.ดารกา วอทอง (5 กมภาพนธ พ.ศ. 2556)
ชอ พาราควอท (Paraquat) ||||| ชออน 1,1’-Dimethyl-4,4’-bipyridilium dichloride, N,N’-Di-
methyl-4,4’-bipyridilium dichloride, Paraquat dichloride, Paraquat chloride, Methyl vi-
logen dichloride, Methyl vilogen hydrate, Crisquat, Cyclone, Dexuron, Gramoxone,
Gramuron, Pathclear, PP148, Tota-col, Toxer total
สตรโมเลกล C12H14Cl2N2 ||||| นาหนกโมเลกล 257.16 ||||| CAS Number 1910-42-5 ||||| UN
Number 2781
ลกษณะทางกายภาพ ผลกครสตลหรอเปนผง ใส ไมมส หรอสเหลองออน ไมมกลน สารละลายในนา
จะหนด เปนสแดงเขม (1) สารละลายทขายในทองตลาดบางยหอจะมการเตมสารสนาเงนแกมเขยว
กลนฉน และสารกระตนใหอาเจยนลงไปดวย เพอใหทราบไดงายวาเปนสารมพษรนแรง ลดโอกาสใน
การกนฆาตวตาย (2)
คาอธบาย พาราควอทเปนสารกาจดวชพชกลม Dipyridyl ใชกาจดวชพชไดอยางมประสทธภาพและ
รวดเรว พาราควอทมพษตอมนษยอยางรายแรง ถากนเขาไปแมเพยงปรมาณเลกนอย กอาจทาใหเสยชวตไดจากระบบอวยวะภายในลมเหลว ทาใหปอดเกดผงพด ปอดไมสามารถทาหนาทแลกเปลยน
แกสได จนผปวยระบบหายใจลมเหลว และเสยชวตในทสด เนองจากหาซอไดงายจงมผนาพาราควอท
มาใชเปนยาพษฆาตวตาย ทาใหมผเสยชวตจากสารเคมชนดนจานวนมาก
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Paraquat, as the cation TWA = 0.5
mg/m3, Respirable fraction as paraquat TWA = 0.1 mg/m3 ||||| NIOSH REL: TWA = 0.1
mg/m3 (resp) [skin], IDLH = 1 mg/m3 ||||| OSHA PEL: TWA = 0.5 mg/m3 (resp) [skin] |||||
212
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ.
2520: ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 0.5 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย แมวาพาราควอทสามารถตรวจพบไดทงในเลอดและในปสสาวะ แตขอมล
การศกษาระดบพาราควอทในรางกายเพอประเมนความเสยงการสมผสจากการทางานนนกยงมไม
มากนก องคกร ACGIH จงยงไมไดกาหนดคามาตรฐานในรางกายคนทางานไว ระดบพาราควอทใน
เลอดมกตรวจไมพบในผทสมผสในระดบทไมเปนอนตราย สวนในปสสาวะเชอวาหากพบในระดบไม
เกน 0.01 mg/l ถอวายงปลอดภย (3)
คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC และ ACGIH ไมไดทาการประเมนไว สวนองคกร EPA ประเมนไววาพาราควอทนนไมเปนสารกอมะเรงในมนษย (4)
แหลงทพบ เปนสารกาจดวชพชทไดรบความนยมในการใชอยางมาก ทงใชกาจดวชพชในแปลงเกษตร
รองสวน คนนา หรอใชกาจดวชพชเพอเตรยมดนกอนเพาะปลก พาราควอทมขายอยในตลาดในชอ
ทางการคาทหลากหลาย ชอทคนทวไปคนเคย เชน กรมมอกโซน (Gramoxone) ผลตภณฑทขายจะ
อยในรปสารละลายของพาราควอท ความเขมขนประมาณ 29 – 44 % (5) พาราควอทไดรบความ
นยมเนองจากสามารถกาจดวชพชสเขยวแทบทกชนดใหตายได ออกฤทธในการกาจดวชพชเรวมาก
และจะหมดความเปนพษทนทเมอสมผสกบดน จงจดไดวาเปนสารกาจดวชพชทมประสทธภาพดมาก
ชนดหนง อยางไรกตามพาราควอทมพษรายแรงตอมนษยหากกนเขาไป จงมผนามาใชกนเพอฆาตว
ตาย ทาใหมผเสยชวตจากสารเคมนจานวนมาก (6)
กลไกการกอโรค ชองทางการสมผสพาราควอททสาคญทสดคอทางการกน พาราควอทสามารถดดซม
ผานเยอบทางเดนอาหารไดดและเรวมาก ขนถงระดบสงสดในเลอดไดภายใน 2 ชวโมง แตหากม
อาหารอยในกระเพาะอาหารการดดซมจะลดลง การสมผสผานผวหนง หากเปนผวหนงปกตทไมมแผล
การดดซมทาไดไมดนก แตหากเปนผวหนงทมแผลหรอสมผสอยนาน สามารถดดซมเขาทางผวหนงจน
เกดพษไดเชนกน สวนการดดซมเขาทางการหายใจนนทาไดไมดนก การหายใจจงไมใชชองทางสาคญของการดดซมพาราควอท โอกาสเกดพษอยางรนแรงจากชองทางนมนอย สาหรบการขบถายออกจาก
รางกายจะขบออกทางปสสาวะเปนหลก กลไกการกอพษสามารถทาใหเกดการระคายเคองเฉพาะท
และกดกรอน (Corrosive) ไดเมอมความเขมขนสง พษตอระบบรางกายเกดจากการทาปฏกรยากบโค
เอนไซม Nicotinamide adenine dinucleotide phosphate (NADPH) ทอยในรางกาย ทาใหเกด
อนมลอสระหลายชนด เชน Superoxide anion มาทาลายเซลลและเนอเยอสวนตางๆ ดวย
กระบวนการทาลายชนไขมนทเยอหมเซลล (Lipid peroxidation) ผลทเกดมความรนแรง มผลตอ
อวยวะรางกายหลายสวน โดยเฉพาะเซลลถงลมในปอด ซงสามารถดดซมพาราควอทไวไดด ทาใหเกด
เซลลตาย เกดการงอกของเนอเยอเกยวพนใหม และเปนผงพดทปอดขน ซงทาใหปอดไมสามารถ
แลกเปลยนแกสและเกดเปนภาวะ Acute Respiratory Distress Syndrome (ARDS) อนนาไปสการ
เสยชวตในทสด ขนาดทเปนพษของพาราควอทนน หากเปนสารละลายความเขมขนประมาณ 20 %
213
การกนเขาไปเพยง 10 – 20 ml ในผใหญ หรอ 4 – 5 ml ในเดก กสามารถทาใหตายได (5) เมอใดท
สมผสพชหรอดนแลวพาราควอทมกจะไมกอพษ หากถกเผา ไอทเกดไมกอพษดงกลาวนเชนกน ดงนน
ชองทางทตองระวงมากทสดคอทางการกน
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ชองทางการสมผสทอนตรายทสดคอการกนในรปสารละลาย และ
การสมผสทางผวหนง มากกวาการสดหายใจ โอกาสทสารเคมนจะรวไหลจนทาใหเกดผเสยชวตจาก
การสดหายใจเปนจานวนมากจงมนอย หากเกดการรวไหล ผเขาไปชวยเหลอผปวยควรใสอปกรณ
ปองกนใหเหมาะสม ระมดระวงการสมผสทางผวหนงในปรมาณมากและเปนเวลานาน
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน อาการของพษจากการกนพาราควอทนน ขนอยกบขนาดทกนเขาไป ถากนเขา
ไปไมเกน 20 mg/kg ของนาหนกตว มกไมมอาการ หรอคลนไสอาเจยน ทองเสยเลกนอย ไมม
อาการตอ ตบ ไต และปอด และมกสามารถหายกลบเปนปกตได ถากนเขาไปขนาด 20 – 40
mg/kg จะเกดพษระดบปานกลางถงรนแรง หลงกนทนทจะเกดอาการอาเจยน ชวโมงตอมาจะ
ทองเสย เจบในปาก มแผลในปากและคอ ปวดทอง 1 – 4 วนตอมาจะมอาการ ตบอกเสบ ไตวาย
ชพจรเรว ความดนโลหตตา 1 – 2 สปดาหตอมา จะไอ ไอเปนเลอด มนาในเยอหมปอด (Pleural
effusion) ปอดเปนผงพด (Lung fibrosis) การทางานของปอดลดลง ผปวยสวนใหญจะเสยชวต
ใน 2 – 3 สปดาหตอมาเนองจากการหายใจลมเหลว ถากนเขาไปขนาดมากกวา 40 mg/kg จะ
เกดพษระดบเลวราย เกดอาการอาเจยนทนท ชวโมงตอมาเกด ทองเสย ปวดทอง มแผลใน
ทางเดนอาหาร ไตวาย ตบวาย ตบออนอกเสบ กลามเนอหวใจอกเสบ กลามเนอลายสญสลาย
ความดนโลหตตา หมดสต และชก ผปวยจะตายภายใน 1 – 4 วน จากภาวะชอกเนองจากหวใจ
ลมเหลว (Cardiogenic shock) และอวยวะรางกายหลายระบบลมเหลว (2) สาหรบการสมผสทาง
ผวหนงนน ถาสมผสนานหรอผวหนงมแผลอาจดดซมเขาไปเกดพษตอระบบรางกาย เหมอนกบ
ผปวยทกนพาราควอทได หากสมผสไมมาก อาจเกด ผนแดง ผวหนงเปนตมพอง แผลไหม เลบ
เปลยนส รอยโรคทผวหนงนอาจเกดหลงจากสมผสไปแลว 1 – 3 วนกได การสมผสถกดวงตาทาใหระคายเคองตา เยอบตาอกเสบ กระจกตาอกเสบ มองภาพมวลง ซงถาเปนมากตองสงพบจกษ
แพทยใหดแลรกษาตอไป การสดดมอาจทาให แสบคอ และเลอดกาเดาไหล
• อาการระยะยาว ไมม เนองจากในผปวยทกนพาราควอทเขาไปในปรมาณนอย ถารอดชวตไปได
สวนใหญจะหายกลบเปนปกต
การตรวจทางหองปฏบตการ ในการวนจฉยพษจากพาราควอทนน การตรวจระดบพาราควอทใน
รางกายเปนสงทชวยยนยนการวนจฉยได อยางไรกตามหากการดแลรกษาอยในททไมมชดทดสอบ
เตรยมไว หรอไมมหองปฏบตการใหสงตรวจอาจมขอจากด การวนจฉยจากประวตการกนสารกาจด
วชพช โดยเฉพาะทมสนาเงนแกมเขยว รวมกบอาเจยนออกมาหรอมนาลางกระเพาะเปนสนาเงนแกม
เขยว และมอาการแสบปากแสบคอ ยงคงเปนขอมลสาคญทชวยแพทยในการวนจฉยไดมาก (2) การ
214
พบขวดผลตภณฑทตกอยใกลเคยง หรอจดหมายลาตาย อาจชวยสนบสนนความเปนไปไดในการกน
พาราควอท การตรวจเพอยนยนวามพาราควอทในรางกายหรอไม อยางพนฐานทสดทาไดดวย Urine
spot test (หรออาจเรยก Rapid spot test) ตรวจปสสาวะหรอนาลางกระเพาะของผปวย โดยการ
นาของเหลวตวอยางมา 10 ml เตมดาง เชน โซเดยมไฮดรอกไซด (Sodium hydroxide) หรอ
โซเดยมไบคารบอเนต (Sodium bicarbonate) ลงไปจน pH สงกวา 9 เตมสารโซเดยมไดไทโอไนต
(Sodium dithionite) ลงไปหนงชอนพาย ผสมใหเขากน หากของเหลวตวอยางเกดมสฟาหรอเขยว
ขน แสดงถงการมพาราควอทอยในตวอยางนน (2) สวนการสงตวอยางเลอดหรอปสสาวะ จะบอก
ระดบของพาราควอทในตวอยางทสงไปได รายละเอยดการเกบควรปรกษาหองปฏบตการทจะทาการสงตวอยางไปตรวจ โดยทวไปตวอยางในเลอดควรเกบอยางนอย 4 ชวโมงหลงกน แลวอาจเกบซาอก
เปนระยะ การสงตวอยางในรปพลาสมาจะไดคาทถกตองกวาในรปซรม (ในรปซรมคาทตรวจไดมกตา
กวาความเปนจรง) มการประมาณการกนวาผปวยทมระดบพาราควอทในพลาสมาไมเกน 0.1 mg/l ท
24 ชวโมงหลงกนมกรอดได (3) สวนผปวยทมระดบในพลาสมาเกน 2 mg/l ท 4 ชวโมง, 0.9 mg/l ท
6 ชวโมง, 0.3 mg/l ท 15 ชวโมง, และ 0.1 mg/l ท 24 ชวโมงหลงกน มกจะเสยชวต (3, 5) การตรวจ
อนๆ ทเปนประโยชนในการดแลรกษาผปวยคอ การตรวจระดบเกลอแรในเลอด ระดบการทางานของ
ไต ตรวจวเคราะหปสสาวะ ตรวจระดบเอนไซมตบ ตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง ตรวจระดบ
ออกซเจนจากปลายนว การถายภาพรงสทรวงอกเพอดผงพดทปอด
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล เมอพบผทสมผสพาราควอท กรณกนเขาไป ใหรบนาสงพบแพทยโดยเรวทสด
ถามขวดสารเคมตกอยขางผปวยใหนามาดวย ตาราบางเลมเชอวาถาผปวยยงมสตด การใหกน
อาหารเขาไป เชน นม กอนมาพบแพทย อาจชวยลดการดดซมของพาราควอทเขาสทางเดน
อาหารได (5) แตควรทากตอเมออยในพนททตองใชเวลาเดนทางนานมากกวาจะถงมอแพทย
เทานน กรณสมผสทางผวหนงหรอดวงตา ใหถอดเสอผาทเปอนสารเคมออก ลางผวหนงหรอ
ดวงตาสวนทสมผสดวยนาสะอาดนานอยางนอย 15 นาท จากนนรบสงพบแพทย
• การรกษา เมอมาถงโรงพยาบาล ใหดแลทางเดนหายใจ ชวยหายใจถาไมหายใจ วดสญญาณชพ
ใหสารนาอยางเพยงพอเนองจากพาราควอทมพษตอไต อาจทาใหไตวายถาใหสารนาไมเพยงพอ
วดระดบออกซเจน ถาไมมภาวะออกซเจนตาอยางรนแรงไมตองใหออกซเจนเสรม เพราะการให
ออกซเจนมากไปจะไปกระตนใหเกดผงพดทปอดไดมากขน ตรวจรางกายดรอยไหมในปากและ
ลาคอวามหรอไม ใสสายลางกระเพาะดดนาในกระเพาะออกใหมากทสด และใหสารดดซบอยาง
ใดอยางหนงในสองอยางน (1) ผงถานกมมนตขนาด 100 gram ในผใหญ หรอ 2 g/kg ของ
นาหนกตวในเดก (2) สารละลายดนเหนยว 15 % Fuller’s earth ขนาด 1 liter ในผใหญ หรอ
15 ml/kg ของนาหนกตวในเดก เพอลดการดดซมเขาสทางเดนอาหาร การใหสารดดซบได
รวดเรวนนเชอวาจะชวยลดอนตรายจากพษของพาราควอทได ควรใหยาระบาย เชน Manitol
215
หรอ Magnesium sulfate หลงจากใหผงถานกมมนตหรอสารละลาย 15 % Fuller’s earth ไป
แลว ไมควรใหยากระตนอาเจยน เชน Ipecac เพราะอาจทาใหสาลกจนเกดปอดอกเสบรนแรง
ไมมยาตานพษ (Anti-dote) สาหรบพาราควอทเปนการเฉพาะ ใหยาแกปวดถามอาการปวดมาก
ใหยาแกอาเจยน เชน Ondansetron เพอลดการอาเจยน ใหยาปฏชวนะถามการตดเชอแทรก
ซอน ใหการรกษาประคบประคองตามอาการ การใหยาขบปสสาวะ (Diuresis) และการลางไต
(Hemodialysis) ไมชวยในการขบพาราควอทออกจากรางกาย แตในผปวยทเปนพษจนเกดม
ภาวะไตวายขน การลางไตมความจาเปนในการรกษาชวต การกรองเลอด (Hemoperfusion)
ดวยผงถานกมมนต เชอวาอาจชวยเพมการขบพาราควอทออกจากรางกาย แตขอมลยงไมชดเจน การตดสนใจทาการรกษานในผปวยหรอไม ควรสงปรกษาใหแพทยผเชยวชาญดานพษวทยาเปนผ
ตดสนใจจะเปนการเหมาะสมทสด สวนการใหยาปองกนภาวะการเกดพงผดในปอดนน มผ
ทดลองใหยาหลายชนด เชน Cyclophosphamide รวมกบ Corticosteroid, สารตานอนมล
อสระ เชน วตามนซและอ, N-acetylcysteine, Propanolol, Nitric oxide, Desferrioxamine
รวมถงการใหรงสรกษา แตทงหมดยงไมมขอมลถงประสทธภาพทชดเจน การปลกถายปอด
(Lung transplantation) เปนอกทางเลอกหนงทเปนไปได แตโอกาสไดรบการปลกถายมนอย
และรายงานการผาตดทสาเรจกมไมมาก (2) การรกษาอกอยางหนงทสาคญในผปวยทอาการหนก
หมดหวง คอการรกษาเพอลดความไมสขสบาย (Palliative care) ในชวงสดทายของชวต
การปองกนและเฝาระวง การปองกนพษจากพาราควอททดทสดคอระมดระวงไมใหใครกนสารนเขา
ไป เนองจากผปวยทเสยชวตเกอบทงหมดเกดจากการกนสารนเขาไป ไมวาจะโดยตงใจหรอไมตงใจก
ตาม การใสกลนฉน ส และสารทาใหอาเจยนลงไปของผผลตบางรายเปนทางชวยลดโอกาสในการกน
ไดทางหนง การเกบสารเคมนตองไวในตเกบทมดชด ปดลอก และทาการตดฉลากภาชนะใหชดเจน
เพอปองกนการหยบกนดวยความเขาใจผด ภาชนะทใสสารเคมนแลวหามนาไปใชใสอาหารหรอนาดม
โดยเดดขาด ลางมอหลงจากการทางานพนสารปราบวชพชและกอนกนอาหารทกครง การปองกนอนๆ ทควรทาคอ ทาการฉดพนในตาแหนงเหนอลม ใชผาปดจมก ใสถงมอ ใสเสอแขนยาวและชด
ปกปดรางกายทเหมาะสม อาบนาชาระรางกายหลงจากทางานฉดพนสารนทกครง การปองกนการ
สมผสอกวธหนงททาไดคอ “ไมใช” หรอ “ลดการใช” สารปราบวชพชลง ใชเทาทจาเปนเทานน
สาหรบการเฝาระวงทควรทาคอ หมนสงเกตอาการผดปกตทเกดขนเมอทางานกบสารเคมชนดน ถาม
อาการ เชน แสบเคองตา แสบเคองผวหนง รอยไหมทผวหนง หลงจากการใชสารเคมนบอยๆ ควรไป
พบแพทย
เอกสารอางอง
1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
216
2. ฝายวชาการ บรษท ซนเจนทา ครอป โปรเทคชน จากด. แนวทางการวนจฉย การปฐมพยาบาล
และการดแลรกษา ภาวะเปนพษจากพาราควอท. กรงเทพมหานคร: บรษท ซนเจนทา ครอป โปร
เทคชน จากด 2547.
3. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
4. EPA (Environmental Protection Agency). Reregistration Eligibility Decision (R.E.D.)
facts sheet for paraquat dichloride. EPA; 1997. EPA-738-F-96-018.
5. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
6. Gawarammana IB, Buckley NA. Medical management of paraquat ingestion. Br J
Clin Pharmacol. 2011;72(5):745-57.
