พษวทยาอาชพฉบบจดทำ 3

ววฒน เอกบรณะวฒนสทธพฒน วงศวทยวโชต

พษวทยาอาชพ

Occupational Toxicology

ฉบบจดทา 3

Third edition

ววฒน เอกบรณะวฒน

สทธพฒน วงศวทยวโชต

หนงสอจดพมพโดยมลนธสมมาอาชวะลาดบท 2556-001

เลขมาตรฐานสากลประจาหนงสอ (ISBN) 978-616-91183-3-6

ขอมลบรรณานกรม

ววฒน เอกบรณะวฒน, สทธพฒน วงศวทยวโชต (บรรณาธการ). พษวทยาอาชพ ฉบบจดทา 3.

ชลบร: สมมาอาชวะ, 2556. จานวน 292 หนา, หมวดหมหนงสอ 616.98

จดพมพขนสาหรบแจกฟรใหแกผทสนใจ หากผใดตองการรบหนงสอเลมนเพมเตม กรณาตดตอ

นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน หมายเลขโทรศพท 087-9792169 อเมล wwekburana@gmail.com

สถานททางาน รพ.สมตเวช ศรราชา เลขท 8 ซ.แหลมเกต ถ.เจมจอมพล ศรราชา ชลบร 20110

หรอดาวนโหลดหนงสอในรปแบบอเลกทรอนกสไดท www.summacheeva.org

เนอหาในสวนทเปนลขสทธของคณะผเรยบเรยงนน หากไมมการบดเบอนเนอหาแลว

อนญาตใหนาไปใชอางอง ประกอบการเรยนการสอน การทางาน หรอจดพมพซาไดโดยไมสงวนลขสทธ

คาชแจง

*** กรณาอานกอนใชหนงสอเลมนเพอประโยชนของตวทานเอง ***

1. หนงสอ พษวทยาอาชพ (Occupational Toxicology) ฉบบจดทา 3 เลมน นาเนอหามาจากฐานขอมล

การดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษ ThaiTox หรอชอเตมคอ Thailand’s Toxicological Profile

Database ซงเปนฐานขอมลออนไลน เปดใหบรการฟรทางเวบไซต www.thaitox.com เนอหาภายใน

หนงสอจะเปนการรวบรวมขอมลพษของสารเคมชนดตางๆ ทพบไดบอยในการประกอบอาชพ รวมถง

วธการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษนน

2. วตถประสงคของหนงสอเพอตองการใหเปนขอมลสาหรบบคลากรทางดานสาธารณสข เชน แพทย

พยาบาล หมออนามย เจาหนาทความปลอดภย นกอาชวอนามย หนวยกชพ รวมถงบคคลทสนใจ ไดใชใน

การดแลชวยเหลอผปวยทไดรบพษสารเคมจากการประกอบอาชพ

3. เนอหาภายในฐานขอมล จะเนนทอาการพษของสารเคมทจะเกดขนกบผปวย และวธการดแลรกษา การ

ลางตว การปฐมพยาบาล การใหยา รวมถงการใหสารตานพษแกผปวย เปนหลก รายละเอยดเกยวกบ

คณสมบตทางเคมจะมการกลาวถงเฉพาะในเบองตนเทานน คณสมบตทางเคมบางอยาง เชน จด

หลอมเหลว จดวาบไฟ อาจไมไดแสดงไว รายละเอยดเกยวกบดานสงแวดลอม เชน อตราการกระจายตวใน

อากาศ คาครงชวตในดนและนาของสารเคมแตละตว จะมการกลาวถงเฉพาะในสวนทเกยวของกบอาการ

เจบปวยเทานน ไมไดแสดงรายละเอยดไวทงหมดเชนกน

4. หนงสอเลมนจดพมพโดยมลนธสมมาอาชวะ หากไมมการบดเบอนขอมลแลว อนญาตใหนาขอมลในหนงสอ

นไปใชประกอบการเรยน การสอน การทางาน การจดนทรรศการ การอบรมใหความร หรอกจกรรมอน

เปนประโยชนอนใดกได โดยไมสงวนลขสทธ

5. ฐานขอมลการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษ ThaiTox และหนงสอเลมน กาลงอยระหวางการพฒนา

เนอหา ดงนน ขอมลในบางสวนอาจยงมความไมครบถวนในบางประเดน หากทานตองการสนบสนนใหม

เนอหาทครบถวนสมบรณยงขน หรอตองการสนบสนนงบประมาณในการจดทา กรณาตดตอ นพ.ววฒน

เอกบรณะวฒน หมายเลขโทรศพท 087-9792169 หรอโอนเงนใหกบมลนธสมมาอาชวะทางบญชออม

ทรพย ธนาคารกรงศรอยธยา สาขาศรราชา หมายเลขบญช 086-1-59102-4 เพอสนบสนนในการจดทา

โครงการ จกเปนพระคณอยางยง

6. เนองจากขอมลมเปนจานวนมาก แมวาจะไดมการตรวจสอบความถกตองของเนอหาแลวกตาม แตเราไม

สามารถรบประกนไดวาเนอหาจะมความถกตองสมบรณทงหมด ความผดพลาดระหวางการจดเตรยม

ตนฉบบและการจดพมพมโอกาสเกดขนไดเสมอ ผใชขอมลควรตรวจสอบความถกตองของขอมลในหนงสอ

เลมน โดยการเทยบเคยงกบแหลงขอมลอนๆ ดวย

7. ความรบผดชอบในการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษนน ขนอยกบแพทยเจาของไขทเปนผดแลรกษา

ผปวยเปนหลก ขอมลในหนงสอเลมนเปนแตเพยงแหลงขอมลทจะชวยสนบสนนใหการดแลรกษาเปนไปได

โดยสะดวกขนเทานน มลนธสมมาอาชวะ คณะผเรยบเรยงเนอหา รวมถงองคกรผสนบสนน ไมรบผดชอบ

ตอผลเสยใดๆ กตามทเกดขนกบผปวย จากการใชขอมลในหนงสอเลมนประกอบการดแลรกษา

คานาฉบบจดทา 1

จากการพฒนาทางวทยาศาสตรอยางไมหยดยง ทาใหปจจบนมนษยไดสกดสารเคมจาก

ธรรมชาต และผลตสงเคราะหสารเคมชนดตางๆ ขนมาใชมากมาย สารเคมเหลานถกนามาใชทงใน

โรงงานอตสาหกรรม การทางาน และในชวตประจาวนของเรา ในแตละวนมนษยยคใหมตองสมผส

สดดม กน ดม และใชสารเคมอยแทบจะตลอดเวลา เมอมการใชสารเคมมากขน พษภยจากสารเคมจง

เปนเรองสาคญทเราควรใสใจ

ในวงการอาชวเวชศาสตรนน ความสนใจในพษภยของสารเคมทพบจากการประกอบอาชพ

เปนสงสาคญอยางยง ผปวยทเปนโรคจากการทางานจานวนหนง มสาเหตการเจบปวยมาจากการ

ทางานสมผสกบสารเคมเหลานนนเอง การใชสารเคมในโรงงานอตสาหกรรมนน สวนใหญมการใชใน

ปรมาณมากกวาการใชตามบาน หากคนทางานตองสมผสสารเคมอนตรายโดยไมมการปองกนทด หรอหากเกดการรวไหลขน จะมโอกาสเกดอนตรายตอสขภาพไดคอนขางสง ความรเทาทนถงพษภย

ของสารเคมชนดตางๆ จงเปนสวนหนงทจะชวยใหบคลากรสาธารณสข สามารถดแลสขภาพของ

คนทางานไดอยางปลอดภย

จากแนวคดดงกลาว ทาใหหนงสอพษวทยาอาชพ (Occupational Toxicology) เลมน ได

ถกเรยบเรยงขน เนอหาภายในหนงสอเปนการรวบรวมอาการจากพษของสารเคมชนดตางๆ ทมกพบ

มการใชบอยในการประกอบอาชพ พรอมทงวธการดแลรกษาผปวยเมอไดรบพษจากสารเคมนน

จานวนทงหมด 39 ชนดสารเคม ผเรยบเรยงเปนคณะแพทยผเชยวชาญสาขาตางๆ ทง แพทยอาชว

เวชศาสตร อายรแพทย และแพทยเวชศาสตรครอบครว รวมถงแพทยประจาบานสาขาอาชวเวช

ศาสตรดวย

เนอหาของหนงสอเลมน มาจากฐานขอมลการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษออนไลน ทมชอ

วา ThaiTox (www.thaitox.com) ซงเปนฐานขอมลออนไลนทางการแพทยทไมสงวนลขสทธ เปดให

เขาชมไดเปนการสาธารณะตงแตเดอน พฤษภาคม พ.ศ. 2554 ฐานขอมลนจดทาโดยมลนธ

สมมาอาชวะ โดยไดรบการสนบสนนขอมลและงบประมาณจาก โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา และ

โรงพยาบาลระยอง ในการททางมลนธสมมาอาชวะจะจดทาฐานขอมล ThaiTox และหนงสอเลมนสาเรจขนมา

ได ตองขอขอบพระคณทานผมอปการคณหลายๆ ทาน ทตองกลาวถงเปนอนดบแรกคอคณอมรรตน

สขปน พยาบาลอาชวอนามย หวหนางานศนยรกษาพษและสารเคมอนตรายภาคตะวนออก

โรงพยาบาลระยอง ทเปนผรเรมแนวคดในการจดทาฐานขอมลสารพษและหนงสอเลมนขนมา ทาน

นพ.ภราดร กลเกลยง ผชวยผอานวยการ โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา และทาน นพ.สนทร เหรยญ

ภมการกจ รองผอานวยการและหวหนากลมงานอาชวเวชกรรม โรงพยาบาลระยอง ทง 2 ทาน ทได

ชวยเหลอสนบสนน ใหกาลงใจ พรอมทงใหคาแนะนาตลอดชวงเวลาทจดทาหนงสอ บคคลทสาคญ

อยางยงอก 2 ทาน ทชวยใหหนงสอเลมนเกดขนไดคอทาน นพ.ชยรตน บณฑรอมพร ผอานวยการ

โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา และทาน นพ.นฤทธ อนพรอม ผอานวยการโรงพยาบาลระยอง ซงเปน

ผใหการชวยเหลอสนบสนน ทงขอมลในการเรยบเรยงและงบประมาณ

นอกจากนในนามของบรรณาธการ ขอขอบพระคณคณะแพทยทกทาน ทไดสละเวลาอนมคา

มาชวยกนจดทาฐานขอมลสารพษและเรยบเรยงหนงสอเลมนขน หลายทานชวยเหลอเราอยางไมเหน

แกเหนดเหนอย เพองานอนเปนสาธารณประโยชนครงน เปนทนาซาบซงใจอยางยง

แตอยางไรกตาม เนองจากสารเคมทพบไดในการประกอบอาชพนนมอยจานวนนบหมนนบ

แสน การเลอกสารเคมทพบบอยมาเพยงจานวนหนงเพอกลาวถงในรายละเอยด จงไมอาจครอบคลม หรอใชอางองในการดแลรกษาผปวยทไดรบพษของสารเคม “ทกชนด” ทมโอกาสพบได อกทงขอมลท

ใชในการเรยบเรยงนนมอยจานวนมหาศาล การเรยบเรยงเนอหาหนงสอขนในชวงระยะเวลาจากด

ดวยทรพยากรทจากด และจานวนบคลากรทจากด จงทาใหหนงสอเลมนไมสามารถรบประกนความ

สมบรณของเนอหาได เราหวงวา การพฒนาไปอยางตอเนองในอนาคต จะชวยทาใหหนงสอเลมน

สามารถใชประโยชนเปนแหลงขอมลอางอง ในการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษไดมากยงขนตอไป

หวงเปนอยางยงวา หนงสอเลมน จะมสวนชวยใหบคลากรททางานทางดานสาธารณสข เชน

แพทย พยาบาล เจาหนาทความปลอดภย หมออนามย เวชกร เจาหนาทหนวยกภย หรอบคลากรท

เกยวของทานใดกตาม ไดรบประโยชนจากเนอหาของหนงสอ สามารถใชเปนสวนชวยเหลอในการ

ดแลผปวยทไดรบพษจากสารเคมใหปลอดภยไดมากยงขน บญกศลจากการไดเปนสวนชวยเหลอ

ผปวยใหรอดชวต ลดภาวะทพพลภาพ ไปจนถงหายจากอาการพษไดอยางสมบรณกตาม ทงหมด

ขอใหตกเปนของผมสวนรวมพฒนางานดานความปลอดภยและอาชวอนามยของประเทศทกทานโดย

ทวหนากน

ววฒน เอกบรณะวฒน สทธพฒน วงศวทยวโชต

บรรณาธการ

กรกฎาคม พ.ศ. 2554

คานาฉบบจดทา 2

หลงจากทไดจดทาหนงสอ “พษวทยาอาชพ” ฉบบจดทา 1 (พ.ศ. 2554) แจกจายออกไปใน

วงกวางแลว ผลปรากฏวาหนงสอเลมนไดรบความนยมเปนอยางมาก ทางคณะผจดทา ตอง

ขอขอบพระคณทกทานทมสวนชวยสนบสนนทงในดานการเรยบเรยงเนอหาและการจดพมพหนงสอ

เปนอยางสง ในฉบบจดทา 2 น ไดทาการเพมเตมจานวนชนดสารเคมภายในเลมใหมากขน คอจาก

เดม 39 ชนดสารเคม เพมขนเปน 64 ชนดสารเคม เนอหาของสารเคมบางตวทเรยบเรยงไวในฉบบ

เดม ไดทาการทบทวนเพมเตมและเรยบเรยงใหมใหมความถกตองยงขนดวย

งบประมาณทใชในการจดพมพหนงสอฉบบจดทา 2 น ไดรบการสนบสนนมาจากผมจต

ศรทธาและองคกรหลายภาคสวน ไดแก บรษทเนชนแนล เฮลทแคร ซสเตมส จากด (N-Health) ซง

เปนผสนบสนนหลกในการจดพมพ ทาน ศ.ดร.นพ.สรศกด บรณตรเวทย อาจารยแพทยอาชวเวช-ศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร และทาน นพ.ชชวาล ประดษฐวงศสน

ศลยแพทยระบบประสาท โรงพยาบาลกรงเทพระยอง ซงไดใหความเมตตาชวยบรจาคใหกบเรา

งบประมาณทใชในการจดพมพอกสวนหนง ไดมาจากคาตอบแทนในการรบเชญเปนวทยากรของ นพ.

ววฒน เอกบรณะวฒน ใหกบ บรษทสยามมชลน จากด และโรงพยาบาลแกลง จงหวดระยอง ในป

พ.ศ. 2554 ทผานมา ทางคณะผจดทา ขอขอบพระคณผบรจาคทกทานและทกองคกรเปนอยางสงมา

ณ ทน

นอกจากน คณะผจดทาขอขอบพระคณทาน พญ.วลาวณย จงประเสรฐ และ นพ.สรจต

สนทรธรรม บรรณาธการหนงสอ “อาชวเวชศาสตร ฉบบพษวทยา” หนงสอรวบรวมขอมลพษของ

สารเคมจากการทางาน ฉบบตนแบบเลมหนงของประเทศไทย ซงจดพมพออกเผยแพรในป พ.ศ.

2542 ในฐานะเปนแหลงอางองและเปนแรงบนดาลใจ ในการจดทาหนงสอเลมนดวย

ววฒน เอกบรณะวฒน

สทธพฒน วงศวทยวโชต

บรรณาธการ พฤษภาคม พ.ศ. 2555

คานาฉบบจดทา 3

ในฉบบจดทา 3 ไดทาการปรบปรงคณภาพของเนอหา โดยเนนใหมความถกตอง ชดเจน และ

มการระบเอกสารอางองมากขน การปรบปรงเนอหาไดดาเนนการกบสารเคมเดมหลายชนด และม

การเพมเนอหาของสารเคมตวใหมขนจากเดม 64 ชนดเปน 71 ชนด นอกจากนยงไดเพมเนอหาสวน

หลกการพนฐานดานพษวทยาไวในสวนตนของหนงสอ เพอเปนการปพนฐานความรใหกบผอานในการ

ทาความเขาใจพษของสารเคมแตละชนดดวย

งบประมาณในการจดพมพหนงสอ พษวทยาอาชพ ฉบบจดทา 3 น สวนหนงไดมาจาก

คาตอบแทนในการเปนวทยากรของ นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน ใหกบ โรงพยาบาลพานทอง จงหวด

ชลบร และคณะผเขาอบรมหลกสตรพยาบาลอาชวอนามย 4 เดอน รนท 3 คณะสาธารณสขศาสตร

มหาวทยาลยมหดล ตาราวชาการดานพษวทยาทเปนเอกสารอางองหลายเลม ไดรบการอนเคราะหจาก นพ.ววฒน ตาลกจกล กมารแพทย โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา เนอหาสวนทเพมเตมใหม

ไดรบความชวยเหลอในการจดทาจากแพทยหลายทาน ซงไดรวมเสยสละแรงกายแรงใจในการจดทา

คณะบรรณาธการขอขอบพระคณผมสวนรวมสนบสนนทกลาวมาทงหมดเปนอยางสง ทรวมมอกน

ปรบปรงหนงสอเลมน จนจดพมพมาไดถงฉบบจดทา 3 แลว

ววฒน เอกบรณะวฒน

สทธพฒน วงศวทยวโชต

บรรณาธการ

พฤษภาคม พ.ศ. 2556

ดขอมลการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษออนไลนไดฟรทาง

คณะผเรยบเรยงเนอหา

กานต คาโตนด

แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลศนยอดรธาน

เกศ สตยพงศ

แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลสมทรปราการ

คณากร สนธพพงศ

แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

จฑารตน จโน

แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

จฑารตน ฉตรวรยาวงศ

แพทยเวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา

ชญาณศา เมฆพฒน

อายรแพทย โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา

ชลกร ธนธตกร

แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ณรงฤทธ กตตกวน

แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลนพรตนราชธาน กรมการแพทย

ดารกา วอทอง

แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

ธระศษฏ เฉนบารง

แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลระยอง

นภค ดวงจมพล

แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลมหาราชนครราชสมา

นวพรรณ ผลบญ

แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา

พพฒน พลทรพย

แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลอาภากรเกยรตวงศ ฐานทพเรอสตหบ กรมแพทยทหารเรอ

ภวต วทยผโลทย

อายรแพทย โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา

วชร โอนพรตนวบล

แพทยอาชวเวชศาสตร กองบญชาการทหารสงสด

ววฒน เอกบรณะวฒน

แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา

สมทศน พลลภดษฐกล

แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศร จงหวดปราจนบร

สทธธราห ชโรเตอร แพทยประจาศนยสงเสรมสขภาพ โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา

สรวชญ เดชธรรม

แพทยประจาศนยสงเสรมสขภาพ โรงพยาบาลสมตเวช ศรราชา

สทธพฒน วงศวทยวโชต

แพทยอาชวเวชศาสตร คณะแพทยศาสตรวชรพยาบาล มหาวทยาลยนวมนทราธราช

สรรตน ธระวณชตระกล

แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

อภญญา พนธจนดาทรพย

แพทยทวไป โรงพยาบาลมาบตาพด จงหวดระยอง

อรพรรณ ชยมณ

แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลนพรตนราชธาน กรมการแพทย

องกร นพคณภษต

แพทยอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลหาดใหญ จงหวดสงขลา

อษณย จนทรตร

แพทยประจาบานสาขาอาชวเวชศาสตร โรงพยาบาลนพรตนราชธาน กรมการแพทย

สารบญ

เรอง หนา

อธบายคายอทใชในหนงสอเลมน 1

ววฒน เอกบรณะวฒน

วธการอานปายระบอนตรายสารเคม 9

ววฒน เอกบรณะวฒน

หลกการพนฐานทางดานพษวทยา 25

ววฒน เอกบรณะวฒน

Acetaldehyde 43 สทธพฒน วงศวทยวโชต

Acetone 44

องกร นพคณภษต

Acrolein 47

สทธพฒน วงศวทยวโชต

Acrylonitrile 48

สทธพฒน วงศวทยวโชต

Aluminium 50

สทธธราห ชโรเตอร, ววฒน เอกบรณะวฒน

Ammonia 55

ววฒน เอกบรณะวฒน

Antimony 58

จฑารตน จโน

Arsenic 62 เกศ สตยพงศ

Benzene 67

ววฒน เอกบรณะวฒน

Beryllium 71

วชร โอนพรตนวบล, ววฒน เอกบรณะวฒน

1,3-Butadiene 77

ววฒน เอกบรณะวฒน

Cadmium 80

คณากร สนธพพงศ

Carbon dioxide 83

จฑารตน ฉตรวรยาวงศ, ววฒน เอกบรณะวฒน

Carbon disulfide 89

ววฒน เอกบรณะวฒน

Carbon monoxide 91

ณรงฤทธ กตตกวน Carbon tetrachloride 94

อษณย จนทรตร

Chlorine 99

ววฒน เอกบรณะวฒน

Chloroacetic acid 102

ววฒน เอกบรณะวฒน

Chloroform 105

ววฒน เอกบรณะวฒน

Chromium 110

ชลกร ธนธตกร

Cumene 114

สรรตน ธระวณชตระกล

Cyanide 117

ธระศษฏ เฉนบารง Cyclohexane 120

ณรงฤทธ กตตกวน

1,4-Dichlorobenzene 122

สทธพฒน วงศวทยวโชต

1,4-Dioxane 123

สทธพฒน วงศวทยวโชต

Ethanol 125

ดารกา วอทอง

Ethylene dibromide 130

สทธพฒน วงศวทยวโชต

Ethylene dichloride 133

สทธพฒน วงศวทยวโชต

Ethylene glycol 135

ชญาณศา เมฆพฒน

Ethylene oxide 137

นวพรรณ ผลบญ

Formaldehyde 139

ธระศษฏ เฉนบารง Glutaraldehyde 141

ธระศษฏ เฉนบารง

Glyphosate 143

นภค ดวงจมพล

Hydrochloric acid 146

อภญญา พนธจนดาทรพย

Hydrofluoric acid 150

ววฒน เอกบรณะวฒน

Hydrogen sulfide 155

ววฒน เอกบรณะวฒน

Iron 159

สทธธราห ชโรเตอร, ววฒน เอกบรณะวฒน

Isopropanol 165

ววฒน เอกบรณะวฒน Lead 170

สมทศน พลลภดษฐกล

Manganese 173

ววฒน เอกบรณะวฒน

Mercury 176

ววฒน เอกบรณะวฒน

Methanol 183

ภวต วทยผโลทย

Methyl bromide 186

สทธพฒน วงศวทยวโชต

Methyl ethyl ketone 187

เกศ สตยพงศ

Methylene chloride 189

องกร นพคณภษต

n-Hexane 192

ณรงฤทธ กตตกวน

Nickel 194

สรวชญ เดชธรรม Nitric acid 197

องกร นพคณภษต

Nitrogen dioxide 200

องกร นพคณภษต

Nitrous oxide 203

กานต คาโตนด

Osmium 207

ววฒน เอกบรณะวฒน

Paraquat 211

ดารกา วอทอง

Phenol 216

เกศ สตยพงศ

Phosgene 219

ววฒน เอกบรณะวฒน Phosphine 221

ววฒน เอกบรณะวฒน

Phosphorus 224

วชร โอนพรตนวบล, ววฒน เอกบรณะวฒน

Propylene dichloride 229

สทธพฒน วงศวทยวโชต

Propylene glycol 230

อรพรรณ ชยมณ, ววฒน เอกบรณะวฒน

Sodium persulfate 233

สรรตน ธระวณชตระกล

Styrene 235

ววฒน เอกบรณะวฒน

Sulfur dioxide 238

ธระศษฏ เฉนบารง

Sulfuric acid 240

จฑารตน ฉตรวรยาวงศ

Tetrachloroethylene 244

ววฒน เอกบรณะวฒน Thallium 247

พพฒน พลทรพย

Toluene 250

ววฒน เอกบรณะวฒน

Toluene diisocyanate 254

ววฒน เอกบรณะวฒน

Trichloroethylene 258

ววฒน เอกบรณะวฒน

Vanadium 263

ววฒน เอกบรณะวฒน

Vinyl chloride 266

สทธพฒน วงศวทยวโชต

Xylene 268

ววฒน เอกบรณะวฒน Zinc 271

จฑารตน ฉตรวรยาวงศ

1

คาอธบายอกษรยอทใชในหนงสอเลมน นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (7 เมษายน พ.ศ. 2556)

ACGIH

American Conference of Governmental Industrial Hygienist (1)

องคกรนกสขศาสตรอตสาหกรรมภาครฐแหงประเทศอเมรกา เปนองคกรของนกสขศาสตร

อตสาหกรรม ทมความนาเชอถอสงของประเทศอเมรกา วชาชพนกสขศาสตรอตสาหกรรมน เปน

ผเชยวชาญสาขาหนงซงมความรในดานการตรวจวดระดบสงคกคาม และระดบสารเคมในสถานท

ทางานโดยเฉพาะ องคกร ACGIH เปนผกาหนดคามาตรฐานสารเคมในบรรยากาศการทางาน (TLV)

และในรางกายคนงาน (BEI) องคกรหนงทไดรบความเชอถอสงจากทวโลก คามาตรฐานนจะจดทาเปน

หนงสอออกปละครง

ACGIH TLVs

ACGIH - Threshold Limit Values (1)

คอคามาตรฐานของสารเคมในบรรยากาศการทางานซงกาหนดโดยองคกร ACGIH

ACGIH BEIs

ACGIH – Biological Exposure Indices (1)

คอคามาตรฐานตวบงชการสมผสสารเคม (Biomarkers) สามารถตรวจไดในเลอด ปสสาวะ หรอในลม

หายใจออกของคนทางาน ซงกาหนดโดยองคกร ACGIH คามาตรฐานตวนจะมขอกาหนดเวลาในการ

เกบตวอยางดวยคอ กอนเขางาน (Prior to shift หรอ PTS) ระหวางทางาน (During shift หรอ DS)

หลงเลกงาน (End of shift หรอ EOS) วนสดทายของสปดาห (End of workweek หรอ EWW)

เวลาใดกได (Discretionary) การเกบตวอยางเลอด ปสสาวะ หรอลมหายใจออกของคนงาน ตองเกบ

ตามเวลาทมาตรฐานกาหนดจงจะแปลผลไดอยางถกตอง

ACGIH Carcinogenicity

คอคาบงชการกอมะเรงของสารเคมซงกาหนดโดยองคกร ACGIH แบงเปน 5 ระดบ ดงน (1)

• A1 (Confirmed Human Carcinogen) คอยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษยแนนอน

• A2 (Suspected Human Carcinogen) คอสงสยจะเปนสารกอมะเรงในมนษย เนองจากม

ขอมลจากการศกษาวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตขอมลการกอมะเรงในมนษยยงไม

เพยงพอ

2

• A3 (Confirmed Animal Carcinogen with Unknown Relevance to Humans) คอ

ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม

• A4 (Not Classifiable as a Human Carcinogen) คอไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอ

มะเรงในมนษยได สารเคมทไดระดบนเนองจากมขอมลบางอยางททาใหสงสยวาอาจจะเปน

สารกอมะเรงในมนษย แตขอมลการศกษาทงในสตวทดลองและในมนษยยงมไมเพยงพอทจะ

บอกได

• A5 (Not Suspected as a Human Carcinogen) คอไมนาสงสยวาจะเปนสารกอมะเรงใน

มนษย เนองจากมขอมลการศกษาเกยวกบสารน และขอมลทพบไมแสดงถงผลการกอมะเรง

ในมนษย

CAS Number

Chemical Abstracts Service (CAS) registry number (2)

เปนหมายเลขรหสของสารเคมซงกาหนดโดยหนวยงาน American Chemical Society หมายเลข

รหสนเปนรหสสากลทไดรบความนยมสงในการกาหนดรหสสารเคมทวโลก รหสจะกาหนดใหกบ

สารเคมทกชนด ซงแตละชนดจะมเลขเฉพาะตว การกาหนดรหสจะไลเรยงกนไปเรอยๆ ทาใหจานวน

ตวเลขไมมความหมายอะไรเปนพเศษ รหสจะประกอบไปดวยเลข 3 กลมคนดวยเครองหมายขด (-)

ดงน XXXXXXX-XX-X (กลมแรกสงสด 7 หลก กลมทสองสงสด 2 หลก และกลมสดทายจะเปนเลข

หลกเดยวเสมอ) ตวอยางเชน CAS Number ของนาคอ 7732-18-5 เปนตน

EPA

Environmental Protection Agency (3)

คอหนวยงานของรฐบาลกลางประเทศสหรฐอเมรกา มหนาทดแลรกษาสงแวดลอม โดยการออก

กฎหมายและควบคมมาตรฐานทางดานสงแวดลอม

EPA NAAQS

EPA – National Ambient Air Quality Standards (3)

คอคามาตรฐานระดบสารเคมมลพษในอากาศในสงแวดลอมทวไปของประเทศสหรฐอเมรกา กาหนด

โดย EPA ตามกฎหมาย Clean Air Act ทประกาศในป ค.ศ. 1990 คามาตรฐานชดนจะม 2 ระดบคอ

Primary standard เปนมาตรฐานทกาหนดเพอความปลอดภยของคนกลมไวรบ (Sensitive

population) เชน เดก คนสงอาย คนเปนโรคหอบหด และ Secondary standard เปนมาตรฐานท

กาหนดขนเพอความปลอดภยของสาธารณะ เชน การรบกวนการมองเหน ความปลอดภยตอสตวเลยง

ความปลอดภยตอพชผลการเกษตร ความปลอดภยตออาคาร เปนตน

3

IARC

International Agency for Research on Cancer (4)

คอองคกรหนวยยอยหนงของ World Health Organization (WHO) มสานกงานอยทเมองลยง

ประเทศฝรงเศส ทาหนาทหลกในการพฒนา สนบสนน การวจยเกยวกบโรคมะเรง องคกร IARC เปน

ผประเมนและจดกลมสารกอมะเรงทไดรบความเชอถอสงทสดในโลก โดยทางองคกรจะเชญ

ผเชยวชาญจากนานาประเทศ มาพจารณา ทบทวน ประเมน ขอมลงานวจยทวโลกเกยวกบ สารเคม /

เชอโรค / สภาพการณ ทกอใหเกดมะเรง ทาการจดกลมแลวตพมพออกมาเปนหนงสอเรยกวา IARC

Monograph เลมหนงจะมการทบทวนขอมล สารเคม / เชอโรค / สภาพการณ หลายรายการ รายชอ สารเคม / เชอโรค / สภาพการณ ทไดทาการประเมนและจดกลมแลว จะประกาศไวในเวบไซต

http://monographs.iarc.fr ความหมายของการแบงกลมสารกอมะเรงขององคกร IARC เปนดงน

• Group 1 ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย

• Group 2A นาจะเปนสารกอมะเรงในมนษย

• Group 2B อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย

• Group 3 ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม

• Group 4 นาจะไมเปนสารกอมะเรงในมนษย

IDLH

Immediately Dangerous to Life or Health (5)

เปนคามาตรฐานระดบสารเคมทแสดงถง “ความเขมขนสงสดทหากตองสมผส ณ ทจดเกดเหตเปน

เวลา 30 นาท เมอหลบหนออกมาจะยงไมมผลกระทบเรอรงเกดขนกบรางกาย” คามาตรฐานน

กาหนดโดย NIOSH รวมกบ OSHA วตถประสงคเพอใชกาหนดมาตรฐานของหนากากกรองสารเคม

(Respirator) องคกร NIOSH จะทาการปรบปรงคามาตรฐานนเปนระยะ ในหนงสอเลมน คา IDLH

ทาการอางองมาจากหนงสอ NIOSH Pocket guide to chemical hazards (2007)

NIOSH National Institute for Occupational Safety and Health (5)

องคกร National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) เปนหนวยงานของ

รฐบาลกลางประเทศสหรฐอเมรกา อยภายใตการดแลของ Centers for Disease Control and

Prevention (CDC) ในสงกด Department of Health and Human Services จดตงขนในป ค.ศ.

1970 ทาหนาทดแล ใหความร และสงเสรมสนบสนน การดาเนนการดานอาชวอนามยและความ

ปลอดภยในสถานประกอบการในประเทศสหรฐอเมรกา

4

NIOSH Ca

NIOSH Recommends be treated as carcinogens (5)

คอเครองหมายทระบวา สารเคมชนดน องคกร NIOSH แนะนาใหดาเนนการปองกนทางดานอาชว-

อนามยโดยพจารณาไววาเปนสารกอมะเรง (Carcinogen notation) คอองคกร NIOSH คาดการณวา

สารนนาจะเปนสารกอมะเรง ในการทางานกบสารเคมนตองลดระดบการสมผสลงใหตาทสดเทาทจะ

ทาได

NIOSH REL NIOSH Recommended Exposure Limit (5)

คอคามาตรฐานของสารเคมในบรรยากาศการทางานซงแนะนาโดย NIOSH ในเอกสารชดนคา NIOSH

REL จะอางองมาจากหนงสอ NIOSH Pocket guide to chemical hazards (2007)

OSHA

Occupational Safety and Health Administration (5)

องคกร Occupational Safety and Health Administration (OSHA) เปนหนวยงานของรฐบาล

กลางประเทศสหรฐอเมรกา สงกด Department of Labor จดตงขนในป ค.ศ. 1970 เชนเดยวกบ

องคกร NIOSH ทาหนาทออกและบงคบใชกฎหมาย เกยวกบดานอาชวอนามยและความปลอดภยใน

สถานประกอบการในประเทศสหรฐอเมรกา กฎหมายท OSHA กาหนดออกมานรวมถงคา PEL ซง

เปนคามาตรฐานของระดบสารเคมในบรรยากาศการทางานดวย

OSHA Ca

OSHA Regulated as carcinogens (5)

คอสารเคมชนดน OSHA กาหนดใหเปนสารกอมะเรง (Carcinogen notation) ถา OSHA กาหนด

สญลกษณนใหกบสารใดแลว มกจะมกฎหมายควบคมการดาเนนการทางดานอาชวอนามยสาหรบสาร

นกาหนดขนมาเปนพเศษ และในการทางานกบสารเคมนควรจะตองลดระดบการสมผสลงใหตาทสด

เทาทจะทาได

OSHA PEL

OSHA Permissible Exposure Limit (5)

คอคามาตรฐานตามกฎหมายของสารเคมในบรรยากาศการทางานของประเทศสหรฐอเมรกา ซง

กาหนดเปนกฎหมายออกมาโดยองคกร OSHA ในหนงสอเลมนคามาตรฐาน OSHA PEL อางองมา

จากหนงสอ NIOSH Pocket guide to chemical hazards (2007)

5

TWA – STEL – C

• Time-weighted Average (TWA) คาทกาหนดมาตรฐานเปน TWA นหมายความวาคนงาน

สามารถสมผสสารเคมในบรรยากาศการทางานทเทากบหรอตากวาระดบนแบบตอเนองเปนเวลา

8 ชวโมงตอวน (เทากบ 1 กะปกตของคนงาน) หรอ 40 ชวโมงตอสปดาห ไดโดยจะไมเกดอาการ

ผดปกตขน

• Short-term Exposure Limit (STEL) คาทกาหนดมาตรฐานเปน STEL หมายความวาคนงาน

ตองไมสมผสสารเคมระดบสงเกนคานเปนชวงนานเกน 15 นาท ถาสมผสตองไมเกน 4 ครงตอวน

และระยะหางระหวางแตละชวงการสมผสทเกนคา STEL ตองมากกวา 60 นาท คาทกาหนดนให

พจารณาปฏบตตามแมวาคาเฉลยโดยรวมทงวนระดบจะตากวา TWA กตาม การกาหนดคา STEL นมงหมายเพอลดอนตรายจากสารทมพษเฉยบพลน หรอมแนวโนมวาคนงานจะตองสมผส

เปนชวงสนๆ แตความเขมขนสงในเวลาทางาน คา STEL กาหนดขนเพอปองกนผล 4 อยางคอ

(1) การระคายเคอง (2) การทาลายเนอเยอแบบถาวร (3) อาการพษเฉยบพลน และ (4) อาการ

งวงซมซงเปนเหตใหเกดอบตเหตไดงาย ไมสามารถชวยตวเองไดเมอเกดเหตฉกเฉน หรอ

ประสทธภาพการทางานลดลง คา STEL นสวนใหญกาหนดขนเพอเสรมกบคา TWA

• Ceiling (C) คอคาเพดาน ซงคนงานตองไมสมผสสารเคมสงเกนระดบนเลยตลอดชวงเวลาทางาน

• คา TWA, STEL, และ C น ผใหนยามคอ ACGIH (1) เพอใชบอกกากบคามาตรฐาน TLV (โดย

เขยนเปน TLV – TWA, TLV – STEL และ TLV – C ตามลาดบ) อยางไรกตาม หลกการของคา

เหลานสามารถนามาใชกบคา REL ขององคกร NIOSH และคา PEL ขององคกร OSHA ได

เชนเดยวกน คามาตรฐานระดบสารเคมในบรรยากาศการทางานเหลานรวมเรยกวาคา

Occupational Exposure Limit (OEL) ซงในประเทศอนนอกจากสหรฐอเมรกา คามาตรฐาน

OEL อาจมชอเรยกเปนอยางอนตางออกไปได เชน ในองกฤษจะเรยกวาคา Occupational

Exposure Standard (OES) ในเยอรมนจะเรยกวาคา Maximum Workplace Concentration

(MAK) แมชอเรยกจะตางกนไปในแตละประเทศ แตหลกการสวนใหญจะคลายคลงกนคอตาม

หลกการของ ACGIH – TLV

UN Number

United Nations Number (6)

UN Number หรอ UN IDs คอเลขรหสสากลของสารเคมซงกาหนดโดยสหประชาชาต (United

Nations) รหสนกาหนดขนเพอวตถประสงคดานความปลอดภยในการขนสง จงมกพบตดอยดานขาง

รถขนสารเคมเพอใหผทพบเหนสามารถทราบไดวาเปนรถขนสารอะไร เลขรหสจะเปนเลข 4 หลก

เสมอ ปจจบนกาหนดไวตงแต 0001 ถงประมาณ 3500 โดยรวบรวมไวเปนสวนหนงของหนงสอ

Recommendations on the transport of dangerous goods เลขรหสแตละหลกไมไดบงบอก

6

ความหมายใดไว การจะทราบไดวารหสทพบคอรหสของสารเคมใดจงตองเปดดจากหนงสอหรอ

ฐานขอมลเอา ในบางครง UN Number จะกาหนดไวสาหรบสารเคมตวเดยวโดยเฉพาะ เชน UN

Number 1230 หมายถง Methanol แตบางครงจะกาหนดไวสาหรบกลมสารเคม เชน UN Number

1993 หมายถง Flammable liquids, not otherwise specified บางครงสารเคมชนดเดยวกนแต

อยในตางสถานะกน กอาจม UN Number ตางกนได เชน UN Number 1845 หมายถง Solid

carbon dioxide (also called dry ice) ในขณะท UN Number 2187 หมายถง Refrigerated

liquid carbon dioxide

ประกาศกระทรวงมหาดไทย

เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520 (7)

เปนกฎหมายกาหนดมาตรฐานระดบสารเคมในสถานททางานสาหรบประเทศไทย ซงแมจะออกมา

หลายปแลว แตกเปนกฎหมายฉบบลาสดทยงใชอยในปจบน (กฎหมายออกมาตงแต พ.ศ. 2520 ซงยง

ไมมการ กอ ตงกระทรวงแรงงานขน หนวยงานผ ออกกฎหมายขณะน นคอกรมแรงงาน

กระทรวงมหาดไทย ซงไดแยกตวออกมาเปนกระทรวงแรงงานในภายหลง ชอกฎหมายฉบบนจงเปน

ประกาศกระทรวงมหาดไทย ไมใชประกาศกระทรวงแรงงาน)

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ. 2538) ออกตามความใน

พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 เรองกาหนดมาตรฐาน

คณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป (8)

มาตรฐานสงแวดลอมฉบบน เปนคามาตรฐานในบรรยากาศทวไปทวดไดในชวงเวลาตางๆ ของสารเคม

กลมแกสและกลมอนๆ มลกษณะการกาหนดคลายมาตรฐานอากาศ EPA NAAQS ของประเทศ

สหรฐอเมรกา สารเคมทกาหนดคามาตรฐานไวตามประกาศฉบบ พ.ศ. 2538 น มจานวนทงสน 7 ชนด ไดแก คารบอนมอนอกไซด ไนโตรเจนไดออกไซด โอโซน ซลเฟอรไดออกไซด ตะกว ฝนละออง

ขนาดไมเกน 100 ไมครอน และฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน ตอมาในประกาศฉบบท 36

(พ.ศ. 2553) ไดประกาศคามาตรฐานเพมมาอก 1 ชนดคอ ฝนละอองขนาดไมเกน 2.5 ไมครอน

หลงจากประกาศคามาตรฐานออกมาครงแรกในป พ.ศ. 2538 แลว คณะกรรมการสงแวดลอม

แหงชาตไดปรบปรงคามาตรฐานตางๆ มาเปนระยะ ตามประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต

ฉบบท 12 (พ.ศ. 2538), ฉบบท 21 (พ.ศ. 2544), ฉบบท 24 (พ.ศ. 2547), ฉบบท 28 (พ.ศ. 2550),

ฉบบท 33 (พ.ศ. 2552), และ ฉบบท 36 (พ.ศ. 2553) ตามลาดบ

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) ออกตามความใน

พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 เรองกาหนดมาตรฐาน

7

คณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป (9)

มาตรฐานสงแวดลอมฉบบน เปนคามาตรฐานของสารเคมกลมสารอนทรยระเหยงาย (Volatile

organic compounds; VOCs) ทวดไดในบรรยากาศทวไปในชวงเวลา 1 ป ประกาศฉบบนกาหนด

มาตรฐานของสารกลม VOCs ไวเปนจานวนทงสน 9 ชนด

ประกาศกรมควบคมมลพษ เร อง กาหนดคา เฝาระวงสาหรบสารอนทรยระเหยงายใน

บรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551 (10)

ประกาศฉบบนเปนกฎหมายสงแวดลอมสาหรบประเทศไทย ทออกโดยกรมควบคมมลพษ ไดกาหนดคาเฝาระวงของสารอนทรยระเหยงาย (Volatile organic compounds; VOCs) ทวดไดใน

บรรยากาศโดยทวไป ในชวงเวลา 24 ชวโมง ซงประกาศนไดกาหนดคาเฝาระวงของสารทมแนวโนม

จะกออนตรายตอสขภาพไว ทงสารทกอมะเรงและไมกอมะเรง รวมเปนจานวนทงสน 19 ชนด

เอกสารอางอง

1. American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH). TLVs and

BEIs. Cincinnati: ACGIH 2012.

2. Chemical Abstracts Service (CAS). CAS Registry and CAS registry number FAQs.

2013 [cited 7 April 2013]. Available from: http://www.cas.org/about-cas/faqs.

3. Environmental Protection Agency (EPA). National Ambient Air Quality Standards

(NAAQS). 2012 [cited 7 April 2013]. Available from: http://www.epa.gov/air/

criteria.html.

4. International Agency for Research on Cancer (IARC). Preamble to the IARC

monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans. Lyon: IARC Press 2006.

5. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). NIOSH Pocket

Guide to Chemical Hazards (NPG), 3rd printing. Cincinnati: NIOSH 2007. NIOSH

Publication No. 2005-149.

6. United Nations (UN). Recommendations on the transport of dangerous goods –

Model regulations, 17th revised edition. New York and Geneva: UN Publication

2011. ST/SG/AC.10/1/Rev.17.

7. ราชกจจานเบกษา เลมท 94 ตอนท 64 ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ

ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520.

8

8. ราชกจจานเบกษา เลมท 112 ตอนท 52 ง ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท

10 (พ.ศ. 2538) ออกตามความในพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต

พ.ศ. 2535 เรองกาหนดมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป พ.ศ. 2538.

9. ราชกจจานเบกษา เลมท 124 ตอนพเศษ 143 ง ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต

ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐานคาสารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไป

ในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550.

10. ราชกจจานเบกษา เลมท 126 ตอนพเศษ 13 ง ประกาศกรมควบคมมลพษ เรองกาหนดคา

เฝาระวงสาหรบสารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551

9

วธการอานปายระบอนตรายสารเคม นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (13 เมษายน พ.ศ. 2556)

ในปจจบนนนสารเคมถกใชอยรอบตวเรา เมออตสาหกรรมตางๆ นาสารเคมมาใชในปรมาณมาก ก

ยอมจะตองมการเกบสารเคมเอาไวในบรรจภณฑหรอถงเกบ ซงมตงแตขนาดเลกไปจนถงขนาดใหญ

เมอมการผลตกยอมมการขนสง ซงการขนสงสารเคมไปในปรมาณมากนน อาจจะใชพาหนะตางๆ ได

หลายทาง ทงทางรถบรรทก ทางรถไฟ ทางเรอ ทางเครองบน หรอแมแตทางทอ เพอเปนการลด

อนตรายและใหขอมลแกบคคลทวไปไดเขาใจถงอนตรายของสารเคมทพบเหนมากขน ปจจบนจงม

ขอกาหนดรวมถงกฎหมายตางๆ ออกมาระบใหผผลต ผจดจาหนาย ผใช ผเกบรกษา และผขนสง

สารเคม ตองตดปายสญลกษณระบอนตรายของสารเคมตางๆ ไวทบรรจภณฑ หรอทถงเกบ หรอท

พาหนะขนสง การทาความเขาใจความหมายของสญลกษณเหลานไวบาง จงเปนสงทดทจะชวยใหเกดความระมดระวงในการใชและการขนสงสารเคมเหลานมากขน รวมถงเปนประโยชนในการประเมน

ความรนแรงของเหตการณและประเมนอาการพษของผปวยทประสบเหต ในกรณทเกดอบตภย

สารเคมรวไหล เกดไฟไหม หรอเกดระเบดขน ในบทความน จะกลาวถงแนวทางการอานทาความ

เขาใจปายระบอนตรายของสารเคมตามระบบตางๆ ทไดรบความนยมบางระบบไวในเบองตน

วธการระบสารเคมทอยในบรรจภณฑ หรอถงเกบ หรอพาหนะขนสง วามสารเคมชนดใดอยภายในท

เขาใจไดเปนอนดบแรกนน กคอการระบชอสารเคมไวทขางบรรจภณฑ หรอถงเกบ หรอพาหนะขนสง

นนเอง ซงการระบชอน เปนสงททาใหคนทวไปไดรบทราบวามสารเคมใดอยในนน แตสงทควรระลก

ถงไวอยางหนงกคอ ชอสารเคมทเราเหนอยภายนอก กบสารเคมทอยภายในบรรจภณฑ หรอถงเกบ

หรอพาหนะขนสงจรงๆ นน อาจมโอกาสเปนสารเคมคนละชนดกนกได ถาหากมการตดปายระบผด

ไมวาจะโดยความตงใจหรอไมตงใจกตาม ในกรณของรถขนสงสารเคมนน หากมการลกลอบกระทา

การนารถขนสงสารเคมชนดหนงไปขนสงสารเคมอกชนดหนง สารเคมทบรรจอยภายในรถกอาจม

ความคลาดเคลอนไมตรงกบปายระบทตดอยภายนอกรถได ขอมลทคลาดเคลอนน อาจมผลตอการ

ดาเนนการสาหรบผเขาไปชวยเหลอและผทดแลรกษาผประสบอนตรายตอสารเคม

อยางไรกตามการระบแตเพยงชอสารเคมเพยงอยางเดยว อาจไมเพยงพอในการสอความเขาใจใหคน

ทวไปไดรบทราบถงพษภยของสารเคมไดดเพยงพอ สารเคมบางตวมหลายชอ ทงชอทางเคมและชอ

ทางการคา ชอเหลานอาจไมสอถงอนตรายใหคนทวไปเขาใจไดงาย ดวยเหตน องคกรททาหนาทดแล

และปองกนอนตรายจากพษภยสารเคมหลายแหงทวโลก จงไดทาการกาหนดสญลกษณระบอนตราย

ของสารเคมไว ระบบทไดรบความนยมในการใชในปจจบน ทจะขอกลาวถงตอไป มดงน

10

NFPA 704

National Fire Protection Association 704 Code System (1)

คอรหสบอกความรนแรงในการลกไหมของสารเคม กาหนดโดยสมาคมปองกนอคคภยแหงประเทศ

สหรฐอเมรกา ชอเตมของระบบรหส NFPA 704 นคอ Standard System for the Identification

of the Hazards of Materials for Emergency Response กาหนดขนโดยมความมงหมายเพอให

หนวยกภยหรอพนกงานดบเพลงไดรขอมลเบองตนของสารเคมทจะเขาไปทาการกภยหรอดบเพลง ตว

รหสอยในเครองหมายรปเพชรหรอรปสเหลยมขาวหลามตด (บางคนจงเรยกสญลกษณนวาเพชรไฟ)

ดงภาพท 1 ภายในเครองหมายจะแบงพนทออกเปน 4 สวน ดงน

ภาพท 1 ระบบสญลกษณ NFPA 704

สนาเงน (H) บอกผลตอสขภาพ (Health) โดย

• H4 ผลรนแรงมาก สมผสในภาวะฉกเฉนทาใหตายได

• H3 ผลรนแรง สมผสในภาวะฉกเฉนทาใหเกดอาการรนแรงหรอทพลภาพถาวรได

• H2 ผลปานกลาง สมผสในภาวะฉกเฉนทาใหหมดความสามารถชวคราวหรอเกดอาการตกคางได

• H1 ผลเลกนอย สมผสในภาวะฉกเฉนทาใหเกดอาการระคายเคอง

• H0 ไมมผลตอสขภาพ

สแดง (F) บอกความไวไฟ (Flammability) โดย

• F4 ไวไฟมากทสด Flash point โดยประมาณ ตากวา 23 °C

• F3 ไวไฟมาก Flash point โดยประมาณ อยท 23 – 38 °C

• F2 ไวไฟปานกลาง Flash point โดยประมาณ อยท 38 – 93 °C

• F1 ไวไฟนอย Flash point โดยประมาณ มากกวา 93 °C

• F0 ไมตดไฟ

11

สเหลอง (R) บอกความไมคงตว / ความสามารถในการทาปฏกรยา (Instability / Reactivity) โดย

• R4 ความไมคงตวสงมาก ในอณหภมและความดนปกตกสามารถสลายตวหรอระเบดรนแรงไดเอง

• R3 ความไมคงตวสง จะสลายตวหรอระเบดเมอไดรบความรอนและความดนสง หรอทาปฏกรยา

กบนาระเบดรนแรงได

• R2 ความไมคงตวปานกลาง มโอกาสสลายตวอยางรนแรง แตไมถงกบระเบดเมอไดรบความรอน

และความดนสง หรอทาปฏกรยากบนาเกดระเบดได

• R1 ปกตเสถยร แตอาจทาปฏกรยากบสารอนถาอณหภมสงหรอความดนสง หรอทาปฏกรยากบ

นาเกดความรอนขนได

• R0 สารเสถยร ไมทาปฏกรยากบสารอน

สขาว (W) สญลกษณพเศษ ความหมายดงน

• W ทาปฏกรยาอยางรนแรงกบนา

• OX เปนสารออกซไดส (Oxidizer) คอทาปฏกรยากบออกซเจน

• SA เปนแกสสาลก (Simple asphyxiant) แกสทใชสญลกษณนไดคอ ไนโตรเจน (Nitrogen),

ฮเลยม (Helium), นออน (Neon), อารกอน (Argon), ครปตอน (Krypton), ซนอน (Xenon)

สญลกษณ NFPA 704 นยมนาไปใชตดไวทฉลากขางบรรจภณฑสารเคมทงขนาดเลกและขนาดใหญ

รวมถงถงบรรจสารเคมขนาดใหญ และอาจพบไดขางรถบรรทกสารเคมบางคนดวย ขอยกตวอยางการ

อานสญลกษณ NFPA 704 ทอาจพบไดในชวตประจาวน ไวดงน

ภาพท 2 ตวอยางสญลกษณตามระบบ NFPA 704 ทอาจพบไดในชวตประจาวน

จาก

สญล

น นา

ทพล

ADR

Euro

Roadise

ระบ

ค.ศ.

การข

ซงม

อนต

นอก

เชนท

การอ

รถบ

สญล

ออก

ดาน

ภาพท 2 จะเ

ลกษณ NFPA

าจะมอนตราย

ลภาพถาวรได

R: Orange-c

opean Agre

d (ฝรงเศส: es Dangereu

บการจดการ

. 1957 และเ

ขนสงสนคาอ

การกาหนดแ

ตราย ขนาดกา

กจากกลมประ

ทางแถบอเมร

อานสญลกษณ

รรทกสารเคม

ภาพท

ลกษณปายส

กเปน 2 สวน

บนคอ Haza

หนวาคนทาง

A = H3 F0 R0

ยตอสขภาพค

(H3) เปนสา

coloured pl

eement Con

Accord euuses par Rou

ADR นน เป

เรมนามาบงค

นตรายทางถ

แนวการปฏบ

ารบรรจ มาตร

ะเทศยโรปแล

รกาใต (3) รวม

ณระบอนตรา

ม ดงภาพท 3

ท 3 ตวอยางแ

สม จะพบเป

แตละสวนจะ

rd Identifica

านชายสองท

0 และไมมสญ

อนขางรนแรง

รไมตดไฟ (F0

late

ncerning the

uropéen relute; ADR) (2)

ปนขอตกลงทบ

คบใชตงแตป

นนระหวางป

บตไวหลายอ

รฐานของถงบ

ลว มาตรฐาน

มถงประเทศไท

ายทเปนปายส

แผนปายสสมต

ปนปายรปสเห

ะมชดตวเลขอ

ation Numb

12

าน กาลงทาง

ญลกษณพเศษ

ง คอการสมผ

0) และเปนสา

e Internatio

latif au tra)

บงคบใชอยใน

ค.ศ. 1968 โ

ประเทศ และจ

ยาง เชน กา

บรรจ การทดส

นนยงไดรบกา

ทยดวย (4) ใน

สสม (Orange

ตามระบบ AD

หลยม ใชตว

ย รวมเปน 2

ber สวนชดตว

งานอยดานหน

ษ แปลความได

ผสในภาวะฉก

ารเสถยรไมทา

onal Carriag

ansport int

นกลมประเทศ

โดยความมงห

จดทาขอตกล

รแบงกลมคว

สอบถงบรรจ

รยอมรบและ

นสวนทจะกลา

e-coloured

DR ทพบไดขา

อกษรสดาบน

ชดตวเลข ด

วเลขดานลางค

นาถงบรรจสา

ดวาสารเคมท

เฉนทาใหเกด

าปฏกรยากบส

e of Dange

ternational

ศยโรป ระบบน

หมายเพอเพม

งตางๆ ใหเปน

วามอนตราย

เหลานเปนตน

ะมการใชอยใ

าวถงเกยวกบ

plate) ซ

างรถบรรทกส

นพนสสม ภา

ดงเชนในภาพต

คอ UN Num

รเคมขนาดให

อยภายในถงบ

ดอาการรนแรง

สารอน (R0)

erous Good

des march

นคดคนขนตง

ความปลอดภ

นระเบยบเดย

ย การตดปาย

น

นกลมประเท

ADR ในทน

ซงมกพบตดอย

ารเคม

ายในจะแบง

ตวอยาง ชดต

ber

หญ ม

บรรจ

งหรอ

s by

han-

งแตป

ภยใน

ยวกน

ยระบ

ทศอน

น คอ

ยขาง

พนท

วเลข

13

Hazard Indentification Number เปนชดตวเลข 2 – 3 หลก ทบงบอกถงความเปนอนตรายของ

สารเคม โดยระบบ ADR ไดกาหนดความหมายของตวเลขแตละตวเอาไวดงน

2 มแกสปลอยออกมาได เนองจากมแรงดนหรอปฏกรยาทางเคม

Emission of gas due to pressure or to chemical reaction

3 ของเหลว (หรอไอ) และแกสนไวไฟ หรอของเหลวนทาใหเกดความรอนไดเอง

Flammability of liquids (vapours) and gases or self-heating liquid

4 ของแขงนไวไฟ หรอของแขงนทาใหเกดความรอนไดเอง Flammability of solids or self-heating solid

5 สารออกซไดส (จะทาใหไฟโหมรนแรงขน)

Oxidizing (fire-intensifying) effect

6 สารนมความเปนพษหรอกอความเสยงตอการตดเชอ

Toxicity or risk of infection

7 สารกมมนตรงส

Radioactivity

8 สารกดกรอน

Corrosivity

9 สารนกอความเสยงในการเกดปฏกรยาอยางรนแรงไดเอง (เชน ระเบด สลายตว กอ

ปฏกรยาโพลเมอร หลงจากทปลอยความรอน เปลวไฟ หรอแกสพษออกมา)

Risk of spontaneous violent reaction (e.g. explosion, disintegration and

polymerization reaction following the release of considerable heat or

flammable and/or toxic gases)

• หากอนตรายนนๆ มความรนแรงอยางมาก จะทาการระบเลขซากนสองครง (ทาใหบางคนอาจ

เรยกรหสชนดนวา รหสเลขเบล) เชน 22, 33, 44

• แตหากใชตวเลขระบอนตรายตวเดยว ใหใส 0 ลงไปเปนหลกทสอง เชน 20, 30, 40

• รหสทมตวอกษร X นาหนา หมายถงสารนทาปฏกรยาอยางรนแรงกบนา เชน X323, X338,

X423, X80 การจะใชนาดบไฟหรอเกบลาง ควรปรกษาผเชยวชาญกอน

• ชดรหส 2 – 3 หลกทมตวเลขทงกลมเดยวและหลายกลมอยดวยกน เชน 22, 33, 323, 362,

446, 842 แตละชดมความหมายเฉพาะของตวเอง ดงน

20 asphyxiant gas or gas with no subsidiary risk

14

22 refrigerated liquefied gas, asphyxiant

223 refrigerated liquefied gas, flammable

225 refrigerated liquefied gas, oxidizing (fire-intensifying)

23 flammable gas

239 flammable gas, which can spontaneously lead to violent reaction

25 oxidizing (fire-intensifying) gas

26 toxic gas

263 toxic gas, flammable 265 toxic gas, oxidizing (fire-intensifying)

268 toxic gas, corrosive

30 flammable liquid (flash-point between 23 °C and 60 °C, inclusive) or

flammable liquid or solid in the molten state with a flash-point above

60 °C, heated to a temperature equal to or above its flash-point, or

self-heating liquid

323 flammable liquid which reacts with water, emitting flammable gases

X323 flammable liquid which reacts dangerously with water, emitting

flammable gases

33 highly flammable liquid (flash-point below 23 °C)

333 pyrophoric liquid

X333 pyrophoric liquid which reacts dangerously with water

336 highly flammable liquid, toxic

338 highly flammable liquid, corrosive X338 highly flammable liquid, corrosive, which reacts dangerously with

water

339 highly flammable liquid which can spontaneously lead to violent

reaction

36 flammable liquid (flash-point between 23 °C and 60 °C, inclusive),

slightly toxic, or self-heating liquid, toxic

362 flammable liquid, toxic, which reacts with water, emitting flammable

gases

X362 flammable liquid toxic, which reacts dangerously with water, emitting

flammable gases

15

368 flammable liquid, toxic, corrosive

38 flammable liquid (flash-point between 23 °C and 60 °C, inclusive),

slightly corrosive or self-heating liquid, corrosive

382 flammable liquid, corrosive, which reacts with water, emitting

flammable gases

X382 flammable liquid, corrosive, which reacts dangerously with water,

emitting flammable gases

39 flammable liquid, which can spontaneously lead to violent reaction 40 flammable solid, or self-reactive substance, or self-heating substance

423 solid which reacts with water, emitting flammable gases, or flammable

solid which reacts with water, emitting flammable gases or self-heating

solid which reacts with water, emitting flammable gases

X423 solid which reacts dangerously with water, emitting flammable gases,

or flammable solid which reacts dangerously with water, emitting

flammable gases, or self-heating solid which reacts dangerously with

water, emitting flammable gases

43 spontaneously flammable (pyrophoric) solid

X432 spontaneously flammable (pyrophoric) solid which reacts dangerously

with water, emitting flammable gases

44 flammable solid, in the molten state at an elevated temperature

446 flammable solid, toxic, in the molten state, at an elevated

temperature 46 flammable or self-heating solid, toxic

462 toxic solid which reacts with water, emitting flammable gases

X462 solid which reacts dangerously with water, emitting toxic gases

48 flammable or self-heating solid, corrosive

482 corrosive solid which reacts with water, emitting flammable gases

X482 solid which reacts dangerously with water, emitting corrosive gases

50 oxidizing (fire-intensifying) substance

539 flammable organic peroxide

55 strongly oxidizing (fire-intensifying) substance

556 strongly oxidizing (fire-intensifying) substance, toxic

16

558 strongly oxidizing (fire-intensifying) substance, corrosive

559 strongly oxidizing (fire-intensifying) substance, which can sponta-

neously lead to violent reaction

56 oxidizing substance (fire-intensifying), toxic

568 oxidizing substance (fire-intensifying), toxic, corrosive

58 oxidizing substance (fire-intensifying), corrosive

59 oxidizing substance (fire-intensifying) which can spontaneously lead to

violent reaction 60 toxic or slightly toxic substance

606 infectious substance

623 toxic liquid, which reacts with water, emitting flammable gases

63 toxic substance, flammable (flash-point between 23 °C and 60 °C,

inclusive)

638 toxic substance, flammable (flash-point between 23 °C and 60 °C,

inclusive), corrosive

639 toxic substance, flammable (flash-point not above 60 °C) which can

spontaneously lead to violent reaction

64 toxic solid, flammable or self-heating

642 toxic solid, which reacts with water, emitting flammable gases

65 toxic substance, oxidizing (fire-intensifying)

66 highly toxic substance

663 highly toxic substance, flammable (flash-point not above 60 °C) 664 highly toxic solid, flammable or self-heating

665 highly toxic substance, oxidizing (fire-intensifying)

668 highly toxic substance, corrosive

X668 highly toxic substance, corrosive, which reacts dangerously with water

669 highly toxic substance which can spontaneously lead to violent

reaction

68 toxic substance, corrosive

69 toxic or slightly toxic substance, which can spontaneously lead to

violent reaction

70 radioactive material

17

78 radioactive material, corrosive

80 corrosive or slightly corrosive substance

X80 corrosive or slightly corrosive substance, which reacts dangerously

with water

823 corrosive liquid which reacts with water, emitting flammable gases

83 corrosive or slightly corrosive substance, flammable (flash-point

between 23 °C and 60 °C, inclusive)

X83 corrosive or slightly corrosive substance, flammable, (flash-point between 23 °C and 60 °C, inclusive), which reacts dangerously with

water

839 corrosive or slightly corrosive substance, flammable (flash-point

between 23 °C and 60 °C inclusive) which can spontaneously lead to

violent reaction

X839 corrosive or slightly corrosive substance, flammable (flash-point

between 23 °C and 60 °C inclusive), which can spontaneously lead to

violent reaction and which reacts dangerously with water

84 corrosive solid, flammable or self-heating

842 corrosive solid which reacts with water, emitting flammable gases

85 corrosive or slightly corrosive substance, oxidizing (fire-intensifying)

856 corrosive or slightly corrosive substance, oxidizing (fire-intensifying) and

toxic

86 corrosive or slightly corrosive substance, toxic 88 highly corrosive substance

X88 highly corrosive substance, which reacts dangerously with water

883 highly corrosive substance, flammable (flash-point between 23 °C and

60 °C inclusive)

884 highly corrosive solid, flammable or self-heating

885 highly corrosive substance, oxidizing (fire-intensifying)

886 highly corrosive substance, toxic

X886 highly corrosive substance, toxic, which reacts dangerously with water

89 corrosive or slightly corrosive substance, which can spontaneously

lead to violent reaction

18

90 environmentally hazardous substance; miscellaneous dangerous

substances

99 miscellaneous dangerous substance carried at an elevated

temperature.

สาหรบตวเลขชดลาง คอ UN Number จะเปนตวเลข 4 หลก ตวเลขชดนกาหนดโดยสหประชาชาต

(United Nations) ปจจบนกาหนดไวตงแต 0001 ถงประมาณ 3500 โดยตวเลขชดหนงจะหมายถง

สารเคมหรอกลมของสารเคมทมคณสมบตคลายกนกลมหนง การดเลขรหส UN Number สามารถดไดจากหนงสอ Recommendations on the transport of dangerous goods (5) ทออกโดย

สหประชาชาต หรอในหนงสอ ADR ฉบบเตม หรอฐานขอมลอนๆ ทมการระบรหสเหลานไวกได

ตวอยางการอานแผนปายสสมจากตวอยางในภาพท 3 นน จะพบตวเลขสองชดประกอบดวย Hazard

Identification Number = 33 หมายถง เปนของเหลวไวไฟ และ UN Number = 1203 หมายถง

นามนเชอเพลง สรปวาปายนเปนปายระบอนตรายของนามนเชอเพลงนนเอง

Pictogram

ระบบสญลกษณภาพระบอนตรายจากสารเคม (Pictogram) เปนระบบทมการกาหนดและแนะนาให

ใชกนโดยหลายองคกร สญลกษณภาพแบบดงกลาวนมระบไว ทงในหนงสอ Recommendations

on the transport of dangerous goods ของสหประชาชาต (5), หนงสอมาตรฐานระบบ ADR ของ

กลมประเทศยโรป (2), หนงสอ Emergency response guidebook ของกลมประเทศอเมรกาเหนอ (3) และหนงสอมาตรฐานการจดการสารเคมตามระบบ Globally Harmonized System of

Classification and Labelling of Chemicals (GHS) ของสหประชาชาต (6) ซงระบบ GHS น เปนระบบทสหประชาชาตคดคนขน เพราะตองการใหมาตรฐานการจดแบงกลม และการตดฉลากระบ

อนตรายของสารเคมทวโลกมความสอดคลองกนมากขน ระบบนเชอวาจะชวยใหการระบอนตรายทง

ตอสขภาพ อนตรายทางกายภาพ และอนตรายตอสงแวดลอม ของสารเคมโดยองคกรในประเทศ

ตางๆ ตรงกนมากขน ชวยใหการจดแบงกลมความอนตรายของสารเคมตรงกน และชวยใหการสอสาร

ขอมลความอนตรายของสารเคมในแตละประเทศทาไดงายขน ระบบนเรมทาการเผยแพรมาตงแตป

ค.ศ. 2003 และมการปรบปรงพฒนามาเปนระยะ

เมอกลาวถงหลกการอานสญลกษณภาพระบอนตรายจากสารเคมนน แมวาในรายละเอยดของแตละ

ระบบทกลาวมา ในรายละเอยดอาจจะมความแตกตางกนบาง แตการจดกลมสารเคมและภาพทแสดง

หลกๆ แลวคลายคลงกนทกระบบ คออางองมาจากการแบงกลมความอนตรายของสารเคม โดย

19

สหประชาชาต ดงทระบไวในหนงสอ Recommendations on the transport of dangerous

goods (5) ซงแบงกลมสารเคมอนตรายออกเปน 9 กลม (Class) ดงน

Class 1 วตถระเบด (Explosives)

Division 1.1 วตถระเบดรนแรง

Division 1.2 วตถระเบดเปนสะเกดกระจาย

Division 1.3 วตถทไหมไฟแลวจะเกดระเบดไมรนแรง หรอสะเกดกระจาย หรอ

เกดทงสองอยาง Division 1.4 วตถระเบดไมรนแรง

Division 1.5 วตถทจะระเบดกตอเมอมการกระตนรนแรง ระเบดแลวรนแรง

Division 1.6 วตถทจะระเบดกตอเมอมการกระตนรนแรง ระเบดแลวไมรนแรง

Class 2 แกส (Gases)

Division 2.1 แกสไวไฟ

Division 2.2 แกสไมไวไฟ ไมเปนพษ

Division 2.3 แกสพษ

Class 3 ของเหลวไวไฟ (Flammable liquids)

Class 4 ของแขงไวไฟ; ของแขงทลกไหมไดเอง; ของแขงทถกนาแลวเกดแกสไวไฟ

(Flammable solids; substances liable to spontaneous combustion;

substances which, on contact with water, emit flammable gases)

Division 4.1 ของแขงไวไฟ ของแขงทเกดปฏกรยาดวยตนเอง หรอระเบดได

Division 4.2 ของแขงทลกไหมไดเอง

Division 4.3 ของแขงทถกนาแลวเกดแกสไวไฟ Class 5 วตถออกซไดสและวตถอนทรยเปอรออกไซด (Oxidizing substance and

organic peroxides)

Division 5.1 วตถออกซไดส

Division 5.2 วตถอนทรยเปอรออกไซด

Class 6 วตถมพษและวตถตดเชอ (Toxic and infectious substances)

Division 6.1 วตถมพษ

Division 6.2 วตถตดเชอ

Class 7 วตถกมมนตรงส (Radioactive material)

Class 8 วตถกดกรอน (Corrosive substances)

การจ

ของส

Class 9

จากแบงกลมส

สารเคมเปนส

1.1 –

3

5.

ภาพท 4 แส

วตถ อนๆ

(Miscella

ronment

สารเคมอนตร

สญลกษณภาพ

– 1.3

2.1

3

.1

ดงภาพสญลก

ๆ ท เ ปนอนต

aneous dan

tally hazard

รายเปน 9 กล

พไดตามกลม ซ

1.4

1

4.1

5.2

กษณระบอนต

20

ตราย รวมถง

ngerous sub

dous substa

มใหญๆ โดยส

ซงมลกษณะด

2.2

ตรายของสารเ

งวตถท เ ปนอ

bstances an

nces)

สหประชาชาต

ดงในภาพท 4

1.5

4.2

6.1

เคม ตามการแ

อนตรายตอ

nd articles,

ตน ทาใหสาม

1

2.3

4

6

แบงกลมของส

ส งแวดลอม

including e

ารถแสดงอนต

.6

4.3

6.2

สหประชาชาต

มดวย

envi-

ตราย

ต

ภา

ภาพ

the

อาจ

มากลกษ

ขนส

ในภ

ทวไป

มาแ

ลกษ

7

าพท 4 (ตอ)

พสญลกษณทแ

transport o

มรายละเอยด

กวาทแสดงอษณะคลายคล

สงและการตดส

าพท 5 เปน

ปตามทองถน

แลว ผพบเหน

ษณะความอนต

ภา

แสดงภาพสญ

แสดงในภาพท

of dangerou

ดของภาพแต

ยนได อยางไรลงกนกบทแส

สญลกษณวตถ

นตวอยางของ

นในประเทศไ

กจะสามารถท

ตรายเปนอยา

าพท 5 ตวอย

8

ญลกษณระบอ

ท 4 นน เปน

us goods แล

ตกตางออกไป

รกตามสญลกดงน สาหรบใ

ถอนตรายไว โ

งสญลกษณระ

ไทย หากใชขอ

ทาความเขาใ

างไรบาง

A

ยางสญลกษณ

21

อนตรายของสา

นสญลกษณทร

ละหนงสอมาต

ปบางเลกนอย

กษณหลกๆ ตในประเทศไท

โดยใชหลกกา

ะบอนตรายสา

อมลจากระบบ

จไดในเบองต

A.

C.

ระบอนตรายท

9 ส

ารเคม ตามกา

ระบไวในหนง

ตรฐานระบบ

ย ในบางระบบ

ามการแบงกลทย กไดมการ

ารของสหประ

ารเคมทตดไว

บการระบอนต

ตนวา สารเคม

ทตดอยขางรถ

สญลกษแสดง

ารแบงกลมขอ

งสอ Recomm

ADR ในหนง

บอาจมสญลก

ลมสารเคมทงรกาหนดมาตร

ะชาชาตนเชนก

ขางรถบรรทก

ตรายสารเคม

มทอยภายในร

ถบรรทกสารเ

งวาอณหภมส

องสหประชาช

mendations

งสอมาตรฐาน

กษณภาพเพม

ง 9 กลมใหญ รฐานแนวทาง

กน (7)

ก ทสามารถพ

แบบตางๆ ทก

รถบรรทกนน

B.

D.

คม

สง

ชาต

s on

นอนๆ

มเตม

จะมงการ

พบได

กลาว

จะม

22

E. F.

G. H.

ภาพท 5 (ตอ) ตวอยางสญลกษณระบอนตรายทตดอยขางรถบรรทกสารเคม

จากภาพตวอยางในภาพท 5 จะอานสญลกษณระบอนตรายทพบไดดงน ภาพ A. มชอสารเคมระบไววาเปนไฮโดรเจน Hazard Identification Number = 23 หมายถง แกสตดไฟ UN Number =

1049 หมายถง ไฮโดรเจนภายใตการอดความดน และ ภาพสญลกษณ Class 2.1 หมายถง แกสตดไฟ

สรปคอเปนรถขนแกสไฮโดรเจน ซงเปนแกสไวไฟชนดหนง

ภาพ B. Hazard Identification Number = 33 หมายถง ของเหลวไวไฟมาก UN Number =

1265 หมายถง เพนเทน และ ภาพสญลกษณ Class 3 หมายถง ของเหลวไวไฟ สรปเปนรถขนเพน

เทน ซงเปนสารกลมปโตรเคมชนดหนง อยในรปของเหลวไวไฟ

ภาพ C. Hazard Identification Number = 22 หมายถง แกสทถกอดเปนของเหลว เปนแกสสาลก

ได UN Number = 2187 หมายถง คารบอนไดออกไซดเหลว และ ภาพสญลกษณ Class 2.2

หมายถง แกสไมไวไฟ ไมเปนพษ (โดยตวเองมากนก) สรปเปนรถขนคารบอนไดออกไซดเหลว

ภาพ D. มชอสารเคมระบไวชดเจนวาเปนไซลน Hazard Identification Number = 33 หมายถง

ของเหลวไวไฟมาก UN Number = 1307 หมายถง ไซลน และ ภาพสญลกษณ Class 3 หมายถง

ของเหลวไวไฟ สรปเปนรถขนไซลน ซงเปนตวทาละลายชนดหนง และเปนสารไวไฟ

23

ภาพ E. ไมม Hazard Identification Number แตมแผนปายระบ UN Number อย 2 แผน ระบ

เลข 1202 ซงหมายถง นามนเชอเพลง หรอนามนดเซล หรอนามนรอน และ 1203 ซงหมายถง นามน

เชอเพลงเตมรถยนต และ ภาพสญลกษณ Class 3 หมายถง ของเหลวไวไฟ สรปเปนรถขนนามน

เชอเพลงเตมรถยนต

ภาพ F. ไมม Hazard Identification Number มขอความระบเปน “วสดอนตราย” และมแผนปาย

ระบ UN Number อย 2 แผน ระบเลข 3257 ซงหมายถง ของเหลวรอนไมระบชนด มอณหภม

มากกวา 100 °C และ 3258 ซงหมายถง ของแขงรอนไมระบชนด มอณหภมมากกวา 240 °C ภาพสญลกษณ Class 9 หมายถง วตถอนตรายอนๆ และมภาพสญลกษณเตอนอณหภมสงตดอยดวย สรป

เปนรถขนของเหลวผสมของแขงชนดหนงทมอณหภมสงมาก (รถขนยางมะตอย)

ภาพ G. มชอสารเคมระบไวชดเจนวาเปนโซเดยมไฮดรอกไซด Hazard Identification Number =

80 หมายถง สารกดกรอน UN Number = 1824 หมายถง โซเดยมไฮดรอกไซดในรปสารละลายเปน

ของเหลว และ ภาพสญลกษณ Class 8 หมายถง วตถกดกรอน สรปเปนรถขนสารละลายโซเดยมไฮ

ดรอกไซด (โซดาไฟ) ซงมฤทธกดกรอน

ภาพ H. มขอความระบเปน “กาซอนตราย” Hazard Identification Number = 22 หมายถง แกส

ทถกอดเปนของเหลว เปนแกสสาลกได UN Number = 2187 หมายถง คารบอนไดออกไซดเหลว

และ ภาพสญลกษณ Class 2.2 หมายถง แกสไมไวไฟ ไมเปนพษ (โดยตวเองมากนก) สรปเปนรถขน

คารบอนไดออกไซดเหลว

เอกสารอางอง 1. National Fire Protection Association (NFPA). NFPA 704 – Standard System for the

Identification of the Hazards of Material for Emergency Response. 2012 edition.

MA: NFPA 2012.

2. Economic Commission for Europe Committee on Inland Transport, United Nations

(UN). ADR – European Agreement Concerning the International Carriage of Dan-

gerous Goods by Road, applicable as from 1 January 2011. New York and Geneva:

UN Publication 2011. ECE/TRANS/215.

3. U.S. Department of transportation (DOT), Transport Canada, and Secretariat of

Transport and Communications. 2012 Emergency response guidebook. DOT,

Transport Canada, and Secretariat of Transport and Communications 2012.

24

4. ศนยปฏบตการฉกเฉนสารเคม กรมควบคมมลพษ. คมอการระงบอบตภยเบองตนจากวตถ

อนตราย (2008 Emergency response guidebook). กรงเทพมหานคร: กรมควบคมมลพษ

2552. คพ.04-110.

5. United Nations (UN). Recommendations on the transport of dangerous goods –

Model regulations, 17th revised edition. New York and Geneva: UN Publication

2011. ST/SG/AC.10/1/Rev.17.

6. United Nations (UN). Globally Harmonized System of Classification and Labelling

of Chemicals (GHS). 4th revised edition. New York and Geneva: UN Publication 2011. ST/SG/AC.10/30/Rev.4.

7. กรมควบคมมลพษ กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลย และสงแวดลอม. คมอการขนสงวตถ

อนตราย. กรงเทพมหานคร: กรมควบคมมลพษ 2544. คพ.04-030.

25

หลกการพนฐานทางดานพษวทยา นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (2 พฤษภาคม พ.ศ. 2556)

พษวทยา (Toxicology) เปนวทยาศาสตรสาขาหนงทศกษาในเรองเกยวกบสารพษ (Poison) โดยคา

วา “สารพษ” ในทนหมายถง สารเคมทกอผลเสยตอสขภาพเมอเขาสรางกายของสงมชวตได (1)

นอกจากการศกษาเรองสารพษแลว วชาพษวทยาสมยใหมยงอาจครอบคลมถงผลเสยทเกดจาก

พลงงานทางดานฟสกส (Physical agent) ซงกอผลเสยตอสขภาพ เชน รงส คลนเสยง ไดอกดวย (1, 2)

ผเชยวชาญทศกษาในวชาพษวทยานนเรยกวานกพษวทยา (Toxicologist)

สารเคมในโลกนมอยมากมายหลากหลาย พษของละชนดกมความแตกตางกน แมรายละเอยดของการ

เกดพษจะมความแตกตาง แตกมหลกการรวม ทใชอธบายในการทาความเขาใจเกยวกบพษของสารเคมทงหมดได เนอหาในบทความนจะเปนการกลาวถงประวตโดยยอของวชาพษวทยา สาขายอย

ของวชาน และกลาวถงหลกการสาคญบางสวนของวชาพษวทยา ซงจะเปนพนฐานในการใชอธบาย

พษของสารเคมแตละชนดตอไป

ประวตของวชาพษวทยา (History of toxicology)

หากจะกลาวถงประวตโดยยอของวชาพษวทยานน จะพบวามนษยเรารจกเรองสารพษกนมาตงแต

สมยโบราณกาลแลว มนษยในสมยกอนรจกสงเกตวาสตวและพชบางชนดมพษ และมการนาพษจาก

ธรรมชาตเหลานมาใชในการฆาตกรรม ฆาตวตาย หรอตดสนโทษประหารในสมยกอน ตวอยางทรจก

กนด เชน การฆาตวตายของพระนางคลโอพตรา (Cleopatra) โดยใชงพษ หรอการตดสนโทษ

ประหารโสเครตส (Socrates) ในสมยกรกโบราณโดยใหดมยาพษจากตนเฮมลอค (Hemlock) เปน

ตน ในกระดาษเอเบอร (Eber) ซงเปนคมภรสมยอยปตโบราณ กมการกลาวถงเรองพษชนดตางๆ

เอาไว และอาจถอไดวาเปนหลกฐานทเปนเอกสารทางดานพษวทยาทเกาแกทสด (1, 2)

วชาพษวทยามาเรมตนขนอยางจรงจงในยคของพาราเซลซส (Paracelcus ชอเตม Philippus Aureolus Theophrastus Bombastus von Hoehenheim; ค.ศ. 1493 – 1541) แพทยและนก

เคมชาวสวสเซอรแลนดในยคเรเนซองส (Renaissance) ทเปนผวางรากฐานของวชาพษวทยาไว จน

ไดรบการยกยองใหเปนบดาแหงวชาพษวทยา ในยคของความเชอทแตกตาง พาราเซลซสเปนผเสนอ

แนวคดทมความสาคญกบการแพทยและวชาพษวทยาในปจจบนอยางมากสองเรอง หนงคอการยาถง

ความสาคญของการทดลอง (Experimentation) ใหรแจงเหนจรง โดยมแนวคดวา ในการจะทราบถง

พษของสารเคมใดได จะตองทาการทดลองเพอทดสอบพษของสารเคมชนดนนเสยกอน และสองคอ

26

การใหความสาคญกบเรองขนาด (Dose) ของสารพษ โดยพาราเซลซสไดกลาวประโยคสาคญหนงไว

ความวา “All substances are poisons; there is none which is not a poison. The right

dose differentiates poison from a remedy” แปลเปนไทยคอ “สารเคมทกชนดลวนเปนพษ ไม

มสารเคมชนดใดทไมมพษ ขนาดเทานนทจะเปนตวแยกระหวางความเปนพษกบความเปนยา”

แนวคดหลกของพาราเซลซสยงคงไดรบความเชอถอเปนหลกการทสาคญของพษวทยามาจนถงทก

วนน

บคคลสาคญในยคตอๆ มาทอาจกลาวไดวามบทบาทกบวชาพษวทยาเชนกน ไดแก รามาซซน (Bernardino Ramazzini; ค.ศ. 1633 – 1714) นายแพทยชาวอตาล ผซงสนใจในโรคภยตางๆ ทเกด

กบคนทางาน รวมถงโรคภยจากสารเคมตางๆ ซ ง เ ปนรากฐานของวชาอาชวเวชศาสตร

(Occupational medicine) ในยคปจจบน นายแพทยเพอรซวาล พอตต (Percival Pott; ค.ศ. 1714

– 1788) ศลยแพทยชาวองกฤษ ผคนพบความสมพนธระหวางการสมผสเขมาปลองไฟกบการเกด

โรคมะเรงถงอณฑะ ซงทาใหไดทราบวาพษจากสารเคมบางอยางกอใหเกดโรคมะเรงได

ออรฟลา (Orfila ชอเตม Mathieu Joseph Bonaventure Orfila; ค.ศ. 1787 – 1853) แพทยและ

นกพษวทยาชาวสเปน เปนคนในรนตอมาทมสวนพฒนาองคความรทางดานพษวทยาใหกาวหนาขนไป

อกมาก เขาเปนผพฒนาวธการตรวจหาสารพษจากศพ ใชการวเคราะหทางเคมอยางเปนระบบ และ

นาผลทดสอบนนมาใชในเปนหลกฐานในกระบวนการยตธรรม (3) ซงเปนแนวทางทไดรบการยอมรบ

ของวชานตวทยาศาสตร (Forensic science) จนถงปจจบน ออรฟลานนไดรบการยกยองวาเปนบดา

แหงวชาพษวทยาสมยใหม (Modern toxicology)

ในยคปฏวตอตสาหกรรม (Industrial revolution; ราว ค.ศ. 1760 – 1840) สารเคมหลายชนดถกพฒนาสงเคราะหขนไดในปรมาณมาก เชน กรดซลฟรก (Sulfuric acid) กรดเกลอ (Hydrochloric

acid) โซดาแอช (Sodium carbonate) และถกนามาใชในอตสาหกรรม สารเคมอนทรยถกพฒนาขน

ในชวงตอมา และในสงครามโลกครงท 1 (World war I; ค.ศ. 1914 – 1918) กไดมการนาสารเคม

อนทรยเหลานมาใชเปนอาวธเคม ไดแก แกสฟอสจน (Phosgene) และแกสมสตารด (Mustard)

สารเคมอนทรยอนๆ เชน คลอโรฟอรม (Chloroform) คารบอนเตตราคลอไรด (Carbon

tetrachloride) ถกคนพบและนามาใชในอตสาหกรรมมากขน เหตการณในสมยสงครามโลกครงท 2

(World war II; ค.ศ. 1939 – 1945) เปนปจจยกระตนใหมการพฒนาทางเทคโนโลย และการ

สงเคราะหสารเคมชนดใหมๆ ขนมามากมาย ทงเพอใชเปนอาวธสงคราม เชน กลมแกสพษตอระบบ

ประสาท (Nerve gas) และเพอใชในกระบวนการผลตทางอตสาหกรรมตางๆ การสงเคราะหสารเคม

ใหมๆ ยงคงดาเนนตอไปแมสนสดสงครามแลว และถกพฒนาจนมจานวนมากมายตามการพฒนาของ

27

อตสาหกรรม เรอยมาถงปจจบนน พษของสารเคมตางๆ ตอคน สตว พช รวมถงการปนเปอนส

สงแวดลอมกถกคนพบมากขน (4)

ออสวาลด ชไมเดอเบรก (Oswald Schmiedeberg; ค.ศ. 1838 – 1921) เภสชกรชาวเยอรมน ผ

ไดรบการยกยองใหเปนบดาของวชาเภสชศาสตรสมยใหม มสวนชวยพฒนาความรในการวเคราะห

สารเคมในรางกายอยางมาก ทงการวเคราะหหาคลอโรฟอรม (Chloroform) ในเลอด กลไกการ

สงเคราะหกรดฮพพรค (Hippuric acid) ในตบ กลไกการกาจดสารพษของตบ เหลานเปนตน

นอกจากจะคนพบความรใหมทางดานเภสชศาสตรและพษวทยามากมายแลว ชไมเดอเบรกยงเปนอาจารยผสอนเภสชกรและนกพษวทยารนหลงอกเปนจานวนมากดวย

แบรดฟอรด ฮลล (Austin Bradford Hill; ค.ศ. 1897 – 1991) นกระบาดวทยาและสถตชาวองกฤษ

เปนอกทานหนงทมสวนชวยในการพฒนาความรทางดานพษวทยา คอการเสนอแนวคดเรองหลกการ

หาความเปนสาเหต (Causal relationship) ทางระบาดวทยา และใชหลกการนพสจนความสมพนธ

ของมะเรงปอดกบการสบบหรได หลกการนชวยใหนกพษวทยาสมยใหมนามาใชในการประเมนความ

เสยงของสารเคมชนดตางๆ

ในป ค.ศ. 1962 ราเชล คารสน (Rachel Carson; ค.ศ. 1907 – 1964) นกชววทยาชาวสหรฐอเมรกา

ไดตพมพหนงสอเรอง Silent spring ซงมเนอหาเกยวกบผลกระทบของการใชสารปราบศตรพช เชน

ดดท (DDT) ตอนกและสตวชนดตางๆ หนงสอเลมนไดรบความนยมอยางแพรหลาย และทาใหเกด

ความตนตวในการพทกษสงแวดลอมในสงคมตามมา เกดการจดตงหนวยงาน Environmental

Protection Agency (EPA) ขนในป ค.ศ. 1970 และมการยกเลกการใชสารดดทในประเทศ

สหรฐอเมรกา จนเธอถกยกยองใหเปนผรเรมดานการเคลอนไหวเพอสงแวดลอม (Environmental movement)

สาขาของวชาพษวทยา (Braches of toxicology)

พษวทยาเปนวชาทจดอยในกลมวทยาศาสตรประยกต (Applied science) เพราะมการผสมผสาน

หลกการของศาสตรตางๆ มาประยกตใชในการศกษาหาความรและการดาเนนงานอยมาก ศาสตรทม

สวนสงเสรมทาใหเกดการพฒนาความรทางดานพษวทยามากขน มทง พยาธวทยา (Pathology)

สรรวทยา (Physiology) ชวเคม (Biochemistry) ชววทยาระดบโมเลกล (Molecular biology) พนธ

ศาสตร (Genetics) สถต (Statistic) และระบาดวทยา (Epidemiology) ในทางตรงกนขาม กม

ศาสตรหลายดานทความรทางดานพษวทยาถกนาไปประยกตใช เชน การแพทย (Medicine) เภสช

ศาสตร (Phamocology) สตวแพทยศาสตร (Veterinary medicine) นตวทยาศาสตร (Forensic

28

science) อาชวอนามย (Occupational health) อนามยสงแวดลอม (Environmental health)

เปนตน

สาหรบการแบงสาขายอยของวชาพษวทยานน มขนตามการพฒนาองคความรทเพมจานวนขนของ

ศาสตรน อยางไรกตามในการแบงแยกยอยออกเปนพษวทยาสาขาตางๆ ไมไดมขอบเขตของแตละ

สาขาวชาทชดเจน บางสวนของเนอหาวชาอาจมความเหลอมซอนกน แตองคความรทเปนหลกการ

พนฐานทางดานพษวทยานนกจะใชหลกคดเดยวกนทงหมด ในการแบงเปนสาขาตางๆ ในภาพกวาง

อาจแบงไดเปน 3 สาขา (2) คอ พษวทยาเชงกลไก (Mechanistic toxicology) พษวทยาเชงบรรยาย (Descriptive toxicology) และพษวทยาเชงกฎหมาย (Regulartory toxicology)

พษวทยาเชงกลไก (Mechanistic toxicology) เปนการศกษาถงกลไกการเกดพษ (Mechanism of

toxicity) ในระดบเซลลและโมเลกล เพอใชอธบายปรากฎการณในการเกดพษชนดตางๆ เชน ศกษา

วากลไกการเกดพษของสารกลมออรกาโนฟอสเฟต (Organphosphate) เกดจากการยบยง

เอนไซมอะเซตลโคลนเนสเตอเรสในรางกาย (Acetylcholinesterase) พษวทยาเชงกลไกยงชวยให

เขาใจความแตกตางในการเกดพษของสตวแตละสปชส และในยคใหมทมพฒนาการของการตรวจทาง

พนธศาสตรมากขน สาขายอยทเรยกวาพษวทยาพนธศาสตร (Toxicogenomics) ยงทาใหทราบถง

ความแตกตางของคนแตละคนทมพนธกรรมตางกนตอผลกระทบในการเกดพษดวย

พษวทยาเชงบรรยาย (Descriptive toxicology) เปนการศกษาความเปนพษ (Toxicology testing)

ในเซลลเพาะเลยงหรอในสตวทดลอง เพอใหรวาสารพษชนดทศกษามความรายแรงเพยงใด ทาใหเกด

อาการพษอะไรบาง อนจะนาไปสการอธบายลกษณะการเกดพษดวยพษวทยาเชงกลไกตอไป

พษวทยาเชงกฎหมาย (Regulartory toxicology) เปนสาขาทเกยวกบการควบคมความเสยงทเกด

จากสารเคมชนดตางๆ ซงนามาใชเปน ยา เครองสาอาง สารเตมแตงในอาหาร หรอใชในอตสาหกรรม

โดยการออกเปนกฎหมายและขอบงคบ (Law and regulation) เชนการกาหนดระดบคาความ

ปลอดภย โดยการนาขอมลทไดจากการศกษาทางพษวทยาเชงกลไกและพษวทยาเชงบรรยายมาทา

การประเมนความเสยง (Risk assessment)

นอกจากสาขาหลกทกลาวมาแลว ยงมสาขายอยในกลมพษวทยาประยกต (Applied toxicology) ซง

เปนการนาความรทางดานพษวทยามาใชในดานตางๆ ดงน

29

• พษวทยาคลนก (Clinical toxicology) เปนสาขาทนาวชาพษวทยามาใชประโยชนทาง

การแพทย มงเนนในเรองการดแลรกษาผปวยทไดรบสารพษ อาการของโรค การวนจฉย การ

รกษา การใหยาตานพษ เปนตน (5)

• พษวทยาสตวแพทยศาสตร (Veterinary toxicology) เปนสาขาทนาวชาพษวทยามาใช

ประโยชนทางสตวแพทยศาสตร มงเนนการวนจฉยและการรกษาอาการพษในสตว ทงในสตว

เลยง สตวเศรษฐกจ และสตวปา

• พษวทยานต หรอ นตพษวทยา (Forensic toxicology) เปนสาขาทใชความรทางดาน

พษวทยาในทางนตวทยาศาสตร เชน การตรวจพสจนหาสารพษในศพ ในรางกายผเสยหาย

หรอในสงแวดลอมทเกดเหต เพอนาขอมลหลกฐานมาใชในทางกฎหมาย (3)

• พษวทยาอาหาร (Nutritional toxicology) เปนสาขาทมงเนนในการพจารณาความเปนพษ

ในอาหาร และผลของพษนนตอผทบรโภคเขาไป

• พษวทยาสงแวดลอม (Environmental toxicology) สาขานเปนสาขายอยในกลมพษวทยา

ประยกตทมการพฒนาองคความร ความกาวหนา และมจานวนผใหความสนใจมากทสดใน

ปจจบน เปนสาขาทนาความรทางดานพษวทยามาประยกตใชในการพทกษสงแวดลอม โดย

มงเนนศกษาและควบคมผลกระทบของสารพษหรอมลพษทมตอสงแวดลอมและสงมชวตท

อยในสงแวดลอม การกระจายตวของสารพษไปตามตวกลางชนดตางๆ เชน ดน นา อากาศ

• พษวทยานเวศน (Ecotoxicology) เปนสาขายอยของพษวทยาสงแวดลอม มงเนนศกษา

ผลกระทบของสารพษตอพลวตของระบบนเวศน การถายทอดไปตามหวงโซอาหาร ลกษณะ

การสะสมของสารพษ และผลกระทบตอระบบนเวศนโดยรวม

• พษวทยาพฤตกรรม (Behavioral toxicology) เปนสาขายอยทมงเนนศกษาผลของสารพษท

มตอ การเรยนร ความจา และพฤตกรรม ของคนและสตวทไดรบสารพษเขาไป

• พษวทยาอาชพ (Occupational toxicology) หรอในอดตเรยกวา พษวทยาอตสาหกรรม

(Industrial toxicology) เปนสาขาทนาความรทางดานพษวทยามาใชในทางอาชวอนามย

โดยมงเนนศกษาและควบคมผลกระทบของสารพษทคนทางานไดรบจากการทางาน ไมวาจะ

ในงานภาคอตสาหกรรม ภาคเกษตรกรรม หรอภาคบรการ จนทาใหเกดโรคพษจากการ

ทางานขน (6)

ชนดของสารเคม (Chemical classes)

ตอไปจะกลาวถงการแบงกลมชนดของสารเคม เนองจากสารเคมในโลกนมอยมากมายหลายชนด ทง

สารเคมทมอยในธรรมชาตและสารเคมทมนษยสงเคราะหขน แตละชนดกมความแตกตางกนทงใน

สตรโครงสราง วตถประสงคของการใชงาน ลกษณะทางกายภาพ และลกษณะของการเกดพษ

30

เนองจากจานวนและความหลากหลายทมอยางมากน ทาใหการแบงกลมชนดของสารเคม ไมมเกณฑ

ใดทจะแบงไดอยางครบถวนสมบรณครอบคลมไดทงหมด

การแบงกลมชนดของสารเคม หากจะแบงตามสถานะของสารเคมทอณหภมหอง อาจแบงไดเปน

สารเคมทเปนของแขง (Solid) ของเหลว (Liquid) และแกส (Gas) หากแบงตามความไวไฟ อาจแบง

ไดเปนสารเคมทไวไฟ (Flammable) กบสารเคมทไมไวไฟ (Non-flammable) หากแบงตามการ

เกดปฏกรยา (Reacticvity) อาจแบงไดเปนกลมๆ เชน สารทกอการระเบดได (Explosive) สารออก-

ซไดส (Oxidizer) สารกดกรอน (Corrosive) สารเฉอย (Inert) เปนตน

หากแบงตามคณสมบตตามตารางธาต อาจแบงไดเปนกลมธาต (Element) กบสารประกอบ

(Compond) ในกลมธาตแบงยอยไดอก เชน กลมโลหะ (Metal) กงโลหะ (Metalloid) อโลหะ

(Non-metal) ฮาโลเจน (Halogen) แกสเฉอย (Inert gas) ในสวนของสารประกอบ อาจแบงตาม

ลกษณะองคประกอบของธาตในโมเลกล เปน สารประกอบอนนทรย (Inorganic compound) กบ

สารประกอบอนทรย (Organic compound) สารประกอบอนนทรยแบงตามสตรโครงสรางเคมได

เปนหลายกลม เชน กรด (Acid) เกลอ (Salt) ดาง (Base) สารประกอบอนทรย ถามคารบอน

(Carbon) กบไฮโดรเจน (Hydrogen) เปนธาตหลกในโมเลกลจะเรยกวาสารประกอบไฮโดรคารบอน

(Hydrocarbon) ถามธาตฮาโลเจนมาผสมจะเรยกวา ฮาโลจเนตไฮโดรคารบอน (Halogenated

hydrocarbon) ซงจะทาใหสลายตวในธรรมชาตไดยากขน สารประกอบอนทรยแบงตามสตร

โครงสรางไดเปนกลม อะลฟาตก (Aliphatic) อะลไซคลก (Alicyclic) และอะโรมาตก (Aromatic)

ตามลาดบ สารประกอบตางๆ อาจมหมพเศษ (Functional group) ทาใหมลกษณะทางกายภาพหรอ

การเกดพษทคลายคลงกน เชน แอลกอฮอล (Alcohol) อเทอร (Ether) เอสเทอร (Ester) คโตน

(Ketone) อลดไฮด (Aldehyde) ไกลคอล (Glycol) เอมน (Amine) เอไมด (Amide) เปนตน

หากแบงตามวตถประสงคในการใช อาจแบงไดเปน สารเคมทพบตามธรรมชาต (Natural occurring

chemical) เชน พษจากสตว (Animal toxin) พษจากพช (Plant toxin) สารเคมทางการเกษตร

(Agricultural chemical) เชน สารปราบศตรพช (Pesticide) สารเคมทใชในอตสาหกรรม

(Industrial chemical) เชน ตวทาละลาย (Solvent) ยา (Medicine) สารเสพตด (Drug of abuse)

สารเตมแตงในอาหาร (Food additive) เชอเพลง (Fuel) สารทไดจากการเผาไหม (Combustion

product) เหลานเปนตน

หากแบงตามลกษณะการเกดพษ อาจแบงไดเปนกลมทกอพษเฉยบพลน (Acute effect) กอพษ

เรอรง (Chronic effect) กอมะเรง (Carcinogen) กอความพการตอทารกในครรภ (Teratogen) กอ

31

การกลายพนธ (Mutagen) เปนตน หากแบงตามกลไกการออกฤทธ อาจแบงไดเปนกลม เชน สาร

ยบยงเอนไซมอะเซตลโคลนเนสเตอเรส (Acetylcholinesterase inhibitor) สารกอเมทฮโมโกลบน

(Methemoglobin inducer) แกสสาลก (Asphyxiant gas) เปนตน

ลกษณะความเปนพษ (Characteristics of toxic response)

คาทเกยวกบความเปนพษนนมหลายคา เชน คาวา “สารพษ” นน หากจะกลาวถงสารเคมทเปนพษ

ในภาพกวางทงหมด เราอาจใชคาวา “Poison” หรอ “Toxic substance” กได แตคาทมความ

หมายถงสารพษบางคาจะมความจาเพาะเจาะจงลงไป เชน คาวา “Toxin” จะหมายถงสารพษทเกดจากสงมชวตในธรรมชาตทงจากพชและสตว สวนคาวา “Venom” นนมความหมายจาเพาะเจาะจง

กวา คอหมายถงสารพษจากสตวทไดรบโดยการฉดเขาสรางกายผานการกด (Bite) หรอตอย (Sting)

เทานน สวนคาวา “Toxicant” จะหมายถงสารพษทเกดจากกจกรรมหรอการผลตของมนษย (2)