Phenol พญ.เกศ สตยพงศ (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ฟนอล (Phenol)
ชออน Carbolic acid, Phenic acid, Hydroxybenzene, Phenyl alcohol, Phenyl hydroxide
สตรโมเลกล C6H6O ||||| นาหนกโมเลกล 94.11 ||||| CAS Number 108-95-2 ||||| UN Number
1671 (solid), 2312 (molten), 2821 (solution)
ลกษณะทางกายภาพ มทงในรปผลก หรอของเหลว ไมมส หากผลกสมผสอากาศจะกลายเปนสชมพ
กลนมลกษณะเฉพาะ เปนกลนเหมอนกรดหรอเปนกลนหอมหวาน (สามารถรบสมผสกลนได
ตงแตระดบความเขมขนสารทตากวาคา TLV จงนบเปนคณสมบตเตอนทดของ phenol) ความดนไอ
0.36 mmHg (ทอณหภม 20 องศาเซลเซยส) นาหนกโมเลกล 94.11 ตดไฟไดงาย ละลายนาไดไม
คอยดทอณหภมหอง แตละลายไดดในสารตวทาละลายหลายชนด คาอธบาย phenol เปนสารกลม aromatic alcohol (คอมหม hydroxyl จบกบ benzene ring)
สารอนๆในกลมนมอกหลายชนด แตกตางกนตรงจานวนและตาแหนงเกาะของหม hydroxyl เชน
cresol (methyl phenol), catechol (1,2-benzenediol), resorcinol (1,3-benzenediol),
hydroquinone (1,4-benzenediol) เหลานเปนตน
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 5 ppm [skin] ||||| NIOSH REL: TWA
= 5 ppm (19 mg/m3), C = 15.6 ppm (60 mg/m3) [15-minute] [skin], IDLH = 250 ppm |||||
217
OSHA PEL: TWA = 5 ppm (19 mg/m3) [skin] ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ
ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของ
การทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 5 ppm (19 mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Phenol in urine (End of shift) = 250 mg/g
creatinine แตการตรวจนมปญหาความไมเฉพาะเจาะจงอยพอสมควร เพราะการสมผสสารเคมชนด
อน เชน เบนซน (Benzene) กทาใหตรวจพบฟนอลในปสสาวะไดเชนกน การแปลผลจงตองอยาง
ระมดระวง
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษย
ได)
แหลงทพบในธรรมชาต ไมม
อตสาหกรรมทพบได โดยมากถกนามาใชเปนสารเคมขนกลาง (intermediates chemical) สาหรบ
การผลตพลาสตกชนด phenolic resins และ epoxy resin และใชในการผลตสารเคมและยาตางๆ
นอกจากนยงมคณสมบตเปนสารทาความสะอาดหรอสารฆาเชอ (disinfectants) สารประกอบใน
กลม phenol ตวอนๆ ถกนามาใชในงานตางๆ อกหลายอยาง เชน cresol ใชเปนสารฆาเชอ
catechol ใชในงานภาพถาย ยอมขนสตวและฟอกหนง resorcinol ใชเปนตวกลางในการผลตกาว ส
ยอม และผลตภณฑเกยวกบยา hydroquinone ใชในงานภาพถาย ใชเปนสารตานอนมลอสระ
(antioxidant) และเปนสารยบยงกระบวนการ polymerization
กลไกการกอโรค phenol ทาใหเกดการเสอมสภาพของโปรตน (protein denature) ทาลายผนง
เซลล และกอใหเกด coagulative tissue necrosis มฤทธกดกรอนเยอบ กลไกททาเกดภาวะ
cardiac arrthymia และ การกดระบบประสาทสวนกลางยงไมทราบแนชด สาหรบสารประกอบของ
phenol บางชนด (dinitrophenol, hydroquinone) สามารถทาใหเกดเมดเลอดแดงแตก (hemolysis) และเกดภาวะ methemoglobinemia ได เมอเขาสรางกาย phenol จะถกกาจดออก
ไดเรวภายใน 16 ชวโมง โดยกลายเปน conjugated phenol ขบออกทางปสสาวะ
อาการพษเฉยบพลน
• หากรบสมผสทางการหายใจ (ไอระเหย) อาจทาใหมอาการปวดหว คลนไส เวยนศรษะบานหมน
และระคายเคองทางเดนหายใจมาก
• หากรบสมผสทางผวหนง จะเกดรอยแผลไหมจากสารเคม มลกษณะเปนรอยเนอตาย
(necrosis) สนาตาล ซงมกไมมอาการปวด การสมผส phenol ทมความเขมขน 1 % หากสมผส
เปนเวลานาน กอาจทาใหเกดรอยแผลไหมจากสารเคมได แตหากมความเขมขนสง ถง
5 % จะเกดอาการรนแรงไดมาก นอกจากน phenol ยงถกดดซมผานผวหนงและทาใหเกด
อาการแบบ systemic ไดรวดเรว ภายในไมกชวโมง
218
• หากเขาตา จะเกดอาการปวดตารนแรง ตาสแสงไมได หากสมผส phenol ทเขมขนมาก สามารถ
ทาใหเกดการกดกรอนรนแรงตอดวงตาได เกดรอยแผลทเยอบตา (epithelial ulceration) ทาให
กระจกตาและเลนสมว (stromal opacity) อาจถงกบสญเสยการมองเหนบางสวนหรอตาบอด
สนทเลยกเปนได (partial or total loss of vision)
• หากสมผสทางการกน จะเกดการระคายเคองเยอบทางเดนอาหาร กระเพาะ ลาไส หากกนใน
ปรมาณมาก สามารถทาใหรมฝปากเกดแผลไหมพพอง กลายเปนรอยเนอตายสขาวหรอ
นาตาล ทงในปากและในหลอดอาหารได มอาการปวดทอง อาเจยนและเกดอาการแบบ
systemic ตามมา
• อาการแบบ systemic ไดแก กดระบบประสาทสวนกลาง ซงมผลกดการหายใจ ตวเขยว หายใจลาบาก เหงอแตก เกดภาวะชอก มภาวะปอดบวมนา (pulmonary edema) มผลกดการทางาน
ของหวใจ เกดภาวะความดนตา และหวใจเตนผดจงหวะแบบ ventricular tachycardia อาจม
อาการชก metabolic acidosis, methemoglobinemia, ปสสาวะเปนสเขม อาจเกด
ภาวะแทรกซอน ทาใหไตวาย ตบถกทาลาย สาเหตการเสยชวตมกเปนจากระบบไหลเวยนโลหต
ลมเหลว การหายใจและหวใจลมเหลว
อาการพษเรอรง
• ภาวะพษเรอรงจาก phenol พบไดนอย แตอาจพบไดจากการสมผสทางการแพทยและในการ
ผาตด การสมผสปรมาณนอยเปนเวลานานทาใหเกดอาการอาเจยน กลนลาบาก นาลายออกมาก
ทองเสย แขนขาออนแรง ปวดศรษะ มนงง อาจพบการทางานตบและไตลมเหลว ปวดกลามเนอ
เบออาหาร นาหนกลด ปสสาวะสเขม
• ผลตอระบบผวหนง อาจพบผน skin eruption ผนผวหนงอกเสบจากการสมผส (contact
dermatitis) และสผวเปลยนแปลง
การสงตรวจทางหองปฏบตการ ความสมบรณของเมดเลอด (CBC) ระดบเกลอแรในเลอด
(electrolytes) ระดบนาตาลในเลอด (glucose) การทางานของไต (BUN and creatinine)
คลนไฟฟาหวใจ (EKG) อาจสงตรวจระดบ methemoglobin ในผในสมผส hydroquinone ดวย
การดแลรกษา
• กรณสมผสทางผวหนงและเยอบตางๆ ใหถอดเครองนงหมทปนเปอนออกใหหมด และลางดวยนา
สะอาด ปรมาณมาก หรอใช Polyethylene Glycol 300 หรอ mineral oil หรอ นามนมะกอก
หรอ petroleum jelly ในการลางผวหนงบรเวณทปนเปอน หากเขาตา เมอรกษาเบองตนแลว
ควรสงตอใหจกษแพทยดแลรกษาตอ
• กรณกลนกน หามกระตนผปวยใหอาเจยน พจารณาทาการลางทอง (gastric lavage) ไดหากกน
มายงไมเกน 1 ชวโมง ทงนจะทาไดเฉพาะกรณทผปวยไมมรอยไหมในปากและในลาคอเทานน
219
พจารณาให activated charcoal ทาง NG tube หรอใหกนได ถามนใจวาไมมรอยแผลหรอการ
ทะลของทางเดนอาหาร
• นอกจากนตองเฝาระวงอาการแบบ systemic ทอาจเกดตามมาได โดย monitor EKG, pH, การ
ทางานของตบและไต และใหการดแลรกษาตามอาการ ไดแก การแกภาวะ dehydration ใหยา
กนชกหากมอาการชก อาจตองพจารณาใหยา anti-arrhythmic เมอมขอบงช ให sodium
bicarbonate หากมภาวะ metabolic acidosis ควรรบผปวยไวดอาการในโรงพยาบาลอยาง
นอย 24 ชวโมง
Phosgene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ฟอสจน (Phosgene) ||||| ชออน Carbonyl chloride, Chloroformyl chloride
สตรโมเลกล COCl2 ||||| นาหนกโมเลกล 98.92 ||||| CAS Number 75-44-5 ||||| UN Number
1076
ลกษณะทางกายภาพ แกส ไมมส มกลนเหมน
คาอธบาย ฟอสจน (phosgene) หรอ คารบอนลคลอไรด (carbonyl chloride) เปนแกสพษชนด
หนง ถกสงเคราะหขนเพอใชเปนอาวธเคมในสงคราม นอกจากนน ยงสามารถพบการใชฟอสจนไดใน
อตสาหกรรมผลตส เรซน ยาปราบศตรพช และเปนผลผลตจากการเผาไหมสารเคมทมคลอรนเปน
องคประกอบ แกสชนดนมคณสมบตทาใหปอดบวมนา ทาลายระบบหายใจ หากสดดมเขาไปปรมาณ
มากจะทาใหเสยชวตได ฟอสจนละลายนาไดไมด จงทาใหออกฤทธชา ผปวยอาจสดดมเขาไปปรมาณ
มากโดยไมรตว กอนทจะเกดอาการพษตอทางเดนหายใจขนมาอยางรนแรงในภายหลงได
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 0.1 ppm ||||| NIOSH REL: TWA =
0.1 ppm (0.4 mg/m3), C = 0.2 ppm (0.8 mg/m3) [15-minute], IDLH = 2 ppm ||||| OSHA
PEL: TWA = 0.1 ppm (0.4 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ
ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลย
ตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 0.1 ppm (0.4 mg/m3) คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว
แหลงทพบ อาจพบมการใชเปนอาวธเคมในสงครามหรอการกอการราย ใชในอตสาหกรรมการผลตส
(dye) เรซน (resin) และยาปราบศตรพช (pesticide) เปนผลผลต (by-product) จากการเผาไหม
สารเคมทมคลอรนเปนองคประกอบ เชน ในกรณการเกดไฟไหมคลงเกบสารเคม เปนตน การขดหรอ
220
ทาโลหะดวยตวทาละลายทมคลอรนเปนองคประกอบ เชน ไตรคลอโรเอทลน เมอนาโลหะเหลานมา
เชอมดวยความรอน กจะเกดไอควนทมแกสฟอสจนขนไดเชนกน
กลไกการกอโรค เปนสารระคายเคอง ออกฤทธโดยการละลายนา ทหลออยตามเยอบทางเดนหายใจ
ไดเปนกรดไฮโดรคลอรก (hydrochloric acid) ซงมฤทธกดกรอนและระคายเคองทางเดนหายใจได
แตเนองจากเปนแกสทละลายนาชา การออกฤทธจงมกเกดขนชา หลงการสดดมไปแลวเปนเวลานาน
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากเปนแกสพษทมความเปนพษรนแรงมาก การสดดมเขาไป
ในปรมาณเพยงเลกนอยกอาจถงแกชวตได กรณเกดการรวไหล เจาหนาทกภย และผปฏบตงาน
ทางการแพทยฉกเฉน จงควรใสชดปองกนแบบทมถงบรรจอากาศในตว เขาไปดาเนนการกภยเทานน อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ถาความเขมขนสงพอ จะกอใหเกดการระคายเคองตอเยอบ ตา จมก และคอ
ทาใหมอาการไอได หลงจากสดดมระยะแรกอาจจะไมมอาการอะไรเลย (asymptomatic) แต
เมอเวลาผานไป 30 นาท จนถง 8 ชวโมง จะทาใหเกดอาการหอบเหนอย (dyspnea) แนน
หนาอก (chest discomfort) ระดบออกซเจนในเลอดตา (hypoxemia) อาการจะเรมเกดเรวชา
เพยงใดนน ขนกบปรมาณแกสทไดรบ และระยะเวลาการสดดมแกส ตอมาจะเกดภาวะปอดบวม
นา (pulmonary edema) ซงอาจเกดขนชาถง 24 ชวโมงหลงการสดดมแกสกได ถาอาการหนก
มาก อาจทาใหระบบหายใจลมเหลวและเสยชวต
• อาการระยะยาว ในบางรายทปอดถกทาลายมาก เมอหายจากระยะเฉยบพลนแลว อาจเกดผง
พดทปอด ทาใหมอาการหายใจหอบเหนอยเรอรงได
การตรวจทางหองปฏบตการ การวนจฉยใหขนกบประวตการสมผส และการตรวจรางกายเปนสาคญ
ไมมตวบงชทางชวภาพทใชตรวจไดสาหรบฟอสจน การตรวจเพอชวยในการรกษา ไดแก การตรวจ
ภาพรงสทรวงอก (CXR) การตรวจระดบออกซเจน (pulse oximetry) การตรวจระดบแกสในหลอด
เลอดแดง (arterial blood gas) เหลานเปนตน
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล รบนาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด การลางตวดวยนาเปลาใหทาตาม
ความเหมาะสม หากผปวยมอาการระคายเคองตา ใหลางตาดวย ประเมนการหายใจ ถาไมหายใจ
ใหรบเปดทางเดนหายใจและทาการชวยหายใจ ผทเขาไปชวยเหลอผปวยในพนทเกดเหต ตองใส
ชดปองกนแบบทมถงบรรจอากาศในตว (SCBA) เทานน บคลากรทางการแพทยฉกเฉนทดแล
ผปวยตอ กตองใสหนากากปองกนแกสดวย จากนนรบนาสงพบแพทย
• การรกษา ตรวจสอบระบบการหายใจของผปวยวาปกตหรอไม ถายงปกตดใหระลกไวในใจเสมอ
วาอาจเกดภาวะปอดบวมนาหลงจากเวลาผานไประยะหนงได จงตองใหผปวยอยสงเกตอาการท
โรงพยาบาล อยางนอย 12 – 24 ชวโมงทกราย ตองทาการตรวจภาพรงสทรวงอกทกราย หาก
ระบบการหายใจไมปกต ใหใสทอและชวยการหายใจ วดสญญาณชพ ใหสารนาตามความ
221
เหมาะสม รกษาประคบประคองอาการ ควรระวงการปนเปอนของแกสมาสบคลากรทาง
การแพทยดวย เชน จากลมหายใจออกของผปวย สงเกตอาการตอเนอง หากพบมอาการหอบ
เหนอยมากขน ใหสงสยภาวะปอดบวมนา (delayed-onset pulmonary edema) ไวกอน ทา
การตรวจภาพรงสซา สงปรกษาอายรแพทย และรกษาภาวะปอดบวมนาตอไป ไมมยาตานพษท
จาเพาะสาหรบฟอสจน
การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอลดการสมผสตามหลกอาชวอนามย โรงงานทใชฟอส
จนในการผลตตองใชระบบปด ควบคมทแหลงกาเนด ใหความรแกพนกงานทตองทางานกบแกสชนด
น และตองขนทะเบยนกบกระทรวงอตสาหกรรมไว แกสฟอสจนทเกดจากเหตไฟไหม ปองกนไดดวยการตรวจสอบระบบปองกนอคคภยอยางสมาเสมอ แกสฟอสจนทเกดจากเหตกอการราย หนวยงาน
ความมนคงควรเตรยมการซกซอมเพอรบมอไวหากเกดเหตการณขน การเฝาระวงสขภาพในคนท
ทางานสมผสฟอสจน ควรเนนไปทการควบคมระดบแกสชนดนในบรรยากาศการทางาน ตรวจสขภาพ
โดยเนนสอบถามอาการระคายเคองและอาการของระบบทางเดนหายใจ
Phosphine นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ฟอสฟน (Phosphine)
ชออน Phosphorus trihydride, Phosphorus hydride, Phosporated hydrogen, Hydrogen
phosphide
สตรโมเลกล PH3 ||||| นาหนกโมเลกล 33.99 ||||| CAS Number 7803-51-2 ||||| UN Number
2199
ลกษณะทางกายภาพ แกส ไมมส กลนฉนคลายกระเทยมหรอปลาเนา
คาอธบาย แกสฟอสฟน (phosphine) เปนแกสทเกดขนจากการทาปฏกรยาของสารอลมเนยมฟอส
ไฟด (aluminium phosphide) หรอสารสงกะสฟอสไฟด (zinc phosphide) กบความชนในอากาศ
โดยปกตสารทง 2 ชนดนจะอยในรปของแขง เมอทาปฏกรยากลายเปนแกส phosphine ใชเปนสารรมควน (fumigant) สาหรบฆาหนในยงฉางเกบขาวหรอธญพชอนๆ สารชนดนมพษระคายเคองระบบ
ทางเดนหายใจอยางรนแรง อาจทาใหผทสดดมเขาไปปรมาณสงเสยชวตได
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 0.3 ppm, STEL = 1 ppm |||||
NIOSH REL: TWA = 0.3 ppm (0.4 mg/m3), STEL = 1 ppm (1 mg/m3), IDLH = 50 ppm |||||
OSHA PEL: TWA = 0.3 ppm (0.4 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภย
222
ในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางาน
เฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 0.3 ppm (0.4 mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว
แหลงทพบในธรรมชาต เปนสารพษทเกดจากปฏกรยาทางเคม โดยทวไปไมพบในธรรมชาต
อตสาหกรรมทใช
• ทพบบอยทสดคอใชในรป aluminium phosphide หรอ zinc phosphide สาหรบเปนสาร
รมควน (fumigant) เพอใชฆาหน (rodenticide) ในยงฉางซงบรรจเมลดขาว ขาวโพด มนสาปะหลง ใบยาสบ หรอพชผลทางการเกษตรอนๆ
• ในกระบวนการหลอมโลหะผสม (ferrosilicon) สามารถเกดแกส phosphine ขนได (1)
• ในกระบวนการผลตสารกงตวนา (semi-conductors) มการใช phosphine ในกระบวนการผลต
ทงสารกงตวนาชนดททาจาก silicon (Si) และ gallium arsenide (GaAs) (2)
กลไกการกอโรค ยงไมทราบแนชด อวยวะทไดรบผลกระทบมกเปนอวยวะทใชออกซเจนมาก เชน
ปอด สมอง หวใจ ตบ ไต เชอวาการเกดพษนาจะเกดจากการยบยง electron transportation ใน
mitochondria (3)
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน
• นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด หยดการรวไหลของสารเคม เนองจากสารชนดนมพษ
รนแรงตอทางเดนหายใจ ผทเขาไปทาการกภยควรใสชดปองกนทเหมาะสม ทดทสดคอชดปองกน
ชนดทมถงบรรจอากาศในตว (self-contained breathing apparatus, SCBA) และเนองจาก
สารนตดไฟงายมาก ชดกภยควรเปนชดกนไฟดวย
• โดยทวไปความเสยงในการไดรบแกสมอสองจากลมหายใจออกของผปวยมคอนขางนอย (3) แต
เนองจากแกสมพษตอทางเดนหายใจอยางรนแรง เพอความปลอดภยของบคลากรสาธารณสขท
เขาไปกภย การชวยฟนคนชวตใหหลกเลยงการเปาปากโดยตรง (mouth-to-mouth) อยาง
เดดขาด ถาจะชวยหายใจใหใชหนากากชวยหายใจ (face mask with ambulatory bag)
เทานน (4)
• กรณพบกอน aluminium phosphide ตดมากบเสอผาผปวยใหรบเอาออก กรณผปวยกนกอน
aluminium phosphide เขาไป ถาผปวยอาเจยนออกมาใหรบเกบทนท เนองจากกอน
aluminium phosphide เหลานยงสามารถปลอยแกส phosphine ออกมาได อาจเปนอนตราย
ตอบคลากรสาธารณสขทดแลหรอผปวยทอยขางเคยง
อาการทางคลนก
• อาการทพบ มพษตอระบบหายใจอยางรนแรงเมอสดดม ทาใหไอ รสกแสบรอนคอ ปวดจก
บรเวณหนาอก หายใจลาบาก หายใจเรว ปอดบวมนา มนาในเยอหมปอด จนถงหายใจลมเหลว
223
ได อาจเกดภาวะ Adult respiratory distress syndrome (ARDS) ในผปวยทมอาการรนแรง
อาการระบบประสาทคอ วงเวยนศรษะ ปวดศรษะ มนศรษะ เดนเซ มอสน ถาไดรบสมผสมากๆ
อาจทาให ชก หมดสต อาการของหวใจคอ หวใจเตนผดจงหวะ ซงมทงแบบ ST-T wave
changes, global hypokinesia หรอ atrial and ventricular arrhythmias แบบอนๆ ระดบ
เอนไซมหวใจสงขน มนาในเยอหมหวใจ หวใจลมเหลว กรณกนกอน aluminium phosphide
เขาไปจะทาใหเกดอาการระบบทางเดนอาหารคอ คลนไส อาเจยน ปวดทอง และทองเสย การ
ไดรบปรมาณสงทาให การหายใจลมเหลว หวใจลมเหลว ชก ตบวาย ไตวายเฉยบพลน ตบออน
อกเสบ ตอมหมวกไตวาย ความดนโลหตตา และเสยชวตได (5)
• อนตรายจากไฟไหมและการระเบด นอกจากตวสารเองจะมพษรนแรงตอทางเดนหายใจแลว
แกสชนดนยงตดไฟไดงายมาก หนกกวาอากาศ และเมอถกอากาศจะระเบดไดดวย (NFPA Code
= H3 F4 R2) ผประสบภยบางสวนอาจไดรบอนตรายจากไฟไหมหรอแรงระเบด ถาอยใกลกบจด
กาเนดการรวไหล
การตรวจทางหองปฏบตการ
• ไมมการตรวจใดทเปนตวบงชทางชวภาพ (biomarker) ของการสมผสสารน การวนจฉยใหขนกบ
ประวต และการตรวจรางกายผปวยเปนหลกเทานน
• รายทมอาการทางเดนหายใจควรตรวจภาพรงสทรวงอก (chest X-ray) ตดตามระดบออกซเจน
(pulse oxymetry) และระดบแกสในเลอด (blood gas) ตามความเหมาะสม
• ควรตรวจการทางานของตบ (transaminase level) การทางานของไต (BUN, creatinine
level) และระดบเกลอแรในเลอด (serum electrolyte) ดวย พจารณาตรวจคลนไฟฟาหวใจ
(EKG) ตามอาการ
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด นอนหวสง
เลกนอย (half-upright position) ถอดเสอผาทคบแนนออกเพอใหหายใจไดสะดวก ทาการลาง
ตว ดสญญาณชพโดยเฉพาะการหายใจ ใสทอชวยหายใจหากพบการหายใจลมเหลว
• การรกษา การรบไวในโรงพยาบาลเพอสงเกตการหายใจอยางนอย 24 – 48 ชวโมงจะตองทาทกรายทสงสยสมผสสารน เนองจากเคยมรายงานวาอาการปอดบวมนาอาจเกดขนชาภายหลงการ
สมผสไปแลวชวงเวลาหนงได (delayed onset of pulmonary edema) (6) ||||| ในรายทม
ปญหาการหายใจ ควรสงเกตอาการอยางใกลชด การใสทอชวยหายใจ การใช positive end-
expiratory pressure (PEEP) จะชวยการหายใจในผปวยทมอาการรนแรง ใหออกซเจนเสรมทก
ราย พจารณาใหสารนาอยางเหมาะสม โดยเฉพาะในรายทมภาวะปอดบวมนา การทา
pulmonary artery canulation เพอวด wedge pressure อาจชวยใหปรบปรมาณการใหสาร
นาไดอยางเหมาะสมขน ||||| ในรายทมอาการชกใหการรกษาดวย benzodiazepine ||||| ในรายท
224
หวใจเตนผดจงหวะใหการรกษาดวย magnesium sulfate ฉดเขาหลอดเลอดดา ||||| ในรายทกน
เมด aluminium phosphide เขาไป ไมควรใหยากระตนอาเจยน แตพจารณาให activated
charcoal (1 g/kg) หากมาถงเรว โดยเฉพาะภายใน 1 ชวโมงหลงกนและกนเขาไปปรมาณมาก (6) ||||| รายทความดนโลหตตาพจารณาให vasopressors ถาไมตอบสนองและสงสยภาวะตอม
หมวกไตวาย อาจพจารณาให hydrocortisone ||||| การรกษาเนนตามอาการเปนหลก ไมมยา
ตานพษ การลางไตและการฟอกเลอดไมมหลกฐานยนยนวาชวยขบพษได (3)
เอกสารอางอง
1. Nordberg G, Langerd S, Sunderman FW, Stellman JM, Osinsky D, Markkanen P, et al. Metals: Chemical Properties and Toxicity. In: Stellman JM, ed. ILO
Encyclopaedia of Occupational Health and Safety. 4th ed. Geneva: International
Labour Office 1998.
2. Baldwin DG, Gerami A, Rubin JR. Microelectronics and semiconductors: III-V
Semiconductor manufacturing. In: Stellman JM, ed. ILO Encyclopaedia of
Occupational Health and Safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office
1998.
3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
5. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998. 6. Schenker MB, Offerman SR, Albertson TE. Pesticides. In: Rom WN, Markovitz SB,
eds. Environmental and occupational medicine. 4th ed. Philadelphia: Lippincott
Williams & Wilkins 2007:1171 - 2.