สวนคาวา “สงคกคาม (Hazard)” และคาวา “มลพษ (Pollutant)” จะมความหมายกวางกวาคาวา

สารพษ คาวาสงคกคามหมายถงสงหรอสภาพการณใดๆ กตามทกออนตรายตอสขภาพได ซงในทนก

จะรวมถงสารพษดวย สวนคาวามลพษมกใชในทางสงแวดลอม หมายถงสงคกคามใดๆ ทกระจายตว

อยในสงแวดลอมแลวสามารถกอใหเกดผลเสยตอสขภาพได ซงกจะรวมถงสารพษดวยเชนกน

อกคาหนงทควรทาความเขาใจคอคาวา “สารแปลกปลอม (Xenobiotic)” คานหมายถงสารเคมท

ตรวจพบอยในรางกาย แตปกตแลวจะเปนสารทรางกายไมไดสรางขน หรอไมไดคาดหมายวาจะพบอย

ในรางกายสงมชวตนน ตวอยางของสารแปลกปลอมในมนษย เชน ยาปฏชวนะ (Antibiotic) สารเสพ

ตด (Drug of abuse) หรอสารพษ (Poison) เปนตน

ลกษณะของความเปนพษทเกดขนกบสงมชวตนนมไดหลายแบบ เมอมนษยไดรบสารพษเขาไป อาจ

เกดอาการพษขนในทนททนใด (Immediate effect) หรอเกดอาการพษขนในชวงเวลาตอมาอกนาน

(Delayed effect) กได ผลกระทบทเกดขนอาจเปนชนดเฉยบพลน (Acute effect) หรอเปนชนด

เรอรงกออาการยาวนาน (Chronic effect) ผลกระทบแบบเฉยบพลนทรายแรงทสดของสารพษกคอ

ทาใหตาย ในการบอกความรนแรงของพษของสารเคม วธหนงจงใชการบอกดวยคา Median lethal

dose เชน คา Lethal dose, 50 % (LD50) เปนตน คา LD50 นหมายถงขนาดของสารเคม ททาให

กลมประชากรทดลอง (สวนใหญกคอสตวทดลอง) ไดรบแลวตายไปเปนจานวน 50 % ของทงหมด คา

นใ ชบอกความรนแรงของความเปนพษของสารเคมชนดตางๆ เ ชน คา LD50 ของผงชรส

(Monosodium glutamate) ในหนทดลองโดยการใหกนทางปาก อยท 16,600 mg/kg (7) ในขณะท

คา LD50 ของคมารน (Coumarin) ในหนทดลองโดยการใหกนทางปาก อยท 290 mg/kg (8) เปนตน

32

ขอดของการใชคา LD50 บอกระดบความเปนพษกคอเขาใจไดงาย แตกมขอจากดอยเชนกน คอคาน

จะตางกนไปในสตวแตละสปชสทใชทดลอง ตามวธการใหสารพษ เชน ฉด กน สดหายใจ และคานจะ

สะทอนถงแตผลเฉยบพลน (Acute effect) ของสารพษ ไมไดรวมถงผลกระทบดานอนๆ เชน การกอ

มะเรง หรอผลตอทารกในครรภ ซงอาจเกดขนไดแมในระดบทตากวาคา LD50 มาก อกคาหนงทม

ความหมายคลายคลงกนคอคา Lethal concentration, 50 % (LC50) หมายถงความเขมขนของ

สารเคม (ในอากาศหรอในนา) ททาใหกลมประชากรทดลองไดรบแลวตายไป 50 % คา LC50 จะใช

บอกความเปนพษของสารเคมไดในกรณททาการทดลองใหสารพษดวยวธใหสดหายใจหรอใหอยในนา

ทมสารพษ

ผลกระทบตอรางกายจากสารพษ มทงเปนแบบทหายได (Reversible effect) และแบบทถาวร

(Irriversible effect) ผลเสยตออวยวะบางอยางทเซลลสามารถแบงตวขนใหมได เชน ตบหรอลาไส

มกจะหายกลบมาเปนปกตได ในขณะทผลเสยตออวยวะบางอยางทเซลลแบงตวใหมไมได อยางสมอง

หรอเสนประสาทมกจะถาวร กรณของปอดถาเนอเยอปอดกลายเปนพงผดไปแลวผลเสยกจะถาวร

กรณของมะเรงหรอความพการของทารกในครรภ เมอเกดขนกจดวาเปนผลเสยถาวรเชนกน

อาการพษเฉพาะท (Local effect) และอาการพษตามระบบรางกาย (Systemic effect) อาการพษ

บางอยางเกดขนกบอวยวะตาแหนงทสมผสสารพษเทานน ในขณะทอาการพษบางอยางเกดขนไดตาม

ระบบและสงผลไปทวรางกาย เนองจากสารเคมดดซมเขาสรางกายและกระจายไปกอพษตามสวน

ตางๆ ตวอยางของอาการพษเฉพาะท เชน การระคายเคองทผวหนงเมอสมผสกบสารตวทาละลาย

หรอการอกเสบทเยอบตาหรอเยอบจมกเมอสมผสกบละอองกรด สวนตวอยางของอาการพษตาม

ระบบทเกดไปทวรางกาย เชน พษของตะกวททาใหเกดอาการไดในหลายระบบ ทงโลหตจาง ออนแรง

ขอมอตก สมองเสอม ปวดทอง เปนหมน และไตเสอม เปนตน

การแพ (Allergy) เปนลกษณะการเกดพษแบบพเศษแบบหนง เกดจากการทระบบภมคมกนของ

รางกายตอบสนองตอสารพษอยางมากผดปกต (Hypersensitivity) เมอรางกายไดรบสารพษแลว

ระบบภมคมกนของรางกายจะจดจาสารพษนนไว เมอรางกายไดรบสารพษนนอกครง แมในปรมาณท

นอยมาก ระบบภมคมกนทผดปกตกจะแสดงปฏกรยาตอบโตตอสารพษนนทาใหเกดอาการแพขน

อาการแพอาจเปนเพยงผนขนเลกนอย คน บวม แดง ไปจนถงอาการหลอดลมตบ ชอกและเสยชวต

(Anaphylactic shock) อาการแพจะเกดขนกบคนเพยงบางคนเทานน

อาการพษทเกดแบบไมแนนอน (Idiosyncratic effect) คอการทสารพษนนกอใหเกดอาการมากหรอ

นอยผดปกตไปกวาทควรจะเปนในคนบางคน สาเหตของอาการพษทเกดแบบไมแนนอนหรอไมปกตน

33

หากพสจนทราบลงไปในรายละเอยดมกจะพบวามสาเหตมาจากพนธกรรมเปนหลก ตวอยางของ

อาการพษทเกดแบบไมแนนอน เชน ในคนบางคนเมอไดรบยาคลายกลามเนอ Succinylcholine ใน

ขนาดมาตรฐานเขาไปแลว จะเกดอาการกลามเนอออนแรงและหายใจลมเหลวนานกวาคนปกต

เนองจากมความลกษณะพนธกรรมแบบ Genetic polymorphism ทาใหคนกลมนสรางเอนไซม

Butyrylcholinesterase ขนมาเปนแบบทเปลยนแปลงยา Succinylcholine ไดนอยกวาคนปกต

หรอในคนบางคน จะไวตอการไดรบสารพษกลม Methemoglobin inducer เชน Nitirite มากกวา

คนทวไป เนองจากมพนธกรรมทผดปกตแบบ Autosomal recessive ทาใหขาดเอนไซม NADH-

cytochrome b5 reductase ซงใชในการเปลยนแปลง Methemoglobin เปนตน (2)

การกอพษแบบพเศษอกกลมหนงคอการกอใหเกดโรคมะเรง (Carcinogenesis) ซงสวนใหญตองใช

เวลายาวนานหลายปหลงจากการสมผสสารพษครงแรก จงจะเกดโรคมะเรงขนได การกอใหเกดความ

ผดปกตตอทารกในครรภ (Teratogenic) เกดจากการทมารดาไดรบสารพษในขณะทตวออนในครรภ

กาลงพฒนาอวยวะรางกาย แลวทาใหเกดความผดปกต พการ หรอเสยชวตของทารกในครรภขน การ

กอใหเกดการกลายพนธ (Mutagenesis) เปนลกษณะการกอพษอกแบบหนงททาใหพนธกรรมของ

สงมชวตเปลยนแปลงไปจากปกต

ปฏกรยาระหวางสารเคมในรางกาย (Interaction of chemicals) เมอสารเคมเขาไปในรางกายหลาย

ชนดพรอมกน นอกจากจะกอพษของแตละชนดเองแลว ยงสามารถทาปฏกรยาระหวางกนในการ

สรางผลกระทบใหกบรางกายดวย การทาปฏกรยาทวามไดหลายแบบ ไดแก (1) Additive effect คอ

การทมสารเคมสองชนดเขาสรางกาย แลวกอผลกระทบรวมกน โดยเหมอนกบเอาพษของสารเคมสอง

ตวมาบวกกน (2) Synergistic effect คอการทสารเคมสองชนดเขาสรางกาย แลวกอผลกระทบ

รวมกนไดมากเกนกวาเอาผลจากสารเคมแตละชนดมาบวกรวมกน โดยผลกระทบทเกดจะเกดเปนเทาทวคณ (3) Potentiation effect คอสารเคมชนดหนงไมกออาการพษน แตเมอไดรบรวมกบสารเคม

อกชนดหนงทกออาการพษได จะสนบสนนใหเกดพษตอรางกายรนแรงขน และ (4) Antagonistic

effect หรอ Antagonism คอสารเคมสองชนดยบยงกนเองจนไมเกดผลกระทบตอรางกายหรอเกด

ผลกระทบตอรางกายลดลง หลกการของ Antagonism น นามาใชในการรกษาพษจากสารเคมได

โดยการใหสารตานพษ (Antidote) เขาไปในรางกาย เพอไปออกฤทธตานกบสารพษทไดรบ

ความทน (Tolerance) หมายถงปรากฏการณทคนบางคนไดรบสารพษเขาไปแลวในขนาดทนาจะทา

ใหเกดพษ แตไมเกดอาการพษขนหรอเกดนอยกวาปกต สาเหตของความทนนเกดจากหลายปจจย

ปจจยหนงอาจเกดจากการทเคยไดรบสารพษชนดนนมาแลวในอดต ทาใหรางกายสรางกลไกบางอยาง

ขนมาตานทานตอสารพษ เชน เมอดดซมเขาสรางกายแลวนาไปเพมการเปลยนรปทตบ ทาใหสารพษ

34

นนไปถงอวยวะเปาหมายไดนอยลง หรอเพมปรมาณโปรตนในเลอดมาจบกบสารพษนนไว หรอเพม

ความตานทานการเกดพษทอวยวะเปาหมายนน

อกคาหนงทมความหมายตรงขามกบความทน (Tolerance) กคอคาวาความไวรบ (Susceptible)

คาๆ นสวนใหญจะใชในทางระบาดวทยาอยางไมจาเพาะเจาะจง มกจะหมายถงกลมประชากรทม

โอกาสในการเกดพษขนไดงายกวาประชากรปกต เชน ในกลมสตรทตงครรภกจะมความไวรบตอพษ

ของสารตะกวมากกวาคนปกต หรอคนทมความผดปกตทางพนธกรรมบางคนกอาจมความไวรบใน

การเกดพษตอสารกลม Methemoglobin inducer เชน Nitrite มากกวาคนปกต ดงนเปนตน

กระบวนการพษจลนศาสตร (Toxicokinetic)

ในสวนตอไปจะกลาวถงเสนทางและกระบวนการเปลยนแปลงในรางกายของสารพษ ทงการดดซม

(Absorption) การกระจายตว (Distribution) การกกเกบ (Storage) การเปลยนรป (Biotrans-

formation) และการขบออกจากรางกาย (Excretion) การศกษากระบวนเหลานของสารพษรวม

เรยกวาวชาพษจลนศาสตร (Toxicokinetic)

กอนจะกลาวถงการเขาสรางกายของสารเคม ขอกลาวถงวถของสารเคมทอยในสงแวดลอมกอน

สารเคมเมอถกปลอยออกมาจากแหลงกาเนด (Source) จะเขาสตวกลาง (Media) ในสงแวดลอม เชน

อากาศ (Air) นา (Water) ดน (Soil) อาหาร (Food) จากนนจงมาเขาสรางกายของมนษยและสตว

โดยทวไปเมอยงออกหางจากแหลงกาเนดเทาใด กมแนวโนมวาความเขมขนของสารเคมในตวกลางจะ

เจอจางลงเทานน (Dilution) แตกมขอยกเวนอยบางบางประการ เชน ในการกนกนตอเปนทอดๆ

ของพชและสตวในหวงโซอาหาร เมอสตวในหวงโซอาหารระดบบนกนพชและสตวในหวงโซอาหาร

ระดบลางทมการปนเปอนสารเคมเขาไปมากๆ อาจทาใหสตวนนไดรบสารเคมสะสมไวทเนอเยอในความเขมขนสงได เราเรยกปรากฎการณนวาเกด การสะสมทางชวภาพ (Bioaccumulation) เมอ

มนษยนาสตวทมการสะสมทางชวภาพมากน กจะทาใหเกดอาการพษขนได ตวอยางเชนกรณการ

สะสมสารปรอทอนทรยในเนอของปลาขนาดใหญ ทาใหคนกนปลาเปนโรคพษปรอท ในสงแวดลอม

สารเคมยงสามารถกระจายตว ยอยสลาย หรอเปลยนรปไปไดโดยกลไกตางๆ เชน สารเคมในอากาศ

เมอไดรบแสงแดด ซงมคลนรงสอลตราไวโอเลต (Ultraviolet) อย สามารถกอปฏกรยาเคมแสง

(Photochemical reaction) ทาใหเปลยนรปไปได หรอสารเคมในนาและดน สามารถถกแบคทเรย

ยอยสลาย (Biodegradation) จนสญสลายกลายเปนสารเคมอนไปได ดงนเปนตน ภาพท 6 แสดงถง

เสนทางทสารเคมในสงแวดลอมรอบตวเราจะเขามาสรางกายมนษยได

35

ภาพท 6 แสดงเสนทางทสารเคมในสงแวดลอมจะเขามาสรางกายมนษยได

มนษยเราสามารถไดรบสารเคมจากสงแวดลอมรอบตวเขาสรางกายไดหลายทาง ตงแตการกนโดยตงใจ การกนโดยไมตงใจ การใชเปนเครองอปโภค การใชเปนเครองสาอาง การใชทาผว การใชเปนยา

การใชเปนวคซน การใชเปนสารเสพตด การใชเปนเครองดม การใชฆาตวตาย การใชฆาตกรรม การ

ไดรบจากการทางาน หรอการไดรบจากมลพษแวดลอม ในทกวนมนษยทกคนตองไดรบสารเคมจาก

เหตตางๆ ดงทกลาวมาไมมากกนอย เขาสรางกายเปนประจา

เมอไดรบสารเคมทเปนพษเขามาสรางกายแลว การศกษาเสนทางและกระบวนการเปลยนแปลงของ

สารเคมในรางกาย เราเรยกวาวชาพษจลนศาสตร (Toxicokinetic) ซงเปนการศกษาถงกระบวนการ

หลก 5 อยางคอ การดดซม (Absorption) การกระจายตว (Distribution) การกกเกบ (Storage)

การเปลยนรป (Biotransformation) และการขบออก (Excretion) ของสารพษในรางกาย สวน

การศกษาในขนตอนทสารพษออกฤทธทาปฏกรยา (Interaction) กบโมเลกลหรออวยวะเปาหมาย

(Target organ) ในระดบเซลลหรอโมเลกลนนจะเรยกวาวชาพษพลวต (Toxicodynamic) วชาพษ

จลนศาสตรและวชาพษพลวตมสวนชวยใหเราเขาใจถงกลไกการเกดพษ และลกษณะการเกดพษของ

สารเคมชนดตางๆ ไดมากขน หากเปนการศกษาลกษณะน ทเกยวกบยาในวชาเภสชศาสตรแลว กจะ

เปลยนมาใชเปนคาวา เภสชจลนศาสตร (Phamacokinetic) และเภสชพลวต (Phamacodynamic)

แทน ตามลาดบ

กระบวนการทางดานพษจลนศาสตรอนดบแรกทขอกลาวถงคอ กระบวนการดดซมสารพษเขาส

รางกาย (Absorption) การไดรบสมผส (Exposure) สารพษในสงแวดลอมเขาสรางกายนน มชองทาง

(Rou

ทางก

tion

สาร

ประ

และ

สมผ

หายอาห

เชน

อาจ

หาย

ภาพ

ชองท

การส

คอท

สมผ

ute of e

การสดหายใจ

n) ชองทางการ

เคมเขาสราง

มาณหนงสนา

ผวหนงมพนท

ผสสารพษกจะ

ยใจไดมาก เชหาร เชน แสบ

คน ผนแดง

ดดซมเขาสร

ยใจไดดมาก แ

พท 7 แสดงชอ

ภ

ทางการสมผส

สดหายใจเอา

ทางผวหนง โด

ผสสารเคมนน

exposure)

จเขาสทางเดน

รเขาสรางกาย

กายได โดยพ

ามฟตบอล ท

ทผวนอยทสด

ะมความแตกต

ชน แสบคอ หทอง ปวดทอ

ตมนา เหลาน

างกายไดไมด

แตเมอกนเขา

องทางการเขา

าพท 7 ความ

สสารเคมจากก

สารเคมทปน

ดยการสมผสก

น ตองดปจจ

หลกๆ อย 3

นหายใจ (Inha

ยเหลาน ปลา

พนทผวในการ

างเดนหายใจ

ด คอเทากบป

ตางกนตอการ

หอบเหนอย ปง ทางเดนอา

นเปนตน สาร

ดในบางชองท

ไปหรอสมผส

าสรางกายของ

มสมพนธของก

การประกอบอ

เปอนอยในอ

กบสารเคมท

ยหลายอยาง

36

ชองทาง คอท

alation) และ

ายทางจะเปน

รดดซม ทางเ

จมพนทผวรอง

ประมาณครงห

รเกดพษเฉพา

ปอดบวมนา ทหารเปนแผล

เคมบางอยาง

ทาง เชน ปรอ

สกบผวหนง จ

งสารเคมและก

กระบวนการต

อาชพ (Occu

ากาศเขาไปม

เปนของเหลว

ง เชน ขนาดก

ทางการกนเข

ะทางการดดซ

นเนอเยอทมหล

เดนอาหารจะ

งลงมา คอเทา

หนงของโตะป

าะท ทางการห

ทางการกนกจ สวนทางผวห

งกดดซมเขาส

อทบรสทธ เม

จะดดซมเขาส

กระบวนการท

ตางๆ ทางดาน

pational ex

ากทสด ชองท

วในระหวางก

การสมผส (D

ขาสทางเดนอ

ซมเขาสผวหน

ลอดเลอดฝอย

ะมพนทผวมา

ากบประมาณ

ปงปอง แตละ

หายใจกจะเกด

จะเกดอาหารหนงกจะเกดอ

สรางกายไดดใ

อเปนไอจะด

สรางกายแทบ

ทเกดขนตอจา

นพษจลนศาสต

xposure) สวน

ทางการสมผส

การทางาน ใน

Dose) ซงหมา

าหาร (Ingest

นง (Skin abs

ยรองรบการด

ากทสด คอเท

ณหนงสนามเท

ะชองทางเมอไ

ดอาการทางร

รในระบบทางอาการขนทผว

ในบางชองทา

ดซมเขาสทา

บไมไดเลย เป

ากนน

ตร

นใหญจะไดรบ

สอนดบรองลง

นการพจารณา

ายถงปรมาณ

tion)

sorp-

ดดซม

ทากบ

ทนนส

ไดรบ

ระบบ

งเดนวหนง

ง แต

งเดน

ปนตน

บจาก

งมาก

าการ

ณของ

37

สารเคมทรางกายไดรบเขาไป ระยะเวลาในการสมผส (Duration) และความถในการสมผส

(Frequency) โดยทวไปถาระยะเวลาในการสมผสยาวนาน และความถในการสมผสเกดขนบอย กม

แนวโนมวา ขนาดทไดรบสมผสสารพษนนนาจะสง

นอกจากชองทางเขาหลกแลว ยงมกรณพเศษทสารเคมจะเขาสรางกายได ซงพบไดในการใหยา

ทางการแพทยหรอในการทดลอง คอการใหโดยการฉดเขาสรางกายโดยตรง (Injection) การฉด

สารเคมเขาสรางกาย อาจฉดเขาทางหลอดเลอดดา (Intravenous; IV) ฉดเขาทางกลามเนอ

(Intramuscular; IM) ฉดเขาทางหนาทอง (Intraperitoneal; IP) หรอฉดเขาใตผวหนง (Subcu-taneous; SC) การฉดสารเคมเขาสรางกายในชองทางตางกน กจะมผลตอการเกดพษทตางกนไปดวย

เชน การฉดสารเคมเขาทางหลอดเลอดดานน เปนการนาสารเคมเขาสกระแสเลอดโดยตรง การออก

ฤทธทาใหเกดอาการพษ (ในกรณสารพษ) หรอทาใหเกดผลการรกษา (ในกรณยา) ยอมจะรวดเรวกวา

การฉดเขาทางกลามเนอหรอทางใตผวหนง เปนตน

เมอสารเคมดดซมเขาสรางกายแลว จะกระจายตว (Distribution) ไปตามอวยวะตางๆ ชองทางในการ

กระจายตวทสาคญทสดกคอผานทางกระแสเลอด (Blood circulation) นนเอง สารเคมบางชนดกจะ

จบกบโมเลกลของโปรตนทอยในกระแสเลอด เพอใหพาไปยงอวยวะตางๆ ได สาหรบสมองนน จะเปน

อวยวะพเศษทมขอจากดในการกระจายตวไปของสารเคม เนองจากม Blood brain barrier เปน

เครอขายปองกนไวอย สารเคมทสามารถผาน Blood brain barrier ไปไดเทานน จงจะสามารถกอ

ผลกระทบตอระบบประสาทสวนกลางได สารเคมบางชนดกสามารถผานจากแมไปสทารกในครรภ

ทางรก และบางชนดกสามารถผานจากแมไปสทารกทคลอดแลวทางนานมไดดวย

เมอกระจายตวไปสสวนตางๆ ของรางกายแลว สารเคมบางสวนจะเกดการสะสม (Storage) เอาไวใน อวยวะบางอยาง โดยกระดก กลามเนอ และไขมน เปนอวยวะทมแนวโนมจะเปนแหลงเกบสะสมของ

สารเคม ทาใหมกมความเขมขนในอวยวะเหลานมาก และในระยะยาวอาจกอใหเกดผลชนดเรอรงได

ตามมา อกดานหนงเมอกระจายตวไปสอวยวะเปาหมาย (Target organ) ซงกคออวยวะทมโอกาส

เกดผลกระทบตอสารเคมชนดนนไดแลว ทขนาดระดบหนงกจะเกดการทาปฏกรยาดวยกลไกการออก

ฤทธ (Mechanism of action) แบบตางๆ เชน ยบยงการทางานของเอนไซม ทาลายรหสพนธกรรม

ทาลายโมเลกลโปรตน ไปจนถงทาลายเซลล และทาใหเกดอาการพษขน อวยวะเปาหมายไม

จาเปนตองเปนอวยวะทมระดบความเขมขนของสารพษสงทสดในรางกาย แตมกจะเปนอวยวะทเสยง

ตอการไดรบผลกระทบมากทสด สารเคมแตละชนดกมอวยวะเปาหมายแตกตางกนไป สารเคมบางตว

อาจมอวยวะเปาหมายมากกวาหนงอวยวะกได อวยวะทมกเปนเปาหมายในการเกดพษบอยทสดกคอ

ระบบประสาทสวนกลาง รองลงมากคอระบบเลอด และอวยวะภายใน เชน ตบ ไต หวใจ ปอด (2)

ในระ

ชนด

สารท

เมตา

ทปก

แยก

กระบ

เยอหกจะ

เหลา

รางก

บทบ

oxid

ในก

ชนด

แสด

เปลย

ะหวางอยในร

ดอนได การเป

ทไดจากกระบ

าบอลสมคอก

กตจะมอยในร

กสลายโมเลกล

บวนการสราง

หมเซลล แตในเกดกระบวนก

านน โดยหลา

กายไดงายกวา

บาทมากในก

dase เอนไซม

ระบวนการเม

ดในรางกายก

ดงตวอยางกลไ

ยนแปลงในรา

รางกาย สารเค

ปลยนรปสารเค

บวนการเมตา

ระบวนการทา

รางกายอยแล

ล เรยกวา คา

งโมเลกลใหม

นกรณทมสารการเมตาบอล

ายกลไก เชน ก

า อวยวะทมบ

ระบวนการเ

ม Glutathion

มตาบอลสมน

ได และสารเ

ไกการเมตาบ

างกายเปนสาร

ภาพท 8

แหลงทมา:

คมบางสวนกอ

คมนเปนสวน

บอลสมนนเร

างานของเอนไ

ว กระบวนกา

าตาบอลสม (C

เรยกวา อาน

รแปลกปลอม ลสมแบบพเศษ

การเปลยนรป

บทบาทอยางม

มตาบอลสม

ne S-transfer

นน สารเคมชน

เคมบางชนด

อลสมของสา

รเมตาโบไลตไ

8 กลไกการเม

Internationa

38

อาจถกเปลยน

นหนงของกระ

ราจะเรยกวาส

ไซมอยางเปน

ารเมตาบอลส

Catabolism)

าบอลสม (An

(Xenobioticษเพอทาลายพ

ปไปเปนสารเค

มากในการเปล

สารพษมหลา

rase และเอน

นดหนงอาจจ

กอาจมกลไก

ารโทลอนในรา

ไดหลายชนดแ

ตาโบลสมของ

al Program

นรป (Biotran

บวนการเมตา

สารเมตาโบไล

นขนตอนเพอใ

สมปกตจะแบง

) เชน กรณแ

nabolism) เช

c) เชน สารพษพษ (Detoxif

คมชนดอนทม

ลยนรปสารเค

ายชนด เชน

นไซม UDP-gl

จะเปลยนแปล

กการเปลยนร

างกาย (9)

และจากหลาย

งสารโทลอนใ

on Chemica

nsformation

าบอลสม (Me

ต (Metabo

หสงมชวตดาร

งเปน 2 อยา

แยกโมเลกลให

ชน การสรางไ

ษ (Toxicant)fication) ขอ

พษนอยกวาห

คมกคอตบ สว

เอนไซม Cy

lucoronyltra

ลงไปเปนสาร

รปหลายเสนท

ซงจะเหนไดว

ยเสนทาง

นรางกาย

al Safety (9)

n) ไปเปนสา

etabolism)

lite) กระบวน

รงอยได เปนก

าง คอกระบวน

หเกดพลงงาน

ไลโปโปรตนไป

) เขามาในรางองสารแปลกป

หรอขบออกไป

วนกลมเอนไซ

ytochrome P

ansferase เป

เมตาโบไลตห

ทางกได ภาพ

วาโทลอนสาม

รเคม

และ

นการ

กลไก

นการ

และ

ปเปน

งกาย ปลอม

ปจาก

ซมทม

P450

ปนตน

หลาย

พท 8

มารถ

39

ขนตอนสดทายในกระบวนการทางพษจลนศาสตรกคอ การขบออก (Excretion) ซงสารเคมอาจขบ

ออกจากรางกายในรปเดม หรอในรปเมตาโบไลตทเปลยนแปลงแลวกได ชองทางในการขบออกนนม

หลายทาง ไดแก ขบออกทางเหงอ ทางลมหายใจออก กรองผานทางไตแลวขบออกทางปสสาวะ

เปลยนแปลงทตบแลวขบออกทางนาดแลวออกไปกบอจจาระ สารเคมทเปนแกสถาดดซมไดไมด

หลงจากสดหายใจเขาไปแลว อาจถกขบออกทางลมหายใจออกมาเปนสวนใหญเลยกได สารเคม

บางอยางไมเกดการเปลยนรปในรางกายมากนกกจะขบออกมาในรปเดม แตสารเคมบางอยางเกดการ

เปลยนรปมากกจะขบออกมาในรปเมตาโบไลตเปนสวนใหญ

การบอกอตราการกาจด (Elimination) สารเคมในรางกาย สามารถใชคาครงชวตในรางกาย

(Biological half-life; T1/2) เปนตวบอกความเรวในการกาจดออกได โดยคานหมายถง เวลาท

รางกายใชในการทาใหสารเคมนนหมดฤทธหรอเสอมสภาพไปครงหนง คาครงชวตอกแบบหนงทนยม

ใชกนคอคาครงชวตในเลอด (Plasma half-life; T1/2) หมายถง เวลาทรางกายใชในการทาใหปรมาณ

ของสารเคมชนดนนในเลอดลดลงไปครงหนง โดยปกตถาสารเคมนนดดซมเขามาแลวสลายตวไดเรว

ถกเปลยนแปลงไดมาก และขบออกจากรางกายไดเรว กจะมคาครงชวตในรางกายตา

หลงจากสารเคมทเปนพษทาปฏกรยาในระดบโมเลกลหรอเซลลในรางกายทอวยวะเปาหมายตามแต

กลไกการออกฤทธของสารเคมแตละชนดแลว รางกายจะเกดกระบวนการซอมแซม (Repair) ขนได

ทงในระดบโมเลกล เชน การซอมแซมสารพนธกรรมทเสยหาย และในระดบเซลล เชน การทาลาย

เซลลทเสยหายทง และสรางเซลลทดขนใหม

ความสมพนธของขนาดกบผลกระทบตอสขภาพ (Dose-response relationship)

ในเรองความสมพนธของขนาด (Dose) กบผลกระทบตอสขภาพ (Health effect) นน ในทนจะขอกลาวถงเนอหาเพยงในเบองตนเพอพอใหเกดความเขาใจในความสมพนธของขนาดกบการเกดพษของ

สารเคม ดงทไดทราบแลววา การเกดพษของสารเคมจะรนแรงมากนอยเพยงใดนน ขนอยกบปจจย

หลายอยาง ทงความสามารถในการกอพษของตวสารเคมนนเอง ชองทางในการรบสารเคม ปจจยทม

ผลตอกระบวนการทางพษจลนศาสตร (การดดซม การกระจายตว การเกบสะสม การเปลยนรป และ

การขบออก) ปจจยในดานผรบสารพษ เชน สปชส พนธกรรม อาย เพศ โรคประจาตว ความทน

ความไวรบ และการแพสารเคมนน เปนตน “ขนาด” ของสารเคมทไดรบเขาไปในรางกาย กเปนอก

ปจจยหนงทสาคญมากในการเกดพษ บคคลแรกทใหความสาคญกบเรองขนาดกคอพาราเซลซส เขา

ไดชใหเหนวาสารเคมทกประเภทเปนพษ (Poison) ได ถาไดรบในขนาดทเพยงพอ และสารเคมชนด

เดยวกนนน กอาจเปนคณหรอเปนยา (Remedy) ได ถาไดรบในขนาดทเหมาะสม หลกการนถก

นามาใชในวชาเภสชศาสตรในปจจบน เพอประเมนชวงขนาดการรกษา (Therapeutic dose) ของยา

ซงเป

สขภ

ภาพ

resp

แกน

ไมม

บางสตาก

นอย

ใหม

ประ

จากThre

สารเ

เลย

พจา

อาห

สถา

ไปตา

ปนชวงขนาดท

ภาพทเรยกวาผ

พท 9 เปน

ponse curv

นหนงแสดงจา

การเกดความ

สวนเกดผลกรวาจดนเปนต

ยเรมเกดผลกร

จานวนประช

ชากรทงหมด

ภ

การอนมานตeshold นน แ

เคมชนดทพจ

(No observ

ารณากาหนดร

หาร ระดบคว

นททางานดว

ามลกษณะขอ

ทเขาสรางกา

ผลขางเคยง (S

นภาพกราฟเส

ve) แบบปกตท

านวนสงมชวต

มผดปกตขนใ

ระทบขน ลกศนไปจะไมเกด

ระทบ เมอขน

ชากรทไดรบ

จะเกดผลกระ

ภาพท 9 แสด

ตามแบบจาลแสดงวาจะมข

ารณาได เนอ

ved adverse

ระดบทปลอด

ามปลอดภย

ย (แตรายละ

องการนามาใช

ายแลว ยาสาม

Side effect)

สนโคงแสดงค

ทวไป ถาแกน

ตทเกดอาการ

ในกลมประช

ศรในภาพแสดดผลกระทบข

นาดสงขนอกถ

ผลกระทบเพ

ะทบขน

งกราฟความส

อง (Model) ขนาดในชวงห

งจากจะไมมป

e effect le

ดภยของสารป

ของมลพษใน

เอยดในการป

ชงาน)

40

มารถออกฤท

จากยาขน

ความสมพนธ

นกราฟในแนว

ผดปกตขน จ

ชากร แตเมอ

ดงจดทเรยกวน เมอขนาดเ

ถงชวงหนง จะ

พมขนอยางรว

สมพนธของขน

ขางตนหนง ทตาเพยง

ประชากรทเกด

evel; NOAEL

ปนเปอนในอา

นอากาศและ

ประเมนคาระ

ทธรกษาโรคได

ธของขนาดกบ

วนอนแสดงขน

จะเหนวาทระ

ขนาดเพมขน

า Thresholdเรมสงขนในช

ะเปนชวงทคน

วดเรว และค

นาดกบผลกระ

น จะเหนวากงพอทจะทาให

ดผลกระทบต

L) หลกการคด

าหาร เชน ยา

นา รวมถงระ

ดบความปลอ

ด โดยยงไมท

บผลกระทบต

นาดของสารเค

ดบความเขมข

นถงจดหนง จ

d หมายถงจดวงแรกจะมป

นสวนใหญจะ

คอยๆ เพมชา

ะทบตอสขภา

การทสารเคมหทกคนปลอด

ตอสขภาพทขน

ดน ถกนามาใ

าปราบศตรพช

ะดบทปลอดภ

อดภยอาจจะม

าใหเกดผลเส

ตอสขภาพ (D

คมทไดรบ สว

ขนตามากๆ จ

จะเรมมประช

ดทถาขนาดสาระชากรเพยง

เกดผลกระทบ

าลง จนถงจด

าพ

มสวนใหญมรดภยจากการไ

นาดตากวาระ

ใชประโยชนใน

ชหรอสารปรง

ภยของสารเค

มความแตกตา

สยตอ

Dose-

วนอก

จะยง

ชากร

ารพษงสวน

บ ทา

ดหนง

ระดบ ไดรบ

ะดบน

นการ

งแตง

คมใน

างกน

41

อยางไรกดลกษณะการกอพษของสารเคมบางอยาง เชน การเกดมะเรง (Carcinogenesis) หรอการ

แพ (Allergy) กอาจเกดขนไดในกลมประชากรทไวรบ แมไดรบสารเคมทเปนสาเหตเขาไปในขนาดท

ตามาก ลกษณะของเสนกราฟแสดงความสมพนธของขนาดกบผลกระทบตอสขภาพกอาจตางออกไป

เพอความปลอดภย นกวชาการทางดานพษวทยาสวนใหญในปจจบนจงมแนวคดทเชอกนวา สาหรบ

ผลกระทบในดานการกอมะเรงหรอการแพแลว ตองถอวาไมมคาตาสดทปลอดภยเลย (No threshold)

คอแมไดรบในขนาดทตามากกอาจกอผลกระทบได (1, 2) และในการควบคมการสมผสกบสารพษทกอ

ผลประเภทน ตองไมใหสมผสเลยจะดทสด หรอถาตองสมผสจะตองควบคมใหอยในระดบตาทสด

เทาทจะสามารถทาได (As low as possible; ALAP)

นอกจากกราฟรปโคงแลว ยงอาจพบกราฟแสดงความสมพนธของขนาดกบผลกระทบตอสขภาพใน

ลกษณะอนอก เชน เปนกราฟทคอนขางเปนเสนตรง (Linear) คอเมอขนาดของสารเคมเพมขน

จานวนประชากรทไดรบผลกระทบกเพมขนตามกนเปนอตราทคอนขางคงท หรออาจพบกราฟม

ลกษณะเปนรปตวย (U-shaped) คอทขนาดตามากๆ สารเคมนนจะสงผลเสยตอรางกาย แตในขนาด

สงมากๆ กจะสงผลเสยตอรางกายไดอก กราฟทเปนรปตวยน มาจากแบบจาลองทนกพษวทยา

พยายามใชอธบายปรากฎการณของสารเคมบางอยาง เชน วตามนหรอแรธาตบางตว ทไดรบนอยไปก

เกดผลเสย แตหากไดรบมากไปกเกดผลเสยเชนกน ตองไดรบในขนาดทเหมาะสมจงจะเกดผลด

ปรากฎการณของสารเคมบางชนดทมลกษณะแบบน เรยกวา Hormesis

เมอกลาวถงเรองขนาด (Dose) แลว ยงมคาอก 2 คาทนาสนใจ คอขนาดภายนอก (External dose)

กบขนาดภายใน (Internal dose) ขนาดภายนอก หมายถง ขนาดของสารเคมทรางกายไดรบเขาไป

เมอวดจากภายนอก เชน จากความเขมขนในอากาศ จากความเขมขนในสารละลายทกนเขาไป แต

เนองจากสารเคมถกดดซมเขาไปในรางกายไดเพยงบางสวน ถกเกบสะสม และถกเปลยนแปลงตามกระบวนการทางพษจลนศาสตร ขนาดของสารเคมทจะไปถงอวยวะเปาหมายไดจรงๆ นน ยอม

แตกตางจากขนาดภายนอก ขนาดทวดจากภายในรางกายนเรยกวา ขนาดภายใน โดยทวไปขนาด

ภายในยอมสะทอนถงการเกดพษไดดกวาขนาดภายนอก แตกทาการตรวจวดไดยากกวา หรอในบาง

กรณอาจตรวจวดไมไดเลย ตองประมาณการณดวยการคานวณโดยใชแบบจาลองเอา

พนฐานความรเรองความสมพนธของขนาดกบการเกดผลกระทบตอสขภาพน มความสาคญอยางยงใน

การใชประเมนความเสยงทางสขภาพ (Health risk assessment; HRA) ในทางพษวทยาประยกต

ทาใหนกพษวทยาสามารถกาหนดระดบของสารเคมในสงแวดลอม เชน นา อากาศ ในอาหาร หรอใน

สถานททางาน ใหอยในระดบทไมเปนพษตอคนสวนใหญได การทดสอบระดบความเปนพษของ

สารเคม ซงสวนใหญจะเปนการทดสอบในสตวทดลอง (Animal testing) นน กเปนสงทมประโยชน

42

ตอสงคมสวนรวม เนองจากจะทาใหนกพษวทยามขอมลเพอนามาเลอกสารเคมทมความเปนพษนอย

มาใชเปนยา ใชในอตสาหกรรม ใชในการเกษตร หรอใชในชวตประจาวนได โดยหวงวาจะเกด

ผลกระทบจากสารเคมนนตอทง มนษย สตว พช และสงแวดลอมใหนอยทสด อยางไรกตามการ

ทดสอบความเปนพษในสตวทดลองเพอเลอกสารเคมทเปนพษนอยมาใชในมนษยนนกยงมขอควร

พจารณาอย ทงในแงการทารายสตวทดลอง ซงตองทาใหเกดขนนอยทสดเทาทจาเปน และในแงทอาจ

มความแตกตางของสปชสในการเกดพษได ผลกระทบจากสารพษชนดเดยวกน ทเกดขนใน

สตวทดลอง ไมจาเปนจะตองเหมอนกบทเกดขนในมนษย ขอควรพจารณาน เปนสงทนกพษวทยาและ

ผทนาขอมลความเปนพษในสตวทดลองไปใชจะตองคานงถงเสมอ

เอกสารอางอง

1. Hodgson E. A textbook of modern toxicology. 3rd ed. New Jersey: John Wiley &

Sons 2004.

2. Klaassen CD. Casarett and Doull’s Toxicology: The basic science of poisons. 17th

ed. New York: McGraw-Hill 2008.

3. ณฐ ตนศรสวสด, ศรนนท เอยมภกด. นตพษวทยา. กรงเทพมหานคร: สานกพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย พ.ศ. 2550.

4. Loomis TA, Hayes AW. Loomis’s Essentials of toxicology. 4th ed. California:

Academic Press 1996.

5. Hoffman RS, Nelson LS, Howland MA, Lewin NA, Flomenbaum NE, Goldfrank LR.

Goldfrank’s Manual of Toxicologic Emergencies. New York: McGraw-Hill 2007.

6. วลาวณย จงประเสรฐ, สรจต สนทรธรรม, บรรณาธการ. อาชวเวชศาสตร ฉบบพษวทยา –

โครงการตารากรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. นนทบร: บรษท ไซเบอร เพรส จากด พ.ศ. 2542.

7. Walker R, Lupien JR. The safety evaluation of monosodium glutamate. J Nutr.

2000;130(4S Suppl):1049S-52S

8. Hazleton LW, Tusing TW, Zeitlin BR, Thiessen R, Murer HK. Toxicity of coumarin. J

Phamacol Exp Ther. 1956;118(3):348-58 .

9. International Programme on Chemical Safety. Inchem website: Environmental

health criteria 52: Toluene. 1985. [cited 2 May 2013]. Available from: http://www.

inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc52.htm.

43

Acetaldehyde นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ Acetaldehyde ||||| ชออน Ethanal, Ethyl aldehyde, Acetic aldehyde, Aldehyde C

สตรโมเลกล C2H4O ||||| นาหนกโมเลกล 44.05 ||||| CAS Number 75-07-0 ||||| UN Number

1089

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวไมมส ตดไฟได ละลายในนา มกลนฉนมากแตถาเจอจางลงจะมกลน

เหมอนผลไม odor threshold อยท 0.05 ppm (0.09 mg/m3) ระเหยเปนไอทอณหภมหอง เกดใน

ธรรมชาตอยในกาแฟ ขนมปง ผลไมสก และจากกระบวนการเผาผลาญอาหารของพช

อนตรายทางเคม ละลายไดในแอลกอฮอล ไวตอปฏกรยาสง มแนวโนมทจะเกดปฏกรยาโพลเมอร

กอใหเกดเปอรออกไซด อาจเกดปฏกรยาทรนแรง เปนอนตรายเมอทาปฏกรยากบพลาสตก ยาง สารเคมในสภาพทเปนไอระเหยหรอแกส เมอผสมกบอากาศกอใหเกดการระเบดได

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): C = 25 ppm ||||| NIOSH REL: Carcinogen

notation, IDLH = 2,000 ppm [Carcinogen notation] ||||| OSHA PEL: TWA = 200 ppm

(360 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะ

แวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 860 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง ไมทราบวาเปนสารกอ

มะเรงในมนษยหรอไม)

การผลต ไดมาจากปฏกรยา oxidation ของ ethanol

การนาไปใช ใชเปนสารกงกลาง (intermediate) ของการผลตสารเคมอนหลายชนด เชน acetic

acid, acetic anhydride, cellulose acetate, vinyl acetate resins, acetate esters, pentaerythritol, การสงเคราะหอนพนธของ pyridine, terephthalic acid และ peracetic acid

ใชในการผลตนาหอม polyester resin สยอมทเปนดาง ใชเปนสารกนบดในผลไมและเนอปลา

ใชเปนสารแตงรสชาต เปลยนโครงสรางโมเลกลของแอลกอฮอล เปนสวนประกอบของเชอเพลง

ทาให gelatin แขงตว เปนตวทาละลายในอตสาหกรรมยาง ฟอกหนง กระดาษ และทากระจกเงา

การเขาสรางกาย ในตบเอนไซม alcohol dehydrogenase จะเปลยน ethanol ใหเปน

acetaldehyde และจะมเอนไซม acetaldehyde dehydrogenase ทเปลยน acetaldehyde

44

ใหเปน acetic acid ในคนเอเชยตะวนออกจะมการกลายพนธของ gene ทสรางเอนไซม

acetaldehyde dehydrogenase ทาใหเอนไซมทางานไดไมเตมท จงทาใหมอาการ alcohol

flush reaction และเมาคางในกลมคนดงกลาว และacetaldehyde ยงพบเปนสวนประกอบใน

บหร โดยจะเสรมฤทธของ nicotine ทาใหตดบหร

ผลระยะฉบพลน ระคายเคองตอดวงตา ผวหนง และระบบทางเดนหายใจ ถาสดดมเขาไปปรมาณ

มากทาใหเกดปอดบวมนา (pulmonary edema) กดการหายใจ และความดนสงขนในสตวทดลอง

ผลจากการหายใจมโอกาสกอพษนอยกวาจากการกนหรอการสมผสทางผวหนง

ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ อาการคลายคนตดสรา ทาใหเกดมะเรงทเยอบโพรงจมก (nasal mucosa) และกลองเสยง (larynx) ในสตวทดลอง

การรกษา รกษาตามอาการ ไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน

ขอมลดานสงแวดลอม เปนพษตอสงมชวตในนา เปนอนตรายตอแหลงนาดม มแนวโนมในการสะสม

ทางชวภาพตา

เอกสารอางอง

1. http://www.epa.gov/ttn/atw/hlthef/acetalde.html [cited 2010, 5 January].

2. http://msds.pcd.go.th/searchName.asp?vID=84 [cited 2010, 5 January].

3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

4. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

Acetone นพ.องกร นพคณภษต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ อะซโตน (Acetone) ||||| ชออน Propan-2-one, Propanone, 2-Propanone, Dimethyl ketone, Methyl ketone, beta-Ketopropane, Dimethyl formaldehyde, Pyroacetic spirit

สตรโมเลกล C3H6O ||||| นาหนกโมเลกล 58.08 ||||| CAS Number 67-64-1 ||||| UN Number

1090

ลกษณะทางกายภาพ เปนของเหลวใสไมมส ระเหยเปนไอไดด มกลนมนท จดเดอด 56.5 องศา

เซลเซยส จดหลอมเหลว -95 องศาเซลเซยส ตดไฟได

45

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 500 ppm, STEL = 750 ppm |||||

NIOSH REL: TWA = 250 ppm (590 mg/m3), IDLH = 2,500 ppm [10 % LEL] ||||| OSHA PEL:

TWA = 1,000 ppm (2,400 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ

ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Acetone in urine (End of shift) = 50 mg/L

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity =

A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

อตสาหกรรมทใช

• ใชในอตสาหกรรมการทาเครองสาอาง

• อตสาหกรรมทมการใชตวทาละลาย

• ใชในการชะลาง

• เปนสารไลนา

• ชางเสรมสวย

• ชางไม ชางเฟอรนเจอร

• การผลตสารหลอลน การผลตคลอโรฟอรม

• อตสาหกรรมผลต acetone โดยตรง

กลไกการกอโรค อะซโตน สามารถเขาสรางกายได 3 ทางไดแก ทางการหายใจ ทางการกน และทาง

ผวหนง (พบไดนอย) เมอเขาสรางกายจะมฤทธกดระบบประสาทสวนกลาง ทาใหมอาการมนงง ซม

และซมผานชนไขมนบรเวณผวหนงทาใหเกดการระคายเคองผวหนง อะซโตนจะถกขบออกจาก

รางกายทางลมหายใจออก และทางไตในรปของคโตนในปสสาวะ

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน อะซโตนเปนสารไวไฟ เมอเผาไหมจะไดแกสคารบอนไดออกไซด

และแกสคารบอนมอนอกไซด ซงเปนพษตอรางกาย ดงนนการเขาไปกภยตองใชชดทปองกนไฟได

และเนองจากการเผาไหมจะทาใหเกดแกสคารบอนไดออกไซดและแกสคารบอนมอนอกไซดระดบของ

ชดควรเปนชดปองกนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA)

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ระบบประสาท เมอรบประทานอะซโตนเขาไปจะมอาการคลายกบการดมสรา

แตจะไมมอาการครนเครง (euphoria) และอาการมกจะรนแรงกวาการดมสรา อาการสาคญคออาการตอระบบประสาทซงมไดตงแต ซม จนถงหมดสต นอกจากน อะซโตนยงมฤทธกดการ

หายใจ ทาใหหายใจชาระบบไหลเวยนโลหต ทาใหหลอดเลอดสวนปลาย (peripheral

circulation) ขยายตว เกดความดนโลหตตา ฤทธระคายเคอง ผทสมผสอะซโตน อาจมอาการ

แสบตา แสบจมก ไอ และผนคนตามผวหนง

46

• อาการระยะยาว ยงไมมขอมลทชดเจนเกยวกบอาการระยะยาวของอะซโตน แตเชอวามฤทธกด

ประสาทสวนกลาง เหมอนฤทธของสารระเหยอนๆ ซงทาใหเกดความผดปกตในเรองเกยวกบ

สตปญญาและระบบประสาท (neuropsychiatric disorder)

การตรวจทางหองปฏบตการ ตรวจเพอยนยนการสมผสไดโดย การตรวจหาอะซโตนในเลอด

(acetone in blood) ภายใน 1 ชวโมงหลงจากสมผสสาร และการตรวจหาอะซโตนในปสสาวะ

(acetone in urine) ภายใน 3 ชวโมงหลงการสมผส

การดแลรกษา

• การรกษาระยะเฉยบพลน ใหการรกษาแบบประคบประคองโดยเฉพาะการเฝาระวงเกยวกบระดบ

สญญาณชพและระดบความรสกตว เนองจากอะซโตนสามารถทาใหเกดความผดปกตไดทงระบบประสาทและระบบไหลเวยนโลหต ดงทไดกลาวมาแลวขางตน ผปวยทรบสมผสอะซโตนโดยการ

รบประทาน ควรไดรบการลางทองและใชผงถานกมมนต (activated charcoal) ในการดดซบพษ

รกษาอาการแบบประคบประคองตามอาการ เชน ใหสารนาทางหลอดเลอดดา จนรางกาย

สามารถขบอะซโตนออกมาไดเองจนหมด

• การดแลระยะยาว นดตดตามอาการเพอสงเกตอาการทางระบบประสาท

เอกสารอางอง

1. American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH). TLVs and

BEIs. Cincinnati: ACGIH 2012.

2. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). NIOSH Pocket

Guide to Chemical Hazards (NIOSH Publication No. 2005-151). Cincinnati: NIOSH

2005.

3. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.

Geneva: International Labour Office 1998.

4. Haz-Map: Occupational Exposure to Hazardous Agents. Nitric acid. Available from:

http://hazmap.nlm.nih.gov/. 5. วลาวณย จงประเสรฐ, สรจต สนทรธรรม, บรรณาธการ. อาชวเวชศาสตร ฉบบพษวทยา –

โครงการตารากรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. นนทบร: บรษท ไซเบอร เพรส จากด พ.ศ.

2542.

6. ศนยปฏบตการฉกเฉนสารเคมกรมควบคมมลพษ. คมอการระงบอบตภยจากวตถอนตราย 2546.

7. ศนยขอมลวตถอนตรายและเคมภณฑกรมควบคมมลพษ. Acetone. Available from:

http://msds.pcd.go.th/.

47

Acrolein นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ อะโครลน (Acrolein) ||||| ชออน 2-Propenal, 2-Propen-1-al, Acraldehyde, Acrylal-

dehyde, Acrylic aldehyde, Allyl aldehyde, Prop-2-enal

สตรโมเลกล C3H4O ||||| นาหนกโมเลกล 56.06 ||||| CAS Number 107-02-8 ||||| UN Number

1092

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวไมมสหรอมสเหลอง มกลนเหมนฉน เผาไหมไดงาย กลายเปนไอได

เรวกวานาทอณหภมหอง ไอระเหยหนกกวาอากาศ เกดขนไดเองตามธรรมชาตจากนามนทสกดมา

จากตนไม เชน โอก สน ไมผลดใบทขนอยบรเวณทราบสง

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): C = 0.1 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 0.1 ppm (0.25 mg/m3), STEL = 0.3 ppm (0.8 mg/m3), IDLH = 2 ppm ||||| OSHA PEL: TWA =

0.1 ppm (0.25 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบ

ภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 0.55 ug/m3

อนตรายทางเคม สามารถรวมกบสารอนจนตดไฟหรอระเบดได ขนกบการใหความรอน ทาปฏกรยา

กบกรด ดาง สาร oxidant เปนสาเหตการเกดเพลงไหมหรอระเบดได เกดจากการเผาไหมของ

สารอนทรย เชน ตนไม ยาสบ การเผาไหมเชอเพลง และนามน

การผลต ไดมาจากการผลต acrylic acid ผลตโดยขบวนการ air oxidation ของ propylene เดมใช

การควบแนนของ acetaldehyde และ formaldehyde

การนาไปใช

• ใชเปนสวนประกอบของสารเคมอนและสารฆาแมลง

• พบในอาหารสตว (ใชเปนกรดอะมโนในอาหารสตว)

• ใชฆาเชอราและวชพช ฆาสงมชวตในนาหลอเยนในระบบระบายอากาศ และระบบบาบดนาเสย

• ใชเปน slimicide ในอตสาหกรรมกระดาษ

• ฆาสงมชวตในบอนามนและเชอเพลงปโตรเคมเหลว

• ใชในการทา tissue fixation ในการตรวจชนเนอ

• เปนสารตงตนในการผลตฉนวนกนไฟฟา เปนสารกงกลาง (intermediate) ในการผลต

methionine, glutaraldehyde, allyl alcohol และ tetrahydrobenzaldehyde

48

• เปน copolymer กบ acrylic acid, acrylonitrile, และ acrylic esters

• ทาปฏกรยากบ formaldehyde, guanidine hydrochloride, ethylene diamine

• ใชเปนแกสพษในการทหาร

การเขาสรางกาย ดดซมทางการหายใจเอาไอระเหยเขาไป ทางผวหนง และทางการกน

ผลระยะฉบพลน นาตาไหล ระคายเคองอยางรนแรงตอดวงตา ผวหนง และระบบทางเดนหายใจ ถา

สดดมเขาไปปรมาณมากทาใหเกดปอดบวมนา (pulmonary edema) อาการอาจเกดภายหลงการ

สมผสไดหลายวน

ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ ยงไมทราบขอมลแนชด

อาการทเกดขนเมอสมผสในระดบความเขมขนตางๆ (1)

• สมผสระยะสน (นอยกวาหรอเทากบ 14 วน) ระยะเวลาในการสมผส 40 นาท

ระดบความเขมขนในอากาศ 0.00005 ppm = ระดบความเสยงตาสดตอการเกดผลตอสขภาพ

ระดบความเขมขนในอากาศ 0.17 ppm = ระคายเคองตา

ระดบความเขมขนในอากาศ 0.26 ppm = ระคายเคองจมก

ระดบความเขมขนในอากาศ 0.43 ppm = ระคายเคองคอ

• สมผสระยะยาว (มากกวา 14 วน) ระดบความเขมขนในอากาศ 0.000009 ppm = ระดบความเสยง

ตาสดตอการเกดผลตอสขภาพในสตวทดลอง ผลระยะยาวจากการสดดมยงไมทราบ

การรกษา รกษาตามอาการ ใหยาตานพษ (antidote) คอ physostigmine ถาม anticholinergic

effect

ขอมลดานสงแวดลอม เปนพษรนแรงตอสงมชวตในนา

เอกสารอางอง

1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for

Acrolein. 2007 [cited 2010 2 January]; Available from: http://www.atsdr.cdc.gov/

toxprofiles/tp124.html.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.

3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

Acrylonitrile นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

49

ชอ อะครโลไนไตรล (Acrylonitrile) ||||| ชออน 2-Propenenitrile, Propenenitrile, Acrylonitrile

monomer, AN, Cyanoethylene, Vinyl cyanide, VCN

สตรโมเลกล C3H3N ||||| นาหนกโมเลกล 53.06 ||||| CAS Number 107-13-1 ||||| UN Number

1093

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวไมมส ระเหยไดกลนฉนออนๆ กลนหอมคลายกระเทยม คอยๆ

เปลยนเปนสเหลองถาถกแสง ระเบดได ตดไฟได ไอระเหยหนกกวาอากาศและกระจายตามพนดน

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 2 ppm [skin] ||||| NIOSH REL:

Carcinogen Notation, TWA = 1 ppm, C = 10 ppm [15-minutes] [skin], IDLH = 85 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 2 ppm, C = 10 ppm [15-minutes] [skin] ||||| ประกาศกระทรวง-

มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมได

กาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 10 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2A (นาจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ

มะเรงในมนษยหรอไม)

อนตรายทางเคม เมอถกความรอนจะยอยสลายบางสวนให cyanide (hydrogen cyanide) และ

nitrogen oxide ทาปฏกรยารนแรงกบกรดเขมขนและสาร oxidants กดพลาสตกและยาง

การผลต ไดมาจากการทาปฏกรยา chlorination ของ benzene หรอ chlorobenzene โดยม

ตวเรงมกเปน ferric oxide ตามดวยการกลนแบบแยกสวนหรอการทาเปนผลกจากสวนผสมของ

chlorinated benzene การนาไปใช ใชในการผลต acrylic และ modacrylic fibers ยาง nitrile และพลาสตก และใชเปน

สารรมควนในการเกบเมลดพช

การเขาสรางกาย การสดดมไอระเหย ทางผวหนง และการกน

ผลระยะฉบพลน ลกษณะทางคลนกไมจาเพาะ

• ไอระเหยทาใหเกดอาการจาม เจบคอ เยอบอกเสบ หายใจลาบาก

• ผวหนงไหม แดง เปนตมนา ผวหนงอกเสบมกเปนหลงจากสมผสหลายชวโมง กอใหเกดผนภมแพ

ได(allergic contact dermatitis)

• ระคายเคองตอตา ตาแดง ปวดตา และนาตาไหล ระคายเคองทางเดนหายใจสวนลาง

• ปวดศรษะ เวยนหว คลนไส อาเจยน ทองเสย ออนเพลย และหวใจเตนเรว

• ตบทางานผดปกต ตวเหลอง เจบบรเวณตบ เบออาหาร

50

• สงผลตอระบบประสาทสวนกลาง

• ซด และไตทางานผดปกต

• ชก หยดหายใจ เสยชวต ในรายทอาการรนแรง

• มผลตอการเตบโตของทารกในครรภในสตวทดลองทความเขมขนสง

ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ กอใหเกดมะเรงในสตวทดลอง เพมความเสยงการเปนมะเรงปอด

การรกษา รกษาเชนเดยวกบผปวยไดรบพษไซยาไนด (cyanide poisoning) รวมกบการให N-

acetylcysteine และ thiosulfate

ขอมลดานสงแวดลอม เปนพษตอสงมชวตในนา

เอกสารอางอง

1. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

2. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for

acrylonitrile. 1990 [cited 2010 11 January]; Available from:

http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp 125.html.

3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

4. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

5. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

Aluminium พญ. สทธธราห ชโรเตอร

นพ. ววฒน เอกบรณะวฒน (14 เมษายน พ.ศ. 2556)

ชอ อลมเนยม (Aluminium) ||||| ชออน Aluminum สญลกษณอะตอม Al ||||| นาหนกอะตอม 26.98 ||||| CAS number 7429-90-5 ||||| UN

Number Aluminium powder, coated 1309, Aluminium powder, uncoated 1396,

Aluminium smelting by-products or aluminium dross 3170

51

ลกษณะทางกายภาพ โลหะสเงนอมขาวหรอสเทา นาหนกเบา มเนอคอนขางออนนมและยดหยนเมอ

เทยบกบโลหะชนดอนๆ ตแผหรอดดเปนรปทรงตางๆ ไดงาย

คาอธบาย อลมเนยม (สหรฐอเมรกาเรยกอลมนม; Aluminum) เปนโลหะทสามารถนามาใช

ประโยชนไดหลายอยางและเปนสวนประกอบของผลตภณฑตางๆ รอบตวเรา โรคจากอลมเนยมนน

มกพบในอตสาหกรรมการผลตและหลอมอลมเนยมเปนสวนมาก ทพบไดบอยทสดคอสะสมอยในเนอ

ปอดทาใหเกดเปนผงพดทวไปในบรเวณปอด นอกจากนยงเชอวาอลมเนยมทาใหเกดอาการสมอง

เสอมและอาจสมพนธกบการเกดโรคอลไซเมอรดวย

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Aluminum metal and insoluble compound TWA = 1 mg/m3 ||||| NIOSH REL: TWA = 10 mg/m3 [total dust], 5 mg/m3

[respirable dust] ||||| NIOSH REL: TWA = 15 mg/m3 [total dust], 5 mg/m3 [respirable

dust] ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม

(สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย การตรวจระดบอลมเนยมในเลอด ในปสสาวะ หรอในเนอเยอ เพอเฝาระวง

ผลกระทบตอสขภาพสามารถทาได แตตองระมดระวงในการแปลผลเปนพเศษ เนองจากอลมเนยม

เปนธาตทไมจาเปนตอรางกายทปกตจะพบในปรมาณนอยๆ (Non-essential trace element) ใน

รางกายคนทวไปอยแลว การตรวจระดบอลมเนยมในเลอดหรอปสสาวะ แมในของคนทวไปกจะมชวง

ของคาปกตแปรปรวนอยางมาก ซงโดยทวไปประมาณการณกนวาคาในเลอดคนทวไปอยทไมเกน 1

ug/dL และคาในปสสาวะคนทวไปไมเกน 10 ug/L (1) อกทงระดบอลมเนยมยงเพมขนได จากการกน

อาหารทมสารประกอบอลมเนยมผสมอย หรอนาดมทมอลมเนยมปนเปอน หรอการกนยาลดกรด

การนามาใชเฝาระวงสขภาพในคนทางาน มองคกรทนาเชอถอทกาหนดคามาตรฐานไวคอองคกร DFG

BAT (2000) ของประเทศเยอรมน กาหนด Aluminium in urine (End of shift) = 200 ug/L (2)

สวนองคกร ACGIH BEI (2012) ไมไดกาหนดคามาตรฐานไว คณสมบตกอมะเรง ตวโลหะอลมเนยมเอง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว แตการทางานใน

อตสาหกรรมผลตอลมเนยมมการประเมนไว โดย IARC Classification – Aluminium production

= Group 1 (ยนยนวาเปนกระบวนการทางานทกอมะเรงปอด และมะเรงกระเพาะปสสาวะในมนษย)

||||| สวนองคกร ACGIH ไดทาการประเมนคณสมบตในการกอมะเรงของโลหะอลมเนยมไว โดย

ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

แหลงทพบ อลมเนยมเปนธาตโลหะทพบไดตามธรรมชาตบนพนผวโลก และเปนโลหะทพบไดปรมาณ

มากทสด (3) ในธรรมชาตอลมเนยมจะไมอยในรปโลหะบรสทธ แตมกจะพบเปนสารประกอบในรปไตร

วาเลนต (Trivalency) คอ Al3+ เชน ในรปอลมเนยมออกไซด (Al2O3 หรออาจเรยก Alumina) สนแร

ทมอลมเนยมอยมากมหลายชนด ทพบบอย เชน บอกไซด (Bauxite) สาหรบการนามาใชนน หลงจาก

ผลตและหลอมแลว อลมเนยมถกนามาใชประโยชนในอตสาหกรรมมากมายหลายอยางในปรมาณสง

52

การใชสวนใหญจะใชในรปโลหะผสมกบโลหะชนดอน (Alloy) เชน ใชเปนสวนผสมในชนสวนเรอ

รถยนต จกรยาน เครองบน ใชหออาหารในรปแผนอลมเนยมฟอยด (Foil) ทากระปองบรรจอาหาร

และเครองดม ใชในงานกอสรางทาขอบหนาตาง ประต หลงคา ผนง ใชผลตอปกรณในบานและใน

สานกงานตางๆ มากมาย เชน หมอ จาน ไมเบสบอล ชนสวนนาฬกา ชนสวนปากกา ชนสวนกลอง

ถายรป ชนสวนเฟอรนเจอร ชนสวนเครองใชไฟฟา ชนสวนเครองดนตร ชนสวนเครองประดบ ใชใน

งานอเลกทรอนกส ทาสายไฟ ทาสายเคเบล เนอโลหะทใชผลตเหรยญของบางประเทศกมอลมเนยม

ผสมอย เปนสวนผสมในเมดส ใชในงานขดพนผว เปนตน นอกจากน ยงพบอลมเนยมปนเปอนในนา

ดม สารประกอบของอลม เนยมบางชนดยงใชเปนสารเตมแตงในอาหาร เชน Aluminium ammonium sulfate, Sodium aluminium phosphate, Sodium alumino-silicate เหลานเปน

ตน และยงเปนสวนผสมในยาลดกรด (Antacid) ในรป Aluminium hydroxide อกดวย

กลไกการกอโรค อลมเนยมดดซมเขาสรางกายไดนอยทงทางการกนและการสดหายใจเขาไป สวนทาง

ผวหนงนนดดซมไมไดเลย ทางการกนนน ประมาณการณวาอลมเนยมเพยง 1 % ในอาหารเทานนท

ดดซมเขาสรางกายได (4) เมอเขาไปแลวจะจบกบโปรตน Transferrin ในกระแสเลอด และไปสะสมท

สมอง ปอด ตบ และกระดกได กลไกการเกดพษทปอดจะทาใหเกดผงพด สวนทสมองเชอวาการสะสม

ของอลมเนยมจะทาใหระบบประสาทเสอมลง

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ไมม เนองจากเปนโลหะของแขง การรวไหลฟงกระจายไปในบรเวณ

กวางในลกษณะอบตภยสารเคมจงมโอกาสเกดไดนอย

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ไมพบพษเฉยบพลนจากการสมผสอลมเนยม

• อาการระยะยาว พษของอลมเนยมทพบจะเกดจากการสมผสในระยะยาว ไดแก (1) พษตอปอด

เปนพษจากการทางานกบอลมเนยมทสาคญทสด เมอคนทางานสดหายใจเอาฝนหรอฟมของ

อลมเนยมเขาไปในปอดเปนระยะเวลานานและมากเพยงพอ จะทาใหเกดการสะสมของอลมเนยม

ในเนอปอด (Aluminosis) เกดเปนโรคปอดขน โรคปอดนเรยกรวมๆ วาโรคปอดจากอลมเนยม (Aluminium lung disease) โรคปอดจากอลมเนยมทพบสวนใหญจะมลกษณะเปนผงพดเกดขน

ทวไปในเนอปอด (5, 6) ลกษณะเหมอนโรคฝนจบปอด (Pneumoconiosis) ชนดอนๆ เกดจากม

การสะสมของอนภาคอลม เนยมในเนอปอด แลวเกดการอกเสบเปนพงผดในเนอปอด

(Interstitial fibrosis) ขน รายงานในชวงป ค.ศ. 1947 – 1949 พบมผปวยทเกดโรคฝนจบปอด

จากการทางานขดพนผวดวยอลมเนยมออกไซด (Aluminium oxide) และซลกอน (Silicon) ซง

เปนโรคฝนจบปอดแบบทเกดอาการอยางรวดเรว และมกทาใหเสยชวต (3) โรคกลมนมชอเรยก

เฉพาะวา Shaver’s disease (Bauxite fibrosis) ซงอาจพบไดในคนถลงแรบอกไซดดวย นอก-

จากอาการแบบผงพดทวปอดแลว โรคปอดจากอลมเนยมยงเคยมรายงานในลกษณะอนๆ ไดอก

เชน Granulomatous disease, Interstitial pneumonitis และ Pulmonary alveolar

53

proteinosis แตมรายงานไมบอยนก (6) โรคฝนจบปอดจากอลมเนยมน เชอวาสามารถพบรอย

ผดปกตในเนอปอดไดตงแตระยะแรกจากการตรวจดวยเครองเอกซเรยคอมพวเตอรความละเอยด

สง (High Resolution Computed Tomography; HRCT) ซงมความละเอยดสงกวาการถาย-

ภาพรงสทรวงอกแบบธรรมดา (7) โรคปอดทอาจมความเกยวพนกบการทางานกบอลมเนยมอก

อยางหนง คอโรคหอบหดทพบในโรงงานผลตอลมเนยม (Potroom asthma) แตโรคหอบหด

ชนดนเชอวาเกดจากไอของฟลออไรดฟลกซ (Fluoride flux) ทใชในกระบวนการผลต (8)

มากกวาจะเกดจากพษของอลมเนยมเอง (2) พษตอกระดก ทาใหเกดภาวะกระดกบาง (Osteo-

malacia) พบในคนทไดรบอลมเนยมเกนขนาดจากการกนยาลดกรดบอยเกนไป และผปวยไตวายทลางไตนานๆ เชอวาอาจเกดจากอลมเนยมไปขดขวางการดดซมธาตฟอสฟอรสเขาสรางกาย (3)

พษตอระบบประสาท สามารถทาใหเกดอาการสมองเสอมขนในสตวทดลองหลายชนด จงเชอวา

นาจะทาใหเกดอาการสมองเสอมในมนษยไดดวย กลมอาการหนงทพบคอกลมอาการหลงลมจาก

การฟอกเลอด (Dialysis dementia) เปนอาการสมองเสอมทพบในผปวยทลางไตโดยการฟอก

เลอด (Hemodialysis) มาเปนเวลานานอยางนอย 3 – 7 ปขนไป จะเกดอาการพดผดปกต

หลงลม กลามเนอกระตก ชก และบางรายทาใหเสยชวตได เชอวาเกดจากไดรบอลมเนยมเกน

และไปสะสมในสมอง โดยอาจไดรบมาจากยาลดกรดซงเปนยาทมกใหในผปวยไตวาย หรอ

ปนเปอนอยในนาลางไตกได ตรวจระดบอลมเนยมในเลอด สมอง กลามเนอ และกระดกจะพบคา

สง อกกลมอาการหนงทเชอวาอาจสมพนธกบพษของอลมเนยมคอโรคอลไซเมอร (Alzheimer’s

disease) เนองจากมการคนพบวาเนอสมองของคนเปนอลไซเมอรจะพบมอลมเนยมสงกวาปกต

อยางไรกตามสมมตฐานนยงไมมขอมลเพยงพอทจะสรปไดวาจรงหรอไม (4) สาหรบผลการกอ

มะเรงนน พบวาการทางานในอตสาหกรรมผลตอลมเนยม เพมความเสยงตอการเปนมะเรง

กระเพาะปสสาวะและมะเรงปอด อยางไรกตามดเหมอนวาผลการกอมะเรงนาจะสมพนธกบ

สารเคมอนทพบในกระบวนการผลต เชน Benzo[a]pyrene หรอฝนซลกา มากกวาจะเกดจากอลมเนยมโดยตรง

การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจทางหองปฏบตการทมประโยชนในการวนจฉยโรคปอดจาก

อลมเนยมคอ การถายภาพรงสทรวงอกเพอดการเกดพงผดในเนอปอด การทาเอกซเรยคอมพวเตอร

ความละเอยดสงของทรวงอก ซงเชอวาคนหาโรคไดในระยะแรก การตรวจสมรรถภาพปอด ซงอาจพบ

ลกษณะปอดจากดการขยายตว (Restriction) ไดในรายทเกดอาการของโรคฝนจบปอดขนแลว การ

ตรวจระดบอลมเนยมในปสสาวะ อาจชวยยนยนการสมผส

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล ไมม เนองจากไมมพษแบบเฉยบพลน

• การรกษา (1) กรณโรคฝนจบปอดจากอลมเนยม การรกษาทดทสดคอเปลยนงาน นาผปวย

ออกมาจากการสมผสฝนหรอฟมของอลมเนยมใหเรวทสด โดยทวไปแลวถงแมจะออกจากการ

54

สมผสแลวกตาม อาการของโรคฝนจบปอดกยงคงดาเนนตอเนอง เกดการอกเสบตอไปได

หลงจากเปลยนงานใหทาการรกษาแบบประคบประคอง ใหยาขบเสมหะ ใหยาขยายหลอดลม

ตามอาการ (2) กรณโรคสมองเสอมจากการลางไต ซงเชอวาเกดอาการเนองจากมอลมเนยมใน

รางกายเกน อาจตรวจระดบอลมเนยมในเลอด ซงมองคกรทกาหนดมาตรฐานไวคอ CEC

(Commission of the European Communities) ไดกาหนดใหระดบอลมเนยมในนาลางไต

ตองไมเกน 10 ug/L สาหรบการลางแบบฟอกเลอด (Hemodialysis) และไมเกน 15 ug/L

สาหรบการลางทางหนาทอง (Peritoneal dialysis) สวนในรางกายผปวย ระดบอลมเนยมใน

เลอดคนไตวายถาเกน 6 ug/dL ถอวาเรมสง ถาเกน 10 ug/dL ตองตรวจตดตามบอยๆ และสงสดไดไมเกน 20 ug/dL (9) ถาคาสงกวาปกต ใหทาการรกษา (Chelation) ดวยยา Deferoxa-

mine หรอ Deferiprone เหมอนกบผปวยทมภาวะเหลกเกน (Iron overload) (4)

การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอการควบคมทแหลงกาเนดตามหลกอาชวอนามย

กรณโรคปอดทเกดจากอลมเนยม สถานประกอบการทพบผปวยบอยคอโรงงานผลตแรอลมเนยม

นนเอง จงควรเฝาระวงไวเปนอยางมากทสด สวนโรงงานทใชอลมเนยมทหลอมมาเปนโลหะผสมแลว

อาจมความเสยงนอยกวา อยางไรกตามถากระบวนการทางานทาใหมฝนหรอฟมอลมเนยมเกดขนใน

ปรมาณมากกควรเฝาระวงโรคไวเชนกน ควรตรวจวดระดบฝนอลมเนยมในสถานททางานและควบคม

ไมใหเกนคามาตรฐาน ใหคนทางานใสอปกรณปองกนตนเองทเหมาะสม ในการเฝาระวงโรค ควร

สอบถามอาการหอบเหนอย แนนหนาอก ในพนกงานททางานมานานและสมผสในขนาดสง การตรวจ

สขภาพอยางนอยควรตรวจภาพรงสทรวงอกเพอคนหาภาวะฝนจบปอด ตรวจสมรรถภาพปอดดวยถา

ทาได กรณสงสยวาผปวยจะเปนโรคฝนจบปอดจากอลมเนยมในระยะเรมแรก อาจสงตรวจเอกซเรย

คอมพวเตอรความละเอยดสงของทรวงอกเพอยนยน

เอกสารอางอง

1. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological monitoring. 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

2. DFG (Deutsche Forschungsgemeinschaft). List of MAK and BAT values, 2000.

Report No. 36, Commission for the investigation of health hazards of chemical

compounds in the work area. Weinheim: Wiley-VCH 2000.

3. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.

Geneva: International Labour Office 1998.

4. Klaassen CD. Casarett and Doull’s Toxicology: The basic science of poisons. 17th

ed. New York: McGraw-Hill 2008.

5. Avolio G, Galietti F, Iorio M, Oliaro A. Aluminium lung as an occupational disease:

Case reports. Minerva Med. 1989;80(4):411-4.

55

6. Hull MJ, Abraham JL. Aluminum welding fume-induced pneumoconiosis. Hum

Pathol. 2002;33(8):819-25.

7. Kraus T, Schaller KH, Angerer J, Hilgers RD, Letzel S. Aluminosis--detection of an

almost forgotten disease with HRCT. J Occup Med Toxicol. 2006;1:4.

8. Sim M, Benke G. World at work: hazards and controls in aluminium potrooms.

Occup Environ Med. 2003;60(12):989-92.

9. Commission of the European Communities (CEC). Resolution of the council and

the representatives of the member states, meeting within the council of 16 June 1986, concerning the protection of dialysis patients by minimizing the exposure

to aluminium. 86/C 184/04. Off J Eur Communities. 23 July 1986.

Ammonia นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ แอมโมเนย (Ammonia) ||||| ชออน Anhydrous ammonia

สตรโมเลกล NH3 ||||| นาหนกโมเลกล 17.03 ||||| CAS Number 7664-41-7 ||||| UN Number

1005

ลกษณะทางกายภาพ ในบรรยากาศปกตจะมสถานะเปนแกส ไมมส มกลนฉนคลายกลนปสสาวะ

หากเกบอยในถงอดความดนจะมสถานะเปนของเหลว

คาอธบาย แอมโมเนย เปนแกสทมการใชในอตสาหกรรมหลายประเภท ทพบไดบอยคอใชเปนสารทา

ความเยน (refrigerant) ในอตสาหกรรมหองเยน และโรงงานทานาแขง นอกจากนยงใชเปนสารตงตน

ในการผลตปย สารทาความสะอาด และยงเปนสารตงตนในการผลตยาบา (methamphetamine)

แอมโมเนยเปนแกสทไมมส แตมกลนฉนแสบ มฤทธระคายเคองตอระบบทางเดนหายใจอยางรนแรง

แกสมคณสมบตละลายนาไดดมาก ทาใหออกฤทธไดอยางรวดเรวทนทหลงการสดดมเขาไป

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 25 ppm, STEL = 35 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 25 ppm (18 mg/m3), STEL = 35 ppm (27 mg/m3), IDLH = 300 ppm

||||| OSHA PEL: TWA = 50 ppm (35 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ

ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ปรมาณความเขมขนใน

บรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 50 ppm (35 mg/m3)

แหลงทพบ สามารถพบแอมโมเนยในระดบตาๆ เกดขนไดเองจากกระบวนการเนาเปอยยอยสลาย

ของ ซากพช ซากสตว มลสตว และสงปฏกลตางๆ ตามธรรมชาต สาหรบการใชในอตสาหกรรมทพบ

56

ไดบอยคอ ใชเปนสารทาความเยน (refrigerant) ในอตสาหกรรมหองเยนและโรงงานทานาแขง ใช

เปนสวนประกอบของปย อยในสตรนายาทาความสะอาดบางชนด และใชเปนสารตงตนในการลกลอบ

ผลตยาบา (methamphetamine) การสมผสแอมโมเนยในงานอตสาหกรรม หากเกดการรวไหลขน

มโอกาสทจะไดรบแกสนในปรมาณความเขมขนสง และกอใหเกดอนตรายรนแรงได ในทางการแพทย

ใชสารละลายแอมโมเนยความเขมขนตาๆ ผสมกบสารมกลนอนๆ เพอใหผปวยดมแกวงเวยน

(แอมโมเนยหอม) นอกจากแหลงทกลาวมาขางตนแลว ยงอาจพบแอมโมเนยความเขมขนตาๆ ไดใน

ควนบหรอกดวย

กลไกการกอโรค แอมโมเนยละลายนาไดดมากและเรวมาก เมอสมผสกบนาทหลอเลยงเยอบสวนตางๆ ของรางกาย เชน เยอบตา เยอบจมก เยอบทางเดนหายใจ แอมโมเนย (NH3) จะทาปฏกรยากบ

นา (H2O) และไดสารทมฤทธเปนดางคอ แอมโมเนยมไฮดรอกไซด (NH4OH) ซงจะกดกรอนทาลาย

เนอเยอออนของรางกายได

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เหตการณแกสแอมโมเนยรวพบไดบอย โดยเฉพาะจากโรงงานทา

นาแขงและหองเยนตางๆ ผปฏบตงานทางการแพทยฉกเฉนควรเตรยมความพรอมรบมอเหตการณ

รวไหลของแกสชนดนไว แอมโมเนยเมอรวจะสงกลนฉนรนแรง ทาใหผประสบภยมกรตวไดเรว การ

ระเบดในอากาศจะเกดไดกตอเมอความเขมขนของแกสในอากาศสงมาก จงมโอกาสเกดระเบดขนได

แตไมบอยนก หนวยกภยควรใสชดปองกนในระดบทเหมาะสม ถาการรวไหลในปรมาณสงแนะนาให

ใสชดปองกนทมถงบรรจอากาศในตว

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน การสดดมแกสแอมโมเนยเขาไปจะทาใหเนอเยอรางกายถกดางกดกรอน

อาการมกเกดขนทนททสมผส อาการทพบไดแก แสบตา แสบจมก แสบคอ ไอ แนนหนาอก หาก

สมผสในปรมาณสงจะทาใหทางเดนหายใจบวม เรมแรกจะมอาการเสยงแหบ ไอเสยงทม (croup-

like cough) และฟงปอดไดเสยงทม (stidor) จากนนจะทาใหเกดการบวมและอดกนของทางเดน

หายใจสวนบนได (upper airway obstruction) ทางเดนหายใจสวนลางจะทาใหหลอดลมตบ (bronchospasm) ตรวจรางกายจะพบเสยงวด (wheezing) หากสมผสในปรมาณสงมากๆ จะ

ทาใหเกดภาวะปอดบวมนา (pulmonary edema) และถงแกชวตได การสมผสทตาถาแกสม

ความเขมขนสงมากกอาจกดกรอนกระจกตาอยางรนแรง แตโอกาสเกดนอยกวาการสมผสในรป

สารละลาย การสมผสทผวหนงทาใหแสบไหมไดเชนกน

• อาการระยะยาว หากการสมผสในระยะเฉยบพลนนนรนแรง สมผสในปรมาณสงมาก จนเนอเยอ

ปอดถกทาลายถาวรแลว กอาจทาใหผปวยเกดอาการหอบเหนอยจากปอดเปนพงผดในระยะยาว

ได การสมผสในปรมาณสงในครงเดยวอาจทาใหเกดเปนโรคหอบหดขน การสมผสทตาอาจกด

กรอนกระจกตาจนมปญหาการมองเหนในระยะยาว สวนพษในการกอมะเรงและการกอผลตอ

บตรในคนตงครรภนน ยงไมมขอมลชดเจน

57

การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจระดบแอมโมเนยในเลอดเพอยนยนการสมผส อาจพบ

ระดบแอมโมเนยในเลอดทสงขนได (ระดบปกต 8 – 33 micromol/L) แตกไมไดเปนตวทานายระดบ

การเกดพษ การวนจฉยโดยทวไปอาจไมจาเปนตองตรวจระดบแอมโมเนยในเลอด เนองจากหากม

ประวตการสมผสทชดเจน รวมกบมกลนแอมโมเนยซงเปนสารทมกลนเฉพาะตดมากบตวผปวย ก

สามารถวนจฉยไดคอนขางชดแลว การตรวจอนๆ ทเปนประโยชนไดแกการตรวจ ระดบเกลอแรใน

เลอด (serum electrolyte) ระดบแกสในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas) ระดบออกซเจนใน

เลอด (pulse oximetry) ควรตรวจถายภาพรงสทรวงอก (chest X-ray) เพอคนหาภาวะปอดบวมนา

เฉยบพลนดวย การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ทาการลางตวดวยนาเปลาตามความ

เหมาะสม สงเกตดปญหาการหายใจ หากเรมมปญหาการหายใจลมเหลว จากทางเดนหายใจตบ

แคบ ทมกชพอาจพจารณาใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวต หากรสตดเพยงแตหายใจเรวควรให

ออกซเจนเสรม หากมการสมผสทดวงตา มอาการแสบตามาก ควรรบลางตาดวยนาเปลาใหมาก

ทสดกอนสงพบแพทย

• การรกษา อนดบแรกควรตรวจสอบระบบการหายใจของผปวยวาปกตหรอไม หากพบภาวะ

ทางเดนหายใจอดกนควรรบใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวตของผปวย เยอบทางเดนหายใจ

สวนบนเมอเกดอาการบวมมากแลวจะทาใหใสทอชวยหายใจไดยาก จงควรรบตรวจและตดสนใจ

ดาเนนการ จากนนทาการสงเกตอาการอยางตอเนอง ตรวจวดสญญาณชพ วดระดบออกซเจนใน

เลอด ใหออกซเจนเสรม ใหอยในทโลงอากาศถายเทด หากมอากาศหายใจมเสยงวด พจารณาให

ยาขยายหลอดลม ตรวจรางกายและถายภาพรงสทรวงอกเพอคนหาภาวะปอดบวมนา หาก

เกดขนใหทาการแกไข แอมโมเนยนนเปนแกสทเกดพษเรว หากสมผสแลวเกดอาการกมกจะเกด

ภายในระยะเวลาไมนาน ผปวยควรไดรบการสงเกตอาการระยะหนง หากมอาการไมมากนกอาจ

แนะนาใหกลบไปสงเกตอาการตอทบานได แตหากมอาการรนแรง เชน ปอดบวมนา ควรรบไวรกษาในโรงพยาบาล ไมมยาตานพษ (anti-dote) สาหรบแกสแอมโมเนย การลางไต (dialysis)

หรอวธการขจดพษวธอนๆ ยงไมมรายงานวามบทบาทในการรกษา หากเกดอาการทางตาควรลาง

ตาใหนานทสด ตรวจดวามการกดกรอนกระจกตาหรอเนอเยอของตาในชนลกกวานนเกดขน

หรอไม หากไมแนใจ ผปวยมอาการแสบตามาก ควรปรกษาจกษแพทย เพอทาการยอมกระจกตา

ดวยส fluoresceine ตรวจดรอยโรคใหชดเจนขน

การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอลดการสมผสตามหลกอาชวอนามย ใชระบบปด

ควบคมทแหลงกาเนด ใหความรแกพนกงานทตองทางานกบแกสชนดน หองเยนและโรงนาแขงควร

ตรวจสอบระบบทาความเยนใหอยในสภาพดอยางสมาเสมอ การเฝาระวงควรตรวจสขภาพโดยเนน

ดแลระบบทางเดนหายใจ

58

เอกสารอางอง

1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

Antimony พญ.จฑารตน จโน (31 มกราคม พ.ศ. 2556)

ชอ พลวง (Antimony) ||||| ชออน Stibium สญลกษณอะตอม Sb ||||| นาหนกอะตอม 121.76 ||||| CAS Number 7440-36-0 ||||| UN

Number 2871

ลกษณะทางกายภาพ พลวง เปนธาตกงโลหะ (Metalloid) เชนเดยวกบ สารหน และซลกอน พลวงม

คณสมบตคอนไปทางโลหะคอนขางมาก ลกษณะทางกายภาพเปนมนเงา แขง สขาวเงน เปราะหกงาย

หรออาจพบในรปเปนผงสดาเทา (1)

คาอธบาย พลวงเปนแรธาตกงโลหะทพบไดทวไปบนพนผวโลก ถกนามาใชในกจการตางๆ หลาย

อยาง โดยมกเปนสวนผสมของโลหะผสมหรอวสดอนๆ เนองจากชวยใหมความแขงแรงทนทานและ

กนไฟได อาการพษของพลวงนนมความคลายคลงกบพษของสารหน (Arsenic) แตมความรนแรง

คอนขางนอยกวา การใชพลวงอาจพบในรปพลวงบรสทธ (Metallic antimony) หรอสารประกอบ

หลายแบบ เชน แอนตโมนไตรออกไซด (Antimony trioxide), แอนตโมนเพนทอกไซด (Antimony

pentoxide), แอนตโมนไตรซลไฟด (Antimony trisulfide), และ แอนตโมนเพนตะซลไฟด

(Antimony pentasulfide) เปนตน พลวงมพษทงทาใหเกดอาการระคายเคองเฉพาะทและพษตาม

ระบบรางกาย แรพลวงเมอโดนกรดจะทาใหเกดสารแอนตโมนไฮไดรด (Antimony hydride) หรอท

เรยกวา แกสสตบน (Stibine) ขน แกสนมสตรโมเลกล SbH3 มลกษณะเปนแกสไมมส มกลนฉนเหมอนไขเนา แกสนเกดเปนผลพลอยไดจากการทาปฏกรยาของสนแรพลวงกบกรด พษของแกสสตบ

นคลายกบพษของแกสอารซน (Arsine) ทเกดจากการทาปฏกรยาชองสารหนกบกรดเชนกน คอทาให

เซลลเมดเลอดแดงแตก

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Antimony and compound, as Sb TWA

= 0.5 mg/m3, Antimony hydride (Stibine) TWA = 0.1 ppm ||||| NIOSH REL – Antimony

and compound, as Sb TWA = 0.5 mg/m3, IDLH = 50 mg/m3, Antimony hydride

59

(Stibine) TWA = 0.1 ppm (0.5 mg/m3), IDLH = 5 ppm ||||| OSHA PEL – Antimony and

compound, as Sb TWA = 0.5 mg/m3, Antimony hydride (Stibine) TWA = 0.1 ppm (0.5

mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม

(สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย สาหรบการตรวจตวบงชทางชวภาพ (Biomarker) เพอใชประเมนการสมผส

(Exposure assessment) พลวงในการทางานนน ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว ม

งานวจยทพยายามศกษาความสาพนธของการสมผสพลวงในการทางานกบระดบพลวงในปสสาวะ

คนงานอยหลายชน แตยงไมสามารถนามากาหนดเปนมาตรฐานและใชประเมนจรงได (2) คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Antimony trioxide = Group 2B (อาจจะเปนสารกอ

มะเรงในมนษย), Antimony trisulfide = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงใน

มนษยหรอไม) ||||| ACGIH Carcinogenicity – Antimony trioxide production = A2 (สงสยจะ

เปนสารกอมะเรงในมนษย)

แหลงทพบ พลวงเปนแรธาตทมพบไดทวไปบนพนผวโลก พลวงถกนามาใชในอตสาหกรรมหลาย

อยาง เชน ใชผสมในโลหะอลลอยดบางชนดเพอเสรมความแขงแกรงของโลหะผสม เปนสวนประกอบ

ของโลหะทใชในแบตเตอรชนดทมตะกว แผนบดกร ทอเหลก ตลบลกปน ใชในการผลตสารกงตวนา

(Semi-conductor) ใชในการผลตไดโอด (Diode) ใชในการหลอยาง ใชผสมเปนสารกนไฟใน

พลาสตกกนไฟ ยาง และกระดาษ ใชเปนสวนผสมในสยอม นามนวานช สทาบาน วสดเคลอบเงา

กระจก ในยาแผนโบราณบางสตรอาจพบมพลวงผสมอยในรป Potassium antimony tartrate หรอ

เรยกวา Tartar emetic นอกจากน สารประกอบของพลวงยงใชเปนยารกษาโรคปรสต

Schistosomiasis (เลกใชแลว) และ Leishmaniasis (ปจจบนยงใชอย) อกดวย (3)

กลไกการกอโรค กลไกการกอโรคของพลวงและแกสสตบนปจจบนยงไมทราบแนชด แตมลกษณะการ

กอโรคและอาการโรคคลายพษของสารหนและแกสอารซน อาการพษทเกดมไดทงอาการระคายเคองเฉพาะทและอาการตามระบบรางกาย

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน แรพลวงเปนของแขง โอกาสรวไหลและกระจายจนถงกบเปน

อบตภยสารเคมนาจะมนอย การเกบแรพลวงไวในพนทเกบสารเคมเปนการเฉพาะจะปลอดภยทสด

เกบในทแหง หลกเลยงการเกบใกลกบสารเคมทจะทาปฏกรยาได เชน นากรด สวนแกสสตบนนน

เนองจากเปนแกสทมพษอนตราย หากเกดรวไหลขนในปรมาณมาก การเขาไปชวยเหลอผประสบภย

ตองใชชดและหนากากปองกนทเหมาะสม ถาอนตรายมากตองใชชดแบบทมอปกรณชวยหายใจในตว

(Self-containing breathing apparatus; SCBA)

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน (1) ผลเฉยบพลนเมอสมผสพลวงทางการกน ซงพบไดบอยจากการกนเปนยา

รกษาโรคปรสต จะทาใหเกดอาการ คลนไส อาเจยน เบออาหาร ปวดทอง แสบทอง กระเพาะ

60

อาหารอกเสบแบบมเลอดออก (Hemorrhagic gastritis) ทองเสยอยางหนก (Cholera stibie)

ซงอาจทาใหรางกายสญเสยนา อาการทางระบบหลอดเลอดและหวใจ ในเบองตนอาจพบความ

ดนโลหตสงขน บางรายจะมการเปลยนแปลงของคลนไฟฟาหวใจ ซงไมจาเพาะ มไดหลายแบบ

สวนใหญทพบจะเปน Flat T wave หรอ Invert T wave ตอมาเปน Prolong QT interval

และสวนนอยอาจกลายเปน Ventricular tachycardia, Torsade de pointes, Ventricular

fibrillation จนมภาวะหวใจลมเหลวตามมาและถงกบทาใหตายได บางรายมอาการปวดขอ ตบ

ออนอกเสบ ไอ ปอดอกเสบ ตบอกเสบ และไตพรองหนาท (Renal insufficiency) พบรวมได

การสมผสฝนพลวงทางการหายใจและทางผวหนง อาจมโอกาสเกดผลเฉยบพลนนอย (2) การสดดมแกสสตบน ทาใหเกดอาการ วงเวยนศรษะ ปวดศรษะ ออนเพลย ครนเนอครนตว การสมผส

ในปรมาณสง จะทาใหเซลลเมดเลอดแดงแตก (Hemolysis) อนจะนาไปสภาวะซดเนองจากเมด

เลอดแดงแตก (Hemolytic anemia) ตวเหลอง (Jaundice) พบฮโมโกลบนในปสสาวะ

(Hemoglobinuria) จนถงกบไตวายได

• อาการระยะยาว อาการเมอสดดมฝนหรอฟมของพลวงเขาไปในระยะยาว เชนในกลมคนงานท

ทางานสมผสฝนพลวง จะทาใหเกดอาการ ปวดศรษะ คลนไส เบออาหาร ปวดทอง แผลใน

กระเพาะอาหาร ทองเสย ปอดอกเสบ ผนผวหนงอกเสบทเรยกวา Antimony spots ซงจะม

ลกษณะเปนตมหนอง (Pustule) และจดแดง (Eruption) ทลาตวและแขนขา บรเวณทใกลกบ

ตอมเหงอและตอมไขมน ผนนสมพนธกบการสมผสพลวงในภาวะอากาศทรอน การใหออกมาจาก

งานททาจะทาใหผนหายไปไดเองในเวลาไมเกน 2 สปดาห การสดดมฝนพลวงในรปแอนตโมนไตร

ออกไซด และ/หรอแอนตโมนเพนทอกไซด ในปรมาณสงไปนานๆ สามารถทาใหเกดโรคฝนจบ

ปอด (Pneumoconiosis) ได แตขอมลกไมชดเจนนก เนองจากคนงานทสมผสฝนพลวงเหลาน ก

มกจะสมผสฝนสารเคมอนรวมไปดวย เชน ฝนหน ฝนเหลก สารหน แกสไขเนา ฝนพลวงยงทาให

เกดอาการระคายเคองทางเดนหายใจ ไอ หายใจมเสยงหวด หลอดลมอกเสบเรอรง ถงลมโปงพอง

และอาจพบรวมกบวณโรคปอด และโรคปอดฝนหนไดดวย ในอดตมความเชอวาพลวงทเปนสวนผสมในวสดทาเปลนอน อาจทาปฏกรยากบเชอรา แลวทาใหเกดแกสพษซงเปนตนเหตของ

การตายแบบฉบพลนของทารก (Sudden infant death syndrome; SIDS) แตความเชอน

พสจนแลววาไมเปนความจรง (4)

การตรวจทางหองปฏบตการ เมอซกประวตแลวสงสยวาผปวยจะเกดเปนโรคพษจากพลวง แพทย

ผทาการรกษาอาจสงตรวจระดบพลวงในปสสาวะเพอยนยนการวนจฉย ถาระดบพลวงในปสสาวะสง

กวา 2 mcg/L จะชวยสนบสนนวาผปวยอาจไดรบพษจากพลวงได (5) การตรวจนใชในการยนยนการ

วนจฉยในผปวยเทานน ไมสามารถนามาใชตรวจประเมนการสมผสในคนงานททางานกบพลวงได

สวนการตรวจระดบพลวงในเลอดและในเสนผมนนไมมประโยชน ไมนาเชอถอ สาหรบการตรวจเพอ

ชวยยนยนการวนจฉยการไดรบแกสสตบนนนไมม การตรวจทางหองปฏบตการอนๆ ทอาจเปน

61

ประโยชนในการรกษาพษจากพลวงและแกสสตบนคอ การตรวจภาพรงสทรวงอก คลนไฟฟาหวใจ

ความสมบรณของเมดเลอด ระดบการทางานของไต ระดบฮโมโกลบนในปสสาวะ ระดบการทางาน

ของตบ ระดบเกลอแร เปนตน

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล (1) กรณสมผสฝนพลวงทางการหายใจและผวหนง ลดการปนเปอนโดยการนา

ผปวยออกมาจากแหลงกาเนดทสมผส ปดฝนพลวงออกและถอดเสอผา กรณกนสารประกอบของ

พลวงมา ใหสงเกตอาการ การใหผงถานกมมนตไมนาจะไดประโยชนเพราะดดซบพลวงไดไมด

การลางทองอาจพอไดประโยชนบาง ถากนไปในปรมาณมาก และทาอยางรวดเรวหลงกน (2) กรณสดดมแกสสตบน ใหรบนาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด และใหอยในทอากาศถายเท

เปดทางเดนหายใจใหโลง ในทง 2 กรณตองใหสารนาปรมาณมากถาพบวาผปวยอยในภาวะชอก

แกไขระดบเกลอแรใหอยในภาวะปกต

• การรกษา ไมมยาตานพษสาหรบพษจากพลวงและแกสสตบน การรกษาตามอาการเปนสงท

สาคญทสด (1) กรณพษจากพลวง ทาการรกษาตามอาการ ใหสารนาใหเพยงพอ โดยเฉพาะกรณ

ทกนสารประกอบพลวงมาแลวเกดกระเพาะอาหารอกเสบ หรอลาไสอกเสบ ผปวยอาจทองเสย

จนรางกายสญเสยนามาก ตองใหสารนาชดเชยเพอปองกนภาวะชอก รกษาอาการปวดและ

คลนไสอาเจยนไปตามอาการ ตรวจตดตามคลนไฟฟาหวใจ มความพยายามในการใชสาร

Dimercaprol (BAL), Dimercaptosuccinic acid (DMSA), Dimercaptopropanesulfnic

acid (DMPS) มาทาคเลชนพลวงออกจากรางกาย แตขอมลทมกไมมากเพยงพอทจะบอกไดวาจะ

เปนประโยชนหรอไม การลางไต การถายเลอด และการใหยาเพอเรงขบปสสาวะ ไมมประโยชน

ในการชวยเรงขบพษของพลวงออกจากรางกาย (2) กรณสดดมแกสสตบน หากมภาวะเมดเลอด

แดงแตกมาก จนเกดภาวะซดและไตวาย การใหเลอด (Blood transfusion) อาจชวยใหดขน

การรกษาทาเหมอนภาวะไตวายจากภาวะกลามเนอลายสญสลาย (Rhabdomyolysis) โดยการ

ใหสารนาและปรบสมดลเกลอแรในรางกายใหเหมาะสม การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอลดการสมผสตามหลกการอาชวอนามย ควบคมการ

ฟงกระจายของฝนพลวงและแกสสตบนทแหลงกาเนด ใหคนทางานกบสารเคมนในทมระบบระบาย

อากาศเหมาะสม สวมใสอปกรณปองกนสวนบคคล เชน หนากากกรองสารเคม ชดคลม และถงมอ

สวนการเฝาระวงทาโดย ตรวจวดระดบฝนพลวงในอากาศททางานเปนระยะ สงเกตอาการวงเวยน

ศรษะ คลนไส ผนแพ เมอทางานกบฝนพลวงและแกสสตบนในคนทางาน การตรวจสขภาพประจาป

ถามความเสยงจากพลวงควรตรวจ ภาพรงสทรวงอกเพอคนหาภาวะฝนจบปอด คลนไฟฟาหวใจเพอด

ภาวะผดปกต เชน Flat T wave หรอ Invert T wave หากมความเสยงสงหรอเรมมอาการผดปกต

ควรตรวจการทางานของตบและไตดวย ถามความเสยงจากแกสสตบน ควรตรวจความสมบรณของ

เมดเลอดเพอดภาวะซดจากภาวะเมดเลอดแดงแตก

62

เอกสารอางอง

1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

2. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

3. Sundar S, Chakravarty J. Antimony toxicity. Int J Environ Res Public Health.

2010;7:4267-77.