Phosphorus นพ.วชร โอนพรตนวบล
นพ. ววฒน เอกบรณะวฒน (18 เมษายน พ.ศ. 2556)
ชอ ฟอสฟอรส (Phosphorus) ||||| ชออน ไมม
225
สญลกษณอะตอม P ||||| นาหนกอะตอม 30.97 ||||| CAS Number 7723-14-0 (Elemental
phosphorus), 12185-10-3 (Yellow phosphorus), 7803-51-2 (Red phosphorus) ||||| UN
Number 1338 (Elemental phosphorus), 1381 (Yellow phosphorus), 1338 (Red phos-
phorus)
ลกษณะทางกายภาพ ฟอสฟอรสเหลอง เปนของแขงนมคลายขผง มสเหลองหรอสขาว มกลนฉน
คลายกระเทยม ไมละลายนา เมอถกอากาศจะเรองแสงสฟาออกเขยวออนๆ ออกมา ฟอสฟอรส
เหลองถาทงไวในอากาศจะระเบดไดเอง และไวไฟมาก จงมกถกเกบโดยแชไวในนา สวนฟอสฟอรส
แดงนนเปนผงสแดงเขม ทอณหภมหองจะไมระเบดเมอสมผสกบอากาศ (1)
คาอธบาย ฟอสฟอรส เปนธาตอโลหะชนดหนง ทมสวนสาคญในการดารงชวตของมนษย เนองจาก
เปนสวนประกอบทสาคญของกระดกและสารประกอบตางๆ ในรางกาย ธาตฟอสฟอรสบรสทธนนพบ
ไดในหลายอลโลโทรป (Allotrope) ทพบบอยทสดนนจะมอย 2 อลโลโทรป คออยในรปฟอสฟอรส
เหลอง (Yellow phosphorus) หรออาจเรยกวา ฟอสฟอรสขาว (White phosphorous) ซงเกดจาก
การทอะตอมฟอสฟอรส 4 อะตอมเรยงตวกนเปนโมเลกล (สตรโมเลกล P4) กบอกอลโลโทรปหนงคอ
ฟอสฟอรสแดง (Red phosphorus) ซงเกดจากการทอะตอมฟอสฟอรสเรยงตวเปนสายยาวตอกน
ฟอสฟอรสถกใชในอตสาหกรรมหลายอยาง ทงการทาปย ทาหวไมขด ดอกไมไฟ ระเบด และยาปราบ
ศตรพช ฟอสฟอรสเหลองเปนสารระคายเคอง มฤทธกดกรอนไหมเนอเยอทางเดนอาหารไดอยาง
รนแรง อกทงยงเปนพษตอระบบรางกายอยางรนแรงดวย ทาใหเกดความผดปกตตอระบบอวยวะได
หลายระบบ สวนฟอสฟอรสแดงนนดดซมเขาสรางกายไดนอย และแทบไมมความเปนพษ
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Phosphorus (yellow) TWA = 0.1 mg/m3
||||| NIOSH REL – Phosphorus (yellow) TWA = 0.1 mg/m3, IDLH = 5 mg/m3 ||||| OSHA
PEL – Phosphorus (yellow) TWA = 0.1 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ
ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต สาหรบฟอสฟอรส (เหลอง) ไมเกน 0.1 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification ไอโซโทปทเสถยรคอ Phosphorus-31 องคกร IARC ไมได
ทาการประเมนไว แตไอโซโทปทเปนกมมนตรงสคอ Phosphorus-32 ซงมกใชแตเฉพาะในทาง
การแพทยเพอรกษาผปวยโรคเลอดขนชนด Polycythemia vera องคกร IARC ทาการประเมนไววา
เปน Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงเมดเลอดขาวชนดเฉยบพลนในมนษย เมอใชรกษาโรคเลอด
ขนชนด Polycythemia vera)
แหลงทพบ ฟอสฟอรสเปนธาตทจาเปนตอรางกาย (Essential element) โดยฟอสฟอรสทสงมชวต
ใชจะอยในรปฟอสเฟต (Phosphate; PO43+) เชน เปนสวนประกอบของกระดกและฟนซงจะอยในรป
แคลเซยมฟอสเฟต (Calcium phosphate) เปนสวนประกอบของสารฟอสโฟไลปด (Phospholipid)
226
ในเยอหมเซลล เปนสวนประกอบของสารเอทพ (Adenosine triphosphate; ATP) ซงใชขนสง
พลงงานในรางกาย นอกจากมนษยแลวฟอสฟอรสกยงเปนแรธาตทจาเปนตอการดารงชวตของสตว
และพชดวย ในธรรมชาตจะพบฟอสฟอรสอยไดทวไปบนพนผวโลก โดยจะไมอยในรปบรสทธ แตอย
ในรปสารประกอบกบธาตอนๆ แรทมฟอสฟอรสอยมาก เชน อะพาไทต (Apatite) เปนตน มนษยนา
ฟอสฟอรสเหลองมาใชในอตสาหกรรมหลายอยาง ทมากทสดคอใชทาปย (Fertilizer) เพอบารงตนไม
และยงใชทาสารกลมออรกาโนฟอสฟอรส (Organophosphorus) ซงใชทายาฆาแมลงกลมออรกาโน
ฟอสเฟต (Organophosphate) ใชเปนสารเพมคณสมบตความยดหยนและทนไฟใหพลาสตก ใสลงใน
โลหะผสมบางสตรเพอเพมความทนทาน ใชทาดอกไมไฟ ใชทาประทด และทาระเบดทใชทางการทหาร สาหรบไมขดนน เมอกอนมการใชฟอสฟอรสเหลองในการทาหวไมขด เปนไมขดชนดขดกบ
อะไรกตด แตตอมามการใชลดลงเพราะตดไฟเองงาย ทาใหอนตราย เกบรกษาลาบาก จงเปลยนมาใช
ไมขดทตองขดกบแถบเฉพาะแทน ซงหวไมขดจะทามาจาก Phosphorus sesquisulfide และทแถบ
สาหรบขดจะเปนฟอสฟอรสแดง ฟอสฟอรสแดงยงใชในกระบวนการผลตยาไอซ (Metam-
phetamine) อยางผดกฎหมายดวย ฟอสฟอรสในรปสารประกอบ Sodium tripolyphosphate ใช
ในงานซกฟอกและแกไขนากระดาง ในรป Aluminium phosphide และ Zinc phosphide ใชเปน
สารรมกาจดศตรพช (2, 3)
กลไกการกอโรค ฟอสฟอรสเหลองมฤทธกดกรอนอยางรนแรง และเปนพษตอเซลล การกนเขาไปทา
ใหรางกายสญเสยนาเนองจากอาเจยนและทองเสย ทาใหชอกตายได อกทงยงเปนพษตอหวใจโดยตรง
ทาใหหวใจลมเหลว ฟอสฟอรสเหลองสามารถระเบดลกไหมไดเองในอากาศ ทาใหเกดฟอสฟอรส
ออกไซด ซงเปนสารทมฤทธระคายเคองรนแรงเชนกน
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากฟอสฟอรสเหลองสามารถลกตดไฟและระเบดไดเมอโดน
อากาศ อกทงไอทเกดจากการเผาไหมยงกดกรอนรนแรง ผเขาไปชวยเหลอกรณรวไหลจงตองเตรยม
ความพรอมใหดอยางยง ทมดบไฟตองใชนาหรอทรายเปยกในการปองกนการระเบดของฟอสฟอรส ทมเขาไปชวยเหลอควรใสชดปองกนทเหมาะสม เปนชดกนสารเคมททนไฟ ใสหนากากปองกน
สารเคมชนดทมถงบรรจอากาศในตว
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ฟอสฟอรสเหลองเขาสรางกายไดทงทางการหายใจ การสมผสทางผวหนง และ
การกน การสดหายใจเอาไอหรอฟมเขาไปในปรมาณมาก จะทาใหเกดการกดกรอนของเยอบและ
ทางเดนหายใจ แสบจมก แสบคอ ไอ แนนหนาอก หายใจมเสยงหวด ถารนแรงจะเกดปอดบวม
นา และปอดอกเสบ (Chemical pneumonitits) ทาใหตายได การสมผสทางผวหนงและดวงตา
ทาใหระคายเคอง เยอบตาอกเสบ ผวหนงเกดผนระคายเคอง ถารนแรงจะเกดกดกรอนจนผวไหม
กดกระจกตา การกนเขาไปจะเกดอาการรนแรงเชนกน คอ ทางเดนอาหารเปนแผลไหม แสบรอน
ในทางเดนอาหาร อาเจยน ปวดทอง ทองเสย อาจพบวา ลมหายใจ อาเจยน และอจจาระมกลน
227
กระเทยม อาเจยนและอจจาระทออกมาหากมฟอสฟอรสปะปนมากอาจเรองแสงได (Smoking
stool) อาการทางระบบรางกาย จะปวดศรษะ สบสน ชก ชอก โคมา หวใจเตนผดจงหวะ (Atrial
fibrillation, QRS and QT prolongation, Ventricular tachycardia, Ventricular fibrilla-
tion) เกลอแรผดปกต เชน แคลเซยมตา นาตาลในเลอดตา สวนระดบฟอสเฟตอาจปกต สง หรอ
ตากได การเสยชวตอาจเกดจากหวใจลมเหลว ตบวาย หรอไตวาย ทาใหเสยชวตไดภายใน 24 –
48 ชวโมง การตงใจกนประทดททามาจากฟอสฟอรสเหลองเพอฆาตวตายน พบมรายงานในกลม
ประเทศละตนอเมรกา และพบวาผปวยหลายรายเสยชวตจากภาวะตบวายและไตวาย (4, 5)
• อาการระยะยาว การสมผสกบไอหรอฟมของฟอสฟอรสเหลองเปนเวลานาน ทาใหเกดหลอดลมอกเสบ ซด ออนเพลย นาหนกลด ถาสมผสนานกวา 10 เดอนขนไปอาจเกดการสญสลายของ
กระดกขากรรไกรลาง (Osteonecrosis of mandibular bone) เรยกวาภาวะ Phossy jaw
หรอ Lucifer’s jaw (6)
การตรวจทางหองปฏบตการ การวนจฉยทสาคญคอการซกประวตการสมผสฟอสฟอรสเหลอง ไมวา
จากการสดหายใจเขาไปจากการทางาน หรอจากการกนฆาตวตาย การตรวจรางกายถามกลน
กระเทยมจากลมหายใจ อาเจยน หรออจจาระ จะชวยสนบสนน อจจาระอาจเรองแสงถามฟอสฟอรส
ออกมามาก ตรวจผวหนงดวยรงสอลตราไวโอเลต (Wood’s lamp) อาจพบฝนฟอสฟอรสเหลองเรอง
แสงปนเปอนอย สาหรบการตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจระดบฟอสเฟตในเลอดไมมประโยชน
เนองจากอาจพบปกต หรอสง หรอตา กได การตรวจทชวยในการดแลผปวยคอ การตรวจคลนไฟฟา
หวใจ ตรวจระดบเกลอแรในเลอด ระดบแคลเซยมในเลอด ระดบนาตาลในเลอด การทางานของไต
การทางานของตบ การแขงตวของเลอด ตรวจวเคราะหปสสาวะ ระดบแกสในหลอดเลอดแดง ตรวจ
ภาพรงสทรวงอกเพอหาภาวะปอดอกเสบในผทเปนพษจากการสดหายใจ
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล กรณไดรบพษจากการสดหายใจหรอทางผวหนง ใหนาผปวยออกมาในท
อากาศถายเทใหเรวทสด ถอดเสอผาทปนเปอนออก รบใชนาลาง อยาปลอยใหมเศษฟอสฟอรสเหลองโดนอากาศตดคาไว เพราะอาจระเบดลกไหมเปนอนตรายตอผปวยและผเขาไปชวยเหลอได
ลางนาใหนาน และถามบรเวณผวหนงทเปนแผลไหมใหใชผากอซหรอผาพนแผลชบนาปด ให
ออกซเจนเสรมถามหอบเหนอย แลวรบสงพบแพทย กรณกนฟอสฟอรสเหลองเขาไป ใหรบสงพบ
แพทยทนท
• การรกษา เมอมาถงโรงพยาบาล กรณสดหายใจ ใหประเมนการหายใจ ใสทอชวยหายใจถาไม
หายใจ ใหออกซเจนเสรม ประเมนระบบไหลเวยน ประเมนสญญาณชพ ตรวจรางกายและ
ถายภาพรงสทรวงอกเพอคนหาภาวะปอดบวมนาหรอปอดอกเสบ สงเกตการหายใจอยางใกลชด
เพราะอาจมทางเ ดนหายใจบวมหรอการหายใจลมเหลวได ตอจากนนใหการรกษา
ประคบประคอง กรณสมผสทางผวหนง ใหลางตวถายงไมไดลางตวมา ถามเศษผงฟอสฟอรส
228
ปนเปอนมาใหลางออก เสอผาทปนเปอนใหเอาจมนา ลางแผลและทาแผลเปยกไว กรณกนมา ให
ประเมนสญญาณชพ ถาถายหรออาเจยนมากจะชอกเพราะขาดนา ตองใหสารนาใหเพยงพอ ไมม
ยาตานพษ (Antidote) สาหรบฟอสฟอรสเหลอง การใหผงถานกมมนตไมมขอมลถงประโยชน
การใสสายทางจมกเพอลางทองจะมประโยชนเฉพาะเมอทาภายใน 60 นาทหลงกนมา ตรวจ
คลนไฟฟาหวใจ รกษาอาการหวใจเตนผดจงหวะ ชก ชอก และเกลอแรทผดปกต เชน แคลเซยม
ตา นาตาลตา ถาเกดขน รกษาประคบประคองตามอาการ
การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดคอควบคมการสมผสตามหลกอาชวอนามย ถาตองทางานกบ
ฟอสฟอรสเหลอง ตองใสอปกรณปองกนผวหนงและทางเดนหายใจใหเหมาะสม ควบคมระดบในบรรยากาศไมใหเกนคามาตรฐาน การตรวจเฝาระวง ใหสอบถามอาหารหอบเหนอย แนนหนาอก
ออนเพลย นาหนกลด ปวดฟนและขากรรไกร ในคนททางานสมผสฟอสฟอรสเหลองในปรมาณสง
(อยางไรกตามโอกาสพบโรคจากการทางานกบฟอสฟอรสเหลองในปจจบนอาจลดนอยลง เนองจากใน
อดตผปวยพษจากฟอสฟอรสเหลองสวนใหญจะพบในคนทางานโรงงานไมขด แตปจจบนไมขดมก
เปลยนไปใชฟอสฟอรสแดงในการทาแลว โอกาสพบผปวยจงนอย) สวนการปองกนพษจากการกนเพอ
ฆาตวตายนน อาจตองใหความรในชมชนทเสยง และแกไขปญหาในเชงสาธารณสขของประเทศ
เอกสารอางอง
1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
3. โยธน เบญจวง, วลาวณย จงประเสรฐ, บรรณาธการ. มาตรฐานการวนจฉยโรคจากการทางาน
ฉบบเฉลมพระเกยรตเนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม 2550. นนทบร: สานกงานกองทนเงนทดแทน สานกงานประกน สงคม กระทรวงแรงงาน พ.ศ. 2550.
4. Gonzáles-Andrade F, Lópes-Pulles R. White phosphorus poisoning by oral
ingestion of firecrackers or little devils: current experience in Ecuador. Clin Toxicol
(Phila). 2011;49(1):29-33.
5. Santos O, Restrepo JC, Velásquez L, Castaño J, Correa G, Sepúlveda E, et. al. Acute
liver failure due to white phosphorus ingestion. Ann Hepatol. 2009;8(2):162-5.
6. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). Emergency response
safety and health database (ERSH-DB) – White phosphorus: systemic agent. 2011 [cited
18 April 2013]. Available from: http://www. cdc.gov/niosh/ershdb/EmergencyResponse
Card_29750025.html.
229
Propylene dichloride นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ โพรพลนไดคลอไรด (Propylene dichloride)
ชออน 1,2-Dichloropropane, Dichloro-1,2-propane
สตรโมเลกล C3H6Cl2 ||||| นาหนกโมเลกล 112.99 ||||| CAS Number 78-87-5 ||||| UN Number
1279
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมมส จดอยในกลม สารเคมอนทรยระเหยงาย (volatile organic
compound) มกลนคลาย chloroform ใชเปนคณสมบตในการเตอนได (1) odor threshold ใน
อากาศเทากบ 0.25 ppm และ 50 – 90 % ของคนงานทราคาญจะไดกลนท 75 ppm (2) ระเหยเปน
ไอไดงายทอณหภมหอง ไอหนกกวาอากาศและกอใหเกดประกายไฟไดงาย คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 10 ppm [sensitizer] ||||| NIOSH
REL: Carcinogen notation, IDLH = 400 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 75 ppm (350 mg/m3)
||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม)
พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 82 ug/m3 |||||
ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 4 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงใน
มนษยหรอไม) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษย
ได)
อนตรายทางเคม ถาเผาไหมจะเกดไอ (fume) ทเปนพษ (hydrogen chloride) และมฤทธกดกรอน
กด aluminium alloy และพลาสตกบางชนด การผลต เปนสารทมนษยสรางขนและเกดจากกจกรรมของมนษย ใชในการวจยและอตสาหกรรม
เทานน เปนสารกงกลางในการผลต perchloroethylene และสารประกอบ chlorinated เปนสาร
ทไดจาก propylene oxide โดยขบวนการ chlorohydrins ไดมาจากการทาปฏกรยา
chlorination ของ benzene หรอ chlorobenzene โดยมตวเรง (มกเปน ferric oxide) ตาม
ดวยการกลนแบบแยกสวนหรอการทาเปนผลกจากสวนผสมของ chlorinated benzene
230
การนาไปใช ใชเปนตวทาละลายในนามน ไขมน เรซน แวกซ และยาง ในการผลต toluene
diisocyanate การผลตฟลมถายภาพ กระดาษเคลอบ ตวเรงปฏกรยาในผลตภณฑปโตรเคม และ
กอนหนาป 1983 เคยใชเปนสารรมควนใน สม สปปะรด ถวลสง ฝาย มะเขอเทศ และมนฝรง เคยใช
เปนสารฟอกส สารเคลอบเงาแตถกยกเลกการใชไปแลวในประเทศสหรฐอเมรกา
การเขาสรางกาย การหายใจและการดมนาทปนเปอน
ผลระยะฉบพลน เวยนศรษะ ปวดหว คลนไส ระคายเคองตอตา ผวหนง และระบบทางเดนหายใจ
อาจมผลตอระบบประสาทสวนกลาง มพษตออณฑะในสตวทดลอง
ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ สงผลตอตบ ไต ทาใหซด และเสยชวตได การรกษา รกษาตามอาการไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน
ขอมลดานสงแวดลอม สามารถระเหยจากนาทงจากอตสาหกรรมได ในประเทศสหรฐอเมรกาม
คาความเขมขนเฉลยในอากาศอยท 22 parts per trillion (ppt) และจะเรมไดกลนท 0.25 parts
per million (ppm)
เอกสารอางอง
1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for
1,2 dichloropropane. 1989 [cited 2009 11 January]; Available from: http://www.atsdr.cdc.
gov/toxprofiles/tp134.html.
2. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
Propylene glycol พญ.อรพรรณ ชยมณ
นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ โพรพลนไกลคอล (Propylene glycol)
ชออน 1,2-Propanediol, 1,2-Dihydroxypropane, Methyl ethylene glycol, Methyl ethyl
glycol, MEG, Propane-1,2-diol, PG, alpha-Propylene glycol
สตรโมเลกล C3H8O2 ||||| นาหนกโมเลกล 76.09 ||||| CAS Number 57-55-6 ||||| UN Number
ไมม
231
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว คอนขางหนดขน ใส ไมมส ไมมกลน
คาอธบาย โพรพลนไกลคอล เปนสารกลมไกลคอล (glycol) ตวหนง มความเปนพษนอยกวาเอทลน
ไกลคอล จงถกนามาใชในอตสาหกรรม โดยเฉพาะใชเปนตวทาละลายในยาทา ยาฉด และ
เครองสาอาง เชน ครมทาผวชนดตางๆ ยาสฟน รวมไปถงเปนสวนผสมในอาหาร พษของโพรพลนไกล
คอลถาเกดขน จะทาใหเกดผนแพทผวหนง กดประสาท เลอดเปนกรด นาตาลในเลอดตา เมดเลอด
แตก ชก และโคมาได
คามาตรฐานในสถานททางาน เนองจากเปนสารทมอนตรายนอยมาก สวนใหญองคกรพทกษ
แรงงานทวโลก จงไมไดกาหนดคามาตรฐานในสถานททางานไว ||||| ACGIH = ไมไดกาหนดไว ||||| NIOSH = ไมไดกาหนดไว ||||| OSHA = ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ
ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520 = ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว
แหลงทพบ เปนสารเคมทไดจากการสงเคราะห โดยการทาปฏกรยาระหวางโพรพลนออกไซด
(propylene oxide) กบนา
อตสาหกรรมทใช ใชเปนตวทาละลายในผลตภณฑกลมยา (pharmaceutical) และเครองสาอาง
(cosmetic) หลากหลายชนด เชน ครมทาหนา โลชนทาตว แทงดบกลนใตวงแขน ยาสฟน ยานวด ยา
ในรปครมทาผวหนง ใชผสมในอาหารคนและอาหารสตว ใชเปนสารปองกนการแขงตวเปนนาแขง
(anti-freeze) ในระบบทานาดมของประเทศเขตหนาว ใชเปนสารตวกลางในอตสาหกรรมการผลต
สารเคมบางอยาง เชน พลาสตก เรซน ส และนายาเคลอบเงา
กลไกการกอโรค เนองจากเปนสารกลมไกลคอล (glycol) กลไกการเกดพษจงทาใหเกดภาวะเลอด
เปนกรด (acidosis) ไดเหมอนกบเอทลนไกลคอล (ethylene glycol) แตไมรนแรงเทา เนองจากเขา
สรางกายแลวจะเปลยนเปนสารเมตาโบไลตคนละตวกน โดยโพรพลนไกลคอลนน เมอเขาสรางกายจะเปลยนเปน แลคเตต (lactate) และไพรเวต (pyruvate) ซงเปนของเสยทเกดจากกระบวนการปกต
ของรางกายอยแลว และรางกายสามารถกาจดออกไดงาย สวนเอทลนไกลคอลนน เมอเขาสรางกาย
จะเปลยนเปนอลดไฮด (aldehyde) ซงเปนสารทมพษรนแรงกวา ทาใหพษของเอทลนไกลคอลรนแรง
กวาโพรพลนไกลคอลมาก การไดรบโพรพลนไกลคอลอาจทาใหเกดภาวะเลอดเปนกรดจากกรดแล
คตกขน (lactic acidosis) และชวงออสโมล (osmolar gap) ในเลอดกจะกวางขนดวย
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากความเปนพษนอย อกทงยงมสถานะเปนของเหลวหนด
หรอเปนครม โอกาสเกดเหตฉกเฉนรนแรงจากสารเคมชนดนจงมนอยมาก ถาเกดการรวไหลใหใส
อปกรณปองกน เชน ผากนเปอน ถงมอ เขาไปเกบกวาด
อาการทางคลนก โดยทวไปโอกาสเกดพษนอย การไดรบโดยการกน หรอทาผว หรอเปนสวนผสมใน
ยาฉดเขาหลอดเลอด ในปรมาณปกต ในคนปกต มกไมทาใหเกดอาการพษ แตหากไดรบในปรมาณ
232
มาก ในคนทมความเสยง เชน เดกทารก คนมโรคประจาตว เชน ไตวาย ลมชก คนมแผลไฟไหมท
ผวหนงเปนบรเวณกวาง เหลานอาจเกดอาการพษขนได ซงจะทาใหเกดภาวะเลอดเปนกรดจากกรด
แลคตก (lactic acidosis) กดระบบประสาทสวนกลาง (central nervous system depression)
โคมา (coma) นาตาลในเลอดตา (hypoglycemia) ชก (seizure) และเมดเลอดแตก (hemolysis)
สวนอาการทอาจเกดขนได แตไมบอยนกจากการใชผลตภณฑทผสมโพรพลนไกลคอลกคอการ
กอใหเกดผนแพสมผส (allergic contact dermatitis) ในคนบางคน
การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจระดบโพรพลนไกลคอลในเลอดหรอปสสาวะนนตรวจได แต
ยงไมมคามาตรฐานจากองคกรทนาเชอถอใดกาหนดไวใชสาหรบการแปลผล การตรวจอนๆ ทชวยในการรกษา โดยเฉพาะในกรณทมอาการรนแรงคอ การตรวจระดบเกลอแรในเลอด (serum
electrolyte) ระดบนาตาล (glucose) ระดบยเรย (urea) เพอหาชวงออสโมล (osmolar gap) ซง
สวนใหญจะกวางขน (คาปกตคอนอยกวา 10 mmol/kg) การตรวจแกสในหลอดเลอดแดง (arterial
blood gas) เพอดภาวะเลอดเปนกรด และการตรวจระดบแลกเตต (lactate) กบไพรเวต
(pyruvate) ซงเปนสารเมตาโบไลตของโพรพลนไกลคอล จะชวยใหไดขอมลเพมขน
การดแลรกษา รกษาตามอาการ เฝาระวงระบบการหายใจและระบบไหลเวยนโลหต ถามภาวะเลอด
เปนกรดเกดขนอาจใหโซเดยมไบคารบอเนต (sodium bicarbonate) ในการรกษา หยดยาหรอ
เครองสาอาง ทงในรปทาและรปฉดเขาหลอดเลอด ซงเปนแหลงทเปนตนเหตในการสมผสทนท ใน
รายทมอาการรนแรงการลางไต (hemodialysis) อาจชวยใหดขน สวนการรกษาดวยเอทานอล
(ethanol therapy) นนไมมบทบาทในการรกษาพษจากโพรพลนไกลคอล
การปองกนและเฝาระวง ความเปนพษนอย การใชในกรณทวๆ ไปอาจไมจาเปนตองปองกนการเกด
พษ แตในบางกรณ เชน การใชทาผวเปนปรมาณมากในกลมเสยง เชน เดกทารก คนไตวาย คนมแผล
ไฟไหมเปนบรเวณกวาง อาจตองหลกเลยง ยาฉดบางชนด เชน ไดอะซแพม (diazepam) อนอกซโมน
(enoximone) มสวนผสมของโพรพลนไกลคอลอยและเคยมรายงานวากออาการพษได จงตองใชอยางระมดระวงโดยเฉพาะในผปวยกลมเสยง การใชในโรงงานอตสาหกรรมทมการใชสารนในปรมาณ
มากๆ ตองพยายามลดการสมผส ไมใหสมผสกบสารนทางผวหนงโดยตรง เชน ใชเครองผสม ใชทตกม
ดามยาว และใสถงมอ
เอกสารอางอง
1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
233
3. Cefic, The European Chemical Industry Association. Propylene glycol: All about
propylene glycol. 2011 [cited 23 Nov, 2011]; Available from: http://www.
propyleneglycol.org.
4. Wilson KC, Reardon C, Farber HW. Propylene glycol toxicity in a patient receiving
intravenous diazepam. N Engl J Med. 2000;343(11):815.
5. Huggon I, James I, Macrae D. Hyperosmolality related to propylene glycol in an
infant treated with enoximone infusion. Bmj. 1990;301(6742):19-20.
6. Lolin Y, Francis DA, Flanagan RJ, Little P, Lascelles PT. Cerebral depression due to propylene glycol in a patient with chronic epilepsy—the value of the plasma
osmolal gap in diagnosis. Postgrad Med J. 1988;64(754)610-3.
Sodium persulfate พญ.สรรตน ธระวณชตระกล (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ โซเดยมเปอรซลเฟต (Sodium persulfate) ||||| ชออน Sodium peroxydisulfate,
Peroxydisulfuric acid, Disodium peroxydisulfate, Disodium persulfate, Disodium salt
สตรโมเลกล Na2S2O8 ||||| นาหนกโมเลกล 238.10 ||||| CAS Number 7775-27-1 ||||| UN
Number 1505
ลกษณะทางกายภาพ ผลกหรอผงสขาว ไมมกลน
คาอธบาย โซเดยมเปอรซลเฟตเปนสารเคมทใชฟอกขาวในอตสาหกรรมทายายอมผม มพษทาใหเกด
การระคายเคองตอตา เยอบจมก คอ หลอดลม ปอด และผวหนง ถาสดดมเขาไปมากอาจทาใหหายใจ
ลาบากได เมอสารนตดไฟจะเกดการยอยสลาย (decomposed) ไดออกซเจน (oxygen) และ
ออกไซดของซลเฟอร (SOx) ซงทาใหความเปนพษรนแรงขน เนองจากออกซเจนจะทาใหดบไฟไดยาก
สวนออกไซดของซลเฟอรนนเมอสดดมเขาไป สมผสถกนาทหลอเยอบทางเดนหายใจแลวจะกลายเปน
กรดซลฟรก (sulfuric acid) ซงมฤทธกดกรอน เปนอนตรายตอทางเดนหายใจได คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Persulfate, as persulfate TWA = 0.1
mg/m3 ||||| NIOSH REL: ไมไดกาหนดไว ||||| OSHA PEL: ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศกระทรวง
มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมได
กาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว
234
อตสาหกรรมทใช เปนสารเคมทใชเปนสารฟอกขาวในอตสาหกรรมทายายอมผม และผงซกฟอก
และใชเปนสารออกซไดซ (สารทใหออกซเจนอะตอมในปฏกรยาเคม) ในอตสาหกรรมเคมบางชนด ใช
ในอตสาหกรรมการพมพ บอรดวงจรอเลกทรอนกส และใชเปนสารเคมในกระบวนการปรบคณสมบต
ของแปง
กลไกการกอโรค เปนสารออกซไดซอยางแรง เมอสมผสความชน (moisture) เชน โดนไมทมความชน
สง จะเกดการลกไหม และกลายเปนแกสไขเนา (hydrogen sulfide) ทมความเปนพษ มกลนเหมน
รนแรง ควนและกลนสามารถลอยไปตามกระแสลมไดรวดเรว หรอเมอไดรบความรอนสง (excessive
heating) จะเกดการยอยสลาย (decomposed) ทาใหเกดแกสออกซเจน (oxygen) และออกไซดของซลเฟอร (SOx) ซงทาใหมความเปนพษรนแรงขน ออกซเจนเขมขนทปลอยออกมา จะทาใหการ
ดบไฟยากขน หากมการเผาไหมของสารไวไฟชนดอนใกลกบบรเวณทเกดเหตจะทาใหเกดไฟไหมมาก
ขนได สวนออกไซดของซลเฟอร เชน ซลเฟอรไดออกไซด (SO2) จะทาใหเกดอนตรายตอคนไดมาก
เนองจากเมอสมผสความชนในทางเดนหายใจจะกลายเปนกรดซลฟรก (sulfuric acid) ซงมฤทธกด
กรอนเยอบตางๆ
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน
• หากเกดการหกหรอรวไหล ใหอพยพคนออกจากบรเวณนน
• ผท เขาไปกภยควรสวมอปกรณชวยหายใจแบบมถงบรรจอากาศในตว (selfcontained
breathing apparatus ;SCBA)
• ทาความสะอาดหลงการปนเปอน หรอรวไหล เกบกวาดและรอการกาจด หลกเลยงการทาใหฝน
ฟงกระจาย ระบายอากาศในบรเวณนน และลางตาแหนงทสารนหกรวไหลหลงจากเกบออกแลว
อาการทางคลนก
• อาการเปนพษ พษจากการสดดมคอ ทาใหเกดการระคายเคองรนแรง โดยเฉพาะทเยอบตา
ระบบทางเดนหายใจ ทาใหมอาการเวยนศรษะ คลนไส อาเจยน วงเวยนศรษะ แนนหนาอก หาก
เปนเดกหรอผเปนโรคภมแพอยแลวมโอกาสเสยงอนตรายมาก แตขนกบปรมาณการสมผสดวย
หากไดรบนอย อาจไมมอาการมากนก แตถาสดดมเขาไปมาก อาจเกดนาทวมปอด หายใจลาบากได หากสมผสทางผวหนงจะมฤทธกดกรอน ทาใหผวหนงซด มอาการแผลไหมอยางรนแรง หาก
กลนจะเจบคอ อาเจยน ปวดทอง สมผสถกตาจะมฤทธกดกรอน ระคายเคองตา อาจมองเหนพรา
มวได
การตรวจทางหองปฏบตการ ไมมการตรวจตวบงชทางชวภาพทใชไดสาหรบสารเคมน การตรวจทาง
หองปฏบตการอนๆ ทชวยในการรกษาคอ การตรวจภาพรงสทรวงอก (chest X-ray) ระดบแกสใน
หลอดเลอดแดง (arterial blood gas) ระดบเกลอแรในเลอด (electrolyte) การสงตรวจขนกบ
อาการของผปวยเปนสาคญ
การดแลรกษา
235
• ปฐมพยาบาล สงแรกทตองทาคอนาผปวยออกจากทเกดเหตใหเรวทสด เพอลดการสมผส ใหอย
ในทอากาศถายเท กรณทสมผสถกผวหนงใหถอดเสอผาสวนทสมผสออก ลางดวยนาเปลาปรมาณ
มากๆ กรณเขาตา ใหรบลางนาเปลาใหเรวทสด ลางปรมาณมากๆ เชน นานอยางนอย 15 นาท
• การรกษา ระยะวกฤตใหดสญญาณชพ ดแลทางเดนหายใจเบองตน ใหออกซเจน ถาไมหายใจ
หรอหายใจตดขดใหใสทอชวยหายใจ สงเกตระบบไหลเวยนโลหต ถามอาการชก ความดนโลหต
ตา หรอไมรสกตว ใหทาการรกษาตามอาการทเกดขน เมอพนระยะวกฤตแลว ใหสงเกตอาการ
ปอดบวมนาและเนอปอดอกเสบ ซงอาจเกดขนไดใน 2 – 3 ชวโมงตอมา
การปองกนและเฝาระวง ควรสวมใสชดปองกนทเหมาะสมกบบรเวณททางาน โดยพจารณาจาก
ความเขมขนและปรมาณโซเดยมเปอรซลเฟตทใช หลงจากทางานลางมอใหสะอาด ถอดและลางเสอผาทเปอนทนท ทงรองเทาทเปอน จดเตรยมทลางตวและอางลางตาฉกเฉนไวใกลบรเวณททางาน
เกบสารเคมนใหหางจากวสดซงไหมไฟได รวมทงความรอน ประกายไฟ เปลวไฟ สารกลมรดวซ
สารอนทรย โซเดยมเปอรออกไซด อลมเนยม และโลหะผง อาจตดตงสญญาณเตอนภยเมอมการ
รวไหล
เอกสารอางอง
1. พษสารเคมรว สง รพ. ระนาว สวดยบทาเรอเตอนชา. หนงสอพมพไทยรฐ. ฉบบวนท 27
พฤศจกายน พ.ศ. 2552.
2. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
Styrene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ สไตรน (Styrene)
ชออน Vinylbenzene, Phenylethylene, Ethynylbenzene, Styrol, Styrene monomer
สตรโมเลกล C8H8 ||||| นาหนกโมเลกล 104.15 ||||| CAS Number 100-42-5 ||||| UN Number
2055 ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวคลายนามน ไมมสหรอสเหลองใส กลนหอม ระเหยเปนไอได
คาอธบาย สไตรน (styrene) เปนตวทาละลายอนทรยกลมอโรมาตกชนดหนงทมการใชใน
อตสาหกรรมตางๆ อยางกวางขวาง เปนสวนผสมอยในนามนเตมรถยนต และยงเปนสารตงตนใน
กระบวนการโพลเมอรเพอผลตโฟมและพลาสตกอกหลายชนดดวย ลกษณะเปนนามนเหลวใส ทความ
236
เขมขนตาๆ จะมกลนหอม ระเหยเปนไอไดด พษของสไตรนจะทาใหเกดการกดประสาท ระคายเคอง
เยอบ ระคายเคองทางเดนหายใจ
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Styrene, monomer TWA = 20 ppm,
STEL = 40 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 50 ppm (215 mg/m3), STEL = 100 ppm (425
mg/m3), IDLH = 700 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 100 ppm, C = 200 ppm, Maximum
peak in 5-minute in any 3 hours = 600 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ
ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอด
ระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 100 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 200 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 600 ppm ใน 5 นาท ในทกชวงเวลา 3 ชวโมง
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Mandelic acid plus phenylglyoxelic acid in
urine (End of shift) = 400 mg/g creatinine, Styrene in venous blood (End of shift) = 0.2
mg/L
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) || ACGIH
Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
แหลงทพบในธรรมชาต
• สไตรนทใชในอตสาหกรรม สวนใหญเปนสารปโตรเคมทไดจากการขดเจาะนามนและแกส
ธรรมชาตจากใตทะเล โดยทวไปจงไมพบอยในสภาพแวดลอมปกต อยางไรกตามในปจจบนอาจ
พบการปนเปอนออกจากโรงงานอตสาหกรรมสสงแวดลอมทวไป เชน อากาศ ผวดน นา ไดใน
บางพนท (1)
• นอกจากนยงพบสไตรนทเกดขนตามธรรมชาตไดในนาเลยง (sap) ของพชตระกล
Styrenaceous trees เชน ตนไมกลม snow bell และ silver bell ไดเชนกน (1)
อตสาหกรรมทใช
• เปนสวนผสมอยในนามนแกสโซลน (gasoline)
• ใชเปนสารโมโนเมอร (monomer) ในกระบวนการผลตโพลสไตรน (polystyrene) ซงเปนโฟมชนดหนงทใชกนอยางแพรหลาย เชน ใชทาจานขาว กลองขาว โฟมโพลสไตรนเปนของแขง ยอย
สลายยาก แตไมกอพษตอมนษยในสภาวะปกต นอกจากโฟมนนถกความรอนหรอไหมไฟจะกลบ
กลายเปนสไตรนดงเดมและกอพษได
• ใชเปนสารตงตนหรอสารโมโนเมอร (monomer) ในกระบวนการผลตโคโพลเมอร (copolymer)
เชน พลาสตกทนความรอน acrylonitrile – butadiene – stryrene (ABS) และ styrene –
acrylonitrile copolymer (SAN) และยางสงเคราะห styrene – butadiene rubber (SBR)
กลไกการกอโรค
237
• เชนเดยวกบตวทาละลายกลมอโรมาตกชนดอน สไตรนออกฤทธกดสมอง ทาใหระคายเคองเยอบ
เชน ตา จมก ทางเดนหายใจ ทาใหวงเวยนศรษะเหมอนคนเมา ออนเพลย มนงง
• เคยมรายงานวาสไตรนทาใหเกดหวใจเตนผดจงหวะไดในสตวทดลอง แตยงไมเคยเกดขนในคน (1) • ผปวยพษจากการกนหรอดมสไตรนยงไมเคยมรายงานไว จากการทดลองในสตวพบวาสไตรนม
ฤทธระคายเคองทางเดนอาหารในสตวทดลองได (1)
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน สไตรนตดไฟงาย (NFPA Code: H2 F3 R2) ในความเขมขนตา
กลนจะหอมจางๆ แตทความเขมขนสงกลนจะเขมขนมากจนกลายเปนฉนเหมน คณสมบตขอนม
ประโยชนมากในการบอกถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพ ทาใหพนกงานรบรถงอนตรายได การ
เกบสไตรนโดยทวไปตองใสตวหยดยงปฏกรยา (inhibitor) ดวย เนองจากเกดปฏกรยา polymerization ไดงายเมอถกความรอนและอาจเกดระเบดรนแรง (2)
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ชองทางการดดซมสไตรนเขาสรางกายทสาคญทสดคอทางการหายใจ ทาง
ผวหนงสามารถดดซมไดเชนเดยวกบตวทาละลายอนทรยอนๆ สวนทางการกนกคาดวาดดซม
ไดดเชนกน อาการแบบเฉยบพลนจากการสมผสไอระเหยของสไตรนความเขมขนสงคอ ระคาย
เคองตา จมก คอ ทางเดนหายใจ ไอ แนนหนาอก ปอดบวมนา ฤทธกดสมองทาให มนงง
ออนเพลย ซม ความรสกตวลดลง จนถงกบหมดสตได พษตอระบบประสาทการมองเหน
อาจทาให เสนประสาทตาอกเสบ (retrobulber optic neuritis) ภาพทมองเหนหายไปบางสวน
(central scotoma) และตาบอดส (loss of color vision) (1)
• อาการระยะยาว การสมผสทผวหนงในระยะยาวทาใหเกดผนผวหนงอกเสบ ผวแหงแตก คน การ
สดดมระยะยาวทาใหวงเวยน มนงง ออนเพลย คลนไส เบออาหาร เดนเซ ความจาไมด ชาปลาย
มอปลายเทา หวใจเตนผดจงหวะ เคยมรายงานวาอาจทาใหเกดโรคหอบหดจากการสดดมระยะ
ยาวได (3) คณสมบตการกอมะเรงในมนษยนนขอมลยงไมชดเจน
การตรวจทางหองปฏบตการ
• การตรวจเพอบงชการสมผสสไตรน ทาไดโดยการตรวจสารเมตาโบไลต (metabolites) ทจาเพาะ
กบสไตรนสองตวคอ mandelic acid (MA) และ phenylglyoxelic acid (PGA) ในปสสาวะ ซงสารทงสองชนดนมความจาเพาะสง โดยทวไปจะไมพบในปสสาวะของผทไมไดสมผสสไตรนเลย
ระยะเวลาครงชวตของ MA และ PGA ในปสสาวะเทากบ 20 และ 10 ชวโมงตามลาดบ (4)
• นอกจากนยงอาจตรวจจากเมตาโบไลตในปสสาวะไดอกตวหนงคอ hippuric acid ได แตม
ขอจากดในการแปลผลมาก เนองจาก hippuric acid เกดขนเปนสดสวนนอยมากเมอเทยบกบ
MA และ PGA อกทงยงไมจาเพาะตอการสมผสสไตรนเพยงอยางเดยว เพราะเกดจากการสมผส
สารโทลอน (toluene) ไดเชนเดยวกน (4)
238
• การตรวจสไตรนในเลอด (blood styrene) นน เหมาะทจะใชตรวจยนยนการสมผสเชนกน แตม
ระยะเวลาครงชวตในเลอดเพยง 5 ชวโมง จงควรเจาะตรวจหลงสมผสมาไมนานจะดทสด (4)
• การตรวจทชวยในการรกษากรณเกดพษสไตรน เชน ตรวจภาพรงสทรวงอก (chest X-ray)
ระดบเกลอแรในเลอด (electrolyte) คลนไฟฟาหวใจ (EKG) เปนตน (1)
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล รบนาผปวยออกจากการสมผสโดยเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด ทาการลาง
ตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาอยางนอย 2 – 3 นาท สงเกตสญญาณชพ ชวยการ
หายใจถามปญหาการหายใจ ใหออกซเจนเสรม
• การรกษา หลงจากลางตวแลว ใหการรกษาตามอาการ สงเกตการหายใจและภาวะปอดบวมนาท
อาจเกดขนไดใน 24 – 72 ชวโมง ถายภาพรงสปอดถาสงสยภาวะปอดบวมนา ใหออกซเจนเสรม ใหสารนา กรณกนหรอกลนเขาไปอยาทาใหอาเจยน เนองจากจะสาลกและระคายเคอง
หลอดอาหารมากขนได สงเกตอาการจนกวาผปวยจะดขน ไมมยาตานพษสาหรบสไตรน
เอกสารอางอง
1. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
3. Hayes JP, Lambourn L, Hopkirk JA, Durnham SR, Taylor AJ. Occupational asthma
due to styrene. Thorax. 1991;46(5):396 - 7.
4. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
Sulfur dioxide นพ.ธระศษฏ เฉนบารง (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ซลเฟอรไดออกไซด (Sulfur dioxide) ชออน Sulphur dioxide, Sulfurous acid anhydride, Sulfurous oxide, Sulfur oxide
สตรโมเลกล SO2 ||||| นาหนกโมเลกล 64.07 ||||| CAS Number 7446-09-5 ||||| UN Number
1079
ลกษณะทางกายภาพ แกส ไมมส มกลนแสบฉน
239
คาอธบาย ซลเฟอรไดออกไซดเปนสารผลผลตขางเคยง (by product) ทเกดขนจากการเผาไหม
เชอเพลงทมกามะถน (sulfur) เปนองคประกอบ แกสนถกนามาใชในในอตสาหกรรมตางๆ เชน ฟอก
สหนงและขนสตว ฆาเชอ ถนอมอาหาร หมกเบยรและไวน อตสาหกรรมไม โลหะหนก และการทา
แบตเตอรลเทยม (Lithium)
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): STEL = 0.25 ppm ||||| NIOSH REL: TWA =
2 ppm (5 mg/m3), STEL = 5 ppm (13 mg/m3), IDLH = 100 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 5
ppm (13 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะ
แวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 5 ppm (13 mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม EPA NAAQS - Primary standard = 0.03 ppm (annual arithmetic
mean), 0.14 ppm (24-hour), Secondary standard = 0.5 ppm (1,300 ug/m3) (3-hour) |||||
ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 10 เรองกาหนดมาตรฐานคณภาพอากาศใน
บรรยากาศโดยทวไป พ.ศ. 2538 ปรบปรงในฉบบท 12 พ.ศ. 2538, ฉบบท 21 พ.ศ. 2544, และฉบบ
ท 24 พ.ศ. 2547: คาเฉลยในเวลา 1 ชวโมง ไมเกน 0.3 ppm (780 ug/m3), คาเฉลยในเวลา 24
ชวโมง ไมเกน 0.12 ppm (0.3 mg/m3), คามชฌมเรขาคณต (Arithmetic mean) ในเวลา 1 ป ไม
เกน 0.04 ppm (0.1 mg/m3)
คณสมบตกอมะเรง IARC = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
แหลงทพบในธรรมชาต พบไดในกระบวนการเผาไหมทวไป ความเขมขนขนอยกบเชอเพลงทใช
อตสาหกรรมทใช
• เปนสารทเกดจากกระบวนการเผาไหมตางๆ (Combustion process) ทงนปรมาณทปลอย
ออกมานนขนอยกบสดสวนของ Sulfur ในเชอเพลงนน เชน ในถานหน เปนแหลงกาเนดหลกของ Sulfur dioxide
• ในชนบรรยากาศ Sulfur dioxide จะทาปฏกรยากบนาและอากาศ กลายเปนกรดซลฟรก
(Sulfuric acid) มฤทธกดกรอน และหากทาปฏกรยากบสารแอมโมเนย (Ammonia) จะ
กลายเปน Ammonium sulphate aerosol
• การลดการเกด Sulfur dioxide ทาไดโดยการเลอกใชเชอเพลงสะอาดทมสวนประกอบของ
Sulfur นอย และอาจใชการดกจบสาร (Desulphurization) กอนเขาสกระบวนการเผาไหม และ
การดกจบ Particle ของ Sulfur dioxide จากกระบวนการเผาไหมดวย
• ในอตสาหกรรมอาหารและเครองดมใชคณสมบตเปนสารกนบดและสารตานอนมลอสระกนอยาง
แพรหลาย
240
• กลไกการกอโรค ออกฤทธระคายเคองระบบทางเดนหายใจ ทาใหเกดอาการปอดอกเสบ และเกด
เปนเนอเยอพงผดของปอด ในการรบสมผสเปนระยะเวลาตอเนองยาวนานทาใหเกด ภาวะ
หลอดลมอกเสบชนดเรอรงได
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน สาหรบผเขาไปปฏบตงานในพนททมการรวไหลของแกสในปรมาณ
สง ระดบของชดปองกนควรเปนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-contained breathing
apparatus, SCBA) อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน ทางเขาสรางกายของ Sulfur dioxide นน สามารถเขาสรางกายไดทงทางการ
หายใจ หากไดรบเขาไปปรมาณเลกนอยจะกอใหเกดอาการระคายเคองตอระบบหายใจและม
อาการไอมาก สารตวนจะละลายไดดมากในนา และเปนกรดทมความรนแรงปานกลาง ออกฤทธระคายเคองตอเยอบตางๆ โดยเฉพาะดวงตา และระบบทางเดนหายใจ อาจมภาวะปอดบวมนา
ตามมาได และหากสมผสสารในปรมาณเขมขนอาจกดกรอนผวหนงได (Frost bite) อาการ
เหลานอาจไมเกดขนทนท แตจะเกดตามมาภายหลงซงเปนอนตรายแกชวต ตองรบไวรกษาใน
โรงพยาบาลทนทหากมประวตการสมผสชดเจน หรอเรมมอาการ
• อาการเรอรง หากสดหายใจตอเนองยาวนานพอจะกระตนใหมอาการของโรคหอบหด (Asthma)
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล กรณสารเคมรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ
ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาดวย สงเกตสญญาณ
ชพ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม
• การรกษา ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและทโรงพยาบาล ชวยการหายใจ
ใหออกซเจน และพจารณาใหผทมประวตสมผสชดเจนนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาลแมยงไมม
อาการ เพอเฝาระวงอาการระบบทางเดนหายใจ
การเฝาระวง กรณอบตภยสารเคมตองรบทาทะเบยนผสมผสสารนใหครบถวน เนองจากอาจ
กอใหเกดอาการของระบบทางเดนหายใจตามมาภายหลงได หากสมผสในปรมาณมากแนะนาใหนอน
พกรกษาตวในโรงพยาบาลเพอเฝาระวงอาการระบบทางเดนหายใจในชวงแรก
Sulfuric acid พญ.จฑารตน ฉตรวรยาวงศ (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ กรดซลฟรก (Sulfuric acid) ||||| ชออน Hydrogen sulphate, Oil of vitriol, Oleum
สตรโมเลกล H2SO4 ||||| นาหนกโมเลกล 98.08 ||||| CAS Number 7664-93-9 ||||| UN Number
1830
241
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส คลายนามน ไมตดไฟ ไมมกลน ไมมสเมอเปนกรดบรสทธ หากไม
บรสทธจะเปลยนเปนสนาตาล เมอทาปฏกรยากบสารอนทรยอาจทาใหเกดเพลงไหมและระเบดได
คาอธบาย กรดซลฟรก (หรออาจเรยกวากรดกามะถน) เปนกรดทมพษกดกรอนรนแรง ทาใหเกด
อาการระคายเคองตอผวหนงและเยอบ เชน ดวงตา จมก ลาคอ กลองเสยง หลอดลม และทางเดน
หายใจของผทสมผสได
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 0.2 mg/m3 ||||| NIOSH REL: TWA =
1 mg/m3, IDLH = 15 mg/m3 ||||| OSHA PEL: TWA = 1 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย
เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: หรอ ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 1 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 860 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification –Mists from strong inorganic acids containing
sulfuric acid = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงกลองเสยงในมนษย และยงพบความสมพนธ
กบมะเรงปอดดวย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงในมนษย)
การเกบรกษา
• เกบในภาชนะบรรจปดมดชด
• เกบในทเยนและแหง
• มการระบายอากาศเพยงพอ
• เกบหางจากแสง ไอนา ดางแก และสารประกอบอนทรย
• เกบภาชนะบรรจสารไวในบรเวณเกบสารเคมทเหมาะสม
• หลกเลยงการสดหายใจ และการสมผสถกผวหนงและตา
การนาไปใช ใชในอตสาหกรรมสยอม กระดาษหนง สวนประกอบอาหาร การชบโลหะดวยไฟฟา เปน
นากรดในแบตเตอร
การเกดพษ
• จากการสดดม การกน สมผสทางผวหนง
• หากไดรบ 5 mg/m3 อาจทาใหเกดอาเจยน ไอ
• ความเขมขน 80 mg/m3 ทาใหเกดอนตรายตอชวตอยางเฉยบพลน
• Occupational exposure standard: ACGIH TLV (2000) TWA = 0.2 mg/m3,
Notation = A2
242
อาการระยะเฉยบพลน
ผลจากการสดดม
• อาการแรกเรมคอ คนจมก จาม เจบคอ แสบตา เปนมากจะ ไอ แนนหนาอก ปวดศรษะ เดนเซ
สบสน
• อาจเกด หายใจลาบาก (dyspnea) หากสดดมไป 3 – 30 ชวโมง
• อาจเกด ภาวะขาดออกซเจน (hypoxia) และตวเขยว (cyanosis) ได
• หากสดดมกรดความเขมขนตา 0.35 – 5 mg/m3 จะกระตน reflex เกดหายใจเรวและตนได
• อาจเกด pneumonitis, pulmonary and laryngeal edema ได
• หากกรดความเขมขนสง ทาใหเกด pulmonary fibrosis, bronchitis และ emphysema
ผลตอผวหนง
• สมผสกรดเจอจางทาใหเกดระคายเคอง ผวหนงแดง
• สมผสกรดเขมขน เกดแผล thermal burn และ deep ulcers ได
• ทาใหเกดเนอตาย และ แผลเปน
• หากบรเวณท burn บรเวณกวางอาจทาใหชอกได
ผลตอตา
• ไอระเหย (vapor) และฟม (fume) สามารถทาใหเกดการระคายเคอง เยอบตาอกเสบ ม
necrosis ของเยอบตา แมวาความเขมขนตา
• หากสมผสกรดทเปนของเหลวกระเดนเขาตา ทาใหเกดอาการปวดรนแรง corneal ulcer กระจก
ตามว หรอเกดการ burn ของกระจกตาได
• หากสมผสตาโดยตรงทาใหลานสายตาลดลง หรอตาบอดได
• อาจเกดการทะล eye globe ม content ในตาไหลอออกมาได
• ทาใหเกด permanent damage การมองเหนถกทาลายถาวรได
ผลจากการกน
• หากกนปรมาณเลกนอยอาจทาใหระคายเคองเยอบทางเดนอาหาร ปวดทองบรเวณลนป คลนไส
อาเจยน
• หากกนปรมาณมากทาใหกดหลอดอาหาร ทางเดนอาหารตบตน หรอทะล โดยทวไปมกมผล
รนแรงตอกระเพาะอาหารและลาไสเลกมากกวาหลอดอาหาร
• เกด severe metabolic acidosis และ shock ได
• เกด pyloric stenosis ตามมา หลงกนไปนานหลายสปดาหหรอเปนป
243
อาการระยะยาว
• หากไดรบกรดซลฟรกทมความเขมขนนอยๆเปนเวลานาน ทาใหเกดการเปลยนแปลงของ
pulmonary function เกด chronic bronchitis, pulmonary fibrosis, emphysema,
pneumonitis
• อาจมอาการคลายตดเชอทางเดนหายใจจากไวรส มอาการนามกไหล เยอบตาอกเสบ กระเพาะ
อาหารอกเสบ
• ฟนอาจเปลยนสไป และเกดการสกกรอน
• มหลกฐานบางชนบงชวาอาจทาใหเกดมะเรงของทางเดนหายใจได
การรกษา
ทางการสดดม
• Clear airway, ใหออกซเจน
• ประเมนการหายใจ อาจตองเอกซเรยปอดเพอประเมน pneumonitis
• On PEEP หรอ CPAP รกษา pulmonary edema
• รกษาตามอาการ
ทางการสมผสผวหนง
• ถอดเสอผาเปอนกรดซลฟรกออก ใสถงทาเครองหมายเกบใหหางจากผปวยและผชวยเหลอ
• ลางแผลดวยนาปรมาณมาก
• รกษาอาการ burn ตามอาการ
ทางการสมผสดวงตา
• Irrigate ดวย normal saline อยางนอย 15 นาท หรอ 3 ลตร
• ตรวจดวย fluorescein พจารณาสงตอจกษแพทย
ทางการกน
• หามทา gastric lavage หรอทาใหอาเจยน
• ใหดมนามากๆ ยกเวนถาสงสยมการทะลของทางเดนอาหาร
• รกษาการชอก โดยใหนาเกลอหรอเลอด และใหยาแกปวด
• พจารณา steroid เพอลดการอกเสบ
• เอกซเรย abdomen เพอประเมน perforation
• รกษาอาการอนๆ ตามอาการ
• พจารณาทา gastro-esophagoscope ภายใน 12 ชม เพอประเมนความรนแรง
244
Tetrachloroethylene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (8 เมษายน พ.ศ. 2556)
ชอ เตตราคลอโรเอทลน (Tetrachloroethylene) ||||| ชออน 1,1,2,2-Tetrachloroethylene,
Tetrachloroethene, Perchloroethylene, Perc, Perk
สตรโมเลกล C2Cl4 ||||| นาหนกอะตอม 165.80 ||||| CAS Number 127-18-4 ||||| UN Number
1897
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ไมมส ระเหยงาย มกลนคลอรนออนๆ
คาอธบาย เตตราคลอโรเอทลนเปนตวทาละลายกลมทมธาตฮาโลเจนในโมเลกล มคณสมบตระเหย
งาย ละลายในไขมนไดด จงนยมนามาใชในกจการซกแหง และเปนนายาลางคราบมน พษของเตตรา
คลอโรเอทลนนน คลายกบพษของไตรคลอโรเอทลน คอทาใหเกดพษตอตบ เกดผนแพ กดประสาท กระตนหวใจใหเตนเรวผดจงหวะ นอกจากนยงทาใหเกดอาการตบอกเสบและผนแพรนแรงจนทาให
เสยชวตได
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 25 ppm, STEL = 100 ppm |||||
NIOSH REL: Carcinogen notation, IDLH = 150 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 100 ppm, C =
200 ppm, 5-minute maximum peak in any 3-hour = 300 ppm ||||| ประกาศกระทรวง-
มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความ
เขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 100 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไม
เกน 200 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 300 ppm ใน 5 นาท ในทก
ชวงเวลา 3 ชวโมง
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Tetrachloroethylene in end-exhaled air (Prior
to shift) = 3 ppm, Tetrachloroethylene in blood (Prior to shift) = 0.5 mg/L
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 400 ug/m3 |||||
ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐานสารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 200 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2A (นาจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ
มะเรงในมนษยหรอไม)
แหลงทพบ เตตราคลอโรเอทลนถกใชเปนปรมาณมากในการเปนนายาซกแหง (1) นายาลางคราบมน
และยงใชเปนสารตงตนในการผลตสารกลมฟลออโรคารบอน (Fluorocarbon) ใชผสมเปนตวทา
245
ละลายในหมกพมพ กาว นายาลางส เคลอบกระดาษ ใชในกระบวนการฟอกหนง เปนสารทาความ
สะอาด โดยใชทงในรปของเหลว และเปนไอเพอทาความสะอาดพวกชนสวนเครองจกร นอกจากนยง
เคยใชเปนยาสลบในอดต แตเนองจากมพษตอตบมากปจจบนจงเลกใชเปนยาสลบแลว (2)
กลไกการกอโรค เนองจากเปนตวทาละลายทละลายในไขมนไดด จงดดซมเขาสกระแสเลอดไดเรว
และไปสอวยวะทมไขมนมาก เขาสสมองไดด ออกฤทธกดสมอง ทาใหกลามเนอหวใจเตนผดจงหวะ
กอพษตอตบโดยเชอวาเกดจากการเปลยนรปดวยเอนไซมกลม Cytochrome P450 ทตบ กลายเปน
สารเมตาโบไลตทกออนตรายตอสารพนธกรรม (3) สาหรบกลไกทกออาการแพนนยงไมทราบ
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากสารนตดไฟไดงาย ระเหยเปนไอไดงาย การเตรยมตวสาหรบผชวยเหลอควรใสชดทเหมาะสม ควรเปนชดทนไฟ ถามการรวไหลออกมาเปนปรมาณมาก
หรอมไฟไหม ควรใสชดปองกนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus;
SCBA) เขาไปชวยเหลอผปวย
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน การสดหายใจหรอกนเขาไป ในระยะแรกจะทาใหเกดอาการเคลมสข คลนไส
วงเวยน ตอมาเกด ปวดศรษะ กระสบกระสาย สบสน ชก โคมา และหยดหายใจได ภาวะหวใจ
เตนเรวผดจงหวะ และความดนโลหตตาอาจเกดได การสดหายใจเขาไปมากๆ จะทาให ระคาย
เคองทางเดนหายใจ ไอ หายใจเรว แนนหนาอก หลอดลมตบ การสมผสกบไอระเหย ทาใหระคาย
เคองตา ระคายเคองผวหนง ระคายเคองจมกและคอ การกนเขาไป ทาใหคลนไส ระคายเคอง
ทางเดนอาหาร อาเจยน ปวดทอง ถาสาลกอาจเกดภาวะปอดอกเสบจากสารเคมได การสมผสใน
ขนาดสงมากอาจเกดพษตอระบบประสาท ทาใหเสนประสาทตาอกเสบ ตบอกเสบ เปนพษตอไต
นอกจากนยงพบอาการแพทอาจทาใหเสยชวตไดเหมอนกบไตรคลอโรเอทลน คอทาใหตวเหลอง
ตาเหลอง เกดตบอกเสบรนแรง (4) และอาจมผนอกเสบรปเปาขนทวตว (Steven-Johnson
syndrome) ไดดวย (5)
• อาการระยะยาว การสมผสทางผวหนงเปนเวลานานทาใหเกดผนแพระคายเคองได อาจทาใหเกดภาวะหนงแขง (Scleroderma-like skin) ถาสมผสเปนเวลานาน (2) ในคนทางานทสมผสสารน
และดมเอทานอลรวมดวย จะทาใหหนาแดง และไมทนตอฤทธของเอทานอล เตตราคลอโรเอ
ทลนสามารถผานจากแมไปสลกทางนานมได
การตรวจทางหองปฏบตการ ในการวนจฉยนน การซกประวตการสมผสสารนอยางละเอยด ยงคง
เปนเครองมอสาคญทสดในการชวยวนจฉยโรค การตรวจทชวยในการรกษาพษจากสารนคอ ตรวจ
ภาพรงสทรวงอก ตรวจตดตามคลนไฟฟาหวใจ ตรวจความสมบรณของเมดเลอด ตรวจการทางานของ
ตบ ตรวจการทางานของไต เกลอแรในเลอด ระดบแกสในหลอดเลอดแดง เปนตน
246
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากการสมผสใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด ถอดเสอผา
ลางผวหนงสวนทสมผสดวยนาสะอาดใหมากๆ ถาเขาตาใหลางตาดวยนาสะอาดอยางนอย 15
นาท ทาการชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม รบสงพบแพทย
• การรกษา ไมมยาตานพษ (Antidote) เฉพาะสาหรบสารน เมอมาถงโรงพยาบาลทาการลางตว
ถายงไมไดทาการลางตวมาจากทเกดเหต สงเกตการหายใจ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ให
ออกซเจน ใหสารนาอยางเพยงพอเพอปองกนภาวะความดนตา วดสญญาณชพ ถายภาพรงส
ทรวงอกเพอคนหาภาวะปอดอกเสบจากสารเคมทอาจเกดขน ตรวจคลนไฟฟาหวใจ ถามภาวะหว
ใจเตนเรวผดจงหวะใหทาการรกษาดวยโพรพาโนลอล (Propanolol) 1 – 2 mg ทางหลอดเลอดดา ระวงอยาใหยากระตนหวใจกลมอพเนฟรน (Epinephrine) หรอยากระตนระบบประสาทซม
พาเทตก (Sympathomimetic drugs) ตวอน ถาไมจาเปน เพราะจะทาใหหวใจเตนผดจงหวะได
งายขน ถามการสมผสสารนมาในปรมาณมาก ควรสงเกตอาการไวกอนอยางนอย 4 – 6 ชวโมง
ถามอาการรนแรงควรใหนอนโรงพยาบาล รกษาประคบประคองตามอาการจนอาการดขน กรณ
ทกนมา การดดซมเขาสทางเดนอาหารมกรวดเรว การใหผงถานกมมนตไมคอยมประโยชน การใส
สายทางจมกเพอลางทองจะไดผลตอเมอมาถงโรงพยาบาลเรวมากและกนเขาไปปรมาณมาก การ
เรงการกาจดเตตราคลอโรเอทลนออกจากรางกายดวยวธตางๆ นนยงไมมขอมล
การปองกนและเฝาระวง การปองกนท ดทสดคอลดการใช ทาระบบปดในรานซกแหงและ
อตสาหกรรมซกแหง เกบสารนในภาชนะทมฝาปดเพอไมใหระเหย หลกเลยงการสมผสกบผวหนง
คนทางานโดยตรง เชน ในกรณใชลางคราบมน ควรจดทาเปนเครองจกรสาหรบลางหรออยางนอย
ทสดตองใชถงมอปองกน การเฝาระวงควรตรวจวดระดบไอระเหยของสารนในสถานททางานใหอยใน
เกณฑมาตรฐาน ตรวจตดตามระดบในรางกายคนทางานถาสามารถทาได การตรวจสขภาพตามระยะ
ควรดผนแพทผวหนง สอบถามอาการมนงง วงเวยน เมอทางานกบสารน ตรวจระดบการทางานของ
ตบ การทางานของไต และสมรรถภาพปอด ในพนกงานเขาใหมถามผนขนรวมกบตวเหลองตาเหลอง อาจเกดอาการแพรนแรงได ตองรบใหหยดงานและพาไปพบแพทยทนท
เอกสารอางอง
1. National Toxicology Program (NTP). Tetrachloroethylene. Rep Carcinog. 2011;12:
398-401.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
3. Lash LH, Parker JC. Hepatic and renal toxicities associated with perchloro-
ethylene. Phamacol Rev. 2001;53(2):177-208.