4. Cooper RG, Harrison AP. The exposure to and health effects of antimony. Indian J Occup Environ Med. 2009;13(1):3-10.

5. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

Arsenic พญ.เกศ สตยพงศ (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ สารหน (Arsenic) ||||| ชออน Arsenic metal, Arsenia, Grey arsenic

สญลกษณอะตอม As ||||| นาหนกอะตอม 74.92 ||||| CAS Number 7440-38-2 ||||| UN

Number 1558

ลกษณะทางกายภาพ สารหนในรปธาตบรสทธ (elemental form) เปนโลหะสเทาเงน มนวาว

คอนขางเปราะ สารประกอบของสารหน (amorphous form อาจมสเหลอง หรอดา) สวนใหญอยใน

รปผงหรอผลกซงไมมส ไมมกลน ไมมรส บางครงอาจอยในรปผงสเทาดา ผวทมนวาวเมอสมผสกบ

ออกซเจนจะเปนสดาดาน สวน arsenic trichloride และ arsenic acid มลกษณะเปนของเหลว

คลายนามน ความดนไอตามาก ประมาณ 1 mmHg (ทอณหภม 372 องศาเซลเซยส) นาหนกอะตอม

74.92 มวาเลนซทสาคญคอ 3 (trivalent arsenic, As III) และ 5 (pentavalent arsenic, As V) คาอธบาย สารหน พบไดในหลายรปแบบ ไดแก ในรปธาตบรสทธ (elemental arsenic)

สารประกอบเกลอ อนนทรยของสารหน (inorganic salts) และสารประกอบเกลออนทรยของสารหน

(organic salts) สารหนในรปของธาตบรสทธ มความเปนพษนอยกวาในสารหนในรปสารประกอบ

ความเปนพษเฉยบพลนยงขนกบ วาเลนซอกดวย กลาวคอ สารหนวาเลนซ 3 มความเปนพษสง

ทสด สามารถละลายในไขมนไดด ดดซมผานผวหนงไดดและจบกบ sulfhydryl groups ไดด สวน

63

สารหนวาเลนซ 5 แมมความเปนพษนอยกวา เพราะความสามารถในการละลายตากวา แตเมอเขาส

รางกายแลว จะถกเปลยนเปนสารหนวาเลนซ 3 และถกดดซมในทางเดนอาหารได

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Arsenic and inorganic compounds, as

AS TWA = 0.01 mg/m3 ||||| NIOSH REL: Carcinogen Notation, C = 0.002 mg/m3 [15-

minutes], IDLH = 5 mg/m3 ||||| OSHA PEL: TWA = 0.01 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวง-

มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ปรมาณ

ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 0.5 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012) – Arsenic, elemental and soluble inorganic compounds: Inorganic arsenic plus methylated metabolites in urine (End of work-

week) = 35 ug As/L

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงปอด มะเรง

กระเพาะปสสาวะ และมะเรงผวหนง ในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A1 (ยนยนวาเปน

สารกอมะเรงในมนษย)

แหลงทพบ ในสงแวดลอม สารหนอนนทรยทเกดจากอตสาหกรรม เหมองแร อาจปนเปอนใน

สงแวดลอมได โดยสามารถสะสมในดน ตะกอนดน และนา ตลอดจนหวงโซอาหารสมนษย

ตวอยางเชน การปนเปอนในแหลงนาบรโภคในภาคใตของประเทศไทย (อาเภอรอนพบลย จงหวด

นครศรธรรมราช) นอกจากนมนษยอาจรบประทานพชผลทปนเปอนสารกาจดศตรพชทม

สวนประกอบของสารหน หรอมสารหนปนเปอนในสารเตมแตงในอาหารเลยงสตวประเภทหมและเปด

ไก สาหรบสารหนในอาหารทะเลนนเปนสารหนอนทรย ไมมพษตอมนษย นอกจากนยงมกรณผปวย

ทไดรบสารหนจากการกนยาตม ยาหมอ (ทงแผนไทยและแผนจน) ทมการผสมสารหนลงไปในยาอก

ดวย

อตสาหกรรมทพบได พบไดมากในงานหลอมโลหะ หรอถลงแร เชนเหมองดบก อตสาหกรรมผลตสารเคมกาจดศตรพชและสตวทใชสารหนเปนสวนผสม นอกจากน มการใชสารหนและสารประกอบ

ของสารหน ในการผลตอลลอยด (alloys) แบตเตอร ทหมสายเคเบล ผสมในส อตสาหกรรมแกว ใช

ในการฟอกหนง สารถนอมไมหรอรกษาเนอไม สวนแกสอารซน (arsine) ใชมากในอตสาหกรรม

ชนสวนอเลกทรอนกส

กลไกการกอโรค สารหนอนนทรย วาเลนซ 3 เมอเขาสรางกายจะจบกบ sulfhydryls groups

ภายในเซลล และกอใหเกดการยบยงเอนไซมตางๆ ในเซลล (ซงเกยวของในกระบวนการ cell

respiration, glutathione metabolism, การซอมแซม DNA) สวนสารหนอนนทรย วาเลนซ 5 และ

แกส arsine เมอเขาสรางกายจะกลายเปนวาเลนซ 3 ทาใหเกดผลตามกลไกดงกลาว จากนน

สารหน วาเลนซ 3 จะถก metabolized กลายเปน MMA (monomethylarsonic acid) และ

DMA (dimethylarsinic acid) ซงถกขบออกทางปสสาวะ

64

อาการทางคลนก พษของสารหนอนนทรยจากการกน มกเปนชนดวาเลนซ 3 ซงละลายนาไดด เมอ

ถกกรดจะเกดเปนแกสพษอารซน (arsine) ซงระคายเคองมาก และทาใหอาการพษรนแรงขน สวน

สารหนชนดสารประกอบอนทรยซงอยในอาหารทะเล ไมถกดดซมเขาสรางกาย จะถกขบออกทาง

อจจาระ จงไมเกดพษ อวยวะเปาหมายของสารหนคอ ทางเดนอาหาร หวใจ สมอง และไต รองลงมา

คอ ไขกระดก มาม และระบบประสาทสวนปลาย (peripheral nervous system)

พษเฉยบพลน

• หากรบสมผสทางการหายใจ จะทาใหระคายเคองเยอบทางเดนหายใจสวนตน อาจเรมจากอาการ

ไอ เจบคอ หายใจลาบาก ในรายทเปนรนแรงอาจเกดคออกเสบ (pharyngitis) ปอดบวมนา (pulmonary edema) อาจถงขนระบบหายใจลมเหลว (respiratory failure) นอกจากนยงเกด

พษแบบ systemic ไดดวย

• หากรบสมผสทางผวหนง จะทาใหระคายเคอง และกดกรอนผวหนง เกดผนผวหนงอกเสบ

(dermatitis) กรณสารหน วาเลนซ 3 ซงละลายในไขมนไดด จะถกดดซมผานผวหนง ทาใหเกด

พษแบบ systemic ไดดวย

• หากสมผสถกตา จะทาใหระคายเคอง และกดกรอนอยางมาก ทาใหเกดเยอบตาอกเสบ

(conjunctivitis) มอาการคนตา แสบตา นาตาไหล อาจมอาการตาสแสงไมได หรอมองภาพไม

ชดตามมาได

• หากรบสมผสทางการกน จะเกดอาการแสบรมฝปาก ลมหายใจมกลนคลายกระเทยม รสกตบ

ภายในลาคอ กลนลาบาก ตอมามอาการปวดทอง คลนไส อาเจยนพง ถายอจจาระเปนเลอด หรอ

เปนสเหมอนนาซาวขาว อาการดงกลาวเกดไดภายใน 30 นาท หรอเปนชวโมง นอกจากนยงเกด

พษแบบ systemic ไดดวย

• พษแบบ systemic ไดแก กลามเนอเปนตะครว ผวหนงเยนชน มอาการสญเสยนาและเกลอแร

หรอสญเสยเลอด อาจถงขนชอกได เมอตรวจคลนไฟฟาหวใจ อาจพบลกษณะหวใจเตนเรว

ventricular fibrillation หรอ ventricular tachycardia อาจพบ QT prolong หรอ T-wave

เปลยนแปลงได รายทเปนรนแรง อาจโคมา ชก และเสยชวตไดภายใน 24 ชวโมง แตในรายทพน

ชวงวกฤต อาจมความผดปกตของเสนประสาทสวนปลาย (delayed peripheral neuropathy) เกดขนหลงจากนนหลายสปดาหได โดยมลกษณะชาสวนปลายแบบสมมาตร (symmetric distal

sensory loss) มกเกดกบสวนขามากกวาแขน

• หากรบสมผสแกสอารซน (arsine) จะมอาการปวดศรษะ คลนไส แนนหนาอก มผลใหเมดเลอด

แดงแตก (intravascular hemolysis) อาจมปสสาวะเปนเลอด (hematuria) และภาวะไตวาย

เฉยบพลนแบบ acute tubular necrosis หากมลกษณะครบ 3 อาการ (triad) ไดแก ปวดทอง

ดซาน และปสสาวะออกนอย จะยงบงชถงการสมผสแกสอารซนมากขน แกสอารซนในระดบ

ความเขมขนเพยง 10 ppm สามารถทาใหเกดอาการสบสน (delirium) โคมา และเสยชวตได

65

พษเรอรง

• อาการทพบไดบอยคอ ผลตอระบบผวหนง ไดแก ผวหนงหนาแขง (hyperkeratosis) หรอม

ลกษณะ raised punctuate หรอ verrucous มกพบทฝามอฝาเทา ซงเรยกวา “Arsenical

keratoses” บางรายเกดเปนแผลเรอรง หรอกอนทผวหนง ซงอาจเปนรอยโรคมะเรงผวหนงชนด

ตางๆได (เชน Bowen disease, basal cell carcinoma, squamous cell carcinoma)

นอกจากนยงพบลกษณะผวหนงสเขมขน (hyperpigmentation) มกเหนเปนสคลายทองแดง

(bronze) กระจายโดยทว สลบดวยหยอมของสผวทออนกวาปกต เลบอาจมลกษณะเปราะ และ

มขดขาวทเลบ (เรยกวา Mee’s line) อาจมผมรวงได

• ผลเฉพาะท ตอระบบทางเดนหายใจสวนตนคอ ทาใหเจบคอ ไอมเสมหะ และทาใหผนงกนโพรง

จมกเปนแผลหรอทะลได

• ผลตอระบบประสาท คอมอาการชาจากความผดปกตของเสนประสาท (peripheral neuritis

and neuropathy) ในรายทเปนมาก อาจมอาการกลามเนอออนแรงรวมดวย

• ผลตอระบบอนๆ ไดแก ตบโต ดซาน ไตวาย อาจทาใหกลามเนอหวใจอกเสบ (myocarditis) ม

ผลตอระบบโลหต โลหตจาง (เกดภาวะ pancytopenia, aplastic anemia, leukemia)

นอกจากนมรายงานวาทาใหหลอดเลอดสวนปลายหดตว (vasospasm) และเนอตาย

(gangrene) เรยกวา “black foot disease” ซงเคยพบในผรบสมผสสารหนจากสงแวดลอม

• สารหนมคณสมบตเปนสารกอกลายพนธ สารกอลกวรป (fetotoxicity) และกอมะเรงผวหนง

มะเรงปอด มะเรงเมดเลอดขาว (leukemia) มะเรงตอมนาเหลอง (lymphoma) และมะเรง

หลอดเลอดของตบ (angiosarcoma of liver)

• สารหนสามารถผานรกได ทาใหเกดผลตอทารกในครรภ ทารกมภาวะนาหนกแรกคลอดนอย หรอ

เกดความผดปกตในครรภได (congenital abnormalities)

การสงตรวจทางหองปฏบตการ

• คาปกตของระดบสารหนในเลอด คอ 10 μg/L แตเนองจากสารหนในเลอดถกกาจดออกไดเรว

จงนยมตรวจระดบสารหนในปสสาวะมากกวา (total urine arsenic level) ในคนทวไป

สามารถตรวจพบระดบสารหนในปสสาวะ 24 ชวโมง ไดในปรมาณนอยกวา 10 μg/gCr

(เนองจากเปน background exposure จากอาหาร) ผทสมผสสารหนจากการทางานในปรมาณ 0.01 mg/m3 จะมคาระดบสารหนในปสสาวะประมาณ 50 μg/gCr สวนรายทเปนพษเฉยบพลน

มกมระดบสารหนสงกวา 1000 μg/gCr

• ขอควรระวงคอ การรบประทานอาหารทะเล อาจทาใหตรวจพบระดบสารหนรวม (total

arsenic) ในปสสาวะสงขนได เนองจากมสารประกอบสารหนอนทรย (ซงไมมพษตอรางกาย) ปน

66

อยในอาหารทะเลโดยธรรมชาต ในกรณทตองการเจาะจงตรวจดเฉพาะระดบสารหนอนนทรย

ควรสงตรวจ inorganic arsenic plus methylated metabolites in urine จะดกวา

• รายทเกดพษแบบ systemic โดยเฉพาะการรบสมผสสารหนทางการกน สามารถตรวจพบสารหน

สะสมในเสนผมหรอเลบได

• CBC, blood smear (เพอด basophilic stripling), electrolytes, glucose, BUN,

creatinine, liver enzymes, CPK, UA, EKG, x-ray abdomen & chest, nerve-

conduction studies, tissue biopsy (เพอตรวจหามะเรง)

การดแลรกษา

• กรณสมผสทางการสดหายใจ ให maintain airway ให oxygen และดแลการหายใจตามอาการและความรนแรง เฝาระวงการเกด chemical pneumonitis

• กรณสมผสทางผวหนงและเยอบตางๆ ใหถอดเครองนงหมทปนเปอนออกใหหมด และลางดวยนา

สะอาดหรอ normal saline ปรมาณมาก หากเกดแผลไหม ใหรกษาแบบเดยวกบแผลไฟไหม

หากเขาตา เมอรกษาเบองตนแลว ควรสงตอใหจกษแพทยดแลรกษาตอ

• กรณกลนกน ใหทา gastric lavage ไดหากยงกนมายงไมเกน 1 ชวโมง

• นอกจากการดแลรกษาเฉพาะระบบแลว ควร monitor EKG และตดตามดการทางานของไตและ

ตบ รวมถง แกไขภาวะ electrolyte imbalance อาจสงตรวจระดบสารหนในเลอดหรอใน

ปสสาวะเปนระยะ

• เมอระดบสารหนในปสสาวะสงกวา 200 μg/L ควรทาการ chelate

• DMPS เปน treatment of choice ขนาดทใหสาหรบภาวะพษเฉยบพลนคอ 100 – 300 mg

กนทก 2 ชวโมง ในวนแรก จากนน 100 mg กนทก 4 – 8 ชวโมง หากใหแบบ intravenous

ขนาดคอ 5 mg/kg ทก 4 ชวโมงในชวง 24 ชวโมงแรก จากนนใหทงชวงเปนทก 6, 8, 12 ชวโมง

โดยพจารณาตามอาการของผปวย สาหรบกรณพษเรอรง ควรใหกน 100 mg วนละ 3 เวลา ทงน

ควรใหการ chelate ไปจนกวาจะตรวจพบระดบสารหนในปสสาวะตากวา 200 μg/L

• สารอนๆทใช chelate ไดแก dimercaprol และ penicillamine

• ขนาดของ dimercaprol คอ 3 mg/kg ฉดเขากลาม (ควรฉด gluteal) ทก 4 ชวโมงในชวง 2 วน

แรก จากนนทก 12 ชวโมงไปอก 7 วนจนอาการปกตหรอจนระดบสารหนในปสสาวะ 24 ชวโมง

ตากวา 50 μg/L ทงน side effect ของ dimercaprl ทพบไดคอผน urticaria อาการแสบรมฝปากและในลาคอ ไข ปวดศรษะ เยอบตาอกเสบ ตะครว ซงแกไขไดดวยการลดขนาดยา

demercaprol ทให

67

• Penicillamine ม side effect นอยกวา (อาจเกด ไข, ผน, leukopenia, eosinophilia,

thrombocytopenia) มกใหรวมกบ dimercaprol ขนาดทใหคอ 500 mg กนทก 6 ชวโมง และ

สามารถใหซาไดอกหลงจาก 5 วน หากอาการมากขนหรอระดบสารหนสงขน

เอกสารอางอง

1. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.

Benzene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ เบนซน (Benzene) ||||| ชออน Phenyl hydride, Cyclohexatriene, 1,3,5-Cyclohexatriene,

Cyclohexa-1,3,5-triene, Benzohexatriene, Benzol, Pyrobenzole, Coal naphtha

สตรโมเลกล C6H6 ||||| นาหนกโมเลกล 78.11 ||||| CAS Number 71-43-2 ||||| UN Number

1114

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ไมมส มกลนหอมอโรมาตก ระเหยเปนไอไดงาย

คาอธบาย เบนซน (Benzene) เปนตวทาละลายกลมอโรมาตกชนดหนง ลกษณะใสไมมส ทความ

เขมขนตาๆ จะมกลนหอม ในอดตนยมใชเปนตวทาละลายในอตสาหกรรมหลายชนด สารเบนซนม

คณสมบตกดไขกระดก และกอมะเรงเมดเลอดขาวในมนษย ปจจบนจงมการใชนอยลง แตยง

สามารถพบไดในอตสาหกรรมบางประเภท และการปนเปอนในสงแวดลอม

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 0.5 ppm, STEL = 2.5 ppm [skin]

||||| NIOSH REL: TWA = 0.1 ppm, STEL = 1 ppm, IDLH = 500 ppm, Carcinogen notation

||||| OSHA PEL: TWA = 1 ppm, STEL = 5 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ

ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 10 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 25 ppm,

ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 50 ppm ใน 10 นาท

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): S-Phenylmercapturic acid (S-PMA) in urine (End

of shift) = 25 ug/g creatinine, t,t-Muconic acid (TTMA) in urine (End of shift) = 500 ug/g

creatinine

68

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 7.6 ug/m3 |||||

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 1.7 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงเมดเลอดขาวใน

มนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย)

แหลงทพบในธรรมชาต

• โดยปกตไมพบในธรรมชาตทวไป เบนซนเปนสวนผสมหนงอยในนามนดบ เปนผลผลตทไดจากกระบวนการปโตรเคม แตอาจพบปนเปอนในธรรมชาตได (1)

• สามารถพบไดในมวนบหร (1)

อตสาหกรรมทใช

• เปนสารทไดจากกระบวนการกลนนามน แกสธรรมชาต และนามนดน

• เปนสวนผสมอยในนามนแกสโซลน (gasoline)

• ในอดตเปนตวทาละลายทผสมอยในผลตภณฑหลายชนด เชน ส หมก ทนเนอร ยาฆาแมลง นายา

ลบส แต เ นองจากมคณสมบตกอมะเรง ทาใหปจจบนมการใชเบนซนเปนตวทาละลายใน

ผลตภณฑตางๆ นอยลง ผผลตสวนใหญจะเปลยนมาใชตวทาละลายตวอนทปลอดภยกวา เชน

toluene หรอ xylene แทน อยางไรกตามในผลตภณฑบางประเภทกยงอาจมการใชเปน

สวนผสมอย (จะทราบไดตอ งดท ฉลากสวนผสมเปนสาคญ ) โดยทวไปผลตภณฑทใชใน

ครวเรอนหากผลตจากผผลตทมคณภาพจะไมมการใชสารเบนซน (2) ในหลายประเทศมการออก

กฎหมายหามใชเบนซนผสมในผลตภณฑทใชในครวเรอน (3)

• เปนสารตวกลาง (intermediate) ในการผลตสารเคมอนหลายชนด เชน styrene, phenol,

cyclohexane, สารเคมทใชในการผลตสารซกฟอก, ยาฆาแมลง, ยา, นาหอม, วตถระเบด และ

นายาลบส (1, 3)

• ในโรงงานอตสาหกรรมทไมมการดาเนนการดานสขภาพและความปลอดภยของพนกงาน

หรอโรงงานขนาดเลกทไมมคณภาพ เรายงอาจพบมการใชผลตภณฑทมเบนซนผสมอยได เชน

โรงงานรองเทาทใชกาวทมเบนซน กจการซกรดทใชนายาซกแหงทมเบนซน โรงงานเหลานหากมการพฒนาคณภาพดานความปลอดภยของพนกงานแลว ในปจจบนมกจะเปลยนมาใชตวทา

ละลายอนทปลอดภยกวาแทน เชน toluene, xylene, methyl ethyl ketone (MEK) เปนตน

• เนองจากเปนสวนผสมอยในนามนแกสโซลน ทาใหคนททางานเกยวของกบนามนและรถ เชน

พนกงานโรงกลน เดกปม ชางซอมรถ ตารวจจราจร เสยงไดรบสมผสในการทางานไปดวย

69

• เบนซน (benzene) มกถกเรยกสบสนกบนามนเบนซน (benzine) สองอยางนมความแตกตางกน

เบนซนเปนตวทาละลายชนดหนงและเปนสวนผสมในนามน สวนเบนซนเปนชอของสตรนามน

(เชนเดยวกบชอ ดเซล แกสโซฮอล โซลา เหลานเปนตน)

กลไกการกอโรค ออกฤทธกดระบบประสาทเชนเดยวกบตวทาละลายกลมอโรมาตกตวอนๆ ทาใหหว

ใจเตนผดจงหวะ กลไกการกอมะเรงเชอวาเกดจากสารเมตาโบไลตทเปนพษของเบนซนคอ benzene

epoxide (3)

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เบนซนเปนสารไวไฟ ระเหยไดดมาก (NFPA Code: H2 F3 R0)

เมอลกไหมอาจเกดการระเบดไดงาย ไอของสารนหนกกวาอากาศ การเขาไปกภยชดทใชตองทนไฟ และเนองจากเปนสารกอมะเรง ระดบของชดควรเปนชดปองกนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-

contained breathing apparatus, SCBA) เทานน

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ทางเขาสรางกายของเบนซนนน สามารถเขาสรางกายไดทงทางการหายใจ

ทางการกน และซมผานผวหนง หากไดรบเขาไปปรมาณมากจะมฤทธกดสมองอยางทนททนใด

ทาใหปวดหว คลนไส วงเวยน จนถงชก และโคมาได ฤทธระคายเคองเยอบจะทาใหเคองตา จมก

คอ ไอ แนนหนาอก และอาจมปอดบวมนา ฤทธกระตนกลามเนอหวใจทาใหหวใจเตนผดจงหวะ

(ทาใหกลามเนอหวใจไวตอฤทธของ catecholamine เพมขน) หวใจจงเตนเรวผดปกต การ

สมผสทางผวหนงทาใหผวหนงไหม เปนผนแดงอกเสบได

• อาการระยะยาว การสมผสในระยะยาวมผลกดไขกระดก ทาใหเกดความผดปกตทางระบบเลอด

ไดคอ pancytopenia, aplastic anemia และทสาคญคอกอมะเรงเมดเลอดขาวชนด acute

myelogenous leukemia (AML) นอกจากนยงมรายงานพบความสมพนธกบการเกดมะเรงเมด

เลอดขาวชนด chronic myelogenous leukemia (CML), multiple myeloma (MM),

Hodgkin’s disease และภาวะ paroxysmal nocturnal hemoglobinuria อกดวย สวน

การศกษาถงความสมพนธของการสมผสเบนซนกบมะเร ง เมดเลอดขาวชนด acute

lymphoblastic leukemia (ALL), ภาวะ myelofibrosis และมะเรงนาเหลอง (lymphoma) ยงไมมพบความสมพนธทชดเจน (2)

การตรวจทางหองปฏบตการ

• การตรวจเพอยนยนการสมผสทาไดหลายอยาง คอ (1) ระดบ phenol ในปสสาวะ (2) ระดบ t,t-

muconic acid (TTMA) ในปสสาวะ (3) ระดบ s-phenylmercapturic acid (S-PMA) ใน

ปสสาวะ และ (4) ระดบเบนซนในเลอด (blood benzene)

• การตรวจระดบ phenol ในปสสาวะเปนเมตาโบไลตทสามารถตรวจเพอบงชการสมผสเบนซนใน

ระดบสงไดด (เมอระดบเบนซนในอากาศสงกวา 5 ppm) แตมปจจยรบกวนจาก (1) ผทสบบหร

(2) ผททางานสมผสสาร phenol และ (3) การกนอาหารบางอยางทไดเมตาโบไลตเปน phenol

70

เชน เนอรมควน ปลารมควน ในปจจบนนองคกร ACGIH ไดยกเลกการใช phenol ในปสสาวะ

เปนตวบงชการสมผสสารเบนซนแลว เนองจากเหตผลความจาเพาะตา และคามาตรฐานระดบ

เบนซนในอากาศของประเทศทพฒนาแลวสวนใหญกลดลง (จนระดบเบนซนในอากาศมกจะตา

กวา 5 ppm) ผลจากการสมผสเบนซนในระดบทตาลงทาใหคา background phenol ใน

ปสสาวะคนทวไปสงกวาคา phenol ทเกดจากการสมผสในงาน ทาใหนามาแปลผลไมได อยางไร

กตามหากพบสถานททางานใดทมระดบเบนซนในอากาศสงมาก (มากกวา 5 ppm) กยงพอ

สามารถใหการตรวจนเปนตวบงชการสมผสเบนซนได (4)

• การตรวจ TTMA ในปสสาวะ ซงเปนการตรวจทจาเพาะมากขนจงเขามาแทนทการตรวจ phenol ในปจจบน การตรวจ TTMA นเหมาะสาหรบบงชการสมผสเบนซนแมวาระดบเบนซนใน

อากาศจะตากตาม แตอาจมผลบวกลวงไดจาก (1) ผทสบบหร (2) ผทกนอาหารทม sorbic acid

เปนสารกนบด (มกพบในอาหารทตองการกนไมใหราขน เชน ชส นาเชอม เยลล เคก ผลไม

อบแหง) อกทงมคาครงชวตในปสสาวะสนเพยง 5 ชวโมง จงตองระมดระวงในการแปลผล TTMA

อยางมากเชนกน (4)

• การตรวจ S-PMA ในปสสาวะเปนการตรวจทจาเพาะขน เนองจากสารนไมเกดขนจากการกน

อาหาร จงไมถกปจจยรบกวนจากการกนอาหารประเภทตางๆ แตยงอาจมผลบวกลวงไดในคนท

สบบหรเชนกน คาครงชวตของสารนในปสสาวะเทากบ 9 ชวโมง ทาใหเหมาะทจะเกบตรวจหลง

เลกกะ (4)

• การตรวจ blood benzene เปนการตรวจยนยนการสมผสทด เนองจากมความจาเพาะกบการ

สมผสสารเบนซนสงสด ถาใหไดผลดตองตรวจหลงการสมผสไมนานมาก เนองจากเบนซนคาครง

ชวตในเลอดเพยงประมาณ 8 ชวโมง การเกบสงตวอยางตองทาอยางรวดเรว อยางไรกตามยงอาจ

มผลบวกลวงจากการสบบหรไดเชนกน (4) • กรณสงสยเปนโรคพษเบนซนเฉยบพลน การวนจฉยใหข นกบประวตและการตรวจ

รางกายเปนสาคญ การตรวจเพอยนยนการสมผสทมประโยชนถาทาไดคอระดบเบนซนในเลอด

(blood benzene) ซงตองเจาะตรวจหลงจากสมผสทนท แตมขอจากดคอพบผลบวกลวงในผทสบบหรจดได การตรวจทชวยในการรกษาอนๆ คอการตรวจคลนไฟฟาหวใจ (EKG) ภาพรงส

ทรวงอก (Chest X-ray) ความสมบรณของเมดเลอด (CBC) ระดบเกลอแรในเลอด (electrolyte)

การทางานของตบ (liver function test) และการทางานของไต (BUN, creatinine) (2)

• การตรวจทชวยในการวนจฉยและรกษาในกรณพษเบนซนเรอรง คอการตรวจความสมบรณของ

เมดเลอด (Complete blood count, CBC) ซงอาจพบคาระดบเมดเลอดทงเมดเลอดขาว เมด

เลอดแดง และเกรดเลอดสงขนกอนในระยะแรก กอนจะเกดภาวะ aplastic anemia ตามมา (2)

การดแลรกษา

71

• ปฐมพยาบาล กรณสารเคมรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ

ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาดวย สงเกตสญญาณ

ชพ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม

• การรกษาระยะเฉยบพลน ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและท

โรงพยาบาล ชวยการหายใจ ใหออกซเจน ถามภาวะหวใจเตนผดจงหวะ โคมา หรอปอดบวมนา

ใหรกษาตามอาการทเกดขน หลกเลยงการใหยากลม adrenergic agents เชน epinephrine

เพราะจะทาใหอาการหวใจเตนเรวผดจงหวะแยลง ควรสงเกตอาการโดยเฉพาะเรองหวใจเตนผด

จงหวะและปอดบวมนาอยางนอย 12 – 24 ชวโมงหลงการสมผสเบนซน ไมมยาตานพษ

(antidote) สาหรบเบนซน

• การดแลระยะยาว เนองจากสารนเปนสารกอมะเรง จงตองดแลผทสมผสสารนในระยะยาวดวย

โดยการรบจดทาทะเบยนผสมผส ใหความรถงอนตรายระยะยาวของสารนแกผสมผสทกคน

รวมถงหนวยกภยและบคลากรทางการแพทยทมแนวโนมปนเปอนการสมผสดวย

การเฝาระวง กรณอบตภยสารเคมตองรบทาทะเบยนผสมผสสารนใหครบถวน เนองจากเปนสารกอ

มะเรงเมดเลอดขาว ควรทาการตรวจตดตามผสมผสสารเหลานไปอยางนอย 10 – 20 ป ทาการตรวจ

complete blood count (CBC) อยางนอยปละครง เพอดระดบและรปรางเมดเลอดขาวและเกรด

เลอด ซกประวตความผดปกตทางระบบเลอด เชน เลอดออกงาย จาเลอดตามตว ถาผดปกตตองรบ

สงไปตรวจวนจฉยยนยน

เอกสารอางอง

1. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

3. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.

4. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

Beryllium นพ.วชร โอนพรตนวบล

นพ. ววฒน เอกบรณะวฒน (18 เมษายน พ.ศ. 2556)

72

ชอ เบรลเลยม (Beryllium) ||||| ชออน Glucinium

สญลกษณอะตอม Be ||||| นาหนกอะตอม 9.01 ||||| CAS Number 7440-41-7 ||||| UN Number

1567

ลกษณะทางกายภาพ โลหะสเทาออกขาว เบา และแขงแรง (1)

คาอธบาย เบรลเลยมเปนโลหะหายาก มนาหนกเบา แขงแรง ทนทานการยดขยาย และตานทานการ

กดกรอนไดด จงนยมนามาใชในอตสาหกรรมเทคโนโลยสง เชน เปนใชสวนประกอบของยานอวกาศ

เครองบนความเรวสง ดาวเทยม จรวดมสไซล เปนตน เบรลเลยมมพษรายแรง สามารถทาใหเกดโรค

ปอดทงแบบปอดอกเสบเฉยบพลนและโรคปอดเรอรง ซงทาใหตายได นอกจากนยงเกดพษตอผวหนง และยงเปนสารกอมะเรงปอดอกดวย กลไกการเกดพษของเบรลเลยม เชอวานอกจากจะเกดจากการ

กอการอกเสบโดยตรงแลว ยงเกยวของกบการกระตนระบบภมคมกนชนด Cell-mediated

immune response ดวย

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): Beryllium and compounds, as BE TWA =

0.00005 mg/m3 [skin] [sensitizer] ||||| NIOSH REL: TWA = less than 0.0005 mg/m3,

Cancer notation, IDLH = 4 mg/m3 ||||| OSHA PEL: TWA = 0.002 mg/m3, C = 0.005

mg/m3, Maximum peak in 30 minutes = 0.025 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรอง

ความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอด

ระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 2 ug/m3, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 5 ug/m3,

ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 25 ug/m3 ใน 30 นาท

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงปอดในมนษย) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย)

แหลงทพบ เบรลเลยมเปนแรธาตหายากทพบตามธรรมชาตบนพนผวโลก เบรลเลยมในธรรมชาตจะอยในรปสารประกอบ โดยสนแรและผลกอญมณทมธาตเบรลเลยมอยมาก เชน เบรล (Beryl) ไครโซ

เบรล (Crysoberyl) เบอรแทรนไดท (Bertrandite) เปนตน ในกระบวนการผลตเบรลเลยมคอนขาง

อนตราย จะมทงการใชฟลออไรด (Fluoride) กรดซลฟรก (Sulfuric acid) และความรอนสง เมอเปน

ธาตบรสทธแลว เบรลเลยมจะมลกษณะเปนโลหะทนาหนกเบา แขงแรง ทนทาน และทนความรอน

ดวยคณสมบตเหลานจงถกนามาใชเปนสวนประกอบของยานอวกาศ เครองบนความเรวสง ดาวเทยม

จรวดมสไซล อาวธนวเคลยร เครองเอกซเรย กระจกชนดพเศษทตองการความเบาและทนทาน เชน

กระจกบนดาวเทยม กระจกทใชในกลองโทรทศนอวกาศ เบรลเลยมยงใชในอตสาหกรรมสารกงตวนา

(Semi-conductor) เครองเสยง โลหะผสมของเบรลเลยมมความทนทาน ใชทารถจกรยานชนด

แขงแรงพเศษ เครองยนตชนดพเศษ อปกรณชาง อปกรณกฬา เชน ไมกอลฟ คอมพวเตอร และทา

วสดอดฟน (2, 3) ในสมยกอนมการนาเบรลเลยมมาใชเปนสวนประกอบของหลอดไฟฟลออเรสเซนต

73

ผปวยทพบโรคปอดและผวหนงจากเบรลเลยมในยดแรกๆ กคอคนงานในโรงงานหลอดไฟฟลออเรส

เซนตน แตเนองจากอนตรายทพบมาก ปจจบนจงเลกใชในอตสาหกรรมนไปแลว

กลไกการกอโรค ทางเขาสรางกายหลกของเบรลเลยมคอทางปอด สวนทางผวหนงและทางการกนนน

เบรลเลยมดดซมเขาไดนอย แตหากกนสารประกอบเบรลเลยมทละลายนาไดหรอผวหนงทสมผสม

แผล การดดซมจะเพมขน เมอเขาสกระแสเลอดแลว เบรลเลยมสวนใหญจะจบกบโปรตนในกระแส

เลอด เชน Prealbumin และ Globulin สะสมในปอด กระดก และอวยวะอนๆ และขบออกจาก

รางกายทางปสสาวะเปนหลก กลไกการเกดโรคนนเชอวาเกดไดทงจากพษกอการอกเสบของ

เบรลเลยมโดยตรง เชน ในกรณของโรคปอดอกเสบเฉยบพลน และเกดจากการกระตนระบบภมคมกนแบบ Cell-mediated immune response (Delay-typed hypersensitivity หรอ Type IV

hypersensitivity) เชนในกรณของโรคปอดเรอรงและผนแพทผวหนง โดยเบรลเลยมจะทาตวเปน

Antigen ไปกระตน Human leukocyte antigen (HLA) และ T-lymphocyte ทาใหเกดกระบวน-

การหลงสาร Cytokine ชนดตางๆ เชน TNF-α และ IL-6 ออกมา จนเกดการอกเสบแบบ

Granulomatous inflammation ขนทปอดหรอผวหนงในทสด

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน กรณฝนของเบรลเลยม หรอไอของสารประกอบเบรลเลยมรวไหล

แพรกระจาย ผเขาไปชวยเหลอผปวยตองใสชดปองกนสารเคมทเหมาะสม ถาความเขมขนสงมากตอง

ใชชดทมถงบรรจอากาศในตว

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน การสดดมฝนหรอฟมของเบรลเลยม และสารประกอบของเบรลเลยมทละลาย

นาได เชน เบรลเลยมฟลออไรด (Beryllium fluoride) เบรลเลยมคลอไรด (Beryllium

chloride) เบรลเลยมซลเฟต (Beryllium sulfate) ซงสารประกอบเหลานจะพบไดใน

โรงงานผลตเบรลเลยม สามารถทาใหเกดการอกเสบรนแรงในทางเดนหายใจ เรยกวา Acute beryllium disease อาการจะแสบจมก แสบคอ หลอดลมอกเสบ ไอ แนนหนาอก ถารนแรงจะ

เกดปอดอกเสบ (Chemical pneumonitis) อาการสามารถเกดเฉยบพลนแทบจะทนทหลงสด

ดมได ถารนแรงทาใหตาย ถาอาการไมรนแรงจะหายโดยไมมอาการตกคางในหลายสปดาหถง

หนงเดอนตอมา ผปวยทเคยเปนโรคปอดอกเสบเฉยบพลนจากเบรลเลยมแลว บางสวนจะปวย

เปนโรคปอดเรอรงจากเบรลเลยมตอไปไดในระยะยาว

• อาการระยะยาว พษของการไดรบเบรลเลยมในระยะยาวนนมไดหลายอยาง ทงทาใหเกดโรค

ปอดเรอรง ทาใหเกดโรคผวหนง และทาใหเกดมะเรงปอด (1) โรคปอดเรองรงทเกดจากเบรล-

เลยมนนเรยกวา Beryllosis หรอ Chronic beryllium disease (CBD) โรคนเรมแรกพบในกลม

คนทางานโรงงานหลอดไฟฟลออเรสเซนตทใชเบรลเลยมในสมยกอน เกดจากการสดดมเอาฝน

ของสารประกอบเบรลเลยมทไมละลายนา หลกๆ คอเบรลเลยมออกไซด (Beryllium oxide) เขา

ไป ซงจะทาใหเกดการอกเสบแบบ Granulomatous inflammation ในปอดขน ภาพรงสจะพบ

74

เปนจดกระจายทวปอดทงสองขาง ตดชนเนอสองกลองดจะพบม Interstitial granulomatous

เลกๆ คลายกบโรค Sarcoidosis อาการจะออกแรงแลวเหนอย แนนหนาอก เจบหนาอก ไอ

นาหนกลด ออนเพลย สมรรถภาพปอดลดลง ปอดไมสามารถแลกเปลยนแกสไดดเนองจากเนอ

ปอดเปนผงพด หวใจขางขวาโต (Cor pulmonale) ถาเปนมากๆ อาจเกดตวเขยว และกระดก

เกดภาวะ Hypertrophic osteoarthropathy ได ในทสดอาจทาใหเสยชวต เนองจากพบวาโรค

นพบไดทงในคนทสมผสฝนเบรลเลยมทงในความเขมขนสงและความเขมขนทตามาก บางรายเกด

โรคขนหลงจากหยดการสมผสไปแลวหลายป (4) จงเชอวาโรคนนาจะเกดจากกลไกการกระตน

ระบบภมคมกนของรางกาย ซงอาจจะเปนชนด Antigen-stimulated, cell-mediated immune response โดยเบรลเลยมทาตวเปน Antigen กระตน T-lymphocyte และ Human

leukocytic antigen (HLA) ทาใหเกดการหลงสาร Cytokine ออกมาจนเกดการอกเสบแบบ

Granulomatous inflammation และเกดผงพดในเนอปอดขนในทสด (2) โรคผวหนงจาก

เบรลเลยม การสมผสกบสารประกอบของเบรลเลยมทละลายนาไดจะทาใหเกดการระคายเคอง

และอกเสบทดวงตา เกดผวหนงอกเสบ (Contact dermatitis) ลกษณะจะขนเปนจดและตมนา

ใส ซงนาจะเกดจากฤทธระคายเคองของเบรลเลยมโดยตรง ในคนทใสวสดอดฟนทมเบรลเลยม

เปนสวนประกอบบางราย อาจเกดการอกเสบทเหงอกขนรอบฟนทใชวสดอดเนองจากการแพได

การตกคางของฝนสารประกอบเบรลเลยมชนดไมละลายนาอยในผวหนง เชน ในกรณททางาน

แลวสะเกดกระเดนมาฝงในผวหนง จะทาใหเกดการอกเสบซงนาจะเปนผลจาก Cell-mediated

immune response ทาใหเกดรอยโรคเปน Granuloma ในผว ลกษณะเปนตมคลายๆ หด นาน

ไปจะแตกเปนแผลเรอรงได ผวหนงยงเปนชองทางในการกระตนระบบภมคมกน (Sensitization)

ของรางกายตอเบรลเลยม การจะตรวจยนยนใหทราบวาผใดเกดการกระตนระบบภมคมกนไป

แลว (Beryllium sensitized) หรอยง ทาโดยตรวจ Beryllium lymphocyte proliferation

test (BeLPT) และ Beryllium sulfate skin test (3) สาหรบการกอมะเรงนน เบรลเลยมเปนสารทกอมะเรงปอด พบวาในคนทางานโรงงานผลตและหลอมเบรลเลยม มโอกาสเปนมะเรงปอด

ไดในอตราสงกวาปกต

การตรวจทางหองปฏบตการ (1) สาหรบกรณโรคปอดอกเสบเฉยบพลน ควรตรวจรางกายดการ

อกเสบในจมกและลาคอ ตรวจภาพรงสทรวงอกเพอคนหารอยอกเสบ ตรวจระดบออกซเจนทางปลาย

นว ตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง (2) สาหรบกรณโรคปอดเรอรง (CBD) ตรวจภาพรงสทรวงอก

จะพบจดกระจายทวปอดทง 2 ขาง คลาย Miliary tuberculosis หรอ Sarcoidosis อาจพบตอม

นาเหลองทขวปอดโต (Hilar lymphadenopathy) การตรวจภาพรงสคอมพวเตอรความละเอยดสง

อาจทาใหเหนรอยโรคไดชดเจนขน ตรวจสมรรถภาพปอดชวงแรกอาจปกต เมอเปนมากจะผดปกต

แบบจากดการขยายตว ถาพงผดเกดขนมาก การตรวจเพอดการแลกเปลยนแกส เชน DLCO test คา

จะลดลง การสองกลองตรวจนาลางปอด (Bronchoalveolar lavage; BAL) จะพบเมดเลอดขาวชนด

75

ลมโฟไซตสง ตรวจชนเนอจากปอดจะพบลกษณะ Non-caseating granuloma และม Perivascular

and parenchymal fibrosis with lymphocyte deposition (4) ได (3) กรณรอยโรคทผวหนง

ตรวจรางกายดผนหรอตมทผวหนง กรณตองการทดสอบวาผปวยเคยไดรบสมผสเบรลเลยมและเกด

การกระตนระบบภมคมกนไปแลวหรอยง ทาโดยการตรวจ BeLPT คอเจาะเลอดไปแยกเอาเมดเลอด

ขาวชนดลมโฟไซตมาทาปฏกรยากบสารละลายเบรลเลยมในหลอดทดลอง ถาเมดเลอดขาวชนดลมโฟ

ไซตเกดการเพมจานวนขนแสดงวาเคยมการกระตนระบบภมคมกนจากเบรลเลยมแลว ถาผลเปนบวก

จากการทา 2 ครงจะยนยนไดคอนขางแนนอน คนกลมนจะมโอกาสเกดโรคปอดเรอรงจากเบรลเลยม

(CBD) ในอนาคตไดสง ตองตรวจเฝาระวงโรคเปนอยางด อกวธในการตรวจการกระตนระบบภมคมกนคอทา Skin patch test โดยแปะสารทดสอบดวยสารละลาย 1 % Beryllium sulfate (2, 5)

(4) กรณมะเรงปอด ตรวจภาพรงสทรวงอกและภาพรงสคอมพวเตอรเพอดรอยโรค ตรวจชนเนอเพอ

ยนยนการเปนมะเรง

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากการสมผสใหเรวทสด ถอดเสอผาออก ลางผวหนงสวนท

สมผสดวยนาเปลา ถาเขาตาใหลางตาดวย ใหออกซเจนเสรม รบสงพบแพทย

• การรกษา (1) กรณปอดอกเสบเฉยบพลน เมอผปวยมาถงโรงพยาบาล ถายงไมไดลางตวใหลางตว

กอน ประเมนการหายใจ ชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม ประเมนระบบไหลเวยน ให

สารนาอยางเพยงพอ ใหนอนพก ตรวจภาพรงสทรวงอกเพอคนหาการอกเสบทปอด ใหการรกษา

ประคบประคองตามอาการ อาจพจารณาใหยาสเตยรอยดเพอลดการอกเสบรวมดวย (2) กรณ

โรคปอดเรอรง (CBD) เมอเปนแลวรกษาใหหายขาดไมได อาการผปวยมกจะแยลงเรอยๆ การ

ปองกนโรคจงเปนสงทจาเปนและสาคญทสด เมอเปนโรคแลวตองใหหยดการสมผสโดยการ

เปลยนงานทนท ถามอาการมาก เชน หอบหรอไอตลอด เหนอยงาย สมรรถภาพปอดผดปกตมาก

คาการแลกเปลยนแกสลดลง เรมมความดนในปอดสง หวใจขางขวาโต หรออาการแยลงอยาง

รวดเรว หากมอาการเหลานใหเรมการรกษาดวยยาสเตยรอยดเพอชะลอการอกเสบ เชน Prednisolone 40 mg ทกวนหรอวนเวนวน หลงใหไป 3 – 6 เดอนตองประเมนการตอบสนอง

ในการรกษา สวนใหญเมออาการมากแลวมกตองใหกนยาไปตลอดชวต ซงทาใหตองดแลผปวยใน

เรองผลขางเคยงจากยาสเตยรอยดดวย เชน นาตาลในเลอดสง ความดนสง กระดกพรน

กลามเนอออนแรง ในรายทอาการหนกมาก อาจตองใหออกซเจนทบาน ยาขยายหลอดลม ยา-

สเตยรอยดชนดพนทางเดนหายใจ ยาขบปสสาวะ เมอมการตดเชอตองใหยาปฏชวนะ ฉดวคซน

ใหตามความเหมาะสม ในรายทไมตอบสนองตอสเตยรอยดอาจตองใหเปนกลมยากดภมแทน เชน

Metrotrexate กนไมเกน 15 mg ตอสปดาห สวนในกลมทอาการยงไมมาก ใหสงเกตอาการเปน

ระยะอยางนอยทก 1 ป ตรวจตดตามภาพรงสทรวงอกหรอภาพรงสคอมพวเตอรความละเอยดสง

และสมรรถภาพปอด ในกลมทยงไมเปนโรคแตผลตรวจ BeLPT เปนบวกคอมการกระตนระบบ

76

ภมคมกนโดยเบรลเลยมแลว (Beryllium-sentitized) ควรตรวจเฝาระวงดวยเชนกน อยางนอย

ทก 2 ป (3) กรณโรคผวหนง อาการแพรกษาเหมอนผนแพผวหนงทวไป ใหหยดการสมผส

เบรลเลยมและใชยาทาสเตยรอดกจะหายได ถาเปนการแพวสดอดฟน หากอาการรนแรงมากอาจ

ตองถอดออกแลวเปลยนไปใชวสดททาจากโลหะชนดอนทไมแพ กรณรอยโรคเปน Granuloma

ในผวหนงเนองจากมสะเกดเบรลเลยมฝงใน การรกษาใหหายจะตองผาและลาง (Excision and

debridgement) เอาสะเกดนนออก จงจะหายได

การปองกนและเฝาระวง เนองจากเปนแรธาตหายาก และใชในอตสาหกรรมเทคโนโลยสงบางอยาง

เทานน โอกาสจะพบการใชเบรลเลยมในอตสาหกรรมทวไปจงคอนขางนอย อยางไรกตามเนองจากมพษรายแรง หากพบวามการใชเบรลเลยมในโรงงานจะตองดแลใสใจ เฝาระวงดานสขภาพอนามยเปน

พเศษ จะเหนวาโรคทเกดขนจากเบรลเลยมนนรนแรง และบางโรครกษาใหหายขาดไมได เปนแลวมก

เสยชวต เชน โรคปอดเรอรง (CBD) และโรคมะเรงปอด ดงนนการปองกนโรคจงเปนสงทสาคญทสด

ในการทางานกบเบรลเลยม ควรใหคนทางานสมผสกบสารเคมนใหนอยทสด แมการสมผสกบผวหนงก

มผลเสยเพราะทาใหเกดการกระตนระบบภมคมกน (Sensitization) อนจะนาไปสโรคปอดเรอรง

ตามมา ตองใสชดปองกนทรดกม ใสเสอแขนยาวและผากนเปอน ปดบงผวหนงบรเวณแขน ใบหนา

และลาคอ การสมผสทางการหายใจตองใสหนากากปองกนทเหมาะสม การปองกนทดทสดคอปองกน

ทแหลงกาเนด ใชระบบปด ใชเครองจกรแทนคนทางานถาทาได ควบคมระดบสารเคมทอยใน

บรรยากาศไมใหเกนคามาตรฐาน สวนการเฝาระวงสขภาพนน ในคนทางานกบเบรลเลยมควรจดทา

ทะเบยนและตดตามเฝาระวงสขภาพไว ควรทา BeLPT ใหทกราย เพอใหทราบวาใครทเกดการ

กระตนระบบภมคมกนไปแลวบางจะไดเฝาระวงมากเปนพเศษ การตรวจเฝาระวงสขภาพอยางนอย

ควรตรวจภาพรงสทรวงอกและสมรรถภาพปอดเปนระยะ การตรวจภาพรงสคอมพวเตอรความ

ละเอยดสงอาจทาใหมองเหนรอยโรคในระยะแรกไดดขนในรายทสงสย ควรใหความรกบคนทางาน

เพราะโรคปอดเรอรงสามารถเกดไดแมหยดการสมผสหรอออกจากงานไปนานแลว ตรวจดผนและตมทผวหนง สอบถามอาการเหนอย แนนหนาอก ขณะทางาน

เอกสารอางอง

1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

2. Klaassen CD. Casarett and Doull’s Toxicology: The basic science of poisons. 17th

ed. New York: McGraw-Hill 2008.

3. โยธน เบญจวง, วลาวณย จงประเสรฐ, บรรณาธการ. มาตรฐานการวนจฉยโรคจากการทางาน

ฉบบเฉลมพระเกยรตเนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม

2550. นนทบร: สานกงานกองทนเงนทดแทน สานกงานประกน สงคม กระทรวงแรงงาน พ.ศ.

2550.

77

4. Rom WN, Markovitz SB. Environmental and occupational medicine. 4th ed.

Philadelphia: LWW 2007.

5. Fontenot AP, Maier LA, Canavera SJ, Hendry-Hofer TB, Boguniewicz M, Barker EA,

et. al. Beryllium skin patch testing to analyze T cell stimulation and granulo-

matous inflammation in the lung. J Immunol. 2002;168(7):3627-34.

1,3-Butadiene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ 1,3-บวทาไดอน (1,3-Butadiene)

ชออน Biethylene, Bivinyl, Divinyl, Vinylethylene สตรโมเลกล C4H6 ||||| นาหนกโมเลกล 54.09 ||||| CAS Number 106-99-0 ||||| UN Number

1010

ลกษณะทางกายภาพ แกสไมมส มกลนเฉพาะ บางครงถกเกบไวในรปของเหลวในถงอดความดน

คาอธบาย 1,3-butadiene เปนแกสทมคณสมบตกอมะเรงเมดเลอดขาวและมะเรงนาเหลอง องคกร

IARC ไดจดสารชนดนไวในกลม Carcinogen Group 1 คอมหลกฐานการกอมะเรงชดเจน สารชนดน

เปนสารสงเคราะหทเกดขนในกระบวนการทางปโตรเคม ใชเปนสารตงตนในอตสาหกรรมผลตยาง

และพลาสตกสงเคราะห หากมผปวยไดรบสมผสสารชนดน นอกจากตองดแลการไดรบพษในระยะ

เฉยบพลนแลว ยงตองตรวจตดตามผลในระยะยาวเพอเฝาระวงการเกดมะเรงดวย

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 2 ppm ||||| NIOSH REL: Cancer

notation, IDLH = 2,000 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 1 ppm, STEL = 5 ppm ||||| ประกาศ

กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:

ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI – 1,2 Dihydroxy-4-(N-acetylcysteinyl)-butane in urine

(End of shift) = 2.5 mg/L, Mixture of N-1 and N-2-(hydroxybutenyl)valine hemoglobin (Hb) adducts in blood (Not critical) = 2.5 pmol/g Hb

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 5.3 ug/m3 |||||

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 0.33 ug/m3

78

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงของอวยวะระบบ

เลอดและนาเหลองในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงใน

มนษย)

แหลงทพบในธรรมชาต ไมพบในธรรมชาต เปนสารปโตรเคมท ไดจากการสงเคราะห ใน

ชวตประจาวนจะพบในควนบหรไดดวย

อตสาหกรรมทใช

• เปนผลผลตทเกดขนในโรงงานปโตรเคม เปนสารทไดระหวางการสงเคราะหแกสเอธลน

(ethylene)

• ใ ช เ ป น ส า ร ต ง ต น ใ น อ ต ส า ห ก ร ร ม ย า ง ส ง เ ค ร า ะ ห ช น ด styrene-butadiene

rubber (SBR) และ polybutadiene rubber

• ใชในการผลตพลาสตกทนความรอน Acrylonitrile-butadiene-styrene-copolymer (ABS)

กลไกการกอโรค การกอโรคในระยะยาวคอทาใหเกดมะเรงระบบเลอด (leukemia) และระบบ

นาเหลอง (lymphoma) กลไกการกอโรคเชอวาเกดจากสารเมตาโบไลตกลม epoxide ทเกดขนใน

รางกาย

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน

• นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด หยดการรวไหลของสารเคม เนองจากสารชนดนเปนสาร

กอมะเรง ผทเขาไปทาการกภยควรใสชดปองกนทเหมาะสม ทดทสดคอชดปองกนชนดทมถง

บรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA) และเนองจากสารนตดไฟ

งายมาก ชดกภยควรเปนชดกนไฟดวย

• บคลากรทางสาธารณสขทดแลผปวยควรลดการสมผสตอตนเองใหมากทสด ทาการลางตวผปวย

กอนใหการรกษา ควรทาทะเบยนผสมผสทงกลมผประสบภยและกลมบคลากรทเขาไปชวยเหลอ

เพอตดตามเฝาระวงในระยะยาว

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ถาอยในรปของเหลวการสมผสกบผวหนงโดยตรงจะทาใหเนอตาย (frostbite)

ถากระเดนเขาตาจะทาใหตาแดง อกเสบ มองภาพไมชด ถาอยในรปแกส การสดดมเขาไปจะทาใหเกดอาการระคายคอ ไอ เจบคอ เวยนศรษะ ปวดศรษะ คลนไส ถาสดดมปรมาณมากอาจทาให

ซมลง มองภาพไมชด จนถงหมดสตได

• อนตรายจากการระเบด นอกจากตวสารเองจะมพษแลว สารชนดนยงตดไฟไดงายมาก หนกกวา

อากาศ และเมอถกอากาศจะระเบดไดดวย (NFPA Code: H2 F4 R2) ดงนน ผประสบภย

บางสวนอาจไดรบอนตรายจากไฟไหมหรอแรงระเบดถาอยใกลกบจดกาเนดการรวไหล

79

• อาการระยะยาว พบวาการสมผสสารชนดนทาใหเกดมะเรงของระบบเลอดและระบบนาเหลอง

ทงในหนทดลองและจากการศกษาทางระบาดวทยาในมนษย (4) การหลกเลยงการสมผสเปนสงท

ดทสด กรณรวไหลตองใหความสาคญกบการกาจดสารนออกจากสงแวดลอม (clean-up) มการ

ตรวจวดระดบสารเคมในบรรยากาศหลงเกดเหตการณ และทางสขภาพตองตดตามโรคมะเรงใน

ระยะยาวดวย

การตรวจทางหองปฏบตการ

• ขนกบอาการของผปวย กรณมอาการทางระบบหายใจควรถายภาพรงสทรวงอก (Chest X-ray)

• การตรวจเลอดดความสมบรณของเมดเลอด (Complete blood count) ระดบนาตาลในเลอด

(Blood sugar) ระดบเกลอแรในเลอด (Blood electrolyte) ตรวจปสสาวะ (Urinalysis) ระดบแกสในเลอด (Blood gas) หรอการตรวจอนๆ ใหขนอยกบอาการของผปวย

• การตรวจพสจนการสมผสแกส 1,3-butadiene ทาโดยการตรวจ 1,2 Dihydroxy-4-(N-

acetylcysteinyl)-butane ในปสสาวะ สามารถทาไดถามหองปฏบตการรองรบ

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด ทาการลางตว

กรณถกของเหลวแลวมเนอตายไมควรถอดเสอผาผปวย เนอจะตดเสอผาออกมาได กรณกระเดน

เขาตาใหถอดคอนแทคเลนสออกถาทาได ลางตาดวยนาเปลา ระหวางลางตวดสญญาณชพ ชวย

การหายใจและระบบไหลเวยนโลหตถาพบมความผดปกต ใสทอชวยหายใจหากพบการหายใจ

ลมเหลว

• การรกษาระยะเฉยบพลน การลางตวเพอลดการสมผสสาคญทสด ถาสารกระเดนเขาตาใหลาง

นาอยางนอย 15 นาท ลางบรเวณผวหนงทสมผสใหมากทสด ชวยการหายใจโดยใหออกซเจน

กรณมแผลไฟไหมบรเวณใบหนา หรอสดสาลกควนไฟ มความเสยงตอการบวมของทางเดนหายใจ

ตองสงเกตการหายใจไวดวย ใหสารนาหากมปญหาระบบไหลเวยนโลหต อาการระคายคอ ไอ

เจบคอ วงเวยนศรษะ ปวดศรษะ คลนไส ใหรกษาตามอาการ

• การดแลระยะยาว ผทสมผสสารนมความเสยงในการเกดมะเรงในระยะยาว ตองทาการเฝาระวง

มะเรงระบบเลอดและระบบนาเหลองทกราย

การเฝาระวง 1. สอสารความเสยงใหประชาชนเขาใจ

2. ทาทะเบยนผสมผสสารเคม บนทกรายชอและทอยของผทสมผสสารนทกคน ควรตรวจดความ

สมบรณของเมดเลอด (complete blood count) เปนพนฐานไว การตรวจประเมนการสมผส

ระยะสนทาโดยตรวจ 1,2 Dihydroxy-4-(N-acetylcysteinyl)-butane ในปสสาวะ จะเหมาะสม

กวาการตรวจ N-1 and N-2-(hydroxybutenyl)valine hemoglobin adducts ในเลอด ซง

80

เหมาะจะใชตรวจการสมผสสะสม การตรวจทง 2 อยางนจะสามารถทาไดตองมหองปฏบตการ

รองรบ การแปลผลตองทาโดยผเชยวชาญเทานน และตองระวงผลบวกลวงจากการสบบหร

3. การเฝาระวงในระยะยาว ทางคลนกทดทสดคอการซกประวตและตรวจรางกาย ตามอาการของ

โรคมะเรงระบบเลอดและนาเหลอง เชน ตรวจดความซด คลาตอมนาเหลอง ใหคาแนะนาเพอ

สงเกตอาการ แนะนาเลกสบบหร ตรวจความสมบรณของเมดเลอด (complete blood count)

เปนระยะ หากพบเซลลมะเรงตองรบสงตวไปรกษาตอทนท การตรวจตดตามควรทาอยางนอย

10 ปขนไป

4. การตรวจผลกระทบทางพนธกรรม เชน micronuclei, sister chromatid exchange, chromosomal aberrations, ras oncoprotein level, hypoxanthine-guanine-

phosphoribosyl transferase (HPRT) mutation และการตรวจหา GSTT1 หรอ GSTM1

genotype สาหรบกรณการเกดมะเรงจากสาร 1,3-butadiene แลวนน ทกลาวมาทงหมด ณ

ปจจบนยงไมพบวามการตรวจใดสามารถนามาใชคนหาความเสยงของมะเรงในระยะเรมแรกได

เอกสารอางอง

11. American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH). TLVs and

BEIs. Cincinnati: ACGIH 2009.

12. Delzell E, Sathiakumar N, Hovinga M, Macaluso M, Julian J, Larson R, et al. A

follow-up study of synthetic rubber workers. Toxicology. 1996;113:182-9.

13. Hecht SS, Samet JM. Cigarette Smoking. In: Rom WN, Markovitz SB, eds.

Environmental and occupational medicine. 4th ed. Philadelphia: Lippincott

Williams & Wilkins 2007:1522 - 51.

14. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998. 15. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

16. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.

Geneva: International Labour Office 1998.

Cadmium นพ.คณากร สนธพพงศ (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ แคดเมยม (Cadmium) ||||| ชออน Cadmium metal

81

สญลกษณอะตอม Cd ||||| นาหนกอะตอม 112.41 ||||| CAS number 7440-43-9 ||||| UN

number 2570

ลกษณะทางกายภาพ เปนแรโลหะสเงนขาว ออนตว เปนมนเงา หรอเปนผงเมดละเอยดสเทา

คาอธบาย แคดเมยมในธรรมชาตพบในรปแบบของสารประกอบซลไฟดซงจะพบรวมกบสงกะสและ

ทองแดง โดยทวไปไดรบเขาสรางกายในการทาเหมองแร และหลอมสงกะส ทองแดง และตะกว

แคดเมยมถกใชในการชบโลหะดวยคณสมบตตานทานการกดกรอนของมน เกลอโลหะของมน

ถกใชในการทาเมดสและการคงรปพลาสตก แคดเมยมอลลอยดถกใชในการประสาน การเชอม และ

ในแบตเตอรชนดนกเกล-แคดเมยม ตวประสานแคดเมยมในทอนาและเมดสแคดเมยมในเครองปนดนเผา สามารถเปนแหลงของการปนเปอนของนาและอาหารทมความเปนกรด

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Cadmium TWA = 0.01 mg/m3,

Compounds as Cd TWA = 0.002 mg/m3 ||||| NIOSH REL: Carcinogen notation, IDLH = 9

mg/m3 ||||| OSHA PEL: TWA = 0.005 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ

ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ฟมแคดเมยม ความเขมขนเฉลย

ตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 0.1 mg/m3, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 0.3

mg/m3, ฝนแคดเมยม ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 0.2 mg/m3, ปรมาณ

ความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 0.6 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Cadmium in urine (Not critical) = 5 ug/g

creatinine, Cadmium in blood (Not critical) = 5 ug/L

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงปอดในมนษย) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงในมนษย)

แหลงทพบในธรรมชาต พบในนาและดนทมแรแคดเมยมอย

อตสาหกรรมทใช

• การเชอมและประสานโลหะ

• การชบโลหะ

• การคงรปพลาสตก

• การทาเมดส

• การทาแบตเตอร

กลไกการกอโรค การหายใจเขาไปกอใหเกดพษอยางนอย 60 เทาของการกน ไอระเหยและฝนอาจจะ

กอใหเกดภาวะปอดอกเสบ (Delayed chemical pneumonitis) และเปนผลใหปอดบวมนาและ

เลอดออกในปอด การกนเขาไปทาใหระคายเคองทางเดนอาหาร เมอมการดดซมแคดเมยมจะรวมตว

กบ metallothionein และกรองผานไตทซงจะเกดการทาลายทอไต

82

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน นาผปวยออกจากจดเกดเหต หยดการสมผส โดยนาผปวยมาไวใน

จดทไมมการปนเปอน ผทเขาไปชวยเหลอผปวยควรไดรบการฝกเปนอยางดและไมทาใหตนเองอย

ในความเสยง ใสเครองปองกนอยางเหมาะสม หากเปนไปไดใหใชอปกรณชวยหายใจ SCBA

อาการทางคลนก

• การสมผสโดยตรง ทาใหเกดการระคายเคองผวหนงและตา ยงไมมขอมลเรองการดดซมแคดเมยม

ทางผวหนงในมนษย

• อาการจากการหายใจอยางเฉยบพลน ทาใหไอ หายใจมเสยงวด (wheezing) ปวดศรษะ มไข

และหากรนแรง ทาใหปอดอกเสบแบบ chemical pneumonitis และปอดบวมนาแบบ non-

cardiogenic ภายใน 12 – 24 ชวโมงหลงจากสมผสโดยการหายใจ

• อาการจากการหายใจระยะยาวในปรมาณสงสมพนธกบการกอโรคมะเรงปอด

• อาการทเกดจากการกนแบบเฉยบพลน เกลอแคดเมยมทาใหเกดอาการเวยนศรษะ อาเจยน ปวด

ทองและถายเหลว บางครงม เลอดปนในไม กนาทหลงจากทานเขาไป การตายหลงจาก

ทานเขาไปเกดจากภาวะชอกเนองจากขาดนาหรอเกดจากไตวายเฉยบพลน

• อาการจากการกนระยะยาว เปนผลใหเกดการสะสมของแคดเมยมในกระดก ทาใหเกดโรคอ

ไตอไต (Itai-itai) ซงทาใหกระดกเปราะหกจนเจบปวดอยางมาก และทาใหเกดโรคไตเสอม

การตรวจทางหองปฏบตการ

• ขนกบประวตการสมผสและอาการของผปวยในขณะนน ทงอาการทางการหายใจ และอาการทาง

ทางเดนอาหาร

• การตรวจจาเพาะ ระดบแคดเมยมในเลอด (whole blood cadmium) ยนยนการสมผสสารคา

ปกตไมเกน 1 ug/L แคดเมยมปรมาณนอยมากจะถกขบมาในปสสาวะจนกวาแคดเมยมทถกจบ

(โดย metallothionein) ในไตจะเกนและเกดการทาลายไตเกดขน แคดเมยมในปสสาวะคาปกต

ไมเกน 1 ug/g Creatinine การตรวจวดไมโครอลบมนในปสสาวะ (beta-microglobulin,

retinol-binding protein, albumin, metallothionein) ใชในการตดตามผลจากความเปนพษของ

แคดเมยมทไต

• การตรวจอนๆ เชน การตรวจความสมบรณของเมดเลอด (CBC), เกลอแรในเลอด (serum

electrolyte), glucose, BUN, creatinine, คาออกซเจนในเลอดแดง (arterial blood gas) หรอ oximetry และการตรวจภาพรงสปอด (CXR) สงตรวจตามอาการ

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหต ดแลเรองการทางานของระบบทสาคญ เชน ระบบ

หายใจ ระบบการไหลเวยนโลหต ถาผปวยหมดสตควรทาใหทางเดนหายใจเปดโลงและให

ออกซเจน 100 %

83

• การสมผสโดยการหายใจ ถาผปวยหยดหายใจใหเรมทาการชวยหายใจทนท ถาเปนไปไดใหใช

หนากาก (pocket mask) ทมวาวลทางเดยว (one way valve) ในการชวยหายใจ เพราะ

ทางเดนหายใจและใบหนาของผชวยเหลออาจเกดการปนเปอนได

• การสมผสทางผวหนง ถอดเสอผาทปนเปอนออก ถาเปนไปไดใหทาขณะทมนาลางอยดวยแลวนา

เสอผาเกบไวในถงใสปดสนทสองชนและเขยนปายกากบไว เกบไวในทปลอดภยทหางจากผปวย

และเจาหนาท ลางผวหนงดวยนาปรมาณมากโดยใหนาไหลผาน

• การสมผสทางตา ลางตาดวยนาเกลอ (normal saline solution) อยางนอยเปนเวลา 15 นาท

• การสมผสทางการกน ใหผปวยรบประทานนา (ปรมาณไมเกน 50 - 100 มลลลตร)

การเฝาระวง

• สอสารความเสยงใหประชาชนเขาใจ

• การตรวจดระดบโปรตนในปสสาวะ (beta-microglobulin) เปนการตรวจทไวทสดของการเฝา

ระวงพษจากแคดเมยม

Carbon dioxide พญ.จฑารตน ฉตรวรยาวงศ

นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ คารบอนไดออกไซด (Carbon dioxide) ||||| ชออน Carbonic acid gas, Carbonic anhydride,

Carbonic oxide, Carbon oxide, Dry ice, Card ice

สตรโมเลกล CO2 ||||| นาหนกโมเลกล 44.01

CAS Number 124-38-9 ||||| Un Number Carbon dioxide 1013, Carbon dioxide (solid,

also called dry ice) 1845, Carbon dioxide (refrigerated liquid) 2187

ลกษณะทางกายภาพ ในสภาวะปกตจะเปนแกสไมมส ไมมกลน ไมมรส หนกกวาอากาศ หากถกอด

ดวยความดนและทาใหเยนลง จะอยในสถานะของเหลวและของแขงได ถาอยในรปของเหลว จะ

เรยกวาคารบอน ไดออกไซดเหลว (liquid carbon dioxide) ถาอยในรปของแขงเปนผลกเยน

เรยกวา นาแขงแหง (dry ice)

คาอธบาย คารบอนไดออกไซดเปนแกสทมอยทวไปในบรรยากาศ แกสนมบทบาทสาคญตอการดารง

ชพของทงมนษย สตว และพช เปนสารตงตนทพชใชผลตอาหารโดยกระบวนการสงเคราะหแสง ในดานอตสาหกรรมนน คารบอนไดออกไซดถกนามาใชประโยชนในหลายๆ ดาน โอกาสการเกดพษของ

แกสชนดน ในการทางานโดยปกตมโอกาสเกดขนไดนอย อยางไรกตามหากไดรบแกสนเขาไปใน

84

ปรมาณมาก จะทาใหหายใจเรว ชพจรเรว หวใจเตนเรว กดสมอง ซม มนงง สบสน หมดสต และอาจ

เสยชวตได

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 5,000 ppm, STEL = 30,000 ppm

||||| NIOSH REL: TWA = 5,000 ppm (9,000 mg/m3), STEL = 30,000 ppm (54,000 mg/m3),

IDLH = 40,000 ppm (72,000 mg/m3) ||||| OSHA PEL: TWA = 5,000 ppm (9,000 mg/m3)

||||| ประกาศกระทรวง มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม)

พ.ศ. 2520: ปรมาณความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไม

เกน 5,000 ppm (9,000 mg/m3) คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง ไมมขอมล องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว

แหลงทพบ แกสคารบอนไดออกไซดเปนแกสทพบไดอยทวไปตามธรรมชาต ในบรรยากาศของโลก

โดยปกต จะมสดสวนของแกสนอยประมาณ 0.03 % นอกจากน แกสคารบอนไดออกไซดยงสามารถ

เกดขนได จากการเผาไหมอยางสมบรณของเชอเพลงทมธาตคารบอนเปนองคประกอบ เชน ไม ถาน

หน แกสธรรมชาต นามนปโตรเลยม และสารอนทรยชนดตางๆ ในการผลตทางอตสาหกรรม อาจผลต

แกสคารบอนไดออกไซดไดจาก ปฏกรยาเคมหลายแบบ เชน การใหความรอนกบหนปน (limestone)

ซงสวนประกอบในเนอหนสวนใหญเปนแคลเซยมคารบอเนต (calcium carbonate หรอ CaCO3)

การทาปฏกรยาระหวางกรด (acid) กบแคลเซยมคารบอเนต กทาใหไดคารบอนไดออกไซดออกมา

เชนกน แกสนยงเปนผลผลตพลอยได (by-product) จากการผลต แอมโมเนย (ammonia) และการ

ถลงแยกแรเหลก (iron) ดวย การยอยสลายนาตาลของยสต (yeast) เชน ทพบในกระบวนการหมก

ไวน หมกเบยร จะทาใหไดแกสคารบอนไดออกไซด และเอทานอล (ethanol) การหายใจของคน สตว

และพชในเวลากลางคน จะไดแกสคารบอนไดออกไซดออกมาเชนกน และเนองจากการเพมขนของ

ภาคอตสาหกรรม ทใชนามนปโตรเลยม ถานหน และแกสธรรมชาต เปนแหลงเชอเพลง ทาใหพบวา ในปจจบนปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดทพบในบรรยากาศโลก นนมปรมาณเพมสงขน การระเบด

ของภเขาไฟ และการเกดไฟปา กเปนอกแหลงหนงทเพมปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดใน

บรรยากาศโลกไดเชนกน

การนาไปใช แกสคารบอนไดออกไซดมประโยชนหลายอยาง ทสาคญอยางหนงคอพชชนดตางๆ ลวน

ตองใชคารบอนไดออกไซดเปนสารตงตนในกระบวนการสรางอาหารโดยการสงเคราะหแสง ใน

รางกายของมนษย ปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดทเหมาะสมในเลอด ซงอาจละลายอยในพลาสมา

เกาะอยกบฮโมโกลบน หรออยในรปไบคารบอเนตไอออน จะเปนตวควบคมปรบสมดล กรด-ดาง ใน

เลอด การใชในเชงอตสาหกรรมนนทาไดหลายอยาง เชน อดใสลงในนาไดเปนโซดา อดใสลงใน

นาหวานไดเปนนาอดลม อดใสลงในลกอมไดเปนลกอมแตกในปาก (pop-rock) ยสตจะผลตแกส

คารบอนไดออกไซดออกมา ทาใหกอนขนมปงพองฟขน ในระบบปมลม (pneumatic system) ของ

85

เครองจกร หนยนตร แขนกล หรอเครองมอตางๆ คารบอนไดออกไซดมกถกใชเปนตวเลอกแรกๆ

เพราะเปนแกสทมราคาถกและไมตดไฟ ในเสอชชพแบบพองลมไดเอง จะมหลอดผลตแกส

คารบอนไดออกไซดบรรจอยภายในและหลอดผลตแกสจะทางานเมอถกดงสลก คารบอนไดออกไซด

ยงเปนแกสทนยมใชในการดบเพลง จะพบบรรจอยในถงดบเพลงทมขายทวไปได ในงานเชอมดวยแกส

(gas welding) คารบอนไดออกไซดจะถกใชปองกนไมใหโลหะทเชอมเกดสนมขน โดยการปองกนผว

โลหะทเชอมไมใหสมผสกบออกซเจนในอากาศ ในอตสาหกรรมผลตยาและเคม คารบอนไดออกไซด

เหลวถกนามาใชเปนตวทาละลายในการผลตยาและสารเคมบางชนด และยงนามาใชในกระบวนการ

แยกสารกาเฟอน (caffeine) ออกจากกาแฟไดอกดวย ในการผลตแสงเลเซอรนน เลเซอรชนดหนงทไดรบความนยมคอเลเซอรทผลตจากหลอดแกสคารบอนไดออกไซด (carbon dioxide laser) ใน

กระบวนการขดเจาะนามน คารบอนไดออกไซดถกใชฉดลงในแหลงนามนเพอเพมปรมาณของ

นามนดบทจะสบขนมาได ในอตสาหกรรมแชเยน อาหาร ไอศกรม รวมถงเนอเยอทางชวภาพ

คารบอนไดออกไซดเหลวและนาแขงแหงถกนามาใชประโยชนไดอยางมาก ในทางดานความบนเทง

การใสนาแขงแหงลงในนาจะทาใหเกดหมอกเทยมขน ซงถกนามาใชประดบตกแตงสถานท หรอ

ประกอบการแสดงโดยใชเครองสรางหมอกเทยม ในทางดานเกษตรกรรมนน แกสคารบอนไดออกไซด

ถกเตมลงไปในอาคารเรอนกระจก (greenhouse) ขนาดใหญ เพอใหเกดความอบอนภายในเรอน

กระจกมากขน ทาใหพชภายในอาคารเรอนกระจกเตบโตไดด เหตการณคลายคลงกนนเมอเกดขนกบ

บรรยากาศโลก จะเปนปญหาทางดานสงแวดลอมทเรยกวาปรากฏการณเรอนกระจก (Greenhouse

effect) คอการทแกสบางชนด รวมถงแกสคารบอนไดออกไซดดวย มปรมาณมากขนในบรรยากาศ

โลก แกสเหลานสะทอนรงสความรอนจากดวงอาทตยและกกเกบไว ทาใหอณหภมของพนผวโลก

สงขน

กลไกการกอโรค แกสคารบอนไดออกไซดกอโรคไดทางหนงโดยการแทนทออกซเจน (asphyxiant)

ทาใหออกซเจนในอากาศมไมพอ จงเกดพษจากภาวะขาดออกซเจน (hypoxia) ขนได การทมคารบอนไดออกไซดคงในเลอดมาก (hypercapnia) ไมวาจะจากการขาดออกซเจนหรอไดรบ

คารบอนไดออกไซดเขาไปมากกตาม จะทาใหเลอดเปนกรด (acidosis) เกดการขยายตวของหลอด

เลอด กระตนระบบหายใจใหหายใจเรวขน ทาใหหวใจเตนเรว และกดสมอง สาหรบกลไกการกอโรค

ในกรณคารบอนไดออกไซดเหลวกบนาแขงแหงนน จะกออนตรายจากความเยนจด ซงสามารถกด

กรอนเนอเยอผวหนงสวนทสมผส ทาใหเกดเนอตายได

การเตรยมตว เ มอ เ กด เหต ฉก เ ฉน ในความเ ปนจ รงแล ว ภาวะพษจากการไ ดรบแ กส

คารบอนไดออกไซดในปรมาณสงเขาไปนนเกดไมบอยนก ในกรณของอนตรายจากการทางานในทอบ

อากาศ ปญหามกเกดจากการทสถานทอบอากาศนน มระดบออกซเจนไมเพยงพอ หรอมแกสพษอน

เชน แกสไข เนา หรอแกสม เทน สะสมอย ในปรมาณสง มากกวาทจะเกดจากการทมแกส

คารบอนไดออกไซดสะสมอยมาก ในการใชแกสคารบอนได ออกไซดทางดานอตสาหกรรมนน กมกใช

86

แกสในปรมาณไมมาก ทาใหโอกาสจะพบเหตการณการไดรบแกสคารบอนไดออกไซดรวไหล มผปวย

ไดรบพษจากแกสเขาไปในปรมาณสง มไดไมบอย กรณศกษาหนงททาใหเราไดขอมลพษจากการไดรบ

คารบอนไดออกไซดเขาไปในรางกายปรมาณสง คอเหตการณททะเลสาบนออส (Lake Nyos) ใน

ประเทศแคเมอรน เหตการณเกดขนในป ค.ศ. 1986 มการประทของแกสคารบอนไดออกไซดทสะสม

อยทกนทะเลสาบออกมา ทาใหชาวบานในชมชนทอยโดยรอบทะเลสาบนน ไดรบพษจากแกส

คารบอน ไดออกไซดเขาไปในปรมาณสง เหตการณน เปนภยธรรมชาตททาใหมผเสยชวตไปถงกวา

1,700 คน แมจะมโอกาสเกดการรวไหลไมมากนก หากเกดเหตฉกเฉนจากการรวไหลของแกส

คารบอนไดออกไซดขน ผเขาไปชวยเหลอผปวยตองใสชดปองกนทเหมาะสมเพยงพอ ซงจะตองเปนชดทมถงบรรจอากาศในตว ในกรณของคารบอนไดออกไซดเหลวและนาแขงแหง โอกาสแพรกระจาย

รวไหลไปในวงกวางมไดนอย เนองจากมสถานะเปนของเหลวและของแขง การเขาไปชวยเหลอผปวย

ตองระวงในเรองความเยน ผท เขาไปชวยเหลอตองใสชดและถงมอทหนาเพยงพอ ไมสมผส

คารบอนไดออกไซดเหลวและนาแขงแหงดวยมอเปลา

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน การไดรบแกสคารบอนไดออกไซดนน เขาสรางกายโดยการสดหายใจเขาไป

เปนหลก การสมผสกบแกสทผวหนงหรอกลนกนเขาไปไมทาใหเกดพษ เมอสดหายใจเอาแกสเขา

ไป ในระยะแรกจะทาใหเกดอาการหายใจเรว หายใจลกขน ความดนโลหตสงขน หวใจเตนเรว

ชพจรเรว หากไดรบในปรมาณมากขน จะเรมมผลกดสมอง ทาใหซมลง ปวดศรษะ วงเวยนศรษะ

มนงง สบสน การไดยนลดลง และรบกวนการมองเหน เนองจากสมองถกกดการทางาน ทผวหนง

จะเกดหลอดเลอดขยายตว เหงอออก กลามเนอสนกระตก (tremor) อาจพบมคลนไส อาเจยน

และทองเสยได บางรายอาจมอาการคลง (panic) หากไดรบปรมาณสงมากจะทาใหหมดสต และ

เสยชวตในทสด อาการพษจากแกสคารบอนไดออกไซดน มกจะพบรวมกบภาวะขาดออกซเจน

(hypoxia) ไดเสมอ ซงภาวะขาดออกซเจน อาจนาไปสอาการอยางอนๆ เชน สมองตาย ไตเสอม

ตาบอด ตามมาได ในผปวยทรอดชวตจากเหตการณททะเลสาบนออส หลายรายมอาการ ไอ ไอเปนเลอด หอบเหนอย ระคายเคองตา และแผลไหมทผวหนงดวย อยางไรกตามเนองจากแกส

คารบอนไดออกไซดทรวไหลในเหตการณทะเลสาบนออสน มไอความรอนจากภเขาไฟปะปนมา

ดวย อาการระคายเคองและแผลไหมทผวหนงดงกลาว จงอาจจะเกดจากไอความรอน ไมไดเกด

จากพษของแกสคารบอนไดออกไซดกได

• อาการระยะยาว การไดรบคารบอนไดออกไซดในระดบสงกวาปกตสามารถพบไดในตกทระบบ

ระบายอากาศไมด ระดบของแกสคารบอนไดออกไซดสะสมนน ถกใชเปนตววดหนง เพอดอตรา

การไหลเวยนของอากาศภายในอาคาร ผลของการไดรบแกสคารบอนไดออกไซดไปนานๆ อาจทา

ใหปวดหวบอย กดสมอง มนงง งวงซม เครยด ความดนโลหตและอตราการหายใจอาจเพมสงขน

ได ในกรณของผรอดชวตจากการไดรบแกสคารบอนไดออกไซดปรมาณสงนน การศกษาจาก

87

เหตการณททะเลสาบนออส หลงจากเกดเหตการณประมาณ 4 ป ไมพบวาผรอดชวตจาก

เหตการณมอาการของระบบทางเดนหายใจ เชน ไอ มเสมหะ หรอหอบเหนอยตกคาง และ

สมรรถภาพปอดไมไดลดลง

• อนตรายจากนาแขงแหง ในกรณของคารบอนไดออกไซดเหลว และนาแขงแหงนน อนตรายท

เกดขนจะเกดจากความเยนเปนหลก อยางไรกตาม ไอระเหยของคารบอนไดออกไซดเหลว และ

นาแขงแหง ทระเหยกลบเปนแกสคารบอนไดออกไซดนน หากอยในสถานทปดและไดรบโดยการ

สดดมเขาไปมากๆ กอาจทาใหเกดพษจากแกสคารบอนไดออกไซดไดเชนเดยวกน ปญหาจาก

ความเยนของคารบอนไดออก ไซดเหลวและนาแขงแหงน จะทาใหผวหนงทสมผสเกดแผล เปนตมนา (blister) และเนอตายจากการโดนความเยน (frostbite) ได ปญหาจากความเยนดงกลาว

หากสมผสกบดวงตาหรอกลนกนเขาไป กจะทาใหเกดการบาดเจบตอเนอเยอตาและเนอเยอ

ทางเดนอาหารไดเชนกน

การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจเพอยนยนการสมผสและชวยในการรกษาทดมากอยางหนง

คอ การตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas) ซงภาวะคารบอนไดออกไซดสง ท

มกพบรวมกบภาวะออกซเจนตาน จะทาเลอดมความเปนกรดมากขน (blood pH < 7.35) ระดบ

คารบอนไดออกไซดในเลอดสง (PaCO2 > 45 mmHg) และภาวะขาดออกซเจนทมกพบรวมกน จะ

ระดบทาใหระดบออกซเจนในเลอดตาลงกวาปกต (PaO2 < 80 mmHg) หากตรวจระดบเกลอแรใน

เลอด อาจพบระดบของไบคารบอเนตไอออนสงขนได (HCO3- > 26 mmol/L) การตรวจอนๆ ทได

ประโยชนในการรกษาคอ การตรวจวดระดบออกซเจน (pulse oxymetry) การตรวจการทางานของ

ไต (BUN and creatinine) การทางานของตบ (liver function test) ระดบนาตาลในเลอด (blood

sugar) คลนไฟฟาหวใจ (EKG) เปนตน

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล การรกษาภาวะไดรบคารบอนไดออกไซดเกน (รวมกบภาวะขาดออกซเจน) ท

สาคญทสดคอการใหออกซเจนเสรม ในอนดบแรก ผชวยเหลอตองนาผปวยออกจากสภาวะขาดอากาศ หรอบรเวณทมแกสคารบอนไดออกไซดสะสมอยมากออกมาใหเรวทสดกอน ตรวจด

ทางเดนหายใจ ถาหมดสตและไมหายใจแลว ตองรบทาการชวยหายใจ หนวยกชพอาจพจารณา

ใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวต และรบใหออกซเจนเสรมดวยความรวดเรว จากนนรบนาสงพบ

แพทย การลางตวไมจาเปน

• การรกษา แรกรบควรประเมนระดบความรสกตวของผปวย ถาหมดสต หวใจหยดเตนใหทาการ

ชวยปมหวใจ ถาไมหายใจใหใสทอและชวยหายใจ หากระดบความรสตลดลง หายใจเรว ชพจร

เรว ตองรบใหออกซเจนเสรม ตรวจวดระดบออกซเจนในเลอด ตรวจเลอดดระดบแกสและระดบ

เกลอแรในเลอด ทาการรกษาไปตามความผดปกตทพบ ตดตามระดบออกซเจนในเลอดใหสง

88

เพยงพอ ตรวจดและระมดระวงการลมเหลวของอวยวะภายใน เชน ภาวะไตเสอม ภาวะสมอง

ตาย ทอาจเกดขนได

• การรกษากรณอนตรายจากนาแขงแหง ผเขาชวยเหลอตองใสเสอผาและถงมอทหนาเพยงพอ

เพอปองกนอนตรายจากความเยน นาผปวยออกจากสถานทเกดเหต หากมเศษนาแขงแหงตดอย

ตามเสอผาและรางกายผปวยใหปดออก ผปวยทสมผสคารบอนไดออกไซดเหลวหรอนาแขงแหง

อาจมภาวะเนอตายจากการสมผสความเยน (frostbite) บางครงเสอผามการเกาะยดตดกบ

ผวหนง การถอดเสอผาทปกคลมอยออกตองทาอยางระมดระวง หรอถาไมแนใจไมควรถอดออก

เพราะถารบถอดออกอยางรนแรงอาจทาใหผวหนงของผปวยลอกตดกบเสอผาออกมาดวย ใหผปวยอยในทอบอนและแหง และรบสงผปวยไปพบแพทยทโรงพยาบาล การรกษาทโรงพยาบาล

ใหแชสวนทเกดอาการในนาอนๆ กอน แลวจงคอยทาการถอดเสอผาสวนนนออกอยางระมดระวง

ทาใหสวนทเกดอาการบาดเจบไดรบความอบอนเพยงพอ หากมภาวะเนอตายเกดขนมาก ใหสง

ปรกษาศลยแพทย

การปองกนและเฝาระวง แมวาโอกาสการเกดพษจากแกสคารบอนไดออกไซดในการทางาน จะ

เกดขนไดนอย อยางไรกตามหากมการประเมนความเสยงแลว มโอกาสทสถานททางานจะเกดการคง

สะสมของแกสได หรอมการใชแกสนในปรมาณมาก ใหทาการปองกนโดยยดหลกลดการสมผส ตาม

หลกการดานอาชวอนามย การจดเกบแกสในถงบรรจตองทาใหมมาตรฐาน เพอลดโอกาสการรวไหล

การทางานในทอบอากาศ ตองมการตรวจสอบระดบแกส และมมาตรการดานความปลอดภยควบคม

กรณคารบอนไดออกไซดคงเนองจากระบบระบายอากาศภายในอาคารไมด แกไขไดโดยการออกแบบ

ระบบระบายใหไหลเวยนดขน สวนกรณของคารบอนไดออกไซดเหลว และนาแขงแหง เพอความ

ปลอดภยตองมการตดฉลากระบชอสารเคมใหทราบไดชดเจน เกบไวใหหางแหลงนาและความชน เกบ

ในหองเยนทปดสนท

เอกสารอางอง

1. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management handbook. London: The Stationery Office 2000.

2. Baxter PJ, Kapila M, Mfonfu D. Lake Nyos disaster, Cameroon, 1986: the medical

effects of large scale emission of carbon dioxide? BMJ. 1989;298(6685):1437-41.

3. Afene Ze E, Roche N, Atchou G, Carteret P, Huchon GJ. Respiratory symptoms and

peak expiratory flow in survivors of the Nyos disaster. Chest. 1996;110(5):1278-81.

4. Li WC, Ko SF, Tsai CC, Su CT, Huang CC, Tiao MM. Gastric hypothermic injury

caused by accidental ingestion of dry ice: endoscopic features. Gastrointest

Endosc. 2004;59(6):737-8.