247
4. Shen C, Zhao CY, Liu F, Wang YD, Wang W. Acute liver failure associated with
occupational exposure to tetrachloroethylene. J Korean Med Sci. 2011;26(1):138-
42.
5. Hisanaga N, Jonai H, Yu X, Ogawa Y, Mori I, Kamijima M, et. al. [Stevens-Johnson
syndrome accompanied by acute hepatitis in workers exposed to trichloro-
ethylene or tetrachloroethylene]. Sangyo Eiseigaku Zasshi. 2002;44(2):33-49.
Thallium นพ.พพฒน พลทรพย (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ทลเลยม (Thallium) ||||| ชออน Ramor สญลกษณอะตอม Tl ||||| นาหนกอะตอม 204.38 ||||| CAS Number 7440-28-0 ||||| UN
Number 3288
ลกษณะทางกายภาพ โลหะสเงน เมอถกอากาศจะเปลยนเปนสเทาออกฟา มเนอนมมาก สามารถใช
มดตด หรอตแผเปนแผนออกไดโดยงายทอณหภมหอง
คาอธบาย ทลเลยมเปนธาตโลหะ ในกลมโลหะเนอนม (poor metal) เชนเดยวกบดบก ลกษณะทาง
กายภาพของโลหะชนดนมขอเดนคอจะมเนอนมมาก ทลเลยมถกใชในอตสาหกรรมอเลกทรอนกส
การผลตกระจก และในการสรางภาพรงสดวยเทคนคทางเวชศาสตรนวเคลยร นอกจากนยงถกใชเปน
ยาพษเพอการฆาตกรรมอกดวย พษของทลเลยมในระยะเฉยบพลนจะทาให ปวดทอง คลนไส
อาเจยน ทองเสย สญเสยนา ชก และตายได พษในระยะยาวทาใหเกดอาการปวดชา มอสน กลามเนอ
หวใจอกเสบ การรกษาพษจากทลเลยมนน มยาตานพษทนยมคอ ผงถานกมมนต (activated
charcoal) และ พรสเซยนบล (Prussian blue) โรคจากพษจากทลเลยม เปนโรคหนงทอยในบญช
รายชอโรคจากการทางานของประเทศไทย ฉบบป พ.ศ. 2550
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Thallium and compounds, as Ti TWA =
0.02 mg/m3 [skin] ||||| NIOSH REL – Thallium and soluble compounds, as Ti TWA = 0.1 mg/m3 [skin], IDLH = 15 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Thallium and soluble compounds, as
Ti TWA = 0.1 mg/m3 [skin] ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางาน
เกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอด
ระยะเวลาทางานปกตไมเกน 0.1 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว
248
แหลงทพบ ทลเลยมเปนธาตโลหะทพบไดทวไปบนพนผวโลกตามธรรมชาต โดยจะพบอยในรปสนแร
ตางๆ ในปรมาณเลกนอย ปะปนอยกบโลหะชนดอน เชน ทองแดง ตะกว หรอสงกะส การถลงแร
โลหะเหลานจะทาใหไดทลเลยมเปนผลพลอยไดออกมาดวย
อตสาหกรรมทใช สวนใหญแลว การใชทลเลยมในภาคอตสาหกรรมมกถกใชในอตสาหกรรม
อเลกทรอนกสมากทสด โดยใชในรปสารประกอบทลเลยมชนดตางๆ ผลกทลเลยมโบรไมด (thallium
bromide) กบทลเลยมไอโอไดด (thallium iodide) ใชในการทาวสดนาแสงอนฟราเรด (infrared
optical meterial) ทลเลยมออกไซด (thallium oxide) ใชในการทากระจกททาใหแสงผานไดด ทล
เลยมถกใชผสมลงในวสดทากระจกรวมกบแรธาตชนดอนๆ เพอใหไดกระจกทมคณสมบตพเศษ คอมจดหลอมเหลวตา ในการผลตตวตานทานทไวตอแสง (photoresistors) ทลเลยมซลไฟด (thallium
sulfide) ถกนามาใช เนองจากเปนสารทมคณสมบตการนาไฟฟาเปลยนไปเมอสมผสกบรงส
อนฟราเรด สวนทลเลยมซลไนด (thallium selenide) ถกใชในเครองตรวจจบรงสอนฟราเรด ในการ
ผลตเครองตรวจจบรงสหลายแบบ มการใชทลเลยมเปนสวนผสมอยดวย ในทางการแพทยนน กมการ
นาทลเลยมมาใชประโยชนเชนกน คอใชในการสรางภาพรงสโดยเทคนคดานเวชศาสตรนวเคลยร
(nuclear medicine) โดยจะใชในรป ทลเลยม-201 (Thallium-201) ซงเปนไอโซโทปกมมนตรงส
การตรวจพเศษทางดานเวชศาสตรนวเคลยรแบบหนงเรยกวา “Thallium stress test” เปนการ
ตรวจโดยใชสารทลเลยม-201 เพอดภาพหวใจ สามารถชวยในการวนจฉยและตรวจตดตามภาวะ
กลามเนอหวใจตายได แตในการตรวจดานเวชศาสตรนวเคลยรในปจจบนนน มการใชทลเลยม-201
ลดลง การตรวจหลายอยางถกเปลยนมาใชสารเทคนเทยม-99 (Technetium-99) แทน การใชทล
เลยมในรปแบบอนๆ ทอาจพบได คอการใชเปนโลหะผสม (alloy) กบปรอทเพอใชทาเทอรโมมเตอร
การใชเปนยาพษในรปทลเลยมซลเฟต (thallium sulfate) เพอการฆาตกรรมมความนยมในอดต
เนองจากเปนสารทไมมกลนและไมมรส สารตวนยงถกใชเปนยาฆาหนอกดวย แตเนองจากความเปน
พษทอนตรายเกนไป จงถกยกเลกการใชไปแลวในบางประเทศ กลไกการกอโรค กลไกลการเกดพษจากทลเลยมในปจจบนยงไมทราบแนชด แตเชอวาทลเลยมอาจม
ผลตอระบบเอนไซม ทาใหเกดพษตอเซลล ซงบางครงมลกษณะการเกดพษคลายกบกลไกลการเกด
พษจากโพแทสเซยม ในการยบยงการไหลผานเซลลของโพแทสเซยมผานทางเอนไซม Na-K ATP
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน อาการพษทเกดจากทลเลยมสวนใหญจะไมเกดในทนทหลงไดรบพษ แตมกจะ
เกด 12 – 14 ชวโมง ภายหลงการไดรบทลเลยมไปแลว อาการเฉยบพลน ผปวยจะมอาการ ปวด
ทอง คลนไส อาเจยน ถายเหลว ซงบางครงอาจมลกษณะถายปนเลอดได ภาวะชอกซงเกดจาก
การสญเสยนาหรอเลอดเปนจานวนมาก และภายในระยะเวลา 2 – 3 วน ผปวยอาจจะมอาการ
สบสน ชก ระบบหายใจลมเหลว และเสยชวตได
249
• อาการระยะยาว ผปวยอาจจะมอาการปวดตามเสนประสาทสวนปลาย (painful peripheral
neuropathy) กลามเนอผดปกต (myopathy) chorea, stomatitis, opthalmoplegia และ
พบมผมรวง มรปรางเลบผดปกต (Mees’ lines) ซงเกดขนหลงจากไดรบพษทลเลยม 2 – 4
สปดาห
การวนจฉย ภาวะเปนพษจากทลเลยม (thallotoxicosis) ควรคานงถงถาพบผปวยทมาดวยอาการ
เกยวกบระบบทางเดนอาหารโดยเฉพาะถายเหลวเปนจานวนมากและม painful paresthesia
รวมกบมอาการผมรวงตามมา
การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจหาระดบของทลเลยมในปสสาวะ ปจจบนยงไมมองคกรในทกาหนดมาตรฐานไวชดเจน โดยประมาณการณ คนทวไปจะมระดบทลเลยมในปสสาวะไมเกน 0.8
mcg/L ถาตรวจพบระดบทลเลยมในปสสาวะสงกวา 20 mcg/L นาจะบงบอกถงการไดรบสมผสทล
เลยมในปรมาณมากได อยางไรกตามการแปลผลตองดรวมกบการตรวจอาการคนไขโดยแพทยดวย
สาหรบการตรวจหาระดบทลเลยมในเลอดยงไมมการศกษาทมขอมลแนนอนเพยงพอ จงไมแนะนาให
ตรวจเพอบอกระดบการสมผส และการตรวจหาระดบทลเลยมในเสนผมยงมขอมลไมชดเจนเชนกน
แตอาจพอนามาใชประเมนการสมผสกรณผปวยในทางนตเวชได
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล แพทยทดแลผปวยในภาวะฉกเฉน ควรใหการรกษาตามลกษณะอาการ ชวยหายใจ
ถาไมหายใจ ใหยารกษาอาการชก
• การรกษา การรกษาจาเพาะ ผทไดรบพษจากทลเลยมในปจจบนยงไมมแนวทางในการรกษาท
เปนคาแนะนาจากองคกรทนาเชอถอใดอยางชดเจน แต (1) มการใช Prussian blue (ferric
ferrocyanide) กบผปวยทในแถบประเทศยโรป รวมถงสหรฐอเมรกา ซงสารนไดรบการรบรอง
จากองคการอาหารและยา ประเทศสหรฐอเมรกาแลววา สามารถใหใชในการรกษาโรคได
Prussian blue มโครงสรางผลก (crystal lattice) ทจะไปจบกบไอออนของทลเลยม ทาให
ขดขวางการเกด enterohepatic recycling ได โดย Prussian blue จะอยในรปเมด มขนาด
500 มลลกรม สาหรบขนาดในผใหญแนะนาใหทานขนาด 3 กรม วนละ3 เวลา (2) การให activated charcoal มผลการศกษาในหลอดทดลองพบวาการให activated charcoal ม
ประโยชนในการจบกบโมเลกลของทลเลยมได โดยเฉพาะอยางยงการใหจานวนหลายๆ ครง
เนองจากเภสชจลนศาสตรของทลเลยมนนมลกษณะ enterohepatic recirculation (3) การให
BAL และยาขบ (chelator) ตวอนๆ ยงไมมขอมลยนยนวามประโยชน โดยเฉพาะอยางยง
penicillamine และ diethyldithiocarbamate ไมแนะนาใหใช เพราะเชอวาจะทาใหเกดการ
กระจายของทลเลยมไปทสมองมากขน
250
เอกสารอางอง
1. โยธน เบญจวง, วลาวณย จงประเสรฐ, บรรณาธการ. มาตรฐานการวนจฉยโรคจากการทางาน
ฉบบเฉลมพระเกยรตเนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม
2550. นนทบร: สานกงานกองทนเงนทดแทน สานกงานประกน สงคม กระทรวงแรงงาน พ.ศ. 2550.
2. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.
4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
Toluene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ โทลอน (Toluene) ||||| ชออน Methylbenzene, Methylbenzol, Phenylmethane, Toluol
สตรโมเลกล C7H8 ||||| นาหนกโมเลกล 92.14 ||||| CAS Number 108-88-3 ||||| UN Number
1294
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ไมมส มกลนหอมอโรมาตก ระเหยเปนไอได
คาอธบาย โทลอนเปนตวทาละลายอนทรยกลมอโรมาตกทผสมอยในผลตภณฑตางๆ อยางมากมาย
เชน ส กาว ทนเนอร แลคเกอร หมกพมพ เปนตน ลกษณะทางกายภาพสารนเปนของเหลวใส ไมมส
มกลนหอม อโรมาตก เปนสารปโตรเคมทไดจากการกลนนามนและแกสธรรมชาต พษของโทลอนคอ
ทาใหเกดการระคายเคองเยอบ กดประสาท ทาใหหวใจเตนผดจงหวะ เปนพษตอตบและไต
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 20 ppm ||||| NIOSH REL: TWA =
100 ppm (375 mg/m3), STEL 150 ppm (560 mg/m3), IDLH – 500 ppm ||||| OSHA PEL:
TWA = 200 ppm, C = 300 ppm, Maximum peak in 10-minute = 500 ppm ||||| ประกาศ
กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:
ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 200 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหม
ได ไมเกน 300 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 500 ppm ใน 10 นาท คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Toluene in blood (Prior to last shift of
workweek) = 0.02 mg/L, Toluene in urine (End of shift) = 0.03 mg/L, o-Cresol in urine
(End of shift) = 0.3 mg/g creatinine |||| ในอดตองคกร ACGIH แนะนาใหใชการตรวจ Hippuric
251
acid in urine (End of shift) = 1.6 g/g creatinine ในการประเมนการสมผสโทลอนในรางกาย
คนทางานไดดวย อยางไรกตามไดยกเลกคาแนะนาในการตรวจนไปในป ค.ศ. 2011 เนองจากเปนการ
ตรวจทไมจาเพาะตอการสมผสโทลอน และมผลรบกวนจากการกนอาหารทม benzoic acid หรอ
benzoate เปนสารกนบดได ทาใหแปลผลไดยาก
คณสมบตกอมะเรง IARC = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
แหลงทพบในธรรมชาต โดยปกตไมพบในธรรมชาต เนองจากเปนสารสงเคราะหจากอตสาหกรรมป
โตรเคม แตอาจพบปนเปอนในธรรมชาตได อตสาหกรรมทใช
• เปนสารทไดจากกระบวนการกลนนามนและแกสธรรมชาต
• เปนสวนผสมอยในนามนแกสโซลน (gasoline)
• เปนตวทาละลายทผสมอยในผลตภณฑหลายชนด เชน ทนเนอร แลคเกอร กาว สทาบาน สวาด
รป หมกพมพ นามนวานช นามนเคลอบเงา ยาทาเลบ ยาลางเลบ นายาลบส นายาทาความ
สะอาด ยาฆาแมลง นายาลางคราบมน (เนองจากผลตภณฑของแตละบรษทจะมสตรเฉพาะของ
ตนเอง การทเราจะทราบไดวาผลตภณฑใดมสวนผสมของโทลอนอยบางนนตองอานจากฉลาก
บรรจผลตภณฑเปนหลก)
• อยในรปสารประกอบกบสาร isocyanate เชน 2,4-toluene diisocyanate (TDI) หรอ
toluene 2,6-diisocyanate ใชในการพนเคลอบสรถยนต เครองบน เครองเรอน พนไม (1)
กลไกการกอโรค ออกฤทธกดสมอง ทาใหมนงง ซม คลายคนเมา กระตนกลามเนอหวใจทาใหหว
ใจเตนผดจงหวะ ระคายเคองตอเยอบ เชน ตา ชองปาก ทางเดนอาหาร เปนพษตอตบและไต
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เชนเดยวกบตวทาละลายอนทรยอนๆ โทลอนตดไฟไดงาย (NFPA
Code: H2 F3 R0) ระเหยเปนไอไดดทาใหกระจายไปในอากาศไดมาก การเตรยมตวสาหรบ
หนวยกภยชดทใสตองเปนชดทนไฟ ระดบการปองกนจะใสชดระดบใดนนขนกบสถานการณ แต
เนองจากเปนสารไวไฟ กรณทมการรวไหลและมไฟไหมดวยแนะนาใหใสชดปองกนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA) จะดทสด
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน โทลอนเขาสรางกายไดทงจากการหายใจ การกน และซมผานผวหนง ไอระเหย
ทาใหระคายเคอง จมก คอ ทางเดนหายใจ ไอ หลอดลมตบ แนนหนาอก และปอดบวมนา (2) การ
สมผสทผวหนงทาใหผวแหง แดง เกดผนแพ และตมนาขนได หากเขาตาจะทาใหระคายเคองตา
ถาเปนมากอาจเกดเยอบตาขาวบวม (conjunctival hyperaemia) และกระจกตาบวมได
(corneal edema) ฤทธตอกลามเนอหวใจทาใหหวใจเตนผดจงหวะ เปนเหตใหผท สมผส
ปรมาณสงอาจเสยชวตแบบฉบพลนได (sudden death) ฤทธกดประสาททาให งวงซม มนงง
252
คลนไส อาเจยน ความรสกตวลดลง ชก ความดนตก และหมดสตได (2) การศกษาทางระบาด
วทยาพบวาการสมผสเสยงดงรวมกบโทลอน จะทาใหมโอกาสเกดประสาทหเสอมจากเสยงดงได
มากขน (3)
• อาการระยะยาว การสมผสในระยะยาว เชน ในคนดมกาว หรอจากการทางานทไมมการควบคม
สภาพแวดลอมทดพอ จะทาใหมอาการมนเมา ออนเพลย ปวดหว วงเวยน เบออาหาร ความจาไม
ด ความสามารถในการคดคานวณไมด อาการทางสมองนสามารถเปนอยางถาวรได กลามเนอ
ออนแรง ตบเสอม ไตเสอม (renal tubular acidosis) ระดบเกลอแรในเลอดผดปกต
(hypokalemia) การดมสรา (ethyl alcohol) จะทาใหการกาจดโทลอนออกจากรางกายทาไดนอยลง ในคนงานททางานสมผสโทลอนจงไมควรดมสราจด เพราะจะเปนการเพมความเสยงใน
การเกดพษโทลอนได (2)
การตรวจทางหองปฏบตการ
• การตรวจตวบงชการสมผสสารโทลอนทาไดหลายวธ ทนยมคอการตรวจ hippuric acid ใน
ปสสาวะ, o-cresol ในปสสาวะ และ toluene ในเลอด การตรวจ hippuric acid ในปสสาวะ
เปนการตรวจทนยมอยางแพรหลาย สาร hippuric acid เปนเมตาโบไลตสาคญตวหนงทเกดขน
เมอไดรบโทลอนเขาสรางกาย คาครงชวตของสารนในปสสาวะเทากบ 5 – 40 ชวโมง ขอควร
ระวงในการแปลผลการตรวจนคอ (1) hippuric acid จะเกดขนไดจากการบรโภคอาหารทใช
benzoic acid หรอเกลอ benzoate เชน sodium benzoate เปนสารกนบดไดดวย สวนใหญ
อาหารกลมนจะเปนอาหารทมสภาวะเปนกรด รสเคมหรอเปรยว เชน นาผลไมกระปอง นาอดลม
นาซา (sparkling) อาหารกระปองดอง (pickle) เปนตน (2) hippuric acid เกดขนไดจากการ
สมผส styrene เชนกน (3) การสมผสกบตวทาละลายตวอน เชน xylene หรอการดมสรา ethyl
alcohol จะลดประสทธภาพของการกาจดโทลอนออกจากรางกาย จงอาจตรวจ hippuric acid
ในปสสาวะไดตาแมวาจะสมผสโทลอนในปรมาณสง (4)
• การตรวจ o-cresol ในปสสาวะ มคาครงชวตประมาณ 5 – 40 ชวโมงเชนกน การแปลผลตอง
ระวงในกรณทสมผสตวทาละลายหลายชนดพรอมกน และในคนทดมสราเชนกน แตมขอดกวาการตรวจ hippuric acid คอไมถกรบกวนจากการกนอาหารทมสาร benzoic acid และ
benzoate (4)
• การตรวจโทลอนในเลอด (toluene in blood) มคาครงชวตสนเพยงไมเกน 5 ชวโมง จงเหมาะ
จะใชตรวจเพอยนยนการสมผสและควรตรวจหลงการสมผสมาเปนเวลาไมนาน การแปลผลตอง
ระวงในกรณทสมผสตวทาละลายหลายชนดพรอมกน และในคนทดมสราเชนกน (4)
• การตรวจโทลอนในปสสาวะ (toluene in urine) เปนมาตรฐานตวบงชทางชวภาพสาหรบการ
สมผสโทลอนตวใหม ทองคกร ACGIH ไดกาหนดเพมเตมขนในป ค.ศ. 2011 (พ.ศ. 2554) มขอด
253
คอมความจาเพาะมากกวาการตรวจ hippuric ในปสสาวะ แตตองทาการสงตวอยางไปให
หองปฏบตการตรวจอยางรวดเรว และมราคาคาตรวจทสงกวาการตรวจ hippuric ในปสสาวะ
• การตรวจทชวยในการรกษากรณพษจากโทลอน ไดแก การตรวจคลนไฟฟาหวใจ (EKG) ระดบ
เอนไซมกลามเนอหวใจ (cardiac enzyme) ภาพรงสทรวงอก (CXR) ระดบเกลอแรในเลอด
(electrolyte) ระดบแกสในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas) การทางานของตบ (liver
function test) และการทางานของไต (BUN, creatinine) (5)
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล กรณอบตเหตสารเคมรวไหลใหรบนาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ทาการ
ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาดวย สงเกตระบบหายใจ ใสทอชวยหายใจถาหยดหายใจ
• การรกษา ทาการลางตว ดสญญาณชพ ใหออกซเจนเสรม ใสทอชวยหายใจถาหยดหายใจ ตรวจ
คลนไฟฟาหวใจอยางรวดเรว ใหการรกษาถามหวใจเตนผดจงหวะ ถาเตนผดจงหวะแบบ
tachyarrhythmia ใหการรกษาดวย propanolol 1 – 2 mg IV สงเกตอาการปอดบวมนา รกษา
ตามอาการ ไมมยาตานพษสาหรบโทลอน
เอกสารอางอง
1. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.
Geneva: International Labour Office 1998.
2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
3. Morata TC, Dunn DE, Kretschmer LW, Lemasters GK, Keith RW. Effects of
occupational expo-sure to organic solvents and noise on hearing. Scand J Work
Environ Health. 1993;19:245-54.
4. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001. 5. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
254
Toluene diisocyanate นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (9 เมษายน พ.ศ. 2556)
ชอ โทลอนไดไอโซไซยาเนต (Toluene diisocyanate) ||||| ชออน ม 2 ไอโซเมอร 2,4-Toluene
diisocyanate อาจเรยกวา Toluene diisocyanate, TDI, 2,4-TDI, Toluene-2,4-diisocyanate,
4-Methyl-metaphenylene diisocyanate, 2,4-Diisocyanato-1-methylbenzene, 2,4-Diiso-
cyanatotoluene Toluene-2,6-diisocyanate อาจเรยกวา 2,6-TDI, 2,6-Diisocyanato-1-me-
thylbenzene, 2,6-Diisocyanatotoluene, Tolylene-2,6-diisocyanate
สตรโมเลกล C9H6N2O2 ||||| นาหนกโมเลกล 174.15 ||||| CAS Number 584-84-9 (2,4-Toluene
diisocyanate), 91-08-7 (Toluene-2,6-diisocyanate) ||||| UN Number 2078
ลกษณะทางกายภาพ อาจอยในรปผลกหรอของเหลว ไมมสหรอมสเหลองออน มกลนฉน คาอธบาย โทลอนไดไอโซไซยาเนต ทงในรป 2,4-Toluene diisocyanate และ Toluene-2,6-di-
isocyanate เปนสารเคมในกลมไอโซไซยาเนต (Isocyanates) ทใชในกระบวนการโพลเมอร (Poly-
merization) เพอผลตโพลยรเทน (Polyurethane) นอกจากโทลอนไดไอโซไซยาเนตทง 2 ชนดแลว
ยงมไอโซไซยาเนตตวอนๆ ทใชเปนสารตงตนในการผลตโพลยรเทนอก ทพบได เชน เมทลนไดไอโซไซ
ยาเนต (Methylene diisocyanate หรอ MDI) และเฮซาเมทลนไดไอโซไซยาเนต (Hexamethy-
lene diisocyanate หรอ HDI) สารในกลมไอโซไซยาเนตทใชผลตโพลยรเทนทงหมดน กอใหเกด
อาการพษเหมอนกน คอทาใหเกดอาการระคายเคองตอเยอบทางเดนหายใจ ในบางคนทเกดปฏกรยา
กระตนระบบภมคมกน (Sensitization) ตอโมเลกลของสารกลมน กจะทาใหเกดเปนโรคหอบหด
(Asthma) จากการสดดมสารกลมนขนได หากเปรยบเทยบกนเองในกลม โทลอนไดไอโซไซยาเนตเปน
สารกอโรคหอบหดทพบไดบอยทสด เพราะถกนามาใชในการทาโพลยรเทนมากทสด และเปนสารท
ระเหยไดงาย ในขณะทไอโซไซยาเนตตวอน มการใชนอยกวา ระเหยไดนอยกวา แตหากไดรบมากเกน
ขนาด กสามารถกอใหเกดอาการระคายเคองทางเดนหายใจและโรคหอบหดขนไดเชนกน
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Toluene-2,4-diisocyanate or Toluene-
2,6-diisocyanate or as a mixture TWA = 0.005 ppm, STEL = 0.02 ppm [sensitizer] ||||| NIOSH REL – Toluene-2,4-diisocyanate Carcinogen notation, IDLH = 2.5 ppm ||||| OSHA
PEL – Toluene-2,4-diisocyanate C = 0.02 ppm (0.14 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวง-
มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความ
เขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตสาหรบโทลอน-2,4-ไดไอโซไซยา
เนต ไมเกน 0.02 ppm (0.14 mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
255
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Toluene diisocyanate = Group 2B (อาจจะเปนสาร
กอมะเรงในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity – Toluene-2,4-diisocyanate or Toluene-2,6-
diisocyanate or as a mixture = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)
แหลงทพบ ใชเปนสารตงตนในการสงเคราะหโพลยรเทน โดยการใชสารกลมไอโซไซยาเนต ทา
ปฏกรยาโพลเมอรกบโพลออล (Polyol) เมอไดแลวจะเรยกผลตภณฑเหลานวาโพลยรเทน
(Polyurethane หรอ PU) หรอบางทอาจเรยกสนๆ วายรเทน (Urethane) กได สารโพลเมอรกลมน
เมอแขงตวแลวจะมคณสมบตยดหยน แตทนทาน หลายชนดทนความรอนได จงถกนามาใชใน
อตสาหกรรมหลายอยาง ทงใชเคลอบชนสวนเครองบน เคลอบถงบรรจของรถบรรทก เคลอบทอ ใชเปนแลกเกอรเพอพนหรอทาเคลอบชนสวนรถยนต เครองหนง พนไม อดรอยรวของไม รอยแตกของ
คอนกรต เคลอบส ใชผลตโฟมโพลยรเทน ซงใชในผลตภณฑหลายอยาง เชน เปนแผนบดานขางตเยน
แผนกนความรอนของบาน แผนรองนงในเฟอรนเจอร ใชในการเตรยมชนสวนฟนปลอม คอนแทค
เลนส และใชเปนสวนผสมในสพนรถยนต (1)
กลไกการกอโรค กอใหเกดอาการระคายเคองเฉพาะท และเปนสารโมเลกลขนาดเลกทสามารถ
กอใหเกดปฏกรยากระตนระบบภมคมกนดวยกลไกทยงไมทราบชดเจน เชอวากลไกทเกดอาจเกดจาก
ไอโซไซยาเนตทาตวเปนแฮพเทน (Hapten) หรอกระตนผานระบบภมคมกนแบบเฉพาะเจาะจงโดยใช
เซลล (Cell-mediated immune system) โดยตรงเลยกได ไอโซไซยาเนตสามารถกระตนใหเกดโรค
หอบหดไดแมในความเขมขนทตามาก (2)
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากเปนสารทมพษระคายเคองทางเดนหายใจ กอใหเกด
อาการหอบหดได ในกรณทมการรวไหลเปนปรมาณมากเกดขน ผเขาไปชวยเหลอผปวยควรใช
อปกรณปองกนทางเดนหายใจแบบมถงบรรจอากาศในตว (Self-containing breathing apparatus;
SCBA) เทานน
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน การสมผสแบบเฉยบพลนในปรมาณสงจะทาใหเกด ระคายเคองเยอบตา
ผวหนง จมก ลาคอ ทางเดนหายใจ ไอ มเสมหะ แนนหนาอก หลอดลมตบ หายใจมเสยงหวด
หากสมผสในปรมาณสงมากจะทาใหเกดปอดบวมนา อาจเกดภาวะ Reactive airway disorder
syndrome (RADS) ซงทาใหเกดโรคหอบหดตามมาในระยะยาวได อาการระบบทางเดนหายใจน
อาจเกดขนทนททสมผส หรอหลงการสมผสแลวไปหลายชวโมงกได
• อาการระยะยาว การสมผสในระดบตาเปนระยะเวลานาน เชน ในการทางาน จะทาใหเกดโรค
หอบหดขน มอาการหายใจขด หายใจมเสยงหวด แนนหนาอก เชนเดยวกบอาการของโรคหอบ
หดทวไป โดยอาจเกดอาการหอบขนทนททสมผสสารเคมน หรอเกดอาการหลงจากสมผสไปแลว
4 – 8 ชวโมงกได (3) ในบางรายอาจมอาการคลายไขหวดใหญ คอมไขตาๆ เมอยตว หายใจขด ไอ
และมเสมหะ หลงจากสมผสสารเคมน
256
การตรวจทางหองปฏบตการ ในการวนจฉยโรคหอบหดจากการทางานสมผสโทลอนไดไอโซไซยาเนต
นน สงทสาคญทสดคอการซกประวตอาชพวามการสมผสสารเคมชนดนหรอไม สมผสมานานเทาใด
ในขนาดสงเทาใด จะชวยใหแพทยเขาใจความเปนไปไดในการเกดโรคไดดทสด การตรวจรางกายจะ
พบเขาไดกบโรคหอบหด เชน หายใจมเสยงหวด การตรวจทชวยในการวนจฉยคอ (1) การตรวจ
สมรรถภาพปอดดวยวธสไปโรเมตรย (Spirometry) อาจจะพบลกษณะปอดอดกน (Obstruction) ซง
เขากบโรคหอบหดได แตอยางไรกตาม หากตรวจในขณะทไมมอาการกอาจจะพบลกษณะเปนปกต
หากพบลกษณะปอดอดกน ควรตรวจทดลองใหยาขยายหลอดลม ถาคา FEV1 ดขนตงแต 12 % ขน
ไป รวมกบ FEV1 เพมขนตงแต 200 ml ขนไป ถอวาสนบสนนการเปนโรคหอบหด กรณทตรวจสไปโรเมตรยกอนและหลงทางานเขากะได ถาคา FEV1 หลงเขากะลดลงกวาคา FEV1 กอนเขากะเกน
10 % กจะถอวาสนบสนนโรคหอบหดจากการทางาน (2) หากใหผปวยนากระบอกเปาหาคา Peak
expiratory flow rate (PEFR) ไปบนทกระหวางการทางานได จะยงทาใหไดขอมลสนบสนนการเปน
โรคหอบหดจากการทางาน โดยใหบนทกอยางนอยวนละ 4 ครง นานหลายสปดาห ถาคาความ
แปรปรวนในระหวางวนมมากกวา 20 % ขนไป (4) โดยสมพนธกบการสมผสสารเคมในการทางานดวย
เชอวาเปนสงทสนบสนนการวนจฉยโรคหอบหดจากการทางานอยางมาก (3) การตรวจความไวของ
หลอดลมตอสารเมตาโคลน (Methacholine challenge test) จะชวยสนบสนนวาหลอดลมมความ
ไวตอสารเคมทวๆ ไปมากนอยเพยงใด สวนการตรวจความไวของหลอดลมตอสารไอโซไซยาเนต
โดยตรงนนไมควรทา เพราะอาจเกดปฏกรยารนแรงขณะทดสอบทาใหผปวยหอบจนเปนอนตรายได
(4) การตรวจทดสอบภมแพทางผวหนง ชวยบอกวาผปวยเปนคนแพงาย (Atopy) หรอไม ซงอาจทา
ใหเสยงตอการแพสารเคมโมเลกลใหญ แตกบกรณของสารโมเลกลเลกอยางไอโซไซยาเนตอาจไมได
ชวยในการวนจฉยมากนก สวนการตรวจเลอดหา IgE antibody นนชวยยนยนวาผปวยเคยสมผสไอ
โซไซยาเนตมากอนหรอไม แตไมไดบงชวาเปนหอบหดจากไอโซไซยาเนต (5) การตรวจภาพรงสทรวง
อก ชวยในการวนจฉยแยกโรคปอดอนๆ ออก เชน ปอดอกเสบ วณโรคปอด มความสาคญเชนกน การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล กรณรวไหลปรมาณมาก รบนาผปวยออกจากการสมผสใหเรวทสด ใหอยในท
อากาศถายเทด ถอดเสอผา ลางผวหนงสวนทสมผสดวยนาสะอาด ถาเขาตาใหลางตาดวยนา
สะอาด ใหออกซเจนเสรม ชวยหายใจถาไมหายใจ นาสงพบแพทยใหเรวทสด
• การรกษา (1) การรกษาในกรณรวไหล เมอวาถงโรงพยาบาลใหทาการลางตวถายงไมไดลาง
ประเมนการหายใจ ระบบไหลเวยน ใหออกซเจนเสรม ชวยหายใจ ใหสารนา ประเมนสญญาณ
ชพ วดระดบออกซเจนในเลอดทางปลายนว หรอตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง ทาการรกษา
ประคบประคองตามอาการ ถายภาพรงสทรวงอกเพอคนหาภาวะปอดบวมนา ใหยาขยาย
หลอดลม เชน beta-2 agonist ถามหลอดลมตบ ควรสงเกตอาการอยางนอย 8 – 12 ชวโมง ถา
การสมผสมขนาดสงมาก ไมมยาตานพษ (Antidote) สาหรบสารเคมน (2) การรกษากรณเปนโรค
257
หอบหดแลว สงทสาคญทสดคอตองใหผปวยออกจากการสมผสโทลอนไดไอโซไซยาเนต คอตอง
ใหยายงานไปทาในตาแหนงอนทไมตองสมผสสารเคมน (5) ในเรองการใหยาใหทาการรกษา
เหมอนกบหอบหดทวไป กรณหอบมา (Asthmatic attack) ใหประเมนอาการใกลชด พนยา
ขยายหลอดลมกลม Rapid-acting beta-2 agonist จานวน 2 – 4 puff ทก 20 นาท ในชวโมง
แรก จากนน 2 – 4 puff ทก 3 – 4 ชวโมง ในกรณอาการเบา หรอ 6 – 10 puff ทก 1 – 2
ชวโมงกรณอาการหนก ใหยาเสตยรอยดกน เชน Prednisolone 0.5 – 1 mg/kg ดวยความ
รวดเรวใน 24 ชวโมงแรก ใหออกซเจนเสรม การใหยาพนกลม Anticholinergic รวมดวยจดวาม
ประโยชน สาหรบกรณการใหยาควบคมอาการ ใหใชยาพนกลมเสตยรอยดในการควบคม และใชยาพนกลม Rapid-acting beta-2 agonist เปนครงๆ เมอมอาการหอบเหนอย
การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอการควบคมตามหลกอาชวอนามย ลดการใช ลดการ
สมผสกบไอระเหยของสารนโดยตรง เชน ในกรณของอพนสรถยนต ควรทาหองพนสใหเปนสดสวน ม
ระบบระบายอากาศภายใน และพนกงานทเขาไปพนตองใชอปกรณชวยหายใจทตอกบทอออกซเจน
หรอมถงบรรจอากาศในตว กรณใชพนสในปรมาณไมมากหรอใชในงานอดซอม ควรทาในพนทเปดโลง
ลมพดด ไมเปดฝาถงสารเคมทงไว คนทางานตองใสหนากากชนดกรองไอระเหย (Vapor-type
respirator) เปนอยางนอย ใสถงมอเพอลดการสมผสกบผวหนงโดยตรง ตรวจวดระดบไอระเหยใน
สถานททางานและควบคมใหอยในเกณฑมาตรฐาน การเฝาระวง หมนสอบถามอาการระคายเคองกบ
คนทางาน ปฏกรยากระตนภมคมกนจนเกดเปนโรคหอบหดจะเกดขนไดกบคนบางคน จงควรใสใจ
สอบถามอาการหอบเหนอยโดยเฉพาะกบพนกงานเขาใหมในชวงปแรก การตรวจสขภาพประจาป
ควรสอบถามอาการระคายเคอง ตรวจสมรรถภาพปอด และอาจถายภาพรงสทรวงอกเพอคดกรองโรค
ปอดอนๆ รวมดวยถาทาได
เอกสารอางอง
1. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
3. Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Medical management
guidelines for toluene diisocyanate. Georgia: ATSDR 2011.
4. Ladou J. Current occupational and environmental medicine. 4th edition. New
York: McGraw-Hill 2007.
5. Global initiative for asthma (GINA). Pocket guide for asthma management and
prevention (for adults and children older than 5 years). Updated 2012. GINA 2012.
258
Trichloroethylene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ไตรคลอโรเอทลน (Trichloroethylene) ||||| ชออน Trichloroethene, Ethylene trichloride,
Acethylene trichloride, 1,1,2-Trichloroethene, 1,1,2-Trichloroethylene, TCE, Trilene
สตรโมเลกล C2HCl3 ||||| นาหนกโมเลกล 131.39 ||||| CAS Number 79-01-6 ||||| UN Number
1710
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ระเหยงาย มกลน
คาอธบาย ไตรคลอโรเอทลน เปนตวทาละลายชนดหนง ทมคลอรนเปนองคประกอบในโมเลกล
สารเคมชนดนถกใชในอตสาหกรรมหลายชนด ทพบบอยคอใชเปนนายาลางคราบมน (degreaser)
และเปนสวนประกอบของผลตภณฑตางๆ เชน นายาลบคาผด นายาทาความสะอาด ยาฆาแมลง รวมถงใชในกจการซกแหง ไตรคลอโรเอทลนมฤทธกดสมอง ทาใหเมาเคลม มฤทธทาใหหวใจเตนผด
จงหวะ ทาลายตบและไต ระคายผวหนง ทาใหเสนประสาทเสอม นอกจากนยงทาใหเกดอาการแพ ม
ผนขนทวตว รวมกบตบอกเสบเฉยบพลน ซงทาใหถงแกชวตได และคาดวานาจะเปนสารกอมะเรง
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 10 ppm, STEL = 25 ppm |||||
NIOSH REL: Notation = Carcinogen, IDLH = Carcinogen ||||| OSHA PEL: TWA = 100 ppm,
Ceiling 200 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะ
แวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: TWA = 100 ppm, Ceiling 200 ppm
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Trchloroacetic acid in urine (End of shift at end
of workweek) = 15 mg/L, Trichloroethanol in blood (End of shift at end of workweek)
= 0.5 mg/L, Trichloroethylene in blood (End of shift at end of workweek) = Semi-
quantitative (ไมไดกาหนดคาเปนตวเลขไว ใชตรวจยนยนกรณสงสยวาสมผสไตรคลอโรเอทลนมา
จรงหรอไม), Trichloroethylene in end-exhaled air (End of shift at end of workweek) =
Semi-quantitative (ไมไดกาหนดคาเปนตวเลขไว ใชตรวจยนยนกรณสงสยวาสมผสไตรคลอโรเอ
ทลนมาจรงหรอไม) คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 130 ug/m3 |||||
ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 23 ug/m3
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2A (นาจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||
ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงในมนษย)
259
แหลงทพบ ไตรคลอโรเอทลน เปนตวทาละลายทถกใชในอตสาหกรรมหลายอยาง เปนสวนผสมใน
ผลตภณฑหลายชนด เชน นายาลบคาผด นายาลางฟลม ยาฆาแมลง นายาทาความสะอาด นายาซก
แหง (ลบรอยเปอนบนผา) กาว นายาลบส ในโรงงานอตสาหกรรมทเกยวกบโลหะ นยมใชไตรคลอโร
เอทลนเปนสารลางคราบมน (degreaser) เนองจากมคณสมบตลางคราบนามนออกจากโลหะได
เกลยงเกลา ทาใหโลหะเปนมนวาว จงถกใชในอตสาหกรรมโลหะหลายอยาง เชน โรงงานชนสวน
นาฬกาโลหะ โรงงานทาชนสวนอเลกทรอนกส การลางคราบมนน บางครงใชในรปของเหลวเชดลาง
โดยตรง บางครงกจะใชในรปไอระเหย (vapor degreasing) โดยการอบชนสวนโลหะในตปด ทมไอ
ระเหยเขมขนของไตรคลอโรเอทลนคละคลงอย ในกจการซกแหงบางแหง กอาจยงพบมการใชไตรคลอโรเอทลนเปนนายาซกแหงอย แมวาในปจจบน สวนใหญจะนยมเปลยนไปใชสารอน เชน เตตระ
คลอโรเอทลน (tetrachloroethylene) แทนเปนสวนมากแลว และนอกจากนในอดต ยงมการใชไตร
คลอโรเอทลนเปนยาสลบสาหรบการผาตดดวย เพราะมฤทธกดสมองทรนแรง แตเนองจากเปนสารท
มอนตรายมากเกนไป ปจจบนจงเลกใชเปนยาสลบแลว
กลไกการกอโรค ไตรคลอโรเอทลนสามารถละลายในไขมนไดด ซมผานผนงกนหลอดเลอดสมอง
(blood-brain barrier) ไดอยางรวดเรว ออกฤทธกดสมองไดอยางรนแรงถาสดดมเขาไปปรมาณมาก
ในกรณการออกฤทธกดสมองนน เชอวาอาจเกดจาก การทไตรคลอโรเอทลนไปรบกวนชองทางผาน
แคลเซยมทปลายเซลลประสาท (calcium channel blockage) หรออาจเกดจากการกระตนให
สมองหลงสารเคมออกมามากผดปกต (GABA stimulation) ฤทธตอผวหนงทาใหเกดการระคายเคอง
เนองจากคณสมบตการละลายในไขมนไดด ทาใหสามารถดดซมเขาทางผวหนงไดรวดเรว กอใหเกด
ผนแพได ฤทธตอกลามเนอหวใจ ทาใหเกดการกระตนกลามเนอหวใจ ทาใหกลามเนอหวใจตอบสนอง
ตอฮอรโมนกลมกระตนหวใจ (cathecolamine) เชน อพเนฟรน (epinephrine) และ นอร
อพเนฟรน (norepinephrine) มากขน หวใจจงเตนเรวและผดจงหวะ ฤทธในการรบกวน
กระบวนการเคมในรางกาย สามารถยบยงการทางานของเอนไซมชอ อะเซตาลดไฮดดไฮโดรจเนส (acetaldehyde dehydrogenase) ทาใหกระบวนการเปลยนแปลงเอทานอลในรางกายถกยบยง
เกดการคงของอะเซตาลดไฮด (acetaldehyde) ในเลอด ทาใหเกดภาวะตวแดงจากแอลกอฮอล
(alcohol flush reaction) ทมชอจาเพาะ เรยกวา ภาวะตวแดงในคนงานลางคราบมน
(degreaser’s flush) เกดจากการดมสรา แลวไปทางานสมผสไตรคลอโรเอทลน แลวเกดภาวะตวแดง
ขน สาหรบฤทธในการกอมะเรงนน เชอวาอาจจะเปนสารกอมะเรงได แตกลไกยงไมสามารถระบได
ชดเจน สวนฤทธการกออาการแพ (hypersensitivity) เชอวาอาจสมพนธกบการไปกระตนภาวะตด
เชอไวรสทซอนเรนใหเกดอาการขน (herpes virus 6 reactivation) หรออาจสมพนธกบภาวะพนธกรรม
บางอยาง
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากเปนตวทาละลาย การรวไหลจะเปนไปในลกษณะหกนอง
กบพน แตกสามารถระเหยเปนไอขนมาไดมาก ไอหนกกวาอากาศ ตดไฟไดงายมาก ตองระวงการลก
260
ตดไฟเปนอยางยง เนองจากมธาตคลอรนเปนองคประกอบในโมเลกล หากเกดการเผาไหมแลวจะได
แกสฟอสจน (phosgene) และกรดไฮโดรคลอรก (hydrogen chloride) ซงเปนสารอนตรายมาก
เชนกน การเขาไประงบเหต กรณทมการรวไหลปรมาณมาก ตองใสชดทนไฟและควรเปนชดทมถง
บรรจอากาศในตว
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน หากไดรบสมผสในความเขมขนสงเขาไปปรมาณมาก จะกดสมองจนหมดสต
เสยชวตได หรอหากไดรบปรมาณสงแลวมผลกระตนหวใจ จะทาใหหวใจเตนผดจงหวะ จนเปน
เหตใหเสยชวตไดเชนกน หากไดรบปรมาณตาลงมา ไมถงกบทาใหเสยชวตทนท จะกอใหเกดอาการกดสมอง มนงง เวยนศรษะ ปวดศรษะ เคลมฝน เมา อารมณด อาการมากขนจะทาให
เฉอยชา กระวนกระวาย สบสน เดนเซ ชก หยดหายใจ และโคมา ความดนโลหตตก และหวใจ
เตนผดจงหวะ เกดขนไดถาสมผสปรมาณมาก การสดดมไอระเหยทาใหระคายเคองทางเดน
หายใจ คลนไส ไอ แนนหนาอก หายใจหอบ หลอดลมตบ การทาลายตบ (liver injury) และ
ทาลายไต (renal injury) อาจพบไดถาสมผสเขาไปมากพอ การกน ทาให คลนไส อาเจยน ปวด
ทอง ถาสาลกจะเกดปอดอกเสบ (chemical pneumonitis) ได การสมผสทางผวหนง ทาให
ระคายเคอง เกดผนแพสมผส การสมผสถกดวงตาทาใหระคายเคองกระจกตา การสมผสใน
ปรมาณทมากเพยงพออาจกอใหเกดผลตอเสนประสาทสมอง (cranial nerve) ซงมกเปนแบบท
สามารถกลบฟนเปนปกตได (reversible) ทพบมรายงานคอ การชาของเสนประสาทใบหนา
(trigeminal nerve neuropathy) และการทาลายเสนประสาทตา (optic neuritis) เปนตน
• อาการระยะยาว ไตรคลอโรเอทลนสามารถผานรกไดด ผานออกจากรางกายแมไปสลกทางนานม
ได แมวาจะยงไมมขอมลทชดเจนนก แตเชอวาไตรคลอโรเอทลนอาจมผลตอตวออนในครรภ ใน
ดานการกอมะเรงกเชนกน แมขอมลจะไมถงระดบยนยนชดเจน แตกเชอวาไตรคลอโรเอทลน
นาจะเปนสารกอมะเรงตบ (liver) มะเรงทอนาด (biliary tract) หรอมะเรงเมดเลอดบางชนด
(non-Hodgkin’s lymphoma) ได
• อาการแพ นอกจากอาการพษทวไปแลว ยงอาจพบอาการผดปกตทเกดจากการสมผสไตรคลอโร
เอทลน ในลกษณะอาการแพ (hypersensitivity) ไดในคนบางกลมอกดวย กลมอาการแพไตร
คลอโรเอทลนนน มกเกดในผทสมผสสารชนดนภายในระยะเวลาประมาณ 1 สปดาห – 1 เดอน
จะเกดอาการผนขนไดทวทงตว เปนผนแดง (erythematous rash) อาจมลกษณะเปนรปเปา
(erythema multiforme) หากแพมากอาจเกดเปนกลมอาการสตเวน-จอหนสน (Steven-
Johnson syndrome) ไปจนถงกลมอาการผนผวหนงอกเสบตายรนแรง (toxic epidermal
necrolysis; TEN) อาการทผวหนงจะเกดรวมกบ ภาวะตบอกเสบรนแรง (hepatitis) ซงเปน
สาเหตทาใหเสยชวตได และมกพบ ภาวะไขสง (fever) ตวเหลอง (jaundice) และระดบเมดเลอด
ขาวชนดอโอซโนฟลสง (eosinophilia) รวมดวย
261
การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจเพอยนยนการสมผส ทาไดโดยการตรวจหา กรดไตรคลอโรอะ
ซตก (trichloroacetic acid) ในปสสาวะ หรอ ไตรคลอโรเอทานอล (trichloroethanol) ในเลอด
หลงเลกกะ ในวนสดทายของสปดาหการทางาน การวนจฉยใชการซกประวตการสมผส รวมกบการ
ตรวจรางกาย เพอชวยในการวนจฉย การตรวจทมประโยชนในการรกษาผปวยไดรบพษ ไดแก การ
ตรวจคลนไฟฟาหวใจ (EKG) ระดบเกลอแรในเลอด (electrolyte) การทางานของตบ (liver
function test) การทางานของไต (BUN & creatinine) ถามอาการหอบเหนอย หรอกนแลวสาลก
ตรวจภาพรงสทรวงอก (CXR) ถามอาการชาเสนประสาท ตรวจการนากระแสไฟฟาของเสนประสาท
(nerve conduction velocity) ถาหอบเหนอยมาก ความรสตลดลง ตรวจระดบออกซเจนในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas)
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ระวงเกดไฟไหม ถอดเสอผา ทาการลางตว
ดวยนาเปลาใหมากทสดเพอลดการปนเปอน ถาเขาตาใหลางตาดวย ถามอาการมาก จนหมดสต
หยดหายใจ บคลากรทางการแพทยฉกเฉน ควรรบใสทอชวยหายใจใหผปวย ทาการชวยหายใจ
รบสงพบแพทย
• การรกษา อนดบแรกควรประเมนการหายใจของผปวยวาปกตดหรอไม ถาหมดสต ไมหายใจ ให
ใสทอชวยหายใจ และทาการชวยหายใจ ประเมนความดนโลหต ระบบไหลเวยนโลหต ใหสารนา
หากความดนตก ประเมนความรสต วดสญญาณชพ ใหออกซเจนเสรม รกษาตามอาการ ถาม
อาการเหลาน เชน ชก (seizure) ปอดอกเสบ (chemical pneumonitis) โคมา (coma) ถา
สมผสปรมาณมาก ตองทาการตรวจคลนไฟฟาหวใจดวยทกราย ถามอาการหวใจเตนผดจงหวะ
(arrhythmia) แบบทหวใจเตนเรวขน ใหหลกเลยงการใชยากระตนหวใจ เชน อพเนฟรน
(epinephrine) หรอนอรอพเนฟรน (norepinephrine) ใหรกษาอาการหวใจเตนผดจงหวะดวย
โพรพาโนลอล (propanolol) ฉดทางหลอดเลอดดา 1 – 2 mg ควรใหผปวยอยสงเกตอาการ
อยางนอย 4 – 6 ชวโมง ในรายทมอาการมากๆ ควรใหนอนโรงพยาบาล กรณทกนมา หากมาถงภายใน 30 นาท กนมาปรมาณมาก และผปวยรสกตวด อาจพจารณาใสทอทางจมกเขาส
กระเพาะอาหารและลางทอง (gastric lavage) แตหากกนมานานเกนกวานน การลางทองอาจ
ไมไดชวยลดการดดซม การใหผงถานกมมนตเพอลดการดดซม ไมมขอมลถงประโยชนหรอ
ประสทธภาพทชดเจน โดยทวไปไมแนะนาใหให ถาถกผวหนงใหลางออกดวยนาเปลาใหมากทสด
รกษาแผลไหมถาม ถาสมผสดวงตาใหลางดวยนา ถามแผลทกระจกตาเกดขน ใหสงปรกษาจกษ
แพทย ไมมยาตานพษ (antidote) ทจาเพาะสาหรบการรกษาพษไตรคลอโรเอทลน การรกษา
เนนประคบประคองอาการเปนหลก การรกษาในกรณแพ (hypersensitivity) ตอสารไตรคลอโร
เอทลน คอการหยดการสมผส รกษาอาการผนอกเสบรนแรง และอาการตบอกเสบทเกดขน งด
การใหยาฆาเชอ (antibiotic) ถาไมมหลกฐานการตดเชอทชดเจน การใหยาฆาเชอขนาดสงจะทา
262
ใหตบผปวยทางานมากขน เรงใหเกดตบวายและเสยชวตได อาจพจารณาใหยาเสตยรอยด
(steroid) ทางระบบ (systemic administration) รวมดวย เพอลดอาการแพ และการอกเสบ
อยางไรกตามยงไมมขอมลทางวชาการ ทยนยนประสทธภาพของยาเสตยรอยดตอการรกษาภาวะ
นทชดเจนนก
การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอลดการสมผสตามหลกอาชวอนามย ใชระบบปด
ควบคมทแหลงกาเนด ใหความรแกพนกงาน กระบวนการทางาน ควรหลกเลยงการสมผสกบสารไตร
คลอโรเอทลน ทางผวหนงโดยตรง และหลกเลยงการสดดมไอระเหยของสารนดวย การใชควรใส
ภาชนะทมฝาปด หรอทาระบบปดใหเรยบรอย การเฝาระวงควรตรวจวดระดบสารเคมนในอากาศ อยางนอยปละครง การตรวจสขภาพใหเนนท การสอบถามอาการระคายเคอง มนงง วงเวยนศรษะ ไอ
หอบเหนอย และแนนหนาอก ตรวจรางกายควรดผนแพทมอ ทผวหนง ตรวจระบบทางเดนหายใจ
ควรตรวจเลอดดการทางานของตบ พนกงานททางานกบสารชนดนควรงดหรอลดการดมสรา สาหรบ
กรณอาการแพไตรคลอโรเอทลน ยงไมมการตรวจใดทจะทาใหรลวงหนาได วาใครจะแพสารน การ
ปองกนทดทสดคอ เฝาระวงพนกงานทเขาใหมทกราย หากทางานกบสารเคมชนดนไป 1 สปดาห –
ประมาณ 1 เดอน แลวเกดมผนแดงขน รวมกบตบอกเสบ ตวเหลอง ใหรบหยดทางานแลวสงตวมาพบ
แพทยเพอประเมนอาการทนท
เอกสารอางอง
1. นเรศฤทธ ขดธะสมา, โสภณ เอยมศรถาวร, จระวรรณ พงสกล, ปณธ ธมมะวจยะ, ชลพร จระ
พงษา. การสอบสวนอาการปวยจากการไดรบสารไตรคลอโรเอทธลน โรงงานตดเยบเสอผา
จงหวดสมทรปราการ พ.ศ. 2549. วารสารกรมการแพทย. 2550;32(2):133-40.