89

Carbon disulfide นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ คารบอนไดซลไฟด (Carbon disulfide) ||||| ชออน Carbon bisulfide, Carbon sulfide

สตรโมเลกล CS2 ||||| นาหนกโมเลกล 76.14 ||||| CAS Number 75-15-0 ||||| UN Number 1131

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ถาบรสทธจะมกลนหอม แตถามไมบรสทธจะมกลนเหมน

คาอธบาย คารบอนไดซลไฟด เปนสารเคมทมลกษณะเปน ของเหลว ใส ไมมส ลกษณะทใชกนทวไป

มกมกลนเหมน พษของสารชนดนมลกษณะจาเพาะ คอจะมผลตอระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเกด

อาการทางจต เชน อารมณแปรปรวน สบสน เพอคลง มอาการคลายคนเปนโรคจตหรอเปนบา พบ

การใชคารบอนไดซลไฟดไดมาก ในอตสาหกรรมทาเสนใยเรยอนและอตสาหกรรมยาง

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 1 ppm [skin] ||||| NIOSH REL: TWA = 1 ppm (3 mg/m3), STEL = 10 ppm, (30 mg/m3) [skin], IDLH = 500 ppm ||||| OSHA PEL:

TWA = 20 ppm, C = 30 ppm, Maximum peak in 30-minutes = 100 ppm ||||| ประกาศ

กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:

ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 20 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหม

ได ไมเกน 30 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 100 ppm ใน 30 นาท

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): 2-Thioxothiazolidine-4-carboxylic acid (TTCA)

in urine (End of shift) = 0.5 mg/g creatinine

คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไม

สามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

แหลงทพบ คารบอนไดซลไฟดเปนสารตงตนสาคญในการผลตเสนใยเรยอน (rayon) ใชใน

อตสาหกรรมยาง เคมภณฑ ใชเปนตวทาละลายในหองปฏบตการบางแหง ยารกษาอาการตดเหลา

กลมไดซลฟแรม (disulfiram) เมอดดซมเขาสรางกาย จะมบางสวนเปลยนแปลงเปนคารบอนได

ซลไฟดได ยาฆาแมลงชนดหนงชอ มแทมโซเดยม (metam-sodium) เมอยอยสลายจะไดผลผลตเปน

สารคารบอนไดซลไฟด กลไกการกอโรค เชอวาคารบอนไดซลไฟด นาจะมความสามารถในการยบยงการทางานของเอนไซม

หลายชนดในรางกาย ทาใหระบบเมตาโบไลตของรางกายถกยบยง โดยเฉพาะเอนไซมกลมทสมพนธ

กบสารโดพามน (dopamine-dependent system) สงผลทาใหการทางานของระบบประสาท

สวนกลางผดปกต

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน การสมผสในระยะเฉยบพลน จะทาใหเกดอาการระคายเคองตอดวงตา และ

90

ผวหนง การสมผสระดบสงเกนมาตรฐาน ในระยะเวลาหลายวนถงสปดาห จะทาใหเกดอาการทม

ลกษณะจาเพาะ คอ ทาใหเกดอาการทางจต ซงมไดหลายรปแบบ ตงแตอารมณเปลยนแปลง

(mood change) สบสน (delirium) ไปจนถงอาการคลายคนเปนโรคจตหรอเปนบา

(psychosis) หากระดบทสมผสสงมากๆ จะออกฤทธกดสมอง (CNS depression) และทาให

หมดสตได

• อาการระยะยาว การสมผสระดบตาในระยะยาว สามารถทาใหเกดอาการทางระบบประสาทได

เชนกน คอจะทาใหเกดอาการสนคลายคนเปนโรคพารกนสน (parkinsonism) หรออาจเกด

อาการผดปกตทางสมองแบบอนๆ ทาใหเสนประสาทตาอกเสบ (optic neuritis) เสนประสาทสวนปลายเสยหาย (peripheral neuropathy) หลอดเลอดแดงแขงตว (artherosclerosis) ผล

ตอบตรยงไมมขอมลทชดเจน แตการทดลองในสตวพบวาอาจกอผลตอตวออนในครรภได ผลกอ

มะเรงยงไมมขอมลทชดเจน

การตรวจทางหองปฏบตการ ตวบงชทางชวภาพของคารบอนไดซลไฟดคอตรวจสาร TTCA ใน

ปสสาวะ แตหากการตรวจเพอยนยนการสมผสทาไดไมสะดวก การวนจฉยอาจใชการซกประวต และ

ตรวจรางกาย กเพยงพอจะวนจฉยได ประวตอาชพทนาจะเกยวของ เชน ทางานในโรงงานทาเสนใยเร

ยอน รวมกบมอาการทางจตรนแรง โดยไมเคยมประวตเปนโรคจตมากอน ชวยสนบสนนการวนจฉย

พษจากคารบอนไดซลไฟด หากมผลตรวจวดระดบสารเคมในโรงงานมาสนบสนน จะมนาหนกมาก

ยงขน ควรตรวจภาพรงสของสมอง เชน ภาพรงสคลนแมเหลกไฟฟา (MRI brain) หรอ ภาพรงส

คอมพวเตอร (CT scan) รวมดวยทกครง ททาการวนจฉย เพอตดปญหา (rule out) โรคทางสมอง

อนๆ ทอาจมอาการใกลเคยงกนออกไป ถามอาการทางเสนประสาทอาจสงตรวจการนาไฟฟาของ

เสนประสาท (nerve conduction velocity)

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ทาการลางตวดวยนาเปลา ถาสมผสท

ดวงตา ใหทาการลางตาดวย หากแนนหนาอกควรใหออกซเจนเสรม แลวรบสงพบแพทย

• การรกษา ในระยะเฉยบพลน ใหตรวจสอบการหายใจ ถาไมหายใจใหใสทอชวยหายใจเพอ

ชวยชวต ตรวจสอบความรสกตว ถาสมผสสารปรมาณมากอาจจะกดสมองจนผปวยไมรสกตวได

ชวยหายใจ วดสญญาณชพ ใหออกซเจนเสรม ใหสารนาตามความเหมาะสม ควรตรวจคลนไฟฟา

หวใจ (EKG) ถาหอบควรตรวจภาพรงสทรวงอก (CXR) วดระดบออกซเจน (pulse oximetry)

รกษาประคบประคองอาการ ไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบคารบอนไดซลไฟด ถาสมผสโดย

ทางการกนและผปวยยงรสกตวด อาจพจารณาใหผงถานกมมนต (activated charcoal) เพอลด

การดดซม ถากนมานานไมเกน 1 ชวโมง อาจพจารณาทาการลางทอง (gastric lavage) เพอลด

ปรมาณการดดซมเขาสรางกาย

91

การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอลดการสมผสตามหลกอาชวอนามย ใชระบบปด

ควบคมทแหลงกาเนด ใหความรแกพนกงานทตองทางานกบสารเคมชนดน โรงงานยาง และโรงงาน

ทาเสนใยเรยอน ควรตรวจสอบระบบเครองจกรใหอยในสภาพด การขนสงสารชนดนตองทาดวยความ

ระมดระวง การเฝาระวงควรตรวจวดระดบสารเคมชนดนในโรงงานอยางสมาเสมอ ตรวจสขภาพโดย

เนนดอาการทางระบบประสาท อาการผดปกตทคลายอาการทางจต เปนสาคญ

Carbon monoxide นพ.ณรงฤทธ กตตกวน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ คารบอนมอนอกไซด (Carbon monoxide)

ชออน Carbon oxide, Carbonic oxide, Monoxide, Coal gas, Town gas, Flue gas สตรโมเลกล CO ||||| นาหนกโมเลกล 28.01 ||||| CAS Number 630-08-0 ||||| UN Number

1016

ลกษณะทางกายภาพ แกส ไมมส ไมมกลน ไมมรส

คาอธบาย คารบอนมอนอกไซด (Carbon monoxide) เปนแกสชนดหนง ลกษณะไมมส ไมมกลน

เกดจากการเผาไหมของวตถทมสวนประกอบของคารบอนอยางไมสมบรณ

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 25 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 35

ppm (40 mg/m3), C = 200 ppm (229 mg/m3), IDLH = 1200 ppm ||||| OSHA PEL: TWA =

50 ppm (55 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบ

ภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ปรมาณความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอด

ระยะเวลาทางานปกตไมเกน 50 ppm (55 mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Carboxyhemoglobin in blood (End of shift) =

3.5 % of hemoglobin, Carbon monoxide in ended-exhale air (End of shift) = 20 ppm

คามาตรฐานในสงแวดลอม EPA NAAQS – Primary standard = 9 ppm (8 hours), 35 ppm (1

hour), Secondary standard = ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 10 เรองกาหนดมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป พ.ศ. 2538: คาเฉลยในเวลา

1 ชวโมง ไมเกน 30 ppm (34.2 mg/m3), คาเฉลยในเวลา 8 ชวโมง ไมเกน 9 ppm (10.26

mg/m3)

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดทาการประเมนไว

แหลงทพบในธรรมชาต

• มกพบในควนไฟทเกดจากการเผาไหมสารอนทรยอยางไมสมบรณ (1)

92

• สามารถพบไดในควนบหร (2)

อตสาหกรรมทใช • ใชเปนสารรดวซ (Reducing agent) ทใชในกระบวนการถลงแรโลหะ เชน นกเกล (Mond

process) (1)

• การสงเคราะหทางอนทรยของผลตภณฑปโตรเลยม (Fischer-Tropsch process) (1)

• ใชในขบวนการผลต Metal carbonyl (Oxo reaction) (1)

กลไกการกอโรค คารบอนมอนอกไซดจะจบกบสารทอยในเมดเลอดแดงทมชอวา Hemoglobin (Hb)

ทาใหเกดสารประกอบ Carboxyhemoglobin (คารบอนมอนอกไซดสามารถจบกบ Hemoglobin

ไดดกวา Oxygen 200 – 300 เทา) ซงจะมผลทาใหการนาพา Oxygen ไปสเนอเยอตางๆ ในรางกาย

ทาไดลดลง (1)

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน กรณเกดการรวของแกสคารบอนมอนอกไซด ควรอยใน

บรเวณทมทศทางเหนอลมตอสถานททเกดการรว ควรสวมใสเสอผาปองกนอยางมดชดและมถงบรรจ

อากาศในตว (Self-contained breathing apparatus; SCBA) รวมทงมเครองปองกนดวงตา

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน หากไดรบคารบอนมอนอกไซดจากการหายใจในระดบเลกนอยถงปานกลาง จะ

ทาใหเกดอาการปวดศรษะ ออนเพลย คลนไส อาเจยน เวยนศรษะ กระสบกระสาย สบสน การ

มองเหนผดปกต ความดนโลหตตา หวใจเตนเรว และมการหายใจทเรวขน กรณไดรบเปนปรมาณ

มากๆ จะทาใหเกดภาวะหมดสต ชก ภาวะชอก กดการหายใจรวมทงระบบหวใจและหลอดเลอด

ภาวะสมองบวม และอาจเสยชวตได ถาหากไมเสยชวตหลงจากทไดรบคารบอนมอนอกไซด

ปรมาณมากๆ แลวกมกจะเกดภาวะแทรกซอนของระบบประสาทตามมา เชน ภาวะหลงลม

(dementia) จตเภท การเคลอนไหวทผดปกต ภาวะอารมณผดปกต บคลกภาพทเปลยนไป

• อาการระยะยาว การไดรบคารบอนมอนอกไซดในปรมาณตาๆ เปนระยะเวลานานจะทาใหม

อาการอาเจยน ถายเหลว ปวดทอง ปวดศรษะ ออนเพลย เวยนศรษะ ใจสนได ซงเปนอาการทไม

เฉพาะเจาะจง แยกไดยากจากภาวะอาหารเปนพษหรอการตดเชอไวรส (1)

การตรวจทางหองปฏบตการ

• กรณสงสยเปนโรคพษจากคารบอนมอนอกไซดเฉยบพลน การวนจฉยใหขนกบประวตและ

การตรวจรางกายเปนสาคญ การตรวจรางกายอาจจะพบลกษณะสผวทแดงแบบเชอร (cherry-

red skin coloration) การตรวจเพอยนยนการสมผสทาไดโดยตรวจระดบ

carboxyhemoglobin ในเลอด

• การตรวจทชวยในการรกษาอนๆ เชน การตรวจระดบ oxygen ในหลอดเลอดแดง (arterial

blood gas)การตรวจคลนไฟฟาหวใจ (EKG) ภาพรงสทรวงอก (chest X-ray) ระดบเกลอแรใน

93

เลอด (electrolyte) การทางานของไต (BUN, creatinine) และการตรวจระดบเอนไซมหวใจ

(cardiac enzyme)

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล กรณเกดแกสรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ

ถายเท ถอดเสอผาออก (กรณเกดภาวะ frostbite อาจจะใชนาอนลางบรเวณนนๆ กอนถอดและ

ควรถอดดวยความระมดระวง) ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาดวย วด

สญญาณชพ ดระดบความรสกตว ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม

• การรกษาระยะเฉยบพลน ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและท

โรงพยาบาล ประเมนสภาวะการหายใจ ถาไมหายใจตองใสทอชวยหายใจและใหออกซเจน 100 % เพอทจะชวยใหการกาจด carboxyhemoglobin ทาไดดขน ระวงภาวะทางเดนหายใจ

อดกนและภาวะนาทวมปอดเนองจากการสดดมแกสพษชนดอนๆ ทมอยรวมดวย เชน ไซยาไนด

(cyanide) หรอแกสทกอความระคายเคอง (irritant gas) ถาเกดภาวะชกใหยาควบคมอาการชก

เชน diazepam แตควรระวงผลขางเคยงจากยาทจะทาใหเกดภาวะความดนโลหตตาดวย ถา

หากพบวามความดนโลหตตาควรใหสารนาในหลอดเลอดอยางเพยงพอ ควรมการตรวจ

ตดตามคลนไฟฟาหวใจ (EKG) อยางตอเนอง

• Hyperbaric oxygen มขอบงช ใชรกษาในรายทมเกดอาการพษจากคารบอนมอนอกไซดอยาง

รนแรง เชน (1) เกดภาวะสญเสยความรสกตว (loss of conscious) (2) มระดบ

carboxyhemoglobin > 25 % (3) อายมากกวา 50 ป (4) เกดภาวะ metabolic acidosis (5)

เกดภาวะ cerebellar dysfunction เนองจากในภาวะทมออกซเจนมากๆ จะชวยลด half-life

ของ carboxyhemoglobin ได จงชวยใหการกาจดทาไดดข น (half-life ของ

carboxyhemoglobin ในบรรยากาศปกต = 5 ชวโมง แตถาอยทบรรยากาศออกซเจน

100 % ความดน 3 ATM จะเหลอเพยง 20 – 25 นาท)

เอกสารอางอง

1. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management handbook. London: The Stationery Office 2000.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

94

Carbon tetrachloride พญ.อษณย จนทรตร (9 มนาคม พ.ศ. 2556)

ชอ คารบอนเตตระคลอไรด (Carbon tetrachloride) ||||| ชออน Tetrachloromethane,

Methane tetrachloride, Perchloromethane, Tetrachlorocarbon, Tetraform, Tetrasol,

Tetra, Carbon chloride, Carbon tet, Freon 10, Halon 104, Benziform, Benzinoform

สตรโมเลกล CCl4 ||||| นาหนกโมเลกล 153.84 ||||| CAS Number 56-23-5 ||||| UN Number

1846

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ระเหยงาย มกลนหอมออนๆ สามารถไดกลนแมมความ

เขมขนในบรรยากาศตา (Odor threshold = 10 ppm) ไมตดไฟ

คาอธบาย คารบอนเตตระคลอไรดจดเปนกลมสารอนทรยระเหยงาย (Volatile organic compounds; VOCs) และเปนตวทาละลายชนดทมฮาโลเจนในโมเลกล (Halogenated solvent)

ชนดหนง สารนเกดขนจากการสงเคราะห ปกตไมพบตามธรรมชาต ในอดตมการใชกนอยาง

กวางขวางในอตสาหกรรมตางๆ เชน ใชเปนตวทาละลาย ชะลางคราบมน เปนนายาทาความสะอาด

ใชเปนสารตวกลางในการผลตสารเคมอนๆ สารเคมชนดนปจจบนมการนามาใชลดลง เนองจากม

อนตรายอยางรนแรงตอตบและไต มรายงานทาใหคนทางานเสยชวตหลายรายในอดต นอกจากนยง

เปนสารทสงสยวาอาจจะกอมะเรงในมนษยไดอกดวย

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 5 ppm, STEL = 10 ppm, [skin] |||||

NIOSH REL: STEL = 2 ppm (12.6 mg/m3) [60-minute], IDLH = 200 ppm, Cancer

notation ||||| OSHA PEL: TWA = 10 ppm, STEL = 25 ppm, C = 200 ppm (Not to be

exceeded for more than 5 minutes every 4 hours) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรอง

ความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอด

ระยะเวลาทางานปกตไมเกน = 10 ppm, ความเขมขนทอาจยอมใหมได = 25 ppm ความเขมขน

สงสดในชวงเวลาทจากด = 200 ppm (ไมเกน 5 นาทในทกชวงเวลา 4 ชวโมง)

คามาตรฐานในรางกาย แมวาคารบอนเตตระคลอไรดจะสามารถดดซมเขาสรางกายไดดในทกชองทางการสมผส และสามารถตรวจพบไดทงในเลอด ปสสาวะ และลมหายใจออก แตขอมลงาน

ศกษาวจยทเชอมโยงความสมพนธของการสมผสคารบอนเตตระคลอไรดกบระดบทตรวจพบใน

รางกายกยงมไมมากนก องคกรทางสขศาสตรอตสาหกรรมสวนใหญ รวมถงองคกร ACGIH จงยงไมได

กาหนดคามาตรฐานสารเคมนในรางกายไว (1) อยางไรกตาม มองคกรหนงทกาหนดคามาตรฐานของ

คารบอนเตตระคลอไรดในเลอดไว กคอองคกร DFG (German Research Foundation) ของ

95

ประเทศเยอรมนในป ค.ศ. 2000 ไดกาหนดใหระดบคารบอนเตตระคลอไรดในเลอดคนทางานไมควร

เกน 7 mcg/100 ml (2) ซงคานอาจนามาใชอางองในการเฝาระวงสขภาพคนทางานได

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 150 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงในมนษย)

แหลงทพบ คารบอนเตตระคลอไรด เปนตวทาละลายกลมทมฮาโลเจนในโมเลกล (Halogenated

solvent) เกดจากการสงเคราะห โดยปกตไมพบอยในธรรมชาต เปนสารทนยมใชในอตสาหกรรมหลายอยางในอดต เชน ใชเปนนายาซกแหง กาจดคราบจากเสอผา ใชเปนนายาทาความสะอาด ใช

ลางคราบมน ใชเปนสารกาจดศตรพช (Pesticide) สารรมควน (Fumigant) ใชเปนสารดบเพลง (Fire

extinguisher) ใชเปนยาฆาพยาธ (Anti-helmintic) อยางไรกตาม เนองจากความเปนพษตอตบและ

ไตทมาก และขอมลทพบวาสามารถกอมะเรงในสตวทดลองได จงทาใหสารเคมชนดนถกนามาใชใน

อตสาหกรรมตางๆ ลดลง และบางอยางเลกไป ในปจจบนมการนาตวทาละลายกลมทมฮาโลเจนใน

โมเลกลตวอนๆ ทมพษนอยกวา เชน เตตระคลอโรเอทลน (Tetrachloroethylene) มาใชทดแทน

มากขน (3) การใชคารบอนเตตระคลอไรดทมในปจจบน สวนใหญจะนามาใชเปนสารตงตนในการผลต

สารเคมอนๆ เชน กลมฟรออน (Freon) ทใชทาความเยนในตเยน แตสารเคมกลมนกมผลทาลายชน

โอโซน ทาใหการผลตและนามาใชลดลงในภาพรวม แตยงคงมการใชอย เนองจากพษตอตบทรนแรง

คารบอนเตตระคลอไรดจงถกนามาใชเปนสารทาลายตบในสตวทดลอง สาหรบการทดลองทเกยวกบ

การรกษาภาวะพษตอตบ

กลไกการกอโรค คารบอนเตตระคลอไรดสามารถเขาสรางกายไดทง ทางการสดหายใจ ทางการกน

และการซมผานเขาสผวหนง เมอเขาไปแลวจะดดซมและกระจายตวไดเรว เขาไปสะสมในอวยวะทม

ไขมนสง เชนเดยวกบตวทาละลายโดยทวไป กลไกการกอโรคออกฤทธกดสมอง กระตนหวใจใหเตนผดจงหวะ เปนพษตอตบและไต ซงกลไกการเกดพษเชอวาเกดจากผลของสารเมตาโบไลตทเปนอนมล

อสระตวหนงชอ Trichloromethyl radical ซงเปนผลไดจากการทาปฏกรยากบเอนไซม

Cytochrome P-450 ของสารเคม อนมลอสระนสามารถจบกบกรดนวคลอก โปรตน และไขมน ใน

เซลลได ทาใหเกดความผดปกตของหนวยพนธกรรม (DNA adduct) ตามมา ทาใหเซลลตบและไต

ตองทาลายตวเอง (Apoptosis) เกดหายเปนพงผด (Fibrosis) และนาไปสการกลายพนธเปน

เซลลมะเรง (Carcinogenicity) ไดดวย การไดรบยาหรอสารเคมทเมตาโบไลตดวยระบบเอนไซม

Cytochrome P-450 เหมอนกน เชน ฟโนบาบทอล (Phenobarbital) หรอเอทานอล (Ethanol) จะ

ทาใหพษของคารบอนเตตระคลอไรดเกดไดงายขน (4) สวนในเรองการกอมะเรงนน มขอมลชดเจนวา

คารบอนเตตระคลอไรดกอมะเรงตบและมะเรงเตานมไดในสตวทดลอง และมความเปนไปไดวาอาจกอ

มะเรงเมดเลอดขาวชนด Non-Hodgkin lymphoma ในมนษย แตขอมลยงไมยนยนชดเจน (5)

96

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน หากรวไหลในรปของเหลว ตองระลกไวเสมอวาอาจมการระเหย

ขนมา ทาใหผทอยในบรเวณเกดเหตสดดมเขาไปไดงาย ถามการรวไหลปรมาณมาก หรอมเพลงไหม

รวมดวย ตองระมดระวงในการเขาไปชวยเหลอผปวยเปนอยางยง เนองจากสารนมคลอรนในโมเลกล

การเผาไหมอาจทาใหเกดแกสพษ เชน ฟอสจน คลอรน กรดไฮโดรคลอรก ขนได การเขาไปชวยเหลอ

ถาสถานการณมความเสยงสงตองใชชดปองกนทเหมาะสม อาจตองใชอปกรณชวยหายใจในตว (Self-

containing breathing apparatus; SCBA)

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน อาการพษเฉยบพลนเมอไดรบคารบอนเตตระคลอไรด ไมวาทางการสดหายใจ ทางการกน หรอทางการซมเขาผวหนง จะทาใหเกด คลนไส อาเจยน ปวดทอง แสบทอง ปวด

ศรษะ วงเวยน สบสน อาการระคายเคองเฉพาะท เชน ระคายเคองตา แสบจมก แสบคอ ไอ

ระคายผวหนง สามารถพบได กรณทเกดพษอยางรนแรงนน สามารถทาใหเกด ภาวะหยดหายใจ

หวใจเตนผดจงหวะ ชก และโคมาได บางรายอาจถงกบเสยชวต ในเวลา 1 – 3 วนตอมา ในบาง

รายทมอาการมาก จะเกดอาการพษทาลายตบและไตอยางรนแรงขน อาการตอตบจะทาใหเกด

ตวเหลอง เจบชายโครงขวา ตบโตคลาได คาการทางานของตบสงขนอยางมาก การแขงตวของ

เลอดผดปกต มการตายของเนอเยอตบ (Liver necrosis) อาการตอไตจะทาใหเกด ปสสาวะนอย

คาการทางานของไตสงขนมาก (ทง BUN และ Creatinine) พบโปรตนในปสสาวะ พบเมดเลอด

แดงและเมดเลอดขาวในปสสาวะสงขน ปวดหลง ไตอกเสบ ตอมาจะเกด ตวบวม ปสสาวะไมออก

ไตวาย ปอดบวมนาจากภาวะนาเกน หอบเหนอย สมองบวม (6) อาการพษตอตบและไตทรนแรงน

หากเกดขนแลว บอยครงเปนสาเหตทาใหเสยชวต (7)

• อาการระยะยาว การทางานสมผสทางผวหนงในระดบตาๆ ไปเปนเวลานาน สามารถทาใหเกด

ผนผวหนงอกเสบไดเชนเดยวกบตวทาละลายชนดอน

การตรวจทางหองปฏบตการ การวนจฉยของแพทยโดยหลกแลวใชประวตการสมผสสารเคมชนดน

ประเมนรวมกบอาการทตรวจพบเขาไดเปนสาคญ การตรวจระดบคารบอนเตตระคลอไรดในเลอด ปสสาวะ หรอลมหายใจออก เพอชวยวนจฉยอาจไมจาเปน ทาไดยาก และไมมประโยชนในการวาง

แผนการรกษามากนก การตรวจปสสาวะทดสอบหาสารไฮโดรคารบอนกลมทมฮาโลเจนในโมเลกลท

เรยกวา Fujiwara test อาจพบผลเปนบวกได ถาไดรบเขาไปในปรมาณมาก การตรวจอนๆ ทนาจะ

ชวยในการวนจฉยและการรกษามากกวา กคอ ตรวจการทางานของตบ การทางานของไต คาการ

แขงตวของเลอด (Prothrombin time) ระดบเกลอแร ตรวจวเคราะหปสสาวะ คลนไฟฟาหวใจ

ภาพรงสทรวงอก กรณกลนกนเขาไปนน เนองจากคารบอนเตตระคลอไรดเปนสารทสามารถเหนได

จากการถายภาพรงส (Radio-opaque) การถายภาพรงสชองทองหลงกนทนทอาจชวยยนยนการ

วนจฉยได

97

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล นาผปวยออกมาจากบรเวณทสมผสใหเรวทสด ใหอยในทอากาศปลอดโปรง

ถอดเสอผาทปนเปอนออก ทาการลางตวดวยนาสะอาด เปดทางเดนหายใจ ใหออกซเจน

ประเมนสญญาณชพ ทาการชวยหายใจถาไมหายใจ

• การรกษา (1) ประเมนผปวยและใหการปฐมพยาบาลตามหลกการชวยชวตขนสง (ACLS) เปด

ทางเดนหายใจ ชวยหายใจ ใหสารนา เชน Ringer Lactate Solution อยางเพยงพอ ตรวจ

คลนไฟฟาหวใจเพอเฝาระวงภาวะหวใจเตนผดจงหวะ การรกษาตองระมดระวงไมใหยา

Epinephrine หรอยากลม Synpathomimetic drugs โดยไมจาเปน เพราะจะยงกระตนใหเกด

ภาวะหวใจเตนผดจงหวะจากสารตวทาละลาย ซงมกเปนชนดหวใจเตนเรว (Tachycardia) ใหรนแรงมากขนได ถามหวใจเตนผดจงหวะควรใหยา Propanolol 1 – 2 mg ทางหลอดเลอดดา

ในผใหญเพอรกษา ในคนทประวตการสมผสชดเจน แมไมมอาการกควรสงเกตอาการผปวยอยาง

นอย 4 – 6 ชวโมง หรอถามอาการควรสงเกตอาการนานกวานน หลงจากนนใหการรกษาตาม

อาการ ทาการตรวจทางหองปฏบตการอยางเหมาะสม ซงควรรวมถงการตรวจคาการทางานของ

ตบ การทางานของไต คาการแขงตวของเลอด ระดบเกลอแร และตรวจวเคราะหปสสาวะดวย

ควรซกประวตการสมผสใหละเอยดเพอประเมนชองทาง ระยะเวลา และปรมาณของคารบอนเต

ตระคลอไรดทไดรบเขาไป ควรซกประวตการดมสราและการใชยาอนๆ ดวย เพราะเปนปจจยทม

ผลตอการพยากรณอาการพษทจะเกดขนได (2) ในคนทไดรบทางการกน การใหผงถานกมมนต

(Activated charcoal) อาจมประโยชนถาพจารณาแลววาใหได การใสสายลางทอง (Gastric

lavage) อาจชวยลดการดดซมไดบาง หากทารวดเรวภายใน 60 นาท หลงกนเขาไป (3) การ

รกษาเฉพาะ ในทางทฤษฎเชอวาการให N-Acetylcystein อาจลดการทาลายตบและไตโดยการ

ไปจบกบอนมลอสระทเปนสาเหตกอพษ ยาชนดนคอนขางปลอดภย และเปนยาทใหในการรกษา

พษจากการไดรบ Acetaminophen เกนขนาดอยางแพรหลาย อยางไรกตามขอมลในการรกษา

พษจากคารบอนเตตระคลอไรดยงมไมมากนก ถาจะใหยานควรเรมใหครงแรกภายใน 12 ชวโมงหลงการไดรบสมผส ในสตวทดลองมการทดลองให Cimetidine, Calcium channel blocker,

และ Hyperbaric oxygen therapy เพอลดการเกดพษตอตบและไต แตไมมขอมลในมนษย การ

รกษาโดยการลางไต ถายเลอด หรอคเลชน ยงไมมบทบาทในการรกษาพษจากสารเคมชนดน

เชนกน (3) พงระลกไวเสมอวา สงทสาคญทสดในการรกษาพษจากสารเคมคอการรกษา

ประคบประคองตามอาการ เชน การใหสารนา การตรวจตดตามอาการ โดยเฉพาะอาการผดปกต

ทเกดจากการทตบและไตถกทาลาย การใหสารอาหารอยางเพยงพอ มากกวาเรองการใหยารกษา

เฉพาะ การใหอาหารนน ถาผปวยกนไดเองควรใหอาหารกลมคารโบไฮเดรตสงและโปรตนบาง

แตไขมนตา เพอเปนผลดตอไต ตรวจตดตามผลจากภาวะตบอกเสบเฉยบพลนและไตวายอยาง

ใกลชด ผปวยมกเกดอาการทางตบและไต 1 – 3 วน หลงจากวนทไดรบสมผส โดยในชวงระหวาง

98

นนมกมอาการคลนไสมาก การรกษาประคบประคองตามอาการทดจะชวยใหผปวยมโอกาสฟน

จากอาการและดขนได ในรายทตดสราตองระวงอาการจากการขาดสราดวย

การปองกนและเฝาระวง การปองกนโรคทดทสดคอ “งดการใช” สารเคมชนดนถาไมจาเปน

เนองจากในปจจบนมสารทดแทนในกลมตวทาละลายทมฮาโลเจนในโมเลกลตวอน ซงมพษนอยกวา

อยแลว เชน เตตระคลอโรเอทลน การใชในอตสาหกรรมบางอยาง เชน ใชเปนนายาซกแหง ใชเพอ

ลางคราบมน จงควรเปลยนมาใชตวทมพษนอยกวาแทน หากจาเปนตองใช การควบคม ลดการสมผส

ตามหลกอาชวอนามยเปนวธสาคญทจะชวยลดอนตรายตอคนทางานได การจดระบบระบายอากาศ

ใหด ลดระยะเวลาการสมผส ใหคนทางานใชอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสม จดเกบสารเคมไวในทปลอดภยเปนเรองจาเปน เนองจากคนทดมสราจะมโอกาสเปนพษจากสารเคมนไดรนแรงกวาคน

ทไมดม การรณรงคใหความรแกคนทางานใหเลกดมสรากเปนทางชวยลดความเสยงได สาหรบการเฝา

ระวง ควรตรวจวดระดบสารเคมนในอากาศเปนระยะสมาเสมอ สอบถามอากาศผดปกตของพนกงาน

เชน วงเวยนศรษะ ปวดศรษะ คลนไส ออนเพลย การตรวจสขภาพประจาปในผททางานกบคารบอน

เตตระคลอไรด อยางนอยควรตรวจการทางานของตบ การทางานของไต ตรวจวเคราะหปสสาวะ จะ

เปนการด

เอกสารอางอง

1. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

2. DFG (Deutsche Forschungsgemeinschaft). List of MAK and BAT values, 2000.

Report No. 36, Commission for the investigation of health hazards of chemical

compounds in the work area. Weinheim: Wiley-VCH 2000.

3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.

4. Smith DH. Carbon tetrachloride toxicity. Br Med J. 1965;2(5475):1434.

5. IARC (International Agency for Research on Cancer). IARC Monographs on the

evaluation of carcinogenic risks to humans Vol. 71, Re-evaluation of some organic

chemicals, hydrazine and hydrogen peroxide. Lyon: IARC Press 1999.

6. Morgan EL, Wyatt JP, Sutherland RB. An episode of carbon tetrachloride poisoning

with renal complications. Can Med Assoc J. 1949;60(2):145-50.

7. Abbott GA, Miller MJ. Carbon tetrachloride poisoning; a report on ten cases at the

U.S. Marine Hospital, Seattle, Washington, since 1937. Public Health Rep.

1948;63(50):1619-24.

99

Chlorine นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ คลอรน (Chlorine) ||||| ชออน Chlorine gas, Dichlorine

สตรโมเลกล Cl2 ||||| นาหนกโมเลกล 70.90 ||||| CAS Number 7782-50-5 ||||| UN Number

1017

ลกษณะทางกายภาพ แกสสเหลอง มกลนเหมน หนกกวาอากาศ

คาอธบาย คลอรนในสถานะบรสทธเปนแกสสเหลอง (yellow) หรอเหลองอมเขยว (yellowish-

green) มกลนเหมนฉน และกอความระคายเคอง มนาหนกมากกวาอากาศ คลอรนถกใชใน

อตสาหกรรมทางเคมหลายอยาง ใชเปนสารตงตนในการผลตสารฟอกขาว (bleaching agent) ในรป

สารประกอบ hypochlorite ใชใสลงในสระวายนาและนาประปาเพอฆาเชอโรค สารประกอบ hypochlorite นเปนสารละลายทไดจากการเตมแกสคลอรนลงในนา ในสารฟอกขาวทใชตามบาน

หลายๆ สตรกจะม hypochlorite อยประมาณ 3 – 5 % แตหากเปนสารฟอกขาวทใชใน

อตสาหกรรมมกเขมขนกวา อาจเขมขนถง 20 % หากเตมกรดลงในสารละลาย hypochlorite จะได

แกสคลอรนกลบคนมา หากเตมแอมโมเนยลงในสารละลาย hypochlorite จะไดแกสทมชอวาคลอรา

มน (chloramine) คลอรามนเปนแกสทมสมบตความเปนพษเหมอนกนกบแกสคลอรน

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 0.5 ppm, STEL = 1 ppm |||||

NIOSH REL: C = 0.5 ppm (1.45 mg/m3), IDLH = 10 ppm ||||| OSHA PEL: C = 1 ppm (3

mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม

(สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 1 ppm (3 mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรใดกาหนดไว การตรวจระดบเกลอแรในเลอด (serum

electrolyte) เพอดระดบคลอไรดไอออน (Cl-) ซงปกตมกเจาะตรวจรวมกบเกลอแรอน ไดแก

โซเดยม (Na+) โปแตสเซยม (K+) และ ไบคารบอเนต (CO3-) นน ไมสามารถบอกถงระดบการสมผส

แกสคลอรนในอากาศของผปวยได จงไมสามารถใชเปนตวบงชทางชวภาพ (biomarker) ของการ

สมผสแกสหรอสารประกอบคลอรนได การตรวจระดบคลอไรดไอออนในเลอดนน ใชดระดบความเปน กรด-ดาง ของเลอดจากการเจบปวยดวยโรคตางๆ โดยระดบคลอไรดไอออนจะสงขนเมอเลอดมภาวะ

เปนกรดเพมขน (คาปกตอยท 96 – 106 MEq/L) ไมสามารถนามาใชประเมนระดบการสมผสแกส

คลอรนในอากาศได

คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไม

สามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

100

แหลงทพบ แกสคลอรนระดบตาๆ พบไดจากการสลายตวของสารละลาย hypochlorite ทมอยใน

สารฟอกขาว นายาทาความสะอาด นาในสระวายนา และนาประปาทเตมคลอรน การสดดมในระดบ

ความเขมขนของผลตภณฑทใชตามบานน มกไมทาใหเกดอนตรายแตอยางใด การสมผสในระดบสง

มกพบในกรณรวไหล ของโรงงานอตสาหกรรมทมการใชแกสคลอรนในกระบวนการผลต การรวไหล

ระหวางการขนสงกเปนอกสาเหตหนงทพบได โรงงานทมการใชสารฟอกขาวกลม hypochlorite

จานวนมาก เชน โรงงานทานายาฟอกขาว โรงงานทากระดาษ พนกงานกอาจมโอกาสสมผสแกส

คลอรนไดเพมขนเชนกน กลนของแกสคลอรนนนเปนกลนเฉพาะ (กลนเดยวกบคลอรนทเตมในสระ

วายนา) โดยทวไปคนทสมผสแกสนมกจะรตวได กลไกการกอโรค แกสคลอรนทาปฏกรยากบนาจะไดกรดไฮโดรคลอรก (hydrochloric acid) และ

กรดไฮโปคลอรส (hypochlorous acid) ซงมฤทธกดกรอน เมอแกสสมผสกบเนอเยอออนทมนาหลอ

เลยง เชน เยอบตา เยอบจมก เยอบทางเดนหายใจ จงเกดการระคายเคองและกดกรอนเนอเยอขน

คลอรนละลายนาไดคอนขางเรว เมอสมผสจงมกเกดอาการขนอยางรวดเรว สวนคลอรามนนนละลาย

นาไดชากวา เมอสมผสแลวจะเกดอาการขนไดชากวาเลกนอย

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน แกสคลอรนจดวาเปนแกสทมอนตรายรายแรง นอกจากฤทธกด

กรอนเนอเยอแลว ยงทาปฏกรยากบสารเคมอนๆ ไดงาย แมตวแกสจะไมตดไฟ แตสามารถทา

ปฏกรยากบสารอน ทาใหเกดความรอนและการระเบด และชวยสารอนในการตดไฟ อกทงยงหนก

กวาอากาศจงไมลอยขนสง โอกาสทรวไหลแลวจะเกดปญหารนแรงจงมมาก คลอรนมกลนเฉพาะตว

(กลนเหมอนคลอรนในสระวายนา) ทาใหผประสบภยมกรตวไดเรว เนองจากความเปนพษและ

อนตรายรนแรงทอาจเกดขนได ผเขาไปทาการกภยจงควรใสชดปองกนในระดบทเหมาะสม ถารวไหล

ในปรมาณสงแนะนาใหใสชดปองกนทมถงบรรจอากาศในตวจะปลอดภยทสด

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน การสมผสแกสจะทาใหเกดอาการแสบเคองของเนอเยอ เนองจากแกสมฤทธ

กดกรอนระคายเคอง เมอสมผสเยอบตา จะทาใหเยอบตาอกเสบ แสบตา นาตาไหล หากแกสมความเขมขนสงอาจถงกบทาใหเปนแผลทกระจกตาได การสมผสเยอบจมก จะทาใหแสบจมก

นามกไหล การสมผสเยอบทางเดนหายใจ จะทาใหแสบคอ ถาแกสมความเขมขนสง อาจทาให

ทางเดนหายใจสวนบนบวม และเกดการอดกน ทาใหหายใจไมออกได หากเกดปญหาทางเดน

หายใจสวนบนอดกน อาการเรมแรกจะมเสยงแหบ ไอเสยงทม (croupy cough) และหายใจม

เสยงทม (stridor) ทางเดนหายใจสวนลางอาจเกดการตบตว ทาใหหายใจเปนเสยงวด

(wheezing) โดยเฉพาะในผทเปนโรคทางเดนหายใจอยกอนแลว เชน หอบหด ถงลมโปงพอง ม

โอกาสหายใจเกดเสยงวดไดมาก หากแกสมความเขมขนสงมากๆ จะทาใหเกดปอดบวมนา

(pulmonary edema) ปอดอกเสบ (chemical pneumonitis) หายใจลมเหลว และถงตายได

การสมผสทผวหนงถาแกสมความเขมขนสงมากจะแสบระคายผวหนงได

101

• อาการระยะยาว หากการสมผสในระยะเฉยบพลนนนรนแรง สมผสในปรมาณสงมาก จนเนอเยอ

ปอดถกทาลายถาวรแลว กอาจทาใหผปวยเกดอาการหอบเหนอยจากปอดเปนพงผดในระยะยาว

ได การสมผสในปรมาณสงในครงเดยวอาจทาใหเกดเปนโรคหอบหดขน การสมผสทตาอาจกด

กรอนกระจกตาจนมปญหาการมองเหนในระยะยาว สวนพษในการกอมะเรงและการกอผลตอ

บตรในหญงตงครรภนน ยงไมมขอมลชดเจน

การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจทางหองปฏบตการเพอชวยในการวนจฉยอาจไมจาเปนนก

การวนจฉยสามารถทาไดจากการซกประวตการสมผสแกส กลนของแกสคลอรนซงมลกษณะเฉพาะตว

ทตดมากบผปวย และอาการระคายเคองตอเยอบทเกดขน การตรวจระดบคลอไรดไอออน (Cl-) ในเลอดไมไดชวยในการประเมนระดบการสมผสแกสคลอรน การตรวจเพอชวยในการรกษาและประเมน

อาการ ไดแก การตรวจระดบออกซเจนในเลอด (pulse oximetry) การตรวจระดบแกสในหลอด

เลอดแดง (arterial blood gas) เพอดภาวะความเปน กรด-ดาง ของเลอด และการตรวจภาพรงส

ทรวงอก (chest X-ray) เพอดภาวะปอดบวมนา

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด ทาการลางตว

ดวยนาเปลาเพอลดการปนเปอน สงเกตดปญหาการหายใจ หากเรมมปญหาการหายใจลมเหลว

จากทางเดนหายใจสวนบนอดกน ทมกชพอาจพจารณาใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวต หากรสตด

เพยงแตหายใจเรวควรใหออกซเจนเสรม หากมการสมผสทดวงตา มอาการแสบตามาก ควรรบ

ลางตาดวยนาสะอาดใหมากทสดกอนสงพบแพทย

• การรกษา ตรวจดการหายใจ วามปญหาทางเดนหายใจอดกนหรอไม ถามควรพจารณาใสทอชวย

หายใจเพอรกษาชวตผปวย ทางเดนหายใจสวนบนนนเมอบวมมากแลวจะใสทอชวยหายใจไดยาก

ตรวจด ระบบไหลเวยน ความรสต และสญญาณชพของผปวย เชนเดยวกบผปวยฉกเฉนในกรณ

อน ใหออกซเจนเสรม ถาหายใจมเสยงวดพจารณาพนยาขยายหลอดลม เชน salbutamol ตาม

อาการ ตรวจฟงปอด และถายภาพรงสทรวงอกดวามภาวะปอดบวมนาหรอไม ถามใหทาการ

รกษา และควรรบไวรกษาตวในโรงพยาบาล โดยทวไปแกสคลอรนออกฤทธเรว ภาวะปอดบวมนามกเกดขนทนทหรอภายใน 2 – 3 ชวโมงหลงการสมผส สวนแกสคลอรามนอาจใชเวลามากกวา

นน อยางไรกตามในผปวยทมอาการรนแรง ภาวะปอดบวมนาอาจเกดขนชากวาปกตคอ 12 – 24

ชวโมง หลงการสมผสกได ดงนน ในผปวยทมประเมนดแลวมอาการคอนขางรนแรงจงควรรบไว

สงเกตอาการทโรงพยาบาลทกราย หากเกดภาวะปอดบวมนา หรอปอดอกเสบรนแรง หายใจ

ลมเหลว ควรสงปรกษาใหอยในความดแลของอายรแพทย หากสมผสแกสทดวงตาในความเขมขน

สง จนเกดแผลทกระจกตา ควรสงปรกษาใหอยในความดแลของจกษแพทย

การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอลดการสมผสตามหลกอาชวอนามย ใชระบบปด

ควบคมทแหลงกาเนด ใหความรแกพนกงานทตองทางานกบแกสชนดน โรงงานควรตรวจสอบทอและ

102

ถงบรรจสารเคมใหอยในสภาพดอยางสมาเสมอ การเฝาระวงควรตรวจสขภาพโดยเนนดแลระบบ

ทางเดนหายใจ

เอกสารอางอง

1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

Chloroacetic acid นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (12 เมษายน พ.ศ. 2556)

ชอ กรดคลอโรอะซตก (Chloroacetic acid)

ชออน Monochloroacetic acid, Monochloroacetate, MCA, Chloroethanoic acid

สตรโมเลกล C2H3ClO2 ||||| นาหนกโมเลกล 94.50 ||||| CAS Number 79-11-8 ||||| UN Number

1751

ลกษณะทางกายภาพ ผลกใส ไมมส มกลนฉนแสบ (1)

คาอธบาย กรดคลอโรอะซตก หรออาจเรยกกรดโมโนคลอโรอะซตกน เปนกรดทปกตพบมการใชใน

อตสาหกรรมทวไปไมบอยนก มกพบใชในอตสาหกรรมการสงเคราะหสารเคม แตเปนสารทมอนตราย

สง เนองจากมฤทธกดกรอนเฉพาะท และสามารถดดซมเขาสรางกายทางผวหนงไดด ทาใหผทถกกรด

ชนดนหกรดใส อาจเกดภาวะเลอดเปนกรด (Lactic acidosis) ขน ภาวะนทาใหเสยชวตได

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): ไมไดกาหนดไว ||||| NIOSH REL: ไมไดกาหนด

ไว ||||| OSHA PEL: ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ

ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว

แหลงทพบ กรดคลอโรอะซตกเปนสารสงเคราะห ทปกตจะไมพบในสภาพแวดลอมทวไป การใช

สารเคมชนดนมกใชในอตสาหกรรมเคมเปนหลก โดยใชเปนสารตวกลางในการผลตสารเคมอนๆ

หลายชนด เชน Carboxymethylcellulose, Phenoxyacetic acid, Thioglycolic acid, Glycine,

Indigo dyes เปนตน การใชอาจจะใชในรปผลกของแขงหรอสารละลายกได (2)

103

กลไกการกอโรค กดระคายเคองผวหนง และสามารถดดซมเขาสผวหนงไดด หากกนเขาไปหรอสด

หายใจเขาไปกสามารถดดซมเขาสรางกายไดเชนกน เมอเขาสรางกายแลว เชอวาไประงบกระบวนการ

ผลตพลงงานของเซลล โดยการยบยงการทางานของเอนไซม Pyruvate dehydrogenase และ

Ketoglutarate dehydrogenase ทาใหวงจร Krebs cycle ทาหนาทไมไดตามปกต จงเกดการใช

พลงงานแบบไมใชออกซเจนของเซลลตามมา เกดมการคงของ Lactic acid กลายเปนภาวะเลอดเปน

กรดชนด Lactic acidosis และนาไปสการเสยชวตในทสด

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน โอกาสรวไหลฟงกระจายไปในวงกวางมไดนอย การไดรบพษมกเขา

สรางกายทางผวหนงมากทสด แตกเขาสรางกายทางการกนและทางการหายใจไดเชนกน สงทผเขาไปชวยเหลอตองระมดระวงเปนอยางยงคอการสมผสทางผวหนง ตองใสชดปองกนสารเคมทแนนหนา

สวมถงมอ รองเทา เขาไปชวยเหลอ ใสหนากากกรองไอระเหยเปนอยางนอยในการปกปองทางเดน

หายใจ ถาหกรวไหลปรมาณมากอาจตองใชชดทมถงบรรจอากาศในตว

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน กอพษเฉพาะทคอทาใหเกดการระคายเคองเยอบ ไดแก ตา จมก คอ ทางเดน

หายใจ ระคายเคองผวหนง ทาใหมอาการแสบ เปนแผลไหม สวนพษตามระบบรางกายนน เมอ

ดดซมเชาสรางกายแลว สามารถทาใหเกดภาวะเลอดเปนกรดได โดยเคยมรายงานการเสยชวตทง

จากการดดซมเขาสผวหนง เนองจากถกสารละลายกรดคลอโรอะซตกความเขมขน 80 % หกรด

ใสรางกายในพนทประมาณ 25 – 30 % ของพนทผวหนง (3) และจากการกนเขาไปโดยบงเอญ (4)

อาการพษตามระบบรางกาย อาจเกดขนทนทหรอหลงการสมผส 1 – 4 ชวโมงกได เรมแรกจะม

อาการอาเจยน ทองเสย กระสบกระสาย ตอมาจะเกดสบสน โคมา หวใจลมเหลว มภาวะเลอด

เปนกรดอยางรนแรง (Metabolic acidosis) โพแทสเซยมในเลอดตา (Hypokalemia) อาจพบ

แคลเซยมในเลอดตา (Hypocalcemia) กลามเนอลายเกดการสญสลาย ไตวาย สมองบวม และ

ตายในทสด

• อาการระยะยาว เชอวาการระคายเคองอาจจะทาใหเกดผนแพทผวหนงไดถาสมผสในระดบตาๆ เปนเวลานาน

การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจระดบกรดคลอโรอะซตกในเลอดสามารถทาได แตเปนการ

ตรวจทไมมในหองปฏบตการทวๆ ไป อาจหาหองปฏบตการสงตรวจยาก และไมมคามาตรฐานให

เปรยบเทยบแปลผล การตรวจทชวยในการวนจฉยและรกษาอยางมากคอ การตรวจระดบแกสใน

หลอดเลอดแดงเพอประเมนภาวะเลอดเปนกรด และการตรวจระดบเกลอแรในเลอด ทงระดบ

โพแทสเซยมและแคลเซยมในเลอด เนองจากระดบโพแทสเซยมในเลอดตา จะเปนผลตรวจทผดปกต

อยางแรกๆ ทเจอได ควรตรวจคลนไฟฟาหวใจ การทางานของไต ตรวจวเคราะหปสสาวะ ตรวจการ

ทางานของตบ อาจทาการตรวจระดบไมโอโกลบนในเลอดและปสสาวะดวยถามหองปฏบตการทาได

เพอชวยในการประเมนภาวะกลามเนอลายสญสลาย

104

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล กรณสมผสถกผวหนง พงระลกไวเสมอวาการชวยปฐมพยาบาลอยางรวดเรว

ตงแตระยะแรกเปนสงสาคญทสดทจะทาใหผปวยรอดชวต โดยใหนาผปวยออกมาจากการสมผส

ถอดเสอผาออก ลางผวหนงดวยนาเปลาใหมากและนานทสด อยางนอยนาน 15 นาทขนไป ถา

เขาตาใหลางตาดวย เพอลดการดดซมเขาสรางกายอนจะนาไปสภาวะเลอดเปนกรดตามมา

หลงจากลางดวยนาแลว อาจใชสารละลายโซเดยมไบคารนอเนต (Sodium bicarbonate) ความ

เขมขน 3 – 5 % ชบผาทาแผลโปะไว ในสถานประกอบการบางแหง ถามการใชกรดคลอโรอะ

ซตกบอยมาก อาจทาเปนอางใสสารละลายโซเดยมไบคารบอเนต 3 – 5 % เตรยมไวเพอใหพนกงานโดดลงไปเมอผวหนงสมผสกรดคลอโรอะซตกเลย (2) แตถาไมไดเตรยมโซเดยมไบ

คารบอเนตไวไมตองรอหา ลางนาเปลาใหมากทสดแลวรบสงพบแพทยเลย กรณกนเขาไป ใหรบ

สงพบแพทยทนท

• การรกษา เมอมาถงโรงพยาบาล ถายงไมไดทาการลางตวมาใหลางตวกอน จากนนประเมนการ

หายใจ ชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม ประเมนระบบไหลเวยน ใหสารนา ประเมน

สญญาณชพ วดระดบออกซเจนทางปลายนว ถาสมผสมามากกวา 5 – 10 % ของพนทผว ควร

ตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง ถามอาการคลนไส กระสบกระสาย เมอยตว ทองเสย ซม หรอ

เรมมเลอดเปนกรด เปนเครองบงชวานาจะมการดดซมเขาไปเกดพษตามระบบรางกายแลว ควร

ใหยาตานพษคอกรดไดคลอโรอะซตก (Dichloroacetic acid; DCA) ในรปสารละลายเกลอ

โซเดยมทมคา pH 7.2 ใหในขนาด 50 mg/kg ทางหลอดเลอดดา ฉดชาๆ หรอใสชดหยดใน 10

นาท และใหซาอกครงใน 2 ชวโมงถดมา การใหยาตานจะไดผลดถาใหกอนเกดภาวะเลอดเปน

กรด (Lactic acidosis) การรกษาประคบประคองตามอาการมความสาคญ เชน แกไขภาวะเลอด

เปนกรด แกไขภาวะโพแทสเซยมในเลอดตา เพมระดบการขบปสสาวะในรายทมไตวาย ปรบ

ปสสาวะใหเปนดางในรายทเกดการสญสลายของกลามเนอลาย แกไขภาวะสมองบวม ใหยา

กระตนหวใจในรายทมหวใจลมเหลว การขบสารนออกจากรางกาย เชอวาการฟอกเลอด (Hemodialysis) ชวยได แมยงไมเกดภาวะไตวายขน ถามการสมผสในพนทผว 5 – 10 % ขนไป

และเรมมอาการตามระบบกควรทา ควรปรกษาอายรแพทยโรคไตเพอประเมนความเหมาะสมใน

การฟอกเลอด (Hemodialysis) เอาไวดวย

การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอไมใชสารนถาไมจาเปน แตถาจาเปนตองใชตอง

ระมดระวงในเรองการสมผสทางผวหนงใหมากทสด โอกาสในการสมผสเขาทางผวหนงทพบบอยมก

เกดในระหวางการขนยายสารเคมมากกวาในขณะทางาน ดงนนทงในระหวางขนยายและระหวาง

ทางาน คนทางานตองมความระมดระวงเปนอยางยง ใสอปกรณปองกนผวหนงอยางเหมาะสม ให

ความรกบคนทางานถงอนตรายของสารเคมชนดน เตรยมฝกบวลางตวและตาไวในพนททางาน อาจ

เตรยมสารละลายโซเดยมไบคารบอเนตไวในพนททางานและในหองปฐมพยาบาลของโรงงานดวย

105

รวมถงตดตอเตรยมยาตานพษคอกรดไดคลอโรอะซตกไวในโรงพยาบาลทอยใกลเคยง การเฝาระวง

พษของสารเคมชนดนอาจทาไมไดมากนก ทพอทาไดคอตรวจสขภาพคนทางานโดยสอบถามถงอาการ

ระคายเคองผวหนงและเยอบ

เอกสารอางอง

10. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

11. International Programme on Chemical Safety. Inchem website: Monochloroacetic

acid. 2000. [cited 10 April 2013]. Available from: http://www.inchem.org/ documents/pims/chemical/pim352.htm.

12. Kulling P, Andersson H, Bostrom K, Johansson LA, Lindstrom B, Nystrom B. Fatal

systemic poisoning after skin exposure to monochloroacetic acid. J Toxicol Clin

Toxicol. 1992;30(4):643-52.

13. Rogers DR. Accidental fatal monochloroacetic acid poisoning. Am J Forensic Med

Pathol. 1995;16(2):115-6.

Chloroform นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ คลอโรฟอรม (Chloroform) ||||| ชออน Trichloromethane, Methane trichloride, Formyl

trichloride, Trichloroform, TCM, Methenyl trichloride

สตรโมเลกล CHCl3 ||||| นาหนกโมเลกล 119.38 ||||| CAS Number 67-66-3 ||||| UN Number

1888

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ไมมส มกลน ระเหยเปนไอได

คาอธบาย คลอโรฟอรม (chloroform) เปนสารทาละลายชนดหนง จดอยในกลมสารประกอบ

ไฮโดรคารบอนทมคลอรนอยในโมเลกล (chlorinated hydrocarbon) สารนมพษกดประสาทอยางรนแรง มพษตอตบและไต อาจทาใหเกดวรป (teratogenic) การสมผสสารนพบไดทงในททางานและ

ระดบตาๆ ในสงแวดลอมทวไปคออยในนาประปาทเตมคลอรนและสระวายนา

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 10 ppm ||||| NIOSH REL: STEL = 2

ppm (9.78 mg/m3) [60-minute], Carcinogen notation, IDLH = 500 ppm ||||| OSHA PEL: C

= 50 ppm (240 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางาน

106

เกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอด

ระยะเวลาทางานปกตไมเกน 50 ppm (240 mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดมาตรฐานไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 57 ug/m3 |||||

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 0.43 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ

มะเรงในมนษยหรอไม)

แหลงทพบในธรรมชาต เกดขนไดเองจากการทาปฏกรยาของคลอรนในนาประปากบแกสมเทนใน

อากาศ ในคนทวไปทใชนาประปาหรอวายนาในสระนาทเตมคลอรนจะไดรบสารนในระดบตาๆ อย

แลว (1)

อตสาหกรรมทใช

• ใชเปนตวทาละลายในสารเคมหลายประเภท เชน อยในสวนผสมของกาว ทนเนอร แลคเกอร

นายาทาความสะอาด ยาฆาแมลง นายาฟอกขาว (bleaching agent) เปนตน

• ใชเปนสารตงตนในการผลตสารฟรออน (Freon) ซงใชในตเยน (2)

• ใชเปนสารสกด (extractors) ในกระบวนการผลตยา (2)

• ในอดตเคยใชเปนยาสลบ แตเนองจากภายหลงพบวามพษตอตบปจจบนจงเลกใชแลว (3)

• ในอดตเคยใชเปนนายาซกแหง กาจดรอยดาบนเสอผา แตเนองจากพษตอตบปจจบนจงมก

เลกใชในอตสาหกรรมนแลวเชนกน (3)

กลไกการกอโรค ออกฤทธกดสมอง (CNS depressant) อยางรนแรง ออกฤทธเปนพษตอตบและไต

ทาใหหวใจเตนผดจงหวะ ทาใหเกดผนแพผวแหง อาจเปนสารททาใหเกดการวรป และอาจเปนสารกอ

มะเรงตบ (2) กลไกการเกดพษทตบและไตนนเชอวาเกดจาก free radical intermediate คอสาร

trichloromethyl radical ซงเกดขนจากการทาปฏกรยากบเอนไซม cytochrome p-450 (CYP-450) ในตบ สาร free radical ทเกดขนนสามารถจบกบโมเลกลของโปรตน ไขมน หรอ nucleic

acid ในเซลล ทาใหเกด DNA adduct ขนไดและเซลลถกทาลายหรออาจเกดเปนมะเรงขนตอไป (4)

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน แมวาสารจะอยในรปของเหลว แตเนองจากระเหยไดงายโอกาสท

จะรวไหลแลวฟงกระจายจงมไดเชนกน ผทเขาไปกภยจะตองใชชดปองกน ใสระดบใดขนกบความ

รนแรงของเหตการณ สารคลอโรฟอรมนหนกกวาอากาศ เมอถกความรอนจะกลายเปน กรดเกลอ

(Hydrochloric acid) แกสฟอสจน (phosgene) และแกสคลอรน (chlorine) ซงลวนแตมอนตราย

รายแรงทงสน ดงนนในกรณทรวไหลและเกดไฟไหมดวย หนวยกภยตองใสชดปองกนชนดทมถง

107

บรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA) เขาไปเทานน สารนเปนตวทา

ละลายจงซมผานวสดตางๆ ไดงายและรวดเรวมาก เพอลดอนตรายตอผทเขาไปกภย ชนดเนอผาของ

ชดกภยทใสจงควรดดวยวากนการรวซมของตวทาละลายชนดนไดนานเทาไร

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน คลอโรฟอรมดดซมเขาสรางกายไดดทงทางการกน ซมผานผวหนง และการสด

หายใจเอาไอระเหยเขาไป การกนในขนาดเพยง 10 ml อาจทาใหตายได แตในผปวยบางรายท

กนถง 100 ml กเคยมรายงานวารอดชวตไดเชนกน (4) การสมผสทางผวหนงจะทาใหเกดผนแพ

ผวหนงแหง (defatting) ระคายเคอง อาจขนเปนรอยแดง ตมนา หรอลมพษได (3) ทงการกน การดดซมผานผวหนง และการสดหายใจจะทาใหเกดอาการทางระบบ (systematic effects) คอ

คลนไส อาเจยน ปวดศรษะ มนงง ระคายเคองเยอบ ฤทธกดประสาทอยางรนแรงนนอาจทาให

หมดสตหรอโคมาไดในเวลาอนรวดเรวถาไดรบเขาไปปรมาณมาก อาจเกดภาวะหวใจเตนผด

จงหวะ หรอหยดหายใจได พนจากระยะเฉยบพลนแลวในเวลา 1 – 3 วนตอมา อาจเกดภาวะตบ

วายหรอไตวายขนภายหลง

• อาการระยะยาว เชนเดยวกบตวทาละลายชนดอนๆ การสมผสคลอโรฟอรมระดบตาๆ ในระยะ

ยาวจะทาใหมนงง ออนเพลย งวงซม ความจาไมด การกนในขนาด 1.6 – 2.6 g/d เปนเวลา 10

ป พบวาทาใหตบอกเสบและไตเสอมได (5) ตวอยางจากอาการของคนดมกาวทาใหคาดวาการ

สมผสในระยะเวลานานจะทาใหเกดอาการทางจตได (psychotic behavior)

• การกอวรปและการกอมะเรง การศกษาในสตวทดลองพบวาคลอโรฟอรมเปนสารกอวรปในตว

ออนหนทดลอง (teratogenic) หลากหลายรปแบบ เชน ทาใหกระดกไมเจรญ ตวเลก ไมมรทวาร

เพดานโหว เปนตน (6) แตการกอวรปในตวออนของคนนนยงไมมขอมลทจะสรปไดเพยงพอ ใน

เรองการกอมะเรงพบขอมลการกอมะเรงตบ ไต และลาไสใหญในหนทดลองหลายการศกษา

สวนขอมลในคนนนยงไมมหลกฐานยนยนทชดเจนพอจะบอกไดวาเปนสารกอมะเรง (6)

การตรวจทางหองปฏบตการ

• การประเมนการสมผสคลอโรฟอรมนน ควรใชการตรวจวดระดบสารเคมในอากาศททางานจะดกวา (environmental monitoring) ในสวนการตรวจตวบงชการสมผสในรางกาย

(biomarker) ยงไมมองคกรทนาเชอถอใดกาหนดคามาตรฐานไวชดเจน ไมมประโยชนในการดแล

ผปวยฉกเฉน (4) มประโยชนเฉพาะในการประเมนคนทวไปทสมผสในสงแวดลอม ซงหากจะทา

การตรวจตองแปลผลดวยความระมดระวง หองปฏบตการทตรวจตองมการรบรองและนาเชอถอ

เพยงพอ (7)

• ตวอยางการตรวจตวบงชการสมผสททาไดนนคอการตรวจระดบในเลอดและในลมหายใจ

การศกษาในนกวายนาซงวายนาในสระทมระดบคลอโรฟอรม 17 – 47 ug/l จานวน 127 คน

พบระดบคลอโรฟอรมในเลอดเฉลย 0.89 ug/l (พสย 0.095 – 2.987 ug/l) (8) อกการศกษาหนง

108

ทาในนกวายนาอาชพจานวน 5 คน ตรวจระดบคลอโรฟอรมในลมหายใจออกกอนวายนาเฉลย

29.4 ug/m3 หลงวายนานาน 1 ชวโมงเฉลย 75.6 ug/m3 ระดบในเลอดเฉลย 1.4 ug/l (9) การ

ตรวจคดกรองสารกลม chlorinated hydrocarbon ในปสสาวะ (Fujiwara test) อาจใหผลบวก

ในกรณทตรวจหลงสมผสปรมาณสง (4)

• การตรวจทางหองปฏบตการเพอประเมนอาการในผปวยทเปนพษ ควรตรวจคลนไฟฟาหวใจ

(EKG) ระดบเกลอแรในเลอด (electrolyte) ระดบการทางานของตบ (liver function test)

ระดบการทางานของไต (BUN, creatinine) การแขงตวของเลอด (prothrombin time)

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ทาการลางตว (decontamination) ดวย

นาเปลาใหมากทสดทงในทเกดเหตและเมอมาถงโรงพยาบาลแลว หากมปญหาการหายใจให

ออกซเจนเสรม หากหยดหายใจใหใสทอชวยหายใจและทาการชวยฟนคนชพ

• การรกษาระยะเฉยบพลน รกษาตามอาการ ใหสารนาตามความเหมาะสม หากมอาการโคมา

หรอหวใจเตนผดจงหวะใหทาการรกษา ในผใหญหากหวใจเตนเรว (tachyarrhythmia) รกษา

ดวย propanolol 1 – 2 mg ฉดเขาหลอดเลอดดา หลกเลยงการให adrenaline เพราะจะทาให

อาการหวใจเตนผดจงหวะรนแรงขน สงเกตอาการผปวยอยางนอย 4 – 6 ชวโมงหลงการสมผส

แตถาผปวยมอาการพษเกดขนควรสงเกตอาการนานกวานนเนองจากอาจมภาวะตบหรอไตวาย

ภายใน 1 – 3 วนตอมาได การลางไต (dialysis) และการฟอกเลอด (hemoperfusion) ไมม

ประโยชนในการชวยขจดสารออกจากรางกาย (4) การใหยาตานพษนนโดยทฤษฎแลวยา N-

acetylcysteine (NAC) นาจะออกฤทธลดการทาลายตบและไตได โดยการจบกบสารพษทเขามา

ในรางกาย (scavenging) อยางไรกตามยงไมมการศกษาเปรยบเทยบทชดเจนในมนษย มเพยง

รายงานการรกษาทบอกวาไดผล (4) แมวายานจะมผลขางเคยงนอย แตหากจะใหควรปรกษา

ผเชยวชาญกอน การใหใหเฉพาะในรายทมความเสยงตบหรอไตวายสงเทานน ใหภายใน 12

ชวโมงหลงการสมผสสาร ขนาดทให loading dose 140 mg/kg ในรปสารละลายดม (ผสมใหได

ประมาณ 200 ml) ตอดวย maintenance dose ขนาด 70 mg/kg ดมทก 4 ชวโมงอก 5 ครง (รวม 20 ชวโมง) (4)

• การดแลระยะยาว เนองจากมโอกาสทาใหเดกเกดภาวะวรปได กรณเกดอบตภยสารเคมผสมผสท

ตงครรภทงหมดจะตองทาทะเบยนไวและตรวจตดตามอยางใกลชดอยางนอยจนกระทงคลอดบตร

พษตอตบและไตใหตรวจตดตามระดบการทางานของตบ (liver function test) และไต (BUN,

creatinine) รวมกบการตรวจรางกาย ระยะเวลาทจะตดตามอาการใหขนอยกบความรนแรงใน

การสมผสและดลยพนจของแพทย

การปองกนและเฝาระวง ในกรณของคนงานทสมผสสารคลอโรฟอรม การปองกนทดทสดคอลดการ

สมผสตามหลกอาชวอนามย ใชสารอนทมพษนอยกวาทดแทนถาทาได ใชระบบปด ควบคมท

109

แหลงกาเนด และใหความรแกพนกงานเพอลดการสมผส การประเมนการสมผสในททางานให

ประเมนจากการตรวจวดระดบสารในอากาศเปนหลก การตรวจสขภาพประจาปควรเนนทการซก

ประวตทางระบบประสาท ตรวจดผนแพ การไดกลน ระดบการทางานของตบและไต และประวตการ

เจรญพนธ สวนกรณของการสมผสคลอโรฟอรมในสงแวดลอมทวไป ในอากาศนนตองลดการปลอย

จากโรงงานอตสาหกรรม เปนหนาทของหนวยงานควบคมทางดานสงแวดลอมทตองตรวจวดระดบใน

อากาศเปนระยะ การสมผสจากนาประปาผผลตนาประปาตองควบคมการเตมคลอรนใหอยใน

เกณฑมาตรฐาน สาหรบในสระวายนาตองเปลยนนาเมอถงเวลาอนสมควร และไมเตมคลอรนมาก

จนเกนไป เอกสารอางอง

1. Nieuwenhuijsen MJ. Exposure assessment in occupational and environmental

epidemiology. Oxford: Oxford university press 2003.

2. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.

Geneva: International Labour Office 1998.

3. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

4. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

5. Wallace CJ. Hepatitis and nephrosis due to cough syrup containing chloroform.

Calif Med. 1950;73:442.

6. Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile

for Chloroform. U.S. Department of Health and Human Services, 1997. 7. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

8. Aggazoti G. Plasma chloroform concentrations in swimmers using indoor

swimming pools. Arch Environ Health. 1990;45:175.

9. Aggazoti G. Blood and breath analyses as biological indicators of exposure to

trihalomethanes in indoor swimming pools. Sci Total Environ. 1998;217(155).

110

Chromium พญ.ชลกร ธนธตกร (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ โครเมยม (Chromium) ||||| ชออน Chrome

สญลกษณอะตอม Cr ||||| นาหนกอะตอม 51.99 ||||| CAS Number 7440-47-3 (elemental

chromium), 1308-38-9 (chromium (III) oxide), 1333-82-0 (chromium (VI) oxide) |||||

UN Number ไมม (elemental chromium), ไมม (chromium (III) oxide), 1463 (chromium

(VI) oxide)

ลกษณะทางกายภาพ สถานะเปนของแขง เปนธาตในหม 6 ของตารางธาต มจดหลอมละลายสง ส

เงนมนวาว ไมมกลน สามารถตขนรปได มสถานะออกซเดชนหลายสถานะทพบมากทสด คอ

chromium (III) และ chromium (VI) โดยท chromium (III) เปนสถานะทมความเสถยรมากทสด สวนสถานะ chromium (VI) มความเปนพษสงสด

คาอธบาย การสมผสโครเมยมจะสามารถเขาสรางกายไดทาง การหายใจ การรบประทาน และทาง

ผวหนง ในสวนของ hexavalent chromium (VI) มรายงานการศกษาในสตวทดลองและการศกษา

ทางระบาดวทยา ในคนงานททางานสมผสกบ hexavalent chromium เปนเวลานานๆ ทสนบสนน

วาเปนสารกอมะเรง จลนศาสตรของโครเมยมขนกบสถานะออกซเดชน สมบตทางกายภาพ และ

สมบตทางเคม ในคนทวไปมการประมาณวา จะไดรบ trivalent chromium (III) จากอาหารทบรโภค

ประจาวน 50 - 200 ไมโครกรม และ 3 – 5 % ของอาหารทบรโภคจะถกดดซมเขาสรางกาย สวน

hexavalent chromium จะถกดดซมจากระบบทางเดนอาหารไดดกวา trivalent chromium ถง 3

– 5 เทา นอกจากน โครเมยมและสารประกอบโครเมยมสามารถเขาสรางกายไดโดยการหายใจ ทงน

ขนกบปจจยหลายอยาง เชน สถานะออกซเดชน ความสามารถในการละลายนา ขนาดของอนภาค

และยงพบวา hexavalent chromium จะถกดดซมจากระบบทางเดนหายใจไดดกวา trivalent ดวย

ซงคงเปนผลมาจากการท hexavalent chromium สามารถผาน cell membrane ไดด

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) Chromium, and inorganic compounds, as

Cr – Metal and Cr (III) compounds TWA = 0.5 mg/m3 [Carcinogenicity = A4], Water-soluble Cr (VI) compounds TWA = 0.05 mg/m3 [Carcinogenicity = A1], Insoluble Cr (VI)

compounds = 0.01 mg/m3 [Carcinogenicity = A1] ||||| NIOSH REL – Chromium metal

TWA = 0.5 mg/m3, IDLH = 250 mg/m3, Chromium (III) compounds, as Cr TWA = 0.5

mg/m3, IDLH = 25 mg/m3, Chromium (VI) compounds (chromic acid & chromate) TWA

= 0.001 mg/m3, Carcinogen notation, IDLH = 15 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Chromium

metal TWA = 1 mg/m3, Chromium (III) compound, as Cr TWA = 0.5 mg/m3, Chromium

111

(VI) compounds (chromic acid & chromate) C = 0.1 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย

เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520 – โครเมยมและ

สารประกอบของโครเมยม ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางาน

ปกต ไมเกน 1 mg/m3, กรดโครมกและเกลอโครเมต ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน

0.1 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012) Cr (VI), Water soluble fume: Total chromium in

urine (End of shift at end of workweek) = 25 ug/L, Total chromium in urine (Increase

during shift) = 10 ug/L คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Chromium, metallic = Group 3 (ไมสามารถจดกลม

ไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม), Chrmium (III) compounds = Group 3 (ไมสามารถจด

กลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม), Chromium (VI) compounds = Group 1 (ยนยนวา

เปนสารกอมะเรงปอดในมนษย และความสมพนธกบพบมะเรงโพรงจมกและไซนสดวย) ||||| ACGIH

Carcinogenicity – Metal and Cr (III) compounds = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรง

ในมนษยได), Water-soluble Cr (VI) compounds = A1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย),

Insoluble Cr (VI) compounds = A1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย)

แหลงทพบในธรรมชาต พบในหนตามธรรมชาต

อตสาหกรรมทใช

• ในงานโลหะ ใชในการปองกนการกดกรอน และทาใหเกดความมนวาว

• ผสมเปนโลหะผสม เชน มดสแตนเลส

• การเคลอบโลหะ

• ใชในกระบวนการอลมเนยมอะโนไดส (anodize) ทาใหพนผวของอลมเนยมแขงแรงขน

• อยในส

• โครเมยม (III) ออกไซด เปนผงขดโลหะ

• เกลอโครเมยมทาใหแกวมสเขยวมรกต

• โครเมยมทาใหทบทมมสแดง จงใชผลตทบทมเทยม

• ทาใหเกดสเหลองสาหรบทาส

• เปนสารคะตาลสต

• โครไมตใชทาแมพมพสาหรบการเผาอฐ

• เกลอโครเมยมใชในการฟอกหนง

• โปแตสเซยมไดโครเมต ผสมอยในปนซเมนต (cement)

• โปแตสเซยมไดโครเมต ใชผสมอยในนายารกษาเนอไม (wood treatment)

112

• กรดโครมค (chromic acid) ใชในการลางทาความสะอาดเครองแกวในหองปฏบตการ

• โครเมยม (IV) ออกไซด (CrO2) ใชผลตเทปแมเหลก มประสทธภาพสงกวาเทปทผลตจากเหลก

ออกไซด

• ใชปองกนการกดกรอนในการเจาะบอ

• ใชเปนอาหารเสรมหรอยาลดนาหนก สวนใหญเปน โครเมยม (III) คลอไรด

• โครเมยมเฮกซะคารบอนล (Cr(CO)6) ใชผสมลงในนามนเบนซน

• โครเมยมโบไรด (CrB) ใชเปนตวนาไฟฟาอณหภมสง

• โครเมยม (III) ซลเฟต (Cr2(SO4)3) ใชเปนผงสเขยวในส เซรามค วารนช และหมก รวมทงการ

เคลอบโลหะ

กลไกการกอโรค โครเมยมจะถกดดซมหลงจาก รบประทาน หายใจ หรอสมผส โดยโครเมยม เฮ

กซะวาเลนซ จะเขาสเซลลและไปเปลยนเปน โครเมยม ไตรวาเลนซ หลงจากนนไตรวาเลนซจะจบกบโปรตนและกรดนวคลอก โดยปกตโครเมยมจะไมสะสมในเนอเยอ นอกจากรปทไมละลายนาและ

ไดจากทางการหายใจจะสามารถสะสมอยในปอดได การขบออกจากรางกายนนผานทางไต

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน หนากากทแนะนาควรจะเปนมาตรฐาน N95 หรอ P95 เปนอยาง

นอย

อาการทางคลนก ในกรณทรางกายไดรบโครเมยมในปรมาณทสงเกนกวาทรางกายจะรบได กจะ

กอใหเกดภาวะพษโครเมยมได ทงในลกษณะการเกดพษแบบเฉยบพลนและแบบเรอรง

• ความเปนพษแบบเฉยบพลน (acute toxicity) มกพบในกรณไดรบโดยการกน hexavalent

chromium เชน chromic acid จะทาใหเกด acute gastroenteritis รวมกบ yellow-green

vomitus หรอ hematemesis, hepatic necrosis, gastrointestinal hemorrhage, acute

tubular necrosis และ renal failure นอกจากน ในรายทกน hexavalent chromium ใน

ปรมาณมากๆ จะทาใหม vertigo, thirst, abdominal pain, bloody diarrhea ในรายทรนแรง

อาจจะพบความผดปกตเหลานรวมดวย เชน hepatorenal syndrome, severe

coagulopathy, intravascular hemolysis และอาจเสยชวตได ปรมาณททาใหเสยชวตไดใน

ผใหญ คอ 1 – 3 กรม

• ความเปนพษแบบเรอรง (chronic toxicity) มกพบในคนงานทตองทางานสมผสกบโครเมยม

เปนเวลานานๆ โดยมรายละเอยดดงนคอ (1) ความเปนพษตอผวหนงและ mucous membrane มกมสาเหตจากการสมผส hexavalent chromium เปนระยะเวลานานๆ จะเกด

แผลบรเวณผวหนงทตองสมผสโครเมยมเปนประจาทเรยกวา chrome hole หรอ chrome

sore พบมากในคนงานทใช chromic acid, ammonium dichromate, potassium

chromate และ sodium dichromate ถาแผลไมลกมากเมอรกษาดวยยาประมาณ 3 อาทตย

113

แผลจะหาย ในรายทรนแรงทาใหเกด allergic contact dermatitis ซงเปนอาการผดปกตท

เกดขนรวมกบ immune system จะพบ acute or chronic eczema และจดเปน chromium

sensitivity ชนด delayed-type (class IV) hypersensitivity reaction นอกจากนในราย

คนงานทตองสมผสกบ chromate dust จะพบ conjunctivitis, lacrimination, respiratory

irritation, rhinitis, epistaxis, และทพบบอยคอ ulceration หรอ perforation of nasal

septum (2) ความเปนพษตอระบบทางเดนหายใจ มกเกดจากการไดรบ hexavalent

chromium นาไปส การเกด pulmonary sensitization และหอบหด สดทายสามารถกอใหเกด

มะเรงปอดได การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจหาปรมาณสาร chromium สามารถตรวจโดยใช ใน whole

blood และปสสาวะของผปวยทไดรบ chromium หรอสงสยวามการสมผสสาร chromium ทเปน

พษ เพอชวยในการตดตามการรกษาของแพทย สงสาคญในการวเคราะหหาปรมาณโครเมยม คอการ

ปนเปอนของโครเมยม ในตวอยางเลอดและปสสาวะ รวมถงการเลอกใชเครองมอทมประสทธภาพใน

การวเคราะห เนองจากปรมาณโครเมยม ททาการตรวจวเคราะหมปรมาณนอยมาก ดงนนอปกรณ

ทงหมดในการเกบตวอยางและในการวเคราะหตองผานการแชดวย 20 % nitric acid อยางนอย 1

วน แลวจงนามาลางดวยนาสะอาด (millipore water) อก 2 – 3 ครงกอนนามาใช ตลอดจน

สารเคมทใชจะตองเปน analytical grade ดวย ระดบ plasma chromium จะบงบอกถงการไดรบ

โครเมยมทง trivalent chromium และ hexavalent chromium ในระยะเวลาไมนาน สวน

intracellular chromium จะบงถง burden of hexavalent chromium ระดบโครเมยมใน

ปสสาวะจะบงถง absorption of chromium ในระยะเวลา 1 – 2 วน โดยทวไปการตรวจวดใน

ปสสาวะ ไมสามารถแยกระหวางการสมผส trivalent chromium กบ hexavalent chromium

การดแลรกษา

• การรกษาในภาวะฉกเฉน (1) กรณไดรบโครเมยมทางการหายใจ เคลอนยายผปวยออกจาก

บรเวณนนโดยเรวและดแลเรองระบบทางเดนหายใจ โดยใหออกซเจน และยาขยายหลอดลม ในรายทมเสยงวดของหลอดลมปอด ใหการดแลอยางใกลชดเฝาดอาการหลอดลมบวม ซงจะเกดขน

ไดภายใน 72 ชวโมงหลงไดรบกรดโครมก (2) กรณไดรบโครเมยมทางการกน ใหกนนาหรอนม

เพอลดความเขมขน หามใหอาเจยนเพราะมคณสมบตในการกดกรอน ใหสารนาทเหมาะสม

เพอรกษาภาวะไตวาย และหากมเลอดออกในทางเดนอาหาร พจารณาทาการสองกลองเพอ

ประเมนความรนแรงและบรเวณทไดรบอนตราย (3) กรณไดรบโครเมยมทางการสมผสท

ผวหนง ใหถอดเสอผาออกและลางดวยนาเปลาหรอสบ การทา EDTA 10 % ointment อาจจะ

ชวยในการกาจดโครเมต หรอ 10 % topical solution ของกรด ascorbic ในการชวยเพมการ

เปลยน hexavalent chromium เปน trivalent chromium ซงอยในรปทเปนพษนอยกวา

114

• ยาตานพษ ไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบการรกษาพษจากโครเมยม และไมม

หลกฐานยนยนวา การเพมการขบออกจากรางกายโดยการทา dialysis และ hemoperfusion

นนจะชวยในการรกษา

เอกสารอางอง

1. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.

Cumene พญ.สรรตน ธระวณชตระกล (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ควมน (Cumene) ||||| ชออน Cumol, Isopropylbenzene, 2-Phenylpropane, (1-

Methylethyl)benzene

สตรโมเลกล C9H12 ||||| นาหนกโมเลกล 120.19 ||||| CAS Number 98-82-8 ||||| UN Number

1918

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ตดไฟได มกลนฉนแสบ

คาอธบาย ควมนเปนสารในกลมผลตภณฑปโตรเลยม มลกษณะเปนของเหลวตดไฟไดงาย อาการพษ

ของสารชนดนจะกอความระคายเคองตอเนอเยอออน ทาใหเกดอาการปวดมนศรษะ วงเวยน ถาไดรบ

ปรมาณมากจะทาให งวงซม เดนเซ จนถงหมดสตได การสมผสทผวหนงสามารถทาใหเกดผนแพ

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 50 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 50

ppm (245 mg/m3) [skin], IDLH = 900 ppm [10 % LEL] ||||| OSHA PEL: TWA = 50 ppm

(245 mg/m3) [skin] ||||| ประกาศกระทรวง มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบ

ภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย องคกร ACGIH ไมไดกาหนดคามาตรฐานไว ||||| องคกร DFG ของประเทศเยอรมน ไดเสนอแนะมาตรฐานไวในป ค.ศ. 2000 โดยใหตรวจ 2-phenyl-2-propanol ในปสสาวะ

เพอดการสมผสสารควมน เกบหลงเลกงานคาไมควรเกน 50 mg/g Cr และคาควมนในเลอด เกบหลง

เลกงาน ไมควรเกน 2 mg/L

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย)

115

แหลงทพบ

• แหลงธรรมชาต เชน ในนามนดบ

• กระบวนการกลนนามนปโตรเลยมและในขบวนการผลตนามนทมคาออกเทนสง

• ผลตภณฑทมควมนเปนสวนผสม เชน สทาบาน ผลตภณฑทาความสะอาดบาน

• อนๆ เชน การสบบหร ทอไอเสยเครองยนต การเผาไหมจากแหลงอตสาหกรรม

อตสาหกรรมทใช ใชควมนในอตสาหกรรมสารเคมตางๆ เชน การผลต phenol, acetone,

acetophenoneและ methyl styrene เปนสวนผสมทนเนอรผสมอยใน ส นายาแลคเกอร นายา

เคลอบ เปนสวนประกอบของนามนเครองออกเทนสง และยงมการใชควมนในอตสาหกรรมยาง เตา

รด เหลก ทอ และกระดาษ

กลไกการกอโรค การรบสมผสสารควมนสวนใหญเปนการหายใจรบอากาศทปนเปอนควมนเขาไป นอกจากนอาจรบสมผสโดยทางการกน ทางผวหนง และดวงตาไดดวย หลงจากดดซมเขาสรางกาย

แลวจะถกเปลยนแปลงใหอยในรปสารเมตาโบไลต (metabolite) ทละลายนาไดคอ 2-phenyl-2-

propanol (dimethylphenylcarbinol) และถกขบออกมาทางปสสาวะ

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน

• สารนเปนของเหลวไวไฟ วองไวตอประจไฟฟาสถต สารดบเพลงใหใชนาฉดเปนฝอย ผงเคมแหง

โฟม หรอคารบอนไดออกไซด (นาจะใชในการดบเพลงไมไดผล แตจะใชนาฉดเปนฝอยเพอหลอ

เยนภาชนะบรรจทสมผสถกเพลงและเพอเจอจางของเหลวและควบคมไอระเหย)

• ในเหตการณเกดเพลงไหมใหสวมชดปองกนสารเคมและอปกรณชวยหายใจชนดทมถงอากาศใน

ตว (SCBA) พรอมกบหนากากแบบเตมหนา

• สวนผสมไอระเหยและอากาศอาจระเบดไดภายในขดกาจดความไวไฟทอณหภมสงกวาจดวาบไฟ

• ภาชนะบรรจทปดสนทเมอสมผสกบความรอนอาจระเบดได

• กรณรวไหล ใหเคลอนยายแหลงของการจดตดไฟทงหมดออกไป กนแยกพนทอนตราย ควบคม

บคคลทไมมหนาทเกยวของและไมมการปองกนอนตรายเขาไปในพนท

• วธการปฏบตเมอเกดเหตรวไหลใหสวมอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคลทเหมาะสม ใหใช

เครองมอและอปกรณทไมทาใหเกดประกายไฟ อยาใชวสดตดไฟได อยาฉดลางลงไปในทอระบาย

นา ถาสารทรวไหลยงไมลกตดไฟใหใชนาฉดเปนฝอยเพอสลายกลมไอระเหยเพอปองกนอนตราย

ตอบคคลทพยายามทจะเขาไปหยดการรวไหล และฉดลางสวนทหกรวไหลออกไปไมใหสมผสกบเพลง ระวงการหกรวไหลปนเปอนลงส ดน นา และอากาศ เกบนวมรอบของเหลวใสในภาชนะ

บรรจทเหมาะสมหรอดดซบดวยวสดเฉอย เชน หนทราย ทรายแหง ใสในภาชนะบรรจกากของ

เสยจากสารเคม การพจารณากาจดวสดดดซบเหลานหลงใชตองจดการเชนเดยวกบกากของเสย

โดยสงใหผซงไดรบอนญาตเปนผกาจด

116

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ระคายเคองตา ผวหนง และทางเดนหายใจ การกลนเขาไปอาจสาลกและทาให

เกดปอดอกเสบ (chemical pneumonitis) ได นอกจากนยงมผลตอระบบประสาทสวนกลาง

ทาใหปวดศรษะ เวยนศรษะ เดนเซ งวงซม และอาจทาใหหมดสตไดเมอสมผสในขนาดสง

• อาการระยะยาว การสมผสนานๆ หรอเปนประจาอาจทาใหเกดผวหนงอกเสบ เกดผนแดง

ทาลายปอดและไต นอกจากนยงมการศกษาพบวาคนงานทสมผสควมนเปนเวลานาน มการ

เปลยนแปลงของเอนไซมตบดวย

การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจเพอบงชการสมผสควมน อาจทา 2 วธ คอการตรวจ 2-

phenyl-2-propanol (dimethylphenylcarbinol) ซงเปนสารเมตาโบไลตของควมน ตรวจในปสสาวะ อกวธคอตรวจระดบควมนในเลอด อยางไรกตามตองมหองปฏบตการทสามารถตรวจสาร

เหลานไดรองรบดวย

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล (1) การสมผสทางหายใจ ใหเคลอนยายผปวยออกไปททมอากาศบรสทธ ถาไม

หายใจใหชวยผายปอด ถาผปวยหายใจลาบากใหออกซเจนและรบสงพบแพทย (2) สมผสทาง

ผวหนง ถอดเสอผาและรองเทาทเปอนควมนออก จากนนลางผวหนงดวยนาสะอาดและสบ

ปรมาณมากๆ อยางนอย 15 นาท และสงพบแพทย (3) สมผสถกตา ใหลางตาโดยเรวทสด ดวย

นาสะอาดปรมาณมากๆ นานอยางนอย 15 นาท หรอ 2 – 3 ลตร พรอมทงกระพรบตาถๆ ขณะ

ลางดวย และนาสงแพทย

• การรกษา สอบถามอาการผดปกต และรกษาตามอาการ บางรายทอาการรนแรง อาจใหนอน

รกษาในโรงพยาบาลเพอสงเกตอาการและภาวะแทรกซอน บคลากรทางการแพทยทใหการ

ชวยเหลอผปวย มโอกาสไดรบการปนเปอนสารเคมจากผปวยได จงควรสวมใสอปกรณปองกน

สวนบคคล เชน ถงมอ เสอคลม และหนากาก ขณะดแลรกษาผปวย

การปองกนและเฝาระวง

1. เกบสารนไวในทเยนและแหง และมการระบายอากาศเปนอยางด 2. สวมใสอปกรณปองกนสวนบคคล (หนากาก แวนตา และถงมอ) ทกครงททางานสมผสควมน

3. แยกจากสารทเขากนไมได เชนสารออกซไดซอยางแรง กรดไนตรก กรดซลฟรก เมอสมผสกบ

อากาศนานๆ จะทาใหเกด cumine hydroperoxide ได

4. ใหสงเกตคาเตอน และขอควรระวงทงหมดทระบไวสาหรบสารเคมชนดน

5. พนทเกบและใชงานจะตองเปนพนทหามสบบหร

6. ภาชนะบรรจจะตองตอเชอกและตอลงดนสาหรบการถายเทเพอหลกเลยงการเกดประกายไฟฟา

สถต

117

เอกสารอางอง

1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

3. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001. 4. http://hia.anamai.moph.go.th/mabtaphut/Cumene.html

5. http://www.pcd.go.th/Info_serv/cumene.pdf

6. http://msds.pcd.go.th/pdf/474.pdf

7. http://www.thaitox.org/media/upload/file/Journal/2008-2/39%20 oral%20abs-

tract.pdf

Cyanide นพ.ธระศษฏ เฉนบารง (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ไซยาไนด (Cyanide) ||||| ชออน Hydrogen cyanide (ไฮโดรเจนไซยาไนด) – Hydrocyanic

acid, Prussic acid, Formonitrile ||||| Sodium cyanide (โซเดยมไซยาไนด) – Sodium salt of

hydrocyanic acid ||||| Potassium cyanide (โพแทสเซยมไซยาไนด) – Potassium salt of

hydrocyanic acid

สตรโมเลกล CN- (Cyanide) ||||| HCN (Hydrogen cyanide) ||||| NaCN (Sodium cyanide) |||||

KCN (Potassium cyanide) ||||| นาหนกโมเลกล 26.01 (Cyanide) ||||| 27.03 (Hydrogen

cyanide) ||||| 49.01 (Sodium cyanide) ||||| 65.12 (Potassium cyanide) ||||| CAS Number

74-90-8 (Hydrogen cyanide) ||||| 143-33-9 (Sodium cyanide) ||||| 151-50-8 (Potassium cyanide) ||||| UN Number 1051 (Hydrogen cyanide) ||||| 1689 (Sodium cyanide) ||||| 1680

(Potassium cyanide)

ลกษณะทางกายภาพ ไฮโดรเจนไซยาไนด ถาเปนของเหลว จะเปนของเหลวใส ระเหยเปนแกสไดงาย

ทอณหภมหอง มกลนเฉพาะตวเรยกวากลนอลมอนดขม (Bitter almond) เมอกลายเปนแกส จะเปน

แกสไมมส มกลนอลมอนดขมเชนกน สาหรบโซเดยมไซยาไนดและโพแทสเซยมไซยาไนด เปนของแขง

มลกษณะเปนเกรดสขาว มกลนอลมอนดขมออนๆ

118

คาอธบาย ไซยาไนด (Cyanides) เปนกลมของสารเคมทมไซยาไนดไอออน (CN-) เปนองคประกอบ

สารเคมกลมนมความเปนพษสงมาก ใชในการทางานบางอยาง เชน การชบโลหะ การสงเคราะห

สารเคม การตรวจวเคราะหทางเคมในหองปฏบตการ สารประกอบกลมทเปนเกลอไซยาไนด

(Cyanide salts) มหลายชนด ทพบบอย เชน โซเดยมไซยาไนด (Sodium cyanide) โพแทสเซยม

ไซยาไนด (Potassium cyanide) หรอพบในรปเกลอชนดอนๆ เชน แคลเซยมไซยาไนด (Calcium

cyanide) ไอโอดนไซยาไนด (Iodine cyanide) เปนตน เมอเกลอไซยาไนดสมผสกบกรด หรอมการ

เผาไหมของพลาสตกหรอผาสงเคราะห จะไดแกสไฮโดรเจนไซยาไนด (Hydrogen cyanide) เกดขน

แกสชนดนมพษอนตรายเชนเดยวกบเกลอไซยาไนด แตแพรกระจายไดงายกวา เปนสาเหตสาคญอยางหนงของการเสยชวตในผทสดควนไฟกรณทมไฟไหมในอาคาร นอกจากนยงพบแหลงของ

ไซยาไนดในธรรมชาตไดจากสารอะมกดาลน (Amygdalin) ซงพบไดในเมลดของแอพพรคอท

(Apricot) และเชอรรดา (Black cherry) และสารลนามารน (Linamarin) ซงพบไดในหวและใบของ

มนสาปะหลง (Cassava) ในประเทศไทยพบมรายงานพษไซยาไนดเนองจากการกนมนสาปะหลงได

บางพอสมควร และบางรายถงกบทาใหเสยชวต

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) Hydrogen cyanide and cyanide salts, as

CN – Hydrogen cyanide C = 4.7 ppm [skin], Cyanide salts C = 5 mg/m3 [skin] ||||| NIOSH

REL – Hydrogen cyanide STEL = 4.7 ppm (5 mg/m3) [skin], IDLH = 50 ppm, Other

cyanides (e.g. Sodium cyanide, Potassium cyanide) C = 4.7 ppm (5 mg/m3) [10-

minute], IDLH = 25 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Hydrogen cyanide TWA = 10 ppm (11

mg/m3) [skin], Other cyanides (e.g. Sodium cyanide, Potassium cyanide) TWA = 5

mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม

(สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต

สาหรบไฮโดรเจนไซยาไนด ไมเกน 10 ppm (11 mg/m3), สาหรบเกลอไซยาไนดอน ไมเกน 5 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย การตรวจระดบไซยาไนดในเลอดและปสสาวะนนสามารถทาได แตไมม

ประโยชนในการเฝาระวงสขภาพคนทางาน เนองจากโดยปกตจะตรวจพบไซยาไนดในระดบตาๆ ใน

รางกายคนทวไปอยแลว อกทงไซยาไนดยงถกกาจดออกไปจากรางกายไดอยางรวดเรว จงมกตรวจไม

พบ ปจจบนจงยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใด รวมถงองคกร ACGIH กาหนดคามาตรฐานใน

รางกายคนทางานสาหรบสารนไว

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดทาการประเมนไว

แหลงทพบ

• อาจพบไดในธรรมชาต ทพบบอยคอ ในหวและใบของมนสาปะหลง (Cassava) ไซยาไนดอาจพบ

ไดจาก ควนไอเสยรถยนต มลพษจากโรงงานอตสาหกรรม ควนจากเตาเผาขยะ ควนบหร ควน

119

จากไฟไหม และอาจพบในนาเสยจากโรงงานกลมเคมอนทรย และอตสาหกรรมการผลตเหลก

หรอเหลกกลาได

• เปนสารทใชในอตสาหกรรมโลหะ พลาสตก และยางในรปแบบสารประกอบตางๆ

• Acryonitrile (vinyl cyanide, cyanoethylene, propene nitrile) เปนของเหลวใสไมมส ตด

ไฟไดงาย ใชเปนสารตงของของการแอนตออกซแดนท อตสาหกรรมยา ยาฆาแมลง และสารลด

แรงตงผว

• Calcium cyanamide (nitrolim, calcium carbimide, cyanamide) เปนผงสดาเทาเปน

ประกาย ใชสาหรบบมเพาะในงานเกษตรกรรม ยาฆาแมลง ยาปราบวชพช อตสาหกรรม

คอตตอน อตสาหกรรมเหลกใชทาใหเหลกแขงตว และยงเปนสารตงตนของการผลตเมลามน

• Cyanogen, cyanogen bromide and cyanogen chloride ใชเปนสวนผสมในเชอเพลง และ

ใชในการตดเหลกททนความรอนสง นอกจากนยงใชในอตสาหกรรมฟอกหนง เปนสวนประกอบ

ของยาฆาแมลง และใชสกดทอง

• Hydrogen cyanide ใชในอตสาหกรรมไฟเบอร พลาสตก ขดเงาโลหะ การยอมส และการ

ถายภาพ

• Potassium ferricyanide (red prussiate of potash) ใชในอตสาหกรรมโลหะ การถายภาพ

การยอมส และ การผลตแผงวงจรอเลกทรอนกส

กลไกการกอโรค กลไกการเกดพษของสารกลมไซยาไนด นน เ กดจากไปจบกบ Cellular

cytochrome oxidase ทาใหเซลลใชออกซเจนไมได (ยบยงการหายใจของเซลล)

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ทางเขาสรางกายนน สามารถเขาสรางกายไดทงทางการหายใจ ทางการกน

และซมผานผวหนง หากไดรบเขาไปปรมาณมากจะมฤทธยบยงการหายใจในระดบเซลล ทาให

เซลลตายได

• อาการระยะยาว การสมผสสาร thiocyanate ในระยะยาว อาจกอใหเกดพษเรอรงไดมอาการ

แขนขาออนแรง ปวดศรษะ และโรคของตอมไทรอยด ซงมรายงานในคนงานโรงงานแผงวงจร

อเลกทรอนกส และคนงานขดเครองเงน

การปฏบตงาน

• การระบายอากาศเปนสงทสาคญทสดสาหรบการทางานกบสาร cyanide ควรใชการทางานทม

ระบบปดแบบสมบรณ (complete enclosure of the process) และมการดดระบายอากาศ

เสรม(exhaust ventilation) รองรบในกรณทมการรวไหล

• สาหรบสาร hydrogen cyanide อาจฝกสอนใหผปฏบตงานรจกกลนของสารเพอการเฝาระวงได

120

• ตดปายเตอนสารเคมอนตรายใหชดเจนพรอมทงใหความรเกยวกบอนตรายและการปฐมพยาบาล

เบองตนแกผปฏบตงาน

การตรวจรางกายและการตรวจทางหองปฏบตการ

• การตรวจรางกายเพอการเฝาระวงพษจากสาร cyanide ในผปฏบตงานควรเนนทการตรวจ

ระบบทางเดนหายใจ ระบบหวใจและหลอดเลอด และระบบประสาท ตบ ไต ไทรอยด และ

ผวหนง

• ผปฏบตงานทมความเสยงสง ไดแก ผทมโรคไต โรคระบบทางเดนหายใจ โรคไทรอยด และโรค

ผวหนงตางๆ

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล กรณสารเคมรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ

ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหทาการลางตาดวย สงเกต

สญญาณชพ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม

• การรกษาระยะเฉยบพลน ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและทโรงพยาบาล

ชวยการหายใจ ใหออกซเจน

• การสดดมสาร amyl nitrile ยงไมชดเจนวาสามารถชวยตานพษของ ไซยาไนดไดหรอไม

เนองจาก การสดดมเมอ amyl nitrile เขาสรางกายจะจบกบ Hemoglobin (เชนเดยวกบ

Sodium nitrile) กลายเปน methemoglobin แลวจะแยงจบกบ Cyanide ในกระแสเลอด

เปน Cyanomethemoglobin และเมอไดรบ Sodium thiosulfate จงจะชวยขบ Cyanide

ออกจากรางกายได แตตว Methemoglobin เองกเปนพษตอรางกายเชนกน

Cyclohexane นพ.ณรงฤทธ กตตกวน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ไซโคลเฮกเซน (Cyclohexane)

ชออน Hexahydrobenzene, Hexamethylene, Hexanaphthene

สตรโมเลกล C6H12 ||||| นาหนกโมเลกล 84.16

CAS Number 110-82-7 ||||| UN Number 1145

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใสไมมส กลนคลาย chloroform หรอ benzene ตดไฟได

คาอธบาย ไซโคลเฮกเซน (cyclohexane) เปนของเหลวชนดหนง ลกษณะใสไมมส พบไดใน

นามนดบ แกสจากภเขาไฟ และควนบหร

121

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 100 ppm ||||| NIOSH REL: TWA =

300 ppm (1,050 mg/m3), IDLH = 1,300 ppm [10 % LEL] ||||| OSHA PEL: TWA = 300 ppm

(1,050 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะ

แวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดทาการประเมนไว

แหลงทพบ ในธรรมชาตพบเปนสวนประกอบในนามนดบ แกสจากภเขาไฟ และควนบหร ใน

อตสาหกรรม ใชเปนสารเคมตงตนในการผลตไนลอน (Nylon) เปนสวนประกอบในแลคเกอร เรซน สนามน นายาทาความสะอาดส และสารฆาเชอรา ใชในการผลต benzene, cyclohexanone และ

nitrocyclohexane และใชในการผลต adipic acid และ caprolactam

กลไกการกอโรค cyclohexane มฤทธระคายเคองตอตา และเยอบตางๆ ในรางกาย ถาไดรบสมผส

ปรมาณมากมฤทธกดระบบประสาทสวนกลางทาใหความรสกตวลดลง กรณรบสมผสซาๆ เปน

เวลานานจะมผลตอผวหนงบรเวณสมผสทาใหเนอเยอผวหนงชนไขมนถกทาลาย

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน กรณเกดการรวของ cyclohexane ควรนาผบาดเจบออกจากทเกด

เหตใหเรวทสด โดยผทเขาไปชวยเหลอตองสวมใสเครองปองกนสวนบคคล เชน หนากาก ถงมอ

แวนตา และชดปองกน ควรหลกเลยงการใชอปกรณททาใหเกดประกายไฟ ความรอน เพราะอาจจะ

ทาใหเกดการระเบดได กรณมการรวไหลของไอระเหยอาจจะใชละอองนาพนเพอจากดการ

แพรกระจาย

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน กรณรบสมผสไอระเหยของสาร cyclohexane จะทาใหเกดการระคายเคอง

ของตาและเยอบตางๆ ในรางกาย ถาไดรบปรมาณมากจะทาใหเกดอาการ คลนไส อาเจยน

ควบคมการทรงตวไมได หมดสตไมรตว

• อาการระยะยาว ผวหนงทไดรบสมผสเปนเวลานาน จะทาใหเกดผวหนงอกเสบ แหงเปนขย มรอยแดง

การตรวจทางหองปฏบตการ ยงไมสามารถตรวจสารทบงชถงการสมผส cyclohexane ในมนษยได

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล กรณเกดการรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ

ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาดวย สงเกตสญญาณ

ชพ ระดบความรสกตว ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ

• การรกษาระยะเฉยบพลน ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและท

โรงพยาบาล ประเมนสภาวะการหายใจ ถาไมหายใจตองใสทอชวยหายใจและใหออกซเจน

122

100 % ประเมนระดบความรสกตวและอาการทางระบบประสาท หลกเลยงการใหยาทม

ฤทธกดระบบประสาทเนองจากสาร cyclohexane มผลตอระบบประสาทสวนกลางอยแลว

1,4-Dichlorobenzene นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ 1,4-ไดคลอโรเบนซน (1,4-Dichlorobenzene)

ชออน p-Dichlorobenzene, p-DCB, PDCB, PDB, Dichlorocide, Pramoth, Moth nuggets

สตรโมเลกล C6H4Cl2 ||||| นาหนกโมเลกล 147.00 ||||| CAS Number 106-46-7 ||||| UN

Number 3077

ลกษณะทางกายภาพ ของแขงคลายครสตล ไมมสหรอมสขาว มกลนเฉพาะตวกลนเดยวกบยากาจดมอด ระเหดกลายเปนไอไดงาย เรมไดกลนในอากาศและในนา เมอมความเขมขน 0.18 ppm (1.1

mg/m3) และ 0.011 mg/l ตามลาดบ ละลายนาไดนอย แตละลายไดดในแอลกอฮอล อเธอร อะซ

โตน และเบนซน

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 10 ppm ||||| NIOSH REL:

Carcinogen notation, IDLH = 150 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 75 ppm (450 mg/m3) |||||

ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ.

2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 1,100 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ

มะเรงในมนษยหรอไม)

อนตรายทางเคม ถาเผาไหมจะเกดไอ (fume) ทเปนพษและมฤทธกดกรอน เชน ไฮโดรเจนคลอไรด (hydrogen chloride) ทาปฏกรยารนแรงกบออกซเจน

การผลต ไดมาจากการทาปฏกรยา chlorination ของ benzene หรอ chlorobenzene โดยม

ตวเรงมกเปน ferric oxide ตามดวยการกลนแบบแยกสวนหรอการทาเปนผลกจากสวนผสมของ

chlorinated benzene

การนาไปใช ยาดบกลนในถงขยะและในหองนา (ความเขมขนของ 1,4 dichlorobenzene ในบาน

และหองนาสาธารณะอยท 0.291 – 272 ppb ของอากาศ) เปนสารรมควนเพอกาจดมอด เชอรา ใช

123

ในการผลต polyphenylene sulfide (PPS) resin สารกงกลางในการผลต 1,2,4

trichlorobenzene นอกจากนยงใชควบคมแมลงทรบกวนพช มด และราสฟา ในเมลดใบยาสบ หนง

สตว และผาขนสตว

การเขาสรางกาย การหายใจ ผวหนง และการกน

ผลระยะฉบพลน ระคายเคองตอตาและระบบทางเดนหายใจ ปวดศรษะ คลนไส อาเจยน ทองเสย ม

ผลตอเมดเลอด ทาใหเกดภาวะซดจากเมดเลอดแดงสลายตว (hemolytic anemia) อาจมผลตอ

ระบบประสาทสวนกลาง

ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ สงผลตอตบ ไต เมดเลอด อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย ผลกระทบตอสขภาพ ไต – พบม hyaline droplet formation และ tubular degeneration ใน

หนทดลอง kidney-type α2μ-globulin (aG-K) ในหนทดลอง

การรกษา รกษาตามอาการไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน

ขอมลดานสงแวดลอม เปนพษตอส งม ช วตในนา และสามารถเกดการสะสมทางชวภาพ

(bioaccumulation) ในปลาได เอกสารอางอง

1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for

dichlorobenzene. 2006 [cited 2010 11 January]; Available from:

http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp10.html.

2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

4. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

5. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

1,4-Dioxane นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ 1,4-ไดออกเซน (1,4-Dioxane) ||||| ชออน Dioxane, Dioxan, p-Dioxane, 1,4-Diethylene

dioxide, 1,4-Diethyleneoxide, Diethylene ether, 1,4-Dioxacyclohexane

124

สตรโมเลกล C4H8O2 ||||| นาหนกโมเลกล 88.11 ||||| CAS Number 123-91-1 ||||| UN Number

1165

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมมส มกลนจาเพาะ ละลายนาไดงาย ไอระเหยหนกกวา

อากาศ กอใหเกดประกายไฟ ตดไฟไดงาย

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 20 ppm [skin] ||||| NIOSH REL: C =

1 ppm (3.6 mg/m3) [30-minute], Carcinogen notation, IDLH = 500 ppm ||||| OSHA PEL:

TWA = 100 ppm (360 mg/m3) [skin] ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ

ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 860 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) ||||| ACGIH

Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอมะเรงใน

มนษยหรอไม)

อนตรายทางเคม เปนสาร explosive peroxide ทาปฏกรยารนแรงกบสาร oxidant และกรด

เขมขน ทาปฏกรยากบสารบางอยางกอใหเกดการระเบด เชน นกเกลทอณหภม 210°C กดพลาสตก

การผลต 1,2-Dibromoethane เปน halogenated aliphatic hydrocarbon ไดมาจากการทา

ปฏกรยาของ ethylene และ bromide วธทนยม คอ liquid phase bromination ของ ethylene

ทอณหภม 35 – 85 °C หลงจากนนเตมกรดเพอปรบใหเปนกลาง และทาการกลนเพอแยกให

บรสทธ อกวธคอการทาปฏกรยา hydrobromination ของ acetylene และปฏกรยา 1,2-

Dibromoethane กบนา

การนาไปใช ใชเปนสารตวทาละลายในการผลตสารเคมอนในหองทดลอง อาจพบปนเปอนอยในเครองสาอาง ผงซกฟอก และแชมพ ทมสวนประกอบของ polyethylene glycol (PEG),

polyethylene, polyoxyethylene แตปจจบนการผลตโดยโรงงานทมมาตรฐาน มกพยายามลดการ

ปนเปอนของ 1,4-dioxane ลงในผลตภณฑใหนอยทสด อาจพบใน กาว นายาทาความสะอาด นายา

ดบกลน สารเคลอบเงา แลคเกอร นายารกษาเนอไม

การเขาสรางกาย ดดซมจากการหายใจขณะอาบนา หรอใชชวตภายในอาคาร ทางผวหนง หากดม

เครองดมแอลกอฮอลจะทาใหมพษมากขน

ผลระยะฉบพลน ไอระคายเคองรนแรงตอเยอบจมก ดวงตา ทางเดนหายใจ ถาไดรบปรมาณมากมผล

ตอไต และตบ ทาใหเสยชวตได

ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ มการศกษาในสตวทดลอง ถาสดดมไอระเหย ดมนาทปนเปอน หรอ

สมผสทางผวหนง มผลตอการทางานของตบและไต ทาลายชนไขมนในผวหนง การศกษาในหน

125

ทดลองพบเปนสารกอมะเรงตบและมะเรงจมก สวนการศกษาในคนงานไมบงชวาเปนสาเหตการเกด

มะเรง

การรกษา รกษาตามอาการไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน

ขอมลดานสงแวดลอม อยในอากาศ ดน นา และนาใตดน ถาอยในนาจะเสถยรกวาในอากาศซงจะ

แตกตวเปนสารประกอบหลายชนด ไมสามารถใชกลนเปนเครองเตอนอนตรายจากพษได

เอกสารอางอง

1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for

1,4 dioxane. 2007 [cited 2010 2 January]; Available from: http://www.atsdr. cdc.gov/toxprofiles/tp187.html.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

4. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

5. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

Ethanol พญ.ดารกา วอทอง (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ เอทานอล (Ethanol) หรอ สรา ||||| ชออน Ethyl alcohol, Drinking alcohol, Grain alcohol,

Cologne spirit, EtOH, Ethylol, Absolute alcohol, Ethyl hydroxide, Hydroxyethane

สตรโมเลกล C2H6O ||||| นาหนกโมเลกล 46.07 ||||| CAS Number 64-17-5 ||||| UN Number 1170

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส มกลน ระเหยงาย

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): STEL = 1,000 ppm ||||| NIOSH REL: TWA

= 1,000 ppm (1,900 mg/m3), IDLH = 3,300 ppm [10 % LEL] ||||| OSHA PEL: TWA = 1,000

ppm (1,900 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบ

126

ภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลา

ทางานปกตไมเกน 1,000 ppm (1,900 mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ในกรณตรวจตดตามเพอปองกนพษทไดรบจากการทางาน ยงไมมองคกรท

นาเชอถอองคกรใดกาหนดคามาตรฐานไว รวมถงองคกร ACGIH ดวย สวนในกรณการตรวจตดตาม

เพอความปลอดภยวาเมาสราหรอไม มการกาหนดไวในกฎหมาย เชน กฎกระทรวงมหาดไทย ฉบบท

16 (พ.ศ. 2537) ออกตามความในพระราชบญญตการจราจรทางบก พ.ศ. 2522 ไดกาหนดไววา การ

ทดสอบผขบขวาเมาสราหรอไม ใหตรวจวดปรมาณแอลกอฮอลในเลอดของผขบข ถาเกน 50 mg%

ใหถอวาเมาสรา ดงนเปนตน คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Consumption of alcoholic beverages = Group 1

(ยนยนวาการดมเครองดมทมแอลกอฮอลเปนกจกรรมทกอ มะเรงชองปาก มะเรงลาคอ มะเรงกลอง

เสยง มะเรงหลอดอาหาร มะเรงลาไสใหญ มะเรงตบ และมะเรงเตานม ในมนษย นอกจากนยงพบ

ความสมพนธกบการเกดมะเรงตบออนดวย) ||||| Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรง

ในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม)

แหลงทพบ พบไดทวไปตามสนคาบรโภค เครองดม เชน เบยร ไวน บางครงกพบเอทานอลในนาหอม

นายาบวนปาก สารแตงกลนอาหารเชน วนลา อลมอนด มะนาวสกด เปนตน หรอพบเปนตวทา

ละลายในขนตอนการเตรยมยา นอกจากนนยงพบเอทานอลไดตามผลตภณฑอนๆ ทวไปไดอกดวย

อาจพบมการดมเอทานอลหรอแอลกอฮอล กอนทจะทาการฆาตวตาย แตเอทานอลกยงมประโยชน

อยางมากในการเปนตวตานพษของการไดรบเมทานอลและเอทลนไกลคอลทมากเกนไป

กลไกการกอโรค

1. การกดระบบประสาทสวนกลาง (CNS depressant) เปนกลไกหลกหลงจากการไดรบพษแบบ

เฉยบพลนจากเอทานอล นอกจากนนเอทานอลเองยงเสรมฤทธใหเกดการตดยาของยาทกด

ประสาทเชน ยากนชกบางตว (barbiturate, benzodiazepine) ยากลมโอพออยด (opioids) ยาตานซมเศรา (anti-depressants) และยาตานโรคจตประสาท (anti-psychotics)

2. การเกดภาวะนาตาลตา (hypoglysemia) อาจเกดจากการลดลงของกระบวนการสรางกลโคส

รวมกบการสะสมไกลโคเจนลดลง โดยเฉพาะอยางยงในเดกเลกๆ และผทมภาวะขาดอาหาร

3. การเปนพษของเอทานอล และผทตดสราเรอรง มแนวโนมทจะเกดอบตเหต เกดภาวะอณหภม

รางกายตากวาปกตจากการทรางกายไมไดรบความอบอน เกดภาวะททางเดนอาหารและระบบ

ประสาทถกทาลายจากผลของแอลกอฮอล เกดภาวะขาดสารอาหารและภาวะทระบบเผาผลาญม

ความผดปกต

4. เภสชจลนศาสตร เอทานอลมผลตอรางกายดงตอไปน เมอกนเอทานอลเขาไป จะไดรบการดดซม

สงสด 30 – 120 นาท และแพรกระจายไปในสวนตางๆ ของรางกายทมนาเปนสวนประกอบใน

อตรา 0.5 - 0.7 ลตรตอนาท หรอประมาณ50ลตรในผใหญทวไป (volume of distribution 0.5

127

- 0.7 L/kg or 50 L in average adult) สวนการถกกาจดออกโดยหลกๆ จะอาศยปฏกรยา

oxidation ทตบในผใหญทวๆ ไปสามารถเผาผลาญไดในอตรา 7 – 10 กรมของแอลกอฮอลตอ

ชวโมง หรอประมาณ 12 – 25 มลลกรมตอเดซลตรตอชวโมง ซงอตราการเผาผลาญนมความ

แตกตางกนในแตละบคคล จากความหลากหลายทางพนธศาสตรของเอนไซมชอแอลกอฮอลด

ไฮโดรจเนส (alcohol dehydrogenase) และจากการทางานของการกาจดแอลกอฮอล

ปรมาณทกอใหเกดพษ โดยทวไปอยท 0.7 กรมตอกโลกรมในเอทานอลบรสทธ การดมประมาณ 3 –

4 ดรงค จะทาใหมความเขมขนของแอลกอฮอลในกระแสเลอดเปน 100 มลลกรมตอเดซลตร (100

mg/dl or 0.1 g/dl) สวนในทางกฎหมายจะมการจากดคาการเกดพษแตกตางกนในแตละพนทโดยทวไปกฎหมายมกกาหนดท 0.08 - 0.1 กรมตอเดซลตร ทระดบความเขมขนในกระแสเลอด 100

มลลกรมตอเดซลตร จะกอฤทธ ทาใหผดมใชเวลาในการตดสนใจนานขน อาจเพยงพอทจะทาใหเกด

การยบยงกระบวนการสรางกลโคสในเดกและในคนไขทเปนโรคตบเรอรง แตในระดบเทานยงไม

กอใหเกดอาการโคมา สาหรบในระดบททาใหเกดอาการโคมา หลบลก หรอถงขนกดการหายใจ จะ

เปนระดบทหลากหลายมาก ขนอยกบความทนไดตอเอทานอลของแตละบคคล เชน ในคนทไมเคยดม

เลย จะเกดโคมาเมอดมจนมระดบเอทานอลในกระแสเลอดเปน 300 มลลกรมตอเดซลตร สวนในคน

ไดรบเอทานอลอยางเรองรง ระดบเอทานอลในกระแสเลอดทจะทาใหเกดภาวะโคมาอาจสงถง 500 -

600 มลลกรมตอเดซลตร และบางรายอาจมากกวานน

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน กรณเอทานอลรวไหล จะเปนไปในลกษณะของเหลวหกนองพน

และยงสามารถระเหยเปนไอขนมาทาใหเกดอาการมนงงไดดวย ตองระวงการลกตดไฟในการเขาไป

ชวยเหลอผปวย เนองจากเอทานอลเปนสารไวไฟ

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน มดงน

1. เปนพษเลกนอยถงปานกลาง ผปวยจะกลาแสดงออกมากขน มอาการอารมณดอาจมการ

สบสนเลกนอย เดนเซ ตากระตก การตดสนใจและระบบการตอบสนองอตโนมตลดลง ความรตวทางสงคมลดลง เอะอะโวยวาย กาวราว อาจมภาวะนาตาลในเลอดตาไดโดยเฉพาะใน

เดก และในคนทเปนโรคตบหรอ มการสะสมของไกลโคเจนลดลง

2. เปนพษอยางรนแรง มอาการไมรสต หรอโคมา มการกดการหายใจ หายใจไมเปนจงหวะ

มานตาเลกลงความดนโลหตตาลง อณหภมรางกายตาลง ชพจรตาลงกลามเนอลายสลายตว

จากการทไมไดขยบเขยอนอยางยาวนาน

• อาการระยะยาว อาการการตดเอทานอลอยางเรอรง จะตามมาดวยภาวะแทรกซอนมากมาย

ดงเชน

1. การเปนพษตอตบ มภาวะไขมนเกาะตบ ตบอกเสบจากแอลกอฮอล และอาจกอใหเกดภาวะ

ตบแขงตามมา ซงเมอตบแขงจะตามมาดวยความดนเลอดในระบบพอรทอลเพมสงขน

128

(portal hypertention) สงผลใหเกดภาวะหลอดเลอดขดตวมากผดปกตบรเวณหลอดอาหาร

และทวารหนก เกดนาในชองทอง ตามมาดวยตดเชอในชองทอง การสรางสารปองกนการ

แขงตวของเลอดลดลง เกดคาการแขงตวของเลอดเพมมากขน (prolong prothrombin

time) การทางานของตบในเรองเมตาโบไลตยาและสารพษภายในรางกายทาไดลดลง

สงผลเสยตามมาคอเกดภาวะสมองเสอมเนองจากตบเสอม (hepatic encephalopathy)

2. ภาวะเลอดออกในกระเพาะอาหารและลาไสเลกสวนตนจากเอทานอลเองกอใหเกด (alcohol

induced gastritis and duodenitis) นอกจากเหตน ถาหากพบวามเลอดออกในทางเดน

อาหารสวนตนเปนปรมาณมากๆ ตองนกถงภาวะหลอดเลอดดาทหลอดอาหารโปงพอง (esophageal varices) แลวแตก หรออาจเกดจากโรคหลอดอาหารฉกขาดทเรยกวา

Mallory Weiss tear กเปนไปได

3. กลมอาการทางหวใจ เกดภาวะหวใจเตนผดจงหวะหลายๆ แบบ เชน ภาวะหวใจหองบนเตน

แบบสนพลว (atrial fibrillation) ซงเกดโดยสมพนธกบภาวะขาดแคลนเกลอแรโพแทสเซยม

และแมกนเซยม และการไดรบพลงงานนอยเกนไปเรยกวา “holiday heart” การดมเปน

เวลานานยงทาใหเกดภาวะกลามเนอหวใจออนลา (cardiomyopathy) ไดดวย

4. การเปนพษตอระบบประสาท ดงเชน สมองสวนหนาฝอลบ (cerebral atrophy) การเสอม

ของสมองสวนหลง (cerebella degeneration) หรอปลายประสาทชาเปนลกษณะเหมอน

ชาบรเวณทสวมถงเทา (peripheral stocking-glove sensory neuropathy) การขาด

วตามน บ1 ร วม ดวยจะกอใ ห เ กดอาการทางประสาทท เร ยก วา โรค Wernicke’s

encephalopathy และโรค Korsakoff’s psychosis

5. ภาวะคโตนคงจากแอลกอฮอล (alcoholic ketoacidosis) จะพบลกษณะเลอดเปนกรดแบบ

ทมชวงแอนไอออนกวาง (anion gap metabolic acidosis) และการเพมขนของสาร เบตา

ไฮดรอกซบวทาเรท (beta-hydroxybutarate) และการเพมขนของสาร อะซโตอะซเตต (acetoacetate) อกเลกนอย ชวงออสโมล (osmolar gap) มโอกาสสงขน ทาใหอาจวนจฉย

สบสนกบภาวะพษของเมทานอล หรอเอทลนไกลคอลได

• อาการการถอนเอทานอล มกเกดขนหลงจากทมการดมแอลกอฮอลมาอยางหนกและเรอรง แลว

หยดดมทนททนใด มกมอาการเกดขนใน 6 - 12 ชวโมงหลงจากทมระดบแอลกอฮอลลดลง เชน

ในเทศกาลเขาพรรษาทงดดมสรา ทงๆ ทกอนหนานมการดมสราอยางหนกและเรอรง ผปวยจะม

อาการปวดศรษะ ใจสน มอสน วตกกงวล นอนไมหลบ มอาการชกแบบเกรงกระตกทงตว

(generalized seizure) กรณทระบบประสาทซมพาเทตก (sympathetic) ถกกระตนอยาง

มากมายจะทาใหเกดภาวะ delirium tremens ขนมาไดซงเปนภาวะทตองการการชวยเหลอ

อยางเรงดวน มเชนนนผปวยอาจมอาการถงแกชวตได อาการไดแก หวใจเตนเรว เหงอแตก

129

อณหภมกายสงขน เกดภาวะเพอ สบสน มกเกดในระยะเวลา 48 - 72 ชวโมงหลงจากหยด

แอลกอฮอลหลงจากทดมมาอยางหนก

• อาการอนๆ พบไดในกลมผไดรบสารทเปนตวแทนของเอทานอล ทงโดยตงใจหรอไมตงใจ เชน ไอ

โซ-โพรพานอล (isopropanol) เมทานอล (methanol) เอทลนไกลคอล (ethylene glycol)

เปนตน ซงกจะทาใหผปวยมอาการตามแบบของสารพษชนดนนๆ นอกจากนยงอาจพบวาม

การกนเอทานอลรวมกบสารอนเพอฆาตวตาย เชน กนรวมกบไดซลฟแรม (disulfiram) ซงทาให

เกดอนตรายตอตวผกนมากยงขน

การวนจฉย ไดจากการซกประวตเปนหลก นอกจากนนไดจากกลนซงเปนเอกลกษณเฉพาะตว ตรวจรางกายพบตากระตก เดนเซ สบสน หรอดอาการแทรกซอนทอาจเกดขนจากการไดรบเอทานอล เชน

ภาวะนาตาลตา ปวดศรษะ อบตเหต เยอหมสมองอกเสบ Wernicke’s encephalopathy การเกด

พษมากขนเมอใชรวมกบยาอน

การตรวจทางหองปฏบตการ

• การตรวจแบบจาเพาะ เจาะเลอดเพอหาระดบเอทานอลในเลอดซงคาทไดกขนกบวธทใชตรวจ

โดยทวไปแลวจะเปนการประเมนรวมกนของระดบเอทานอลในกระแสเลอด รวมกบอาการทาง

คลนก อยางไรกตามหากพบผปวยอาการโคมา แตมระดบเอทานอลในเลอดนอยกวา 300 mg/dl

ควรหาสาเหตอนๆ ทจะทาใหเกดโคมาไดรวมดวย ในกรณทอยในททไมสามารถตรวจหาระดบ

ของเอทานอลในเลอดไดนน อาจใชวธการคานวณชวงออสโมล (osmolar gap) แทน

• การสงตรวจอนๆ ขนอยกบอาการ และภาวะแทรกซอนทนกถง เชน การสงหาระดบนาตาลใน

เลอด การทางานของไต คาเกลอแรตางๆ คาการทางานของตบ คาออกซเจนในเลอดแดง

เอกซเรยปอดในรายทสงสยวามการสาลกรวมดวย สงเอกซเรยคอมพวเตอรสมองในกรณทสงสย

การบาดเจบทสมอง และตรวจพบอาการผดปกตทางระบบประสาท

การดแลรกษา

• การรกษาในภาวะฉกเฉนและการรกษาแบบประคบประคอง (emergency and supportive

measure) 1. การเปนพษแบบเฉยบพลน (acute intoxication)

a) ควรระวงเรองทางเดนหายใจ ปองกนการสาลก ใสทอชวยหายใจ และใชเครองชวย

หายใจ หากผปวยมภาวะหายใจลมเหลว

b) ใหนาตาลกลโคส 50 มลลกรม ทางหลอดเลอดดา

c) ใหวตามนบ 1 ปรมาณ 100 มลลกรม นาน 3 วน

d) รกษาภาวะชก หรอภาวะโคมา ถาหากมอาการดงกลาว

e) สวนใหญมกจะดขนภายใน 4 – 6 ชวโมง สงเกตอาการจนกระทงระดบแอลกอฮอลใน

เลอดเหลอนอยกวา 50 mg/dl

130

2. ภาวะคโตนคงจากแอลกอฮอล (alcoholic ketoacidosis)

a) รกษาโดยการใหนาใหเพยงพอ

b) ใหนาตาลกลโคส 50 มลลกรม ทางหลอดเลอดดา

c) ใหวตามนบ 1 ปรมาณ 100 มลลกรม ทางหลอดเลอดดา

3. การถอนแอลกอฮอล (alcohol withdrawal) รกษาโดยใหยา benzodiazepine

(Diazepam) 2 - 10 มลลกรม ทางหลอดเลอดดา และใหซาไดตามอาการ

• การใหยาทจาเพาะและการใหยาตานพษ (Specific drug and antidote) โดยปกตแลวไมมสาร

ทเปนตวตานพษของเอทานอลไดโดยตรง

• การลดปรมาณพษ (decontamination) ดวยเหตทเอทานอลถกดดซมไดอยางรวดเรว การลาง

ทองจงไมคอยทา นอกจากจะมการกนยาอนเขาไปดวย หรอจะทาในกรณทกนเขาไปปรมาณ

มากและกนมาไมนานเพยงไมเกน 30 – 45 นาท

• การเรงการกาจดพษ (enhanced elimination) อตราการเมตาโบไลตของเอทานอลคอนขาง

คงท ทวไปจะอยทประมาณ 20 – 30 มลลกรม/เดซลตร/ชวโมง อตราการกาจดจะเพมขน ใน

กรณคนทรบสมผสเรอรง และในกรณทไดรบสมผสมากจนระดบความเขมขนในเลอดมากกวา

300 มลลกรม/เดซลตร การฟอกไต (hemodialysis) มประสทธภาพดในการชวยกาจดเอทานอล

แตมกไมจาเปนตองทา เนองจากการรกษาประคบประคองทดกมกสามารถชวยผปวยไดแลว การ

ใหยาขบปสสาวะ (diuretic) ไมมประโยชนในการชวยเรงการกาจดพษเอทานอล

การปองกนและเฝาระวง การปองกนในกรณทใชเอทานอลในการทางาน ทดทสดคอการลดการ

สมผสตามหลกอาชวอนามย คนงานควรไดรบคาแนะนา เพอลดการดมแอลกอฮอลนอกเวลางานดวย

การตรวจสขภาพ ควรเนนการสอบถามอาการเมา หรอมนงงจากการสดดมไอของเอทานอล นาจะบง

บอกถงการไดรบสมผสสารนไดดทสด ตรวจเลอดดระดบการทางานของตบ เพอชวยในการประเมน

เฝาระวง

Ethylene dibromide นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ เอทลนไดโบรไมด (Ethylene dibromide) ชออน 1,2-Dibromoethane, 1,2-Ethylene dibromide, EDB, Ethylene bromide, Glycol

dibromide

สตรโมเลกล C2H4Br2 ||||| นาหนกโมเลกล 187.86 ||||| CAS Number 106-93-4 ||||| UN

Number 1605

131

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวขน ไมมส มกลนหอมหวาน คลาย Chloroform เกดไดเองตาม

ธรรมชาตเลกนอยในมหาสมทร ละลายในนาไดเลกนอย แตละลายไดดในตวทาละลาย ไมตดไฟ และ

ไมกอประกายไฟ

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): [skin] (องคกร ACGIH กาหนดไววาสารนสงสย

วาจะเปนสารกอมะเรง และเตอนวาสามารถเขาสรางกายทางผวหนงไดมาก ไมไดกาหนดคามาตรฐาน

ในบรรยากาศสถานททางานเปนตวเลขเอาไว) ||||| NIOSH REL: TWA = 0.045 ppm, Ceiling =

0.13 ppm [15-minute], Carcinogen notation, IDLH = 100 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 20

ppm, Ceiling = 30 ppm, Maximum peak in 5-minute = 50 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:

ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 20 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหม

ได ไมเกน 30 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 50 ppm ใน 5 นาท

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 370 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2A (นาจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ

มะเรงในมนษยหรอไม)

อนตรายทางเคม ถาสมผสกบความรอนหรอแสงในสภาวะทมความชน จะเกดการ hydrolyse

กลายเปน hydrogen bromide ทอณหภมสงจะปลอย hydrogen bromide, bromide, carbon

monoxide และ carbon dioxide

การผลต 1,2 dibromoethane เปน halogenated aliphatic hydrocarbon ไดมาจากการทา

ปฏกรยาของethylene และ bromide วธทนยม คอ liquid phase bromination ของ ethylene ทอณหภม 35 – 85 °C หลงจากนนเตมกรดเพอปรบใหเปนกลาง และทาการกลน เ พอแยกให

บรสท ธ อกวธคอการทาปฏกรยา hydrobromination ของ acetylene และปฏกรยา 1,2

dibromoethane กบนา

การนาไปใช ใชเปนสารรมควน สารฆาแมลง (หยดการใชตงแตป 1984) สาร anti-knock ในนามนท

มตะกวเปนสวนผสม เปนสารกงกลาง (intermediate) ในการสงเคราะหสารประกอบโบรไมด ทใช

เปนตวทาละลายในส สารเคลอบเงา

การเขาสรางกาย ดดซมไดเรวทางปาก ทางผวหนง และการหายใจ

ผลตอสขภาพ มผลตอการทางานของ ตบ ไต และอณฑะ ||||| ตบ – ระดบเอนไซม AST, ALT และ

LDH สงขนเลกนอย ||||| ไต – ปสสาวะออกนอย (oliguria) หรอไมออกเลย (anuria) ระดบสาร BUN,

132

serum creatinine และ uric acid ในเลอดสงขน ||||| อณฑะ – ความเขมขนของนาอสจลดลง

ปรมาณของตวอสจทเคลอนไหวลดลง และรปรางของตวอสจผดปกตมากขน

ผลระยะฉบพลน

• ถาสดดม จะมอาการหายใจขด หลอดลมตบ คอหอยบวม chemical pneumonitis และ

pulmonary edema ระคายเคองรนแรงตอเยอบ ดวงตา เยอบตาขาว แกวตาเปนแผล

(corneal abrasion) และผวหนง มความดนไอตาและคอนขางคงตวจงพบการเปนพษตอรางกาย

รนแรงคอนขางนอย อาการหลงสมผสฉบพลน มอาการไดตงแต 24 – 48 ชวโมง ผปวยมกตาย

จาก pulmonary edema หรอ ปอดอกเสบตามหลงจากภาวะเนอเยอปอดถกทาลาย

• หากกนเขาไปทาใหคลนไส อาเจยน ทองเสย ปวดบดทอง ออนแรง และปวดศรษะ เกดแผล

พพองในกระพงแกม และระบบทางเดนอาหาร หวใจเตนเรว ความดนตา ปสสาวะออกนอย ตว

เหลองตาเหลอง หงดหงด สบสน delirium และ coma หากกนมากกวา 140 mg/นาหนกตวทา

ใหเสยชวต มรายงานวากนเพยง 3 ml (6840 mg) กทาใหเสยชวตได (1) metabolic acidosis

และ shock การทางานของตบและไตลมเหลว เกดขนภายใน 12 – 48 ชวโมง มรายงานการเกด

cerebral edema และ intracerebral edema

• สมผสทางผวหนงเกดผนแดงแบบ exfoliation บวม เนอตาย แผลพพอง ตมนา burn ระดบ 1 –

2 ใน 24 ชวโมง อาจกดระบบประสาทสวนกลาง ไตและตบวาย กลามเนอลายตาย (skeletal

muscle necrosis)

ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ ทาใหเกดหลอดลมอกเสบ (bronchitis) หายใจสน pulmonary

edema และ pulmonary fibrosis

การรกษา รกษาตามอาการไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน

เอกสารอางอง

1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for

1,2 dibromo ethane. 1992 [cited 2010 2 January]; Available from:

http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp37.html. 2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

4. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

133

Ethylene dichloride นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ Ethylene dichloride (เอทลนไดคลอไรด)

ชออน 1,2-Dichloroethane, 1,2-Ethylene dichloride, Ethane dichloride, EDC, Glycol

dichloride, Freon 150, Dutch liquid, Dutch oil

สตรโมเลกล C2H4Cl2 ||||| นาหนกโมเลกล 98.96 ||||| CAS Number 107-06-2 ||||| UN Number

1184

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวขน ไมมส ทอณหภมหองจะระเหยเปนไอไดเรว มกลนหอม รสหวาน

ไอระเหยหนกกวาอากาศ เผาไหมใหหมอกควน สามารถตดไฟได กอใหเกดประจไฟฟา จะเปลยนเปน

สดาเมอโดนอากาศ แสง หรอความชน คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 10 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 1

ppm (4 mg/m3), STEL = 2 ppm (8 mg/m3), Carcinogen notation, IDLH = 50 ppm |||||

OSHA PEL: TWA = 50 ppm, C = 100 ppm, 5-minutes maximum peak in any 3 hours =

200 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม

(สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 10 ppm, ปรมาณความ

เขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 100 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน

200 ppm ใน 5 นาทในทกชวงเวลา 3 ชวโมง

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 48 ug/m3 |||||

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 0.4 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย), ACGIH

Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได) อนตรายทางเคม ยอยสลายโดยความรอนให hydrogen chloride และ phosgene ทาปฏกรยา

รนแรงกบ aluminium, alkali metals, alkali amides, ammonia, ดาง และสาร oxidants กด

โลหะถาผสมนา กดพลาสตก

การผลต เปนสารทสงเคราะหขน ไมพบเกดขนเองตามธรรมชาต ไดมาจากการทาปฏกรยา

chlorination โดยตรงของเหลก aluminium, copper, antimony chloride ในสภาวะทเปน

134

ของเหลวหรอไอทาปฏกรยาทอณหภม 60 °C หรอ oxychlorination ในภาวะ fixed หรอ fluidized

bed reactor ทอณหภม 220 °C โดยมสารประกอบ chloride ทเหมาะสมทเปนของแขงเปนตวเรง

การนาไปใช ใชเปนสารตงตนในการผลต vinyl chloride เพอนาไปใชทาผลตภณฑ

polyvinylchloride หรอ PVC เชน ทอประปา วสดกอสราง ถงและบรรจภณฑ เฟอรนเจอร หมเบาะ

รถยนต เครองใชภายในบาน และชนสวนรถยนต 1,2 dichloroethane ใชเปนตวทาละลายและเตม

ในนามนทมสารตะกวเพอกาจดสารตะกว ในอดตใชปรมาณนอยๆ ในอตสาหกรรม เชน ทาความ

สะอาดเสอผา ขจดคราบนามนทอยบนโลหะ ยอยสลายนามน ไข เรซน ยาง ใชเปนสวนประกอบใน

นายาทาความสะอาดในบาน ยาฆาแมลง กาวตางๆ เชน กาวตด wall paper พรม สบางชนด นายาเคลอบเงา

การเขาสรางกาย โดยการดมนาทปนเปอน การหายใจสดดมอากาศใกลแหลงกาเนด และทางผวหนง

ผลระยะฉบพลน ไอระเหยกอใหเกดการระคายเคองตอตาและระบบทางเดนหายใจ คลนไส ทาใหหว

ใจเตนผดจงหวะ อาการทเกดขนจะมากนอยตามแตระยะเวลาทสมผส การดมแอลกอฮอลจะเพม

ความเปนพษของ 1,2 dichloroethane สารนดดซมทางผวหนงไดด ถาไดรบปรมาณมากจะทาลาย

ระบบประสาท ตบ และไต แตไมทราบระดบปรมาณทเปนพษแนนอน ผลจากการกนทาใหเกด

pulmonary edema และ bronchitis

ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ มพษตอ ตบ ไต และจดเปนสารกอมะเรงในสตว (fibroma ของ

ผวหนง และ hemangiosarcoma ของตบและไตในสตวทดลอง) อาจจะเปนสารกอมะเรงในคน

ระดบความเปนพษ (1)

• ระดบ 0.05-0.15 mg/l ถาสมผสระยะยาวซาๆ กอใหเกดการเปลยนแปลงระบบประสาท เบอ

อาหาร ระคายเคองเยอบ เปนพษตอตบและไต

• ระดบ 6 ppm = เรมไดกลน

• ระดบ 356 mg/m3 = Odor threshold in air

• ระดบ 7 mg/l = Odor threshold in water

• ระดบ 40 ppm = ระบบประสาทสวนกลางผดปกต หงดหงด ทาใหโรคตบและถงนาดแยลง

• ระดบ 10 – 200 ppm = เบออาหาร เวยนศรษะ นอนไมหลบ อาเจยน นาตาไหล ทองผก ปวดใตลนป ตบโตกดเจบ ความเขมขนของ urobilinogen สงขน

การรกษา รกษาตามอาการไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน

ขอมลดานสงแวดลอม ตกคางอยในสงแวดลอมได ในอากาศ ดน แหลงนา และแหลงนาใตดน มอาย

อยไดมากกวา 40 ป สารทอยในดนหรอแหลงนาจะระเหยสอากาศและทาปฏกรยากบแสงแดดโดยจะ

อยในอากาศไดนาน 5 เดอนกวาจะสลายตวไป แตการสลายตวในนาจะใชเวลานานกวา

เอกสารอางอง

135

1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for

1,2 dichloroethane .2001 [cited 2010 11 January]; Available from:

http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp38.html.

2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

4. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

Ethylene glycol พญ.ชญาณศา เมฆพฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ เอทลนไกลคอล (Ethylene glycol) ||||| ชออน 1,2-Ethanediol, 1,2-Dihydroxyethane,

Glycol, Glycol alcohol, Ethylene alcohol, Monoethylene glycol, Ethane-1,2-diol,

Hypodicarbonous acid

สตรโมเลกล C2H6O2 ||||| นาหนกโมเลกล 62.07 ||||| CAS Number 107-21-1 ||||| UN Number

ไมม

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ไมมกลน รสหวาน มลกษณะขนเหนยวคลายนาเชอม

คาอธบาย เอทลนไกลคอล เปนสารเคมในกลม ไกลคอล (glycol) นยมใชเปนสารโมโนเมอรของ

พลาสตกแขง (polyethylene terephthalate หรอ PET) และเปนสารปองกนการแขงตวจากความ

เยน (anti-freeze) สารเคมชนดนกอพษไดอยางรนแรงถากนเขาไป เนองจากรางกายจะเปลยนแปลง

เอทลนไกลคอลเปนสารเคมกลมอลดไฮด (aldehyde) ซงกอพษรนแรง และทาใหเกดภาวะเลอดเปน

กรด (acidosis) การรกษาพษจากเอทลนไกลคอลวธหนงคอการใหเอทานอลแกผปวย (ethanol therapy)

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): C = 100 mg/m3 ||||| NIOSH REL: ไมได

กาหนดคามาตรฐานไวชดเจน แตเสนอความเหนไวในป ค.ศ. 1988 วาคา Ceiling ควรจะไมเกน 50

ppm ||||| OSHA PEL: ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ

ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

136

คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไม

สามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

แหลงทพบ ปนเปอนในนาหรอดนใกลสนามบน

อตสาหกรรมทใช สารหลอเยน หมอนารถยนต นายาชกเงา นายาซกฟอก ทาปกเครองบน

การเขาสรางกาย หายใจไอละออง การกนสารหลอเยน สามารถดดซมไดดในระบบทางเดนอาหาร

กลไกการกอโรค เอทลนไกลคอล เมอเขาสรางกายจะถกเปลยนเปนสารทมความเปนพษสงขน

ดงตอไปน (1) glycoaldehyde, glycolic acid, glyoxlate ทาใหเกดภาวะกรดในเลอด เปนพษตอ

ระบบประสาทสวนกลาง หวใจ ปอด ไต (2) Oxalate เปนพษตอไต และจบกบแคลเซยม เกดเปนนวในไต (calcium oxalate crystal)

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน แบงเปน 3 ระยะ ไดแก (1) ระยะกลยคอล (Glycol phase) เกดอาการหลง

การกน 30 นาท – 12 ชวโมง จะมอาการ เดนเซ ลกตาสน คลนไส อาเจยน กลามเนอกระตก ชก

หมดสต ชวงแรกอาการคลายคนเมาสรา แตไมมกลนสราจากตวผปวย (2) ระยะกลยโคเลต

(Glycolate phase) เกดอาการหลงการกน 12 ชวโมง – 24 ชวโมง มความดนโลหตสงขน หว

ใจเตนเรว หายใจเรว ปอดบวมนา ปอดอกเสบ ภาวะกรดในเลอด กลามเนอเกรงกระตกจาก

แคลเซยมตา ตอมาหวใจวาย การหายใจวบต (ARDS) (3) ระยะพษตอไต (Nephropathy

phase) เกดอาการหลงการกน 24 ชวโมง – 72 ชวโมง เจบทสขาง ปสสาวะออกนอย ระดบ

โพแทสเซยมในเลอดสง ไตวายเฉยบพลน (จาก acute tubular necrosis)

• อาการระยะยาว พบไดนอย ไดแก ปวดศรษะ ปวดกลามเนอ แสบคอ ปวดหลง นวในไต

การตรวจทางหองปฏบตการ

• Serum Ethylene glycol ทมากกวา 50 mg/dl

• การตรวจทางหองปฏบตการอนๆ ไดแก ภาวะกรดในเลอดทมชองประจลบกวาง (High anion

gap) การมชวงออสโมลกวาง (High osmolarity gap) แคลเซยมในเลอดตา พบผลกแคลเซยม

ออกซาเลตและฮพพเรตในปสสาวะ การดแลรกษา

• การรกษาผปวยทกน Ethylene glycol เปนภาวะฉกเฉนควรใหการรกษาทนท ไมตองรอผล

ตรวจทางหองปฏบตการ การวนจฉยมกไดจากประวตการกนสารดงกลาว และอาการทางคลนก

ของการไดรบพษ

• หากผปวยกนมาไมถง 2 ชวโมง ควรทาการลางกระเพาะอาหาร (gastric larvage) การใชถานกม

มนตไมไดผลเพราะดดซบ Ethylene glycol ไดไมด

• การรกษาจาเพาะ คอ การใหเอธานอล (Ethanol) เพอปองกนการเกดเมตาบอไลตทเปนพษ ทา

ดงน

137

o 10% Ethanol 7.5 ml/kg ทางหลอดเลอดดา ใน 30 นาท หรอ

o 100% Ethanol 1 ml/kg ทางปาก ใน 15-30 นาท หรอ

o 40% Ethanol 2.5 ml/kg (whisky, gin) ทางปาก ใน 15-30 นาท

• การรกษาทวไป เชน การประคบประคองชพในผปวยทหมดสต การรกษาภาวะในเลอดเปนกรด

โดยการใหโซเดยมไบคารบอเนต ตอมาผปวยควรไดรบไทอะมนและไพรดอกซนเพราะทาให

Ethylene glycol เมตาบอไลตเปนสารทมพษนอยกวารวมทงลดการเกดออกซาเลต โดยให

ไทอะมน 100 mg และไพรดอกซน 100 mg ทางหลอดเลอดดา วนละครงจนกระทงพนจาก

ภาวะเปนพษ

• สาหรบการฟอกเลอด(Hemadialysis) มขอบงชดงน (1) Serum Ethylene glycol ทมากกวา

50 mg/dl (2) ภาวะเลอดเปนกรดรนแรงทไมตอบสนองตอยา (3) ภาวะไตวาย

เอกสารอางอง

1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

2. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). NIOSH Pocket

Guide to Chemical Hazards (NIOSH Publication No. 2005-151). Cincinnati: NIOSH

2005.

3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

Ethylene oxide พญ.นวพรรณ ผลบญ (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ เอทลนออกไซด (Ethylene oxide) ชออน Dimethylene oxide, Oxirane, 1,2-Epoxyethane, Epoxyethane, EtO, EO, Oxa-

cyclopropane

สตรโมเลกล C2H4O ||||| นาหนกโมเลกล 44.05 ||||| CAS Number 75-21-8 ||||| UN Number

1040

ลกษณะทางกายภาพ แกสไมมส มกลนหอมออนๆ

138

คาอธบาย เอทลนออกไซด เปนแกสทถกนามาใชประโยชนในการอบฆาเชอโรค ตามโรงงานผลต

อปกรณทางการแพทยและโรงพยาบาลตางๆ แกสชนดนเปนสารกอมะเรงเมดเลอดขาว การสดดมเขา

ไปบอยๆ ในระยะยาวจะทาใหปวยเปนมะเรงได การทางานกบแกสชนดนจงตองลดปรมาณการสมผส

ลงใหเหลอนอยทสดเทาทจะทาได

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 1 ppm ||||| NIOSH REL: TWA =

less than 0.1 ppm (0.18 mg/m3), C = 5 ppm (9 mg/m3) [10-minute/day], Carcinogen

notation, IDLH = 800 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 1 ppm, 15-minute excursion = 5 ppm

||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง IARC = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย เนองจากมขอมลการกอ

มะเรงระบบเลอดและนาเหลอง และมะเรงเตานมในมนษย รวมกบมขอมลชดเจนอยางมาก วากอ

มะเรงในสตวทดลอง และมขอมลทชดเจนอยางมาก วาสามารถกออนตรายตอระบบพนธกรรมของ

มนษยได) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงในมนษย)

อตสาหกรรมทใช ใชในการฆาเชออปกรณเครองมอทางการแพทย และเปนสารสาคญใน

ขบวนการผลตสารเคม ethylene glycol ตวทาละลาย สารเคลอบผว และในอกหลายๆ

อตสาหกรรมเคม

กลไกการกอโรค ethylene oxide มฤทธเปนดาง เปนตวทาปฏกรยากบโปรตนและ DNA ทาให

เซลลตาย การสมผสแกสโดยตรงทาใหระคายเคองตา เยอบทางเดนหายใจ และปอด สามารถซมผาน

ผวหนงได

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน นาผทสมผสสารออกจากบรเวณทมการปนเปอนโดยดวน โดยผชวย

เหลอควรใสชดปองกนสารเคม อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ระคายเคองเยอบตา ระคายเคองเยอบปาก ชองคอ ทางเดนหายใจ ปอด และ

ทาใหเกดปอดบวมนาได

• อาการระยะยาว ทาใหเกดมะเรงเมดเลอดขาว

การตรวจทางหองปฏบตการ ไมสามารถตรวจทางเลอดได

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล ถอดเสอผา ลางผวหนงสวนทสมผสดวยนาสะอาด ลางตาดวยนาสะอาดหรอ

นาเกลอ

• การรกษา ไมมยาตาน (antidote) เฉพาะสาหรบสารน ควรดแลอยางใกลชด 2 – 3 ชวโมงหลง

สมผส โดยเฉพาะอาการระบบทางเดนหายใจ หากจาเปนตองใสทอชวยหายใจและใชเครองชวย

139

หายใจควรพจารณาใสให หากพบหลอดลมตบและปอดบวมนา ใหรกษาตามอาการ และใหรกษา

หากมอาการโคมา ชก และหวใจเตนผดจงหวะ เปนตน

การปองกนและเฝาระวง ตรวจวดระดบแกสชนดนในสถานททางานใหอยในเกณฑมาตรฐาน และ

ควรสวมอปกรณปองกนทเหมาะสม

เอกสารอางอง

1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

3. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

Formaldehyde นพ.ธระศษฏ เฉนบารง (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ฟอรมาลดไฮด (Formaldehyde)

ชออน Methanal, Methyl aldehyde, Methylene oxide, Formalin, Formol

สตรโมเลกล CH2O ||||| นาหนกโมเลกล 30.03 ||||| CAS Number 50-00-0 ||||| UN Number

2209

ลกษณะทางกายภาพ ฟอรมาลดไฮดเปนแกส ไมมส แตมกลนฉน อาจพบฟอรมาลดไฮดไดในรป

สารละลายเรยกวาฟอรมาลน (formalin) เปนสารละลาย 37% ของฟอรมาลดไฮด และอาจมเมทา

นอลผสมอยดวย 6 – 12 %

คาอธบาย ฟอรมาลดไฮด (formaldehyde) เปนสารกลมอลดไฮดชนดหนง ปกตอยในรปแกส

ลกษณะใสไมมส มกลนเหมนรนแรงใชในอตสาหกรรมไม เรซน โฟม พลาสตก ลามเนต และกระดาษ นอกจากนยงพบไดในหองปฏบตการทางเคมทวไป

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): C = 0.3 ppm [sensitizer] ||||| NIOSH REL:

TWA = 0.016 ppm, C = 0.1 ppm [15-minute], Carcinogen notation, IDLH = 20 ppm |||||

OSHA PEL: TWA = 0.75 ppm, STEL = 2 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ

ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอด

140

ระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 3 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 5 ppm,

ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 10 ppm ใน 30 นาท

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงโพรงหลงจมกและ

มะเรงเมดเลอดขาวในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงใน

มนษย)

แหลงทพบในธรรมชาต

• พบไดทวไปใน วสดกอสรางและตกแตงบาน, ผลตภณฑในครวเรอนททาจากไม, เครองใชไฟฟา, เชอเพลงการเผาไหมเชนเดยวกบเตาแกสหรอเครองทาความ รอนพนทนามนกาด พนททเกบวสด

ดงกลาวควรมการจดการระบบการระบายอากาศ

• สามารถพบไดในมวนบหร

อตสาหกรรมทใช

• เปนสารทมลกษณะเปนสารระเหยงาย (solvent) และมคณสมบตในการฆาเชอ (germicidal)

• ในอตสาหกรรมผลตพลาสตกมการใชฟอรมาลดไฮดในหลายรปแบบ ทง urea-formaldehyde,

phenol-formaldehyde และ melamine-formaldehyde resins

• นอกจากนยงมใชในอตสาหกรรมการถายภาพ สยอม ยาง วตถระเบด โลหะ และการบาบดนา

เสย

• พาราฟอรมาลดไฮด (paraformaldehyde) เปนรปแบบของสวนผสมสาร (mixture) ทม

ฟอรมาลดไฮดหลายรปแบบผสมอย นยมนามาใชในการฆาเชอโรคทงแบคทเรยและเชอรา

นอกจากนยงมการนามาใชเปนสารกนบด (preservative) ดวย

• ในหองปฏบตการยงมการนาฟอรมาลดไฮดไปใชในการ fixation สไลดชนเนอ กอนการนาไปยอม

ส

กลไกการกอโรค ออกฤทธกดระบบทางเดนหายใจอาจทาใหเกดโรคหอบหด (asthma) และโรคปอด

อกเสบ (toxic pneumonitis) ได หากไดรบสมผสทางผวหนงทาใหเกดการไหม (skin burns) และยง

เปนสารกระตนใหเกดผนแพ (contact dermatitis) นอกจากนยงพบวาเปนสารกอมะเรง เชน มะเรง

โพรงหลงจมก การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ฟอรมาลดไฮดเปนสารไวไฟ ระเหยไดดมาก เมอลกไหมอาจเกดการ

ระเบดไดงาย เนองจากเปนสารกอมะเรง ระดบของชดควรเปนชดปองกนชนดทมถงบรรจอากาศใน

ตว (Self-contained breathing apparatus; SCBA) เทานน และแนะนาใหใชมานนา (fine water

spray) ในการจดการกบแกสทแพรกระจายในอากาศ

อาการทางคลนก

141

• อาการเฉยบพลน ทางเขาสรางกายของฟอรมาลดไฮดนน สามารถเขาสรางกายไดทงทางการ

หายใจ ทางการกน และซมผานผวหนง กรณทไดรบสารเขาสรางกายในปรมาณนอยอาจทาใหเกด

การระคายเคองไดทงตอระบบทางเดนหายใจ และดวงตา ซงเปนอวยวะทมความไวตอสารสงและ

ฟอรมาลดไฮดเปนสารทละลายนาไดดจงรสกระคายเคองทางเดนหายใจและเยอบไดงาย แมไดรบ

สมผสในปรมาณเลกนอย หากไดรบเขาไปปรมาณมากจะมฤทธระคายเคองทางเดนหายใจรนแรง

ทาใหเกดอาการปอดอกเสบและหอบหดได การสมผสทางผวหนงทาใหผวหนงไหม เปนผนแดง

อกเสบ และหากใชมอสมผสสารโดยตรงอาจทาใหเลบผดรป (nail dystrophy)

• อาการระยะยาว การสมผสในระยะยาวมผลตอการเกดมะเรงโพรงหลงจมก (nasopharyngeal

cancer) ไดในมนษย (IARC class 1) การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล กรณสารเคมรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ

ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหทาการลางตาดวย สงเกต

สญญาณชพ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม

• การรกษาระยะเฉยบพลน ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและทโรงพยาบาล

ชวยการหายใจ ใหออกซเจน ถามภาวะปอดอกเสบหรอการหายใจลาบากควรใสทอชวยหายใจ

ทนท

• การดแลระยะยาว เนองจากสารนเปนสารกอมะเรง จงตองดแลผทสมผสสารนในระยะยาวดวย

โดยการรบจดทาทะเบยนผสมผส ใหความรถงอนตรายระยะยาวของสารนแกผสมผสทกคน

รวมถงหนวยกภยและบคลากรทางการแพทยทมแนวโนมปนเปอนการสมผสดวย

การเฝาระวง กรณอบตภยสารเคมตองรบทาทะเบยนผสมผสสารนใหครบถวน เนองจากเปนสารกอ

มะเรง ควรทาการตรวจตดตามผสมผสสารเหลานไปอยางนอย 10 – 20 ป ทาการตรวจเฝาระวง

มะเรงโพรงหลงจมกเปนระยะ

Glutaraldehyde นพ.ธระศษฏ เฉนบารง (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ กลตาราลดไฮด (Glutaraldehyde)

ชออน Glutaral, Glutaric dialdehyde, Glutaric acid, 1,5-Pentanedial, Pentane-1,5-dial สตรโมเลกล C5H8O2 ||||| นาหนกโมเลกล 100.12 ||||| CAS Number 111-30-8 ||||| UN

Number 2810

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมมส มกลนฉน

142

คาอธบาย กลตาราลดไฮด เปนสารกลมอลดไฮดชนดหนง ปกตอยในรปของเหลว ลกษณะใสไมมส ม

กลนเหมนรนแรงใชในโรงพยาบาล สถานบรการทางการแพทย ทนตกรรม และแผนกเอกซเรย

นอกจากนยงนามาใชในกระบวนการ cold sterilization

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): C = 0.05 ppm [sensitizer] ||||| NIOSH REL:

C = 0.2 ppm (0.8 mg/m3) ||||| OSHA PEL: ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรอง

ความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

อตสาหกรรมทใช พบไดในงานบรการทางการแพทยตางๆ ทงงานทนตกรรม และงานเอกซเรย

กลไกการกอโรค ออกฤทธกดระบบทางเดนหายใจอาจทาใหเกดโรคหอบหด (asthma) มรายงานวา

ทาใหเกดอาการหอบหดในเจาหนาทแผนกสองกลองตรวจ (endoscopy) และมรายงานวาทาใหเกด

ผนผวหนงอกเสบในเจาหนาทแผนกทนตกรรม แมบาน บคลากรทางการแพทย และชางถายภาพ

นอกจากจะทาใหเกดการระคายเคองตอผวหนงและเยอบตางๆ ไดแลว ในสตวทดลองยงมรายงานวา

ทาใหเกดอาการตบอกเสบ (toxic hepatitis) ไดดวย

อาการทางคลนก

สวนใหญเปนอาการเฉยบพลนเปนหลก โดยทางเขาสรางกายของกลตาราลดไฮดนน สามารถเขาส

รางกายไดทงทางการหายใจ ทางการกน และซมผานผวหนง กรณทไดรบสารเขาสรางกายในปรมาณ

นอยอาจทาใหเกดการระคายเคองไดทงตอระบบทางเดนหายใจ และดวงตา ซงเปนอวยวะทมความไว

ตอสารสง การสมผสทางผวหนงทาใหผวหนงไหม เปนผนแดงอกเสบได และหากไดรบในปรมาณมาก

พออาจทาใหเกดการเปนพษตอตบ มอาการของตบอกเสบได ทาใหเปนหอบหดจากการทางาน

(occupational asthma) การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล กรณสารเคมรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ

ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหทาการลางตาดวย สงเกต

สญญาณชพ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม

• การรกษา ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและทโรงพยาบาล ชวยการหายใจ

ใหออกซเจน

การเฝาระวง กรณอบตภยสารเคมตองรบทาทะเบยนผสมผสสารนใหครบถวน เนองจากเปนสารท

เปนพษตอตบจงควรตดตามผลตรวจคาการทางานของตบ อาการและอาการแสดงของตบอกเสบตอ

อกระยะ

143

Glyphosate พญ.นภค ดวงจมพล (10 มนาคม พ.ศ. 2556)

ชอ Glyphosate ||||| ชออน N-(Phosphonomethyl)glycine, 2-[(Phosphonomethyl)amino]

acetic acid, (Carboxymethylamino)methylphosphonic acid, Phosphonomethylamino-

acetic acid, Roundup, Sonic, Spasor, Sting, Tumbleweed, Ranger, Landmaster

สตรโมเลกล C3H8NO5P ||||| นาหนกโมเลกล 169.07 ||||| CAS Number 1071-83-6 ||||| UN

Number ไมม

ลกษณะทางกายภาพ ของแขง เปนผงครสตลใสหรอสขาว มกลนเฉพาะตว

คาอธบาย ไกลโฟเสต (Glyphosate) เปนสารเคมในกลมสารปราบวชพช (Herbicide) ทคอนขาง

ไดรบความนยมในการใชในปจจบน ไกลโฟเสตมขายในชอทางการคาตางๆ เชน ราวดอพ (Roundup) พษของไกลโฟเสตตอมนษยจดวาคอนขางนอยเมอเทยบกบสารปราบวชพชตวอนๆ สวนใหญเปนพษ

จากการระคายเคองเปนหลก อยางไรกตามการกนเพอจงใจฆาตวตายหรอกนโดยบงเอญเขาไปใน

ปรมาณมาก กสามารถทาใหเสยชวตไดเชนกน (1)

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): ไมไดกาหนดไว ||||| NIOSH REL: ไมไดกาหนด

ไว ||||| OSHA PEL: ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ

ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ทมกาหนดอยในปจจบน คอองคกร Environmental Protection

Agency (EPA) ของประเทศสหรฐอเมรกา ไดกาหนดคามาตรฐานการปนเปอนไกลโฟเสตในนาดม

ของประเทศสหรฐอเมรกาไว ตาม Safe Drinking Water Act วาคา Maximum contaminant

level (MCL) ตองไมเกน 0.7 ppm (2) จากการคานวณของ EPA คาการรบสมผสจากสงแวดลอมตอ

วนทยงปลอดภย (Reference dose; RfD) ของไกลโฟเสตอยท 2 mg/kg/day (3)

คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC และ ACGIH ไมเคยทาการประเมนไว องคกรทางดานสงแวดลอม

คอ EPA ประเมนวาไกลโฟเสตนนไมเปนสารกอมะเรง (3) แหลงทพบ ไกลโฟเสตใชในการกาจดวชพชทไมตองการ ออกจากแปลงพชผลทางการเกษตร รวมทง

ตามสวนสาธารณะบางแหง และสวนตกแตงภายในบาน คณสมบตกาจดวชพชของไกลโฟเสตคอนขาง

ด เพราะไดผลทงกบพชพวกหญา พชดอก ตนไม รวมถงพชนา ในระยะหลงบรษทผผลตพชบางแหง

ทาการตกแตงพนธกรรมพชผลทางการเกษตรบางชนด เชน ถวเหลอง ขาวโพด ขาวฟาง ใหมความ

ทนทานตอฤทธของไกลโฟเสต ทาใหเมอพนสารเคมไปแลวพชผลเหลานจะไมตายตามวชพชไปดวย

แนวโนมการใชไกลโฟเสตในปจจบนจงยงมเพมขน (4) ไกลโฟเสตทมขายสวนใหญอยในรปสารละลาย

144

ของเกลอไกลโฟเสต ความเขมขน 0.5 – 41 % ผสมกบสารลดแรงตงผว (Surfactant) เชน โพลออก

ซเอทลอนเอมน (Polyoxyethyleneamine; POEA) สารลดแรงตงผวนมความเปนพษตอมนษย

กลไกการกอโรค กลไกการกอโรคในรายละเอยดคอนขางสลบซบซอน มสมมตฐานอย 2 – 3 กรณใน

การกอโรค คอเชอวา (1) อาการพษอาจเกดจากสารลดแรงตงผวทใสผสมอยในสารละลายไกลโฟเสต

ไปออกฤทธรบกวนการเตนของหวใจ และเพมความตานทานของหลอดเลอดในปอด (2) ไกลโฟเสต

หรอสารลดแรงตงผว อาจไปยบยงกระบวนการ Oxidative phosphorylation ของไมโตรคอนเดรย

ทาใหเกดอาการพษขนมา (3) ไกลโฟเสตแมวาจะเปนสารทมฟอสฟอรสในโมเลกล แตไมออกฤทธ

ยบยงการทางานของเอนไซม Acetylcholinesterase การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากอยในรปของสาระลาย มโอกาสทจะรวไหลออกไปในวง

กวางได เมอเกดเหตฉกเฉน ควรอพยพบคคลทไมเกยวของออกจากพนทเกดเหต การเขาไปชวยเหลอ

ผปวย หากปรมาณการหกรดไมมาก ใหรบลางตวแลวนาสงโรงพยาบาล กรณรวไหลปรมาณมาก การ

เขาไปชวยเหลออาจตองใสอปกรณปองกนทเหลอสม ใสถงมอ ชดปองกนสารเคม แวนตานรภย และ

อาจตองใสอปกรณชวยหายใจแบบทมถงบรรจอากาศในตว (Self-containing breathing

apparatus; SCBA) ถาเหนวาสถานการณอาจเปนอนตรายตอผเขาชวยเหลอได เชน รวไหลจนมไอ

ระเหยปรมาณมาก หรอเกดเพลงไหมขน

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ทางเขาสรางกายปรมาณมากของไกลโฟเสตทพบบอยทสดคอทางการกน ไมวา

จะกนโดยบงเอญหรอการจงใจกนฆาตวตายกตาม ไกลโฟเสตดดซมเขาสผวหนงไดไมดนก สวน

การสดหายใจเขาไปพบไมบอยแตสามารถกอพษได การสมผสทางผวหนงและดวงตา จะทาให

เกดอาการระคายเคองเปนสวนใหญ คอทาให เคองตา แสบตา แสบผวหนง การสดหายใจทาให

ระคายเคองเชนกน คอทาให แสบคอ แสบจมก ไอ แนนหนาอก การกนเขาไปถาปรมาณมากทา

ใหตายได อาการมตงแต แสบในปากและคอ แสบทอง ปวดทองตรงลนป กลนลาบาก คลนไส

อาเจยน ถายทอง แผลทเยอบในปาก และทางเดนอาหาร อาการตอหวใจ อาจกระตนใหหวใจเตนผดปกต เชน แบบ Sinus tachycardia, Nonspecific ST-T wave change, ไปจนถง

Ventricular tachycardia อาจกดหวใจจนเกด Cardiogenic shock อาการตอระบบหายใจ ทา

ใหการหายใจลมเหลว ซงอาจเกดจากภาวะปอดอกเสบจากการสาลก หรอจากภาวะปอดบวมนา

ในบางรายทอาการรนแรงอาจพบ ซมลง สบสน หมดสต ชก บางรายพบ การทางานของตบและ

ไตผดปกต ระดบอะไมเลส (Amylase) สงขน มไข เมดเลอดขาวนวโทรฟลสง มานตาขยาย

โพแทสเซยมในเลอดสงได ภาวะทพบบอยอยางหนงกคอ ภาวะเลอดเปนกรด (Metabolic

acidosis) ในรายทอาการรนแรงมาก จะเสยชวตไดจากระบบหายใจและหวใจทลมเหลว

• อาการระยะยาว การสมผสระดบตาในระยะยาว จะทาใหเกดการระคายเคองเฉพาะท มกเปน

แบบไมรนแรง การสมผสทดวงตาจะทาใหเกดระคายเยอบตาและกระจกตา แตโอกาสเกดผล

145

รนแรงตอดวงตานนมนอย การสมผสทผวหนง ทาใหแสบผวหนง โอกาสเกดอาการรนแรง เชน

ผวหนงไหม มนอย

การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจระดบไกลโฟเสตในเลอดและปสสาวะอาจไมสามารถหา

หองปฏบตการสงตรวจไดงายนก และไมมความจาเปนในการชวยวนจฉยและรกษา การวนจฉยใชการ

ซกประวตการสมผส โดยเฉพาะการกนสารเคมชนดนมาเปนหลก รวมกบการตรวจรางกายแลวม

อาการเขาไดกบพษ การตรวจอนทจะชวยในการรกษามากกวาคอ การตรวจภาพรงสทรวงอก การ

ตรวจคลนไฟฟาหวใจ การตรวจระดบเกลอแร การตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง การตรวจระดบ

ออกซเจนจากปลายนว การตรวจการทางานของตบและไต การตรวจความสมบรณของเมดเลอด และการตรวจหาระดบสารพษอนๆ ในรางกายทอาจพบรวมดวยได เชน พาราควอต (Paraquat) เอ

ทานอล (Ethanol) ในกรณทสงสย เหลานเปนตน

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล กรณสดดมหรอสมผสทางผวหนง ใหนาผปวยออกจากการสมผสใหเรวทสด

อยในทอาการถายเท ใหออกซเจน ทาการลางตวดวยนาถามการปนเปอนมาก กรณกลนกน ถา

ผปวยยงมสตอยใหบวนปากดวยนา ในรายทมอาการมาก ใหสงเกตการหายใจ เปดทางเดนหายใจ

และทาการชวยหายใจ ถามภาวะหายใจลมเหลว นาสงโรงพยาบาลโดยเรวทสด

• การรกษา การรกษาทสาคญทสดคอการรกษาประคบประคองอาการ ไมมยาตานพษเปนการ

เฉพาะสาหรบไกลโฟเสต (1) ในเบองตนใหประเมนอาการผปวย ทาการชวยหายใจถาไมหายใจ

ใหสารนาตามความเหมาะสม ใหออกซเจน ประเมนสญญาณชพ แกไขภาวะชอก ชก ระดบเกลอ

แรผดปกต หรอภาวะวกฤตอนๆ ตามอาการทเกดขน (2) ในรายทกนมา ถากนไปปรมาณนอย

มากหรอเปนสารละลายสตรทเจอจางมากอาจเพยงสงเกตอาการกพอ ถากนไปมากและมาถง

โรงพยาบาลเรว ใหทาการใสสายทางจมก เพอดดนาในกระเพาะออก จากนนลางทองอาจจะชวย

ลดโอกาสการดดซมพษได แตไมควรทาการลางทองในรายทสงสยจะเกดแผลในเยอบทางเดน

อาหาร เชน ปวดทองมาก มแผลในชองปากและคอ หากพบควรสงเกตอาการไวกอน แลวสงปรกษาอายรแพทยโรคทางเดนอาหารหรอศลยแพทย มาทาการสองกลองตรวจภายในหลอด

อาหารและกระเพาะอาหารตอไป สวนการใหผงถานกมมนตเพอลดการดดซมจากทางเดนอาหาร

นนยงไมมขอมลถงประสทธภาพทชดเจน (3) การเรงการกาจดออกจากรางกายโดยวธการอนๆ

นนยงไมมขอมลมากนก มผเสนอทฤษฎจากขอมลการรกษาผปวยจานวน 2 รายวา หากผปวยม

อาการรนแรง เชน ระบบหวใจลมเหลว รวมกบมอาการไตวายดวย การลางไต (Hemodialysis)

ตงแตระยะแรก อาจชวยใหผปวยมอาการดขนได (5)

การปองกนและเฝาระวง การปองกนพษจากไกลโฟเสตทดทสดคอระมดระวงไมใหใครกนสารนเขาไป

เนองจากผปวยอาการรนแรงเกอบทงหมดเกดจากการกนสารนเขาไปในปรมาณมาก ไมวาจะโดยตงใจ

หรอไมตงใจกตาม ควรเกบสารเคมนไวในตเกบทมดชด ปดลอก และทาการตดฉลากภาชนะใหชดเจน

146

เพอปองกนการหยบกนดวยความเขาใจผด ภาชนะทใสสารเคมนแลวหามนาไปใชใสอาหารหรอนาดม

โดยเดดขาด ลางมอหลงจากการทางานพนสารปราบวชพชและกอนกนอาหารทกครง การปองกน

อนๆ ทควรทาคอ ทาการฉดพนในตาแหนงเหนอลม ใชผาปดจมก ใสถงมอ ใสเสอแขนยาวและชด

ปกปดรางกายทเหมาะสม การปองกนการสมผสอกวธหนงทเปนไปไดคอ “ไมใช” หรอ “ลดการใช”

สารปราบวชพชลง ใชเทาทจาเปนเทานน สาหรบการเฝาระวงทควรทาคอ หมนสงเกตอาการผดปกต

ทเกดขนเมอทางานกบสารเคมชนดน ถามอาการ เชน แสบเคองตา แสบเคองผวหนง แสบจมก แสบ

คอ แนนหนาอก หลงจากการใชสารเคมนบอยๆ ควรไปพบแพทย

เอกสารอางอง 1. Chang CB, Chang CC. Refractory cardiopulmonary failure after glyphosate

surfactant intoxication: a case report. J Occup Med Toxicol. 2009;4:2.

2. EPA (Environmental Protection Agency). National primary drinking water

regulation. EPA; 2009. EPA-816-F-09-004.

3. EPA (Environmental Protection Agency). Reregistration Eligibility Decision (R.E.D.)

facts sheet for glyphosate. EPA; 1993. EPA-738-F-93-011.

4. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

5. Moon JM, Min YI, Chun BJ. Can early hemodialysis affect the outcome of the

ingestion of glyphosate herbicide? Clin Toxicol (Phila). 2006;44(3):329-32.

Hydrochloric acid พญ.อภญญา พนธจนดาทรพย (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ กรดเกลอ (Hydrochloric acid)

ชออน Hydrogen chloride solution, Aqueous hydrogen chloride, Muriatic acid, Spirits of salt

สตรโมเลกล HCl ||||| นาหนกโมเลกล 36.46 ||||| CAS Number 7647-01-0 ||||| UN Number

1050 (anhydrous), 1789 (solution), 2186 (liquid)

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมมส หากละลายในนาจะมสเหลองจางๆ มฤทธเปนกรดกดกรอน

ไมตดไฟ ละลายนาไดด มกลนฉน

147

คาอธบาย กรดเกลอ หรอ กรดไฮโดรคลอรก (hydrochloric acid) น เปนกรดทใชในอตสาหกรรม

เหลก ชบโลหะดวยไฟฟา อตสาหกรรมเคม อตสาหกรรมยา อตสาหกรรมนามนและแกส

อตสาหกรรมอาหาร เปนสวนประกอบในนายาความสะอาดภายในครวเรอน เชน นายาลางหองนา

เปนตน สวนใหญในทางการคาจะใชความเขมขนทรอยละ 38 หากทาปฏกรยากบอากาศจะเปนไอ

กรดทมฤทธกดกรอน กระจายตามอากาศและแพรตามระดบพนหองเพราะหนกกวาอากาศ ถอเปน

กรดแกททาปฏกรยากดกรอนรนแรงตอโลหะได ทาใหเกดแกสไฮโดรเจนทตดไฟได และเกดแกส

คลอรนทเปนแกสพษ

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Hydrogen chloride C = 2 ppm ||||| NIOSH REL: C = 5 ppm (7 mg/m3), IDLH = 50 ppm ||||| OSHA PEL: C = 5 ppm (7 mg/m3)

||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม)

พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 5

ppm (7 mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Hydrochloric acid = Group 3 (ไมสามารถจดกลมได

วาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปน

สารกอมะเรงในมนษยได)

แหลงทพบ อตสาหกรรมชบโลหะ ทอง เงน นาก อตสาหกรรมเคม อตสาหกรรมนามนและแกส

อตสาหกรรมอาหาร นายาทาความสะอาดหองนา อตสาหกรรมยาง อตสาหกรรมทอผา

หองปฏบตการเคม อตสาหกรรมหนง อตสาหกรรมยา

กลไกการกอโรค กรดเกลอเปนกรดแกมฤทธกดกรอนหากสมผสทางการหายใจ การรบประทาน

สมผสทางตา ทางผวหนง ทางเดนหายใจ หากรบประทานจะระคายเคองทางเดนอาหารอยางมาก

โดยเฉพาะสวน pyloric ของกระเพาะอาหารและบรเวณลาไสจะเกดผลกระทบมากกวาหลอดอาหาร ความเขมขนท 1,500 -2,000 ppm จะทาใหมนษยเสยชวตไดในระยะเวลาประมาณ 2 – 3 นาท

ฤทธนอยทสดทมนษยสมผสไดอยระหวาง 3,000 ppm ใน 5 นาท ถง 1,300 ppm สาหรบ 30 และ

81 นาท อาการระคายเคองตาและทางเดนหายใจจะเกดขนเมอความเขมขนของกรดเกลอใกลเคยงคา

TLV ซงถอเปนสญญาณเตอนอยางหนง

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ไอของกรดเกลอหนกกวาอากาศ สะสมในพนทตาและอากาศไม

ถายเท หากพบการรวไหลจานวนมากควรอยเหนอลมและออกจากทตา ระบายอากาศ กรดเกลอม

ฤทธกดกรอนและระคายเคองทางเดนหายใจ ตา ทางเดนอาหาร ผวหนง หากมการรวไหลจะมผลตอ

รางกายได หนวยกภยควรใสชดปองกนในระดบทเหมาะสม ปองกนตาและระบบหายใจ ถารวไหล

มากแนะนาใหใสชดปองกนทมถงบรรจอากาศหายใจดวย (complete protective clothing

148

including self contained breathing apparatus) ควรเตรยมนาสะอาดไวชะลางหากมการสมผส

เตรยมภาชนะททนตอการกดกรอนไดดเพอใสเสอผาและสงของทมการปนเปอน

อาการทางคลนก

• อาการทางระบบหายใจ กรดเกลอจะระคายเคองตา (irritating) และทางเดนหายใจ ทาใหเกด

อาการไอ (coughing) แนนหนาอก (tight chest) สาลก (choking) ปวดศรษะ (headache)

คลนไส (nausea) หายใจขด (dyspnea) ตามมา เกดการอกเสบ (inflammation) และบางครง

เกดแผล (ulceration) ทบรเวณคอ (throat) จมก (nose) กลองเสยง (larynx) และหลอดลม

(trachea) หากสมผสทนทอาจเกดการหดเกรงของกลองเสยง (laryngeal spasm) และหลอดลม (bronchospasm) และปอดบวมนา (pulmonary edema) ได

• อาการทางผวหนง หากสมผสเพยงเลกนอยในความเขมขนไมมากจะระคายเคอง (irritation) และ

แดง (erythema) หากสมผสไอ (vapor) หรอของเหลว (liquid) จะระคายเคองและไหม

(penetrating burn) หากสมผสในรปสารละลาย (solution) จะทาใหเกดผวหนงไหมจาก

สารเคม (chemical burn) และเปนแผลลก (deep ulcer) หากผวหนงเกดแผลไหมรนแรงจะ

เกดผวหนงตาย (necrosis) และเปนแผลเปน (scarring) หากแผลไหมเปนบรเวณกวางจะ

กระทบระบบไหลเวยนโลหตทาใหชอกได (circulatory collapse and shock)

• อาการทางตา กรดเกลอจะทาใหระคายเคอง (irritate) ตามากและเยอบตาอกเสบ

(conjunctivitis) หากสมผสไอระเหยทมความเขมขนสงจะทาใหเกดการตายของกระจกตา

(corneal necrosis) สญเสยการมองเหนได หากโดนสารละลาย (solution) โดยตรงทาใหเยอบ

ตา (conjunctiva) แดง (redness) และระคายเคอง (irritate) มาก ทาลายกระจกตาและเยอบ

ตาขาว (white coagulation of cornea and conjunctival epithelium) ทาใหกระจกตาขน

ขาวแขง (total corneal opacification) และสญเสยตา (eye loss) หากทาลายเยอบตาขาวมก

กลบเปนปกตหลงจากสมผส 2 – 3 วน

• อาการทางระบบทางเดนอาหาร หากรบประทานจานวนนอยจะทาใหเกดอาการปวดทอง

(epigastric pain) ระคายเคองเฉพาะท (local irritate) คลนไส (nausea) อาเจยน (vomiting) บางครงอาเจยนเปนเลอดได (haematemesis) เกดแผลไหมรนแรงเปนบรเวณกวางทปาก หลอด

อาหาร กระเพาะอาหาร โดยเฉพาะบรเวณ pyloric จะเกดแผลดงรงรดตามมา (stricture) กรด

เกลอจะทาใหเกดความเปนกรดในรางกาย (acidosis) มผลตอระบบไหลเวยนโลหต (shock and

circulatory collapse) ในคนทรอดชวตจากการรบประทานกรดเกลอจะเกดการตบของ

กระเพาะอาหาร (pyloric stenosis) เปนเวลานานหลายสปดาหจนถงหลายป

• ผลตอรางกายในระยะยาว หากสมผสสารละลายกรดเกลอทความเขมขนตาๆ ในระยะยาวอาจ

เปนเหตใหระคายเคอง ตา จมก กดกรอนฟน ลดสมรรถภาพความจปอด (pulmonary

function) เกดการอกเสบของหลอดลมและทางเดนหายใจเรอรงตามมา (chronic bronchitis)

149

การตรวจทางหองปฏบตการ ไมมการตรวจใดท ยนยนการสมผสกรดเกลอไดโดยตรง การ

ตรวจหาผลกระทบตอรางกายทชวยในการวนจฉยและรกษาอาการพษ เชน ตรวจภาพรงสทรวงอก

กรณผปวยสดดมไอของกรดเกลอ เพราะกรดเกลอทาใหเกดการระคายเคองทางเดนหายใจ หรอตรวจ

ภาพรงสชองทอง กรณรบประทานสารละลายกรดเกลอมา เปนตน

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล รบนาผปวยออกจากการสมผสและตรวจรกษาสญญาณชพ ควรยายไปบรเวณ

ทไมมการปนเปอน ผชวยเหลอตองระวงตนเองไมใหเสยงตอการปนเปอน หากผปวยหมดสต ให

เปดทางเดนหายใจและใหออกซเจน 100 % หากสดดมกรดเกลอและผปวยหยดหายใจ ควรชวยเปดทางเดนหายใจและใหการชวยเหลอดวยหนากากวาลวดานเดยว สงสาคญคอการปนเปอน

บรเวณใบหนาผชวยเหลอควรปองกนทางเดนหายใจตนเองกอนดวย หากสมผสทางผวหนง ให

ถอดเสอผา และลางตวเกบเสอผาอปกรณทปนเปอนในถงใสปดสนทตดฉลากในพนทปลอดภย

ลางผวหนงดวยนาจานวนมาก หากสมผสทางตา ใหลางผานนาหรอนาเกลออยางนอย 15 นาท

หากรบประทานกรดเกลอใหรบประทานอาหารเหลวหามเกน 50 – 100 มลลลตร แตหามใหหาก

สงสยวาจะมการรวทะลของทางเดนอาหาร

• การดแลรกษาทางเดนหายใจ พยายามเปดทางเดนหายใจ (clear airway) และใหออกซเจน

(humidified oxygen and ventilate) สงตรวจภาพรงสทรวงอก หากมผลตอการหายใจมาก

เพอหาการอกเสบของปอดจากสารเคม (chemical pneumonitis) พจารณาให steroids เพอ

ลดปฏกรยาการอกเสบ รกษาปอดบวมนา (pulmonary edema) โดยเครองชวยหายใจ PEEP

หรอ CPAP รกษาตามอาการตอไป

• การดแลรกษาทางผวหนง กาจดกรดเกลอทตกคางตามผวหนงและเสอผา ใสในถงใสปดมดชด

พรอมตดฉลาก เกบในพนทปลอดภย ชะลางดวยนาไหลผานบรเวณทสมผสกรดเกลอดวยนา

จานวนมาก รกษาเหมอนแผลไหมทวไป

• การดแลรกษาทางตา ชะลางดวยนาไหลผานหรอนาเกลอ (saline) เปนเวลาอยางนอย 15 นาท

หรออยางนอย 3 ลตรขนไป หยอดส fluorescein (ถาม) เพอประเมนบาดแผลทกระจกตา ปดตาแลวสงผปวยพบจกษแพทยถามหรอสงสยวามแผลทกระจกตาเกดขน

• การดแลรกษาทางเดนอาหาร หามลางทอง (no gastric lavage) หรอทาใหอาเจยน (emetic)

ใหเลอดหรอพลาสมาหรอนาเกลอกรณชอก ใหยาระงบปวด พจารณาใหยา steroids เพอลด

ปฏกรยาการอกเสบ ถายภาพรงสชองทองกรณสงสยการทะลของทางเดนอาหาร รกษาตาม

อาการ ใหรบประทานอาหารเหลวไดเฉพาะในกรณทไมมการทะลของทางเดนอาหารเทานน หาก

สงสยภาวะทะลของทางเดนอาหารใหงดนาและอาหารไวกอน เปลยนมาใหสารนาทางหลอดเลอด

แทน และรบสงตอไปพบแพทยผเชยวชาญดานทางเดนอาหารเพอสองกลองตรวจหารอยทะล

150

ควรทาการสองกลองทางเดนอาหาร (gastro-esophagoscopy) เพอประเมนความรนแรงภายใน 12

ชวโมงหลงจากรบประทานกรดเกลอจะเปนการด

การปองกนและเฝาระวง ทาระบบปด (close system) ลดการสมผส เพมการระบายอากาศเฉพาะท

(local exhaust ventilation) ใหความรแกพนกงานทผลตและขนถายกรดเกลอ ตรวจสอบอปกรณ

ซอมบารงเครองจกรใหมสภาพด ไมประมาทในการถายเทกรดเกลอใสภาชนะอนๆ ตดฉลากทอานได

งายไว จดเกบใหถกตองเปนระเบยบ เฝาระวงอาการทางตา ผวหนง ทางเดนหายใจ

เอกสารอางอง

1. Rosenstock L, Cullen MR, Brodkin CA, Redlich CA. Textbook of clinical occupational and environmental medicine. 2nd ed. New York: Elsevier Saunders

2005.

2. Levy BS, Wegman DH, Baron SL, Sokas RK. Occupational and environmental

health. 5th ed. Philadelphia: LWW 2006.

Hydrofluoric acid นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ กรดกดแกว (Hydrofluoric acid) ||||| ชออน Hydrogen fluoride solution

สตรโมเลกล HF ||||| นาหนกโมเลกล 20.01 ||||| CAS Number 7664-39-3 ||||| UN Number

1052

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส มกลนฉน กอความระคายเคอง

คาอธบาย กรดกดแกว หรอ กรดไฮโดรฟลออรก (hydrofluoric acid) คอสารละลายของไฮโดรเจน

ฟลออไรด (hydrogen fluoride) ในนา มลกษณะเปนของเหลว ใส มกลนฉนแสบ กรดชนดนนยมใช

ในการกดแกวหรอกระจกใหเปนลาย พษของกรดชนดน มความรนแรงและอนตรายอยางมาก

เนองจากเมอหกรดใสผวหนงแลว ไมเพยงแตทาลายเนอเยอสวนทสมผสเทานน แตยงซมลกลงไปกด

กรอนถงกระดกไดดวย พษของกรดกดแกว สามารถรกษาไดดวยยาตานพษคอแคลเซยมกลโคเนต (calcium gluconate)

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Hydrogen fluoride TWA = 0.5 ppm, C =

2 ppm [skin] ||||| NIOSH REL: TWA = 3 ppm (2.5 mg/m3), C = 6 ppm (5 mg/m3) [15-

minute], IDLH = 30 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 3 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรอง

ความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

151

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมการกาหนดคามาตรฐานในรางกาย หรอตวบงชทางชวภาพ

(biomarkers) สาหรบประเมนการสมผสกรดกดแกวทเปนมาตรฐานในปจจบน การศกษาบางสวน

เชอวา การตรวจระดบฟลออไรดในเลอดหรอในปสสาวะของคนททางานสมผสกรดกดแกว อาจพบ

และชวยประเมนการสมผสทสงเกนไปได อยางไรกตาม ระดบฟลออไรดในเลอดและปสสาวะนน

สามารถสงขนไดจากการกนอาหารหรอนาดมทมฟลออไรดสงไดดวย ผลการตรวจจงอาจแปรปรวนได

มาก ทาใหแปลผลยาก ถาจะตรวจระดบฟลออไรดในรางกายเพอประเมนการสมผสกรดกดแกวตอง

ทาดวยความระมดระวง องคกร ACGIH กาหนดเปนมาตรฐานไวดงน ACGIH BEI (2012) –

Fluorides: Fluoride in urine (Prior to shift) = 2 mg/L, Fluoride in urine (End of shift) = 3 mg/L

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดทาการประเมนไว

แหลงทพบ กรดไฮโดรฟลออรก (hydrofluoric acid) หรอทนยมเรยกวา “กรดกดแกว” นน คอ

สารละลายในนาของไฮโดรเจนฟลออไรด (hydrogen fluoride) ในสภาวะบรสทธไฮโดรเจน

ฟลออไรดจะมสถานะเปนแกส มฤทธกดกรอนได และนามาใชในอตสาหกรรมการผลตสารเคมบาง

ชนด เชน ฟลออโรคารบอน (fluorocarbon) และเทฟลอน (Teflon) หากนามาละลายในนาจะได

เปนกรดกดแกว ซงเปนกรดทถกนามาใชในอตสาหกรรมหลายอยาง ทงใชกดแกวและกระจกใหม

ลวดลายสวยงาม ใชกดกาจดสนมออกจากโลหะ ใชในกระบวนการผลตสารกงตวนาซลคอน (silicon

semiconductor)

กลไกการกอโรค ความจรงแลวกรดกดแกวจดเปนกรดทมฤทธออน (weak acid) เมอเทยบกบกรด

ชนดอน เชน กรดเกลอ แตพษของกรดกดแกวนน กลบทาใหเกดอาการรนแรงไดมาก และอาจทาให

เสยชวตไดถาไมไดรบการรกษาอยางถกตอง สาเหตเพราะนอกจากคณสมบตระคายเคองและการ

ทาลายเนอเยอเฉพาะท เหมอนอยางกรดชนดอนๆ แลว ฟลออไรดไอออน (F-) ทแตกตวออกมาจาก

กรดกดแกว ยงมความสามารถซมลกเขาไปในเนอเยอและกระดกทอยดานลางไดด กอปฏกรยาทาใหเซลลแตก เนอเยอทตายจะหลอมเหลว (liquefactive necrosis) ฟลออไรดไอออนทเปนอสระเหลาน

จะจบกบ แคลเซยม (Ca2+) และ แมกนเซยม (Mg2+) ในกระดกและในเลอด ทาใหกระดกถกกดกรอน

เ กดอาการเจบปวดอยางรนแรง และระดบแคลเซยมกบแมกนเซยมในเลอดลดตาลงได

(hypocalcemia and hypomagnesemia) นอกจากนเซลลทแตกจานวนมากอาจปลอย

โพแทสเซยมไอออน (K+) ทอยภายในเซลลออกมา ทาใหเกดภาวะโพแทสเซยมในเลอดสง

(hyperkalemia) ภาวะเกลอแรผดปกตทเกดทงหมดน สามารถทาใหเกดภาวะหวใจเตนผดจงหวะ

(cardiac dysrhythmias) และอาจทาใหหวใจหยดเตน เสยชวตได นอกจากการสมผสทางผวหนง ซง

เปนชองทางการเกดพษทพบบอยทสดของกรดกดแกวแลว การสดหายใจเอาไอกรดเขาไป การสมผส

ตอดวงตา และการกนเขาไปโดยบงเอญ กเปนชองทางทจะทาใหเกดพษขนไดเชนกน

152

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน การรวไหลของสารทฤทธกดกรอนนควรตองระมดระวงการระคาย

เคองทางเดนหายใจ ดวงตา และผวหนง ของผทเขาไปกภยใหมาก กรณทรวไหลในรปของไฮโดรเจน

ฟลออไรด แกสจะฟงกระจายไปในอากาศได สวนกรณทรวไหลในรปของกรดกดแกว จะเปนลกษณะ

ของเหลวหกนองไปกบพน แตกระเหยขนมาในอากาศไดเชนกน ชดทเขาไปกภยควรมคณสมบต

ปองกนการกดกรอนของกรดได และปองกนการระคายเคองตอทางเดนหายใจกบดวงตาไดดวย

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน การสมผสโดยการสดดมแกสหรอไอระเหยของกรดกดแกวเขาไป จะทาใหเกด

การระคายเคองตอเยอบทางเดนหายใจ ไอ แสบจมก แสบคอ หลอดลมตบ ถาสดดมเขาไปปรมาณมาก อาจทาใหเกดปอดบวมนา (pulmonary edema) และปอดอกเสบ (chemical

pneumonitis) ได การสมผสตอดวงตาถาสมผสไอกรดจะทาใหกระจกตาระคายเคองและอาจ

เปนแผล แตถาสมผสนากรดโดยตรงอาจกดกรอนอยางรนแรง ทาใหกระจกตาทะล เนอเยอตา

เสยหาย จนถงตาบอดได การสมผสทางผวหนงเกดขนไดบอยทสด ในการทางานกบนากรด

บางครงเกดขนเนองจากถงมอขาด โดยอาจขาดเปนเพยงรเลกๆ ทมองดวยตาเปลาแทบไมเหน

นากรดกสามารถซมเขามาทาใหเกดอาการพษได อาการทเกดขนจะขนกบความเขมขนของ

นากรดทใช ถาความเขมขนสงถง 50 – 70 % จะเกดอาการปวดแสบทนททสมผส ถาความ

เขมขนตาลงมาเปน 20 – 40 % จะทาใหแสบผวหนงเลกนอย ถาความเขมขนตาลงมาอกเปน 5

– 15 % อาจไมทาใหรสกแสบผวหนงเลย การทกรดความเขมขนตาไมทาใหปวดแสบผวหนงน

เปนผลเสย เพราะจะทาใหคนงานทสมผสกรดทนได หรออาจสมผสไปโดยไมรสกตวเปนเวลานาน

แตเมอเวลาผานไปหลายๆ ชวโมง ฟลออไรดไอออนทซมลกลงไปในเนอเยอใตผวหนงและกระดก

จะออกฤทธ ทาใหเกดอาการรนแรงขนตามมา การสมผสทผวหนงนนตาแหนงทเกดขนบอยทสด

คอทนวมอ อาการทเกดขนคอจะทาให ผวหนงแดง รอน บวม ปวดแสบ นานไปผวหนงตรงท

สมผสจะขาวซด เนอเยอทลกลงไปจะตาย เมอเกดการกดกรอนถงกระดกทอยดานลาง จะทาให

เกดอาการปวดอยางรนแรง ปวดมากขนเรอยๆ และปวดไมหาย เมอการทาลายเซลลเนอเยอและกระดก เ กดมากข น อาจเ กดภาวะผดปกตของ เกลอแ ร เ ชน แคลเซ ยมในเลอด ตา

(hypocalcemia) แมกนเซยมในเลอดตา (hypomagnesemia) และโพแทสเซยมในเลอดสง

(hyperkalemia) ได ภาวะเกลอแรทผดปกตเหลานอาจทาใหเกดหวใจเตนผดจงหวะตามมา จง

ควรตรวจระดบเกลอแรและตรวจคลนไฟฟาหวใจ ในผปวยทรบสมผสกรดกดแกวเปนปรมาณมาก

ทกราย ภาวะหวใจเตนผดจงหวะจากแคลเซยมและแมกนเซยมในเลอดตา ในระยะแรกอาจแสดง

ในคลนไฟฟาหวใจเปนลกษณะการยาวขนของชวง QT (prolonged QT interval) หากปลอยไว

นานอาจทาใหเกดภาวะทรนแรงขน เชน Torsades de pointes ไปจนถงหวใจหยดเตนได สวน

ลกษณะคลนไฟฟาทอาจพบจากโพแทสเซยมในเลอดสงนน เรมแรกจะมลกษณะ T wave สงขน

(peaked T) และ P wave ขนาดเลกลง (small P) หากปลอยไวเปนเวลานาน อาจเกดการกวาง

153

ขนของชวง QRS complex (widening of QRS) และนาไปสการเสยชวตไดเชนกน การสมผส

กรดกดแกวโดยทางการกนหรอดมนน กรดสามารถกดกรอนเนอเยอทางเดนอาหาร ทงในปาก

คอ หลอดอาหาร กระเพาะ และลาไสได หากรนแรงมากอาจทาใหเกดการทะลของทางเดน

อาหารขนได

• อาการระยะยาว ปจจบนยงไมมขอมลทชดเจนของการสมผสกรดกดแกวในระยะยาว ตอผล

การกอโรคมะเรง หรอผลตอระบบสบพนธ

การตรวจทางหองปฏบตการ ในภาวะฉกเฉน ยงไมมการตรวจเพอยนยนการสมผสใดทมประโยชนใน

การวนจฉยหรอรกษาพษจากกรดกดแกว การซกประวตการสมผสรวมกบตรวจรางกาย สวนใหญจะเพยงพอทจะทาใหวนจฉยโรคได การตรวจทชวยในการรกษาไดแก การตรวจระดบเกลอแร

(electrolyte) ระดบแคลเซยมในเลอด (calcium) แมกนเซยมในเลอด (magnesium) ตรวจ

คลนไฟฟาหวใจ (EKG) โดยเฉพาะหากเกลอแรผดปกต ควรตรวจตดตามคลนไฟฟาหวใจอยางตอเนอง

(monitor EKG) การตรวจภาพรงสทรวงอก (CXR) การทางานของตบ (liver function test) การ

ทางานของไต (BUN and creatinine) เปนตน

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ผเขาไปชวยเหลอควรระวงฤทธกดกรอน

ของกรดดวย ใหผปวยอยในทอากาศถายเทด ถอดเสอผาออก ทาการลางตวดวยนาเปลาใหมาก

ทสด ลางผวหนงบรเวณทสมผสดวยนาเปลาใหนานๆ ถาเขาตาใหลางตานานอยางนอย 15 นาท

หรอใชนาประมาณ 4 - 5 ลตรขนไป ในสถานประกอบการทตองใชกรดกดแกวเปนประจา อาจ

เตรยมเจลลของแคลเซยมกลโคเนต (2.5 % calcium gluconate gel) ไวปฐมพยาบาลดวยกได

หากมการเตรยมไว ใหทาไปทผวหนงตรงจดทสมผสกรดเลยกอนนาสงพบแพทย จะชวยลดการ

ทาลายเนอเยอของกรดลง กรณสดดมไอกรดเขาไป ใหออกซเจนเสรม สงเกตการหายใจ ถาไม

หายใจใหใสทอและชวยหายใจ กรณกลนหรอกนเขาไป ระวงการสาลก อาจใหกนนมกอนสงพบ

แพทย เนองจากเชอวานมมแคลเซยมสงนาจะชวยจบกบฟลออไรดไอออน ทาใหอาการรนแรงนอยลงได อยางไรกตามหากบคลากรทางการแพทยฉกเฉนประเมนแลวไมแนใจ หรอสงสยวาจะ

เกดการทะลของเดนอาหารกไมควรใหกน แตควรรบสงพบแพทยทนท

• การรกษา ตรวจสอบระบบการหายใจของผปวย หากพบการหายใจลมเหลวใหใสทอและทาการ

ชวยหายใจ ใหออกซเจนเสรม ใหสารนาหากความดนโลหตตก ตรวจวดสญญาณชพ ตรวจ

คลนไฟฟาหวใจ การสมผสทดวงตา ใหลางดวยนาอยางนอย 4 – 5 ลตร ถายงไมไดลางมา หาก

สงสยหรอตรวจพบกระจกตาเปนแผล หรอมการทาลายตอเนอเยอตา ใหสงปรกษาจกษแพทย

การสดหายใจเอาไอกรดเขาไป ใหถายภาพรงสทรวงอก สงเกตระบบการหายใจ เฝาระวงภาวะ

ปอดบวมนาทอาจเกดขน ถาเกดภาวะปอดบวมนาใหรบไวรกษาตวในโรงพยาบาล และทาการ

รกษาตอไป การสมผสทางผวหนง ใหลางผวหนงสวนทสมผสดวยนา ใหยาตานพษ (antidote) ท

154

จาเพาะตอพษของกรดกดแกวคอ แคลเซยม โดยถาสมผสทผวหนง ใหทาเจลลแคลเซยมกลโค

เนต (calcium gluconate gel) ทผวหนงสวนทสมผส การเตรยมเจลลในความเขมขน 2.5 %

นนทาไดโดย ผสมแคลเซยมกลโคเนต 1 กรม (ปกตจะเทากบ 1 แอมพล) ผสมกบ เควายเจลล

(K-Y Jelly) ปรมาณ 42 กรม (ปกตเทากบ 1 หลอดเลก) จะไดความเขมขนประมาณ 2.5 %

พอด ในการรกษาพษจากกรดกดแกวนน ปกตจะเตรยมเจลลใหมความเขมขนประมาณ 2.5 –

33 % เมอทาเจลลแคลเซยมกลโคเนตแลว ควรปดแผลใหแนน (occlusive dressing) เพอให

เนอยาซมลงไปไดมากๆ หากเปนการสมผสทมอ อาจเทเจลลแคลเซยมกลโคเนตลงไปในถงมอยาง

แลวใหผปวยสอดมอลงไปแนนๆ แทนการปดแผลแนนไดเหมอนกน กรณทการรกษาดวยเจลลแคลเซยมกลโคเนตไดผล ผปวยจะมอาการปวดกระดกลดลงทนทภายใน 30 – 60 นาท แตหาก

ยงมอาการปวดรนแรง ตองเปลยนเปนการฉดเขาใตผวหนง (subcutaneous injection) หรอฉด

เขาหลอดเลอดแดง (intra-arterial injection) แทน การฉดเขาใตผวหนงนน ใหใชแคลเซยม

กลโคเนตความเขมขน 5 – 10 % ฉดลงไปใตผวหนง ตรงทมอาการ ใชเขมเบอร 27 หรอ 30

gauge ฉด ปรมาณทฉดไมเกน 0.5 มลลลตรตอนว (0.5 ml/ 1 finger) หรอไมเกน 1 มลลลตร

ตอตารางเซนตเมตร (1 ml/cm2) ทผวหนงบรเวณอน สวนการฉดเขาหลอดเลอดแดงนน ใชใน

กรณทมการสมผสบรเวณกวาง เชน โดนกรดหกใสหลายนวหรอทงมอ การฉดควรทาโดย

ศลยแพทยหรอศลยแพทยโรคกระดก ไดจะเปนการด การฉดทาโดยผสม 10 % แคลเซยมกลโค

เนต 10 มลลลตร (ปกตจะเทากบ 1 แอมพล) เขากบสารละลาย 5 % เดกโตรสในนา (D5W)

ปรมาณ 50 มลลลตร หยดหรอฉดชาๆ (infusion) นาน 4 – 6 ชวโมง เขาทางสาย (catheter) ท

ใสผานหลอดเลอดแดงเรเดยล (radial artery) หรอเบรเคยล (brachial artery) กได ตองด

อาการผปวยอยางใกลชดในชวงทฉด และอยางนอยอก 4 – 6 ชวโมงถดมา ปกตถาไดผลอาการ

ปวดจะหายไป ถาหลงฉดมอาการปวดขนมาอก สามารถใหซาไดอกครงหนง นอกจากการฉดเขา

ทางหลอดเลอดแดงแลว การฉดแคลเซยมกลโคเนตเขาทางหลอดเลอดดา โดยการทาเทคนคพเศษเรยกวาวธไบเออร (Bier block) กเชอวาไดผลดเชนกน (หมายเหต ในการฉดแคลเซยม

เขาใตผวหนงและเขาหลอดเลอดแดงน อยาใชแคลเซยมในรปแคลเซยมคลอไรดฉด

เพราะจะทาใหเนอตายมากขน) สวนการรกษากรณทตรวจพบมภาวะเกลอแรผดปกตขน ถาม

ภาวะแคลเซยมในเลอดตา หรอโพแทสเซยมในเลอดสง ใหฉด 10 % แคลเซยมกลโคเนต (10 %

calcium gluconate) ปรมาณ 0.2 – 0.4 มลลลตรตอกโลกรม (ml/kg) เขาทางหลอดเลอดดา

หรออาจใช 10 % แคลเซยมคลอไรด (10 % calcium chloride) ปรมาณ 0.1 – 0.2 มลลลตร

ตอกโลกรม (ml/kg) เขาทางหลอดเลอดดากได ถามแมกนเซยมในเลอดตา ใหประเมนอาการ ถา

มหวใจเตนผดจงหวะ โดยเฉพาะแบบ Torsades de pointes หรอมอาการหวใจหยดเตน หรอ

ชก ใหฉดแมกนเซยมซลเฟต (magnesium sulfate) 1 – 2 กรม เขาทางหลอดเลอดดา โดยฉด

เขาภายในเวลา 5 – 20 นาท สาหรบการสมผสทางการกนนน ถาผปวยกนกรดกดแกวมา ให

155

ประเมนไววาเปนภาวะอนตรายรายแรงถงชวตไดเสมอ ควรประเมนอาการดวา จะมภาวะ

ทางเดนอาหารทะลหรอไม เชน ตรวจรางกายทางหนาทองผปวย ถายภาพรงสทองในทาตงเพอด

เงาอากาศ (free air) ถามาเรวอาจใสทอเขาทางจมก (NG tube) แลวดดนาในกระเพาะออก

ระวงอยาใหสาลก ไมใหผงถานกมมนต แตควรสงปรกษาศลยแพทย หรออายรแพทยโรคทางเดน

อาหาร เพอมาประเมนอาการ และทาการสองกลองดภายในทางเดนอาหารตอไป ในกรณการกน

กรดกดแกวน ตองระวงการเกดความผดปกตในเรองระดบเกลอแร และอาการหวใจเตนผด

จงหวะเชนกน

การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอการปองกนตามหลกอาชวอนามย ถาสามารถใชสารเคมอนแทนไดทปลอดภยกวาควรหามาใช ถาจาเปนตองใชกรดกดแกวทางานจรงๆ ควรใชระบบ

ปด ลดการสมผส พนกงานททางานตองมความร และปองกนตวเองเปนอยางด กจการทตองใชกรด

กดแกวบอยๆ เชน งานฝมอกดแกวหรอกระจกเปนลวดลาย ตองใหความรแกพนกงาน อาจเตรยมยา

ตานพษ คอเจลลแคลเซยมกลโคเนตไวปฐมพยาบาลดวยกได การเฝาระวง แพทยอาชวเวชศาสตรควร

ตรวจสขภาพ โดยเนนการสอบถามอาการระคายเคองทางเดนหายใจ ดวงตา และผวหนง รวมทงให

ความรถงพษภยของกรดชนดนแกพนกงานดวย

เอกสารอางอง

1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

2. Minnesota Poison Control System. Hydrofluoric acid (HF) Burns. [cited 4 Jul, 2011];

available from: http://www.mnpoison.org.

Hydrogen sulfide นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ แกสไขเนา (Hydrogen sulfide) ชออน Sewer gas, Sour gas, Pit gas, Hydrosulfuric acid, Sulfuretted hydrogen, Sulfur

hydride

สตรโมเลกล H2S ||||| นาหนกโมเลกล 34.08 ||||| CAS Number 7783-06-4 ||||| UN Number

1053

ลกษณะทางกายภาพ แกสไมมส มกลนเหมนคลายไขเนา หนกกวาอากาศ

156

คาอธบาย แกสไขเนาเปนแกสทมกลนเหมน เกดจากการยอยสลายของซากของเสยและสงมชวต แกส

ชนดนเปนแกสสาลก (asphyxiant) ทมพษรนแรง ทาใหเกดการตายไดบอย โดยเฉพาะในกรณการลง

สหลมบอทมลกษณะอบอากาศ เชน ใตทองเรอประมงทมซากปลาเนาหมกหมม บอเกบมลสตวทาปย

คอก เปนตน

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 1 ppm, STEL = 5 ppm ||||| NIOSH

REL: C = 10 ppm (15 mg/m3) [10-minute], IDLH 100 ppm ||||| OSHA PEL: C = 20 ppm,

Maximum peak in 10-minute = 50 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภย

ในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 20 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 50 ppm ใน 10 นาท

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว

แหลงทพบในธรรมชาต แกสไขเนาพบไดทวไปในธรรมชาต แกสนเกดขนจากการยอยสลายของ

สารอนทรยทมธาตกามะถนเปนองคประกอบ เชน มลสตว ขยะของเสย ซากสงมชวต ในทะเลลกม

แกสชนดนผสมอยดวยเนองจากการยอยสลายของซากสงมชวตใตทะเล ในการเกดภเขาไฟระเบดกจะ

มการปลอยแกสชนดนออกมาดวย (Volcanic gas)

สถานประกอบการทมโอกาสพบแกสชนดน

• ในบอปยหมก ททาจากมลสตว เชน มลโค มลสกร ในฟารมเลยงสตว

• ในบอบาบดนาเสย งานลอกทอระบายนา งานบาบดนาเสย

• ใตทองเรอประมง ซงมชองเกบปลาอย ภายในมซากปลาเนาหมกหมม

• ในโรงสขาวหรอโรงเกบขาวโพดบางแหง ยงฉางจะมกลไกการขนขาวเขาภายในดวยสายพาน

ซงใตเครองจกรชนดนจะมชองขนาดเลกทมเศษขาวหรอขาวโพดตกลงไปหมกหมมอยได

• งานขดเจาะนามนและแกสธรรมชาตมความเสยงทจะสมผสสารนจากแหลงฟอสซลในทะเล

รวมถงงานกลนนามนและแกสธรรมชาตดวย

• เหมองถานหนทอยใตดน

• ใชเปนสารนาอยางหนงในเครองปฏกรณนวเคลยร (1)

• ในบอนารอนบางแหลงทมกามะถนสง (2)

• เปนผลทเกดขนระหวางกระบวนการผลต (By product) ของ โรงฟอกหนง โรงทาเยอกระดาษ

ไอรอนของยางมะตอย (asphalt fume) และโรงงานผลตคารบอนไดซลไฟด (carbon

disulfide) (2)

กลไกการกอโรค เขาจบและยบยงการทางานของเอนไซม cytochrome oxidase ใน

mitochondria ทาใหเซลลไมสามารถหายใจได (cellular asphyxiant) กลไกนเปนกลไกเดยวกบ

157

พษของไซยาไนด (cyanide) นอกจากนยงมฤทธระคายเคองตอเยอบโดยตรง เชน ตา จมก หลอดลม

ปอด ทาใหปอดบวมนาดวย

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน

• สถานทเกดเหตการณไดรบสารพษชนดนทพบบอยทสดคอประสบเหตอยในทอบอากาศ ผทเขา

ไปกภยจะตองมความรในเรองทอบอากาศ (Confined space) อยางดเพยงพอแลวเทานนจงจะ

เขาไปทาการกภยได การลงสทอบอากาศจะตองใชอปกรณชวยหายใจชนดทมถงบรรจอากาศ

ในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA) เทานน และตองมทมงานคอย

ชวยเหลออยดานบนดวย • แกสชนดนหนกกวาอากาศ มกลนฉนเหมนจด ระดบรบสมผสกลนอยทเพยง 0.025 ppm เทานน

แกสตดไฟไดงาย และเกดการระเบดได (NFPA Code: H4 F4 R0) ทมกภยทเขาไปชวยเหลอไม

ควรกอประกายไฟในบรเวณทเกดเหตเดดขาด (3)

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ประกอบดวยอาการจากฤทธระคายเคองกบอาการจากฤทธยบยงการหายใจ

ของเซลล ||||| อาการระคายเคองจะทาใหจมกไมไดกลน (Olfactory nerve paralysis) เกดไดท

ความเขมขน 100 – 150 ppm ซงทาใหสญเสยความสามารถในการระมดระวงตวไป อาการเคอง

ตา จมก คอ หลอดลม แสบหนาอก หายใจเรว หายใจสน เกดขนไดบอย อาจพบมหนงตากระตก

หรอผวหนงแสบรอนเกดขนได อาการระคายเคองปอดจะทาใหปอดบวมนา (noncardiogenic

pulmonary edema) เกดการอกเสบของเนอปอด (chemical pneumonitis) อาการเกดขนได

ภายใน 2 – 3 ชวโมงหลงการสมผส ||||| สวนอาการจากฤทธยบยงการหายใจจะเกดไดเรวกวา

เนองจากแกสทสดดมเขาไปสามารถดดซมเขาสรางกายไดดมาก ทความเขมขน 600 – 800

ppm มกจะทาใหผทสดดมแกสหมดสตและเสยชวตไปในทนททนใด (knockdown) อาการนเปน

อาการทพบไดบอยมากสาหรบการประสบเหตจากแกสชนดน กรณอาการรนแรงนอยกวาจะพบ

ปวดศรษะ คลนไส อาเจยน วงเวยน คลมคลง ชก และโคมาได

• อาการระยะยาว การสมผสปรมาณนอยๆ ในระยะยาว จะทาใหเกดระคายเคองตา กระจกตาเปนแผล มนงง ออนเพลย คลนไส เมอไดรบกลนไปนานๆ จมกจะปรบตวทาใหไมไดกลนแกสน

ซงเปนเหตใหไมสามารถระมดระวงตวไดเมอแกสนมปรมาณสงผดปกตและมกลนฉนแรงขน (4)

กรณผรอดชวตจากการสดดมแกสในปรมาณมาก อาจมอาการอารมณแปรปรวน บคลกภาพ

เปลยนแปลง การคดคานวณของสมองทาไดไมด และจมกไมไดกลน

การตรวจทางหองปฏบตการ

• การตรวจวนจฉยพษจากแกสไขเนาใหใชประวตและการตรวจรางกายเปนหลก แกสชนดนไมมตว

บงชการสมผส (No biomarker) การตรวจระดบ sulfhemoglobin ไมไดชวยในการยนยนการ

สมผส (2)

158

• ประวตและอาการทสนบสนนคอ ประวตหมดสตลมลงไปในทนททไดรบแกสพษ เพอน

รวมงานหรอหนวยกภยไดกลนเหมนฉนในบรเวณเกดเหต เหรยญเงนหรอวตถทเปนเงนในตว

ผปวยเปลยนเปนสดา เนองจากทาปฏกรยากบแกสไขเนาเปลยนเปน Silver sulfide

• การตรวจอนๆ ทชวยในการรกษาคอ การตรวจภาพรงสทรวงอก (Chest X-ray) ระดบแกสใน

เลอด (blood gas) การตรวจตดตามระดบออกซเจน (pulse oxymetry) ระดบเกลอแรในเลอด

(electrolyte) และระดบนาตาลในเลอด (blood sugar) ทงนขนกบอาการของผปวยเปนสาคญ

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด กรณผปวยตดอยในทอบอากาศผทเขาไป

ชวยตองใส Self-contained breathing apparatus ลงไปเทานน เมอนาผปวยขนมาใหอยในทอากาศถายเทด ถอดเสอผาทคบแนนออก เปดทางเดนหายใจ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ให

ออกซเจนเสรม ถาหวใจหยดเตนแลวใหรบทาการนวดหวใจชวยชวต (cardiopulmonary

resuscitation, CPR) มรายงานวาถาหวใจพงหยดเตนไปไมนาน ถานวดหวใจชวยขนมาไดผปวย

มโอกาสกลบฟนคนสต (5) • การรกษา ระยะวกฤตใหดสญญาณชพ ชวยการหายใจ สงเกตระบบไหลเวยนโลหต ถามอาการ

ชก ความดนโลหตตา หรอไมรสกตว ใหทาการรกษา ||||| เมอพนระยะวกฤตแลวใหสงเกตอาการ

ปอดบวมนา และเนอปอดอกเสบ ซงอาจเกดขนไดภายใน 2 – 3 ชวโมงตอมา ||||| ยาตานพษนน

โดยทฤษฎแลว nitrite สามารถลดพษไดเชนเดยวกบกรณของ cyanide คอสราง

methemoglobin จาก hemoglobin จากนน methemoglobin ทเกดขนเชอวาจะชวยกระตน

ใหเปลยน sulfide ions เปน sulfhemoglobin ได อยางไรกตามการ sulfhemoglobin ท

เกดขนกอาจทาใหการขนสงออกซเจนแยลง การใหยาตานชนดนในผปวยไดรบพษแกสไขเนายง

ไมมขอสรปทชดเจน ถาจะใหควรปรกษาผเชยวชาญ การใหยากรณหายใจไดเองให amyl nitrite

1 – 2 ampules via ambulatory bag ทก 3 นาท สงสดได 6 ampules ถาผปวยหมดสตหรอ

เปดเสนไดแลวเปลยนเปนให 3 % sodium nitrite 10 ml (300 mg) IV ฉดนาน 3 – 5 นาท ให

ยาชนดนแลวตองระวงความดนโลหตตาดวย (2, 4) ||||| มรายงานวาการใหออกซเจนความเขมขนสงในหองปรบความดนอากาศ (hyperbaric oxygen, HBO) อาจชวยใหผปวยดขนได อยางไรก

ตามไมมผลการศกษายนยนทชดเจนในเรองน (2)

การปองกน เนองจากพษของแกสไขเนามความรนแรงสงมาก กรณทอยในทอบอากาศอาการมก

เกดขนทนท และทาใหเสยชวตทนท การปองกนจงเปนสงจาเปนมากทสดในการลดการตายจากแกส

ชนดน การใหความรแกผทตองปฏบตงานในทอบอากาศ การตรวจสขภาพกอนปฏบตงานเปน

สงจาเปน ในโรงงานอตสาหกรรมทมความเสยงควรตดตงเครองตรวจวดแกสชนดน และตดตง

สญญาณเตอนภยเมอมการรวไหล (1)

เอกสารอางอง

159

1. Beckett WS. Chemical Asphyxiants. In: Rom WN, Markovitz SB, eds. Environmental

and occupational medicine. 4th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins

2007:566 - 7.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

3. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998. 4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

5. Wilkenfeld M. Simple Asphyxiants. In: Rom WN, Markovitz SB, eds. Environmental

and occupational medicine. 4th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins

2007:559 - 60.