2. ววฒน เอกบรณะวฒน, ประณต สจจเจรญพงษ, อดลย บณฑกล. กลมอาการผนแพรนแรง, ไข
และตบอกเสบ จากการทางานสมผสสารไตรคลอโรเอทธลน: รายงานผปวย 6 ราย. วารสาร
กรมการแพทย.2552;34(10):615-24. 3. Chittasobhaktra T, Wannanukul W, Wattanakrai P, Pramoolsinsap C, Sohonslitdsuk
A, Nitiyanant P. Fever, skin rash, jaundice and lymphadenopathy after trichloro-
ethylene exposure: a case report. J Med Assoc Thai. 1997;80 Suppl 1:S144-8.
4. McCunney RJ. Diverse manifestations of trichloroethylene. Br J Ind Med. 1988;45: 122-6.
5. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
6. Pantucharoensri S, Boontee P, Likhitsan P, Padungtod C, Prasartsansoui S. Gene-
ralized eruption accompanied by hepatitis in two Thai metal cleaners exposed to
trichloroethylene. Ind Health. 2004;42:385-8.
263
Vanadium นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ วาเนเดยม (Vanadium) ||||| ชออน ไมม
สญลกษณอะตอม V ||||| นาหนกอะตอม 50.94 ||||| CAS Number 7440-62-2 (elemental
vanadium), 1314-34-7 (vanadium trioxide), 1314-62-1 (vanadium pentoxide) ||||| UN
Number ไมม (elemental vanadium), 3285 (vanadium trioxide), 2862 (vanadium
pentoxide)
ลกษณะทางกายภาพ Vanadium (elemental) ในรปบรสทธจะเปนโลหะของแขง เนอคอนขางออน
นม สออก ฟา เงน เทา ||||| Vanadium trioxide ผงสดาปนฟา ||||| Vanadium pentoxide ผลกส
เหลองหรอแดง มกมาในรปเปนผง คาอธบาย วาเนเดยมเปนธาตโลหะออนทหายากชนดหนง ในชวตประจาวนเรามโอกาสพบและสมผส
กบโลหะชนดนไดคอนขางนอย ในการทางานจะมบางอตสาหกรรมเทานนทมการใชโลหะหรอ
สารประกอบของโลหะชนดน พษของวาเนเดยม ทาใหเกดอาการระคายเคองตอเยอบของรางกายเปน
หลก โรคจากพษของวาเนเดยม เปนโรคหนงทอยในบญชรายชอโรคจากการทางานของประเทศไทย
ฉบบป พ.ศ. 2550
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Vanadium pentoxide, as V TWA = 0.05
mg/m3 ||||| NIOSH REL – Vanadium pentoxide (dust) C = 0.05 mg V/m3 [15-minute],
IDLH = 35 mg/m3, Vanadium pentoxide (fume) C = 0.05 mg V/m3 [15-minute], IDLH =
35 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Vanadium pentoxide (dust) C = 0.5 mg V2O5/m3 [respirable
fraction], Vanadium pentoxide (fume) C = 0.1 mg V2O5/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย
เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใด กาหนดคามาตรฐานของโลหะวาเนเดยม
ในรางกายคนทางานไว การตรวจระดบวาเนเดยมในรางกายนนสามารถทาได โดยการตรวจใน เลอด
ปสสาวะ หรอในเลบ อยางไรกตามยงคงเปนการตรวจในระดบงานวจยเสยสวนใหญ ในทางปฏบตการตรวจหาระดบวาเนเดยมในรางกายยงไมเปนทนยม สวนหนงเพราะยงไมมคามาตรฐานทชดเจนดวย
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Vanadium pentoxide = Group 2B (อาจจะเปนสาร
กอมะเรงในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity – Vanadium pentoxide, as V = A3 (ยนยนวา
เปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม)
แหลงทพบ วาเนเดยมพบอยในรปสารประกอบตางๆ ในสนแรหลายชนดบนพนผวโลก ประเทศทม
สนแรวาเนเดยมมากคอ แอฟรกาใต จน และรสเซย นอกจากในรปแรธาตทขดไดแลว สารประกอบ
264
วาเนเดยมยงมปะปนอยในแหลงนามนหรอถานหนบางแหลงอกดวย เมอเชอเพลงเหลานถกนามาใช
สามารถพบวาเนเดยมปลอยออกมาจากการเผาไหมสบรรยากาศได การนามาใชในอตสาหกรรมนน
สวนใหญจะนาวาเนเดยมมาใชเปนสวนประกอบในโลหะผสม (alloy) เนองจากมคณสมบตทาใหเนอ
โลหะผสมแขงแกรงขน เมอผสมกบโลหะชนดอน เชน เหลก (iron) หรอ ไททาเนยม (titanium) แลว
โลหะผสมทมความแขงแกรงนจะถกนาไปใชเปนสวนประกอบของอปกรณหลายอยาง เชน ฟนเฟอง
ในเครองจกร โครงรถจกรยาน เพลารถยนต เกยรรถยนต ไปจนถงเครองยนตของเครองบน
สารประกอบของวาเนเดยมตวหนงทพบไดบอยคอ วาเนเดยมเพนทอกไซด (vanadium pentoxide
หรอสตรโมเลกล V2O5) สารเคมชนดน ถกนามาใชเปนตวเรงปฏกรยา (catalyst) ในการผลตกรดกามะถน (sulfuric acid) และใชเปนสวนประกอบของสทาเซรามค (ceramic) สารประกอบของ
วาเนเดยมชนดอนๆ ถกใชในอตสาหกรรมอนอกหลายอยาง เชน ใชเปนสวนประกอบของตวนาไฟฟา
กระจก สารเคลอบกนสนม สยอม และนายาลางฟลม
กลไกการกอโรค ฤทธกอโรคทสาคญทสดเกดจากการระคายเคองเยอบเปนหลก เชน เยอบตา เยอบ
ทางเดนหายใจ นอกจากนยงสามารถดดซมเขาไปสะสมในเนอเยอสวนตางๆ ของรางกายไดดวย
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากโลหะวาเนเดยมและสารประกอบของวาเนเดยม เปน
ของแขง โดยอาจอยในรปผลกหรอผงโลหะ การรวไหลในลกษณะแพรกระจายไปจนเปนอนตรายจงม
โอกาสเกดขนไดนอย หากมการหกรวและฝนของวาเนเดยมฟงกระจายขนมามากตองระวงการสดดม
ฝนเขาไป และควรรบเกบกวาดผลกหรอผงวาเนเดยมนน
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน พษของวาเนเดยม ทพบไดบอยทสดจะเกดจากการสมผสฝนวาเนเดยม
ออกไซด ซงชนดทพบบอยทสดกคอวาเนเดยมเพนทอกไซด (vanadium pentoxide หรอ V2O5)
รองลงมาคอ วาเนเดยมไตรออกไซด (vanadium trioxide หรอ V2O3) อกตวทพบอาจกอปญหา
ไดเชนเดยวกนคอแอมโมเนยมเมตาวาเนเดต (ammonium metavanadate) ซงเปนสารอน
พนธของวาเนเดยมเพนทอกไซดอกทหนง ฝนหรอฟมของสารประกอบวาเนเดยมออกไซดเหลาน เมอฟงกระจายและหายใจเขาไป จะทาใหเกดอาการระคายเคองตอเยอบตางๆ เชน ทเยอบตา
ทาใหเกดอาการนาตาไหล เคองตา ทเยอบทางเดนหายใจ จะทาใหเคองจมก นามกใสไหลหรอม
เลอดปน เจบคอ ไอ หลอดลมอกเสบ มเสมหะมาก และแนนหนาอก การสมผสฝนหรอฟมใน
ปรมาณสงจะทาใหเกดปอดอกเสบ (pneumonitis) ถาสมผสในปรมาณสงมากอาจทาใหถงตาย
ได อยางไรกตามหากไมไดสมผสในปรมาณสงมากแลว ปอดอกเสบทเกดมกสามารถหายไดภายใน
1 – 2 สปดาหหลงการสมผส ในคนทมอาการแพฝนของวาเนเดยมออกไซดบางคน อาจทาใหเกด
อาการไอและเ ปนหอบหดข น เร ยก วากล มอาการหอบหดในคนงานท าหมอ ตม นา
(boilermaker’s asthma) การระคายเคองทผวหนง ทาใหเกดผนแพขนได
265
• อาการระยะยาว การสมผสระยะยาว ในบางคนอาจทาใหเกดไอเรอรงและหอบหดดงกลาว
วาเนเดยมอาจเขาไปสะสมในเ นอเ ยอของลน ทาใหลน เป ลยนเปนส เขยว (greenish
discoloration) และทาใหรสกไดถงรสโลหะ (metallic taste)
การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจระดบวาเนเดยมในเลอดหรอในปสสาวะเพอพสจนการสมผส
อาจไมมความจาเปน และผลทตรวจออกมาอาจแปลผลไดยาก ไมมความนาเชอถอไดเพยงพอ
เนองจากยงไมมการกาหนดคามาตรฐานระดบวาเนเดยมในรางกายของคนไว การซกประวตการสมผส
วาเนเดยม เปนสงสาคญทชวยในการวนจฉยโรคพษจากโลหะชนดน การตรวจทางหองปฏบตการท
ชวยในการรกษา ขนอยกบอาการของผปวย ในผปวยทมอาการหอบเหนอยมาก และผปวยทมอาการปอดอกเสบ ควรตรวจระดบออกซเจนในเลอด (pulse oxymetry) หรอระดบแกสในหลอดเลอดแดง
(arterial blood gas) และควรตรวจภาพรงสทรวงอก (chest X-ray) ทกราย เพอคนหาภาวะปอด
อกเสบทอาจเกดขนได
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด ทาการลางตว
ดวยนาเปลาเพอลดการปนเปอน สงเกตดปญหาการหายใจ หากมปญหาการหายใจลมเหลว ทมก
ชพอาจพจารณาใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวต หากรสตดเพยงแตหายใจเรวควรใหออกซเจน
เสรม หากมการสมผสทดวงตา มอาการแสบตา ควรรบลางตาดวยนาเปลาใหมากทสดกอนสงพบ
แพทย
• การรกษา เนนการรกษาประคบประคองอาการเปนหลก อาการระคายเคองตา แกไขไดโดยการ
ลางตาดวยนาเปลาหรอนาเกลอปรมาณมากๆ อาการระคายเคองทางเดนหายใจ แนนหนาอก
แกไขโดยสงเกตการหายใจ ทาการใสทอชวยหายใจถามการหายใจลมเหลว ถายภาพรงสทรวงอก
เพอดวามภาวะปอดอกเสบเกดขนหรอไม ใหผปวยสงเกตอาการอยทโรงพยาบาลถามอาการหนก
การปองกนและเฝาระวง การปองกนโรคพษจากวาเนเดยมทดทสดคอ ทาการลดการสมผสตามหลก
อาชวอนามย โดยการลดระดบของฝนหรอฟมของวาเนเดยมออกไซดในททางานลงใหตาทสด
เอกสารอางอง 1. โยธน เบญจวง, วลาวณย จงประเสรฐ, บรรณาธการ. มาตรฐานการวนจฉยโรคจากการทางาน
ฉบบเฉลมพระเกยรตเนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม
2550. นนทบร: สานกงานกองทนเงนทดแทน สานกงานประกน สงคม กระทรวงแรงงาน พ.ศ. 2550.
2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
3. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.
Geneva: International Labour Office 1998.
266
4. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards
(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.
5. Magyar MJ. “Mineral Commodity Summaries 2011: Vanadium”. United States
Geological Survey.
Vinyl chloride นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ไวนลคลอไรด (Vinyl chloride)
ชออน Chloroethene, Chloroethylene, Monochloroethylene, VC, VCM, Vinyl C monomer
สตรโมเลกล C2H3Cl ||||| นาหนกโมเลกล 62.50 ||||| CAS Number 75-01-4 ||||| UN Number 1086
ลกษณะทางกายภาพ ในความดนและบรรยากาศปกต จะเปนแกสไมมส แตสวนใหญจะบรรจอยใน
รปของแกสทอดอยในรปของเหลว (compressed liquefied gas) มกลนหอมหวาน odor
threshold อยท 3,000 ppm ไมพบ vinyl chloride เกดขนตามธรรมชาต
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 1 ppm ||||| NIOSH REL:
Carcinogen notation, IDLH = ไมไดกาหนดไวเนองจากเปนสารกอมะเรงในมนษย ||||| OSHA PEL:
TWA = 1 ppm, C = 5 ppm [15-minute] ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยใน
การทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางาน
เฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 1 ppm (2.8 mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว
คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 20 ug/m3 |||||
ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 10 ug/m3 คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงหลอดเลอดในตบ
และมะเรงตบในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย)
การผลต ใชความรอนไปแตกโมเลกล (thermal cracking) ของ ethylene dichloride โดยมากกวา
95 % ของ vinyl chloride ทวโลกผลตโดยวธน วธทใชกนนอยกวาคอ วธ hydrochlorination ของ
acetylene
267
การนาไปใช มากกวา 95 % ของ vinyl chloride ใชเปนโมโนเมอร (monomer) ในการผลต
พลาสตกโพลไวนลคอลไรด (polyvinyl chloride หรอ PVC) ซงเปน 12 % ของพลาสตกทใชกนอย
ท วโลก โดยจะใชทาทอนาพลาสตกมากท สด นอกนนกใชทาวสดปพ น ผลตภณฑอปโภค
บรโภค อปกรณไฟฟา และอปกรณในการขนสง สวนนอยใชในกระบวนการผลตตวทาละลายทม
คลอรนเปนสวนประกอบ และผลต ethylene diamine เพอใชผลตเรซนตอไป
การเขาสรางกาย
ผลระยะฉบพลน การสดดม vinyl chloride ในปรมาณตาๆ อาจทาให วงเวยนศรษะ งวงเคลม หาก
หายใจในปรมาณทสงมาก อาจทาใหหมดสต และตายได การสมผสถกผวหนง ทาใหเกดผนแดง ชา และเปนตมนา
ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ การสมผสเปนระยะเวลาหลายป อาจทาใหเกดตบเสอม ชา
เสนประสาท เกดความเปลยนแปลงของระบบภมคมกน สามารถทาใหเกดกลมอาการ Reynaud
เนองจากรบกวนระบบการไหลเวยนทบรเวณปลายนว ทาใหเกดอาการเจบและปลายนวกลายเปนส
ขาว (white finger) เมอสมผสกบความเยน หากอาการรนแรงอาจถงกบเกดเนอตายและการละลาย
ของกระดกปลายนว (acroosteolysis of distal phalanges of the fingers) นอกจากนยงอาจเกด
ลกษณะโรคหนงแขง (scleroderma-like changes) ขนทมอและแขน ผลตอระบบสบพนธของ
vinyl chloride นน ยงไมมขอมลทชดเจน การศกษาในสตวทดลองพบวาสารนสามารถทาลายสเปรม
ได และทาใหเกดความผดปกตในตวออน ผลในการกอมะเรงนน ไดรบการยนยนแลววาเปนสารกอ
มะเรง โดยมกทาใหเกดมะเรงหลอดเลอดในตบ (angiosarcoma of liver)
การรกษา รกษาตาม อาการไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน
เอกสารอางอง
1. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001. 2. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for
vinyl chloride. 1997 [cited 2010 11 January]; Available from: http://www.atsdr.
cdc.gov/toxprofiles/tp20.
3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
4. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:
McGraw-Hill 2007.
5. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000.