Iron พญ. สทธธราห ชโรเตอร

นพ. ววฒน เอกบรณะวฒน (16 เมษายน พ.ศ. 2556)

ชอ เหลก (Iron) ||||| ชออน Ferrum

สญลกษณอะตอม Fe ||||| นาหนกอะตอม 55.85 ||||| CAS number 7439-89-6 ||||| UN

number 3089

ลกษณะทางกายภาพ โลหะแขงสดาหรอเทา มความแวววาว

คาอธบาย เหลกเปนโลหะทมนษยนามาใชประโยชนในอตสาหกรรมตางๆ มากมาย อาคาร

ยานพาหนะ และสงของเครองใชรอบตวเราหลายชนด ทามาจากเหลกหรอโลหะผสมของเหลกท

เรยกวาเหลกกลา นอกจากนเหลกยงเปนแรธาตทจาเปนตอรางกาย ใชในการผลตเมดเลอดแดง ชวยปองกนโรคโลหตจาง การทางานกบเหลกนน หากไดรบฝนหรอฟมของเหลกทางการสดหายใจเขาไป

เปนเวลานาน จะทาใหเกดเปนโรคปอดฝนเหลกได โดยโรคนตรวจภาพรงสทรวงอกจะพบจดฝนเหลก

จานวนมากในเนอปอด แตมกไมมอาการ หรออาจมอาการหอบเหนอยเลกนอย สมรรถภาพปอดมก

ปกต หรออาจผดปกตแบบจากดการขยายตวเลกนอย นอกจากนความเปนพษจากเหลกยงเกดในกรณ

อนๆ อก เชน การไดรบเหลกเกนขนาดจากการกนยาเหลกอดเมด ภาวะเหลกเกนในรางกายเนองจาก

ปวยเปนโรคหรอไดรบเลอดบอย และการขาดธาตเหลก

160

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Iron oxide (Fe2O3) TWA = 5 mg/m3,

Iron salts, soluble, as Fe TWA = 1 mg/m3 ||||| NIOSH REL – Iron oxide dust and fume,

as Fe TWA = 5 mg/m3, IDLH = 2,500 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Iron oxide dust and fume,

as Fe TWA = 10 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางาน

เกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอด

ระยะเวลาทางานปกต สาหรบฟมเหลกออกไซด ไมเกน 10 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย คามาตรฐานในการเฝาระวงโรคพษจากฝนหรอฟมเหลกในรางกายคนทางาน

ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใด รวมถงองคกร ACGIH ทาการกาหนดไว การตรวจระดบเหลกในเลอด (Serum iron) สามารถทาได โดยเปนการวดปรมาณเหลกในเลอดทจบอยกบโปรตนทรานสเฟอ

รน (Transferrin) แตใชสาหรบประเมนภาวะขาดเหลกในคนเปนโรคโลหตจาง หรอภาวะเหลกเกนใน

คนเปนโรคพษจากเหลก ในกรณของโรคโลหตจางแพทยมกจะตรวจรวมกบการตรวจ Total iron-

binding capacity (TIBC) และ Transferrin saturation เพอใชในการแยกโรค เนองจากเหลกเปน

แรธาตจาเปนตอรางกาย ในคนทวไปจะพบเหลกอยในรางกายเปนปกตอยแลว การตรวจระดบ

เหลกในเลอดจงไมมประโยชนในการใชเฝาระวงโรคปอดฝนเหลกในคนทางาน

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Occupational exposure during iron and steel

founding = Group 1 (ยนยนวาเปนอาชพทกอมะเรงปอดในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity –

Iron oxide = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

แหลงทพบ เหลกเปนธาตโลหะทพบอยทวไปบนพนผวโลก สวนใหญเหลกในธรรมชาตจะไมอยในรป

โลหะบรสทธ แตจะพบในรปออกไซด สนแรทมเหลกมาก เชน ฮมาไทต (Hematite) และแมกนไทต

(Magnetite) เปนตน นอกจากทพนผวโลกแลว ยงพบเหลกในรปโลหะผสมกบนกเกลในหนอกกาบาต

และเชอกนวาแกนโลกนนกเปนแรเหลกหลอมเหลว หลงจากการถกขดขนมาหลอมแลว เหลกจะถกใช

ทงในรปแรเหลกบรสทธ และในรปโลหะผสมของเหลกกบโลหะอนๆ และธาตคารบอน ซงเรยกวาเหลกกลา (Steel) เหลกกลาจะมคณสมบตแขงแรงทนทานมากกวาเหลกบรสทธ มนษยนาเหลกและ

เหลกกลามาใชทาผลตภณฑตางๆ มากมาย จดวาเปนโลหะทถกนามาใชในอตสาหกรรมมากทสดแลว

เชน ใชในงานกอสราง ทาสวนประกอบของอาคาร ทาเครองมอชาง ทาเครองจกร ทารถยนตและ

พาหนะอนๆ ทาโครงสรางเรอ ทาสะพาน ทาสายเคเบล ทาโครงสรางของเครองบน ทาเครองครว เตา

อบ เฟอรนเจอร เครองประดบ กลอนประต ลกบด ชนสวนเครองใชไฟฟา ชนสวนอปกรณ

อเลกทรอนกส เครองดนตร ของเลน โซ รวบาน และอนๆ อกมากมาย ธาตเหลกยงพบในอาหาร

หลายชนด เชน เนอแดง หอย ตบ ผกใบเขยว ถว เตาห พบปนเปอนเปนปรมาณนอยๆ ในสงแวดลอม

และนาดม สาหรบในรางกายนนเหลกเปนแรธาตสาคญทรางกายตองการ (Essential element)

เนองจากตองใชในการสรางเมดเลอดแดง เปนสวนประกอบของฮโมโกลบน ไมโอโกลบน เอนไซม

หลายชนดในกลม Heme enzyme, Metalloflavoprotein enzyme, Mitochondrial enzyme

161

เหลกอดเมดในรปเฟอรสซลเฟต (Ferrous sulfate) และเฟอรสฟมาเรต (Ferrous fumarate) ใช

เปนยารกษาโรคโลหตจางและยาบารงในคนตงครรภ ในธรรมชาตแรเหลกจะพบไดบอยใน 2 รป คอ

เฟอรส (Ferrous; Fe2+) กบเฟอรก (Ferric; Fe3+) เมอเปนออกไซดกจะเปนเฟอรสออกไซด (Ferrous

oxide; FeO) กบเฟอรกออไซด (Ferric oxide; Fe2O3) ตามลาดบ ออกไซดของเหลกนนเรยกอก

อยางหนงกคอสนมเหลกนนเอง

กลไกการกอโรค การดดซมเหลกเขาสรางกายนน หลกๆ คอไดรบจากการกนอาหาร เหลกดดซมจาก

ลาไสเขาสกระแสเลอด ในกระแสเลอดเหลกจะจบกบโปรตนทรานสเฟอรน (Transferrin) ซงมหนาท

ขนยายเหลกไปเกบไวในสวนตางๆ ของรางกาย เชน ตบ มาม ไขกระดก และอวยวะเหลานจะนาเหลกไปสงเคราะหเปนสวนประกอบโปรตนชนดตางๆ ประมาณการณกนวาคนแตละคนมเหลกอยใน

รางกาย 3 – 5 gram โดยจะอยในฮโมโกลบน (Hemoglobin) ทเปนสวนประกอบของเมดเลอดแดง

มากทสด รองลงมาคอไมโอโกลบน (Myoglobin) ในกลามเนอ ทเหลอจะอยในโปรตนอนๆ เชน เฟอร

ตน (Ferritin) และฮโมซเดอรน (Hemosiderin) โปรตนอกชนดหนงททาหนาทควบคมระดบเหลกใน

รางกายคอเฮพซดน (Hepcidin) ซงสรางจากตบ จะคอยยบยงการดดซมเหลกจากลาไสเขาสรางกาย

ถามการไดรบเขามามากเกนไป สวนการขบถายเหลกนนสวนใหญออกทางอจจาระ ในการกอพษของ

เหลกเกดไดหลายกรณ ทงจาก (1) การไดรบเหลกเกนขนาดเนองจากการกนเขาไป (2) ไดรบจากการ

ทางาน ทาใหมเหลกไปสะสมอยในรางกายสวนตางๆ (3) เกดจากการมเหลกเกนเนองจากปวยเปนโรค

หรอไดรบเลอดบอย (4) เกดเนองจากรางกายขาดธาตเหลก รายละเอยดของแตละกรณ ดงจะไดกลาว

ตอไป

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ไมม เนองจากเปนโลหะของแขง โอกาสรวไหลแพรกระจายไปในวง

กวางจงมไดนอย

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน พษเฉยบพลนของเหลกนนเกดจากการไดรบเหลกเกนขนาดเขาไป ซงชองทาง

ทพบบอยทสดคอการกนยาเหลกอดเมดเขาไปเกนขนาด พบไดบอยในเดกเลก เนองจากยาเหลกอดเมดนนเปนยาทแพทยสงใหผปวยกนบอย เชน ในคนเปนโรคโลหตจาง หรอคนตงครรภ

บางครงมสสนสดใส บางชนดเคลอบนาตาลหรอชอกโกแลต และคนทวไปอาจรสกวาเปนยาบารง

นาจะไมอนตราย เดกเลกจงมกหยบมากนโดยรเทาไมถงการณ แตการกนเหลกเขาไปเกนขนาดน

พบวาเปนสาเหตของการตายจากการไดรบสารพษในเดกทพบบอยอยางหนงเลยทเดยว (1) การใช

ขวดยาทมฝาแบบกนเดกเปด และเกบยาใหพนมอเดก เปนวธทจะลดโอกาสเกดอนตรายได

อาการของการไดรบเหลกเกนจากการกนยาเหลกอดเมดเขาไปนน เหลกจะทาใหเกดทงอาการกด

กรอนเฉพาะท และพษตอระบบรางกาย โดยหลงจากกนเขาไปไมเกน 1 – 6 ชวโมง จะเกด

อาการพษขน เรมจากกดทางเดนอาหาร ทาใหอาเจยน อาเจยนเปนเลอด ขาดนา ชอก และอาจ

ตายจากการขาดนา แตถาพนระยะนมาไดจะเกดอาการตามระบบคอ โคมา ชก เลอดเปนกรด

162

(Metabolic acidosis) การแขงตวของเลอดผดปกต (Coagulopathy) ตบวาย และตาย อาจพบ

การตดเชอ Yersinia enterocolitica ในกระแสเลอดไดในบางรายดวย เชอวาถากนธาตเหลก

เขาไปในขนาดเกน 40 mg/kg จะอาการหนก ถาเกน 60 mg/kg จะตาย (1) ในรายทเกดการกด

กรอนทางเดนอาหารมากๆ ถารอดชวตไปในระยะยาว อาจเกนการตบตวของทางเดนอาการและ

ภาวะทางเดนอาหารอดกนได

• อาการระยะยาว อาการระยะยาวอาจเกดไดจากหลายกรณคอ (1) การไดรบฝนเหลกจากการ

ทางาน ความจรงพษจากเหลกทเกดจากการทางานนน ถอวาเปนโรคทเกดไมบอยและมกไม

รนแรง คอการสดดมฝนหรอฟมของเหลกเขาไปในปรมาณสง เชน ในคนทางานหลอมเหลก เหมองเหลก เชอมเหลก เมอสมผสเปนระยะเวลานานหลายปจะทาใหเกดโรคปอดฝนเหลก

(Pulmonary siderosis) ขน ซงจดเปนโรคในกลมฝนจบปอด (Pneumoconiosis) ชนดหนง แต

มความแตกตางคอแมจะพบในภาพถายรงสวามจดฝนเหลกในปอดจานวนมาก แตผปวยกมกไมม

อาการหอบเหนอย ไมเกดผงพดขนในปอด ตรวจสมรรถภาพปอดมกปกต (2) อยางไรกตามใน

ระยะหลงกพบมรายงานผปวยทเปนโรคปอดฝนเหลกแลวมอาการหอบเหนอยอยเชนกน เนอ

ปอดเกดเปนผงพดขน และตรวจสมรรถภาพปอดพบความผดปกตแบบจากดการขยายตว (3, 4)

พษจากเหลกทเกดจากการทางานทพบไดอกอยางหนงกคอ ภาวะเหลกเกนในลกตาเนองจากม

เศษเหลกกระเดนเขาตา ภาวะนเกดจากการทางานแลวมเศษเหลก เชน เศษตะป หรอเหลกเจยร

ชนงาน กระเดนดวยความเรวสงเขาไปในตา ซงบางครงคนทางานอาจไมรตวหรอเจบเลกนอย

บางครงรเขาอาจมองเหนไมชดเจนแตเศษเหลกฝงลกเขาไปในเนอเยอลกตาได เมอเวลาผานไป 2

– 3 ป เหลกจะละลายออกมาในเนอเยอลกตา เรยกภาวะนวา Siderosis bulbi (5, 6) อาการจะทา

ใหจอประสาทตาเสอม (Retina degeneration) ตามวลง จนถงกบตาบอดได ทาใหเกดตอ

กระจก ทาใหเกดตอหน ทาใหมานตาเปลยนสเปนสสนมเหลก โรคนจดเปนภาวะอนตรายททาให

ตาบอด คนทางานทถกเศษเหลกกระเดนเขาตาจงควรไปพบแพทยเพอตรวจคนหาภาวะนทกครง

(2) การทรางกายมเหลกเกนเนองจากปวยเปนโรค ซงมอย 3 กลมยอย (7) กลมแรกเกดจากเปนโรค Hereditary hemochromatosis ซงเปนโรคทางพนธกรรมททาใหลาไสดดซมธาตเหลกได

มากเกนปกต กลมทสองเกดจากไดรบธาตเหลกจากอาหาร หรอยา หรออาหารเสรมทมสวนผสม

ของธาตเหลกมากเกนไปเปนประจา กลมทสามคอเกดเนองจากปวยเปนโรคโลหตจางรนแรงท

ตองไดรบเลอดเปนประจา เชน เปนโรคธาลสซเมยชนดรนแรง ซงเปนสาเหตทพบคอนขางบอยใน

คนไทย (8) ทาใหไดเหลกเกนจากเลอดทไดรบ (Transfusion siderosis) อาการของทง 3 กลม

โดยรวมจะคลายกน คอจะเกดภาวะเหลกเกนในรางกาย (Hemochromatosis) ไปสะสมใน

อวยวะตางๆ เหลกทไปสะสมจานวนมากจะเปนฮโมซเดอรน (Hemosiderosis) อาการของภาวะ

เหลกเกน ถาไปสะสมทตบมากๆ จะทาใหตบแขง ถาทตบออนจะทาใหเปนเบาหวาน ถาทหวใจ

จะทาใหเกดผงพดในกลามเนอหวใจ และหวใจลมเหลวตามมา ทาใหตายไดถาไมรกษา (3)

163

อาการเนองจากรางกายขาดธาตเหลก พบไดในผอยในภาวะขาดแคลนอาหาร คนทตงใจอด

อาหารอยางผดปกต อาการท เกดจะมโลหตจางแบบชนดเมดเลอดแดงตวเลกและสจาง

(Microcytic hypochromic anemia) ถาเปนเดกจะโตชา พฒนาการลาชา สตปญญาไมด ใน

หญงตงครรภจะทาใหบตรออกมาผดปกต ทาใหตดเชองาย รางกายออนเพลย

การตรวจทางหองปฏบตการ (1) กรณกนยาเหลกอดเมดเกนขนาด ทาการตรวจวนจฉยโดยการซก

ประวต ซงกรณเปนเดก ผปกครองอาจทราบถาเหนตอนกน ดอาเจยนอาจพบมเมดยาออกมา การ

ถายภาพรงสชองทองอาจพบเงาทบของเมดยา อาการอาเจยน ทองเสย และชอก ชวยสนบสนนการ

วนจฉย การตรวจทางหองปฏบตการใหตรวจ ดระดบเมดเลอดขาวอาจสงขน ระดบนาตาลในเลอดอาจสงขน ระดบเกลอแรและระดบแกสในหลอดเลอดแดงเพอดภาวะเลอดเปนกรด การทางานของ

ตบ การแขงตวของเลอด การทางานของไต การตรวจระดบเหลกในเลอด (Serum iron) ชวยในการ

รกษา คอถาระดบเกน 450 – 500 ug/dL มกมอาการพษเกดขน การตรวจควรทาในชวง 4 – 6

ชวโมงหลงกน และตรวจซาอกครงในชวง 6 – 12 ชวโมงหลงกน เพราะบางรายระดบเหลกในเลอด

อาจขนชา เชน รายทกนยาเหลกอดเมดแบบ Sustained-relaese เขาไป สาหรบการตรวจ Total

iron-binding capacity (TIBC) นนไมสมพนธกบอาการพษ ไมมประโยชนในกรณน (2) กรณโรคปอด

ฝนเหลก การตรวจทไดประโยชนทสดคอ การตรวจภาพรงสทรวงอก จะเหนจดฝนเหลกจานวนมาก

ในเนอปอด รวมกบการซกประวตอาชพทสมผสฝนหรอฟมของเหลก การตรวจสมรรถภาพปอดอาจ

ปกตหรอผดปกตแบบจากดการขยายตว สวนกรณ Siderosis bulbi ตรวจโดยซกประวตเศษเหลก

กระเดนเขาตา ตรวจตาดรองรอยของการบาดเจบ วดสายตาดความชดเจนของการมองเหน ถาสงสย

ควรถายภาพรงสลกตาเพอดวามเงาโลหะอยภายในหรอไมทกราย (3) กรณไดรบเหลกเกนเนองจาก

ปวยเปนโรคหรอไดรบเลอดบอย ควรตรวจดระดบเฟอรตนในเลอด (Serum ferritin) จะเปนการบง

บอกภาวะเหลกทสะสมในรางกายเกนไดคราวๆ คอถาระดบเฟอรตนเกน 1,000 ng/ml จะถอวาม

ภาวะเหลกเกนแลว การตรวจอนทอาจชวยในการวนจฉย เชน การตรวจเจาะชนเนอตบเพอมาตรวจหาระดบธาตเหลก และการตรวจภาพคลนแมเหลกไฟฟา (Magnetic resonance imaging;

MRI) ของหวใจเพอดปรมาณเหลกทสะสมอย (4) กรณขาดธาตเหลก ตรวจความสมบรณของเมด

เลอด เพอดความรนแรงของภาวะโลหตจาง ยอมสเมดเลอดและสองกลองจลทรรศนดรปรางและ

ขนาดของเมดเลอดแดง อาจตรวจ Serum iron, Total iron-binding capacity และ Transferrin

saturation เพอชวยวนจฉยดวย ถาเปนภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลก Serum iron และ

Transferrin saturation จะตา สวนคา Total iron-binding capacity จะสง

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล กรณกนยาเหลกอดเมดเกนขนาดมา ใหรบสงพบแพทยใหเรวทสด

• การรกษา (1) กรณไดรบเหลกเกนขนาด เมอผปวยมาถงหองฉกเฉน ใหดการหายใจและระบบ

ไหลเวยน ใหสารนาใหเพยงพอโดยเฉพาะถามภาวะชอก ประเมนสญญาณชพ การกาจดยาเหลก

164

จากรางกายนน การเรงการกาจดทดทสดคอการทา Whole bowel irrigation (WBI) ซงควรทา

เปนอยางยงโดยเฉพาะในกรณทถายภาพรงสชองทองแลวเหนเมดยาอยจานวนมาก ทาโดยการให

สารละลายโพลเอทลนไกลคอล (Polyethylene glycol) เชน Colyte ทางการกนหรอทางสาย

ลางทองใสทางจมก การใหผงถานกมมนตหรอยาทาใหอาเจยนนนไมมประโยชน การลางทองผาน

ทางสาย (Gastric lavage) มประโยชนเฉพาะกรณเปนยานาและควรใชนาเปลาหรอนาเกลอลาง

เทานน หามใชสารละลายทมสวนผสมของฟอสเฟตลางทองเดดขาด จะทาใหเกดภาวะฟอสฟอรส

สง โซเดยมตา แคลเซยมตา และตายได กรณเปนยาเหลกอดเมดการลางทองผานทางสายไมม

ประโยชน เพราะเมดยามกใหญเกนกวาจะขนมาตามสายลางทองได ทา Whole bowel irrigation ดกวา การรกษาตามอาการ ใหรกษาภาวะชอก ชก เลอดเปนกรด ทอาจเกดขน การ

รกษาเฉพาะ กลมทมอาการนอย ไมอาเจยนมาก ผลตรวจทางหองปฏบตการปกต อาจสงเกต

อาการและรอใหดขนเอง กลมทมอาการหนก เชน ชอก ชก เลอดเปนกรด ระดบเหลกในเลอด

เกน 500 – 600 ug/dL ควรทาคเลชน (Chelation) โดยใหยาขบเหลก Deferoxamine (หรอ

อาจเรยก Desferrioxamine) ขนาด 10 – 15 mg/kg/hr หยดเขาทางหลอดเลอดดา สงเกตส

ปสสาวะ ถามการขบออกของ Deferoxamine-iron complex ปสสาวะจะเปนสสมหรอส

เหมอนไวนสชมพ (Vin rosé) แตอาจจะไมเหนสแบบนกได หยดใหยาขบเมอสปสสาวะกลบมา

ปกตหรอระดบเหลกในเลอดกลบมาปกต กรณเดกคอทประมาณ 50 – 120 ug/dL (2) กรณโรค

ปอดฝนเหลกจากการทางาน หากไมมอาการไมตองรกษา แตตองควบคมสภาพแวดลอมในการ

ทางานเพอลดการสมผสฝนหรอฟมเหลกในบรรยากาศการทางานลง หากมอาการหอบเหนอยให

รกษาตามอาการ กรณ Siderosis bulbi ถาพบเศษเหลกในลกตาตองสงปรกษาจกษแพทยเพอ

เอาเศษเหลกออกทกราย หามปลอยทงไว การนาเศษเหลกออกทาโดยการผาตดรวมกบการใช

แมเหลกดดออก และหากเกดตอกระจกตามมาอาจตองผาตดเปลยนเลนสดวย (9) กรณตรวจพบ

ชา เมอเหลกกระจายไปทวเนอเยอตาและจอประสาทตาเสอมไปแลว ทาไดเพยงผาตดควกลกตา (Ennucleation) ออก (3) กรณเหลกเกนเนองจากปวยเปนโรคหรอไดรบเลอดบอย ใหการรกษา

ดวยยาขบเหลกคอ Deferoxamine ซงเปนยาฉด หรอ Deferiprone ซงเปนยากน (4) กรณขาด

ธาตเหลก ใหรกษาดวยการใหกนอาหารทมธาตเหลกสง และใหกนยาเหลกอดเมดเสรม เชน

เฟอรสซลเฟต (Ferrous sulfate)

การปองกนและเฝาระวง กรณเดกกนยาเหลกอดเมดเกนขนาด ปองกนโดยใชขวดยาทมฝาแบบกน

เดกเปดไดและเกบยาใหพนมอเดก กรณโรคปอดฝนเหลกจากการทางาน การปองกนทดทสดคอการ

ควบคมทแหลงกาเนดตามหลกอาชวอนามย ตรวจระดบฝนและฟมเหลกในบรรยากาศการทางาน

สมาเสมอและควบคมไมใหเกนคามาตรฐาน ใหคนทางานใชอปกรณปองกนทเหมาะสม การเฝาระวง

โรค ใหคนทางานตรวจภาพรงสทรวงอกทกป ตรวจสมรรถภาพปอดรวมดวยถาทาได สวนการตรวจ

ระดบเหลกในเลอดนนไมมประโยชนในการเฝาระวงสขภาพโรคปอดฝนเหลก ไมแนะนาใหทา กรณ

165

ของโรค Siderosis bulbi การปองกนทดทสดคออยาใหเศษเหลกกระเดนเขาตา ตดตงแผนกาบงท

เครองจกร ใชหนากากหรอแวนตานรภยทกครงททางานทมโอกาสเกดเศษเหลกกระเดน เชน งาน

ตอกตะป งานเจยรเหลก งานตดเหลก เมอมเศษเหลกกระเดนเขาตาตองไปพบแพทยทกครง

เอกสารอางอง

1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

2. Billing CG, Howard P. Occupational siderosis and welders’ lung: a review. Monaldi Arch Chest Dis. 1993;48(4):304-14.

3. McCormick LM, Goddard M, Mahadeva R. Pulmonary fibrosis secondary to

siderosis causing symptomatic respiratory disease: a case report. J Med Case Rep.

2008;2:257.

4. Vitulo P, Valoti E, Arbustini E, Rossi A, Catenacci G. A case of occupational

pulmonary siderosis: the pathogenetic and prognostic considerations. G Ital Med

Lav Ergon. 1997;19(2):50-2.

5. Tawara A. Transformation and cytotoxicity of iron in siderosis bulbi. Invest

Ophthalmol Vis Sci. 1986;27(2):226-36.

6. Ballantyne JF. Siderosis bulbi. Br J Ophthalmol. 1954;38(12):727-33.

7. Klaassen CD. Casarett and Doull’s Toxicology: The basic science of poisons. 17th

ed. New York: McGraw-Hill 2008.

8. วปร วประกษต . แนวทางเวชปฏบตในการรกษาภาวะเหลกเกนดวยยาดเฟอรโพรน .

กรงเทพมหานคร: องคการเภสชกรรม 2552. 9. Sneed SR, Weingeist TA. Management of siderosis bulbi due to a retained iron-

containing intra ocular foreign body. Ophthalmology. 1990;97(3):375-9.

Isopropanol นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ไอโซโพรพานอล (Isopropanol)

ชออน Isopropyl alcohol, IPA, 2-Propanol, Propan-2-ol, Dimethyl carbinol, Rubbing

alcohol

166

สตรโมเลกล C3H8O ||||| นาหนกโมเลกล 60.10 ||||| CAS Number 67-63-0 ||||| UN Number

1219

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส มกลนแอลกอฮอล ตดไฟได

คาอธบาย ไอโซโพรพานอล (isopropanol) เปนแอลกอฮอลชนดหนง มราคาถก มคณสมบตฆาเชอ

โรคได (disinfectant) จงถกใชในการทาความสะอาด บางครงอาจเรยกวา แอลกอฮอลเชดทาความ

สะอาด (rubbing alcohol) กได สามารถพบไอโซโพรพลแอลกอฮอลในนายาทาความสะอาด นายา

ฆาเชอ สตรตางๆ ทงทใชในโรงพยาบาล ตามบาน และตามโรงงานตางๆ โดยมกจะใชทความเขมขน

ประมาณ 70 % นอกจากนยงใชเปนตวทาละลาย (solvent) ในโรงงานอตสาหกรรมตางๆ อกดวย พษของแอลกอฮอลชนดนจะทาใหเกดอาการเมาไดเหมอนพษของเอทานอล สามารถกดสมองและกด

การหายใจไดอยางรนแรง แตมกไมกอภาวะเลอดเปนกรดอยางรนแรง (high gap metabolic

acidosis) แบบเมทานอล

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 200 ppm, STEL = 400 ppm |||||

NIOSH REL: TWA = 400 ppm (980 mg/m3), STEL = 500 ppm (1,225 mg/m3), IDLH =

2000 ppm [10 % LEL] ||||| OSHA PEL: TWA = 400 ppm (980 mg/m3) ||||| ประกาศ

กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:

ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Acetone in urine (End of shift at end of

workweek) = 40 mg/L

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Isopropyl alcohol = Group 3 (ไมสามารถจดกลมได

วาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม), Isopropyl alcohol manufacture by the strong-acid

process = Group 1 (ยนยนวาเปนกระบวนการทางานทกอมะเรงโพรงจมกในมนษย) ||||| ACGIH

Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได) แหลงทพบ ไอโซโพรพานอล มกถกใชเปนแอลกอฮอลในการทาความสะอาดพนผว เฟอรนเจอร และ

สงของตางๆ บางครงจงอาจเรยกแอลกอฮอลชนดนอกชอหนงนวา แอลกอฮอลเชดทาความสะอาด

(rubbing alcohol) กได ในผลตภณฑทาความสะอาดทใชตามบานเรอน หลายสตรกอาจพบม

แอลกอฮอลชนดนเปนสวนผสม บางครงอาจพบอยในกระดาษหรอผาเชดทาความสะอาดสาเรจรป

ทชบแอลกอฮอลชนดนมา (wiper) ตามโรงงานอตสาหกรรมตางๆ กนยมใชแอลกอฮอลชนดนในการ

ลางคราบสกปรก คราบสารเคม ลางถงบรรจสารเคม รวมถงใชเปนตวทาละลายดวย ไอโซโพรพา

นอลทใชเชดทาความสะอาดตามโรงพยาบาลนน มกจะมความเขมขนอยทประมาณ 70 % เนองจาก

เปนความเขมขนทมคณสมบตฆาเชอโรคไดด และเพอปองกนการสบสนกบเอทานอล ซงอาจจะทาให

มคนนาไปดมดวยความเขาใจผดได จงมกมการผสมสฟา (brilliant blue) ลงไปเพอใหสแตกตางกน

อยางไรกตามในปจจบนน แอลกอฮอลเชดทาความสะอาดตามโรงพยาบาลหลายสตร กปรบมาใชเอ

167

ทานอลแทนไอโซโพรพานอล เพอความปลอดภยทมากขนแลว แตธรรมเนยมการใสสฟาลงไปใน

แอลกอฮอลเชดทาความสะอาดกยงไดรบความนยมอย

ทางเขาสรางกาย ดดซมเขาสรางกายไดอยางรวดเรวทางการกน (ingestion) และการหายใจเอาไอ

ระเหยเขาไป (inhalation) การดดซมทางผวหนง (skin absorption) กสามารถเกดขนไดเชนกน

หลงจากเขาสรางกาย การดดซมเขาสกระแสเลอดจะเกดขนอยางรวดเรว ทาใหเกดอาการตามระบบ

(systematic effect) กอนทจะถกเปลยนแปลงเปนสารอะซโตน (acetone) โดยเอนไซมแอลกอฮอล

ดไฮโดรจเนส (alcohol dehydrogenase) ไอโซโพรพานอลมระยะเวลาครงชวตในรางกายประมาณ

3 – 7 ชวโมง (1) และเนองจากไอโซโพรพานอลจะถกเปลยนแปลงเปนอะซโตนในรางกาย ดวยเหตนการตรวจตวบงชทางชวภาพ (biological marker) ของสารน จงตองใชการตรวจอะซโตนในปสสาวะ

เปนตวบงช

กลไกการกอโรค เชนเดยวกบแอลกอฮอลชนดอนๆ ไอโซโพรพานอลสามารถออกฤทธกดประสาท

(CNS depressant) ได ฤทธในการกดประสาทน มความรนแรงกวาเอทานอลถงประมาณ 2 – 3 เทา (1) นอกจากนยงสามารถกดการหายใจ (respiratory depressant) ทาใหไมรสกตว (coma) และหยด

หายใจ (respiratory arrest) ได ไอโซโพรพานอลเมอเขาสรางกาย จะถกเปลยนแปลงโดยเอนไซม

แอลกอฮอลดไฮโดรจเนส (alcohol dehydrogenase) ไดเปนสารอะซโตน (acetone) ซงมฤทธกด

ประสาทเชนกน ทาใหการกดประสาทเกดตอเนองยาวนานขนอก สาหรบฤทธตอทางเดนอาหาร ไอโซ

โพรพานอลทาใหเกดการระคายเคองตอเยอบทางเดนอาหาร จงทาใหเกดกระเพาะอาหารอกเสบได

หากไดรบไอโซโพรพานอลเขาไปปรมาณมาก จะทาใหเกดความดนโลหตตา (hypotension)

เนองจากฤทธทาใหหลอดเลอดขยายตว (vasodilatation) และฤทธกดกลามเนอหวใจ (myocardial

depression)

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากเปนของเหลว หากรวไหลจงอาจเปนไปในลกษณะหกนอง

ไปตามพนได ถาหกรดตวตองรบทาการลางตวใหผ ปวยอยางรวดเรวเนองจากอาจดดซมเขาสรางกายทางผวหนงจนทาใหเกดอนตราย หากหกรดพนเปนปรมาณเลกนอย ควรรบทาการเชดทา

ความสะอาดอยางรวดเรว หากหกเปนปรมาณมาก เชนในกรณรถบรรทกสารนพลกควา ตองใชทม

กภยในการกเกบ เนองจากสามารถระเหยเปนไอได หากรวไหลออกมาจานวนมากและปลอยทงไวเปน

เวลานาน ไอระเหยทคอยๆ เกดขน (การระเหยมกเกดขนชาๆ) อาจมความเขมขนสงและกออนตราย

รนแรงแกผทเขาไปเกบกวาด และเนองจากสามารถตดไฟไดดมาก จงอาจทาใหเกดไฟลกไหมรวมถง

การระเบดขนได ผทเขาไปกภยควรระมดระวงเปนอยางยง

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน การไดรบไอโซโพรพานอลเขาไปในปรมาณมากจะทาใหเกดอาการเมา คลาย

คนทดมเอทานอล ฤทธกดสมองจะทาใหการรสตลดนอยลง พดไมชด เดนเซ หากไดรบเขาไป

ปรมาณมากๆ จะทาใหโคมา หมดสต ความดนโลหตตก และหยดหายใจได ฤทธระคายเคองเยอบ

168

ทางเดนอาหาร อาจทาใหพบอาการปวดทอง คลนไส อาเจยน แผลทกระเพาะอาหาร และ

อาเจยนเปนเลอด ถาดมเขาไปในปรมาณมาก ตรวจเลอดจะพบภาวะเลอดเปนกรด (metabolic

acidosis) ได แตมกไมรนแรงแบบพษของเมทานอล อาจพบภาวะชวงออสโมลสงขน (elevated

osmolar gap) และเนองจากไอโซโพรพานอล จะถกเปลยนแปลงเปนสารอะซโตนในรางกาย

ฤทธการกดสมองจะยาวนาน เพราะอะซโตนกมฤทธกดสมองไดเชนกน ลมหายใจทมอะซโตนจะ

ทาใหเกดกลนเฉพาะตวขน การสมผสทางการหายใจ หากปรมาณไมมากนก จะทาใหระคายเคอง

เยอบตา จมก และคอได หากปรมาณสงๆ สามารถทาใหเกดอาการตามระบบไดดงทกลาวมา

การสมผสทผวหนง จะทาใหเกดการระคายเคองผวหนง หากสมผสบอยๆ นานๆ จะทาใหเกดผวแตกลอก และผนแพ การสมผสทดวงตาทาใหเกดการระคายเคอง การระคายจนเปนแผลท

กระจกตาพบไดแตไมบอยนก

• อาการระยะยาว ไอโซโพรพานอลไมใชสารกอมะเรง การสมผสทางผวหนงบอยๆ นานๆ จะทาให

เกดการระคายเคอง ผวแตกลอก และผนแพ

การตรวจทางหองปฏบตการ

• ตวบงชทางชวภาพ การตรวจเพอดการสมผสในการทางาน (occupational exposure) ตรวจ

ไดโดยดระดบสารอะซโตนในปสสาวะ ซงเปนตวบงชทางชวภาพ (biological marker) มาตรฐาน

ของไอโซโพรพานอล การเกบใหเกบหลงเลกกะในวนสดทายของสปดาหการทางาน (end of

shift at end of workweek) ถามระดบอะซโตนในปสสาวะเกน 40 mg/L ถอวามความเสยง

จากการสมผสไอโซโพรพานอลเกนมาตรฐาน

• การตรวจเพอชวยในการรกษาผปวยทไดรบพษ การตรวจในผปวยทไดรบพษเฉยบพลน

อาจสงตรวจเลอดเพอดระดบไอโซโพรพานอลและอะซโตน ถาสามารถหาหองปฏบตการสง

ตรวจได อาจจะพบระดบไอโซโพรพานอลและอะซโตนในเลอดสงขน การสงตรวจทาง

หองปฏบตการอนทมประโยชน เชน ระดบเกลอแรในเลอด (serum electrolyte) ระดบออสโมล

(serum osmol and osmolar gap) ระดบแกสในเลอดแดง (arterial blood gas) ระดบ

ออกซเจนในเลอด (pulse oximetry) การทางานของตบ (liver function test) การทางานของไต (BUN and creatinine) ควรสงตรวจระดบนาตาลในเลอดดวย (serum glucose) เนองจาก

อาจพบภาวะนาตาลในเลอดตาในผปวยทไดรบพษได

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด หลกเลยงการ

กอประกายไฟเนองจากเปนแอลกอฮอล จงสามารถตดไฟไดดมาก ทาการลางตวดวยนาเปลาเพอ

ลดการปนเปอน (decontamination) สงเกตดปญหาการหายใจ หากมอาการมากจะแสดง

อาการเหมอนคนเมา หรอหากรนแรงมากทสดจะถงกบหมดสต ถาเรมมปญหาการหายใจ ทมก

169

ชพอาจพจารณาใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวต หากมการสมผสทดวงตา ควรลางตาดวยนาเปลา

ใหมากทสดกอนสงพบแพทย

• การรกษา ตรวจดการหายใจ ถาไมหายใจใหใสทอชวยหายใจ และชวยการหายใจ ใหออกซเจน

100 % เสรม ตรวจวดสญญาณชพ และระดบความรสกตวของผปวย ทาการรกษาถามภาวะ

โคมา ความดนโลหตตา และระดบนาตาลในเลอดตา หากมปญหาเรองระดบความรสต หรอม

อาการมาก ควรใหสงเกตอาการ และรบไวรกษาตวทโรงพยาบาล จะเปนการปลอดภยทสด การ

รกษาหลกคอการรกษาประคบประคอง (supportive treatment) ไมมยาตานพษ (antidote)

สาหรบไอโซโพรพานอล การรกษาโดยการใหเอทานอล (ethanol therapy) แบบการรกษาพษเมทานอลนนไมจาเปนตองทา เพราะไอโซโพรพานอลไมไดทาใหเกดภาวะเลอดเปนกรดอยาง

รนแรงแบบเมทานอล หากผปวยกนไอโซโพรพานอลเขาไป จะดดซมเขาสรางกายผานทางเดน

อาหารอยางรวดเรว ถามาพบแพทยเรวภายใน 30 นาท และกนเขาไปจานวนมาก การใสทอเขา

ไปในกระเพาะอาหาร (NG tube) แลวดดออก อาจไดประโยชนบางเลกนอย แตถามาหลงจาก

นน มกไมทน เนองจากไอโซโพรพานอลดดซมเขาสกระแสเลอดไปแลว การใหผงถานกมมนต

(activated charcoal) เพอลดการดดซมนนไมมประโยชน การใหยาขบปสสาวะเพอหวงผลให

ขบไอโซโพรพานอลออกมา (force diuresis) นนไมมประโยชน หลงจากรกษาแบบ

ประคบประคองแลว ถาอาการยงหนก ไมรสต มไตวายเฉยบพลน ความดนโลหตตก โดยไม

ตอบสนองตอการรกษาดวยสารนาและยาเพมความดน (inotropic drug) หรอระดบไอโซโพรพา

นอลในเลอดสงมากเกน 500 mg/dL อาจพจารณาทาการลางไต (hemodialysis) ซงมกไดผลด

ในการกาจดไอโซโพรพานอลออกจากกระแสเลอด

การปองกนและเฝาระวง การปองกน ทาตามหลกอาชวอนามย เพอลดการสมผสไอโซโพรพานอล ใน

การทางาน การใชสารเคมตองทาดวยความระมดระวง ตรวจสอบเครองจกรและถงบรรจสารเคม

อยางสมาเสมอ เพอปองกนการรวไหล การเฝาระวงทาโดย ตรวจวดระดบสารเคมในอากาศททางาน

ตรวจวดระดบอะซโตนในปสสาวะของพนกงาน เพอประเมนระดบการสมผส ตรวจรางกายดผนแพ สอบถามอาการระคายเคอง ตา จมก ทางเดนหายใจ และตรวจระดบการทางานของตบ

เอกสารอางอง

1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

170

Lead นพ.สมทศน พลลภดษฐกล (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ตะกว (Lead) ||||| ชออน Plumbum

สตรโมเลกล Pb ||||| นาหนกอะตอม 207.20 ||||| CAS Number 7439-92-1 ||||| UN Number ไม

ม

ลกษณะทางกายภาพ โลหะแขง สออกเทาเงน หรอบางทมสออกขาวอมฟา

คาอธบาย ตะกว (lead; อานวา เลด) เปนธาตโลหะชนดหนงทถกนามาใชประโยชนมากมาย

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Lead and inorganic compounds, as Pb

TWA = 0.05 mg/m3 ||||| NIOSH REL – Lead and other lead compounds, as Pb TWA =

0.05 mg/m3, IDLH = 100 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Lead and other lead compounds, as Pb TWA = 0.05 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบ

ภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลา

ทางานปกต สาหรบตะกวและสารประกอบอนนทรยของตะกว ไมเกน 0.2 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Lead in blood (Not critical) = 30 ug/dl (Except

women of child bearing potential = 10 ug/dl)

คามาตรฐานในสงแวดลอม EPA NAAQS – Primary standard = 0.15 ug/m3 (rolling 3-month

average), 1.5 ug/m3 (quatery average), Secondary standard = เหมอน Primary standard

||||| ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 10 เรองกาหนดมาตรฐานคณภาพอากาศใน

บรรยากาศโดยทวไป พ.ศ. 2538: คาเฉลยในเวลา 1 เดอน ไมเกน 1.5 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ

มะเรงในมนษยหรอไม)

กลไกการกอโรค ตะกวทาใหเกดอนตรายไดอยางรนแรง โดยมผลตอหลายระบบของรางกาย โดย

ตะกวจะเขาไปรบกวนการทางานของเอนไซมตางๆในรางกาย รบกวนการทางานของไมโตคอนเดรยซงเปนสวนทสรางพลงงานใหกบเซลล และรบกวนการสรางสารสอประสาทในเซลล โดยจะมผลตอ

การสรางเมดเลอดในรางกาย การทางานของระบบประสาท ไต ระบบทางเดนอาหาร ระบบสบพนธ

ระบบหมนเวยนโลหต ตะกวจะเขาสรางกายได 2 ทาง คอ การหายใจ และการกนเขาทางปาก สวน

ใหญการไดรบตะกวทางการหายใจ มกพบไดบอยในโรงงานอตสาหกรรมโดยเกดจากการหายใจเอาไอ

ฟมตะกวเขาไป เนองจากไอฟมตะกวมโมเลกลเลกจงดดซมผานปอดไดอยางรวดเรว การไดรบตะกว

จากการกนมกจะไมไดเกดจากการทางานในโรงงานอตสาหกรรม แตพบไดบอยในเดก ซงเดกจะดดซม

171

ตะกวไดดกวาผใหญ หลงจากเขาสรางกายตะกวจะเขาไปในกระแสเลอดโดยรอยละ 99 จะเขาไปเกาะ

กบเมดเลอดแดง โดยตะกวสามารถผานรกเขาสทารกในครรภมารดา และผาน blood brain barrier

ผานเขาสสมองไดดวย โดยสดทายเมอมระดบตะกวในกระแสเลอดจานวนมาก ตะกวจะเขาไปสะสม

ในกระดกได และเมอระดบตะกวในกระแสเลอดตาลงตะกวกจะสามารถออกจากกระดกเขาสกระแส

เลอดอกครงได ในคนทมตะกวเกบสะสมในกระดกปรมาณมากเมอรางกายเกดภาวะบางอยางเชน

ภาวะไทรอยดสง หรอหรอเรมมภาวะกระดกพรน กจะทาใหเกดการปลอยตะกวออกมาจากกระดก

เปนปรมาณมากทาใหเกดภาวะพษตะกวได คาครงชวตของตะกวในเนอเยอมระยะเวลาประมาณ 1 –

2 เดอน แตคาครงชวตของตะกวในกระดกกลบมระยะเวลาถง 1 – 10 ป สวนใหญประมาณรอยละ 70 ของตะกวจะถกขบทางปสสาวะ สวนนอยจะถกขบทางอจจาระ และสวนทเหลอมการขบออกทาง

เสนผม เลบและขบทางเหงอ เลกนอย

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน จากขอมลขางตน เนองจากตะกวสวนใหญมกไดรบจากการหายใจ

เอาไอฟมเขาไป และสถานะปกตจะอยในรปของแขง การเกดเหตรวไหลในลกษณะฉกเฉนจงอาจเกดม

ขนไดนอย

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน เกดจากการไดรบตะกวเขาไปในรางกายปรมาณมาก(สวนใหญเกดจากการกน)

อาการทเกดขนจากการไดรบตะกว ไดแก คลนไส อาเจยน ปวดทองรนแรง เลอดจาง ตบอกเสบ

เฉยบพลน มอาการสมองอกเสบฉบพลน

• อาการระยะยาว อาการทวไปของผทไดรบตะกวสะสมมาเปนระยะเวลานาน ไดแก ออนเพลย ไม

มแรง เบออาหาร นอนไมหลบ นาหนกลด ปวดตามกลามเนอตามขอ อาการทางระบบทางเดน

อาหารไดแก ปวดเกรงทอง ทองผก อาการทางระบบประสาทสวนกลาง ไดแก สมาธไมด ปวดหว

สน เดนเซ ซม ชก โคมา พฤตกรรมเปลยนไป ระบบประสาทสวนปลาย ไดแก ปลายประสาท

อกเสบ ทาใหเกดขอมอตก (wrist drop) ระบบโลหต ไดแก ภาวะโลหตจาง ตะกวยงทาให ทอ

กรวยไตอกเสบ เกดพงผดทไต ระบบสบพนธ ไดแก ทาใหเปนหมน ทาใหคลอดกอนกาหนด พฒนาการของสมองเดกไมด

การตรวจทางหองปฏบตการ ตรวจหาระดบตะกวในเลอด โดยระดบตะกวปกตในประชากรทวไปท

ไมไดสมผสตะกวจะนอยกวา 5 ug/dl ระดบตะกวในเลอด 5 – 25 ug/dl จะมผลตอการพฒนาสมอง

ของเดก และในระยะยาวมรายงานวาทาใหเกดความจาไมดไดในผใหญ ในระดบตะกวในเลอด 25 –

60 ug/dl จะทาใหเกดอาการปวดหว สมาธสน โลหตจาง และเรมมระบบประสาททางานชาลง ใน

ระดบตะกว 60 – 80 ug/dl อาจจะทาใหมอาการทางระบบทางเดนอาหารและไตได ในระดบตะกว

มากกวา 80 ug/dl จะมอาการปวดทอง ไตอกเสบ และมภาวะ ซม ชก โคมาได

แนวทางการดแลในผใหญ

• ถาระดบตะกวในเลอดสงมากกวา 60 ug/dl และมอาการใหวนจฉยวาเปนโรคพษตะกว

172

• ถาระดบตะกวในเลอดสงมากกวา 60 ug/dl และทดสอบ EDTA เปนผลบวก ใหวนจฉยเปนโรค

พษตะกว

• ถาระดบตะกวในเลอดนอยกวา 60 ug/dl และมอาการ อาจจะวนจฉยวาเปนโรคพษตะกว

แนวทางการวนจฉยในเดก

• 10 – 14 ug/dl ตรวจเลอดซาและใหความรพอแมเกยวกบปจจยเสยง

• 15 – 19 ug/dl ตรวจเลอดซา ถายงสงใหสงรกษาตอในสถานพยาบาล

• 20 – 44 ug/dl สงตอใหสถานพยาบาลเพอทาการประเมนซาและดแลรกษา

• 45 – 69 ug/dl สงตอใหสถานพยาบาลเพอทาการประเมนซาและดแลรกษา ใหยาขบตะกว

succimer

• ตงแต 70 ug/dl ขนไป สงเพอรกษาตวในโรงพยาบาลทนท รบใหยาขบตะกว

• หากพบปญหาระดบตะกวสงในเดก ตองคนหาตนเหตและแกไขปญหาตะกวในสงแวดลอมดวย

เสมอ การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาลและการรกษา ในกรณทผปวยมอาการชก หรอมอาการโคมา แนะนาใหสง

โรงพยาบาลทนท แพทยผดแลควรรกษาตามอาการ (supportive treatment) ใหสารนาให

เพยงพอ ถาชกอาจจะใหยากนชก ถาชกแลวมอาการสมองบวมอาจจะลดความดนสมองดวย

dexamethasone 10 mg ทางหลอดเลอดดา และอาจจะให manitol (0.25 - 1 g/kg)

• ตะกวมยาตานพษดงน (1) Calcium EDTA – ใหขนาด 0.5 – 1 กรม หรออาจถง 1.5 กรม ตอ

วน โดยฉดเขาหลอดเลอดดาชาๆ หรอเขากลามเนอ อาจจะใหยาขนาด 1 กรม หยดเขาเสนเลอด

ดาชาๆ ภายใน 1 ชวโมง ใหวนละ 2 ครง นานไมเกน 5 วนตดตอกน (2) Dimercaprol (BAL) –

ใชรวมกบ Calcium EDTA โดยใชขนาด 2.5 mg/kg ฉดเขากลามเนอทก 4 ชวโมง (3) DMSA

(succimer) – เปนยารบประทานใชไดดในการรกษาพษตะกวในเดก ในเดกเรมใหในขนาด 350

mg ทก 8 ชวโมง เปนเวลา 5 วน ตามดวย 350 mg ทก 12 ชวโมง เปนเวลา 14 วน

• ในกรณทผปวยทานตะกว (เชน กอนส หรอชนโลหะทมตะกว) เขาไปในรางกาย แนะนาใหทาน

ผงถาน (activated charcoal) เพอชวยในการดดซบ หลงจากนนถาตะกวทเขาไปในรางกาย

สามารถมองเหนดวยตาเปลา พจารณาทาการลางลาไส (whole bowel irrigation) พจารณาทา

การสองกลองถาสามารถเอาออกไดในกรณเปนชนใหญๆ

• คนงานทอยในสภาวะตอไปนตองใหหยดงานหรอเปลยนไปทาหนาทอน (1) ผทมระดบตะกวมากกวา 60 ug/dl ในการตรวจ 2 ครงตดตอกน (2) ผทไดรบการวนจฉยวาเปนโรคพษตะกว (3)

หญงมครรภทมระดบตะกว 25 ug/dl ขนไป

173

Manganese นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ แมงกานส (Manganese) ||||| ชออน ไมม

สญลกษณอะตอม Mn ||||| นาหนกอะตอม 54.94 ||||| CAS Number 7439-96-5 ||||| UN

Number ไมม

ลกษณะทางกายภาพ ถาบรสทธจะเปนผงสเทาขาว

คาอธบาย แมงกานส (Manganese) เปนธาตโลหะชนดหนง พบไดมากมายตามธรรมชาต จดวาเปน

แรธาตทจาเปนตอรางกาย (trace essential element) เนองจากเปนสวนประกอบของเอนไซมบาง

ชนด ตวธาตบรสทธจะมลกษณะเปนผงสเทา – ขาว แตสวนใหญทพบในชวตประจาวนมกพบในรป

สารประกอบมากกวา การเกดพษของแมงกานสจะเกดทระบบประสาทมากทสด คอทาใหมอาการสนคลายคนเปนโรคพารกนสน ซงเราเรยกอาการสนชนดนวา manganism

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Manganese and inorganic compounds,

as Mn TWA = 0.2 mg/m3 ||||| NIOSH REL – Manganese compounds and fume, as Mn

TWA = 1 mg/m3, STEL = 3 mg/m3, IDLH = 500 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Manganese

compounds and fume, as Mn C = 5 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ

ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของ

การทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 5 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดทาการประเมนไว

แหลงทพบในธรรมชาต อยในหน ทราย ตะกอนดน แหลงนา และสงมชวตทวไปตามธรรมชาต มก

ปะปนอยกบสารประกอบกลมซลเกต (silicate) หรอคารบอเนต (carbonate) ซงพบอยในดน หน

ทราย ทวๆ ไป โดยปกตคนจะไดรบแมงกานสจากธรรมชาตเปนประจาอยแลว ในอาหาร เชน ธญพช

ทไมขดส ผกใบเขยว ถว และนาชา พบวามปรมาณแมงกานสอยมาก อาจทาใหตรวจพบระดบ

แมงกานสในรางกายสงได นาดมและอาหารเปนแหลงทมาของแมงกานสทคนทวไปจะไดรบเขาสรางกายมากทสด

สถานประกอบการทพบแมงกานสหรอสารประกอบของแมงกานสได

• การทาเหมองแรแมงกานส โดยแรแมงกานสทใชในอตสาหกรรมมกอยในรปสารประกอบได

ออกไซด (MnO2) มลกษณะเปนผงสนาตาลหรอดา

• โรงงานผลตสารเคม เชน โรงงานทาดางทบทม (potassium permanganate)

• โรงงานถานไฟฉาย ใชเปนสวนประกอบในถานไฟฉาย

174

• โรงงานหลอมโลหะ เหลกกลา อลลอยด ใชแมงกานสเปนสารเรงปฏกรยา (reagent)

• อาจใชเคลอบหวเชอมโลหะ หวทเจาะหน รางรถไฟ

• ใชเปนสวนประกอบในอตสาหกรรมเซรามค ทาหวไมขดไฟ แกว สสงเคราะห

• ใชเปนสวนผสมในสารฟอกสเครองหนง ผา แกว

• ใชเปนสารอบแหงเมลดปอ (linseed)

• ใชเปนสวนประกอบในยาฆาเชอรา ชอ Maneb และ Mancozeb

• สารประกอบแมงกานสในรปสารอนทรยชอ methylcyclopentadienyl manganese

tricarbonyl (CH3C5H4Mn(CO)3) หรอเรยกยอๆ วา MMT ซงในอดตเคยใชเปนสารผสมใน

นามนแกสโซลน ดงนน เครองจกรหรอยานพาหนะทใชนามนทมสวนผสมของสารนในอดต กจะม

แมงกานสปนเปอนออกมาได

กลไกการกอโรค ปจจบนยงไมทราบกลไกการกอโรคทชดเจน อาการทางคลนก • อาการเฉยบพลน การสมผสในรปฟมของแมงกานสไดออกไซด เชนทพบจากการหลอหลอม

โลหะ ทาใหเกดโรคไขไอโลหะ (metal fume fever) จะมอาการไขสง แนนหนาอก และหอบ

เหนอย การสมผสสาร MMT ทผวหนงทาใหเกดอาการระคายเคองแสบรอน การสดดมไอสาร

MMT ทาใหปวดศรษะ ลนรสกรสโลหะ คลนไส หายใจขด เจบหนาอก หากสดดมสาร MMT

ปรมาณมากอาจทาใหเกดปอดอกเสบ ตบอกเสบ และไตเสอม (1)

• อาการเรอรง ระบบทจะไดรบผลกระทบมากทสดสาหรบการสมผสเรอรงคอระบบประสาท

สารแมงกานสจะเขาสะสมในสมองสวน globus pallidus ทาใหเกดอาการทางสมอง โดยอาการ

ระยะแรกจะออนเพลย ปวดศรษะ พฤตกรรมเปลยนแปลง เชน กระวนกระวาย พดมากผดปกต

กระตนความรสกทางเพศ รวมเรยกวา manganese psychosis อาการทางจตน บางครงอาจทา

ใหสบสนกบคนเปนโรคจตเภท (คนบา) ได ในระยะรนแรงจะมอาการคลายคนเปนโรคพารกนสน

(parkinsonism) เรยกวากลมอาการ manganism คอ พดชา (slow speech) หนาตาดไมม

ความรสก (mask faces) เคลอนไหวชาและกระตก (brady kinesia) ทาเดนผดปกต (gait

dysfunction) สวนอาการมอสน (tremor) ทพบไดบอยในคนเปนโรคพารกนสนทวไปอาจจะพบ

ไดนอยกวาในคนเปนโรคพษแมงกานส (1)

การตรวจทางหองปฏบตการ

• กรณผปวยมอาการจากพษแมงกานส สงทสาคญและชวยในการวนจฉยอยางมากคอการซก

ประวตการทางานอยางละเอยด เนองจากผปวยเหลานมกจะแสดงอาการคลายกบโรคจตหรอโรค

พารกนสนเมอแรกพบ หากซกประวตการทางานพบมความเสยงในการเปนพษแมงกานส จะ

นาไปสการตรวจวนจฉยทถกตอง และการรกษาทมประสทธภาพตอไป

175

• การตรวจระดบแมงกานสในเลอด เปนการตรวจเพอดการสมผสแมงกานสในระยะทผานมาไม

นาน (recent exposure) โดยประมาณคอภายใน 3 – 4 สปดาห (2) ระดบแมงกานสในเลอดไมม

องคกรใดกาหนดคามาตรฐานไวชดเจน เนองจากระดบทตรวจไดบงบอกวามการสมผส

(exposed) แตอาจไมสมพนธกบการปวยเปนโรคพษแมงกานส ในคนทวไปมกจะตรวจพบ

แมงกานสไดในเลอดอยแลวเนองจากสารนเปนธาตจาเปน (essential trace element) ซง

รางกายตองใชในการทางานของเอนไซม โดยทวไปประมาณการวาคาแมงกานสในคนทวไปนาจะ

อยทไมเกน 1 ug/dl (2)

• การตรวจระดบแมงกานสในปสสาวะ เปนการตรวจดการสมผสในระยะทผานมาไมนานเชนกน

(recent exposure) การแปลผลตองทาดวยความระมดระวงเชนเดยวกบการตรวจในเลอด โดยประมาณการเราคาดวาคาแมงกานสในปสสาวะคนทวไปนาจะอยทไมเกน 2 ug/l (2)

• การตรวจภาพจากคลนแมเหลกไฟฟา (magnetic resonance imaging, MRI) แบบ T1 –

weighted ของสมอง จะพบสญญาณภาพชดขนในบรเวณสมองสวน globus pallidus แสดงถง

การสะสมของแมงกานสทบรเวณสมองสวนน

การดแลรกษา

• การรกษาในกรณไดรบพษเฉยบพลนจากการสดดม เชน กรณสดดมสาร MMT หรอสดดม

ฟมของแมงกานสไดออกไซดปรมาณมาก ตองนาผปวยออกมาจากบรเวณทมสารแมงกานสให

เรวทสด ใหอยในทมอากาศถายเท ใหออกซเจนเสรม หากมอาการหลอดลมตบหรอปอดบวมนา

ใหรกษาตามอาการ (3)

• การรกษากรณพษเรอรง จะทาการรกษาเฉพาะเมอมอาการพษของแมงกานสเกดขน เชน อาการ

คลายโรคพารกนสน โดยการรกษาใชยาเดยวกบยาแกโรคพารกนสนทวไป เชน levo-dopa แต

การตอบสนองตอยาชนดนในผปวยพษแมงกานสอาจไมดเทาในผปวยพารกนสนทวไป (3) ขนาดท

ใหคอ 3.5 – 12 g/day (4)

• การรกษาโดยการใช Calcium EDTA หรอยา chelators ชนดอน เพอดงเอาแมงกานสออกจาก

รางกายยงไมมขอบงชทชดเจน (3) เทาทมขอมลมเพยงรายงานหนงจากประเทศญปนททาการ

chelation ในผสงอายสองรายทมอาการของโรคพษแมงกานสเกดขนพบวาอาการดขน (5 ) สวนการลดปรมาณแมงกานสในรางกายดวยการฟอกเลอดหรอลางไตนนยงไมมขอบงชใน

การทาเชนกน (3)

การปองกน การลดการสมผสสารแมงกานสในคนงานทมความเสยงเปนการปองกนทดทสด เชน การ

ใชระบบปด (close system) การใชตวระบายอากาศเฉพาะท (local exhaust ventilation) การ

สวมใสหนากากกรองขณะทางาน (respirator) การตรวจประจาปในผททางานสมผสแมงกานสควร

เนนทระบบประสาท และระบบทางเดนหายใจเปนหลก

เอกสารอางอง

176

1. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

2. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management handbook. London: The Stationery Office 2000.

5. Nagatomo S, Umehara F, Hanada K, et al. Manganese intoxication during total

parenteral nutrition: report of two cases and review of the literature. J Neurol Sci.

1999;162:102-5.

Mercury นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ปรอท (Mercury) ||||| ชออน Hydrargyrum, Quick silver, Liquid silver

สญลกษณอะตอม Hg ||||| นาหนกอะตอม 200.59 ||||| CAS Number 7439-97-6 ||||| UN

Number 2809

ลกษณะทางกายภาพ ในรปโลหะบรสทธจะเปนของเหลว สเงนวาว มนาหนก กลงไปมาได ไมมกลน

ไมระเบดตดไฟ

คาอธบาย ปรอทเปนโลหะเพยงชนดเดยวทในรปบรสทธจะอยในสถานะของเหลวทอณหภมหอง เมอ

เกดการหกรวไหลปรอทสามารถกลงไปมาและระเหยเปนไอไดงาย และเขาสรางกายทางการสดดม

ปรอทบรสทธดดซมไดนอยมากทางการกน สวนการสมผสผานทางผวหนงทาใหเกดผนแพได นอกจาก

ในรปโลหะบรสทธ (Elemental mercury) ยงพบปรอทไดในรปปรอทอนนทรย (inorganic

mercury) และปรอทอนทรย (organic mercury) อกดวย อาการพษของปรอทแตละรปจะมความ

แตกตางกนไป

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Elemental and inorganic forms TWA =

0.025 mg/m3 [skin], Aryl compounds TWA = 0.1 mg/m3 [skin], Alkyl compounds, as Hg TWA = 0.01 mg/m3, STEL = 0.03 mg/m3 [skin] ||||| NIOSH REL – Mercury vapor TWA =

0.05 mg/m3 [skin], IDLH = 10 mg/m3, Other forms except mercury (organo) alkyl

compounds C = 0.1 mg/m3, Mercury (organo) alkyl compounds, as Hg TWA = 0.01

177

mg/m3, STEL = 0.03 mg/m3 [skin], IDLH = 2 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Mercury vapor and

other forms except mercury (organo) alkyl compounds C = 0.1 mg/m3, Mercury

(organo) alkyl compounds, as Hg TWA = 0.01 mg/m3, C = 0.04 mg/m3 ||||| ประกาศ

กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:

สาหรบปรอท (Mercury) ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต

ไมเกน 0.05 mg/m3, สาหรบปรอทอนทรย (Mercury (organo) alkyl compounds) ความเขมขน

เฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 0.01 mg/m3, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน

0.04 mg/m3 คามาตรฐานในรางกาย สาหรบปรอทบรสทธและปรอทอนนทรยมการกาหนดคามาตรฐานไวคอ

ACGIH BEI (2012) – Total inorganic mercury in urine (Prior to shift) = 35 ug/g

creatinine, Total inorganic mercury in blood (End of shift at end of workweek) = 15

ug/L สวนปรอทอนทรยนน องคกร ACGIH ไมไดกาหนดคามาตรฐานไว

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Mercury and inorganic mercury compounds =

Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม), Methyl mercury

compounds = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity –

Elemental and inorganic forms of mercury = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงใน

มนษยได)

แหลงทพบในธรรมชาต • ตวธาตจะพบในธรรมชาตในรปแร Cinnabar ore (HgS) เมอนามาสกดจะไดเปนโลหะปรอทซงม

3 รป คอ 1) รปธาตบรสทธ (elemental mercury) จะเปนโลหะของเหลวสเงนวาว 2) รป

สารประกอบปรอท อนนทรย (inorganic mercury) เชน mercuric chloride (HgCl2) และ 3)

รปสารประกอบปรอทอนทรย (organic mercury คอ akyl & aryl mercury) เชน

methylmercury (HgCH3) เปนตน สารปรอททง 3 รปมกลไกเขาสรางกายและมพษแตกตางกน (1)

• เมอมนษยนาสายแรปรอทมาใชประโยชนกนมากขน ทาใหในธรรมชาตปจจบนมการปนเปอนของ

สารปรอทในดนและนาทวไป ไอปรอทจากอตสาหกรรมจะลอยสในอากาศ เมอถกนาฝนตกชะลง

มาจะตกลงในนาหรอลงดนโดยเฉพาะผวดนทอยตนๆ เมอธาตปรอท (elemental mercury)

ปะปนอยในนาจะเกดกระบวนการเปลยนแปลงกลายเปนปรอทอนทรย (biomethylated) โดย

สตวนาขนาดเลก จากนนจะเขาสหวงโซอาหาร จากในสตวนาขนาดเลก ไปสะสมในปลาเลก ใน

ปลาใหญ โดยมความเขมขนมากขนเรอยๆ (bioaccumulation) ในปลาขนาดใหญบางชนด เชน

ปลาปากดาบ (swordfish) ทกนปลาเลกอนๆ อาจสะสมสารปรอทเอาไวในเนอเยอในความ

เขมขนสงได (1) อนจะนาไปสการไดรบสารปรอทเมอมนษยบรโภคปลาเหลานเขาไป ปญหาสาร

178

ปรอทปนเปอนมากขนในสงแวดลอม ไมวาจะในอากาศ ดน นา หรอสตวนา กาลงเปนทสนใจกน

อยทวโลก (2)

• นอกจากนการปลอยสารปรอทออกปนเปอนในสงแวดลอมโดยการกระทาของมนษยแลว การ

ระเบดของภเขาไฟยงเปนการปลอยสารปรอทออกมาสสงแวดลอมตามธรรมชาตไดอกทางหนง

ดวย (1)

• ปะปนอยในนามนดบและแกสธรรมชาตจากบางแหลง

สภาพการณหรออตสาหกรรมทพบสารปรอทได

• ปรอทบรสทธ (Elemental mercury) พบไดในปรอทวดไข เครองวดความดนโลหต สวตชไฟ

ใชใสในหลอดฟลออเรสเซนตเพอชวยในการเรองแสง ใชในกระบวนการสงเคราะหแกสคลอรนและโซดาไฟ ใชในการแยกธาตทองคาออกจากธาตอน ใชผสมในวสดอดฟน (dental amalgam)

ในยาสมนไพรพนบานบางชนดอาจมปรอทผสมอย ในพธกรรมทางศาสนาบางอยางอาจมการใช

ปรอท เชน เผาแบงกกงเตก การระเบดของภเขาไฟกจะมปรอทออกมาดวย

• ปรอทอนนทรย (Inorganic mercury) นามาใชดงน mercuric chloride ในอดตใชเปนนายา

ฆาเชอ mercurous chloride ในอดตใชเปนยาถาย ยาถายพยาธ mercurochrome ใชในยา

แดง thimerosal ใชผสมเปนยากนเสยในยาทา วคซน และยาหยอดตา mercuric sulfide และ

mercuric oxide อาจพบใชในสบางชนด รวมถงอาจพบในสทใชในการสกลายทผวหนงดวย

• ปรอทอนทรย (Organic mercury) ทพบไดบอยคอ methylmercury จะพบปนเปอนใน

เนอเยอของสตวนาตามธรรมชาต สาร dimethylmercury อาจใชในการทดสอบทางเคม

บางอยาง ในอดต methylmercury & ethylmercury ใชปองกนเมลดพชจากรา แตปจจบนเลก

ใชแลว ในอดตสาร phenylmercury ใชเปนสารตานเชอราผสมในสทาบาน ปจจบนเลกใชแลว

เชนกน

กลไกการกอโรค ปรอททาปฏกรยากบหม sulfhydryl (SH) ทาใหเกดการยบยงการทางานของ

เอนไซม และเปนผลใหเกดพยาธสภาพของเยอหมเซลล หากพจารณาแยกตามชนดแลวพบวา

elemental mercury และ methylmercury ทาใหเกดพษตอสมอง นอกจากน methylmercury

ยงระคายเคองตอปอด ทาใหพฒนาการทางสมองผดปกต สวน inorganic mercury ทาใหระคายเคองผวหนง ตา ทางเดนอาหาร และเปนพษตอไต

การจดการเมอเกดการรวไหล

• กรณของ organic mercury ไมนาจะมการรวไหลจากแหลงใดออกมาในปรมาณมาก สวน

inorganic mercury การรวไหลอาจพบไดไมบอยนก ทง 2 กรณจงขอไมกลาวถงในทน

• กรณของ elemental mercury การหกตกรวไหลถอวามความสาคญมาก การหกลงบนพนพรม

แมในปรมาณนอยมากเพยง 5 ml ถาไมเกบกวาดกเคยมรายงานวาทาใหเดกทสมผสเกดอาการ

พษอยางรนแรงได (3) การเกบกวาดกรณปรอทวดไขหรอท วดความดนตกแตก ถาเปนใน

179

โรงพยาบาลควรมการฝกเตรยมแมบานใหทาการเกบไดอยางถกตอง ถาเปนในบานตองทาการ

เกบเองอยางเหมาะสม สาหรบพนพรมการเกบจะยากกวาพนไมหรอกระเบองเพราะปรอท

ไหลแทรกซมอยไดมากกวา วธการเกบอยาใชเครองดดฝนดด เพราะจะทาใหไอปรอทระเหย

ออกมามากขน ควรใชกระดาษแขง 2 แผนปาดขนมา (ใชกระดาษแผนหนงปาดหยดปรอท

ขนมาไวบนกระดาษอกแผนหนง) หรอใชขวดยาหยอดตาทใชหมดแลวดดขนมากได จากนน

นาปรอททเกบขนมาใสในถงพลาสตก นาไปทงในถงขยะอนตรายตอไป (4)

อาการทางคลนก

• ปรอทบรสทธ (Elemental mercury) ในรปของเหลวหากกนหรอกลนเขาไปจะดดซมเขาทางทางเดนอาหารไดนอยมาก จงมกไมเกดพษขน แตในรปไอระเหยสามารถดดซมเขาทางปอดได

มากและรวดเรว ทาใหเสยงตอความเปนพษสง อาการเฉยบพลนหากไดรบปรมาณสงกวา 1

mg/m3 จะทาใหเกดปอดอกเสบ (chemical pneumonitis) และปอดบวมนาอยางรนแรง

อาการระยะยาวกรณรบสมผสในระดบตาเปนเวลานานจะเกดกบระบบประสาทเปนหลก

ระยะแรกทเกดคออาการสน (tremor) ตามดวยการเคลอนไหวแบบกระตกของแขนขา

(choreiform movement) ตอมาเกดความเปลยนแปลงตอสภาพจต คอ ออนเพลย นอนไม

หลบ เบออาหาร ความจาไมด ปญหาทางอารมณทเกดขนคอ ขอาย ซมเศรา วตกกงวล กระวน

กระวายผดปกต หากอาการรนแรงอาจทาใหเพอคลง (hallucination) และความจาเสอม

(dementia) อาการอนๆ ทเกดขนไดคอเหงอกอกเสบ (gingivostomatitis) ซงจะพบเปนเสนส

ฟาปรากฏทเหงอกและฟน อาการชาปลายมอปลายเทา (peripheral neuropathy) และไตเสอม

(nephropathy)

• กรณของเดกทไดรบปรอทมานาน อาจเกดโรคทมลกษณะเฉพาะขนแตพบไดไมบอยนก คอ

Acrodynia หรอเรยกวา “pink disease” ซงจะมอาการปวดตามแขนขา รวมกบผวทแขนขา

ลอกและกลายเปนสชมพ ความดนโลหตสง เหงอออกมาก เบออาหาร นอนไมหลบ และรองกวน

• กรณของโลหะ amalgam ซงใชอดฟนกนอยางแพรหลายนน แมวาจะมสวนผสมของ

elemental mercury และอาจจะดดซมเขาสรางกายไดในระดบตาๆ ดวยนน แตผลจากการศกษาวจยในปจจบนสวนใหญสรปตรงกนวา ปรอททไดรบจาก amalgam จะไมสงถงขนาดทาให

เกดอาการพษแตอยางใด (5)

• ปรอทอนนทรย (Inorganic mercury) เนองจากสวนใหญอยในสารประกอบทเปนของเหลว

ทางเขาหลกของปรอทอนนทรยจงเปนการกนหรอกลน แมวาการเขาทางลมหายใจอาจมความ

เปนไปไดเชนกน (1) เมอกลนสารกลมปรอทอนนทรยเขาไป โดยเฉพาะ mercuric chloride จะ

ทาใหเกดอาการปวดทองอยางรนแรงทนท ทองเสยลาไสอกเสบมเลอดออก (hemorrhagic

gastroenteritis) ถารนแรงจะทาใหลาไสเนา (intestinal necrosis) ชอก และเสยชวตได

นอกจากนยงมพษตอไตทาใหไตวายเฉยบพลนจาก acute tubular necrosis ภายใน 2 – 3 วน

180

หลงกนเขาไป ระดบททาใหเสยชวตหากกน mercuric chloride เขาไปอยทเพยง 1 – 4 g

เทานน การรบสมผสในระดบตาแบบเรอรงจะทาใหเกดอาการทางระบบประสาทเชนเดยวกบ

กรณของปรอทบรสทธ

• ปรอทอนทรย (Organic mercury) โดยทวไปคนจะไดรบปรอทอนทรยมากทสดจากทางการ

กนอาหารทมปรอทอนทรยปนเปอน เชน ปลา ปรอทอนทรยดดซมผานทางเดนอาหารไดด สวน

การดดซมทางการหายใจและทางผวหนงมโอกาสเกดนอย แตเปนไปไดเชนกน (1)

• อาการพษทเกดในสารกลมปรอทอนทรยแตละชนดจะแตกตางกนไป ทเคยเกดขนมากทสดคอพษ

จาก methylmercury ซงจะทาใหเกดอาการทางระบบประสาทเปนหลก คอชาและเปนเหนบท

ปลายมอปลายเทาและรมฝปาก เดนเซ มอสน กลามเนอเกรงกระตก ปฏกรยารเฟลกซรนแรงขน (exaggerated deep tendon reflex) พดไมชด การไดยนผดปกต (central hearing loss)

ลานสายตาแคบลง (progressive constriction of visual field) อาการทางจตจะทาให

พฤตกรรมเปลยนแปลง สตปญญาเสอม ผวหนงแดงลอก ไตเสอม หากอาการรนแรงจะถงขน

เสยชวตได อาการพษเกดขนหลงจากไดรบ methylmercury เพยง 2 – 3 สปดาหถงเดอน ใน

กรณของหญงตงครรภ เดกทคลอดออกมาจะไดรบผลกระทบทางระบบประสาทคอจะทาใหเปน

ปญญาออนได (cerebral palsy)

• กรณของพษ methylmercury ทเคยเกดขนอยางรนแรงและมผปวยจานวนมากนนมกรณ

ตวอยางทประเทศญปน ในป ค.ศ. 1956 ผลจากการปลอยของเสยทมสารปรอทจากโรงงานเคม

ลงสอาวมนามาตะ (Minamata) ทาใหเกดการสะสมของ methylmercury ในปลาทะเล เมอคน

ในชมชนจบปลามากน ทาใหเกดอาการพษจาก methylmercury ขนจานวนมาก เดกทารกท

คลอดออกมาจากมารดาทไดรบพษในชวงนนจะปญญาออน เหตการณในครงนนรนแรงจนตอง

เรยกขานกนตอมาวา “Minamata disease” (2)

• พษจากปรอทอนทรยชนดอนๆ ซงคนทวไปมโอกาสสมผสนอยจะแตกตางกนไป ethylmercury

ทาใหเกดอาการทางระบบประสาท ทางเดนอาหาร และไตไดแตมกไมรนแรง phenylmercury

ทาใหเกดอาการทางระบบประสาทไดคลาย methylmercury เชนกน สวน dimethylmercury ซงใชในหองทดลองทางเคมเทานนเปนของเหลวทมฤทธรนแรงมาก เพยงหยดลงบนผวหนง 2 –

3 หยดจะดดซมทาใหเกดอาการทางสมอง (encephalopathy) รนแรงถงตายได (1)

การตรวจทางหองปฏบตการ

• ปรอทบรสทธ (Elemental mercury) และปรอทอนนทรย (Inorganic mercury) การ

ตรวจตวบงชการสมผส (biomarker) สาหรบ elemental mercury และ inorganic mercury

ทนยมคอตรวจระดบปรอทในเลอดและปรอทในปสสาวะ การตรวจในเลอดจะบงบอกการสมผส

ในระยะสน (recent exposure) สวนการตรวจในปสสาวะจะบอกการสมผสในระยะยาว (long-

term exposure) การตรวจในเลอดมคาครงชวตของการลดระดบในเลอดหลงการสมผสสอง

181

ระยะ ชวงแรกคอหลงการสมผส 2 – 4 วน ระดบปรอทในเลอดจะลดลงอยางรวดเรว และคอยๆ

ลดลงชาๆ ภายใน 15 – 20 วนตอมา (5) การตรวจในเลอดจงเหมาะทจะใชดหลงการสมผสทนท

หรออยางมากไมเกน 2 – 4 วน สาหรบการตรวจในปสสาวะจะบงบอกการสมผสกรณสมผสใน

ระยะยาวไดดกวา เนองจากคาครงชวตของการขบปรอทออกทางปสสาวะนนมระยะเวลาถง 40

วน (1) การตรวจจงเหมาะจะใชดในผทสมผสแบบเรอรงมานานแลว

• การใชโลหะอดฟนทเปน amalgam จะมผลทาใหระดบปรอททงในเลอดและในปสสาวะสงขน

กวาคนทไมไดอดฟนดวยโลหะชนดน การกนปลาทม methylmercury ปนเปอน จะทาใหระดบ

ปรอทในเลอดสงขน แตจะไมรบกวนระดบปรอทในปสสาวะ การแปลผลเมอตรวจระดบปรอทจงควรตองสอบถามปจจยรบกวนเหลานดวยเสมอ โดยทวไประดบปรอทในเลอดคนทวไปท

ไมไดทางานสมผสสารปรอท ไมมโลหะอดฟน และกนปลานอยกวา 3 ครง/เดอน จะอยท 2 ug/l

สวนระดบปรอทในปสสาวะในคนทวไปทไมไดทางานสมผสสารปรอท และไมมโลหะอดฟน จะอย

ท 1.4 ug/l (1 ug/g Cr) (5)

• ปรอทอนทรย (Organic mercury) การตรวจทชวยบงบอกการสมผสสารปรอทอนทรยคอ การ

ตรวจปรอทในเลอดและในเสนผม อาการพษเรอรงของปรอทอนดบแรกสดคออาการชา จะ

เกดขนเมอระดบปรอทในเลอดเกน 200 ug/l และในเสนผมเกน 50 ug/g ดงนนจงมแนะนาวา

ระดบในเลอดทใชเฝาระวงผทสมผสปรอทอนทรยนาจะไมควรเกน 10 ug/100 ml สวนการตรวจ

ระดบปรอทในปสสาวะนนไมมประโยชนในการใชประเมนการสมผสปรอทอนทรย (5)

• การตรวจทางหองปฏบตการอน ทชวยในการประเมนผปวยกรณทเกดพษปรอทจากการสดดม

แบบเฉยบพลนคอการตรวจภาพถายรงสทรวงอก (Chest X-ray) กรณเปนพษรนแรง ตรวจดการ

ทางานของไต (BUN, creatinine) การตรวจระดบเกลอแร (electrolyte) และการตรวจระดบ

แกสในเลอด (arterial blood gas) กรณสมผสเรอรงและอาการเปนพษตอไตไมชดเจน อาจ

ตรวจดระดบ β – 2 microglobulin หรอ microalbuminuria เพอดความผดปกตของไตใน

ระยะเรมแรกได กรณสมผสปรอทอนทรย ซงมฤทธทาใหหหนวกและลานสายตาแคบลง ใหตรวจ

การไดยนและลานสายตาตามอาการของผปวย (1) การดแลรกษา

• ปรอทบรสทธ (Elemental mercury) กรณสดดมไอระเหย elemental mercury ใหรบนา

ผปวยออกมาจากบรเวณทเกดเหต อยในทอากาศถายเทด ใหออกซเจนเสรม สงเกตการณหายใจ

เนองจากมความเสยงทจะเกดปอดอกเสบหรอปอดบวมนาได ใหการรกษาประคบประคองตาม

อาการ การใหยาขบปรอทคอ succimer (meso-2,3-dimercartosuccinic acid, DMSA)ได

ประโยชนทงในกรณการเปนพษแบบเฉยบพลนและเรอรง ใหโดยใหขนาด 10 mg/kg กนทก 8

ชวโมงนาน 5 วน จากนนใหขนาดเดมแตหางขนเปนทก 12 ชวโมงใน 2 สปดาหตอมา (1)

182

• ปรอทอนนทรย (Inorganic mercury) กรณกน inorganic mercury โดยเฉพาะ mercuric

chloride ใหคาดการณไวเลยวามโอกาสลาไสอกเสบ ถายทอง และชอกไดสงมาก ใหสารนาอยาง

พอเพยงในเบองตนไวกอน อยากระตนใหอาเจยนเนองจากสารนมฤทธกดกรอนสง จะทาให

ทางเดนอาหารบาดเจบมากขนได ประเมนความรนแรงของบาดแผลในทางเดนอาหารได

โดยใชการสองกลองด (endoscopic examination) สงเกตอาการไตวายทอาจจะเกดขนไดใน

2 – 3 วนตอมา ถาเกดขนอาจตองพจารณาฟอกเลอด (hemodialysis) การใหยา succimer กน

อาจไมไดผลดนกเนองจากพษของ mercuric chloride ทาใหทางเดนอาหารบาดเจบจนไม

สามารถดดซมยาเขาไป ทแนะนาคอให BAL (British anti-Lewisite, dimercaprol, 2,3-dimercaptopropanol) ฉดเขากลามเนอในขนาด 3 mg/kg ทก 4 – 6 ชวโมงเปนเวลา 2 วน

จากนนใหฉดขนาดเดมตอทก 12 ชวโมงอกนาน 7 – 10 วนตอมา ถาคนไขยงมอาการรนแรงอาจ

พจารณาใหยาตอไปอก ในกรณทอาการแรกรบรนแรงมาก ใหยาครงแรกใหฉดขนาด 5 mg/kg

ไปเลย ในกรณทผปวยอาการดขน รสกตว และคดวาสามารถดดซมยาทางการกนไดแลว อาจ

พจารณาเปลยนไปใหยา succimer แทนกได (1)

• ปรอทอนทรย (Organic mercury) โอกาสเกดพษแบบเฉยบพลนนอย การเกดพษเรอรงใหนา

ผปวยออกมาจากแหลงมลพษ ลดการสมผสโดยอาหารทกนตองไมปนเปอนปรอท รกษา

ประคบประคองตามอาการทเกดขนเปนหลก การใหยา succimer มขอมลวาชวยใหอาการผปวย

ดขน (1)

การปองกนและลดการสมผส สาหรบ Elemental mercury และ inorganic mercury นน การ

สมผสในงานสามารถลดลงไดดวยการควบคมทางดานอาชวอนามยคอ เลอกใชวสดทไมมปรอท เชน

โรงพยาบาลเลอกใชทวดความดนแบบไมมปรอทแทนแบบเกาทมปรอท ถาเลยงไมไดตองลดการ

สมผส ใหความรแกพนกงาน ใชอปกรณปองกนสวนบคคล เมอเกดการหกรวตองรบดาเนนการเกบ

กวาดอยางถกวธ ตรวจสขภาพประจาปในคนทสมผสสารปรอทควรจะเนนตรวจระบบประสาท การ

ทางานของไต และระดบปรอทในปสสาวะ สวนกรณของ organic mercury นนคนมกไดจากสงแวดลอม การปองกนคอควบคมโรงงานอตสาหกรรมไมใหปลอยปรอทออกสธรรมชาตมากเกนไป

หนวยงานควบคมทางดานสงแวดลอมตองตรวจวดระดบปรอทในนาและอากาศอยางสมาเสมอ กรณ

ทเกดปญหาปรอทปนเปอนตองงดใชนาจากแหลงทปนเปอน งดกนปลาและสตวนาทจบมาจากแหลง

นาทปนเปอน

เอกสารอางอง

1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

183

2. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

3. von-Muhlendahl KE. Intoxication from mercury spilled on carpets. Lancet.

1990;336(8730):1578.

4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

5. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

Methanol นพ.ภวต วทยผโลทย (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ เมทานอล (Methanol)

ชออน Methyl alcohol, Wood alcohol, Wood naphtha, Wood spirit, Carbinol

สตรโมเลกล CH4O ||||| นาหนกโมเลกล 32.04 ||||| CAS Number 67-56-1 ||||| UN Number

1230

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ระเหยงาย มกลน ตดไฟได

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 200 ppm, STEL = 250 ppm [skin]

||||| NIOSH REL: TWA = 200 ppm (260 mg/m3), STEL = 250 ppm (325 mg/m3) [skin],

IDLH = 6,000 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 200 ppm (260 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวง-

มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความ

เขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 200 ppm (260

mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Methanol in urine (End of shift) = 15 mg/L

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว คาอธบาย Methanol หรอ methyl alcohol หรอ wood alcohol เปนสารทใชเปนตวทาละลาย

ในสารเคมและผลตภณฑหลายชนดเชนเดยวกบ ethyl alcohol หรอ ethanol ซงปญหาทสาคญคอ

มผนา methanol มาผลตเปนเหลาเถอนขาย กอใหเกดปญหาสขภาพถงแกพการหรอเสยชวตได

เนองจาก methanol ทาใหเกดภาวะเลอดเปนกรด (metabolic acidosis) ทาใหตาบอด

(blindness) และเสยชวตไดภายใน 6 - 30 ชวโมง

184

กลไกการกอโรค Methanol จะถก metabolized อยางชาๆโดยเอนไซม alcohol dehydro-

genase กลายเปน formaldehyde จากนนกถกเอนไซม aldehyde dehydrogenase ทาให

กลายเปน formic acid (formate) ซงเปนสารททาใหเกดภาวะตาบอด (blindness) สาหรบเอนไซม

alcohol dehydrogenase สามารถ metabolized ไดทง ethanol และ methanol จงสามารถใช

ethanol เปน antidote ของ methanol ได

ขนาดทกอพษ ขนาดของ methanol ทางการกนหรอดม ททาใหเกดพษขนเฉลยประมาณ 30 – 240

ml (20 – 150 gm) หรอขนาดตาสดททาใหเกดพษประมาณ 100 mg/kg สวนขนาดของ methanol

ทางการสดดม คามาตรฐานในงานอตสาหกรรมคอ 200 ppm ตอ 8 ชวโมงการทางาน (the ACGIH recommended workplace exposure limit) และระดบทกอใหเกดอนตรายตอสขภาพไดคอ

6000 ppm (the level considered immediately dangerous to life and health; IDLH)

สาหรบการสมผสทางผวหนง โดยทวไปทาใหเกดการระคายเคองทางผวหนง ทาใหผวแหง แดง ม

รายงานวามการเกดพษจากการดดซมทางผวหนงในเดกทารก ในประเทศอยปตจากการใช alcohol

ชวยลดไข ทาใหเกดอาการคลายทางการกน

อาการทางคลนก ในชวง 2 – 3 ชวโมงแรก หลงไดรบ methanol ทางการกน จะทาใหผปวยเกด

อาการเมาเชนเดยวกบ ethanol และจะเกดอาการปวดทอง คลนไสได ในชวงแรกจะยงไมมภาวะ

เลอดเปนกรด (metabolic acidosis) แตบางครงเราอาจพบไดวามคา osmolar gap สงขน จากนน

2 – 3 ชวโมงใหหลง จะเกดภาวะ severe metabolic acidosis, ภาวะตาบอดหรอปญหาทาง

สายตา, ภาวะชก, หมดสต, ภาวะไตวาย และเสยชวตได สาหรบภาวะบกพรองทางสายตา พบวาจะ

การมองเหนไมชดคลายกบการยนอยบนทงหมะ (standing in a snowfield) การตรวจตาดวย

fundoscopic จะพบ optic disc hyperemia, venous engorgement, peripapilledema,

retinal and optic edema

ระยะของอาการทางคลนก

• กดระบบประสาทสวนกลาง เรมมอาการภายใน 30 นาท – 2 ชวโมง การเกดพษอาจใช

ระยะเวลานอยกวาเอทานอล

• ชวงเวลาไมแสดงอาการ (asymptomatic latent period) เกดภายหลงการกดประสาท

สวนกลาง ระยะเวลาในชวงนมหลากหลายตงแต 8 – 24 ชวโมงหลงการกน แตบางครงอาจเกด

นานกวา 48 ชวโมง กได ผปวยจะไมแสดงอาการใดๆ ชดเจน ในชวงเวลาน

• ภาวะเลอดเปนกรดอยางรนแรง (severe metabolic acidosis) เกดตอจากชวงเวลาไมแสดง

อาการ อาจมอาการคลนไส อาเจยน ปวดศรษะ และมปญหาเกยวกบการมองเหน

• ภาวะเปนพษตอสายตา (ocular toxicity) ตามมาดวยตาบอด โคมา และในรายทรนแรงจะ

เสยชวต การมองเหนทผดปกต โดยทวไปจะเรมมอาการ 12 – 48 ชวโมงหลงการกน และม

อาการไดตงแตตาสแสงไมได มองเหนภาพไมชด ไปจนถงระดบความสามารถในการมองเหนลด

185

ตาลง และตาบอดสนทได การสญเสยการมองเหนมกเปนแบบสวนกลาง (central scotoma)

หรอตาบอดสนทเนองจากเสนประสาทตาฝอ (optic atrophy)

การตรวจทางหองปฏบตการ

• Serum methanol level มากกวา 20 mg/dL ในชวงแรก แตในชวงหลงจาก 2 – 3 ชวโมง คา

serum methanol level อาจจะลดตาลงได

• Serum formate เปนคาทดในการชวยวนจฉย และบอกถงความรนแรง แตการตรวจหา serum

formate อาจจะยงมทตรวจไดนอย

• การตรวจทางหองปฏบตการอนๆ ไดแก electrolyte ชวยคานวณคา anion gap, BUN,

creatinine, serum osmolality และ osmolar gap, arterial blood gas และ lactate level การดแลรกษา

1. การดแลในกรณฉกเฉนและการรกษาตามอาการ (Emergency and supportive treatment)

• ดแลทางเดนหายใจในกรณทผปวยหมดสต

• รกษาภาวะชกหรอหมดสต ถามอาการ

• รกษาภาวะเลอดเปนกรด (metabolic acidosis)ดวย sodium bicarbonate โดยใชการ

เจาะ arterial blood gas ประเมนการรกษา

2. Specific drug and antidote

• ให fomepizole หรอ ethanol เปน antidote แยงจบกบเอนไซม alcohol

dehydrogenase เพอลดการเปลยน methanol เปน toxic metabolites ขอบงชในการ

ใหคอ (1) ผปวยทมประวตดมกน methanol ชดเจน และไมสามารถตรวจหา serum

methanol ไดทนทวงท และมคา osmolar gap มากกวา 10 mOsm/L หรอ (2) มภาวะ

metabolic acidosis (pH < 7.3, serum bicarbonate < 20 mEq/L)

• folic และ folinic acid จะชวยเพมการเปลยนกรด formic ใหกลายเปนคารบอนไดออกไซด

และนา โดยใหขนาด 1 mg/kg (up to 50mg) IV ทก 4 ชม.

3. Decontamination

• ทาใหอาเจยนเอา gastric content ออกถากนสารเขาไปไมเกน 30 – 60 นาท

• การให activated charcoal ไมคอยใหประโยชนเนองจาก methanol สามารถดดซมผาน

ทางเดนอาหารไดเรวมาก 4. Enhanced elimination การทา hemodialysis ชวยในการกาจดทง methanol และ formic

acid ขอบงชในการทา hemodialysis คอ

• ผปวยทตองสงสยวาไดรบ methanol และมภาวะ metabolic acidosis อยางชดเจน

• ภาวะบกพรองทางสายตา

186

• ภาวะไตวาย

• คา osmolar gap > 10 mOsm/L หรอคา serum methanol > 50 mg/dL

การรกษาตางๆ ขางตนจะดาเนนการจนกระทงคา serum methanol ลดลงตากวา 20 mg/dL หรอ

พนจากภาวะเลอดเปนกรด

Methyl bromide นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ เมทล โบรไมด (Methyl bromide) ||||| ชออน Bromomethane, Monobromomethane

สตรโมเลกล CH3Br ||||| นาหนกโมเลกล 94.94 ||||| CAS Number 74-83-9 ||||| UN Number

1062

ลกษณะทางกายภาพ แกสไมมส ไมมกลน เกดไดเองตามธรรมชาตในมหาสมทรจากสาหรายหรอ kelp สวนใหญเกดจากการสงเคราะหโดยมนษย

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 1 ppm [skin] ||||| NIOSH REL:

Carcinogen notation, IDLH = 250 ppm ||||| OSHA PEL: C = 20 ppm (80 mg/m3) [skin] |||||

ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ.

2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 20 ppm

(80 mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 190 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงใน

มนษยหรอไม) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษย

ได)

การผลต bromomethane ไดมาจากการทาปฏกรยาของ methanol กบกรด hydrobromic ตาม

ดวยการกลนแยกสวน การนาไปใช ใชเปนสารรมควน สารฆาแมลง เชอรา และสตวกดแทะ ใชเปนสารทเตมกลม

methyl (methylating agent) ในปฏกรยาเคม ใชเปนตวสกดนามนจากถว เมลดพช และขนแกะ

ใชเปนสารดบเพลงในยโรปแตไมนยมในสหรฐอเมรกา

การเขาสรางกาย ดดซมทางการหายใจ และนอยมากทางการดมนาทปนเปอน

187

ผลระยะฉบพลน ถาสดดม จะมอาการปวดศรษะ ออนเพลย คลนไส เปนไดหลายชวโมง ถาสดเขาไป

ปรมาณมากจะทาใหหายใจลาบาก ปอดบวมนา (pulmonary edema) อาจมอาการเดนเซ เหนภาพ

ซอน กลามเนอสน (muscle tremor) หรอชก ทาใหเสยชวตได ถาสมผสทางผวหนงทาใหเปนผนแดง

คน เปนตมนาได

ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ เปนพษตอไต

การรกษา รกษาตามอาการไมม antidote การให sulfhydryl agents เชน dimercaprol เขากลาม

จะชวยเรงการขบออกจากรางกาย การให N-acetylcysteine จะเปนสารตงตนในการสราง

glutathione ในตบ ซงชวยลดความเปนพษของ bromomethane ขอมลดานสงแวดลอม ตกคางในอากาศใชเวลายอยสลายประมาณ 11 เดอน

เอกสารอางอง

1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for

bromomethane. 1992 [cited 2010 11 January]; Available from: http://www.atsdr.cdc.-

gov/toxprofiles/tp27.html.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

3. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

Methyl ethyl ketone พญ.เกศ สตยพงศ (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ เมทลเอทลคโตน (Methyl ethyl ketone) ||||| ชออน MEK, Butanone, 2-Butanone

สตรโมเลกล C4H8O ||||| นาหนกโมเลกล 72.11 ||||| CAS Number 78-93-3 ||||| UN Number

1193 ลกษณะทางกายภาพ เปนของเหลวใส ไมมส กลนคลาย acetone (กลนของ acetone มลกษณะ

กลนหอมของสารเคม) ระเหยงายและตดไฟงาย ความดนไอ 77 mmHg (ทอณหภม 20 องศา

เซลเซยส) นาหนกโมเลกล 72.10 ตดไฟไดเองทอณหภม 515 องศาเซลเซยส ถาสมผสความ

รอนจะเปลยนเปนแกสคารบอนไดออกไซด และแกสคารบอนมอนนอกไซด สามารถละลายนาไดด

และผสมกบสารตวทาละลายไดหลายชนด

188

คาอธบาย Methyl ethyl ketone หรอทนยมเรยกยอๆ วา MEK เปนสารในกลม ketone (คอมหม

carbonyl ตอกบ hydrocarbon 2 ขาง สารกลม ketone ทพบบอยทสดคอ acetone) เปนตวทา

ละลายทนยมนามาใชในผลตภณฑหลายๆ อยางในปจจบน

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 200 ppm, STEL = 300 ppm |||||

NIOSH REL: TWA = 200 ppm (590 mg/m3), STEL = 300 ppm (885 mg/m3), IDLH = 3,000

ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 200 ppm (590 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรอง

ความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Methyl ethyl ketone in urine (End of shift) = 2 mg/L

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว

อตสาหกรรมทพบได หลกๆคอถกนามาใชเปนตวทาละลายสาหรบ vinyl plastic ทใชในงาน

เคลอบผว (coating) ใชในการหลอขนรป (molding articles) นอกจากน ยงใชเปนนามนเคลอบเงา

หรอนามนชกเงา (varnish) ใชลางคราบมนบนผวโลหะ (degreasing metal) ใชในอตสาหกรรม

ผลตเทปแมเหลก (magnetic tape) หมก สสเปรย กาว smokeless powder และผลตภณฑอดรอย

รว (sealers) และใชในการสกดวตถดบประกอบอาหาร

กลไกกอโรค MEK มฤทธระคายเคองเปนหลก แตเมอเทยบกบสารตวทาละลายชนดอน นบวา MEK

มพษนอยกวาและคอนขางปลอดภยกวา เมอเขาสรางกาย สวนใหญจะถกขบออกในรปเดม ทาง

ปสสาวะและทางลมหายใจออก

อาการพษเฉยบพลน

• หากรบสมผสไอระเหยทางการหายใจ จะทาใหระคายเคองจมกและภายในลาคอ และเกด

อาการปวดศรษะ อาเจยน มนงง สบสน ชาตามแขนขา และอาจกดระบบประสาทสวนกลาง

• หากสมผสทางผวหนง จะทาใหระคายเคองผว ทาใหเกดผวแหง

• หากสมผสถกตา จะเกดการระคายเคองรนแรง ปวดตา นาตาไหลและทาใหตามวชวคราว

• หากสมผสทางการกน จะทาใหอาเจยน ซมลง โคมา ความดนตา หายใจหอบเรว และเกดภาวะ metabolic acidosis ตามมาได

อาการพษเรอรง

• กดระบบประสาทสวนกลาง มผลตอระบบประสาทสวนปลาย และอาจทาใหเกด peripheral

neuropathy

• หากสมผสทางผวหนงเปนเวลานาน ทาใหผวหนงอกเสบ ผนแดงและคน ผวหนงบางลง

การสงตรวจทางหองปฏบตการ ถายภาพรงสทรวงอก (chest x-ray) เพอดความผดปกตของเนอ

ปอด ในกรณสมผสทางการหายใจ การสงตรวจอนใหสงตรวจตามอาการ เชน ระดบเกลอแรในเลอด

(electrolyte) ระดบแกสในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas)

189

การดแลรกษา

• กรณสมผสทางการสดหายใจ ใหดแลทางเดนหายใจเบองตน (maintain airway) ใหออกซเจน

และดแลการหายใจตามความรนแรง เฝาระวงการเกดภาวะปอดอกเสบจากสารเคม (chemical

pneumonitis)

• กรณสมผสทางผวหนงและเยอบตางๆ ใหถอดเครองนงหมทปนเปอนออกใหหมด และลางดวยนา

สะอาดปรมาณมาก หากเขาตา เมอรกษาเบองตนแลว ควรสงตอใหจกษแพทยดแลรกษาตอ

• กรณกลนกน พยายามใหผปวยดมนามากๆ หรอพจารณาทาการลางทอง (gastric lavage) ได

หากยงกนมาไมเกน 1 ชวโมง

• นอกจากน ใหการรกษาตามอาการ ควรเจาะตรวจ arterial blood gas ดวย หากผปวยกน MEK

เขาไปในปรมาณมาก

Methylene chloride นพ.องกร นพคณภษต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ เมทลนคลอไรด (Methylene chloride)

ชออน Dichloromethane, DCM, Methylene dichloride, Freon 30

สตรโมเลกล CH2Cl2 ||||| นาหนกโมเลกล 84.93 ||||| CAS Number 75-09-2 ||||| UN Number

1593

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมมส ระเหยงาย ไมตดไฟและไมระเบด ทความเขมขนตาๆ มกลน

หอมหวานคลายคลอโรฟอรม มจดเดอด 39.8 องศาเซลเซยส จดหลอมเหลว –97 องศาเซลเซยส

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Dichloromethane TWA = 50 ppm |||||

NIOSH REL = Carcinogen notation, IDLH = 2,300 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 25 ppm,

STEL = 125 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะ

แวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 500 ppm,

ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 1,000 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาท

จากด ไมเกน 2,000 ppm ใน 5 นาท ในทกชวงเวลา 2 ชวโมง

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI – Dichloromethane in urine (End of shift) = 0.3 mg/L คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เรองกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 210 ug/m3 |||||

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 22 ug/m3

190

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ

มะเรงในมนษยหรอไม)

อตสาหกรรมทใช

• อตสาหกรรมผลต cellulose acetate

• อตสาหกรรมผลตพลาสตก

• งานกาจดแมลง

• อตสาหกรรมผลตฟลมถายภาพ

• อตสาหกรรมส

กลไกการกอโรค Methylene Chloride สามารถเขาสรางกายได 3 ทาง ทงการกน ทางการหายใจ และทางผวหนง เมอเขาสรางกายสวนใหญมกจะขบออกทางการหายใจ ทเหลอจะถก metabolite ท

ตบไดเปนแกสคารบอนมอนอกไซด (CO) และแกสคารบอนไดออกไซด (CO2) ซงถารางกายไดรบ

Methylene Chloride ในปรมาณมากจะทาใหเกด CO-Hb ซงทาใหรางกายเกดภาวะขาดออกซเจน

ได นอกจากนเมอ Methylene Chloride ถกเผาไหมหรอไดรบความรอนจะกอใหเกดแกส

Hydrogen Chloride, Phosgene และ Chlorine ซงเปนแกสพษ ทาใหเกดอนตรายกบรางกายได

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน Methylene Chloride เปนสารทสามารถระเบดไดเมอผสมกบ

อากาศ นอกจากนการเผาไหมยงกอใหเกดสารพษทมอนตราย เชน phosgene, chlorine ดงนนการ

เขาระงบเหตการณ ผทเขาไปควรสวมชดททนไฟ และระดบของชดควรเปนชดปองกนชนดทมถง

บรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA)

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน การไดรบสารในระดบตา อาจทาใหเกดอาการทางระบบประสาท เชน เคลม

ฝน เวยนศรษะ กระวนกระวาย นอกจากนยงระคายเคองระบบทางเดนหายใจ ทาใหเกดอาการ

ระคายคอ ไอ หายใจไมอม การรบสมผสโดยการกนจะทาใหมอาการคลนไส อาเจยน และอาจม

แผลและเลอดออกในกระเพาะอาหารได นอกจากนการรบสมผสอาจทาใหเกด CO-Hb ซงเปน

พษตอรางกายแตมกเกดไดนอยการไดรบสมผสในระดบสง อาจทาใหเกดกลามเนอหวใจตาย และกดระบบประสาทสวนกลาง ทาใหการหายใจลมเหลวได มกเกดเมอสมผสทระดบสงกวา 500

ppm โดยอาการทางระบบประสาทหลงสมผสทระดบสง ไดแก ปวดศรษะ มอาการผดปกตดาน

จตใจและการเคลอนไหว (Psychomotor performance) เมอไดรบสมผส Methylene

Chloride มากกวา 8,000 ppm จะกดระบบประสาทสวนกลางจนหมดสต และเมอรบสมผส

Methylene Chloride มากกวา 50,000 ppm ทาใหเสยชวตได สงสาคญทตองระวงและอาจ

เกดขนไดหลงสมผส Methylene Chloride ในปรมาณสง คอ การทาลายระบบประสาท

สวนกลางแบบถาวร

191

• อาการระยะยาว มะเรง Methylene Chloride อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย โดยจาก

การศกษาในสตวสามารถทาใหเกดมะเรงไดแตยงไมมหลกฐานการเกดในมนษยชดเจน ระบบ

ประสาท ผทสมผส Methylene Chloride เปนระยะเวลานานจะกดระบบประสาทสวนกลาง ม

อาการปวดศรษะ มนงง คลนไส อาเจยน ความจาเสอม ระบบการรบสมผสของรางกายผดปกต

ถารนแรงอาจหมดสตได ระบบหวใจและหลอดเลอด มกพบในผทเปนโรคหวใจและหลอดเลอด

อยกอนแลว โดยจะทาใหอาการรนแรงมากขน อาจทาใหเกดหวใจขาดเลอดได

การตรวจทางหองปฏบตการ

• การตรวจทางหองปฏบตการทวไป จะมประโยชนมากในการชวยประเมนอาการของผปวยทไดรบ

สมผส สารชนดนโดยตรวจตามความเสยงของความผดปกตทอาจเกดขนกบรางกาย ไดแก carboxy hemoglobin level, complete blood count, arterial blood gases,

electrolyte, hepatic enzyme levels, creatinine, cardiac enzymes และการประเมนการ

ทางานของหวใจดวยการตรวจคลนไฟฟาหวใจ

• การประเมนการสมผสสารจะชวยบอกวามการสมผส Methylene chloride แตไมมประโยชน

มากนกในการวนจฉยและรกษาอาการทางคลนกโดยตรวจ Dichloromethane ในปสสาวะหลง

เลกงาน (End of shift) ปกตไมเกน 0.3 mg/L

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากแหลงทรบสมผส ถอดเสอผาออกเพอลดการปนเปอน ให

ผปวยสดออกซเจน 100% และเฝาระวงปญหาของระบบทางเดนหายใจ เชน อาการหอบเหนอย

รบสงผปวยดแลรกษาตอทโรงพยาบาล

• การรกษาระยะเฉยบพลน ดแลระบบทางเดนหายใจ อาจจาเปนตองใสทอชวยหายใจถามภาวะ

หายใจลมเหลว ใหผปวยหายใจดวย ออกซเจน 100 % ตดตามผลคลนไฟฟาหวใจอยางนอย 4 –

6 ชวโมงหลงสมผส เพอเฝาระวงภาวะหวใจเตนผดจงหวะ (Dysrhythmias) ทอาจเกดขนได ถา

รบสมผสโดยการกน ใหเฝาระวงภาวะแผลหรอเลอดออกในทางเดนอาหาร และปรกษา

ศลยแพทยเพอพจารณาสองกลองดในระบบทางเดนอาหาร

• การดแลระยะยาว ตดตามภาวะคารบอกซฮโมโกลบน (CO-Hb) สงในเลอด ถาพบรกษาโดยการใหออกซเจน 100 % ตดตามอาการทางระบบประสาทหลงรกษาอาการจนดขนแลว โดยการซก

ประวตและตรวจรางกายโดยแพทยเพอประเมนผลกระทบทอาจเกดขนกบระบบประสาทอยาง

ถาวร

การเฝาระวง ตดตามอาการทางระบบประสาททอาจมผลถาวรเกดขนหลงการสมผส ดงทไดกลาว

มาแลว

เอกสารอางอง

192

1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

2. ACGIH. TLVs and BEIs Based on the Documentation of the Threshold Limit Values

& Biological Exposure Indices. United States2011.

3. NIOSH. NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. Available from:

http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0414.html.

4. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.

5. Haz-Map: Occupational Exposure to Hazardous Agents. Nitric acid. Available from:

http://hazmap.nlm.nih.gov/.

6. วลาวณย จงประเสรฐ, สรจต สนทรธรรม, บรรณาธการ. อาชวเวชศาสตร ฉบบพษวทยา –

โครงการตารากรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. นนทบร: บรษท ไซเบอร เพรส จากด พ.ศ.

2542.

7. ศนยปฏบตการฉกเฉนสารเคมกรมควบคมมลพษ. คมอการระงบอบตภยจากวตถอนตราย2546.

8. ศนยขอมลวตถอนตรายและเคมภณฑกรมควบคมมลพษ. Methylene Chloride. Available

from: http://msds.pcd.go.th/.

n-Hexane นพ.ณรงฤทธ กตตกวน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ เอนเฮกเซน หรอ นอรมลเฮกเซน (n-Hexane) ||||| ชออน Hexane, normal-Hexane, Hexyl

hydride

สตรโมเลกล C6H14 ||||| นาหนกโมเลกล 86.18 ||||| CAS Number 110-54-3 ||||| UN Number

1208 ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ระเหยไดงาย มกลนเฉพาะตวคลายนามนเชอเพลง ตดไฟ

ไดงาย และไอระเหยสามารถทาใหเกดการระเบดได

คาอธบาย เอนเฮกเซน (n-hexane) เปนของเหลวชนดหนง ลกษณะใสไมมส เกดจากการสกด

นามนดบ เอนเฮกเซนจดเปนสารตวทาละลาย (solvent) ชนดหนง

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 50 ppm [skin] ||||| NIOSH REL:

TWA = 50 ppm (180 mg/m3), IDLH = 1,100 ppm [10 % LEL] ||||| OSHA PEL: TWA = 500

193

ppm (1,800 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบ

ภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): 2,5-Hexanedion in urine (End of shift at end of

workweek) = 0.4 mg/L

คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว

แหลงทพบ

• พบในธรรมชาตคอเปนสามารถสกดไดจากเมลดถวเหลอง

• ใชเปนสารทาความสะอาดในอตสาหกรรมพมพภาพ สงทอ ผลตเฟอรนเจอร และผลตรองเทา

• อยในสวนประกอบของกาวทใชในการตดตงหลงคา การทารองเทา และอตสาหกรรมเครองหนง

• เปนสวนประกอบในนามนเชอเพลง กาวประเภทแหงเรว และกาวยางนา (rubber cement)

กลไกการกอโรค n-hexane เปนสารทมพษตอระบบประสาท ทาใหเกดอาการกลมอาการทาง

เสนประสาท (polyneuropathy) ไดหลายอยาง เชน เกดอาการชาบรเวณปลายมอปลายเทา

อาการกลามเนอสวนปลายออนแรงแบบสมมาตร (distal symmetrical motor weakness) เกด

อาการมองเหนผดปกต กรณสมผสมากๆ อาจมฤทธตอระบบประสาทสวนกลางทาใหเกดอาการปวด

ศรษะ มนงง อาเจยนได นอกจากนยงมฤทธทาใหเกดการระคายตอตา ทางเดนหายใจสวนบน และ

ผวหนง

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน กรณเกดการรวของ n-hexane ควรนาผบาดเจบออกจากทเกดเหต

ใหเรวทสด โดยผทเขาไปชวยเหลอตองสวมใสเครองปองกนสวนบคคล เชน หนากาก ถงมอ แวนตา

และชดปองกน ควรหลกเลยงการใชอปกรณททาใหเกดประกายไฟ ความรอน เพราะอาจจะทาใหเกด

การระเบดได กรณมการรวไหลของไอระเหยอาจจะใชละอองนามาพนเพอจากดการแพรกระจายได

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ปวดศรษะ เวยนศรษะ อาเจยน มนงง สบสน ทาใหเกดการระคายตอตา

ทางเดนหายใจสวนบน และผวหนง เกดผนแดงหรอตมนาใสไดหลงจากสมผส

• อาการระยะยาว ทาใหเกดอาการทางระบบประสาท ความรสกบรเวณปลายมอ ปลายเทาลดลง

เกดอาการชา รสกเจบแปลบเหมอนถกเขมทม กลามเนอออนแรง กลามเนอลบ ความแขงแรงของกลามเนอลดลง เกดอาการขอเทาตก (foot drop) สวนมากมกจะมอาการทง 2 ขางของ

อวยวะแบบสมมาตร (symmetrical) ถาไดรบสมผส n-hexane เปนเวลานานอาจจะมผลตอการ

มองเหน ทาใหลานสายตา (visual field) แคบลง เสนประสาทตาฝอ (optic nerve atrophy)

ได

การตรวจทางหองปฏบตการ

• ตรวจปสสาวะหลงจากเลกงานในวนทางานสดทายของสปดาหโดยตรวจดสาร 2,5-Hexanedion

ซงจะบงบอกถงการสมผส n-hexane

194

• การตรวจทางระบบประสาทจะพบการนากระแสประสาท ของเสนประสาททควบคมกลามเนอ

ลดลง การตดเนอเยอของเสนประสาทไปตรวจ จะพบวาเสนประสาทสวนปลายถกทาลายและม

การบวม ปลอกหมเสนประสาท (myelin sheath) จะบางลง

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล กรณเกดการรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ

ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาดวย สงเกตสญญาณ

ชพ ระดบความรสกตว ใสทอชวยหายใจถาผปวยไมหายใจ

• การรกษาระยะเฉยบพลน ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหต และท

โรงพยาบาล ประเมนสภาวะการหายใจ ถาไมหายใจตองใสทอชวยหายใจและใหออกซเจน 100 % ประเมนระดบความรสกตว และอาการทางระบบประสาท หลกเลยงการใหยาทมฤทธ

กดระบบประสาท เนองจาก n-hexane มผลตอระบบประสาทสวนกลางอยแลว

• การรกษาระยะยาว ผลของการสมผสสาร n-hexane ตอเสนประสาทจะยงคงอยแมวาจะหยด

การสมผสแลวกตาม สวนใหญกลมอาการทางเสนประสาทมกจะเปนมากขนใน 2 – 3 เดอนถดมา

ในบางรายอาจจะมอาการไดนานถง 2 ป จาเปนทจะตองทาการรกษา และตรวจตดตาม กบ

แพทยเฉพาะทางดานระบบประสาทอยางตอเนอง รวมทงทากายภาพบาบดเพอฟนฟ

เสนประสาทและกลามเนอ

Nickel นพ.สรวชญ เดชธรรม (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ นกเกล (Nickel) ||||| ชออน Nickel metal, Elemental nickel

สญลกษณ Ni ||||| นาหนกอะตอม 50.94 ||||| CAS Number 7440-02-0 ||||| UN Number ไมม

ลกษณะทางกายภาพ โลหะแขง สเงน มความแวววาว

คาอธบาย นกเกลเปนธาตชนดหนง มลกษณะเปนโลหะแขงสเงนวาว นกเกลมความสามารถในการ

กอใหเกดผนแพสมผสไดมาก และสารประกอบของนกเกล ยงกอใหเกดมะเรงปอด มะเรงโพรงจมก

และไซนส ไดดวย สารประกอบของนกเกลทมพษมากทสดคอนกเกลคารบอนล (nickel carbonyl) ม

ฤทธทาให คลนไส อาเจยน เวยนศรษะ ปวดศรษะ และปอดบวมนาได คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Elemental nickel TWA = 1.5 mg/m3,

Soluble inorganic compounds (not otherwise specified) TWA = 0.1 mg/m3, Insoluble

inorganic compounds (not otherwise specified) TWA = 0.2 mg/m3, Nickel subsulfide,

as Ni TWA = 0.1 mg/m3 ||||| NIOSH REL – Nickel metal and other compounds, as Ni

195

TWA = 0.015 mg/m3, Carcinogen notation, IDLH = 10 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Nickel

metal and other compounds, as Ni (except nickel carbonyl) TWA = 1 mg/m3 |||||

ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ.

2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 1 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Nickel and nickel compounds = Group 1 (ยนยน

วาเปนสารกอมะเรงปอด มะเรงโพรงจมก และมะเรงไซนสในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity –

Elemental nickel = A5 (ไมนาสงสยวาจะเปนสารกอมะเรงในมนษย), Soluble inorganic compounds (not otherwise specified) = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษย

ได), Insoluble inorganic compounds (not otherwise specified) = A1 (ยนยนวาเปนสารกอ

มะเรงในมนษย), Nickel subsulfide, as Ni = A1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย)

แหลงทพบ เปนแรทพบบนพนผวโลก มกอยเปนสนแรรวมกบ เหลก กามะถน สารหน

อตสาหกรรมทใช Nickel compound ใชในอตสาหกรรมการผลต เหรยญกษาปณ สแตนเลสสตล

โลหะอลลอยด แบตเตอรนกเกล วสดฉนวนไฟฟา เครองประดบ เซรามค หมก สวน Nickel

carbonyl ใชเปนตว catalyst ในอตสาหกรรมปโตรเลยม พลาสตก และยาง

กลไกการกอโรค การเขาสรางกาย ในภาคอตสาหกรรมนกเกลเขาสรางกายทางการหายใจมากทสด

และสามารถเขาสรางกายทางการกน และทางผวหนงไดบาง การเขาสรางกายทางการหายใจ โดยสด

เอา dust (insoluble nickel compound), aerosols (soluble nickel), gas (nickel carbonyl)

อตราการดดซมขนอยกบความสามารถในการละลาย เมอเขาสรางกายจะสะสมทปอดและตอม

นาเหลองเปนสวนใหญ และกระจายไปอวยวะอนผานกระแสเลอด การขบออกจากรางกาย ขบออก

ทางปสสาวะ โดยคาครงชวตของนกเกลในซรมประมาณ 11 ชวโมง

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน สารประกอบนกเกลทวไปไมเปนพษแบบฉบพลน สารประกอบนกเกลทกอใหเกดพษฉบพลนคอ Nickel carbonyl ซงมแนวทางในการปฐมพยาบาลเบองตนดงน

(1) หยดการสมผส นาผปวยออกมาจากแหลงสมผส ผชวยเหลอตองปองกนตวเองดวยการสวม

อปกรณปองกน และควรไดรบการฝกฝนมาเปนอยางด (2) หากผปวยหมดสต ตองเปดชองทางเดน

หายใจ (clear airway) และใหออกซเจน 100 % ถาม

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน (1) อาการจากการสดหายใจ (inhalation effect) การสดสารประกอบนกเกล

อาจทาใหเกดอาการระคายเคองคอและมอาการเสยงแหบ ในขณะทการสดดม nickel carbonyl

จะทาใหเกดผลตอรางกายทงระบบ (2) อาการจากการสมผสทางผวหนง (dermal effect)

Nickel contact dermatitis จะมอาการแสบรอน ระคายเคอง และตามดวยรอยโรคแบบ

erythema and nodular eruption ซงอาจจะแตกเปนแผลเปน eczema ได รอยโรคอาจจะ

196

กระจายไปยงบรเวณขางเคยงทเปนพนทเคลอนไหว เชน ขอพบ เปลอกตาเปนตน รอยโรคอาจจะ

มสคลาขนหรอจางลงกได มการรายงานวา การสมผส Nickel sulphide ทางผวหนงทาใหเกด

อาการหอบหดได (3) อาการจากการสมผสเมอเขาตา (eye effect) โลหะนกเกล ทาใหเกดการ

ระคายเคองดวงตาจาก mechanical injury ได (4) อาการจากการสมผสทางการกน (oral

effect) การกนในปรมาณมากทาใหเกดอาการคลนไส อาเจยน ปวดทอง และทองเสย การกน

nickel carbonyl อาจทาใหมอาการไอ หายใจไมอม และเวยนศรษะ มรายงานวามการทาลาย

ทอไตสวนตน (proximal convoluted tubules) จากการกนสารประกอบนกเกล

• อาการตอระบบรางกายจากการสมผสนกเกลคารบอนล ระยะท 1 คลนไส อาเจยน ไอแหงๆ ปวดศรษะ เวยนศรษะ ออนเพลย สน และมเหงอออกมาก และอาจมอาการ กระวนกระวาย

นอนไมหลบ ชาระยะท 2 แนนหนาอก ไอ ปวดทอง และตาพรามว และอาจมผลตอหวใจคอ หว

ใจเตนเรวขนหรอชาลงกได หรอเตนผดจงหวะโดยไมม heart block ตรวจคลนไฟฟาหวใจ อาจ

พบ PVC, myocarditis, S-T and T wave change, QT prolong อาการทางระบบประสาท

ไดแกอาการ ชก มากกวานนอาจจะเกด ARDS cerebral edema ได ระยะยาวอาจจะมอาการ

ออนเพลยไดนาน 3 – 6 เดอนหลงสมผส

• อาการระยะยาว การสมผสฝนนกเกล (nickel dust) เปนระยะเวลานาน จะทาใหเกดอาการ

eczematous dermatitis, asthma, Loefflar's syndrome (pulmonary eosinophilia) การ

ระคายเคองเยอบจมก และเกดผนงจมกทะล (nasal septum perforation) ในบางรายอาจ

สญเสยการรบกลน การสมผสแบบเรอรงเปนสาเหตของการเกดมะเรงในโพรงจมก ไซนส และ

ปอดได องคกร IARC กาหนดใหสารประกอบนกเกล (nickel compound) เปนสารกอมะเรง

สาหรบมนษยกลมท 1 คอยนยนแนนอนวาเปนสารกอมะเรง และกาหนดใหโลหะนกเกล (nickel

metallic and alloy) จดอยในกลมท 2B คออาจจะเปนสารกอมะเรง

การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจเพอบงชการสมผส ยงไมมคามาตรฐานการตรวจจากองคกร

ACGIH การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล (1) inhalation exposure หากผปวยหยดหายใจใหทาการชวยหายใจทนท

อปกรณแนะนาคอ pocket mask with a one way valve หรอ หนากากแบบมถงออกซเจน

และมลนควบคมอากาศใหไหลไปทางเดยว เพอปองกนไมใหผชวยเหลอสมผสกบลมหายใจออก

เสมหะ และสงคดหลงของผปวย ซงมสารเคมปนเปอน (2) dermal exposure ถอดเสอผาและ

ลางตวทนท และควรเกบเสอผาในภาชนะปด (3) eye exposure ลางตาดวยนาหรอนาเกลอ

0.9 % นานอยางนอย 15 นาท

• การรกษา (1) inhalation exposure เนนการรกษาในเรองการเปดทางเดนหายใจใหโลง เพอให

หายใจได ถาไมหายใจตองใสทอและทาการชวยหายใจ ควรตรวจเอกซเรยทรวงอกเพอด

197

chemical pneumonitis อาจพจารณาการใชสเตยรอยดเพอลดปฏกรยาอกเสบ ในกรณทม

pulmonary edema ใหรกษาดวยการใชเครองชวยหายใจ PEEP หรอ CPAP นอกจากน ตอง

เฝาระวงคลนไฟฟาหวใจ และการทางานของไตดวย (2) dermal exposure ผวหนงอกเสบท

เกดขนจะลดลงไดเมอหยดการสมผสกบโลหะนกเกลตนเหต ซงอาจตองพจารณาวาเปนสงใด

สวนใหญจะเปนของใกลตว เชน คลปหนบกระดาษ เหรยญ สรอย หวเขมขด เหลานเปนตน

อาชพและตาแหนงทผนขนอาจพอชวยบอกสาเหตได การรกษาเนนตามอาการ ใหยาทาสเตย

รอยดลดการอกเสบ (3) eye exposure หลงจากปฐมพยาบาล ควรสงตรวจกบจกษแพทยเพอ

เอาสงแปลกปลอมออกจากตาถาม และเพอการรกษาตอเนองตอไป (4) oral exposure ทา gastric lavage และให activated charcoal 50 กรม เฝาระวง EKG และการทางานของไต

และใหการรกษาตามอาการ

• Chelation Therapy ให dithiocarb ในการทา chelation ซงมรปแบบรบประทาน และการ

ฉดเขากลามเนอ รายละเอยดใหปรกษาแพทยผเชยวชาญ

การปองกนและเฝาระวง ดแลสภาพแวดลอมในการทางาน ใหปรมาณความเขมขนของนกเกลใน

บรรยากาศไมเกนคามาตรฐานทกาหนด ดแลสขภาพคนงานโดยการใหความรเกยวกบอนตรายตอ

สขภาพของนกเกล การแตงกายและใชอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสม จดพนทสาหรบอาบนา

หรอชาระลางตวหลงจากเลกงาน และการตรวจสขภาพตามระยะ เชน การตรวจผวหนง การตรวจ

โพรงจมก การเอกซเรยทรวงอก ตรวจการทางานของไต

เอกสารอางอง

1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004. 3. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

Nitric acid นพ.องกร นพคณภษต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ กรดไนตรก (Nitric acid) ||||| ชออน Aqua fortis, Engravers acid, Hydrogen nitrate, Spirits

of niter, Red fuming nitric acid (RFNA), Whtie fuming nitric acid (WFNA)

198

สตรโมเลกล HNO3 ||||| นาหนกโมเลกล 63.01 ||||| CAS Number 7697-37-2 ||||| UN Number

2031

ลกษณะทางกายภาพ เปนสารละลาย ไมมส มกลนฉน จดเดอด 83 องศาเซลเซยส จดหลอมเหลว -

42 องศาเซลเซยส ละลายนาไดด

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 2 ppm, STEL = 4 ppm ||||| NIOSH

REL: TWA = 2 ppm (5 mg/m3), STEL = 4 ppm (10 mg/m3), IDLH = 25 ppm ||||| OSHA

PEL: TWA = 2 ppm (5 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ

ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 2 ppm (5 mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว

อตสาหกรรมทใช

• ใชเปนสารตงตนในการผลตแอมโมเนยมไนเตรท (Ammonium Nitrate)

• ใชเปนสารตงตนในการผลตระเบด

• ใชทาความสะอาดโลหะในอตสาหกรรมการผลตโลหะตางๆ

• ใชในอตสาหกรรมผลตสารกงตวนา

กลไกการกอโรค เมอรางกายสมผสกรดชนดนโดยตรงจะทาใหเกดการกดกรอนเนอเยอทสมผสกบ

กรด เชนผวหนง นอกจากนกรดไนตรค เปนกรดทสามารถละลายนาไดด (High Water Solubility)

เมอกรดไนตรคทระเหยในรปของแกสและทาปฏกรยากบของเหลวในรางกายโดยเฉพาะบรเวณเยอบ

ในอวยวะตางๆ ไมวาจะเปนตา ระบบทางเดนอาหาร ระบบทางเดนหายใจตงแตทางเดนหายใจ

สวนบน เชน จมก คอ ทาใหเกดการทาลายเนอเยอตางๆ ได

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน กรดไนตรคเปนสารทสามารถทาปฏกรยากบสารเคมชนดอนไดด

กรดไนตรคไมตดไฟแตสามารถทาปฏกรยากบสารชนดอนจนเกดการระเบดหรอเกดไฟได นอกจากน

ยงมความเปนกรดซงเปนอนตรายรนแรงกบผทรบสมผส ดงนนเมอมผทไดรบสมผส ใหพยายามนาตวออกมาจากจดทเกดการสมผสโดยเรว ทาการถอดเสอผาและลางตว ดวยนาสะอาดใหมากทสดกอน

นาสงโรงพยาบาล

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน เนองจากเปนกรดทละลายนาไดด จงทาใหเกดการระคายเคองไดเรว ตงแต

ทางเดนหายใจสวนบน ทาใหเปนการเตอนผทสมผสกบกรดไนตรค ไมใหสมผสกรดเพม ในกรณท

สมผสกรดไนตรคในปรมาณตาๆ จะทาใหเกดการระคายเคองเยอบตางๆ และทางเดนหายใจ

สวนบนเปนสวนใหญ จะทาใหเกดอาการแสบตาเคองตาจากเยอบตาอกเสบ แสบจมกปวดหรอ

คดจมกจากโพรงจมกอกเสบ ผวหนงอกเสบ ไอ เจบคอ เสยงแหบ หรอถามอาการมากอาจม

199

อาการหอบหดได ในกรณทสมผสกรดไนตรคในปรมาณสง นอกจากอาการทเหมอนกบการสมผส

ในปรมาณนอยๆแลว จะทาใหเกดการบวมในเยอบทางเดนหายใจ เชน กลองเสยงบวม หลอดลม

บวม เกดภาะทางเดนหายใจอดกนเกดอาการหอบเหนอย นอกจากนอาจเกดการทาลายเนอปอด

จนเกดภาวะปอดอกเสบจากสารเคม (Chemical Pneumonitis) หรอภาวะปอดบวมนา

(Pulmonary edema) ซงอาจรนแรงจนเสยชวตได

• อาการระยะยาว แมวาผทมสมผสกรดไนตรคสวนใหญจะฟนตวจนหายเปนปกต แตอาจมบางราย

ทเกดความผดปกตแบบถาวร เชน อาการหอบหดเรอรง หรอเกดพงผดในเนอปอด

การตรวจทางหองปฏบตการ ไมมการตรวจทางหองปฏบตการทาจาเพาะเจาะจงสาหรบการตดตามการสมผสกรดไนตรค แตสามารถตรวจเพมเตมทางออมเพอยนยนการสมผสไดซงประกอบดวย (1)

ประวตการสมผสกรดไนตรค (2) ดอาการระคายเคองอวยวะตางๆ เชน แสบตา แสบจมก ไอ แสบคอ

(3) การตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง (Arterial Blood Gas) (4) ในกรณทมประวตสมผสกรดไน

ตรคในปรมาณมาก การถายภาพรงสทรวงอกจะมประโยชนในการตดตามภาวะปอดอกเสบและปอด

บวมนาจากกรดไนตรค (5) ตรวจรางกายและสงเกตอาการซาเปนระยะ (6) ในกรณทสมผสกรดไน

ตรคมาเปนระยะเวลานานๆ การตรวจสมรรถภาพปอดและการตรวจฟนเพอดการกรอนของฟนอาจ

ชวยประกอบการวนจฉยได

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล รบนาผปวยออกมาจากจดเกดเหต ประเมนการหายใจ ถามเสยงแหบ

(hoarseness) หรอหายใจเสยงดง (stridor) ตองระวงภาวะกลองเสยงบวมซงอาจทาใหมภาวะ

ทางเดนหายใจอดกนได ใหผปวยสดดมออกซเจนบรสทธ (100 % oxygen) และอาจพจารณาให

ยาขยายหลอดลม ถามภาวะหลอดลมตบ ตดตามระดบออกซเจนในรางกาย

• การรกษาระยะเฉยบพลน ถาสมผสโดยการรบประทาน หามทาใหอาเจยน สงเกตอาการของการ

ระคายเคองทางเดนอาหาร ถาสงสยภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารอาจจาเปนตองสงกลองใน

ทางเดนอาหารเพอรกษา ควรงดนางดอาหารทางการรบประทานและใหสารนาทางเสนเลอดดา

ใหเพยงพอ ถาสมผสโดยการหายใจ รบนาผปวยออกจากจดเกดเหตโดยเรว และใหประเมนความรนแรงของการอดกนทางเดนหายใจถามอาการเพยงเลกนอยใหสดดมออกซเจน(100 % O2)

หากมความรนแรงมากควรพจารณาใสทอชวยหายใจตงแตระยะแรกเนองจากอาจมภาวะ

หลอดลมอดกนรนแรงจนเสยชวตไดและควรใหยาขยายหลอดลมชนดพนเพอชวยขยายหลอดลม

ดวย ถาเขาตา ควรลางตาดวยนาสะอาดปรมาณมากๆ และรบสงปรกษาจกษแพทยโดยเรวทสด

ถาสมผสผวหนง ควรรบถอดเสอผาทปนเปอนออกและลางตวหรอบรเวณทสมผสดวยนาสะอาด

และสบใหมากทสด แลวรบสงรกษาตอโดยแพทยทโรงพยาบาล ถาผวหนงถกกรดเปนบรเวณ

กวางควรใหสารนาทางหลอดเลอดดาเพอปองกนภาวะรางกายสญเสยนา และทาแผลอยาง

ระมดระวงเพอปองกนการตดเชอแทรกซอนทผวหนง

200

การเฝาระวง ตดตามอาการของผทสมผสกรดไนตรค ซงอาจมความผดปกตกบรางกายไดเชน โรค

หอบหด หรอผงผดในปอด โดยอาจนดตดตามอาการ และตรวจสมรรถภาพปอดเปนระยะ

เอกสารอางอง

1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

2. ACGIH. TLVs and BEIs Based on the Documentation of the Threshold Limit Values

& Biological Exposure Indices. United States2011. 3. NIOSH. NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. Available from:

http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0414.html.

4. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.

Geneva: International Labour Office 1998.

5. Haz-Map: Occupational Exposure to Hazardous Agents. Nitric acid. Available from:

http://hazmap.nlm.nih.gov/.

6. ศนยปฏบตการฉกเฉนสารเคมกรมควบคมมลพษ. คมอการระงบอบตภยจากวตถอนตราย2546.

7. ศนยขอมลวตถอนตรายและเคมภณฑกรมควบคมมลพษ. Nitric acid. Available from:

http://msds.pcd.go.th/.

Nitrogen dioxide นพ.องกร นพคณภษต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ไนโตรเจนไดออกไซด (Nitrogen dioxide) ||||| ชออน Nitrogen peroxide

สตรโมเลกล NO2 ||||| นาหนกโมเลกล 46.01 ||||| CAS Number 10102-44-0 ||||| UN Number

1067

ลกษณะทางกายภาพ เปนแกสสนาตาลแดง มกลนเหมนฉน คาอธบาย ไนโตรเจนไดออกไซด เปนแกสสนาตาลแดงมกลนเหมนฉน เปนแกสทระเหยจากกรดไน

ตรก หรอเกดจากการทาปฏกรยาระหวางกรดไนตรกกบสารอนทรย นอกจากนยงพบไดในการเผาไหม

เชอเพลงในเครองยนต

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 0.2 ppm ||||| NIOSH REL: STEL = 1

ppm (1.8 mg/m3), IDLH = 20 ppm ||||| OSHA PEL: C = 5 ppm (9 mg/m3) ||||| ประกาศ

กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:

201

ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 5 ppm (9

mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม EPA NAAQS – Primary standard = 0.053 ppm (100 ug/m3)

(annual arithmetic mean), Secondary standard = เหมอน Primary standard ||||| ประกาศ

คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 10 เรองกาหนดมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศ

โดยทวไป พ.ศ. 2538 และฉบบท 33 เรองกาหนดมาตรฐานคากาซไนโตรเจนไดออกไซดใน

บรรยากาศโดยทวไป พ.ศ. 2552: คาเฉลยในเวลา 1 ชวโมง ไมเกน 0.17 ppm (0.32 mg/m3) และคามชฌมเลขคณต (Arithmetic mean) ในเวลา 1 ป ไมเกน 0.03 ppm (0.057 mg/m3)

คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไม

สามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

แหลงทพบในธรรมชาต พบไดในบรเวณทมการทบถมของอนทรยสาร เชน การทบถมของหญา ฟาง

ขาว

การนาไปใชและงานทมโอกาสสมผส

• การทางานทเกยวของกบการเผาไหมเชอเพลงของอนทรยสาร

• การสลายกรดไนตรส

• การผลตกรดไนตรกและการขนสงกรดไนตรก

• อตสาหกรรมผลตระเบด

• พนกงานดบเพลง

• การทางานในโรงสหรอสถานทเกบผลตผลทางการเกษตร

กลไกการกอโรค ไนโตรเจนไดออกไซด มสถานะเปนแกส จงสามารถเขาสรางกายทางการหายใจเปน

หลก เมอเขาสทางเดนหายใจแลว จะทาปฏกรยากบนาในทางเดนหายใจและปอดไดเปนกรดไนตรก

(HNO3) และกรดไนตรส (HNO2) ไนโตรเจนไดออกไซดยงทาใหเกดอนมลอสระ ซงจะทาลายผนง

เซลลและสวนประกอบตางๆ ภายในเซลล ซงจากกลไกทกลาวมาแลวทงหมด จะสงผลใหเกดการ

ทาลายเนอเยอบรเวณทางเดนหายใจ เกดภาวะหลอดลมอกเสบ และปอดอกเสบ (pneumonitis) ได นอกจาก น ไนโตร เจนไดออกไซด ย งมความสามารถในการ จบกบ ฮ โมโกลบน ไ ด ดก วา

คารบอนมอนอกไซดหลายพนเทา เมอถกดดซมเขาสกระแสโลหตจะถกเปลยนเปนเมทฮโมโกลบน

(methemoglobin) ไนไตรต (nitrite) และไนเตรต (nitrate) ซงขดขวางการขนสงออกซเจนไปสสวน

ตางๆ ของรางกาย

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ไนโตรเจนออกไซด เปนสารททาใหเกดอนตรายกบรางกายอยาง

รนแรง โดยเฉพาะระบบทางเดนหายใจ ดงนนการเขาระงบเหตการณ ผทเขาไปชวยเหลอควรสวมชด

ปองกนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA)

202

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน เนองจากเปนแกสทละลายนาไดไมด ดงนนถารบสมผสในปรมาณนอย จะทา

ใหเกดการระคายเคองเยอบทางเดนหายใจสวนบนเพยงเลกนอย อาจกอใหเกดผลเสยเนองจาก

จะไมทาใหเกดอาการ ไอ คนคอ แสบจมก ซงเปนอาการเตอนทสาคญ ทาใหมการสดดม

ไนโตรเจน ไดออกไซดเพมเปนระยะเวลานาน ทาใหรบสมผสมากขนได สวนในกรณทสมผสใน

ปรมาณมาก จะทาใหเกดอาการระคายเคองทางเดนหายใจสวนบน คอ แสบจมก ไอ เจบคอ และ

มอาการแสบตารวมดวยได

• ถาสมผสในปรมาณนอย มกไมแสดงอาการชดเจน เนองจากระคายเคองเยอบตางๆ โดยเฉพาะ

เยอบทางเดนหายใจสวนบนไดนอย ตองสมผสในปรมาณมากจงจะมอาการระคายเคองเยอบตางๆ

• อาการสาคญทตองระวง คอ การระคายเคองทางเดนหายใจสวนลาง ซงมกเกดหลงจากสมผสสาร

ชนดนไปแลวประมาณ 24 ชวโมง โดยทาใหเกดภาวะนาทวมปอด (Pulmonary edema) ซงทา

ใหรางกายขาดออกซเจนรนแรงจนเสยชวตได และอาการอาจเรวขนถาสมผสในปรมาณมากขน

และหลงจากรกษาภาวะปอดบวมนาจนดขนแลวอาจเกดภาวะหลอดลมฝอยอดกน

(Bronchiolitis obliteran) ซงเกดจากการอกเสบอยางตอเนองและเกดผงผดในหลอดลมฝอย

• อาการระยะยาว ผทสมผสไนโตรเจนไดออกไซด อาจเกดอาการหอบหดและพงผดในเนอปอดได

การตรวจทางหองปฏบตการ ไมมการตรวจวดการสมผสแกสนในรางกายทจาเพาะเจาะจงโดยตรง

การตรวจเพอประเมนอาการของผทสมผสแกสชนดน เพอชวยในการรกษาประกอบดวย การตรวจ

ระดบแกสในเลอดโดยใชโคออกซมเตอร (cooximeter) เพอตรวจหาเมทฮโมโกลบน การตรวจระดบ

แกสในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas) การตรวจภาพถายรงสทรวงอก (chest X-ray) ใน

ผปวยทมภาวะหายใจหอบเหนอย เพอคนหาภาวะปอดบวมนา และการตรวจสมรรถภาพปอด

(pulmonary function test) เปนตน

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล รบนาผปวยออกจากแหลงทรบสมผส ถอดเสอผาออกเพอลดการปนเปอน ให

ผปวยสดออกซเจน 100 % และเฝาระวงปญหาของระบบทางเดนหายใจ เชน อาการหอบเหนอย รบสงผปวยดแลรกษาตอทโรงพยาบาล

• การรกษา อาการหลงสมผสระยะแรกมกไมชดเจน ดงนนการรกษาแบบประคบประคองและการ

สงเกตอาการจงมความสาคญ ดแลระบบทางเดนหายใจ ใสทอชวยหายใจถามภาวะหายใจ

ลมเหลว ใหผปวยหายใจดวยออกซเจน 100 % ในระยะยาว ควรตดตามอาการของภาวะพงผด

ในเนอปอด และหอบหดทอาจเกดขนได

เอกสารอางอง

203

1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

2. ACGIH. TLVs and BEIs Based on the Documentation of the Threshold Limit Values

& Biological Exposure Indices. United States2011.

3. NIOSH. NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. Available from:

http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0414.html.

4. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.

5. Haz-Map: Occupational Exposure to Hazardous Agents. Nitric acid. Available from:

http://hazmap.nlm.nih.gov/.

6. วลาวณย จงประเสรฐ, สรจต สนทรธรรม, บรรณาธการ. อาชวเวชศาสตร ฉบบพษวทยา –

โครงการตารากรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. นนทบร: บรษท ไซเบอร เพรส จากด พ.ศ.

2542.

Nitrous oxide นพ.กานต คาโตนด (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ แกสหวเราะ (Nitrous oxide) ||||| ชออน Laughing gas, Hyponitrous acid anhydride,

Dinitrogen oxide, Dinitrogen monoxide, Factitious air

สตรโมเลกล N2O ||||| นาหนกโมเลกล 44.02 ||||| CAS Number 10024-97-2 ||||| UN Number

1070

ลกษณะทางกายภาพ ทอณหภมหองจะมสถานะเปนแกส ไมมส มกลนและรสหอมหวานออนๆ

ละลายนาไดเลกนอย ละลายไดดในแอลกอฮอลและไขมน ไมตดไฟ

คาอธบาย ไนตรสออกไซดรจกกนดในชอ แกสหวเราะ มกลนหอมหวานออนๆ สวนมากรบสมผส

ทางการหายใจ มผลตอระบบประสาทโดยในระดบความเขมขนตาๆจะทาใหเคลบเคลม ในระดบความ

เขมขนสงจะทาใหมอาการชาและหมดสตได ใชเปนยาสลบและระงบปวดทางการแพทย ใชใน

กจกรรมสนทนาการ นอกจากนยงเปนสารออกซไดซทด (oxidizer) จงใชในการสนดาปภายใน

เครองยนตทตองการกาลงสง เชน จรวด รถแขง เปนตน ไนตรสออกไซดจดเปนแกสมลภาวะทสาคญตวหนง เปนแกสเรอนกระจก (green house effect) ทมสวนทาใหเกดภาวะโลกรอนเปนอนดบ 4

รองจาก คารบอนไดออกไซด มเทน และไอนา

204

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 50 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 25

ppm (46 mg/m3), IDLH = ไมไดกาหนดไว ||||| OSHA PEL: ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศ

กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:

ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC ไมไดทาการประเมนไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไม

สามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

แหลงทพบ ไนตรสออกไซดสวนใหญรอยละ 70 เกดตามธรรมชาตเปนผลผลตจากกระบวนการยอยสลายของแบคทเรยในดนและมหาสมทร รอยละ 30 เกดจากกจกรรมตางๆของมนษย โดยมกพบใน

งานเกษตรกรรมทมการใชปยไนโตรเจน ในฟารมสตวเลยง เชน หม วว ไก ทมการยอยสลายของมล

สตว ซากสตวตางๆ สวนในอตสาหกรรมพบไดในการผลตไนลอน อตสาหกรรมทมการสนดาป

ภายใน การผลตเชอเพลงจากการเผาไหมฟอสซล เปนตน

อตสาหกรรมและการนาไปใช

• อตสาหกรรมเกยวกบการผลต ขนสง ไนตรสออกไซด

• ใชเปนแกสดมยาสลบ ทาใหชาและระงบปวด ในการผาตดและหตการตางๆทางการแพทยและ

ทนตกรรม

• เปนแกสทใชผสมเปนเชอเพลงในเครองยนตจรวด (rocket motors)

• ใชเปนแกสชวยในการสนดาปภายในเครองยนตเพอใหมกาลงเรงแรงๆ เชน รถแขง เปนตน

• ใชในอาหาร โดยไนตรสออกไซด เปนสารผลกดนทดทาใหเกดลกษณะโฟม จงมกเปนสวนผสมใน

อาหารพวก whipped cream, cooking spray

• เนองจากเปนแกสเฉอยทไปแทนทออกซเจนไดด ทาใหยบยงการเจรญเตบโตของแบคทเรยได จง

ใชใสในขนมถง เพอชวยกนเสย เชน มนฝรงถง หรอ ขนมถงขบเคยวอนๆ

• ใชในกจกรรมสนทนาการ โดยการสดดมเพอใหเคลบเคลม

• ใชเปนสาร oxidant ในการผลตสารประกอบอนทรยตางๆ

• ใชเปนสารเตอนการรวไหลของการขนสงแกสธรรมชาตตามทอสง

• ใชในอตสาหกรรมผลตไนเตรตจากธาตโลหะทเปนดาง (alkali metals)

กลไกการกอโรค รบสมผสทางการหายใจเปนหลก กลไกเกดโรคแบงไดดงน (1) ระยะฉบพลน การสมผสในระดบความเขมขนสงๆจะไปแทนทออกซเจนทาใหเกดภาวะขาดออกซเจนในเลอดแดง

(asphyxia) (2) ระยะเรอรง การรบสมผสในขนาดตาๆ นานๆ จะมผลตอระบบเลอด (hematologic

system) และระบบประสาท (neurologic system) โดยไนตรสออกไซดจะยบยงการทางานของ

วตามนบ 12 ซงเปนสวนสาคญในการสงเคราะห methionine และ tetrahydrofolic ซง

205

methionine เปนสารเคมสาคญในการสรางเยอ myelin และ tetrahydrofolic เปนสารเคมสาคญ

ในการสงเคราะห DNA ของเมดเลอด ดงนนการสมผสไนตรสออกไซดจะทาใหมอาการเปนพษมากขน

ในผปวยทมภาวะขาดวตามนบ 12 หรอขาด folic acid อยแลว สวนกลไกความเปนพษตอระบบ

ประสาทอนๆ ยงไมเปนททราบกนดนก แตเชอวาเกดจากการไปรบกวนระบบ ion channel ในเซลล

ซงเกดทงทระบบประสาทสวนกลางและสวนปลาย ทาใหพบอาการชา เหนภาพหลอน และเพอฝนได

ผลตอระบบสบพนธ มรายงานทางระบาดวทยาในคนงานทสมผสไนตรสออกไซดเรอรง พบมความ

เสยงสงขนตอการแทง การคลอดกอนกาหนด และการเปนหมน สวนกลไกการเกดยงไมเปนทแนชด

สาหรบขนาดการเรมเปนพษของไนตรสออกไซด (toxic dose) ยงไมมการกาหนดทชดเจน มรายงานในทนตแพทยทสมผสไนตรสออกไซดเรอรงในขนาด 2,000 ppm ยงไมพบอาการแสดงทางคลนกท

ผดปกต แตตรวจระดบวตามนบ 12 ในเลอดลดลง

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากไนตรสออกไซดในระดบความเขมขนสงทาใหขาด

ออกซเจนและมผลตอระบบประสาททาใหชาและหมดสตได และเปนแกสทหนกกวาอากาศ หากเกด

การรวไหลตองใสหนากากกนทางเดนหายใจทเหมาะสม และสวนมากในอตสาหกรรมมการเกบแบบ

บบอดเปนไนตรสออกไซดเหลว จงตองระวงการสมผสทางผวหนงดวย ทางทดควรใสเปนชดปองกนท

มถงบรรจอากาศภายใน (SCBA)

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน จะพบอาการจากภาวะ asphyxia ไดแก ปวดศรษะ วงเวยน สบสน หายใจ

ลาบาก เปนลม ชก หวใจเตนผดปกตได ถาสมผสในความเขมขนระดบ 400,000 - 800,000

ppm อาจทาใหหมดสตได และมรายงานการเกดโรคปอดชนด interstitial emphysema และ

pneumomediastinum ดวย

• อาการระยะยาว มผลตอระบบเลอด อาจเกดภาวะเลอดจางแบบ megaloblastic anemia,

เกลดเลอดตา, เมดเลอดขาวตา และมผลทาใหเกดความผดปกตตอระบบประสาท อาจมอาการ

ชา ความจาไมด เดนเซ ประสาทไขสนหลงผดปกต (myelopathy) และมผลตอระบบสบพนธได การวนจฉยและตรวจทางหองปฏบตการ ยงไมมการกาหนดคามาตรฐานของไนตรสออกไซดใน

รางกาย การวนจฉยใชการซกประวตการสมผสรวมกบการตรวจสงแวดลอม และอาการทางคลนก

เชน อาการของการขาดออกซเจน อาการผดปกตทางระบบประสาท หรอระบบเลอด ควรพจารณา

อยางระมดระวงในผปวยทมอาการแสดงของภาวะขาดวตามนบ12 เรอรง ถงแมจะตรวจระดบวตามน

บ12 ในเลอดไดปกตกตาม การตรวจทางหองปฏบตการทชวยในการรกษา ไดแก ตรวจความสมบรณ

ของเมดเลอด (CBC) ตรวจระดบวตามนบ 12 ระดบโฟลก (folic acid level) การเคลอนของกระแส

ประสาท (nerve conduction studies) และอาจทาการตรวจภาพรงสคลนแมเหลกไฟฟา (MRI) ใน

รายทสงสยหรอตองการแยกโรค myelopathy การตรวจพบการเพมของ homocysteine และ

206

methylmalonic acid ในเลอด ชวยในการวนจฉยภาวะพษจากไนตรสออกไซดในผปวยทตรวจพบ

ระดบวตามนบ12 ในเลอดปกต

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล ในกรณพบผปวยทจดเกดเหต ใหนาผปวยออกมาใหเรวทสด โดยผชวยเหลอตอง

ใสชดปองกนทเหมาะสมกอนใหความชวยเหลอ ถาผปวยหมดสตใหชวยตามมาตรฐานภาวะ

ฉกเฉน เนนระบบหายใจ ให high flow O2 หรอใส ET-tube ในกรณไมหายใจ จากนนรกษา

อาการรวมอนๆ เชน อาการชก หวใจเตนผดปกต

• การรกษา (1) การใหยาหรอยาตานพษ (antidote) อาการในระยะเรอรงอาจหายเองไดใน 2 – 3

เดอนหลงหยดสมผส ในผปวยทมภาวะขาดวตามนบ 12 หรอ folic acid อย ควรใหวตามนบ 12 และ folic acid เสรม มรายงานการใช methionine รกษาผปวยภาวะพษจากไนตรสออกไซดได

สาเรจ (2) การลางพษ (decontaminate) เนนให high flow O2 ในชวงแรกของการรกษา (3)

การใหสารขบพษ (enhance eliminate) ยงไมมสารทใหประสทธผลในการขบพษไนตรส

ออกไซด

การปองกนและเฝาระวง การปองกนในโรงงานอตสาหกรรมเนนการปองกนการรวไหล โดยแหลงทม

แกสไนตรสออกไซดควรมการทางานเปนระบบปด มการระบายอากาศทด และใหคนงานสวมใส

อปกรณปองกนอนตรายทเหมาะสม การเฝาระวงทางสขภาพ คนงานทมโอกาสสมผสควรมระบบเฝา

ระวงสขภาพอยางเปนระบบทงทางดานอบตเหตและการเกดโรค มการใหความร ผลทางสขภาพระยะ

ฉบพลนและเรอรง และวางระบบการสงตอการรกษาทมประสทธภาพเมอเกดเหตขน การตรวจ

สขภาพกอนเขาทางาน ควรซกประวตโรคประจาตวและเนนตรวจโรคทางระบบหายใจ ระบบเลอด

ระบบประสาท และระบบสบพนธ การตรวจระหวางการทางาน ความถในการตรวจควรอยในดลพนจ

ของแพทยอาชวเวชศาสตรในสถานประกอบการนนๆ การตรวจเนนโรคทางระบบหายใจ ระบบเลอด

ระบบประสาท และระบบสบพนธ และสงตรวจเพมเตมอนๆในกรณสงสยภาวะพษจากไนตรส

ออกไซด ควรนาผลตรวจในปจจบนมาเปรยบเทยบกบผลสขภาพพนฐานของคนงานดวยเสมอ เอกสารอางอง

1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

2. “Sources and Emissions – Where Does Nitrous Oxide Come From?”. U.S.

Environmental Protection Agency (EPA) 2006. Retrieved 2008-02-02.

3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

207

4. Maze M, Fujinaga M (2000). "Recent advances in understanding the actions and

toxicity of nitrous oxide". Anaesthesia 55 (4): 311–4.

5. Emmanouil DE, Quock RM (2007). [9:AIUTAO2.0.CO;2 "Advances in Understanding

the Actions of Nitrous Oxide"]. Anesthesia Progress 54 (1): 9–18.

Osmium นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ออสเมยม (Osmium) ||||| ชออน ไมม

สญลกษณอะตอม Os ||||| นาหนกอะตอม 190.23 ||||| CAS Number 7440-04-2 (osmium),

20816-12-0 (osmium tetroxide) ||||| UN Number 3089 (osmium), 2471 (osmium tetroxide)

ลกษณะทางกายภาพ Osmium (elemental) ในรปบรสทธจะเปนโลหะทแขงมาก สเงนออกฟา

สะทอนแสงแวววาว ออสเมยมเปนธาตทมความหนาแนนมากทสด แขง แตกเปราะรวนไดงาย

(brittle) มจดหลอมเหลวทสงมากถง 3,033 องศาเซลเซยส ||||| Osmium tetroxide ออกไซดของ

ออสเมยมทพบบอยทสดจะอยในรปออสเมยมเตตรอกไซด (Osmium tetroxide หรอ OsO4)

ลกษณะทพบมกจะเปนผลกใส หรอสเหลองออนใส มกลนฉนมากคลายกลนคลอรน (chlorine-like

odor)

ชออน ออสเมยม (Osmium) ไมมชออน แตออสเมยมเตตรอกไซด (Osmium tetroxide) มการ

เรยกชออนได เชน osmium tetraoxide, osmium oxide, osmium (VIII) oxide,

tetraoxoosmium, osmic acid, osmic acid anhydride

คาอธบาย ออสเมยมเปนธาตโลหะในกลมธาตเงน (platinum group metals) ตวหนง เปนโลหะท

หายากและมราคาสง ในการทางานในอตสาหกรรมทวไปนนอาจพบการใชออสเมยมไมบอยนก หรอ

สวนใหญพบใชอยในรปโลหะผสม (alloy) ซงกอพษนอย อยางไรกตามในอตสาหกรรมบางอยาง เชน

อตสาหกรรมเคม อาจพบมการใชออสเมยมในรปบรสทธ หรอในรปออสเมยมเตตรอกไซด ซงมฤทธกอความระคายเคองตอเนอเยออยางรนแรง พษการระคายเคองนทาใหเกดการบาดเจบตอเนอเยอ

ดวงตา กระจกตาเปนแผล กระจกตาขน แสบจมก ไอ หายใจไมสะดวก หลอดลมตบ ปอดอกเสบ ไต

เสอม และผวหนงอกเสบได โรคจากพษของออสเมยม เปนโรคหนงทอยในบญชรายชอโรคจากการ

ทางานของประเทศไทย ฉบบป พ.ศ. 2550

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Osmium tetroxide, as Os TWA = 0.0002

ppm, STEL = 0.0006 ppm ||||| NIOSH REL – Osmium tetroxide TWA = 0.002 mg/m3

208

(0.0002 ppm), STEL = 0.006 mg/m3 (0.0006 ppm), IDLH = 1 mg/m3 ||||| OSHA PEL –

Osmium tetroxide TWA = 0.002 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภย

ในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใด กาหนดคามาตรฐานของออสเมยมใน

รางกายคนทางานไว การตรวจระดบออสเมยมในรางกายนนอาจทาไดโดยใชการตรวจหาในปสสาวะ

แตมการทาเฉพาะในระดบงานวจย ในทางปฏบตไมแนะนาใหตรวจหาระดบออสเมยมในรางกาย

คนทางานเพอประเมนการสมผสโลหะชนดน และยงไมมคามาตรฐานจากองคกรทนาเชอถอใดจะ

นามาใชแปลผลได ควรประเมนการสมผสโดยใชการตรวจวดระดบออสเมยมในสถานททางานจะดกวา คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว

แหลงทพบ ออสเมยมเปนโลหะทพบไดตามธรรมชาต แตหาไดยาก มปรมาณนอยบนพนผวโลก

ออสเมยมทขดไดมกอยปะปนกบโลหะชนดอน ทพบบอยทสดคอพบผสมอยกบอรเดยม (iridium-

osmium alloy) และอาจพบปนอยกบโลหะเงน นกเกล หรอทองแดง ไดดวย แหลงของออสเมยม

เทาทมการคนพบจะอยท แอฟรกาใต รสเซย แคนาดา และสหรฐอเมรกา สวนออสเมยมเตตรอกไซด

นน เกดไดจากการทผงออสเมยมทาปฏกรยากบอากาศทอณหภมหอง หากใหความรอนดวยแลว

สารประกอบตวนจะเกดไดปรมาณมากขน

อตสาหกรรมทใช ในงานโลหะ ออสเมยมมกไมถกใชในรปธาตบรสทธ สวนหนงเปนเพราะออสเมยม

เตตรอกไซดซงเปนออกไซดทเกดจากออสเมยมบรสทธนนเกดขนไดงายและมพษคอนขางรนแรงมาก

เพอความปลอดภยจากการสมผสออสเมยมเตตรอกไซด การใชออสเมยมในงานโลหะจงมกใชในรป

โลหะผสม (alloy) กบโลหะตวอนๆ แทน โลหะผสมทมออสเมยมนนจะมความแขงแรงและทนทาน

มาก สามารถนามาใชเปนสวนประกอบของผลตภณฑหลายชนด เชน หวปากกา เดอยของเครองจกร

โลหะผสมของเงนกบออสเมยมถกใชทาเครองกระตนหวใจ (pace maker) และลนหวใจเทยม

(prosthesis valve) สาหรบฝงในรางกายผปวย ในยคเรมแรกออสเมยมถกใชเปนไสหลอดไฟในหลอดไส แตตอมากเลกใชและเปลยนมาใชเปนทงสเตนแทน เนองจากทงสเตนมจดหลอมเหลวทสงกวาและ

ใหความสวางไดมากกวา สาหรบออสเมยมเตตรอกไซดนน แมวาจะมพษมาก แตกมการนามาใชใน

อตสาหกรรมเชนกน คอจะใชเปนตวเรงปฏกรยา (catalyst) ในกระบวนการสงเคราะหสารเคม

บางอยาง เชน แอมโมเนย (ammonia) และสารเคมอนทรยกลมพนธะค (alkene) นอกจากนยงใช

เปนสารยอมเนอเยอ และพลาสตกโพลเมอร (polymer) เพอสองดกบกลองจลทรรศนอเลกตรอน

(electron microscope) อกดวย

กลไกการกอโรค ออสเมยมบรสทธนนไวไฟ และทาปฏกรยากบอากาศไดออสเมยมเตตรอกไซด ซง

เปนสารทมพษรนแรง พษของออสเมยมทมกกอปญหาสขภาพตอคนทางานได จงเปนพษของ

ออสเมยมเตตรอกไซดเปนหลก ออสเมยมเตตรอกไซดสามารถระเหยไดด (volatile) มความเปนพษ

209

สงมากแมสมผสในปรมาณเพยงเลกนอย กลไกการกอโรคหลกคอจะกอความระคายเคองแกเนอเยอ

สวนตางๆ ของรางกาย ไดแก ตา จมก คอ ทางเดนหายใจ ปอด และผวหนง

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน การใชออสเมยมในรปธาตบรสทธ หรอในรปออสเมยมเตตรอกไซด

ตองเกบไวในภาชนะปดทมดชด หางไกลแหลงความรอน และไมถกอากาศ หากเกดการรวไหลใน

ปรมาณสงจะเปนอนตรายไดอยางมาก ไอของออสเมยมเตตรอกไซดนนระเหยไดด อกทงสารนยงทะล

พลาสตกไดดวย การกภยตองใชชดทหนาเพยงพอ และตองเปนชดทมถงบรรจอากาศในตว แตสาหรบ

การใชออสเมยมในรปโลหะผสม (alloy) นน เนองจากโลหะผสมจะไมทาใหเกดออสเมยมเตตรอกไซด

เมอสมผสกบอากาศ อกทงยงอยในสถานะของแขง การเกดเหตรวไหลจนมอนตรายจงมโอกาสเกดขนไดนอย

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน พษของออสเมยมเตตรอกไซดนนเกดขนจากการระคายเคองเปนหลก เมอ

รางกายไดรบออสเมยมเตตรอกไซด จากการสดดมไอระเหยเขาไป หรอทางการกน หรอทางการ

สมผสทผวหนงและดวงตา จะทาใหเกดการระคายเคองตอเนอเยอสวนทสมผสอยางมาก การสด

ดมจะทาใหระคายจมก แสบจมก นามกไหล ปวดศรษะ ระคายคอ ไอ การระคายเคองทางเดน

หายใจในสวนลกลงไป จะทาให หายใจลาบาก แนนหนาอก หลอดลมตบ หายใจมเสยงวด

(wheezing) หายใจเรว และทาใหเกดปอดอกเสบ (pneumonitis) จนถงอาจทาใหการหายใจ

ลมเหลว และเสยชวตได การสมผสทดวงตานน จะทาใหเกดการระคายเคองกระจกตา แสบตา

นาตาไหล กระจกตาบวมนา (corneal edema) มองเหนภาพมวลง อาการทางตาทมรายงานพบ

ไดบอยคอจะมองเหนวงไฟลอยไปมา (halo) แตถากระจกตาไมบาดเจบมากนก เมอหายแลว

อาการมองเหนวงไฟนจะหายไปไดในเวลา 2 – 3 วน หากระคายเคองตามมากอาจถงกบทาให

เนอเยอตาถกทาลาย และกระจกตาขนถาวรได การสมผสทผวหนง จะทาใหผวหนงแสบแดง ไหม

กลายเปนตมนา ผวหนงอาจเปลยนส (skin discoloration) เปนสเขยวหรอดา นอกจากน

ออสเมยมเตตรอกไซดยงมฤทธทาลายไต ทาใหการทางานของไตเสอมลงไดอกดวย

• อาการระยะยาว ผลจากการทาลายเนอเยอทางเดนหายใจและปอด หากมมากอาจทาใหเกด

ปญหาทางเดนหายใจเรอรงได โดยเฉพาะในผทมปญหาโรคปอดอดกน เชน หอบหด หรอถงลม

โปงพองอยแลว อาจทาใหหายใจหอบเหนอยเรอรง ปญหาการทาลายเนอเยอกระจกตา หาก

เปนมากอาจทาใหกระจกตาขนและสญเสยการมองเหนอยางถาวร

การตรวจทางหองปฏบตการ ในการวนจฉยโรคพษจากออสเมยมเตตรอกไซดนน ใหวเคราะหจาก

ประวตการทางานสมผสสารน และจากการตรวจรางกายเปนสาคญ การตรวจหาระดบออสเมยมใน

เลอดหรอปสสาวะนนไมแนะนา เพราะไมมคามาตรฐานใหอางอง และอาจหาหองปฏบตการทจะสง

ตรวจไมได การตรวจเพมเตมเพอชวยในการประเมนอาการผปวยและชวยในการรกษา ทแนะนาคอ

การถายภาพรงสทรวงอก (chest X-ray) เพอดภาวะปอดอกเสบ การตรวจระดบออกซเจนในเลอด

210

(pulse oxymetry) การตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas) การตรวจระดบ

การทางานของไต (BUN and creatinine) เปนตน

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด ทาการลางตว

ดวยนาเปลาเพอลดการปนเปอนใหมากทสด การดแลปญหาในกรณทมการสมผสเขาตา ตองลาง

ตาดวยนาเปลาใหมากและนานเพยงพอ อยางนอย 15 นาทขนไปหรอใชนา 2 – 3 ลตร หาก

ผปวยมปญหาการหายใจลมเหลว ทมกชพควรใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวต หากรสตดแต

หายใจเรวควรใหออกซเจนเสรม และรบสงพบแพทย

• การรกษา เนองจากฤทธทสาคญทสดของออสเมยมเตตรอกไซดคอเปนสารทกอความระคายเคอง

อยางมาก สงทสาคญทสดเมอมารกษาทโรงพยาบาลยงคงเปนการลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด

เพอลดการปนเปอนลงใหนอยทสด การลางตาในกรณทสมผสดวงตานน จะตองทาการแหวกหนง

ตาบนและลางออกดวามเศษผงสารเคมตดอยหรอเปลาดวย ถามตองลางออกใหหมด การรกษา

ในลาดบตอไปใหเนนการรกษาประคบประคองอาการเปนหลก ไมมยาตานพษ (anti-dote)

สาหรบพษจากออสเมยมเตตรอกไซด ถาผปวยมการหายใจลมเหลว ใหใสทอชวยหายใจและใช

เครองชวยหายใจ ดระดบความรสกตว ความดนโลหต และระดบชพจร ใหสารนาตามความ

เหมาะสม กรณทมการสมผสดวงตาอาจเกดแผลทกระจกตาได ควรสงปรกษาจกษแพทยใหมาทา

การตรวจยนยนและรกษาตอไป อาการหอบเหนอยและปอดอกเสบนน ถามเกดขนมกจะเกด

ภายในเวลาไมนานหลงการสมผส (ประมาณ 2 – 3 ชวโมง) หากไมแนใจหรอคาดวาผปวยสมผส

มาเปนปรมาณมาก ควรใหผปวยอยสงเกตอาการทโรงพยาบาลกอน ถามอาการหอบเหนอย ก

ควรรบไวรกษาภายในโรงพยาบาล การระคายเคองทผวหนง ถาเปนแผลใหทาแผลตามความ

เหมาะสม

การปองกนและเฝาระวง การปองกนโรคพษจากออสเมยมทดทสดคอลดการสมผสตามหลกอาชวอ

นามย หลกเลยงการใชออสเมยมในรปธาตบรสทธหรอในรปสารประกอบออสเมยมเตตรอกไซด โดยอาจใชธาตโลหะชนดอนหรอสารประกอบอนแทน ถาใชสารอนทดแทนไมไดตองใชอยางระมดระวง

อยในระบบปด เกบอยาใหสมผสกบอากาศ

เอกสารอางอง

1. โยธน เบญจวง, วลาวณย จงประเสรฐ, บรรณาธการ. มาตรฐานการวนจฉยโรคจากการทางาน

ฉบบเฉลมพระเกยรตเนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม

2550. นนทบร: สานกงานกองทนเงนทดแทน สานกงานประกน สงคม กระทรวงแรงงาน พ.ศ.

2550.

2. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). Workplace Safety &

Health Topics – Osmium Tetroxide. Center for Disease Control and Prevention

211

(CDC). 2011 [cited 31 Oct, 2011]; Available from: http://www.cdc.gov/niosh

/topics/osmium-tetroxide.

3. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.

Geneva: International Labour Office 1998.

4. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

5. Miller PE, Noonan K, Otto C, Stengel J. A low-level metals bioassay method to

detect occupational exposure. CA: Annual meeting of the International Society for Environmental Epidemiology (ISEE): 1990.

Paraquat พญ.ดารกา วอทอง (5 กมภาพนธ พ.ศ. 2556)

ชอ พาราควอท (Paraquat) ||||| ชออน 1,1’-Dimethyl-4,4’-bipyridilium dichloride, N,N’-Di-

methyl-4,4’-bipyridilium dichloride, Paraquat dichloride, Paraquat chloride, Methyl vi-

logen dichloride, Methyl vilogen hydrate, Crisquat, Cyclone, Dexuron, Gramoxone,

Gramuron, Pathclear, PP148, Tota-col, Toxer total

สตรโมเลกล C12H14Cl2N2 ||||| นาหนกโมเลกล 257.16 ||||| CAS Number 1910-42-5 ||||| UN

Number 2781

ลกษณะทางกายภาพ ผลกครสตลหรอเปนผง ใส ไมมส หรอสเหลองออน ไมมกลน สารละลายในนา

จะหนด เปนสแดงเขม (1) สารละลายทขายในทองตลาดบางยหอจะมการเตมสารสนาเงนแกมเขยว

กลนฉน และสารกระตนใหอาเจยนลงไปดวย เพอใหทราบไดงายวาเปนสารมพษรนแรง ลดโอกาสใน

การกนฆาตวตาย (2)

คาอธบาย พาราควอทเปนสารกาจดวชพชกลม Dipyridyl ใชกาจดวชพชไดอยางมประสทธภาพและ

รวดเรว พาราควอทมพษตอมนษยอยางรายแรง ถากนเขาไปแมเพยงปรมาณเลกนอย กอาจทาใหเสยชวตไดจากระบบอวยวะภายในลมเหลว ทาใหปอดเกดผงพด ปอดไมสามารถทาหนาทแลกเปลยน

แกสได จนผปวยระบบหายใจลมเหลว และเสยชวตในทสด เนองจากหาซอไดงายจงมผนาพาราควอท

มาใชเปนยาพษฆาตวตาย ทาใหมผเสยชวตจากสารเคมชนดนจานวนมาก

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Paraquat, as the cation TWA = 0.5

mg/m3, Respirable fraction as paraquat TWA = 0.1 mg/m3 ||||| NIOSH REL: TWA = 0.1

mg/m3 (resp) [skin], IDLH = 1 mg/m3 ||||| OSHA PEL: TWA = 0.5 mg/m3 (resp) [skin] |||||

212

ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ.

2520: ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 0.5 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย แมวาพาราควอทสามารถตรวจพบไดทงในเลอดและในปสสาวะ แตขอมล

การศกษาระดบพาราควอทในรางกายเพอประเมนความเสยงการสมผสจากการทางานนนกยงมไม

มากนก องคกร ACGIH จงยงไมไดกาหนดคามาตรฐานในรางกายคนทางานไว ระดบพาราควอทใน

เลอดมกตรวจไมพบในผทสมผสในระดบทไมเปนอนตราย สวนในปสสาวะเชอวาหากพบในระดบไม

เกน 0.01 mg/l ถอวายงปลอดภย (3)

คณสมบตกอมะเรง องคกร IARC และ ACGIH ไมไดทาการประเมนไว สวนองคกร EPA ประเมนไววาพาราควอทนนไมเปนสารกอมะเรงในมนษย (4)

แหลงทพบ เปนสารกาจดวชพชทไดรบความนยมในการใชอยางมาก ทงใชกาจดวชพชในแปลงเกษตร

รองสวน คนนา หรอใชกาจดวชพชเพอเตรยมดนกอนเพาะปลก พาราควอทมขายอยในตลาดในชอ

ทางการคาทหลากหลาย ชอทคนทวไปคนเคย เชน กรมมอกโซน (Gramoxone) ผลตภณฑทขายจะ

อยในรปสารละลายของพาราควอท ความเขมขนประมาณ 29 – 44 % (5) พาราควอทไดรบความ

นยมเนองจากสามารถกาจดวชพชสเขยวแทบทกชนดใหตายได ออกฤทธในการกาจดวชพชเรวมาก

และจะหมดความเปนพษทนทเมอสมผสกบดน จงจดไดวาเปนสารกาจดวชพชทมประสทธภาพดมาก

ชนดหนง อยางไรกตามพาราควอทมพษรายแรงตอมนษยหากกนเขาไป จงมผนามาใชกนเพอฆาตว

ตาย ทาใหมผเสยชวตจากสารเคมนจานวนมาก (6)

กลไกการกอโรค ชองทางการสมผสพาราควอททสาคญทสดคอทางการกน พาราควอทสามารถดดซม

ผานเยอบทางเดนอาหารไดดและเรวมาก ขนถงระดบสงสดในเลอดไดภายใน 2 ชวโมง แตหากม

อาหารอยในกระเพาะอาหารการดดซมจะลดลง การสมผสผานผวหนง หากเปนผวหนงปกตทไมมแผล

การดดซมทาไดไมดนก แตหากเปนผวหนงทมแผลหรอสมผสอยนาน สามารถดดซมเขาทางผวหนงจน

เกดพษไดเชนกน สวนการดดซมเขาทางการหายใจนนทาไดไมดนก การหายใจจงไมใชชองทางสาคญของการดดซมพาราควอท โอกาสเกดพษอยางรนแรงจากชองทางนมนอย สาหรบการขบถายออกจาก

รางกายจะขบออกทางปสสาวะเปนหลก กลไกการกอพษสามารถทาใหเกดการระคายเคองเฉพาะท

และกดกรอน (Corrosive) ไดเมอมความเขมขนสง พษตอระบบรางกายเกดจากการทาปฏกรยากบโค

เอนไซม Nicotinamide adenine dinucleotide phosphate (NADPH) ทอยในรางกาย ทาใหเกด

อนมลอสระหลายชนด เชน Superoxide anion มาทาลายเซลลและเนอเยอสวนตางๆ ดวย

กระบวนการทาลายชนไขมนทเยอหมเซลล (Lipid peroxidation) ผลทเกดมความรนแรง มผลตอ

อวยวะรางกายหลายสวน โดยเฉพาะเซลลถงลมในปอด ซงสามารถดดซมพาราควอทไวไดด ทาใหเกด

เซลลตาย เกดการงอกของเนอเยอเกยวพนใหม และเปนผงพดทปอดขน ซงทาใหปอดไมสามารถ

แลกเปลยนแกสและเกดเปนภาวะ Acute Respiratory Distress Syndrome (ARDS) อนนาไปสการ

เสยชวตในทสด ขนาดทเปนพษของพาราควอทนน หากเปนสารละลายความเขมขนประมาณ 20 %

213

การกนเขาไปเพยง 10 – 20 ml ในผใหญ หรอ 4 – 5 ml ในเดก กสามารถทาใหตายได (5) เมอใดท

สมผสพชหรอดนแลวพาราควอทมกจะไมกอพษ หากถกเผา ไอทเกดไมกอพษดงกลาวนเชนกน ดงนน

ชองทางทตองระวงมากทสดคอทางการกน

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ชองทางการสมผสทอนตรายทสดคอการกนในรปสารละลาย และ

การสมผสทางผวหนง มากกวาการสดหายใจ โอกาสทสารเคมนจะรวไหลจนทาใหเกดผเสยชวตจาก

การสดหายใจเปนจานวนมากจงมนอย หากเกดการรวไหล ผเขาไปชวยเหลอผปวยควรใสอปกรณ

ปองกนใหเหมาะสม ระมดระวงการสมผสทางผวหนงในปรมาณมากและเปนเวลานาน

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน อาการของพษจากการกนพาราควอทนน ขนอยกบขนาดทกนเขาไป ถากนเขา

ไปไมเกน 20 mg/kg ของนาหนกตว มกไมมอาการ หรอคลนไสอาเจยน ทองเสยเลกนอย ไมม

อาการตอ ตบ ไต และปอด และมกสามารถหายกลบเปนปกตได ถากนเขาไปขนาด 20 – 40

mg/kg จะเกดพษระดบปานกลางถงรนแรง หลงกนทนทจะเกดอาการอาเจยน ชวโมงตอมาจะ

ทองเสย เจบในปาก มแผลในปากและคอ ปวดทอง 1 – 4 วนตอมาจะมอาการ ตบอกเสบ ไตวาย

ชพจรเรว ความดนโลหตตา 1 – 2 สปดาหตอมา จะไอ ไอเปนเลอด มนาในเยอหมปอด (Pleural

effusion) ปอดเปนผงพด (Lung fibrosis) การทางานของปอดลดลง ผปวยสวนใหญจะเสยชวต

ใน 2 – 3 สปดาหตอมาเนองจากการหายใจลมเหลว ถากนเขาไปขนาดมากกวา 40 mg/kg จะ

เกดพษระดบเลวราย เกดอาการอาเจยนทนท ชวโมงตอมาเกด ทองเสย ปวดทอง มแผลใน

ทางเดนอาหาร ไตวาย ตบวาย ตบออนอกเสบ กลามเนอหวใจอกเสบ กลามเนอลายสญสลาย

ความดนโลหตตา หมดสต และชก ผปวยจะตายภายใน 1 – 4 วน จากภาวะชอกเนองจากหวใจ

ลมเหลว (Cardiogenic shock) และอวยวะรางกายหลายระบบลมเหลว (2) สาหรบการสมผสทาง

ผวหนงนน ถาสมผสนานหรอผวหนงมแผลอาจดดซมเขาไปเกดพษตอระบบรางกาย เหมอนกบ

ผปวยทกนพาราควอทได หากสมผสไมมาก อาจเกด ผนแดง ผวหนงเปนตมพอง แผลไหม เลบ

เปลยนส รอยโรคทผวหนงนอาจเกดหลงจากสมผสไปแลว 1 – 3 วนกได การสมผสถกดวงตาทาใหระคายเคองตา เยอบตาอกเสบ กระจกตาอกเสบ มองภาพมวลง ซงถาเปนมากตองสงพบจกษ

แพทยใหดแลรกษาตอไป การสดดมอาจทาให แสบคอ และเลอดกาเดาไหล

• อาการระยะยาว ไมม เนองจากในผปวยทกนพาราควอทเขาไปในปรมาณนอย ถารอดชวตไปได

สวนใหญจะหายกลบเปนปกต

การตรวจทางหองปฏบตการ ในการวนจฉยพษจากพาราควอทนน การตรวจระดบพาราควอทใน

รางกายเปนสงทชวยยนยนการวนจฉยได อยางไรกตามหากการดแลรกษาอยในททไมมชดทดสอบ

เตรยมไว หรอไมมหองปฏบตการใหสงตรวจอาจมขอจากด การวนจฉยจากประวตการกนสารกาจด

วชพช โดยเฉพาะทมสนาเงนแกมเขยว รวมกบอาเจยนออกมาหรอมนาลางกระเพาะเปนสนาเงนแกม

เขยว และมอาการแสบปากแสบคอ ยงคงเปนขอมลสาคญทชวยแพทยในการวนจฉยไดมาก (2) การ

214

พบขวดผลตภณฑทตกอยใกลเคยง หรอจดหมายลาตาย อาจชวยสนบสนนความเปนไปไดในการกน

พาราควอท การตรวจเพอยนยนวามพาราควอทในรางกายหรอไม อยางพนฐานทสดทาไดดวย Urine

spot test (หรออาจเรยก Rapid spot test) ตรวจปสสาวะหรอนาลางกระเพาะของผปวย โดยการ

นาของเหลวตวอยางมา 10 ml เตมดาง เชน โซเดยมไฮดรอกไซด (Sodium hydroxide) หรอ

โซเดยมไบคารบอเนต (Sodium bicarbonate) ลงไปจน pH สงกวา 9 เตมสารโซเดยมไดไทโอไนต

(Sodium dithionite) ลงไปหนงชอนพาย ผสมใหเขากน หากของเหลวตวอยางเกดมสฟาหรอเขยว

ขน แสดงถงการมพาราควอทอยในตวอยางนน (2) สวนการสงตวอยางเลอดหรอปสสาวะ จะบอก

ระดบของพาราควอทในตวอยางทสงไปได รายละเอยดการเกบควรปรกษาหองปฏบตการทจะทาการสงตวอยางไปตรวจ โดยทวไปตวอยางในเลอดควรเกบอยางนอย 4 ชวโมงหลงกน แลวอาจเกบซาอก

เปนระยะ การสงตวอยางในรปพลาสมาจะไดคาทถกตองกวาในรปซรม (ในรปซรมคาทตรวจไดมกตา

กวาความเปนจรง) มการประมาณการกนวาผปวยทมระดบพาราควอทในพลาสมาไมเกน 0.1 mg/l ท

24 ชวโมงหลงกนมกรอดได (3) สวนผปวยทมระดบในพลาสมาเกน 2 mg/l ท 4 ชวโมง, 0.9 mg/l ท

6 ชวโมง, 0.3 mg/l ท 15 ชวโมง, และ 0.1 mg/l ท 24 ชวโมงหลงกน มกจะเสยชวต (3, 5) การตรวจ

อนๆ ทเปนประโยชนในการดแลรกษาผปวยคอ การตรวจระดบเกลอแรในเลอด ระดบการทางานของ

ไต ตรวจวเคราะหปสสาวะ ตรวจระดบเอนไซมตบ ตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง ตรวจระดบ

ออกซเจนจากปลายนว การถายภาพรงสทรวงอกเพอดผงพดทปอด

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล เมอพบผทสมผสพาราควอท กรณกนเขาไป ใหรบนาสงพบแพทยโดยเรวทสด

ถามขวดสารเคมตกอยขางผปวยใหนามาดวย ตาราบางเลมเชอวาถาผปวยยงมสตด การใหกน

อาหารเขาไป เชน นม กอนมาพบแพทย อาจชวยลดการดดซมของพาราควอทเขาสทางเดน

อาหารได (5) แตควรทากตอเมออยในพนททตองใชเวลาเดนทางนานมากกวาจะถงมอแพทย

เทานน กรณสมผสทางผวหนงหรอดวงตา ใหถอดเสอผาทเปอนสารเคมออก ลางผวหนงหรอ

ดวงตาสวนทสมผสดวยนาสะอาดนานอยางนอย 15 นาท จากนนรบสงพบแพทย

• การรกษา เมอมาถงโรงพยาบาล ใหดแลทางเดนหายใจ ชวยหายใจถาไมหายใจ วดสญญาณชพ

ใหสารนาอยางเพยงพอเนองจากพาราควอทมพษตอไต อาจทาใหไตวายถาใหสารนาไมเพยงพอ

วดระดบออกซเจน ถาไมมภาวะออกซเจนตาอยางรนแรงไมตองใหออกซเจนเสรม เพราะการให

ออกซเจนมากไปจะไปกระตนใหเกดผงพดทปอดไดมากขน ตรวจรางกายดรอยไหมในปากและ

ลาคอวามหรอไม ใสสายลางกระเพาะดดนาในกระเพาะออกใหมากทสด และใหสารดดซบอยาง

ใดอยางหนงในสองอยางน (1) ผงถานกมมนตขนาด 100 gram ในผใหญ หรอ 2 g/kg ของ

นาหนกตวในเดก (2) สารละลายดนเหนยว 15 % Fuller’s earth ขนาด 1 liter ในผใหญ หรอ

15 ml/kg ของนาหนกตวในเดก เพอลดการดดซมเขาสทางเดนอาหาร การใหสารดดซบได

รวดเรวนนเชอวาจะชวยลดอนตรายจากพษของพาราควอทได ควรใหยาระบาย เชน Manitol

215

หรอ Magnesium sulfate หลงจากใหผงถานกมมนตหรอสารละลาย 15 % Fuller’s earth ไป

แลว ไมควรใหยากระตนอาเจยน เชน Ipecac เพราะอาจทาใหสาลกจนเกดปอดอกเสบรนแรง

ไมมยาตานพษ (Anti-dote) สาหรบพาราควอทเปนการเฉพาะ ใหยาแกปวดถามอาการปวดมาก

ใหยาแกอาเจยน เชน Ondansetron เพอลดการอาเจยน ใหยาปฏชวนะถามการตดเชอแทรก

ซอน ใหการรกษาประคบประคองตามอาการ การใหยาขบปสสาวะ (Diuresis) และการลางไต

(Hemodialysis) ไมชวยในการขบพาราควอทออกจากรางกาย แตในผปวยทเปนพษจนเกดม

ภาวะไตวายขน การลางไตมความจาเปนในการรกษาชวต การกรองเลอด (Hemoperfusion)

ดวยผงถานกมมนต เชอวาอาจชวยเพมการขบพาราควอทออกจากรางกาย แตขอมลยงไมชดเจน การตดสนใจทาการรกษานในผปวยหรอไม ควรสงปรกษาใหแพทยผเชยวชาญดานพษวทยาเปนผ

ตดสนใจจะเปนการเหมาะสมทสด สวนการใหยาปองกนภาวะการเกดพงผดในปอดนน มผ

ทดลองใหยาหลายชนด เชน Cyclophosphamide รวมกบ Corticosteroid, สารตานอนมล

อสระ เชน วตามนซและอ, N-acetylcysteine, Propanolol, Nitric oxide, Desferrioxamine

รวมถงการใหรงสรกษา แตทงหมดยงไมมขอมลถงประสทธภาพทชดเจน การปลกถายปอด

(Lung transplantation) เปนอกทางเลอกหนงทเปนไปได แตโอกาสไดรบการปลกถายมนอย

และรายงานการผาตดทสาเรจกมไมมาก (2) การรกษาอกอยางหนงทสาคญในผปวยทอาการหนก

หมดหวง คอการรกษาเพอลดความไมสขสบาย (Palliative care) ในชวงสดทายของชวต

การปองกนและเฝาระวง การปองกนพษจากพาราควอททดทสดคอระมดระวงไมใหใครกนสารนเขา

ไป เนองจากผปวยทเสยชวตเกอบทงหมดเกดจากการกนสารนเขาไป ไมวาจะโดยตงใจหรอไมตงใจก

ตาม การใสกลนฉน ส และสารทาใหอาเจยนลงไปของผผลตบางรายเปนทางชวยลดโอกาสในการกน

ไดทางหนง การเกบสารเคมนตองไวในตเกบทมดชด ปดลอก และทาการตดฉลากภาชนะใหชดเจน

เพอปองกนการหยบกนดวยความเขาใจผด ภาชนะทใสสารเคมนแลวหามนาไปใชใสอาหารหรอนาดม

โดยเดดขาด ลางมอหลงจากการทางานพนสารปราบวชพชและกอนกนอาหารทกครง การปองกนอนๆ ทควรทาคอ ทาการฉดพนในตาแหนงเหนอลม ใชผาปดจมก ใสถงมอ ใสเสอแขนยาวและชด

ปกปดรางกายทเหมาะสม อาบนาชาระรางกายหลงจากทางานฉดพนสารนทกครง การปองกนการ

สมผสอกวธหนงททาไดคอ “ไมใช” หรอ “ลดการใช” สารปราบวชพชลง ใชเทาทจาเปนเทานน

สาหรบการเฝาระวงทควรทาคอ หมนสงเกตอาการผดปกตทเกดขนเมอทางานกบสารเคมชนดน ถาม

อาการ เชน แสบเคองตา แสบเคองผวหนง รอยไหมทผวหนง หลงจากการใชสารเคมนบอยๆ ควรไป

พบแพทย

เอกสารอางอง

1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

216

2. ฝายวชาการ บรษท ซนเจนทา ครอป โปรเทคชน จากด. แนวทางการวนจฉย การปฐมพยาบาล

และการดแลรกษา ภาวะเปนพษจากพาราควอท. กรงเทพมหานคร: บรษท ซนเจนทา ครอป โปร

เทคชน จากด 2547.

3. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

4. EPA (Environmental Protection Agency). Reregistration Eligibility Decision (R.E.D.)

facts sheet for paraquat dichloride. EPA; 1997. EPA-738-F-96-018.

5. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

6. Gawarammana IB, Buckley NA. Medical management of paraquat ingestion. Br J

Clin Pharmacol. 2011;72(5):745-57.

Phenol พญ.เกศ สตยพงศ (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ฟนอล (Phenol)

ชออน Carbolic acid, Phenic acid, Hydroxybenzene, Phenyl alcohol, Phenyl hydroxide

สตรโมเลกล C6H6O ||||| นาหนกโมเลกล 94.11 ||||| CAS Number 108-95-2 ||||| UN Number

1671 (solid), 2312 (molten), 2821 (solution)

ลกษณะทางกายภาพ มทงในรปผลก หรอของเหลว ไมมส หากผลกสมผสอากาศจะกลายเปนสชมพ

กลนมลกษณะเฉพาะ เปนกลนเหมอนกรดหรอเปนกลนหอมหวาน (สามารถรบสมผสกลนได

ตงแตระดบความเขมขนสารทตากวาคา TLV จงนบเปนคณสมบตเตอนทดของ phenol) ความดนไอ

0.36 mmHg (ทอณหภม 20 องศาเซลเซยส) นาหนกโมเลกล 94.11 ตดไฟไดงาย ละลายนาไดไม

คอยดทอณหภมหอง แตละลายไดดในสารตวทาละลายหลายชนด คาอธบาย phenol เปนสารกลม aromatic alcohol (คอมหม hydroxyl จบกบ benzene ring)

สารอนๆในกลมนมอกหลายชนด แตกตางกนตรงจานวนและตาแหนงเกาะของหม hydroxyl เชน

cresol (methyl phenol), catechol (1,2-benzenediol), resorcinol (1,3-benzenediol),

hydroquinone (1,4-benzenediol) เหลานเปนตน

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 5 ppm [skin] ||||| NIOSH REL: TWA

= 5 ppm (19 mg/m3), C = 15.6 ppm (60 mg/m3) [15-minute] [skin], IDLH = 250 ppm |||||

217

OSHA PEL: TWA = 5 ppm (19 mg/m3) [skin] ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ

ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของ

การทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 5 ppm (19 mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Phenol in urine (End of shift) = 250 mg/g

creatinine แตการตรวจนมปญหาความไมเฉพาะเจาะจงอยพอสมควร เพราะการสมผสสารเคมชนด

อน เชน เบนซน (Benzene) กทาใหตรวจพบฟนอลในปสสาวะไดเชนกน การแปลผลจงตองอยาง

ระมดระวง

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษย

ได)

แหลงทพบในธรรมชาต ไมม

อตสาหกรรมทพบได โดยมากถกนามาใชเปนสารเคมขนกลาง (intermediates chemical) สาหรบ

การผลตพลาสตกชนด phenolic resins และ epoxy resin และใชในการผลตสารเคมและยาตางๆ

นอกจากนยงมคณสมบตเปนสารทาความสะอาดหรอสารฆาเชอ (disinfectants) สารประกอบใน

กลม phenol ตวอนๆ ถกนามาใชในงานตางๆ อกหลายอยาง เชน cresol ใชเปนสารฆาเชอ

catechol ใชในงานภาพถาย ยอมขนสตวและฟอกหนง resorcinol ใชเปนตวกลางในการผลตกาว ส

ยอม และผลตภณฑเกยวกบยา hydroquinone ใชในงานภาพถาย ใชเปนสารตานอนมลอสระ

(antioxidant) และเปนสารยบยงกระบวนการ polymerization

กลไกการกอโรค phenol ทาใหเกดการเสอมสภาพของโปรตน (protein denature) ทาลายผนง

เซลล และกอใหเกด coagulative tissue necrosis มฤทธกดกรอนเยอบ กลไกททาเกดภาวะ

cardiac arrthymia และ การกดระบบประสาทสวนกลางยงไมทราบแนชด สาหรบสารประกอบของ

phenol บางชนด (dinitrophenol, hydroquinone) สามารถทาใหเกดเมดเลอดแดงแตก (hemolysis) และเกดภาวะ methemoglobinemia ได เมอเขาสรางกาย phenol จะถกกาจดออก

ไดเรวภายใน 16 ชวโมง โดยกลายเปน conjugated phenol ขบออกทางปสสาวะ

อาการพษเฉยบพลน

• หากรบสมผสทางการหายใจ (ไอระเหย) อาจทาใหมอาการปวดหว คลนไส เวยนศรษะบานหมน

และระคายเคองทางเดนหายใจมาก

• หากรบสมผสทางผวหนง จะเกดรอยแผลไหมจากสารเคม มลกษณะเปนรอยเนอตาย

(necrosis) สนาตาล ซงมกไมมอาการปวด การสมผส phenol ทมความเขมขน 1 % หากสมผส

เปนเวลานาน กอาจทาใหเกดรอยแผลไหมจากสารเคมได แตหากมความเขมขนสง ถง

5 % จะเกดอาการรนแรงไดมาก นอกจากน phenol ยงถกดดซมผานผวหนงและทาใหเกด

อาการแบบ systemic ไดรวดเรว ภายในไมกชวโมง

218

• หากเขาตา จะเกดอาการปวดตารนแรง ตาสแสงไมได หากสมผส phenol ทเขมขนมาก สามารถ

ทาใหเกดการกดกรอนรนแรงตอดวงตาได เกดรอยแผลทเยอบตา (epithelial ulceration) ทาให

กระจกตาและเลนสมว (stromal opacity) อาจถงกบสญเสยการมองเหนบางสวนหรอตาบอด

สนทเลยกเปนได (partial or total loss of vision)

• หากสมผสทางการกน จะเกดการระคายเคองเยอบทางเดนอาหาร กระเพาะ ลาไส หากกนใน

ปรมาณมาก สามารถทาใหรมฝปากเกดแผลไหมพพอง กลายเปนรอยเนอตายสขาวหรอ

นาตาล ทงในปากและในหลอดอาหารได มอาการปวดทอง อาเจยนและเกดอาการแบบ

systemic ตามมา

• อาการแบบ systemic ไดแก กดระบบประสาทสวนกลาง ซงมผลกดการหายใจ ตวเขยว หายใจลาบาก เหงอแตก เกดภาวะชอก มภาวะปอดบวมนา (pulmonary edema) มผลกดการทางาน

ของหวใจ เกดภาวะความดนตา และหวใจเตนผดจงหวะแบบ ventricular tachycardia อาจม

อาการชก metabolic acidosis, methemoglobinemia, ปสสาวะเปนสเขม อาจเกด

ภาวะแทรกซอน ทาใหไตวาย ตบถกทาลาย สาเหตการเสยชวตมกเปนจากระบบไหลเวยนโลหต

ลมเหลว การหายใจและหวใจลมเหลว

อาการพษเรอรง

• ภาวะพษเรอรงจาก phenol พบไดนอย แตอาจพบไดจากการสมผสทางการแพทยและในการ

ผาตด การสมผสปรมาณนอยเปนเวลานานทาใหเกดอาการอาเจยน กลนลาบาก นาลายออกมาก

ทองเสย แขนขาออนแรง ปวดศรษะ มนงง อาจพบการทางานตบและไตลมเหลว ปวดกลามเนอ

เบออาหาร นาหนกลด ปสสาวะสเขม

• ผลตอระบบผวหนง อาจพบผน skin eruption ผนผวหนงอกเสบจากการสมผส (contact

dermatitis) และสผวเปลยนแปลง

การสงตรวจทางหองปฏบตการ ความสมบรณของเมดเลอด (CBC) ระดบเกลอแรในเลอด

(electrolytes) ระดบนาตาลในเลอด (glucose) การทางานของไต (BUN and creatinine)

คลนไฟฟาหวใจ (EKG) อาจสงตรวจระดบ methemoglobin ในผในสมผส hydroquinone ดวย

การดแลรกษา

• กรณสมผสทางผวหนงและเยอบตางๆ ใหถอดเครองนงหมทปนเปอนออกใหหมด และลางดวยนา

สะอาด ปรมาณมาก หรอใช Polyethylene Glycol 300 หรอ mineral oil หรอ นามนมะกอก

หรอ petroleum jelly ในการลางผวหนงบรเวณทปนเปอน หากเขาตา เมอรกษาเบองตนแลว

ควรสงตอใหจกษแพทยดแลรกษาตอ

• กรณกลนกน หามกระตนผปวยใหอาเจยน พจารณาทาการลางทอง (gastric lavage) ไดหากกน

มายงไมเกน 1 ชวโมง ทงนจะทาไดเฉพาะกรณทผปวยไมมรอยไหมในปากและในลาคอเทานน

219

พจารณาให activated charcoal ทาง NG tube หรอใหกนได ถามนใจวาไมมรอยแผลหรอการ

ทะลของทางเดนอาหาร

• นอกจากนตองเฝาระวงอาการแบบ systemic ทอาจเกดตามมาได โดย monitor EKG, pH, การ

ทางานของตบและไต และใหการดแลรกษาตามอาการ ไดแก การแกภาวะ dehydration ใหยา

กนชกหากมอาการชก อาจตองพจารณาใหยา anti-arrhythmic เมอมขอบงช ให sodium

bicarbonate หากมภาวะ metabolic acidosis ควรรบผปวยไวดอาการในโรงพยาบาลอยาง

นอย 24 ชวโมง

Phosgene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ฟอสจน (Phosgene) ||||| ชออน Carbonyl chloride, Chloroformyl chloride

สตรโมเลกล COCl2 ||||| นาหนกโมเลกล 98.92 ||||| CAS Number 75-44-5 ||||| UN Number

1076

ลกษณะทางกายภาพ แกส ไมมส มกลนเหมน

คาอธบาย ฟอสจน (phosgene) หรอ คารบอนลคลอไรด (carbonyl chloride) เปนแกสพษชนด

หนง ถกสงเคราะหขนเพอใชเปนอาวธเคมในสงคราม นอกจากนน ยงสามารถพบการใชฟอสจนไดใน

อตสาหกรรมผลตส เรซน ยาปราบศตรพช และเปนผลผลตจากการเผาไหมสารเคมทมคลอรนเปน

องคประกอบ แกสชนดนมคณสมบตทาใหปอดบวมนา ทาลายระบบหายใจ หากสดดมเขาไปปรมาณ

มากจะทาใหเสยชวตได ฟอสจนละลายนาไดไมด จงทาใหออกฤทธชา ผปวยอาจสดดมเขาไปปรมาณ

มากโดยไมรตว กอนทจะเกดอาการพษตอทางเดนหายใจขนมาอยางรนแรงในภายหลงได

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 0.1 ppm ||||| NIOSH REL: TWA =

0.1 ppm (0.4 mg/m3), C = 0.2 ppm (0.8 mg/m3) [15-minute], IDLH = 2 ppm ||||| OSHA

PEL: TWA = 0.1 ppm (0.4 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการ

ทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลย

ตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 0.1 ppm (0.4 mg/m3) คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว

แหลงทพบ อาจพบมการใชเปนอาวธเคมในสงครามหรอการกอการราย ใชในอตสาหกรรมการผลตส

(dye) เรซน (resin) และยาปราบศตรพช (pesticide) เปนผลผลต (by-product) จากการเผาไหม

สารเคมทมคลอรนเปนองคประกอบ เชน ในกรณการเกดไฟไหมคลงเกบสารเคม เปนตน การขดหรอ

220

ทาโลหะดวยตวทาละลายทมคลอรนเปนองคประกอบ เชน ไตรคลอโรเอทลน เมอนาโลหะเหลานมา

เชอมดวยความรอน กจะเกดไอควนทมแกสฟอสจนขนไดเชนกน

กลไกการกอโรค เปนสารระคายเคอง ออกฤทธโดยการละลายนา ทหลออยตามเยอบทางเดนหายใจ

ไดเปนกรดไฮโดรคลอรก (hydrochloric acid) ซงมฤทธกดกรอนและระคายเคองทางเดนหายใจได

แตเนองจากเปนแกสทละลายนาชา การออกฤทธจงมกเกดขนชา หลงการสดดมไปแลวเปนเวลานาน

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากเปนแกสพษทมความเปนพษรนแรงมาก การสดดมเขาไป

ในปรมาณเพยงเลกนอยกอาจถงแกชวตได กรณเกดการรวไหล เจาหนาทกภย และผปฏบตงาน

ทางการแพทยฉกเฉน จงควรใสชดปองกนแบบทมถงบรรจอากาศในตว เขาไปดาเนนการกภยเทานน อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ถาความเขมขนสงพอ จะกอใหเกดการระคายเคองตอเยอบ ตา จมก และคอ

ทาใหมอาการไอได หลงจากสดดมระยะแรกอาจจะไมมอาการอะไรเลย (asymptomatic) แต

เมอเวลาผานไป 30 นาท จนถง 8 ชวโมง จะทาใหเกดอาการหอบเหนอย (dyspnea) แนน

หนาอก (chest discomfort) ระดบออกซเจนในเลอดตา (hypoxemia) อาการจะเรมเกดเรวชา

เพยงใดนน ขนกบปรมาณแกสทไดรบ และระยะเวลาการสดดมแกส ตอมาจะเกดภาวะปอดบวม

นา (pulmonary edema) ซงอาจเกดขนชาถง 24 ชวโมงหลงการสดดมแกสกได ถาอาการหนก

มาก อาจทาใหระบบหายใจลมเหลวและเสยชวต

• อาการระยะยาว ในบางรายทปอดถกทาลายมาก เมอหายจากระยะเฉยบพลนแลว อาจเกดผง

พดทปอด ทาใหมอาการหายใจหอบเหนอยเรอรงได

การตรวจทางหองปฏบตการ การวนจฉยใหขนกบประวตการสมผส และการตรวจรางกายเปนสาคญ

ไมมตวบงชทางชวภาพทใชตรวจไดสาหรบฟอสจน การตรวจเพอชวยในการรกษา ไดแก การตรวจ

ภาพรงสทรวงอก (CXR) การตรวจระดบออกซเจน (pulse oximetry) การตรวจระดบแกสในหลอด

เลอดแดง (arterial blood gas) เหลานเปนตน

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล รบนาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด การลางตวดวยนาเปลาใหทาตาม

ความเหมาะสม หากผปวยมอาการระคายเคองตา ใหลางตาดวย ประเมนการหายใจ ถาไมหายใจ

ใหรบเปดทางเดนหายใจและทาการชวยหายใจ ผทเขาไปชวยเหลอผปวยในพนทเกดเหต ตองใส

ชดปองกนแบบทมถงบรรจอากาศในตว (SCBA) เทานน บคลากรทางการแพทยฉกเฉนทดแล

ผปวยตอ กตองใสหนากากปองกนแกสดวย จากนนรบนาสงพบแพทย

• การรกษา ตรวจสอบระบบการหายใจของผปวยวาปกตหรอไม ถายงปกตดใหระลกไวในใจเสมอ

วาอาจเกดภาวะปอดบวมนาหลงจากเวลาผานไประยะหนงได จงตองใหผปวยอยสงเกตอาการท

โรงพยาบาล อยางนอย 12 – 24 ชวโมงทกราย ตองทาการตรวจภาพรงสทรวงอกทกราย หาก

ระบบการหายใจไมปกต ใหใสทอและชวยการหายใจ วดสญญาณชพ ใหสารนาตามความ

221

เหมาะสม รกษาประคบประคองอาการ ควรระวงการปนเปอนของแกสมาสบคลากรทาง

การแพทยดวย เชน จากลมหายใจออกของผปวย สงเกตอาการตอเนอง หากพบมอาการหอบ

เหนอยมากขน ใหสงสยภาวะปอดบวมนา (delayed-onset pulmonary edema) ไวกอน ทา

การตรวจภาพรงสซา สงปรกษาอายรแพทย และรกษาภาวะปอดบวมนาตอไป ไมมยาตานพษท

จาเพาะสาหรบฟอสจน

การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอลดการสมผสตามหลกอาชวอนามย โรงงานทใชฟอส

จนในการผลตตองใชระบบปด ควบคมทแหลงกาเนด ใหความรแกพนกงานทตองทางานกบแกสชนด

น และตองขนทะเบยนกบกระทรวงอตสาหกรรมไว แกสฟอสจนทเกดจากเหตไฟไหม ปองกนไดดวยการตรวจสอบระบบปองกนอคคภยอยางสมาเสมอ แกสฟอสจนทเกดจากเหตกอการราย หนวยงาน

ความมนคงควรเตรยมการซกซอมเพอรบมอไวหากเกดเหตการณขน การเฝาระวงสขภาพในคนท

ทางานสมผสฟอสจน ควรเนนไปทการควบคมระดบแกสชนดนในบรรยากาศการทางาน ตรวจสขภาพ

โดยเนนสอบถามอาการระคายเคองและอาการของระบบทางเดนหายใจ

Phosphine นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ฟอสฟน (Phosphine)

ชออน Phosphorus trihydride, Phosphorus hydride, Phosporated hydrogen, Hydrogen

phosphide

สตรโมเลกล PH3 ||||| นาหนกโมเลกล 33.99 ||||| CAS Number 7803-51-2 ||||| UN Number

2199

ลกษณะทางกายภาพ แกส ไมมส กลนฉนคลายกระเทยมหรอปลาเนา

คาอธบาย แกสฟอสฟน (phosphine) เปนแกสทเกดขนจากการทาปฏกรยาของสารอลมเนยมฟอส

ไฟด (aluminium phosphide) หรอสารสงกะสฟอสไฟด (zinc phosphide) กบความชนในอากาศ

โดยปกตสารทง 2 ชนดนจะอยในรปของแขง เมอทาปฏกรยากลายเปนแกส phosphine ใชเปนสารรมควน (fumigant) สาหรบฆาหนในยงฉางเกบขาวหรอธญพชอนๆ สารชนดนมพษระคายเคองระบบ

ทางเดนหายใจอยางรนแรง อาจทาใหผทสดดมเขาไปปรมาณสงเสยชวตได

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 0.3 ppm, STEL = 1 ppm |||||

NIOSH REL: TWA = 0.3 ppm (0.4 mg/m3), STEL = 1 ppm (1 mg/m3), IDLH = 50 ppm |||||

OSHA PEL: TWA = 0.3 ppm (0.4 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภย

222

ในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางาน

เฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 0.3 ppm (0.4 mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว

แหลงทพบในธรรมชาต เปนสารพษทเกดจากปฏกรยาทางเคม โดยทวไปไมพบในธรรมชาต

อตสาหกรรมทใช

• ทพบบอยทสดคอใชในรป aluminium phosphide หรอ zinc phosphide สาหรบเปนสาร

รมควน (fumigant) เพอใชฆาหน (rodenticide) ในยงฉางซงบรรจเมลดขาว ขาวโพด มนสาปะหลง ใบยาสบ หรอพชผลทางการเกษตรอนๆ

• ในกระบวนการหลอมโลหะผสม (ferrosilicon) สามารถเกดแกส phosphine ขนได (1)

• ในกระบวนการผลตสารกงตวนา (semi-conductors) มการใช phosphine ในกระบวนการผลต

ทงสารกงตวนาชนดททาจาก silicon (Si) และ gallium arsenide (GaAs) (2)

กลไกการกอโรค ยงไมทราบแนชด อวยวะทไดรบผลกระทบมกเปนอวยวะทใชออกซเจนมาก เชน

ปอด สมอง หวใจ ตบ ไต เชอวาการเกดพษนาจะเกดจากการยบยง electron transportation ใน

mitochondria (3)

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน

• นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด หยดการรวไหลของสารเคม เนองจากสารชนดนมพษ

รนแรงตอทางเดนหายใจ ผทเขาไปทาการกภยควรใสชดปองกนทเหมาะสม ทดทสดคอชดปองกน

ชนดทมถงบรรจอากาศในตว (self-contained breathing apparatus, SCBA) และเนองจาก

สารนตดไฟงายมาก ชดกภยควรเปนชดกนไฟดวย

• โดยทวไปความเสยงในการไดรบแกสมอสองจากลมหายใจออกของผปวยมคอนขางนอย (3) แต

เนองจากแกสมพษตอทางเดนหายใจอยางรนแรง เพอความปลอดภยของบคลากรสาธารณสขท

เขาไปกภย การชวยฟนคนชวตใหหลกเลยงการเปาปากโดยตรง (mouth-to-mouth) อยาง

เดดขาด ถาจะชวยหายใจใหใชหนากากชวยหายใจ (face mask with ambulatory bag)

เทานน (4)

• กรณพบกอน aluminium phosphide ตดมากบเสอผาผปวยใหรบเอาออก กรณผปวยกนกอน

aluminium phosphide เขาไป ถาผปวยอาเจยนออกมาใหรบเกบทนท เนองจากกอน

aluminium phosphide เหลานยงสามารถปลอยแกส phosphine ออกมาได อาจเปนอนตราย

ตอบคลากรสาธารณสขทดแลหรอผปวยทอยขางเคยง

อาการทางคลนก

• อาการทพบ มพษตอระบบหายใจอยางรนแรงเมอสดดม ทาใหไอ รสกแสบรอนคอ ปวดจก

บรเวณหนาอก หายใจลาบาก หายใจเรว ปอดบวมนา มนาในเยอหมปอด จนถงหายใจลมเหลว

223

ได อาจเกดภาวะ Adult respiratory distress syndrome (ARDS) ในผปวยทมอาการรนแรง

อาการระบบประสาทคอ วงเวยนศรษะ ปวดศรษะ มนศรษะ เดนเซ มอสน ถาไดรบสมผสมากๆ

อาจทาให ชก หมดสต อาการของหวใจคอ หวใจเตนผดจงหวะ ซงมทงแบบ ST-T wave

changes, global hypokinesia หรอ atrial and ventricular arrhythmias แบบอนๆ ระดบ

เอนไซมหวใจสงขน มนาในเยอหมหวใจ หวใจลมเหลว กรณกนกอน aluminium phosphide

เขาไปจะทาใหเกดอาการระบบทางเดนอาหารคอ คลนไส อาเจยน ปวดทอง และทองเสย การ

ไดรบปรมาณสงทาให การหายใจลมเหลว หวใจลมเหลว ชก ตบวาย ไตวายเฉยบพลน ตบออน

อกเสบ ตอมหมวกไตวาย ความดนโลหตตา และเสยชวตได (5)

• อนตรายจากไฟไหมและการระเบด นอกจากตวสารเองจะมพษรนแรงตอทางเดนหายใจแลว

แกสชนดนยงตดไฟไดงายมาก หนกกวาอากาศ และเมอถกอากาศจะระเบดไดดวย (NFPA Code

= H3 F4 R2) ผประสบภยบางสวนอาจไดรบอนตรายจากไฟไหมหรอแรงระเบด ถาอยใกลกบจด

กาเนดการรวไหล

การตรวจทางหองปฏบตการ

• ไมมการตรวจใดทเปนตวบงชทางชวภาพ (biomarker) ของการสมผสสารน การวนจฉยใหขนกบ

ประวต และการตรวจรางกายผปวยเปนหลกเทานน

• รายทมอาการทางเดนหายใจควรตรวจภาพรงสทรวงอก (chest X-ray) ตดตามระดบออกซเจน

(pulse oxymetry) และระดบแกสในเลอด (blood gas) ตามความเหมาะสม

• ควรตรวจการทางานของตบ (transaminase level) การทางานของไต (BUN, creatinine

level) และระดบเกลอแรในเลอด (serum electrolyte) ดวย พจารณาตรวจคลนไฟฟาหวใจ

(EKG) ตามอาการ

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด นอนหวสง

เลกนอย (half-upright position) ถอดเสอผาทคบแนนออกเพอใหหายใจไดสะดวก ทาการลาง

ตว ดสญญาณชพโดยเฉพาะการหายใจ ใสทอชวยหายใจหากพบการหายใจลมเหลว

• การรกษา การรบไวในโรงพยาบาลเพอสงเกตการหายใจอยางนอย 24 – 48 ชวโมงจะตองทาทกรายทสงสยสมผสสารน เนองจากเคยมรายงานวาอาการปอดบวมนาอาจเกดขนชาภายหลงการ

สมผสไปแลวชวงเวลาหนงได (delayed onset of pulmonary edema) (6) ||||| ในรายทม

ปญหาการหายใจ ควรสงเกตอาการอยางใกลชด การใสทอชวยหายใจ การใช positive end-

expiratory pressure (PEEP) จะชวยการหายใจในผปวยทมอาการรนแรง ใหออกซเจนเสรมทก

ราย พจารณาใหสารนาอยางเหมาะสม โดยเฉพาะในรายทมภาวะปอดบวมนา การทา

pulmonary artery canulation เพอวด wedge pressure อาจชวยใหปรบปรมาณการใหสาร

นาไดอยางเหมาะสมขน ||||| ในรายทมอาการชกใหการรกษาดวย benzodiazepine ||||| ในรายท

224

หวใจเตนผดจงหวะใหการรกษาดวย magnesium sulfate ฉดเขาหลอดเลอดดา ||||| ในรายทกน

เมด aluminium phosphide เขาไป ไมควรใหยากระตนอาเจยน แตพจารณาให activated

charcoal (1 g/kg) หากมาถงเรว โดยเฉพาะภายใน 1 ชวโมงหลงกนและกนเขาไปปรมาณมาก (6) ||||| รายทความดนโลหตตาพจารณาให vasopressors ถาไมตอบสนองและสงสยภาวะตอม

หมวกไตวาย อาจพจารณาให hydrocortisone ||||| การรกษาเนนตามอาการเปนหลก ไมมยา

ตานพษ การลางไตและการฟอกเลอดไมมหลกฐานยนยนวาชวยขบพษได (3)

เอกสารอางอง

1. Nordberg G, Langerd S, Sunderman FW, Stellman JM, Osinsky D, Markkanen P, et al. Metals: Chemical Properties and Toxicity. In: Stellman JM, ed. ILO

Encyclopaedia of Occupational Health and Safety. 4th ed. Geneva: International

Labour Office 1998.