268
Xylene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
ชอ ไซลน (Xylene) ||||| ชออน Dimethylbenzene, Methyl toluene, Xylol
ไอโซเมอร ม 3 ไอโซเมอรคอ o-xylene, m-xylene และ p-xylene ||||| ชออน o-xylene อาจ
เรยก o-methyltoluene หรอ 1,2-dimethylbenzene, m-xylene อาจเรยก m-methyl-
toluene หรอ 1,3-dimethyl-benzene, p-xylene อาจเรยก p-methyltoluene หรอ 1,4-di-
methylbenzene
สตรโมเลกล C8H10 ||||| นาหนกโมเลกล 106.17 ||||| CAS Number 1330-20-7 (xylene mixed),
95-47-6 (o-xylene), 108-38-3 (m-xylene), 106-42-3 (p-xylene) ||||| UN Number 1307
ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมมส มกลนหอมอโรมาตกคลายกลนเบนซน ระเหยเปนไอได คาอธบาย ไซลนเปนตวทาละลายในกลมอโรมาตกชนดหนง ระเหยไดในอณหภมหอง ใชใน
อตสาหกรรมหลายชนด ไอระเหยของสารชนดนทาใหเกดอาการระคายเคองตา เยอบทางเดนหายใจ
และกดระบบประสาทได การสมผสในรปของเหลวทาใหระคายเคองผวหนง การกนเขาไปทาให
ระคายเคองทางเดนอาหาร
คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Xylene (o-, m-, & p- isomers) TWA =
100 ppm, STEL = 150 ppm ||||| NIOSH REL – Xylene (o-, m-, & p- isomers) TWA = 100
ppm (435 mg/m3), STEL = 150 ppm (655 mg/m3), IDLH = 900 ppm ||||| OSHA PEL –
Xylene (o-, m-, & p- isomers) TWA = 100 ppm (435 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวง-
มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความ
เขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 100 ppm (435
mg/m3)
คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012) Xylenes (technical or commercial grade) –
Methylhippuric acid in urine (End of shift) = 1.5 g/g creatinine
คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษย
ได)
แหลงทพบในธรรมชาต โดยปกตไมพบในธรรมชาต เนองจากเปนสารสงเคราะหจากอตสาหกรรมป
โตรเคม อาจพบปนเปอนในธรรมชาตได แตโอกาสสะสมในสงแวดลอมมไมมากนก เนองจากสลายตว
ในอากาศไดเรวภายใน 1 – 2 วน ไมละลายในนาและสลายตวในแหลงนาภายใน 3 ชวโมง การสะสม
ในสงมชวตเกดไดนอย (1)
269
อตสาหกรรมทใช
• เปนตวทาละลายทผสมอยในผลตภณฑหลายชนด เชน ทนเนอร แลคเกอร กาว สทาบาน สวาด
รป หมกพมพ นามนวานช นามนเคลอบเงา ยาทาเลบ ยาลางเลบ นายาลบส นายาทาความ
สะอาด ยาฆาแมลง นายาลางคราบมน (เนองจากผลตภณฑของแตละบรษทจะมสตรเฉพาะของ
ตนเอง การทเราจะทราบไดวาผลตภณฑใดมสวนผสมของไซลนอยบางนนตองอานจากฉลาก
บรรจผลตภณฑเปนหลก)
• เป นสารท เ ก ดจากกระบวนการกล น นาม นและแกสธรรมชาต จง เปนสารตวกลาง
(intermediate) ในกระบวนการทางปโตรเคม ใชเปนสวนผสมในบางสตรของนามนเตม
เครองบน (2)
• เปนสารตวกลาง (intermediate) ในกระบวนการสงเคราะหเสนใย Polyester (2)
กลไกการกอโรค ในการกลาวถงพษของไซลนนน จะกลาวรวมกนไปทง 3 ไอโซเมอรเนองจากทกไอโซ
เมอรกอใหเกดอาการพษแบบเดยวกน ไซลนออกฤทธกดสมองไดเชนเดยวกบตวทาละลายกลมอโร
มาตกตวอนๆ ออกฤทธกระตนกลามเนอหวใจทาใหหวใจเตนผดจงหวะ ระคายเคองตอเยอบ เชน ตา
ชองปาก และทางเดนอาหาร การรบสมผสในปรมาณมากจะทาใหเปนพษตอตบและไต
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ไอระเหยของไซลนหนกกวาอากาศและตดไฟงาย (NFPA Code:
H2 F3 R0) ระดบเรมไดกลนของสารนอยท 1 ppm ซงตากวาระดบ ACGIH TLV ถง 100 เทา การ
ไดกลนสารนจงไมไดจาเปนวาจะตองเปนพษเสมอไป แตถาไดกลนแรงขนกเปนเครองชวยเตอนถง
อนตรายได (3) การเตรยมตวสาหรบหนวยกภยชดทใสตองเปนชดทนไฟ ระดบการปองกนจะใสชด
ระดบใดนนขนกบสถานการณ เนองจากเปนสารไวไฟ กรณทมการรวไหลและมไฟไหมดวยแนะนา
ใหใสชดปองกนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA) จะด
ทสด
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน เนองจากเปนตวทาละลายทระเหยไดด การสมผสเขาสรางกายจงเกดไดดทง
ทางการกน ซมผานผวหนง และทางการหายใจ การกนเขาไปจะทาใหรสกแสบรอนในทางเดนอาหาร ระคายเคองตอเยอบ การสมผสทางผวหนงทาใหเกดระคายเคองผวหนง เปนผนแพผว
แหง (defatting) สมผสนานๆ อาจทาใหเกดตมนาและเนอตายได การหายใจไอระเหยเขาไป
ในปรมาณสงทาใหระคายเคองทางเดนหายใจ อาจทาใหปอดบวมนาภายใน 48 ชวโมงหลงการ
สมผส (1) ทงการกน การซมผานผวหนง และสดหายใจเขาไปปรมาณมากๆ จะทาใหเกดอาการ
ทางระบบ ทสาคญคอฤทธกดประสาท (CNS depression) ซงถาสมผสเขาไปมากจะมอาการอยาง
รวดเรว ทาใหวงเวยน อาจกระวนกระวายหรอซมลง เดนเซ ความจาไมด คลนไส ถารนแรงมาก
อาจกดการหายใจ สบสน และทาใหโคมาได อาจทาใหเกดภาวะ metabolic acidosis,
270
hypokalemia, hypobicarbonataemia หรอ hypophosphataemia อาจทาใหเกดภาวะหว
ใจเตนผดจงหวะอนจะนาไปสการเสยชวตได ทาใหตบอกเสบและไตวายเฉยบพลน (1)
• อาการระยะยาว การสมผสทผวหนงระยะยาวจะทาใหเกดผนแพ ตมนา ผวลอก และเนอตาย
การสดดมระยะยาวจะทาใหเมา (อาการเหมอนคนดมกาว) คอ อารมณดผดปกต (euphoria)
ความจาไมด อารมณแปรปรวน อาจระคายเคองทางเดนหายใจทาใหไอบอย หลอดลมอกเสบได
หากไดรบไซลนรวมกบแอลกอฮอลการกาจดไซลนออกจากรางกายจะทาไดชาลง 50 % ดงนนใน
ผททางานสมผสสารนจงไมควรดมสราเปนประจาจะทาใหมความเสยงตอการเปนพษไซลนมาก
ขน การตรวจทางหองปฏบตการ
• การตรวจตวบงชการสมผส (biomarker) ทาไดโดยการตรวจสาร methylhippuric acid ใน
ปสสาวะ ซงสารนจะจาเพาะกบการสมผสไซลนมาก ไมมตวกวนจากการสมผสสารเคมอน จงบง
บอกการสมผสไซลนไดคอนขางชดเจน ปรมาณของ methylhippuric acid ทตรวจพบใน
ปสสาวะจะสมพนธกบปรมาณไซลนทสมผสเขาไปคอนขางมาก (quantitative interpretation)
• กรณผปวยจากอบตภยสารเคม เมอเกดอาการพษควรตรวจคลนไฟฟาหวใจ (EKG) เอนไซม
กลามเนอหวใจ (cardiac enzyme) ภาพรงสทรวงอก (Chest X-ray) ระดบเกลอแรในเลอด
(electrolyte) ระดบแกสในเลอด (blood gas) การทางานของตบ (liver function test) และ
การทางานของไต (BUN, creatinine)
การดแลรกษา
• ปฐมพยาบาล กรณรวไหลตองรบนาผปวยออกจากบรเวณทสมผสสารใหเรวทสด ถอดเสอผา ทา
การลางตว (decontamination) ดวยนาสะอาดใหมากทสด ถาเขาตาตองลางนาอยางนอย 15
นาท ทาการลางตวทงทจดเกดเหตและทโรงพยาบาล หากหยดหายใจใหใสทอชวยหายใจและทา
การชวยหายใจ
• การรกษาระยะเฉยบพลน ดการหายใจ หากหยดหายใจใหใสทอชวยหายใจ ใหออกซเจนเสรม
ตรวจภาพรงสทรวงอกเพอประเมนภาวะปอดบวมนาทอาจเกดขนได หากกนเขาไปอยาทาให
อาเจยน จะสาลกแลวทาใหปอดอกเสบรนแรงได รกษาตามอาการ ใหพก ตรวจดภาวะหวใจเตนผดจงหวะ ถามใหรบทาการรกษา ถาเปนแบบหวใจเตนเรว (tachyarrhytmia) ใหการรกษาดวย
propanolol 1 – 2 mg IV (3) ตรวจดภาวะเกลอแรในเลอดผดปกต เฝาระวงภาวะตบอกเสบและ
ไตวายทอาจเกดขนได ปจจบนยงไมมยาตานพษสาหรบสารไซลน (3)
• การดแลระยะยาว วธการรกษาผทเปนพษเรอรงจากสารไซลนทดทสดคอหยดหรอลดการสมผส
ถาเปนการสมผสในงานควรใหยายงาน อยางไรกตามอาการสมองเสอมคลายคนเมากาวอาจเปน
อยางถาวรและไมกลบมาเปนปกตไดอก ในคนงานททางานสมผสสารน ควรมการลดการสมผส
ตามหลกอาชวอนามย ไมควรดมสราเปนประจาเพราะจะทาใหเสยงตอการเกดพษมากขน
271
การเฝาระวง การเฝาระวงกรณอบตภยสารเคมใหขนกบอาการพษทเปน ในกรณคนทางานสมผสสาร
ไซลน ควรเฝาระวงการสมผสโดยตรวจวดระดบไซลนในบรรยากาศการทางาน (environmental
monitoring) เปนหลก หากมระดบในบรรยากาศการทางานสงอาจตรวจตวบงชการสมผส
(biomarker) รวมดวย ใหความรแกคนงาน ดาเนนการตามหลกอาชวอนามย การตรวจสขภาพ
ประจาปควรเนนทการตรวจระบบประสาท ตรวจผนแพ และตรวจระดบการทางานของตบและไต
เอกสารอางอง
1. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management
handbook. London: The Stationery Office 2000. 2. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.
Geneva: International Labour Office 1998.
3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.
Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New
York: McGraw-Hill 2004.
Zinc พญ.จฑารตน ฉตรวรยาวงศ (2 เมษายน พ.ศ. 2556)
ชอ สงกะส (Zinc) ||||| ชออน Spelter, Zink
สญลกษณอะตอม Zn ||||| นาหนกอะตอม 65.38 ||||| CAS Number 7440-66-6 ||||| UN
Number 1436
ลกษณะทางกายภาพ โลหะสขาวออกฟา เปนมนวาว หรอเปนผงสเทา
คาอธบาย สงกะสเปนโลหะทใชประโยชนไดหลายอยาง เชน ใชเคลอบโลหะปองกนการเกดสนม เปน
สวนประกอบในโลหะผสมคอทองเหลอง ซงใชทาผลตภณฑตางๆ ทงในครวเรอนและในอตสาหกรรม
อกทงยงเปนแรธาตจาเปนตอรางกาย การสมผสฟมของสงกะสออกไซดในการทางาน จะทาใหเกดโรค
ไขฟมโลหะ (Metal fume fever) ขนได คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Zinc oxide TWA = 2 mg/m3 [respirable
fraction], STEL = 10 mg/m3 [respirable fraction] ||||| NIOSH REL – Zinc oxide dust TWA
= 5 mg/m3, C = 15 mg/m3, Zinc oxide fume TWA = 5 mg/m3, STEL = 10 mg/m3, IDLH
= 500 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Zinc oxide total dust TWA = 15 mg/m3, Zinc oxide
respirable dust TWA = 5 mg/m3, Zinc oxide fume TWA = 5 mg/m3 ||||| ประกาศ
กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:
272
ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต สาหรบฟมของสงกะส
ออกไซด ไมเกน 5 mg/m3
คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว แมวาการตรวจระดบสงกะสใน
เลอดหรอในปสสาวะสามารถทาได แตไมไดสมพนธกบปรมาณการไดรบสงกะสเขาสรางกาย อกทง
สงกะสยงเปนแรธาตจาเปนทตรวจพบไดในรางกายคนทวไปอยแลวดวย จงยงไมมองคกรใดแนะนาให
ตรวจระดบสงกะสในเลอดหรอปสสาวะเพอเฝาระวงสขภาพคนทางาน (1, 2)
คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว
แหลงทพบ สงกะสเปนแรธาตทพบไดทวไปบนพนผวโลก มนษยรจกนาสงกะสมาใชตงแตสมยหลายพนปกอน โดยนามาทาเปนสงของตางๆ เชน หมอใสอาหาร เครองประดบ สงกะสถกนามาใชทงในรป
บรสทธ และโลหะผสม คอผสมกบทองแดงไดเปนทองเหลอง (Brass) การทาเหมองสงกะสมอยทวโลก
สนแรทมสงกะสมาก เชน ซาเลอรไรต (Sphalerite) เมอถกขดและหลอมเสรจแลว จะถกนามาใชทง
ในรปโลหะบรสทธและโลหะผสม ทใชมากทสดคอนามาใชเคลอบเหลก (Iron) หรอเหลกกลา (Steel)
เพอกนสนม เรยกวากระบวนการเคลอบสงกะส (Galvanization) ซงอาจทาโดยการชบโลหะลงไปใน
สงกะสหลอมรอนโดยตรง หรอเคลอบโดยการใชประจไฟฟา (Electroplating) กได โลหะทผาน
กระบวนการเคลอบสงกะสนแลวถกนามาใชประโยชนหลายอยาง เชน เปนแผนสงกะส (Galvanized
sheet) ทาหลงคาบาน ทาเสาไฟฟา ทาราวจบบนได ทารวบาน ทาถงนา แมวาโลหะเคลอบสงกะสจะ
ปองกนการเกดสนมไดดกวาการใชโลหะปกต แตหากสมผสกรด เกลอ หรอถกนา กจะทาใหเปนสนม
ไดงายขน แผนสงกะสทาหลงคาบานทถกฝนกรดจงยงคงเปนสนมได เมอกอนมการนาโลหะเคลอบ
สงกะสมาใชทาทอนาดวย แตเนองจากเกดปญหามสนมเกดขนภายในทอ ปจจบนจงเลกการใชไป แต
อาจพบไดในอาคารทยงใชทอนารนเกาอย การใชสงกะสในดานอนทพบไดอกคอ ใชในรปโลหะ
ทองเหลอง ซงเปนโลหะผสมททนการกดกรอนไดด จงนามาใชทาชนสวนเครองดนตร งานศลปะ
เครองประดบ กอกนา วาวลปดเปดระบบทอตางๆ สงกะสยงเปนสวนผสมในเนอโลหะทาเหรยญของบางประเทศ สารประกอบของสงกะส เชน สงกะสออกไซด (Zinc oxide; ZnO) นามาใชประโยชน
หลายอยาง เชน เปนเมดสสขาวในอตสาหกรรมส ใชเปนสารตวกลางในอตสาหกรรมยางและพลาสตก
ใชเปนสวนผสมหลกของยาทาแกคน เรยกวาคาลาไมน (Calamine) และเกดขนไดเองในกระบวนการ
ตดเชอมโลหะทเคลอบสงกะส สารประกอบสงกะสอกชนดคอ สงกะสคลอไรด (Zinc chloriode;
ZnCl2) ใชทาระเบดควน ใชเปนตวประสาน (Flux) ในงานเชอมโลหะ และใชในการผลตสารเคมชนด
อน และเนองจากสงกะสมอยทวไปในสงแวดลอม จงพบเปนปรมาณนอยๆ ไดในอาหารแทบทกชนด
ในนาดม และในอากาศ สาหรบรางกายมนษยเรา สงกะสจดวาเปนแรธาตจาเปนตอรางกายทตอง
ไดรบในปรมาณนอยๆ (Essential trace element) มเอนไซมกวา 300 ชนดในรางกายทมสงกะส
เปนองคประกอบ (2) สงกะสมสวนชวยในการเจรญเตบโต กระบวนการเผาผลาญ กระบวนการแปล
รหสพนธกรรม ระบบภมคมกน และระบบสบพนธ สามารถพบสงกะสไดในอวยวะตางๆ เชน สมอง
273
กลามเนอ กระดก ไต ตบ และตอมลกหมาก ในนาอสจกมสงกะสอยมาก เนองจากเปนธาตอาหาร
จาเปนจงมการผลตสงกะสเปนอาหารเสรมดวย วตามนรวมแทบทกสตรมกจะมสงกะสผสมอย
กลไกการกอโรค แมวาจะเปนแรธาตจาเปนตอรางกาย แตการไดรบสงกะสในปรมาณสงเกนไป เชน
จากการทางานกกอโรคได กลไกการกอโรคในกรณของโรคไขฟมโลหะนน ยงไมทราบกลไกแนชด แต
เชอวาเกดจากพษของสงกะสออกไซดตอรางกายโดยตรง ไปกระตนการหลงสารกอการอกเสบของ
เซลล เชน Cytokines มากกวาจะเกดจากกลไกทางระบบภมคมกน หลกฐานหนงทสนบสนนคอโรคน
มกเกดอยางรวดเรวหลงการสมผส (3) การดดซมสงกะสเขาสรางกายนน ผานทางการกนและทางเดน
หายใจ สวนทางผวหนงดดซมไดนอย เมอรางกายไดรบสงกะสเขาไปมากพอสมควร จะสรางโปรตนทชอ Metallotionien ขนมาเพอจบสงกะสไว ทาใหรางกายดดซมสงกะสไดลดลง เมอเขาสกระแส
เลอดสวนใหญสงกะสจะจบกบโปรตนอลบมน (Albumin) เปนหลก ประมาณกนวาในรางกายคนเรา
แตละคน จะมสงกะสสะสมอยรวมเปนปรมาณ 1.5 – 3 gram กลไกการเกดโรคจากภาวะขาดสงกะส
นน เกดจากการทางานทบกพรองไปของเอนไซมทมสงกะสเปนองคประกอบนนเอง
การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ไมม เนองจากเปนโลหะของแขง โอกาสเกดเหตรวไหลหรอฟง
กระจายไปในวงกวางจงมนอย
อาการทางคลนก
• อาการเฉยบพลน (1) พษจากการทางานกบสงกะสทพบบอยทสดคอโรคไขฟมโลหะ (Metal
fume fever) หรออาจเรยก Brass founders ague, Zinc shakes, Monday morning fever,
Galvanizer’s poisoning, Smelter’s chill (3, 4) ซงเกดจากการสดหายใจเอาฟมของสงกะส
ออกไซดเขาไปในปรมาณมาก (ฟมคอของแขงทลอยอยในอากาศ มขนาดเลกกวา 1 ไมครอน)
โรคไขฟมโลหะน สามารถเกดจากการสดหายใจเอาฟมของออกไซดโลหะชนดอน เชน
แมกนเซยมออกไซด ทองแดงออกไซด ไดเชนกน แตกพบวาเกดจากฟมของสงกะสออกไซดบอย
ทสด (5) โรคนมกพบในคนททางานสมผสฟมของสงกะสออกไซดทเกดจากความรอนในปรมาณสง
เชน งานเคลอบสงกะสดวยความรอน เชอมหรอตดโลหะเคลอบสงกะส หรอทองเหลอง งานหลอมสงกะสเพอผลตเปนทองเหลอง อาการทเกดคอ มไข หนาวสน เหงอแตก หายใจขด ไอ เจบ
หนาอก คลนไส ลนมรสโลหะ เจบกลามเนอ เจบตามขอ ปวดศรษะ ออนเพลย และระดบเมด
เลอดขาวนวโทรฟลสงขน โดยรวมอาการจะคลายๆ โรคไขหวดใหญ (Flu-like symptoms)
อาการมกเกดภายใน 3 – 10 ชวโมงหลงการสมผส จดเปนโรคทมอาการเบาถงปานกลาง มกหาย
ไดเองภายใน 24 – 48 ชวโมง ถายภาพรงสทรวงอกอาจพบวาเปนปกต หรอพบการอกเสบเปน
ปน (Patchy infiltration) หรอพบลกษณะนาเกน (Increase vascular congestion) การศกษา
ขอมลจากศนยพษแหงหนง (4) พบวาอาการทเกดขนมกเกดในวนจนทร ซงอาจเปนทมาของชอ
Monday morning fever บางคนเชอวาทอาการมกเกดในวนจนทรอาจเพราะในระหวางสปดาห
รางกายมการปรบตวใหเกดความทนขนโดยกลไกบางอยาง เมอหยดพกความทนลดลง การ
274
ทางานในวนจนทรซงเปนวนแรกของสปดาหจงเกดอาการขนไดบอยทสด (2) พษของสงกะสคลอ
ไรด เชน การไดรบจากระเบดควนทใชในทางทหาร จะทาใหเกดการทาลายปอดไดมากกวา คอ
ระคายเคองเยอบ หลอดลมบวม ทางเดนหายใจเปนแผล ปอดบวมนา ปอดอกเสบจากสารเคม
และในรายทรนแรงอาจเกดพงผดในเนอปอด (6)
• อาการระยะยาว อาการระยะยาวในกรณของโรคจากการทางานไมม สวนกรณของการไดรบใน
รปแบบสารอาหาร มทงอาการจากสงกะสเกนและขาด (1) การขาดสงกะส อาจพบไดในคนขาด
สารอาหาร คนปวยเรอรง คนทกนอาหารกลมไฟเตทมากเกนไป (ขดขวางการดดซมสงกะส) หรอ
คนทไดรบทองแดงมากเกนไป (เนองจากทองแดงกบสงกะสจะแยงกนดดซม ถาไดรบตวใดมากเกนไปรางกายจะขาดอกตวหนง) และเปนโรคทางพนธกรรม Acrodermatitis enteropathica
ทาใหดดซมสงกะสไมไดด อาการจะเบออาหาร ผมรวง ทองเสย ถาเปนเดกจะโตชา ระบบ
ภมคมกนไมด หลงลม แผลหายชา เสอมสมรรถภาพทางเพศ (2) การไดรบสงกะสมากเกนไปเปน
เวลานาน จะทาใหไปขดขวางการดดซมทองแดงเขาสรางกาย ทาใหเกดอาการขาดทองแดงขน
ในผปวยทเปนโรคทองแดงเกน เชน Wilson’s disease กใชสงกะสเปนยารกษา (3) พษระยะ
ยาวจากการไดรบสงกะสมากเกนไป มขอมลทเชอวาอาจเปนพษตอระบบประสาท และเปนพษ
ตอตบออน ทาใหเซลลตบออนตาย แตขอมลไมชดเจนนก (2)
การตรวจทางหองปฏบตการ กรณของโรคไขฟมโลหะ การซกประวตอาชพ เชน เปนชางเชอมโลหะ
เคลอบสงกะสหรอหลอมสงกะส เปนสงทสาคญทสดทจะชวยในการวนจฉยได การตรวจทชวยในการ
รกษาคอ ตรวจภาพรงสทรวงอก ตรวจวดระดบออกซเจนจากปลายนว และตรวจความสมบรณเมด
เลอดเพอดระดบเมดเลอดขาวนวโทรฟล ตรวจรางกายตองวดไขดวย
การดแลรกษา
• การปฐมพยาบาล กรณไขฟมโลหะ ใหนาผปวยออกจากการสมผส อยในพนทอากาศถายเทด
และรบสงพบแพทย
• การรกษา (1) กรณโรคไขฟมโลหะ เนองจากเปนโรคทมกอาการไมรนแรงและหายไดเองภายใน
24 – 48 ชวโมง การรกษาประคบประคองอาการกเปนการเพยงพอ ใหออกซเจนเสรม ใหยาลดไข ใหนอนพก และรบตวไวรกษาในโรงพยาบาลถามอาการมาก (2) กรณขาดแรธาตสงกะสจาก
อาหาร ใหกนสงกะสเสรม กรณคาดวาสงกะสเกนใหหยดการกนอาหารหรอวตามนเสรมลง
การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอการควบคมตามหลกอาชวอนามย กรณตองทางาน
หลอมสงกะส หรอเชอมโลหะทเคลอบสงกะส ใหทาระบบปด หรอใชเครองจกรแทนคนทางานถา
สามารถทาได จดพนททางานใหเปดโลงอากาศถายเทด ควบคมระดบสงกะสในบรรยากาศททางาน
ไมใหเกนคามาตรฐาน ใหความรเรองโรคไขฟมโลหะกบคนทางาน อาจใหใชหนากากกรองสารเคมท
กนฟมได การเฝาระวงสขภาพ ใหหมนสอบถามอาการไขหนาวสนหลงเลกงานวามหรอไม ถามตองรบ
ปรบปรงสภาพภายในโรงงาน ตรวจสขภาพประจาปควรดระบบทางเดนหายใจเปนหลก เชน ตรวจ
275
ภาพรงสทรวงอก ตรวจสมรรถภาพปอด การตรวจหวงเพอใหมความพรอมในการทางาน และคนหา
โรคอนๆ ททาใหสมรรถภาพปอดลดลง แตไมใชเพอคดกรองโรคไขฟมโลหะเพราะโรคนเกดเรวหาย
เรว โอกาสคดกรองพบทาไดยาก การตรวจระดบสงกะสในเลอดและปสสาวะคนทางานเพอหวงจะเฝา
ระวงสขภาพไมมประโยชน ไมแนะนาใหทา
เอกสารอางอง
1. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological
monitoring. 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.
2. Klaassen CD. Casarett and Doull’s Toxicology: The basic science of poisons. 17th ed. New York: McGraw-Hill 2008.
3. Kaye P, Young H, O’Sullivan I. Metal fume fever: a case report and review of the
literature. Emerg Med J. 2002;19:268-9.
4. Wong A, Greene S, Robinson J. Metal fume fever – a case review of calls made to
the Victorian Poisons Information Centre. Aust Fam Physician. 2012;41(3):141-3.
5. Cain JR, Fletcher RM. Diagnosing metal fume fever – an integrated approach.
Occup Med (London). 2012;60(5):398-400.
6. Cooper RG. Zinc toxicology following particulate inhalation. Indian J Occup
Environ Med. 2008;12(1):10-3.
276
ถมนาลายรดฟา
คนยงใหญ ชอบแสดง ความยงใหญ ไมยงใหญ จรงหรอก จะบอกหนา
คนเกงกาจ อวดอาง ดวยวาจา ไมเกงกลา จรงหรอก จะบอกคณ
คนพาลพา หาเหต เบยดเบยนเขา ไมตองเดา กทราบหรอก ใจสถล
คนขโอ โกหก ยกตวดน ไมสรางบญ จงพกลม ชมตวเอง
คนหนาดาน เอาเปรยบ ทกคาเชา ไมนานเขา เพอนเหลอ เพยงโหรงเหรง
คนขฟอง จองใสราย ใจโคลงเคลง ไมกลาเกง จงตองแทง หลงราไป
คนคดโกง หลอกลวง และปลนปลอน ไมสงสอน กนแตเดก จงทาได
คนยแยง หมใหแตก ราวกนไกล ไมเหนภย จงชอบ ทาสปดน
คนเหลาน มาเบยดเบยน เราเมอไร จงนงไว ไมโตตอบ ทกแหงหน จงหามใจ อดกลน และอดทน รอผานพน จะคอยคลาย ไมหนายใจ
เหมอนคนเลว ถมนาลาย รดทองฟา กโดนหนา ตวเอง เอาเขาให
เขาอยากถม เราไมโต ใหถมไป นาลายใคร กโดนหนา คนนนเอง
คนดจรง เขาไมคด จะโตตอบ ถาโตตอบ แคนฆาฟน กนโฉงเฉง
คนรจรง วากรรมม ไมหวนเกรง เขาจะเพง แตทาด ไมสนใจ
เพราะเขาร ทาอยางไร ไดอยางนน เบยดเบยนกน ถาอยากทา กทาได
แตเมอกรรม ตามตด ทนเมอไร กรบไป ดงนาลาย รดหนาตว
๐๐๐๐๐๐๐๐๐
สนบสนนโดย
หนงสอมลนธสมมาอาชวะลำดบท 2556-001เลขมาตรฐานสากลประจำหนงสอ (ISBN) 978-616-91183-3-6
จดพมพขนสำหรบแจกฟรใหแกผทสนใจ หากผใดตองการรบหนงสอนเพมเตม กรณาตดตอนพ.ววฒน เอกบรณะวฒน หมายเลขโทรศพท 087-9792169 อเมล [email protected]
สถานททำงาน รพ.สมตเวช ศรราชา เลขท 8 ซ.แหลมเกต ถ.เจมจอมพล ศรราชา ชลบร 20110หรอดาวนโหลดหนงสอในรปแบบอเลกทรอนกสไดท www.summacheeva.org
เนอหาในสวนทเปนลขสทธของคณะผเรยบเรยงนน หากไมมการบดเบอนเนอหาแลว อนญาตใหนำไปใชอางอง หรอจดพมพซำไดโดยไมสงวนลขสทธ
Top Related