2. Baldwin DG, Gerami A, Rubin JR. Microelectronics and semiconductors: III-V

Semiconductor manufacturing. In: Stellman JM, ed. ILO Encyclopaedia of

Occupational Health and Safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office

1998.

3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

5. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998. 6. Schenker MB, Offerman SR, Albertson TE. Pesticides. In: Rom WN, Markovitz SB,

eds. Environmental and occupational medicine. 4th ed. Philadelphia: Lippincott

Williams & Wilkins 2007:1171 - 2.

Phosphorus นพ.วชร โอนพรตนวบล

นพ. ววฒน เอกบรณะวฒน (18 เมษายน พ.ศ. 2556)

ชอ ฟอสฟอรส (Phosphorus) ||||| ชออน ไมม

225

สญลกษณอะตอม P ||||| นาหนกอะตอม 30.97 ||||| CAS Number 7723-14-0 (Elemental

phosphorus), 12185-10-3 (Yellow phosphorus), 7803-51-2 (Red phosphorus) ||||| UN

Number 1338 (Elemental phosphorus), 1381 (Yellow phosphorus), 1338 (Red phos-

phorus)

ลกษณะทางกายภาพ ฟอสฟอรสเหลอง เปนของแขงนมคลายขผง มสเหลองหรอสขาว มกลนฉน

คลายกระเทยม ไมละลายนา เมอถกอากาศจะเรองแสงสฟาออกเขยวออนๆ ออกมา ฟอสฟอรส

เหลองถาทงไวในอากาศจะระเบดไดเอง และไวไฟมาก จงมกถกเกบโดยแชไวในนา สวนฟอสฟอรส

แดงนนเปนผงสแดงเขม ทอณหภมหองจะไมระเบดเมอสมผสกบอากาศ (1)

คาอธบาย ฟอสฟอรส เปนธาตอโลหะชนดหนง ทมสวนสาคญในการดารงชวตของมนษย เนองจาก

เปนสวนประกอบทสาคญของกระดกและสารประกอบตางๆ ในรางกาย ธาตฟอสฟอรสบรสทธนนพบ

ไดในหลายอลโลโทรป (Allotrope) ทพบบอยทสดนนจะมอย 2 อลโลโทรป คออยในรปฟอสฟอรส

เหลอง (Yellow phosphorus) หรออาจเรยกวา ฟอสฟอรสขาว (White phosphorous) ซงเกดจาก

การทอะตอมฟอสฟอรส 4 อะตอมเรยงตวกนเปนโมเลกล (สตรโมเลกล P4) กบอกอลโลโทรปหนงคอ

ฟอสฟอรสแดง (Red phosphorus) ซงเกดจากการทอะตอมฟอสฟอรสเรยงตวเปนสายยาวตอกน

ฟอสฟอรสถกใชในอตสาหกรรมหลายอยาง ทงการทาปย ทาหวไมขด ดอกไมไฟ ระเบด และยาปราบ

ศตรพช ฟอสฟอรสเหลองเปนสารระคายเคอง มฤทธกดกรอนไหมเนอเยอทางเดนอาหารไดอยาง

รนแรง อกทงยงเปนพษตอระบบรางกายอยางรนแรงดวย ทาใหเกดความผดปกตตอระบบอวยวะได

หลายระบบ สวนฟอสฟอรสแดงนนดดซมเขาสรางกายไดนอย และแทบไมมความเปนพษ

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Phosphorus (yellow) TWA = 0.1 mg/m3

||||| NIOSH REL – Phosphorus (yellow) TWA = 0.1 mg/m3, IDLH = 5 mg/m3 ||||| OSHA

PEL – Phosphorus (yellow) TWA = 0.1 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ

ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต สาหรบฟอสฟอรส (เหลอง) ไมเกน 0.1 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification ไอโซโทปทเสถยรคอ Phosphorus-31 องคกร IARC ไมได

ทาการประเมนไว แตไอโซโทปทเปนกมมนตรงสคอ Phosphorus-32 ซงมกใชแตเฉพาะในทาง

การแพทยเพอรกษาผปวยโรคเลอดขนชนด Polycythemia vera องคกร IARC ทาการประเมนไววา

เปน Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงเมดเลอดขาวชนดเฉยบพลนในมนษย เมอใชรกษาโรคเลอด

ขนชนด Polycythemia vera)

แหลงทพบ ฟอสฟอรสเปนธาตทจาเปนตอรางกาย (Essential element) โดยฟอสฟอรสทสงมชวต

ใชจะอยในรปฟอสเฟต (Phosphate; PO43+) เชน เปนสวนประกอบของกระดกและฟนซงจะอยในรป

แคลเซยมฟอสเฟต (Calcium phosphate) เปนสวนประกอบของสารฟอสโฟไลปด (Phospholipid)

226

ในเยอหมเซลล เปนสวนประกอบของสารเอทพ (Adenosine triphosphate; ATP) ซงใชขนสง

พลงงานในรางกาย นอกจากมนษยแลวฟอสฟอรสกยงเปนแรธาตทจาเปนตอการดารงชวตของสตว

และพชดวย ในธรรมชาตจะพบฟอสฟอรสอยไดทวไปบนพนผวโลก โดยจะไมอยในรปบรสทธ แตอย

ในรปสารประกอบกบธาตอนๆ แรทมฟอสฟอรสอยมาก เชน อะพาไทต (Apatite) เปนตน มนษยนา

ฟอสฟอรสเหลองมาใชในอตสาหกรรมหลายอยาง ทมากทสดคอใชทาปย (Fertilizer) เพอบารงตนไม

และยงใชทาสารกลมออรกาโนฟอสฟอรส (Organophosphorus) ซงใชทายาฆาแมลงกลมออรกาโน

ฟอสเฟต (Organophosphate) ใชเปนสารเพมคณสมบตความยดหยนและทนไฟใหพลาสตก ใสลงใน

โลหะผสมบางสตรเพอเพมความทนทาน ใชทาดอกไมไฟ ใชทาประทด และทาระเบดทใชทางการทหาร สาหรบไมขดนน เมอกอนมการใชฟอสฟอรสเหลองในการทาหวไมขด เปนไมขดชนดขดกบ

อะไรกตด แตตอมามการใชลดลงเพราะตดไฟเองงาย ทาใหอนตราย เกบรกษาลาบาก จงเปลยนมาใช

ไมขดทตองขดกบแถบเฉพาะแทน ซงหวไมขดจะทามาจาก Phosphorus sesquisulfide และทแถบ

สาหรบขดจะเปนฟอสฟอรสแดง ฟอสฟอรสแดงยงใชในกระบวนการผลตยาไอซ (Metam-

phetamine) อยางผดกฎหมายดวย ฟอสฟอรสในรปสารประกอบ Sodium tripolyphosphate ใช

ในงานซกฟอกและแกไขนากระดาง ในรป Aluminium phosphide และ Zinc phosphide ใชเปน

สารรมกาจดศตรพช (2, 3)

กลไกการกอโรค ฟอสฟอรสเหลองมฤทธกดกรอนอยางรนแรง และเปนพษตอเซลล การกนเขาไปทา

ใหรางกายสญเสยนาเนองจากอาเจยนและทองเสย ทาใหชอกตายได อกทงยงเปนพษตอหวใจโดยตรง

ทาใหหวใจลมเหลว ฟอสฟอรสเหลองสามารถระเบดลกไหมไดเองในอากาศ ทาใหเกดฟอสฟอรส

ออกไซด ซงเปนสารทมฤทธระคายเคองรนแรงเชนกน

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากฟอสฟอรสเหลองสามารถลกตดไฟและระเบดไดเมอโดน

อากาศ อกทงไอทเกดจากการเผาไหมยงกดกรอนรนแรง ผเขาไปชวยเหลอกรณรวไหลจงตองเตรยม

ความพรอมใหดอยางยง ทมดบไฟตองใชนาหรอทรายเปยกในการปองกนการระเบดของฟอสฟอรส ทมเขาไปชวยเหลอควรใสชดปองกนทเหมาะสม เปนชดกนสารเคมททนไฟ ใสหนากากปองกน

สารเคมชนดทมถงบรรจอากาศในตว

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ฟอสฟอรสเหลองเขาสรางกายไดทงทางการหายใจ การสมผสทางผวหนง และ

การกน การสดหายใจเอาไอหรอฟมเขาไปในปรมาณมาก จะทาใหเกดการกดกรอนของเยอบและ

ทางเดนหายใจ แสบจมก แสบคอ ไอ แนนหนาอก หายใจมเสยงหวด ถารนแรงจะเกดปอดบวม

นา และปอดอกเสบ (Chemical pneumonitits) ทาใหตายได การสมผสทางผวหนงและดวงตา

ทาใหระคายเคอง เยอบตาอกเสบ ผวหนงเกดผนระคายเคอง ถารนแรงจะเกดกดกรอนจนผวไหม

กดกระจกตา การกนเขาไปจะเกดอาการรนแรงเชนกน คอ ทางเดนอาหารเปนแผลไหม แสบรอน

ในทางเดนอาหาร อาเจยน ปวดทอง ทองเสย อาจพบวา ลมหายใจ อาเจยน และอจจาระมกลน

227

กระเทยม อาเจยนและอจจาระทออกมาหากมฟอสฟอรสปะปนมากอาจเรองแสงได (Smoking

stool) อาการทางระบบรางกาย จะปวดศรษะ สบสน ชก ชอก โคมา หวใจเตนผดจงหวะ (Atrial

fibrillation, QRS and QT prolongation, Ventricular tachycardia, Ventricular fibrilla-

tion) เกลอแรผดปกต เชน แคลเซยมตา นาตาลในเลอดตา สวนระดบฟอสเฟตอาจปกต สง หรอ

ตากได การเสยชวตอาจเกดจากหวใจลมเหลว ตบวาย หรอไตวาย ทาใหเสยชวตไดภายใน 24 –

48 ชวโมง การตงใจกนประทดททามาจากฟอสฟอรสเหลองเพอฆาตวตายน พบมรายงานในกลม

ประเทศละตนอเมรกา และพบวาผปวยหลายรายเสยชวตจากภาวะตบวายและไตวาย (4, 5)

• อาการระยะยาว การสมผสกบไอหรอฟมของฟอสฟอรสเหลองเปนเวลานาน ทาใหเกดหลอดลมอกเสบ ซด ออนเพลย นาหนกลด ถาสมผสนานกวา 10 เดอนขนไปอาจเกดการสญสลายของ

กระดกขากรรไกรลาง (Osteonecrosis of mandibular bone) เรยกวาภาวะ Phossy jaw

หรอ Lucifer’s jaw (6)

การตรวจทางหองปฏบตการ การวนจฉยทสาคญคอการซกประวตการสมผสฟอสฟอรสเหลอง ไมวา

จากการสดหายใจเขาไปจากการทางาน หรอจากการกนฆาตวตาย การตรวจรางกายถามกลน

กระเทยมจากลมหายใจ อาเจยน หรออจจาระ จะชวยสนบสนน อจจาระอาจเรองแสงถามฟอสฟอรส

ออกมามาก ตรวจผวหนงดวยรงสอลตราไวโอเลต (Wood’s lamp) อาจพบฝนฟอสฟอรสเหลองเรอง

แสงปนเปอนอย สาหรบการตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจระดบฟอสเฟตในเลอดไมมประโยชน

เนองจากอาจพบปกต หรอสง หรอตา กได การตรวจทชวยในการดแลผปวยคอ การตรวจคลนไฟฟา

หวใจ ตรวจระดบเกลอแรในเลอด ระดบแคลเซยมในเลอด ระดบนาตาลในเลอด การทางานของไต

การทางานของตบ การแขงตวของเลอด ตรวจวเคราะหปสสาวะ ระดบแกสในหลอดเลอดแดง ตรวจ

ภาพรงสทรวงอกเพอหาภาวะปอดอกเสบในผทเปนพษจากการสดหายใจ

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล กรณไดรบพษจากการสดหายใจหรอทางผวหนง ใหนาผปวยออกมาในท

อากาศถายเทใหเรวทสด ถอดเสอผาทปนเปอนออก รบใชนาลาง อยาปลอยใหมเศษฟอสฟอรสเหลองโดนอากาศตดคาไว เพราะอาจระเบดลกไหมเปนอนตรายตอผปวยและผเขาไปชวยเหลอได

ลางนาใหนาน และถามบรเวณผวหนงทเปนแผลไหมใหใชผากอซหรอผาพนแผลชบนาปด ให

ออกซเจนเสรมถามหอบเหนอย แลวรบสงพบแพทย กรณกนฟอสฟอรสเหลองเขาไป ใหรบสงพบ

แพทยทนท

• การรกษา เมอมาถงโรงพยาบาล กรณสดหายใจ ใหประเมนการหายใจ ใสทอชวยหายใจถาไม

หายใจ ใหออกซเจนเสรม ประเมนระบบไหลเวยน ประเมนสญญาณชพ ตรวจรางกายและ

ถายภาพรงสทรวงอกเพอคนหาภาวะปอดบวมนาหรอปอดอกเสบ สงเกตการหายใจอยางใกลชด

เพราะอาจมทางเ ดนหายใจบวมหรอการหายใจลมเหลวได ตอจากนนใหการรกษา

ประคบประคอง กรณสมผสทางผวหนง ใหลางตวถายงไมไดลางตวมา ถามเศษผงฟอสฟอรส

228

ปนเปอนมาใหลางออก เสอผาทปนเปอนใหเอาจมนา ลางแผลและทาแผลเปยกไว กรณกนมา ให

ประเมนสญญาณชพ ถาถายหรออาเจยนมากจะชอกเพราะขาดนา ตองใหสารนาใหเพยงพอ ไมม

ยาตานพษ (Antidote) สาหรบฟอสฟอรสเหลอง การใหผงถานกมมนตไมมขอมลถงประโยชน

การใสสายทางจมกเพอลางทองจะมประโยชนเฉพาะเมอทาภายใน 60 นาทหลงกนมา ตรวจ

คลนไฟฟาหวใจ รกษาอาการหวใจเตนผดจงหวะ ชก ชอก และเกลอแรทผดปกต เชน แคลเซยม

ตา นาตาลตา ถาเกดขน รกษาประคบประคองตามอาการ

การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดคอควบคมการสมผสตามหลกอาชวอนามย ถาตองทางานกบ

ฟอสฟอรสเหลอง ตองใสอปกรณปองกนผวหนงและทางเดนหายใจใหเหมาะสม ควบคมระดบในบรรยากาศไมใหเกนคามาตรฐาน การตรวจเฝาระวง ใหสอบถามอาหารหอบเหนอย แนนหนาอก

ออนเพลย นาหนกลด ปวดฟนและขากรรไกร ในคนททางานสมผสฟอสฟอรสเหลองในปรมาณสง

(อยางไรกตามโอกาสพบโรคจากการทางานกบฟอสฟอรสเหลองในปจจบนอาจลดนอยลง เนองจากใน

อดตผปวยพษจากฟอสฟอรสเหลองสวนใหญจะพบในคนทางานโรงงานไมขด แตปจจบนไมขดมก

เปลยนไปใชฟอสฟอรสแดงในการทาแลว โอกาสพบผปวยจงนอย) สวนการปองกนพษจากการกนเพอ

ฆาตวตายนน อาจตองใหความรในชมชนทเสยง และแกไขปญหาในเชงสาธารณสขของประเทศ

เอกสารอางอง

1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

3. โยธน เบญจวง, วลาวณย จงประเสรฐ, บรรณาธการ. มาตรฐานการวนจฉยโรคจากการทางาน

ฉบบเฉลมพระเกยรตเนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม 2550. นนทบร: สานกงานกองทนเงนทดแทน สานกงานประกน สงคม กระทรวงแรงงาน พ.ศ. 2550.

4. Gonzáles-Andrade F, Lópes-Pulles R. White phosphorus poisoning by oral

ingestion of firecrackers or little devils: current experience in Ecuador. Clin Toxicol

(Phila). 2011;49(1):29-33.

5. Santos O, Restrepo JC, Velásquez L, Castaño J, Correa G, Sepúlveda E, et. al. Acute

liver failure due to white phosphorus ingestion. Ann Hepatol. 2009;8(2):162-5.

6. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). Emergency response

safety and health database (ERSH-DB) – White phosphorus: systemic agent. 2011 [cited

18 April 2013]. Available from: http://www. cdc.gov/niosh/ershdb/EmergencyResponse

Card_29750025.html.

229

Propylene dichloride นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ โพรพลนไดคลอไรด (Propylene dichloride)

ชออน 1,2-Dichloropropane, Dichloro-1,2-propane

สตรโมเลกล C3H6Cl2 ||||| นาหนกโมเลกล 112.99 ||||| CAS Number 78-87-5 ||||| UN Number

1279

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมมส จดอยในกลม สารเคมอนทรยระเหยงาย (volatile organic

compound) มกลนคลาย chloroform ใชเปนคณสมบตในการเตอนได (1) odor threshold ใน

อากาศเทากบ 0.25 ppm และ 50 – 90 % ของคนงานทราคาญจะไดกลนท 75 ppm (2) ระเหยเปน

ไอไดงายทอณหภมหอง ไอหนกกวาอากาศและกอใหเกดประกายไฟไดงาย คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 10 ppm [sensitizer] ||||| NIOSH

REL: Carcinogen notation, IDLH = 400 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 75 ppm (350 mg/m3)

||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม)

พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 82 ug/m3 |||||

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 4 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงใน

มนษยหรอไม) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษย

ได)

อนตรายทางเคม ถาเผาไหมจะเกดไอ (fume) ทเปนพษ (hydrogen chloride) และมฤทธกดกรอน

กด aluminium alloy และพลาสตกบางชนด การผลต เปนสารทมนษยสรางขนและเกดจากกจกรรมของมนษย ใชในการวจยและอตสาหกรรม

เทานน เปนสารกงกลางในการผลต perchloroethylene และสารประกอบ chlorinated เปนสาร

ทไดจาก propylene oxide โดยขบวนการ chlorohydrins ไดมาจากการทาปฏกรยา

chlorination ของ benzene หรอ chlorobenzene โดยมตวเรง (มกเปน ferric oxide) ตาม

ดวยการกลนแบบแยกสวนหรอการทาเปนผลกจากสวนผสมของ chlorinated benzene

230

การนาไปใช ใชเปนตวทาละลายในนามน ไขมน เรซน แวกซ และยาง ในการผลต toluene

diisocyanate การผลตฟลมถายภาพ กระดาษเคลอบ ตวเรงปฏกรยาในผลตภณฑปโตรเคม และ

กอนหนาป 1983 เคยใชเปนสารรมควนใน สม สปปะรด ถวลสง ฝาย มะเขอเทศ และมนฝรง เคยใช

เปนสารฟอกส สารเคลอบเงาแตถกยกเลกการใชไปแลวในประเทศสหรฐอเมรกา

การเขาสรางกาย การหายใจและการดมนาทปนเปอน

ผลระยะฉบพลน เวยนศรษะ ปวดหว คลนไส ระคายเคองตอตา ผวหนง และระบบทางเดนหายใจ

อาจมผลตอระบบประสาทสวนกลาง มพษตออณฑะในสตวทดลอง

ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ สงผลตอตบ ไต ทาใหซด และเสยชวตได การรกษา รกษาตามอาการไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน

ขอมลดานสงแวดลอม สามารถระเหยจากนาทงจากอตสาหกรรมได ในประเทศสหรฐอเมรกาม

คาความเขมขนเฉลยในอากาศอยท 22 parts per trillion (ppt) และจะเรมไดกลนท 0.25 parts

per million (ppm)

เอกสารอางอง

1. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for

1,2 dichloropropane. 1989 [cited 2009 11 January]; Available from: http://www.atsdr.cdc.

gov/toxprofiles/tp134.html.

2. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

Propylene glycol พญ.อรพรรณ ชยมณ

นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ โพรพลนไกลคอล (Propylene glycol)

ชออน 1,2-Propanediol, 1,2-Dihydroxypropane, Methyl ethylene glycol, Methyl ethyl

glycol, MEG, Propane-1,2-diol, PG, alpha-Propylene glycol

สตรโมเลกล C3H8O2 ||||| นาหนกโมเลกล 76.09 ||||| CAS Number 57-55-6 ||||| UN Number

ไมม

231

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว คอนขางหนดขน ใส ไมมส ไมมกลน

คาอธบาย โพรพลนไกลคอล เปนสารกลมไกลคอล (glycol) ตวหนง มความเปนพษนอยกวาเอทลน

ไกลคอล จงถกนามาใชในอตสาหกรรม โดยเฉพาะใชเปนตวทาละลายในยาทา ยาฉด และ

เครองสาอาง เชน ครมทาผวชนดตางๆ ยาสฟน รวมไปถงเปนสวนผสมในอาหาร พษของโพรพลนไกล

คอลถาเกดขน จะทาใหเกดผนแพทผวหนง กดประสาท เลอดเปนกรด นาตาลในเลอดตา เมดเลอด

แตก ชก และโคมาได

คามาตรฐานในสถานททางาน เนองจากเปนสารทมอนตรายนอยมาก สวนใหญองคกรพทกษ

แรงงานทวโลก จงไมไดกาหนดคามาตรฐานในสถานททางานไว ||||| ACGIH = ไมไดกาหนดไว ||||| NIOSH = ไมไดกาหนดไว ||||| OSHA = ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ

ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520 = ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว

แหลงทพบ เปนสารเคมทไดจากการสงเคราะห โดยการทาปฏกรยาระหวางโพรพลนออกไซด

(propylene oxide) กบนา

อตสาหกรรมทใช ใชเปนตวทาละลายในผลตภณฑกลมยา (pharmaceutical) และเครองสาอาง

(cosmetic) หลากหลายชนด เชน ครมทาหนา โลชนทาตว แทงดบกลนใตวงแขน ยาสฟน ยานวด ยา

ในรปครมทาผวหนง ใชผสมในอาหารคนและอาหารสตว ใชเปนสารปองกนการแขงตวเปนนาแขง

(anti-freeze) ในระบบทานาดมของประเทศเขตหนาว ใชเปนสารตวกลางในอตสาหกรรมการผลต

สารเคมบางอยาง เชน พลาสตก เรซน ส และนายาเคลอบเงา

กลไกการกอโรค เนองจากเปนสารกลมไกลคอล (glycol) กลไกการเกดพษจงทาใหเกดภาวะเลอด

เปนกรด (acidosis) ไดเหมอนกบเอทลนไกลคอล (ethylene glycol) แตไมรนแรงเทา เนองจากเขา

สรางกายแลวจะเปลยนเปนสารเมตาโบไลตคนละตวกน โดยโพรพลนไกลคอลนน เมอเขาสรางกายจะเปลยนเปน แลคเตต (lactate) และไพรเวต (pyruvate) ซงเปนของเสยทเกดจากกระบวนการปกต

ของรางกายอยแลว และรางกายสามารถกาจดออกไดงาย สวนเอทลนไกลคอลนน เมอเขาสรางกาย

จะเปลยนเปนอลดไฮด (aldehyde) ซงเปนสารทมพษรนแรงกวา ทาใหพษของเอทลนไกลคอลรนแรง

กวาโพรพลนไกลคอลมาก การไดรบโพรพลนไกลคอลอาจทาใหเกดภาวะเลอดเปนกรดจากกรดแล

คตกขน (lactic acidosis) และชวงออสโมล (osmolar gap) ในเลอดกจะกวางขนดวย

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากความเปนพษนอย อกทงยงมสถานะเปนของเหลวหนด

หรอเปนครม โอกาสเกดเหตฉกเฉนรนแรงจากสารเคมชนดนจงมนอยมาก ถาเกดการรวไหลใหใส

อปกรณปองกน เชน ผากนเปอน ถงมอ เขาไปเกบกวาด

อาการทางคลนก โดยทวไปโอกาสเกดพษนอย การไดรบโดยการกน หรอทาผว หรอเปนสวนผสมใน

ยาฉดเขาหลอดเลอด ในปรมาณปกต ในคนปกต มกไมทาใหเกดอาการพษ แตหากไดรบในปรมาณ

232

มาก ในคนทมความเสยง เชน เดกทารก คนมโรคประจาตว เชน ไตวาย ลมชก คนมแผลไฟไหมท

ผวหนงเปนบรเวณกวาง เหลานอาจเกดอาการพษขนได ซงจะทาใหเกดภาวะเลอดเปนกรดจากกรด

แลคตก (lactic acidosis) กดระบบประสาทสวนกลาง (central nervous system depression)

โคมา (coma) นาตาลในเลอดตา (hypoglycemia) ชก (seizure) และเมดเลอดแตก (hemolysis)

สวนอาการทอาจเกดขนได แตไมบอยนกจากการใชผลตภณฑทผสมโพรพลนไกลคอลกคอการ

กอใหเกดผนแพสมผส (allergic contact dermatitis) ในคนบางคน

การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจระดบโพรพลนไกลคอลในเลอดหรอปสสาวะนนตรวจได แต

ยงไมมคามาตรฐานจากองคกรทนาเชอถอใดกาหนดไวใชสาหรบการแปลผล การตรวจอนๆ ทชวยในการรกษา โดยเฉพาะในกรณทมอาการรนแรงคอ การตรวจระดบเกลอแรในเลอด (serum

electrolyte) ระดบนาตาล (glucose) ระดบยเรย (urea) เพอหาชวงออสโมล (osmolar gap) ซง

สวนใหญจะกวางขน (คาปกตคอนอยกวา 10 mmol/kg) การตรวจแกสในหลอดเลอดแดง (arterial

blood gas) เพอดภาวะเลอดเปนกรด และการตรวจระดบแลกเตต (lactate) กบไพรเวต

(pyruvate) ซงเปนสารเมตาโบไลตของโพรพลนไกลคอล จะชวยใหไดขอมลเพมขน

การดแลรกษา รกษาตามอาการ เฝาระวงระบบการหายใจและระบบไหลเวยนโลหต ถามภาวะเลอด

เปนกรดเกดขนอาจใหโซเดยมไบคารบอเนต (sodium bicarbonate) ในการรกษา หยดยาหรอ

เครองสาอาง ทงในรปทาและรปฉดเขาหลอดเลอด ซงเปนแหลงทเปนตนเหตในการสมผสทนท ใน

รายทมอาการรนแรงการลางไต (hemodialysis) อาจชวยใหดขน สวนการรกษาดวยเอทานอล

(ethanol therapy) นนไมมบทบาทในการรกษาพษจากโพรพลนไกลคอล

การปองกนและเฝาระวง ความเปนพษนอย การใชในกรณทวๆ ไปอาจไมจาเปนตองปองกนการเกด

พษ แตในบางกรณ เชน การใชทาผวเปนปรมาณมากในกลมเสยง เชน เดกทารก คนไตวาย คนมแผล

ไฟไหมเปนบรเวณกวาง อาจตองหลกเลยง ยาฉดบางชนด เชน ไดอะซแพม (diazepam) อนอกซโมน

(enoximone) มสวนผสมของโพรพลนไกลคอลอยและเคยมรายงานวากออาการพษได จงตองใชอยางระมดระวงโดยเฉพาะในผปวยกลมเสยง การใชในโรงงานอตสาหกรรมทมการใชสารนในปรมาณ

มากๆ ตองพยายามลดการสมผส ไมใหสมผสกบสารนทางผวหนงโดยตรง เชน ใชเครองผสม ใชทตกม

ดามยาว และใสถงมอ

เอกสารอางอง

1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

233

3. Cefic, The European Chemical Industry Association. Propylene glycol: All about

propylene glycol. 2011 [cited 23 Nov, 2011]; Available from: http://www.

propyleneglycol.org.

4. Wilson KC, Reardon C, Farber HW. Propylene glycol toxicity in a patient receiving

intravenous diazepam. N Engl J Med. 2000;343(11):815.

5. Huggon I, James I, Macrae D. Hyperosmolality related to propylene glycol in an

infant treated with enoximone infusion. Bmj. 1990;301(6742):19-20.

6. Lolin Y, Francis DA, Flanagan RJ, Little P, Lascelles PT. Cerebral depression due to propylene glycol in a patient with chronic epilepsy—the value of the plasma

osmolal gap in diagnosis. Postgrad Med J. 1988;64(754)610-3.

Sodium persulfate พญ.สรรตน ธระวณชตระกล (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ โซเดยมเปอรซลเฟต (Sodium persulfate) ||||| ชออน Sodium peroxydisulfate,

Peroxydisulfuric acid, Disodium peroxydisulfate, Disodium persulfate, Disodium salt

สตรโมเลกล Na2S2O8 ||||| นาหนกโมเลกล 238.10 ||||| CAS Number 7775-27-1 ||||| UN

Number 1505

ลกษณะทางกายภาพ ผลกหรอผงสขาว ไมมกลน

คาอธบาย โซเดยมเปอรซลเฟตเปนสารเคมทใชฟอกขาวในอตสาหกรรมทายายอมผม มพษทาใหเกด

การระคายเคองตอตา เยอบจมก คอ หลอดลม ปอด และผวหนง ถาสดดมเขาไปมากอาจทาใหหายใจ

ลาบากได เมอสารนตดไฟจะเกดการยอยสลาย (decomposed) ไดออกซเจน (oxygen) และ

ออกไซดของซลเฟอร (SOx) ซงทาใหความเปนพษรนแรงขน เนองจากออกซเจนจะทาใหดบไฟไดยาก

สวนออกไซดของซลเฟอรนนเมอสดดมเขาไป สมผสถกนาทหลอเยอบทางเดนหายใจแลวจะกลายเปน

กรดซลฟรก (sulfuric acid) ซงมฤทธกดกรอน เปนอนตรายตอทางเดนหายใจได คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Persulfate, as persulfate TWA = 0.1

mg/m3 ||||| NIOSH REL: ไมไดกาหนดไว ||||| OSHA PEL: ไมไดกาหนดไว ||||| ประกาศกระทรวง

มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมได

กาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว

234

อตสาหกรรมทใช เปนสารเคมทใชเปนสารฟอกขาวในอตสาหกรรมทายายอมผม และผงซกฟอก

และใชเปนสารออกซไดซ (สารทใหออกซเจนอะตอมในปฏกรยาเคม) ในอตสาหกรรมเคมบางชนด ใช

ในอตสาหกรรมการพมพ บอรดวงจรอเลกทรอนกส และใชเปนสารเคมในกระบวนการปรบคณสมบต

ของแปง

กลไกการกอโรค เปนสารออกซไดซอยางแรง เมอสมผสความชน (moisture) เชน โดนไมทมความชน

สง จะเกดการลกไหม และกลายเปนแกสไขเนา (hydrogen sulfide) ทมความเปนพษ มกลนเหมน

รนแรง ควนและกลนสามารถลอยไปตามกระแสลมไดรวดเรว หรอเมอไดรบความรอนสง (excessive

heating) จะเกดการยอยสลาย (decomposed) ทาใหเกดแกสออกซเจน (oxygen) และออกไซดของซลเฟอร (SOx) ซงทาใหมความเปนพษรนแรงขน ออกซเจนเขมขนทปลอยออกมา จะทาใหการ

ดบไฟยากขน หากมการเผาไหมของสารไวไฟชนดอนใกลกบบรเวณทเกดเหตจะทาใหเกดไฟไหมมาก

ขนได สวนออกไซดของซลเฟอร เชน ซลเฟอรไดออกไซด (SO2) จะทาใหเกดอนตรายตอคนไดมาก

เนองจากเมอสมผสความชนในทางเดนหายใจจะกลายเปนกรดซลฟรก (sulfuric acid) ซงมฤทธกด

กรอนเยอบตางๆ

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน

• หากเกดการหกหรอรวไหล ใหอพยพคนออกจากบรเวณนน

• ผท เขาไปกภยควรสวมอปกรณชวยหายใจแบบมถงบรรจอากาศในตว (selfcontained

breathing apparatus ;SCBA)

• ทาความสะอาดหลงการปนเปอน หรอรวไหล เกบกวาดและรอการกาจด หลกเลยงการทาใหฝน

ฟงกระจาย ระบายอากาศในบรเวณนน และลางตาแหนงทสารนหกรวไหลหลงจากเกบออกแลว

อาการทางคลนก

• อาการเปนพษ พษจากการสดดมคอ ทาใหเกดการระคายเคองรนแรง โดยเฉพาะทเยอบตา

ระบบทางเดนหายใจ ทาใหมอาการเวยนศรษะ คลนไส อาเจยน วงเวยนศรษะ แนนหนาอก หาก

เปนเดกหรอผเปนโรคภมแพอยแลวมโอกาสเสยงอนตรายมาก แตขนกบปรมาณการสมผสดวย

หากไดรบนอย อาจไมมอาการมากนก แตถาสดดมเขาไปมาก อาจเกดนาทวมปอด หายใจลาบากได หากสมผสทางผวหนงจะมฤทธกดกรอน ทาใหผวหนงซด มอาการแผลไหมอยางรนแรง หาก

กลนจะเจบคอ อาเจยน ปวดทอง สมผสถกตาจะมฤทธกดกรอน ระคายเคองตา อาจมองเหนพรา

มวได

การตรวจทางหองปฏบตการ ไมมการตรวจตวบงชทางชวภาพทใชไดสาหรบสารเคมน การตรวจทาง

หองปฏบตการอนๆ ทชวยในการรกษาคอ การตรวจภาพรงสทรวงอก (chest X-ray) ระดบแกสใน

หลอดเลอดแดง (arterial blood gas) ระดบเกลอแรในเลอด (electrolyte) การสงตรวจขนกบ

อาการของผปวยเปนสาคญ

การดแลรกษา

235

• ปฐมพยาบาล สงแรกทตองทาคอนาผปวยออกจากทเกดเหตใหเรวทสด เพอลดการสมผส ใหอย

ในทอากาศถายเท กรณทสมผสถกผวหนงใหถอดเสอผาสวนทสมผสออก ลางดวยนาเปลาปรมาณ

มากๆ กรณเขาตา ใหรบลางนาเปลาใหเรวทสด ลางปรมาณมากๆ เชน นานอยางนอย 15 นาท

• การรกษา ระยะวกฤตใหดสญญาณชพ ดแลทางเดนหายใจเบองตน ใหออกซเจน ถาไมหายใจ

หรอหายใจตดขดใหใสทอชวยหายใจ สงเกตระบบไหลเวยนโลหต ถามอาการชก ความดนโลหต

ตา หรอไมรสกตว ใหทาการรกษาตามอาการทเกดขน เมอพนระยะวกฤตแลว ใหสงเกตอาการ

ปอดบวมนาและเนอปอดอกเสบ ซงอาจเกดขนไดใน 2 – 3 ชวโมงตอมา

การปองกนและเฝาระวง ควรสวมใสชดปองกนทเหมาะสมกบบรเวณททางาน โดยพจารณาจาก

ความเขมขนและปรมาณโซเดยมเปอรซลเฟตทใช หลงจากทางานลางมอใหสะอาด ถอดและลางเสอผาทเปอนทนท ทงรองเทาทเปอน จดเตรยมทลางตวและอางลางตาฉกเฉนไวใกลบรเวณททางาน

เกบสารเคมนใหหางจากวสดซงไหมไฟได รวมทงความรอน ประกายไฟ เปลวไฟ สารกลมรดวซ

สารอนทรย โซเดยมเปอรออกไซด อลมเนยม และโลหะผง อาจตดตงสญญาณเตอนภยเมอมการ

รวไหล

เอกสารอางอง

1. พษสารเคมรว สง รพ. ระนาว สวดยบทาเรอเตอนชา. หนงสอพมพไทยรฐ. ฉบบวนท 27

พฤศจกายน พ.ศ. 2552.

2. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

Styrene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ สไตรน (Styrene)

ชออน Vinylbenzene, Phenylethylene, Ethynylbenzene, Styrol, Styrene monomer

สตรโมเลกล C8H8 ||||| นาหนกโมเลกล 104.15 ||||| CAS Number 100-42-5 ||||| UN Number

2055 ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวคลายนามน ไมมสหรอสเหลองใส กลนหอม ระเหยเปนไอได

คาอธบาย สไตรน (styrene) เปนตวทาละลายอนทรยกลมอโรมาตกชนดหนงทมการใชใน

อตสาหกรรมตางๆ อยางกวางขวาง เปนสวนผสมอยในนามนเตมรถยนต และยงเปนสารตงตนใน

กระบวนการโพลเมอรเพอผลตโฟมและพลาสตกอกหลายชนดดวย ลกษณะเปนนามนเหลวใส ทความ

236

เขมขนตาๆ จะมกลนหอม ระเหยเปนไอไดด พษของสไตรนจะทาใหเกดการกดประสาท ระคายเคอง

เยอบ ระคายเคองทางเดนหายใจ

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Styrene, monomer TWA = 20 ppm,

STEL = 40 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 50 ppm (215 mg/m3), STEL = 100 ppm (425

mg/m3), IDLH = 700 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 100 ppm, C = 200 ppm, Maximum

peak in 5-minute in any 3 hours = 600 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความ

ปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนเฉลยตลอด

ระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 100 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไมเกน 200 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 600 ppm ใน 5 นาท ในทกชวงเวลา 3 ชวโมง

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Mandelic acid plus phenylglyoxelic acid in

urine (End of shift) = 400 mg/g creatinine, Styrene in venous blood (End of shift) = 0.2

mg/L

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2B (อาจจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) || ACGIH

Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

แหลงทพบในธรรมชาต

• สไตรนทใชในอตสาหกรรม สวนใหญเปนสารปโตรเคมทไดจากการขดเจาะนามนและแกส

ธรรมชาตจากใตทะเล โดยทวไปจงไมพบอยในสภาพแวดลอมปกต อยางไรกตามในปจจบนอาจ

พบการปนเปอนออกจากโรงงานอตสาหกรรมสสงแวดลอมทวไป เชน อากาศ ผวดน นา ไดใน

บางพนท (1)

• นอกจากนยงพบสไตรนทเกดขนตามธรรมชาตไดในนาเลยง (sap) ของพชตระกล

Styrenaceous trees เชน ตนไมกลม snow bell และ silver bell ไดเชนกน (1)

อตสาหกรรมทใช

• เปนสวนผสมอยในนามนแกสโซลน (gasoline)

• ใชเปนสารโมโนเมอร (monomer) ในกระบวนการผลตโพลสไตรน (polystyrene) ซงเปนโฟมชนดหนงทใชกนอยางแพรหลาย เชน ใชทาจานขาว กลองขาว โฟมโพลสไตรนเปนของแขง ยอย

สลายยาก แตไมกอพษตอมนษยในสภาวะปกต นอกจากโฟมนนถกความรอนหรอไหมไฟจะกลบ

กลายเปนสไตรนดงเดมและกอพษได

• ใชเปนสารตงตนหรอสารโมโนเมอร (monomer) ในกระบวนการผลตโคโพลเมอร (copolymer)

เชน พลาสตกทนความรอน acrylonitrile – butadiene – stryrene (ABS) และ styrene –

acrylonitrile copolymer (SAN) และยางสงเคราะห styrene – butadiene rubber (SBR)

กลไกการกอโรค

237

• เชนเดยวกบตวทาละลายกลมอโรมาตกชนดอน สไตรนออกฤทธกดสมอง ทาใหระคายเคองเยอบ

เชน ตา จมก ทางเดนหายใจ ทาใหวงเวยนศรษะเหมอนคนเมา ออนเพลย มนงง

• เคยมรายงานวาสไตรนทาใหเกดหวใจเตนผดจงหวะไดในสตวทดลอง แตยงไมเคยเกดขนในคน (1) • ผปวยพษจากการกนหรอดมสไตรนยงไมเคยมรายงานไว จากการทดลองในสตวพบวาสไตรนม

ฤทธระคายเคองทางเดนอาหารในสตวทดลองได (1)

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน สไตรนตดไฟงาย (NFPA Code: H2 F3 R2) ในความเขมขนตา

กลนจะหอมจางๆ แตทความเขมขนสงกลนจะเขมขนมากจนกลายเปนฉนเหมน คณสมบตขอนม

ประโยชนมากในการบอกถงระดบทเปนอนตรายตอสขภาพ ทาใหพนกงานรบรถงอนตรายได การ

เกบสไตรนโดยทวไปตองใสตวหยดยงปฏกรยา (inhibitor) ดวย เนองจากเกดปฏกรยา polymerization ไดงายเมอถกความรอนและอาจเกดระเบดรนแรง (2)

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ชองทางการดดซมสไตรนเขาสรางกายทสาคญทสดคอทางการหายใจ ทาง

ผวหนงสามารถดดซมไดเชนเดยวกบตวทาละลายอนทรยอนๆ สวนทางการกนกคาดวาดดซม

ไดดเชนกน อาการแบบเฉยบพลนจากการสมผสไอระเหยของสไตรนความเขมขนสงคอ ระคาย

เคองตา จมก คอ ทางเดนหายใจ ไอ แนนหนาอก ปอดบวมนา ฤทธกดสมองทาให มนงง

ออนเพลย ซม ความรสกตวลดลง จนถงกบหมดสตได พษตอระบบประสาทการมองเหน

อาจทาให เสนประสาทตาอกเสบ (retrobulber optic neuritis) ภาพทมองเหนหายไปบางสวน

(central scotoma) และตาบอดส (loss of color vision) (1)

• อาการระยะยาว การสมผสทผวหนงในระยะยาวทาใหเกดผนผวหนงอกเสบ ผวแหงแตก คน การ

สดดมระยะยาวทาใหวงเวยน มนงง ออนเพลย คลนไส เบออาหาร เดนเซ ความจาไมด ชาปลาย

มอปลายเทา หวใจเตนผดจงหวะ เคยมรายงานวาอาจทาใหเกดโรคหอบหดจากการสดดมระยะ

ยาวได (3) คณสมบตการกอมะเรงในมนษยนนขอมลยงไมชดเจน

การตรวจทางหองปฏบตการ

• การตรวจเพอบงชการสมผสสไตรน ทาไดโดยการตรวจสารเมตาโบไลต (metabolites) ทจาเพาะ

กบสไตรนสองตวคอ mandelic acid (MA) และ phenylglyoxelic acid (PGA) ในปสสาวะ ซงสารทงสองชนดนมความจาเพาะสง โดยทวไปจะไมพบในปสสาวะของผทไมไดสมผสสไตรนเลย

ระยะเวลาครงชวตของ MA และ PGA ในปสสาวะเทากบ 20 และ 10 ชวโมงตามลาดบ (4)

• นอกจากนยงอาจตรวจจากเมตาโบไลตในปสสาวะไดอกตวหนงคอ hippuric acid ได แตม

ขอจากดในการแปลผลมาก เนองจาก hippuric acid เกดขนเปนสดสวนนอยมากเมอเทยบกบ

MA และ PGA อกทงยงไมจาเพาะตอการสมผสสไตรนเพยงอยางเดยว เพราะเกดจากการสมผส

สารโทลอน (toluene) ไดเชนเดยวกน (4)

238

• การตรวจสไตรนในเลอด (blood styrene) นน เหมาะทจะใชตรวจยนยนการสมผสเชนกน แตม

ระยะเวลาครงชวตในเลอดเพยง 5 ชวโมง จงควรเจาะตรวจหลงสมผสมาไมนานจะดทสด (4)

• การตรวจทชวยในการรกษากรณเกดพษสไตรน เชน ตรวจภาพรงสทรวงอก (chest X-ray)

ระดบเกลอแรในเลอด (electrolyte) คลนไฟฟาหวใจ (EKG) เปนตน (1)

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล รบนาผปวยออกจากการสมผสโดยเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด ทาการลาง

ตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาอยางนอย 2 – 3 นาท สงเกตสญญาณชพ ชวยการ

หายใจถามปญหาการหายใจ ใหออกซเจนเสรม

• การรกษา หลงจากลางตวแลว ใหการรกษาตามอาการ สงเกตการหายใจและภาวะปอดบวมนาท

อาจเกดขนไดใน 24 – 72 ชวโมง ถายภาพรงสปอดถาสงสยภาวะปอดบวมนา ใหออกซเจนเสรม ใหสารนา กรณกนหรอกลนเขาไปอยาทาใหอาเจยน เนองจากจะสาลกและระคายเคอง

หลอดอาหารมากขนได สงเกตอาการจนกวาผปวยจะดขน ไมมยาตานพษสาหรบสไตรน

เอกสารอางอง

1. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

3. Hayes JP, Lambourn L, Hopkirk JA, Durnham SR, Taylor AJ. Occupational asthma

due to styrene. Thorax. 1991;46(5):396 - 7.

4. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

Sulfur dioxide นพ.ธระศษฏ เฉนบารง (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ซลเฟอรไดออกไซด (Sulfur dioxide) ชออน Sulphur dioxide, Sulfurous acid anhydride, Sulfurous oxide, Sulfur oxide

สตรโมเลกล SO2 ||||| นาหนกโมเลกล 64.07 ||||| CAS Number 7446-09-5 ||||| UN Number

1079

ลกษณะทางกายภาพ แกส ไมมส มกลนแสบฉน

239

คาอธบาย ซลเฟอรไดออกไซดเปนสารผลผลตขางเคยง (by product) ทเกดขนจากการเผาไหม

เชอเพลงทมกามะถน (sulfur) เปนองคประกอบ แกสนถกนามาใชในในอตสาหกรรมตางๆ เชน ฟอก

สหนงและขนสตว ฆาเชอ ถนอมอาหาร หมกเบยรและไวน อตสาหกรรมไม โลหะหนก และการทา

แบตเตอรลเทยม (Lithium)

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): STEL = 0.25 ppm ||||| NIOSH REL: TWA =

2 ppm (5 mg/m3), STEL = 5 ppm (13 mg/m3), IDLH = 100 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 5

ppm (13 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะ

แวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 5 ppm (13 mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม EPA NAAQS - Primary standard = 0.03 ppm (annual arithmetic

mean), 0.14 ppm (24-hour), Secondary standard = 0.5 ppm (1,300 ug/m3) (3-hour) |||||

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 10 เรองกาหนดมาตรฐานคณภาพอากาศใน

บรรยากาศโดยทวไป พ.ศ. 2538 ปรบปรงในฉบบท 12 พ.ศ. 2538, ฉบบท 21 พ.ศ. 2544, และฉบบ

ท 24 พ.ศ. 2547: คาเฉลยในเวลา 1 ชวโมง ไมเกน 0.3 ppm (780 ug/m3), คาเฉลยในเวลา 24

ชวโมง ไมเกน 0.12 ppm (0.3 mg/m3), คามชฌมเรขาคณต (Arithmetic mean) ในเวลา 1 ป ไม

เกน 0.04 ppm (0.1 mg/m3)

คณสมบตกอมะเรง IARC = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

แหลงทพบในธรรมชาต พบไดในกระบวนการเผาไหมทวไป ความเขมขนขนอยกบเชอเพลงทใช

อตสาหกรรมทใช

• เปนสารทเกดจากกระบวนการเผาไหมตางๆ (Combustion process) ทงนปรมาณทปลอย

ออกมานนขนอยกบสดสวนของ Sulfur ในเชอเพลงนน เชน ในถานหน เปนแหลงกาเนดหลกของ Sulfur dioxide

• ในชนบรรยากาศ Sulfur dioxide จะทาปฏกรยากบนาและอากาศ กลายเปนกรดซลฟรก

(Sulfuric acid) มฤทธกดกรอน และหากทาปฏกรยากบสารแอมโมเนย (Ammonia) จะ

กลายเปน Ammonium sulphate aerosol

• การลดการเกด Sulfur dioxide ทาไดโดยการเลอกใชเชอเพลงสะอาดทมสวนประกอบของ

Sulfur นอย และอาจใชการดกจบสาร (Desulphurization) กอนเขาสกระบวนการเผาไหม และ

การดกจบ Particle ของ Sulfur dioxide จากกระบวนการเผาไหมดวย

• ในอตสาหกรรมอาหารและเครองดมใชคณสมบตเปนสารกนบดและสารตานอนมลอสระกนอยาง

แพรหลาย

240

• กลไกการกอโรค ออกฤทธระคายเคองระบบทางเดนหายใจ ทาใหเกดอาการปอดอกเสบ และเกด

เปนเนอเยอพงผดของปอด ในการรบสมผสเปนระยะเวลาตอเนองยาวนานทาใหเกด ภาวะ

หลอดลมอกเสบชนดเรอรงได

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน สาหรบผเขาไปปฏบตงานในพนททมการรวไหลของแกสในปรมาณ

สง ระดบของชดปองกนควรเปนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-contained breathing

apparatus, SCBA) อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน ทางเขาสรางกายของ Sulfur dioxide นน สามารถเขาสรางกายไดทงทางการ

หายใจ หากไดรบเขาไปปรมาณเลกนอยจะกอใหเกดอาการระคายเคองตอระบบหายใจและม

อาการไอมาก สารตวนจะละลายไดดมากในนา และเปนกรดทมความรนแรงปานกลาง ออกฤทธระคายเคองตอเยอบตางๆ โดยเฉพาะดวงตา และระบบทางเดนหายใจ อาจมภาวะปอดบวมนา

ตามมาได และหากสมผสสารในปรมาณเขมขนอาจกดกรอนผวหนงได (Frost bite) อาการ

เหลานอาจไมเกดขนทนท แตจะเกดตามมาภายหลงซงเปนอนตรายแกชวต ตองรบไวรกษาใน

โรงพยาบาลทนทหากมประวตการสมผสชดเจน หรอเรมมอาการ

• อาการเรอรง หากสดหายใจตอเนองยาวนานพอจะกระตนใหมอาการของโรคหอบหด (Asthma)

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล กรณสารเคมรวไหล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศ

ถายเท ถอดเสอผาออก ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาดวย สงเกตสญญาณ

ชพ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม

• การรกษา ทาการลางตว (decontamination) ทงทจดเกดเหตและทโรงพยาบาล ชวยการหายใจ

ใหออกซเจน และพจารณาใหผทมประวตสมผสชดเจนนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาลแมยงไมม

อาการ เพอเฝาระวงอาการระบบทางเดนหายใจ

การเฝาระวง กรณอบตภยสารเคมตองรบทาทะเบยนผสมผสสารนใหครบถวน เนองจากอาจ

กอใหเกดอาการของระบบทางเดนหายใจตามมาภายหลงได หากสมผสในปรมาณมากแนะนาใหนอน

พกรกษาตวในโรงพยาบาลเพอเฝาระวงอาการระบบทางเดนหายใจในชวงแรก

Sulfuric acid พญ.จฑารตน ฉตรวรยาวงศ (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ กรดซลฟรก (Sulfuric acid) ||||| ชออน Hydrogen sulphate, Oil of vitriol, Oleum

สตรโมเลกล H2SO4 ||||| นาหนกโมเลกล 98.08 ||||| CAS Number 7664-93-9 ||||| UN Number

1830

241

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส คลายนามน ไมตดไฟ ไมมกลน ไมมสเมอเปนกรดบรสทธ หากไม

บรสทธจะเปลยนเปนสนาตาล เมอทาปฏกรยากบสารอนทรยอาจทาใหเกดเพลงไหมและระเบดได

คาอธบาย กรดซลฟรก (หรออาจเรยกวากรดกามะถน) เปนกรดทมพษกดกรอนรนแรง ทาใหเกด

อาการระคายเคองตอผวหนงและเยอบ เชน ดวงตา จมก ลาคอ กลองเสยง หลอดลม และทางเดน

หายใจของผทสมผสได

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 0.2 mg/m3 ||||| NIOSH REL: TWA =

1 mg/m3, IDLH = 15 mg/m3 ||||| OSHA PEL: TWA = 1 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย

เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: หรอ ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 1 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 860 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification –Mists from strong inorganic acids containing

sulfuric acid = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงกลองเสยงในมนษย และยงพบความสมพนธ

กบมะเรงปอดดวย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงในมนษย)

การเกบรกษา

• เกบในภาชนะบรรจปดมดชด

• เกบในทเยนและแหง

• มการระบายอากาศเพยงพอ

• เกบหางจากแสง ไอนา ดางแก และสารประกอบอนทรย

• เกบภาชนะบรรจสารไวในบรเวณเกบสารเคมทเหมาะสม

• หลกเลยงการสดหายใจ และการสมผสถกผวหนงและตา

การนาไปใช ใชในอตสาหกรรมสยอม กระดาษหนง สวนประกอบอาหาร การชบโลหะดวยไฟฟา เปน

นากรดในแบตเตอร

การเกดพษ

• จากการสดดม การกน สมผสทางผวหนง

• หากไดรบ 5 mg/m3 อาจทาใหเกดอาเจยน ไอ

• ความเขมขน 80 mg/m3 ทาใหเกดอนตรายตอชวตอยางเฉยบพลน

• Occupational exposure standard: ACGIH TLV (2000) TWA = 0.2 mg/m3,

Notation = A2

242

อาการระยะเฉยบพลน

ผลจากการสดดม

• อาการแรกเรมคอ คนจมก จาม เจบคอ แสบตา เปนมากจะ ไอ แนนหนาอก ปวดศรษะ เดนเซ

สบสน

• อาจเกด หายใจลาบาก (dyspnea) หากสดดมไป 3 – 30 ชวโมง

• อาจเกด ภาวะขาดออกซเจน (hypoxia) และตวเขยว (cyanosis) ได

• หากสดดมกรดความเขมขนตา 0.35 – 5 mg/m3 จะกระตน reflex เกดหายใจเรวและตนได

• อาจเกด pneumonitis, pulmonary and laryngeal edema ได

• หากกรดความเขมขนสง ทาใหเกด pulmonary fibrosis, bronchitis และ emphysema

ผลตอผวหนง

• สมผสกรดเจอจางทาใหเกดระคายเคอง ผวหนงแดง

• สมผสกรดเขมขน เกดแผล thermal burn และ deep ulcers ได

• ทาใหเกดเนอตาย และ แผลเปน

• หากบรเวณท burn บรเวณกวางอาจทาใหชอกได

ผลตอตา

• ไอระเหย (vapor) และฟม (fume) สามารถทาใหเกดการระคายเคอง เยอบตาอกเสบ ม

necrosis ของเยอบตา แมวาความเขมขนตา

• หากสมผสกรดทเปนของเหลวกระเดนเขาตา ทาใหเกดอาการปวดรนแรง corneal ulcer กระจก

ตามว หรอเกดการ burn ของกระจกตาได

• หากสมผสตาโดยตรงทาใหลานสายตาลดลง หรอตาบอดได

• อาจเกดการทะล eye globe ม content ในตาไหลอออกมาได

• ทาใหเกด permanent damage การมองเหนถกทาลายถาวรได

ผลจากการกน

• หากกนปรมาณเลกนอยอาจทาใหระคายเคองเยอบทางเดนอาหาร ปวดทองบรเวณลนป คลนไส

อาเจยน

• หากกนปรมาณมากทาใหกดหลอดอาหาร ทางเดนอาหารตบตน หรอทะล โดยทวไปมกมผล

รนแรงตอกระเพาะอาหารและลาไสเลกมากกวาหลอดอาหาร

• เกด severe metabolic acidosis และ shock ได

• เกด pyloric stenosis ตามมา หลงกนไปนานหลายสปดาหหรอเปนป

243

อาการระยะยาว

• หากไดรบกรดซลฟรกทมความเขมขนนอยๆเปนเวลานาน ทาใหเกดการเปลยนแปลงของ

pulmonary function เกด chronic bronchitis, pulmonary fibrosis, emphysema,

pneumonitis

• อาจมอาการคลายตดเชอทางเดนหายใจจากไวรส มอาการนามกไหล เยอบตาอกเสบ กระเพาะ

อาหารอกเสบ

• ฟนอาจเปลยนสไป และเกดการสกกรอน

• มหลกฐานบางชนบงชวาอาจทาใหเกดมะเรงของทางเดนหายใจได

การรกษา

ทางการสดดม

• Clear airway, ใหออกซเจน

• ประเมนการหายใจ อาจตองเอกซเรยปอดเพอประเมน pneumonitis

• On PEEP หรอ CPAP รกษา pulmonary edema

• รกษาตามอาการ

ทางการสมผสผวหนง

• ถอดเสอผาเปอนกรดซลฟรกออก ใสถงทาเครองหมายเกบใหหางจากผปวยและผชวยเหลอ

• ลางแผลดวยนาปรมาณมาก

• รกษาอาการ burn ตามอาการ

ทางการสมผสดวงตา

• Irrigate ดวย normal saline อยางนอย 15 นาท หรอ 3 ลตร

• ตรวจดวย fluorescein พจารณาสงตอจกษแพทย

ทางการกน

• หามทา gastric lavage หรอทาใหอาเจยน

• ใหดมนามากๆ ยกเวนถาสงสยมการทะลของทางเดนอาหาร

• รกษาการชอก โดยใหนาเกลอหรอเลอด และใหยาแกปวด

• พจารณา steroid เพอลดการอกเสบ

• เอกซเรย abdomen เพอประเมน perforation

• รกษาอาการอนๆ ตามอาการ

• พจารณาทา gastro-esophagoscope ภายใน 12 ชม เพอประเมนความรนแรง

244

Tetrachloroethylene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (8 เมษายน พ.ศ. 2556)

ชอ เตตราคลอโรเอทลน (Tetrachloroethylene) ||||| ชออน 1,1,2,2-Tetrachloroethylene,

Tetrachloroethene, Perchloroethylene, Perc, Perk

สตรโมเลกล C2Cl4 ||||| นาหนกอะตอม 165.80 ||||| CAS Number 127-18-4 ||||| UN Number

1897

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ไมมส ระเหยงาย มกลนคลอรนออนๆ

คาอธบาย เตตราคลอโรเอทลนเปนตวทาละลายกลมทมธาตฮาโลเจนในโมเลกล มคณสมบตระเหย

งาย ละลายในไขมนไดด จงนยมนามาใชในกจการซกแหง และเปนนายาลางคราบมน พษของเตตรา

คลอโรเอทลนนน คลายกบพษของไตรคลอโรเอทลน คอทาใหเกดพษตอตบ เกดผนแพ กดประสาท กระตนหวใจใหเตนเรวผดจงหวะ นอกจากนยงทาใหเกดอาการตบอกเสบและผนแพรนแรงจนทาให

เสยชวตได

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 25 ppm, STEL = 100 ppm |||||

NIOSH REL: Carcinogen notation, IDLH = 150 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 100 ppm, C =

200 ppm, 5-minute maximum peak in any 3-hour = 300 ppm ||||| ประกาศกระทรวง-

มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความ

เขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 100 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหมได ไม

เกน 200 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 300 ppm ใน 5 นาท ในทก

ชวงเวลา 3 ชวโมง

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Tetrachloroethylene in end-exhaled air (Prior

to shift) = 3 ppm, Tetrachloroethylene in blood (Prior to shift) = 0.5 mg/L

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 400 ug/m3 |||||

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐานสารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 200 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2A (นาจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A3 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอ

มะเรงในมนษยหรอไม)

แหลงทพบ เตตราคลอโรเอทลนถกใชเปนปรมาณมากในการเปนนายาซกแหง (1) นายาลางคราบมน

และยงใชเปนสารตงตนในการผลตสารกลมฟลออโรคารบอน (Fluorocarbon) ใชผสมเปนตวทา

245

ละลายในหมกพมพ กาว นายาลางส เคลอบกระดาษ ใชในกระบวนการฟอกหนง เปนสารทาความ

สะอาด โดยใชทงในรปของเหลว และเปนไอเพอทาความสะอาดพวกชนสวนเครองจกร นอกจากนยง

เคยใชเปนยาสลบในอดต แตเนองจากมพษตอตบมากปจจบนจงเลกใชเปนยาสลบแลว (2)

กลไกการกอโรค เนองจากเปนตวทาละลายทละลายในไขมนไดด จงดดซมเขาสกระแสเลอดไดเรว

และไปสอวยวะทมไขมนมาก เขาสสมองไดด ออกฤทธกดสมอง ทาใหกลามเนอหวใจเตนผดจงหวะ

กอพษตอตบโดยเชอวาเกดจากการเปลยนรปดวยเอนไซมกลม Cytochrome P450 ทตบ กลายเปน

สารเมตาโบไลตทกออนตรายตอสารพนธกรรม (3) สาหรบกลไกทกออาการแพนนยงไมทราบ

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากสารนตดไฟไดงาย ระเหยเปนไอไดงาย การเตรยมตวสาหรบผชวยเหลอควรใสชดทเหมาะสม ควรเปนชดทนไฟ ถามการรวไหลออกมาเปนปรมาณมาก

หรอมไฟไหม ควรใสชดปองกนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus;

SCBA) เขาไปชวยเหลอผปวย

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน การสดหายใจหรอกนเขาไป ในระยะแรกจะทาใหเกดอาการเคลมสข คลนไส

วงเวยน ตอมาเกด ปวดศรษะ กระสบกระสาย สบสน ชก โคมา และหยดหายใจได ภาวะหวใจ

เตนเรวผดจงหวะ และความดนโลหตตาอาจเกดได การสดหายใจเขาไปมากๆ จะทาให ระคาย

เคองทางเดนหายใจ ไอ หายใจเรว แนนหนาอก หลอดลมตบ การสมผสกบไอระเหย ทาใหระคาย

เคองตา ระคายเคองผวหนง ระคายเคองจมกและคอ การกนเขาไป ทาใหคลนไส ระคายเคอง

ทางเดนอาหาร อาเจยน ปวดทอง ถาสาลกอาจเกดภาวะปอดอกเสบจากสารเคมได การสมผสใน

ขนาดสงมากอาจเกดพษตอระบบประสาท ทาใหเสนประสาทตาอกเสบ ตบอกเสบ เปนพษตอไต

นอกจากนยงพบอาการแพทอาจทาใหเสยชวตไดเหมอนกบไตรคลอโรเอทลน คอทาใหตวเหลอง

ตาเหลอง เกดตบอกเสบรนแรง (4) และอาจมผนอกเสบรปเปาขนทวตว (Steven-Johnson

syndrome) ไดดวย (5)

• อาการระยะยาว การสมผสทางผวหนงเปนเวลานานทาใหเกดผนแพระคายเคองได อาจทาใหเกดภาวะหนงแขง (Scleroderma-like skin) ถาสมผสเปนเวลานาน (2) ในคนทางานทสมผสสารน

และดมเอทานอลรวมดวย จะทาใหหนาแดง และไมทนตอฤทธของเอทานอล เตตราคลอโรเอ

ทลนสามารถผานจากแมไปสลกทางนานมได

การตรวจทางหองปฏบตการ ในการวนจฉยนน การซกประวตการสมผสสารนอยางละเอยด ยงคง

เปนเครองมอสาคญทสดในการชวยวนจฉยโรค การตรวจทชวยในการรกษาพษจากสารนคอ ตรวจ

ภาพรงสทรวงอก ตรวจตดตามคลนไฟฟาหวใจ ตรวจความสมบรณของเมดเลอด ตรวจการทางานของ

ตบ ตรวจการทางานของไต เกลอแรในเลอด ระดบแกสในหลอดเลอดแดง เปนตน

246

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากการสมผสใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด ถอดเสอผา

ลางผวหนงสวนทสมผสดวยนาสะอาดใหมากๆ ถาเขาตาใหลางตาดวยนาสะอาดอยางนอย 15

นาท ทาการชวยหายใจถาไมหายใจ ใหออกซเจนเสรม รบสงพบแพทย

• การรกษา ไมมยาตานพษ (Antidote) เฉพาะสาหรบสารน เมอมาถงโรงพยาบาลทาการลางตว

ถายงไมไดทาการลางตวมาจากทเกดเหต สงเกตการหายใจ ใสทอชวยหายใจถาไมหายใจ ให

ออกซเจน ใหสารนาอยางเพยงพอเพอปองกนภาวะความดนตา วดสญญาณชพ ถายภาพรงส

ทรวงอกเพอคนหาภาวะปอดอกเสบจากสารเคมทอาจเกดขน ตรวจคลนไฟฟาหวใจ ถามภาวะหว

ใจเตนเรวผดจงหวะใหทาการรกษาดวยโพรพาโนลอล (Propanolol) 1 – 2 mg ทางหลอดเลอดดา ระวงอยาใหยากระตนหวใจกลมอพเนฟรน (Epinephrine) หรอยากระตนระบบประสาทซม

พาเทตก (Sympathomimetic drugs) ตวอน ถาไมจาเปน เพราะจะทาใหหวใจเตนผดจงหวะได

งายขน ถามการสมผสสารนมาในปรมาณมาก ควรสงเกตอาการไวกอนอยางนอย 4 – 6 ชวโมง

ถามอาการรนแรงควรใหนอนโรงพยาบาล รกษาประคบประคองตามอาการจนอาการดขน กรณ

ทกนมา การดดซมเขาสทางเดนอาหารมกรวดเรว การใหผงถานกมมนตไมคอยมประโยชน การใส

สายทางจมกเพอลางทองจะไดผลตอเมอมาถงโรงพยาบาลเรวมากและกนเขาไปปรมาณมาก การ

เรงการกาจดเตตราคลอโรเอทลนออกจากรางกายดวยวธตางๆ นนยงไมมขอมล

การปองกนและเฝาระวง การปองกนท ดทสดคอลดการใช ทาระบบปดในรานซกแหงและ

อตสาหกรรมซกแหง เกบสารนในภาชนะทมฝาปดเพอไมใหระเหย หลกเลยงการสมผสกบผวหนง

คนทางานโดยตรง เชน ในกรณใชลางคราบมน ควรจดทาเปนเครองจกรสาหรบลางหรออยางนอย

ทสดตองใชถงมอปองกน การเฝาระวงควรตรวจวดระดบไอระเหยของสารนในสถานททางานใหอยใน

เกณฑมาตรฐาน ตรวจตดตามระดบในรางกายคนทางานถาสามารถทาได การตรวจสขภาพตามระยะ

ควรดผนแพทผวหนง สอบถามอาการมนงง วงเวยน เมอทางานกบสารน ตรวจระดบการทางานของ

ตบ การทางานของไต และสมรรถภาพปอด ในพนกงานเขาใหมถามผนขนรวมกบตวเหลองตาเหลอง อาจเกดอาการแพรนแรงได ตองรบใหหยดงานและพาไปพบแพทยทนท

เอกสารอางอง

1. National Toxicology Program (NTP). Tetrachloroethylene. Rep Carcinog. 2011;12:

398-401.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

3. Lash LH, Parker JC. Hepatic and renal toxicities associated with perchloro-

ethylene. Phamacol Rev. 2001;53(2):177-208.

247

4. Shen C, Zhao CY, Liu F, Wang YD, Wang W. Acute liver failure associated with

occupational exposure to tetrachloroethylene. J Korean Med Sci. 2011;26(1):138-

42.

5. Hisanaga N, Jonai H, Yu X, Ogawa Y, Mori I, Kamijima M, et. al. [Stevens-Johnson

syndrome accompanied by acute hepatitis in workers exposed to trichloro-

ethylene or tetrachloroethylene]. Sangyo Eiseigaku Zasshi. 2002;44(2):33-49.

Thallium นพ.พพฒน พลทรพย (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ทลเลยม (Thallium) ||||| ชออน Ramor สญลกษณอะตอม Tl ||||| นาหนกอะตอม 204.38 ||||| CAS Number 7440-28-0 ||||| UN

Number 3288

ลกษณะทางกายภาพ โลหะสเงน เมอถกอากาศจะเปลยนเปนสเทาออกฟา มเนอนมมาก สามารถใช

มดตด หรอตแผเปนแผนออกไดโดยงายทอณหภมหอง

คาอธบาย ทลเลยมเปนธาตโลหะ ในกลมโลหะเนอนม (poor metal) เชนเดยวกบดบก ลกษณะทาง

กายภาพของโลหะชนดนมขอเดนคอจะมเนอนมมาก ทลเลยมถกใชในอตสาหกรรมอเลกทรอนกส

การผลตกระจก และในการสรางภาพรงสดวยเทคนคทางเวชศาสตรนวเคลยร นอกจากนยงถกใชเปน

ยาพษเพอการฆาตกรรมอกดวย พษของทลเลยมในระยะเฉยบพลนจะทาให ปวดทอง คลนไส

อาเจยน ทองเสย สญเสยนา ชก และตายได พษในระยะยาวทาใหเกดอาการปวดชา มอสน กลามเนอ

หวใจอกเสบ การรกษาพษจากทลเลยมนน มยาตานพษทนยมคอ ผงถานกมมนต (activated

charcoal) และ พรสเซยนบล (Prussian blue) โรคจากพษจากทลเลยม เปนโรคหนงทอยในบญช

รายชอโรคจากการทางานของประเทศไทย ฉบบป พ.ศ. 2550

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Thallium and compounds, as Ti TWA =

0.02 mg/m3 [skin] ||||| NIOSH REL – Thallium and soluble compounds, as Ti TWA = 0.1 mg/m3 [skin], IDLH = 15 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Thallium and soluble compounds, as

Ti TWA = 0.1 mg/m3 [skin] ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางาน

เกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอด

ระยะเวลาทางานปกตไมเกน 0.1 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว

248

แหลงทพบ ทลเลยมเปนธาตโลหะทพบไดทวไปบนพนผวโลกตามธรรมชาต โดยจะพบอยในรปสนแร

ตางๆ ในปรมาณเลกนอย ปะปนอยกบโลหะชนดอน เชน ทองแดง ตะกว หรอสงกะส การถลงแร

โลหะเหลานจะทาใหไดทลเลยมเปนผลพลอยไดออกมาดวย

อตสาหกรรมทใช สวนใหญแลว การใชทลเลยมในภาคอตสาหกรรมมกถกใชในอตสาหกรรม

อเลกทรอนกสมากทสด โดยใชในรปสารประกอบทลเลยมชนดตางๆ ผลกทลเลยมโบรไมด (thallium

bromide) กบทลเลยมไอโอไดด (thallium iodide) ใชในการทาวสดนาแสงอนฟราเรด (infrared

optical meterial) ทลเลยมออกไซด (thallium oxide) ใชในการทากระจกททาใหแสงผานไดด ทล

เลยมถกใชผสมลงในวสดทากระจกรวมกบแรธาตชนดอนๆ เพอใหไดกระจกทมคณสมบตพเศษ คอมจดหลอมเหลวตา ในการผลตตวตานทานทไวตอแสง (photoresistors) ทลเลยมซลไฟด (thallium

sulfide) ถกนามาใช เนองจากเปนสารทมคณสมบตการนาไฟฟาเปลยนไปเมอสมผสกบรงส

อนฟราเรด สวนทลเลยมซลไนด (thallium selenide) ถกใชในเครองตรวจจบรงสอนฟราเรด ในการ

ผลตเครองตรวจจบรงสหลายแบบ มการใชทลเลยมเปนสวนผสมอยดวย ในทางการแพทยนน กมการ

นาทลเลยมมาใชประโยชนเชนกน คอใชในการสรางภาพรงสโดยเทคนคดานเวชศาสตรนวเคลยร

(nuclear medicine) โดยจะใชในรป ทลเลยม-201 (Thallium-201) ซงเปนไอโซโทปกมมนตรงส

การตรวจพเศษทางดานเวชศาสตรนวเคลยรแบบหนงเรยกวา “Thallium stress test” เปนการ

ตรวจโดยใชสารทลเลยม-201 เพอดภาพหวใจ สามารถชวยในการวนจฉยและตรวจตดตามภาวะ

กลามเนอหวใจตายได แตในการตรวจดานเวชศาสตรนวเคลยรในปจจบนนน มการใชทลเลยม-201

ลดลง การตรวจหลายอยางถกเปลยนมาใชสารเทคนเทยม-99 (Technetium-99) แทน การใชทล

เลยมในรปแบบอนๆ ทอาจพบได คอการใชเปนโลหะผสม (alloy) กบปรอทเพอใชทาเทอรโมมเตอร

การใชเปนยาพษในรปทลเลยมซลเฟต (thallium sulfate) เพอการฆาตกรรมมความนยมในอดต

เนองจากเปนสารทไมมกลนและไมมรส สารตวนยงถกใชเปนยาฆาหนอกดวย แตเนองจากความเปน

พษทอนตรายเกนไป จงถกยกเลกการใชไปแลวในบางประเทศ กลไกการกอโรค กลไกลการเกดพษจากทลเลยมในปจจบนยงไมทราบแนชด แตเชอวาทลเลยมอาจม

ผลตอระบบเอนไซม ทาใหเกดพษตอเซลล ซงบางครงมลกษณะการเกดพษคลายกบกลไกลการเกด

พษจากโพแทสเซยม ในการยบยงการไหลผานเซลลของโพแทสเซยมผานทางเอนไซม Na-K ATP

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน อาการพษทเกดจากทลเลยมสวนใหญจะไมเกดในทนทหลงไดรบพษ แตมกจะ

เกด 12 – 14 ชวโมง ภายหลงการไดรบทลเลยมไปแลว อาการเฉยบพลน ผปวยจะมอาการ ปวด

ทอง คลนไส อาเจยน ถายเหลว ซงบางครงอาจมลกษณะถายปนเลอดได ภาวะชอกซงเกดจาก

การสญเสยนาหรอเลอดเปนจานวนมาก และภายในระยะเวลา 2 – 3 วน ผปวยอาจจะมอาการ

สบสน ชก ระบบหายใจลมเหลว และเสยชวตได

249

• อาการระยะยาว ผปวยอาจจะมอาการปวดตามเสนประสาทสวนปลาย (painful peripheral

neuropathy) กลามเนอผดปกต (myopathy) chorea, stomatitis, opthalmoplegia และ

พบมผมรวง มรปรางเลบผดปกต (Mees’ lines) ซงเกดขนหลงจากไดรบพษทลเลยม 2 – 4

สปดาห

การวนจฉย ภาวะเปนพษจากทลเลยม (thallotoxicosis) ควรคานงถงถาพบผปวยทมาดวยอาการ

เกยวกบระบบทางเดนอาหารโดยเฉพาะถายเหลวเปนจานวนมากและม painful paresthesia

รวมกบมอาการผมรวงตามมา

การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจหาระดบของทลเลยมในปสสาวะ ปจจบนยงไมมองคกรในทกาหนดมาตรฐานไวชดเจน โดยประมาณการณ คนทวไปจะมระดบทลเลยมในปสสาวะไมเกน 0.8

mcg/L ถาตรวจพบระดบทลเลยมในปสสาวะสงกวา 20 mcg/L นาจะบงบอกถงการไดรบสมผสทล

เลยมในปรมาณมากได อยางไรกตามการแปลผลตองดรวมกบการตรวจอาการคนไขโดยแพทยดวย

สาหรบการตรวจหาระดบทลเลยมในเลอดยงไมมการศกษาทมขอมลแนนอนเพยงพอ จงไมแนะนาให

ตรวจเพอบอกระดบการสมผส และการตรวจหาระดบทลเลยมในเสนผมยงมขอมลไมชดเจนเชนกน

แตอาจพอนามาใชประเมนการสมผสกรณผปวยในทางนตเวชได

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล แพทยทดแลผปวยในภาวะฉกเฉน ควรใหการรกษาตามลกษณะอาการ ชวยหายใจ

ถาไมหายใจ ใหยารกษาอาการชก

• การรกษา การรกษาจาเพาะ ผทไดรบพษจากทลเลยมในปจจบนยงไมมแนวทางในการรกษาท

เปนคาแนะนาจากองคกรทนาเชอถอใดอยางชดเจน แต (1) มการใช Prussian blue (ferric

ferrocyanide) กบผปวยทในแถบประเทศยโรป รวมถงสหรฐอเมรกา ซงสารนไดรบการรบรอง

จากองคการอาหารและยา ประเทศสหรฐอเมรกาแลววา สามารถใหใชในการรกษาโรคได

Prussian blue มโครงสรางผลก (crystal lattice) ทจะไปจบกบไอออนของทลเลยม ทาให

ขดขวางการเกด enterohepatic recycling ได โดย Prussian blue จะอยในรปเมด มขนาด

500 มลลกรม สาหรบขนาดในผใหญแนะนาใหทานขนาด 3 กรม วนละ3 เวลา (2) การให activated charcoal มผลการศกษาในหลอดทดลองพบวาการให activated charcoal ม

ประโยชนในการจบกบโมเลกลของทลเลยมได โดยเฉพาะอยางยงการใหจานวนหลายๆ ครง

เนองจากเภสชจลนศาสตรของทลเลยมนนมลกษณะ enterohepatic recirculation (3) การให

BAL และยาขบ (chelator) ตวอนๆ ยงไมมขอมลยนยนวามประโยชน โดยเฉพาะอยางยง

penicillamine และ diethyldithiocarbamate ไมแนะนาใหใช เพราะเชอวาจะทาใหเกดการ

กระจายของทลเลยมไปทสมองมากขน

250

เอกสารอางอง

1. โยธน เบญจวง, วลาวณย จงประเสรฐ, บรรณาธการ. มาตรฐานการวนจฉยโรคจากการทางาน

ฉบบเฉลมพระเกยรตเนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม

2550. นนทบร: สานกงานกองทนเงนทดแทน สานกงานประกน สงคม กระทรวงแรงงาน พ.ศ. 2550.

2. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.

4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

Toluene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ โทลอน (Toluene) ||||| ชออน Methylbenzene, Methylbenzol, Phenylmethane, Toluol

สตรโมเลกล C7H8 ||||| นาหนกโมเลกล 92.14 ||||| CAS Number 108-88-3 ||||| UN Number

1294

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ไมมส มกลนหอมอโรมาตก ระเหยเปนไอได

คาอธบาย โทลอนเปนตวทาละลายอนทรยกลมอโรมาตกทผสมอยในผลตภณฑตางๆ อยางมากมาย

เชน ส กาว ทนเนอร แลคเกอร หมกพมพ เปนตน ลกษณะทางกายภาพสารนเปนของเหลวใส ไมมส

มกลนหอม อโรมาตก เปนสารปโตรเคมทไดจากการกลนนามนและแกสธรรมชาต พษของโทลอนคอ

ทาใหเกดการระคายเคองเยอบ กดประสาท ทาใหหวใจเตนผดจงหวะ เปนพษตอตบและไต

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 20 ppm ||||| NIOSH REL: TWA =

100 ppm (375 mg/m3), STEL 150 ppm (560 mg/m3), IDLH – 500 ppm ||||| OSHA PEL:

TWA = 200 ppm, C = 300 ppm, Maximum peak in 10-minute = 500 ppm ||||| ประกาศ

กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:

ความเขมขนเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต ไมเกน 200 ppm, ปรมาณความเขมขนทอาจยอมใหม

ได ไมเกน 300 ppm, ปรมาณความเขมขนสงสดในชวงเวลาทจากด ไมเกน 500 ppm ใน 10 นาท คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Toluene in blood (Prior to last shift of

workweek) = 0.02 mg/L, Toluene in urine (End of shift) = 0.03 mg/L, o-Cresol in urine

(End of shift) = 0.3 mg/g creatinine |||| ในอดตองคกร ACGIH แนะนาใหใชการตรวจ Hippuric

251

acid in urine (End of shift) = 1.6 g/g creatinine ในการประเมนการสมผสโทลอนในรางกาย

คนทางานไดดวย อยางไรกตามไดยกเลกคาแนะนาในการตรวจนไปในป ค.ศ. 2011 เนองจากเปนการ

ตรวจทไมจาเพาะตอการสมผสโทลอน และมผลรบกวนจากการกนอาหารทม benzoic acid หรอ

benzoate เปนสารกนบดได ทาใหแปลผลไดยาก

คณสมบตกอมะเรง IARC = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

แหลงทพบในธรรมชาต โดยปกตไมพบในธรรมชาต เนองจากเปนสารสงเคราะหจากอตสาหกรรมป

โตรเคม แตอาจพบปนเปอนในธรรมชาตได อตสาหกรรมทใช

• เปนสารทไดจากกระบวนการกลนนามนและแกสธรรมชาต

• เปนสวนผสมอยในนามนแกสโซลน (gasoline)

• เปนตวทาละลายทผสมอยในผลตภณฑหลายชนด เชน ทนเนอร แลคเกอร กาว สทาบาน สวาด

รป หมกพมพ นามนวานช นามนเคลอบเงา ยาทาเลบ ยาลางเลบ นายาลบส นายาทาความ

สะอาด ยาฆาแมลง นายาลางคราบมน (เนองจากผลตภณฑของแตละบรษทจะมสตรเฉพาะของ

ตนเอง การทเราจะทราบไดวาผลตภณฑใดมสวนผสมของโทลอนอยบางนนตองอานจากฉลาก

บรรจผลตภณฑเปนหลก)

• อยในรปสารประกอบกบสาร isocyanate เชน 2,4-toluene diisocyanate (TDI) หรอ

toluene 2,6-diisocyanate ใชในการพนเคลอบสรถยนต เครองบน เครองเรอน พนไม (1)

กลไกการกอโรค ออกฤทธกดสมอง ทาใหมนงง ซม คลายคนเมา กระตนกลามเนอหวใจทาใหหว

ใจเตนผดจงหวะ ระคายเคองตอเยอบ เชน ตา ชองปาก ทางเดนอาหาร เปนพษตอตบและไต

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เชนเดยวกบตวทาละลายอนทรยอนๆ โทลอนตดไฟไดงาย (NFPA

Code: H2 F3 R0) ระเหยเปนไอไดดทาใหกระจายไปในอากาศไดมาก การเตรยมตวสาหรบ

หนวยกภยชดทใสตองเปนชดทนไฟ ระดบการปองกนจะใสชดระดบใดนนขนกบสถานการณ แต

เนองจากเปนสารไวไฟ กรณทมการรวไหลและมไฟไหมดวยแนะนาใหใสชดปองกนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA) จะดทสด

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน โทลอนเขาสรางกายไดทงจากการหายใจ การกน และซมผานผวหนง ไอระเหย

ทาใหระคายเคอง จมก คอ ทางเดนหายใจ ไอ หลอดลมตบ แนนหนาอก และปอดบวมนา (2) การ

สมผสทผวหนงทาใหผวแหง แดง เกดผนแพ และตมนาขนได หากเขาตาจะทาใหระคายเคองตา

ถาเปนมากอาจเกดเยอบตาขาวบวม (conjunctival hyperaemia) และกระจกตาบวมได

(corneal edema) ฤทธตอกลามเนอหวใจทาใหหวใจเตนผดจงหวะ เปนเหตใหผท สมผส

ปรมาณสงอาจเสยชวตแบบฉบพลนได (sudden death) ฤทธกดประสาททาให งวงซม มนงง

252

คลนไส อาเจยน ความรสกตวลดลง ชก ความดนตก และหมดสตได (2) การศกษาทางระบาด

วทยาพบวาการสมผสเสยงดงรวมกบโทลอน จะทาใหมโอกาสเกดประสาทหเสอมจากเสยงดงได

มากขน (3)

• อาการระยะยาว การสมผสในระยะยาว เชน ในคนดมกาว หรอจากการทางานทไมมการควบคม

สภาพแวดลอมทดพอ จะทาใหมอาการมนเมา ออนเพลย ปวดหว วงเวยน เบออาหาร ความจาไม

ด ความสามารถในการคดคานวณไมด อาการทางสมองนสามารถเปนอยางถาวรได กลามเนอ

ออนแรง ตบเสอม ไตเสอม (renal tubular acidosis) ระดบเกลอแรในเลอดผดปกต

(hypokalemia) การดมสรา (ethyl alcohol) จะทาใหการกาจดโทลอนออกจากรางกายทาไดนอยลง ในคนงานททางานสมผสโทลอนจงไมควรดมสราจด เพราะจะเปนการเพมความเสยงใน

การเกดพษโทลอนได (2)

การตรวจทางหองปฏบตการ

• การตรวจตวบงชการสมผสสารโทลอนทาไดหลายวธ ทนยมคอการตรวจ hippuric acid ใน

ปสสาวะ, o-cresol ในปสสาวะ และ toluene ในเลอด การตรวจ hippuric acid ในปสสาวะ

เปนการตรวจทนยมอยางแพรหลาย สาร hippuric acid เปนเมตาโบไลตสาคญตวหนงทเกดขน

เมอไดรบโทลอนเขาสรางกาย คาครงชวตของสารนในปสสาวะเทากบ 5 – 40 ชวโมง ขอควร

ระวงในการแปลผลการตรวจนคอ (1) hippuric acid จะเกดขนไดจากการบรโภคอาหารทใช

benzoic acid หรอเกลอ benzoate เชน sodium benzoate เปนสารกนบดไดดวย สวนใหญ

อาหารกลมนจะเปนอาหารทมสภาวะเปนกรด รสเคมหรอเปรยว เชน นาผลไมกระปอง นาอดลม

นาซา (sparkling) อาหารกระปองดอง (pickle) เปนตน (2) hippuric acid เกดขนไดจากการ

สมผส styrene เชนกน (3) การสมผสกบตวทาละลายตวอน เชน xylene หรอการดมสรา ethyl

alcohol จะลดประสทธภาพของการกาจดโทลอนออกจากรางกาย จงอาจตรวจ hippuric acid

ในปสสาวะไดตาแมวาจะสมผสโทลอนในปรมาณสง (4)

• การตรวจ o-cresol ในปสสาวะ มคาครงชวตประมาณ 5 – 40 ชวโมงเชนกน การแปลผลตอง

ระวงในกรณทสมผสตวทาละลายหลายชนดพรอมกน และในคนทดมสราเชนกน แตมขอดกวาการตรวจ hippuric acid คอไมถกรบกวนจากการกนอาหารทมสาร benzoic acid และ

benzoate (4)

• การตรวจโทลอนในเลอด (toluene in blood) มคาครงชวตสนเพยงไมเกน 5 ชวโมง จงเหมาะ

จะใชตรวจเพอยนยนการสมผสและควรตรวจหลงการสมผสมาเปนเวลาไมนาน การแปลผลตอง

ระวงในกรณทสมผสตวทาละลายหลายชนดพรอมกน และในคนทดมสราเชนกน (4)

• การตรวจโทลอนในปสสาวะ (toluene in urine) เปนมาตรฐานตวบงชทางชวภาพสาหรบการ

สมผสโทลอนตวใหม ทองคกร ACGIH ไดกาหนดเพมเตมขนในป ค.ศ. 2011 (พ.ศ. 2554) มขอด

253

คอมความจาเพาะมากกวาการตรวจ hippuric ในปสสาวะ แตตองทาการสงตวอยางไปให

หองปฏบตการตรวจอยางรวดเรว และมราคาคาตรวจทสงกวาการตรวจ hippuric ในปสสาวะ

• การตรวจทชวยในการรกษากรณพษจากโทลอน ไดแก การตรวจคลนไฟฟาหวใจ (EKG) ระดบ

เอนไซมกลามเนอหวใจ (cardiac enzyme) ภาพรงสทรวงอก (CXR) ระดบเกลอแรในเลอด

(electrolyte) ระดบแกสในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas) การทางานของตบ (liver

function test) และการทางานของไต (BUN, creatinine) (5)

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล กรณอบตเหตสารเคมรวไหลใหรบนาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ทาการ

ลางตวดวยนาเปลาใหมากทสด ถาเขาตาใหลางตาดวย สงเกตระบบหายใจ ใสทอชวยหายใจถาหยดหายใจ

• การรกษา ทาการลางตว ดสญญาณชพ ใหออกซเจนเสรม ใสทอชวยหายใจถาหยดหายใจ ตรวจ

คลนไฟฟาหวใจอยางรวดเรว ใหการรกษาถามหวใจเตนผดจงหวะ ถาเตนผดจงหวะแบบ

tachyarrhythmia ใหการรกษาดวย propanolol 1 – 2 mg IV สงเกตอาการปอดบวมนา รกษา

ตามอาการ ไมมยาตานพษสาหรบโทลอน

เอกสารอางอง

1. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.

Geneva: International Labour Office 1998.

2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

3. Morata TC, Dunn DE, Kretschmer LW, Lemasters GK, Keith RW. Effects of

occupational expo-sure to organic solvents and noise on hearing. Scand J Work

Environ Health. 1993;19:245-54.

4. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001. 5. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

254

Toluene diisocyanate นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (9 เมษายน พ.ศ. 2556)

ชอ โทลอนไดไอโซไซยาเนต (Toluene diisocyanate) ||||| ชออน ม 2 ไอโซเมอร 2,4-Toluene

diisocyanate อาจเรยกวา Toluene diisocyanate, TDI, 2,4-TDI, Toluene-2,4-diisocyanate,

4-Methyl-metaphenylene diisocyanate, 2,4-Diisocyanato-1-methylbenzene, 2,4-Diiso-

cyanatotoluene Toluene-2,6-diisocyanate อาจเรยกวา 2,6-TDI, 2,6-Diisocyanato-1-me-

thylbenzene, 2,6-Diisocyanatotoluene, Tolylene-2,6-diisocyanate

สตรโมเลกล C9H6N2O2 ||||| นาหนกโมเลกล 174.15 ||||| CAS Number 584-84-9 (2,4-Toluene

diisocyanate), 91-08-7 (Toluene-2,6-diisocyanate) ||||| UN Number 2078

ลกษณะทางกายภาพ อาจอยในรปผลกหรอของเหลว ไมมสหรอมสเหลองออน มกลนฉน คาอธบาย โทลอนไดไอโซไซยาเนต ทงในรป 2,4-Toluene diisocyanate และ Toluene-2,6-di-

isocyanate เปนสารเคมในกลมไอโซไซยาเนต (Isocyanates) ทใชในกระบวนการโพลเมอร (Poly-

merization) เพอผลตโพลยรเทน (Polyurethane) นอกจากโทลอนไดไอโซไซยาเนตทง 2 ชนดแลว

ยงมไอโซไซยาเนตตวอนๆ ทใชเปนสารตงตนในการผลตโพลยรเทนอก ทพบได เชน เมทลนไดไอโซไซ

ยาเนต (Methylene diisocyanate หรอ MDI) และเฮซาเมทลนไดไอโซไซยาเนต (Hexamethy-

lene diisocyanate หรอ HDI) สารในกลมไอโซไซยาเนตทใชผลตโพลยรเทนทงหมดน กอใหเกด

อาการพษเหมอนกน คอทาใหเกดอาการระคายเคองตอเยอบทางเดนหายใจ ในบางคนทเกดปฏกรยา

กระตนระบบภมคมกน (Sensitization) ตอโมเลกลของสารกลมน กจะทาใหเกดเปนโรคหอบหด

(Asthma) จากการสดดมสารกลมนขนได หากเปรยบเทยบกนเองในกลม โทลอนไดไอโซไซยาเนตเปน

สารกอโรคหอบหดทพบไดบอยทสด เพราะถกนามาใชในการทาโพลยรเทนมากทสด และเปนสารท

ระเหยไดงาย ในขณะทไอโซไซยาเนตตวอน มการใชนอยกวา ระเหยไดนอยกวา แตหากไดรบมากเกน

ขนาด กสามารถกอใหเกดอาการระคายเคองทางเดนหายใจและโรคหอบหดขนไดเชนกน

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Toluene-2,4-diisocyanate or Toluene-

2,6-diisocyanate or as a mixture TWA = 0.005 ppm, STEL = 0.02 ppm [sensitizer] ||||| NIOSH REL – Toluene-2,4-diisocyanate Carcinogen notation, IDLH = 2.5 ppm ||||| OSHA

PEL – Toluene-2,4-diisocyanate C = 0.02 ppm (0.14 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวง-

มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความ

เขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตสาหรบโทลอน-2,4-ไดไอโซไซยา

เนต ไมเกน 0.02 ppm (0.14 mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

255

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Toluene diisocyanate = Group 2B (อาจจะเปนสาร

กอมะเรงในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity – Toluene-2,4-diisocyanate or Toluene-2,6-

diisocyanate or as a mixture = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษยได)

แหลงทพบ ใชเปนสารตงตนในการสงเคราะหโพลยรเทน โดยการใชสารกลมไอโซไซยาเนต ทา

ปฏกรยาโพลเมอรกบโพลออล (Polyol) เมอไดแลวจะเรยกผลตภณฑเหลานวาโพลยรเทน

(Polyurethane หรอ PU) หรอบางทอาจเรยกสนๆ วายรเทน (Urethane) กได สารโพลเมอรกลมน

เมอแขงตวแลวจะมคณสมบตยดหยน แตทนทาน หลายชนดทนความรอนได จงถกนามาใชใน

อตสาหกรรมหลายอยาง ทงใชเคลอบชนสวนเครองบน เคลอบถงบรรจของรถบรรทก เคลอบทอ ใชเปนแลกเกอรเพอพนหรอทาเคลอบชนสวนรถยนต เครองหนง พนไม อดรอยรวของไม รอยแตกของ

คอนกรต เคลอบส ใชผลตโฟมโพลยรเทน ซงใชในผลตภณฑหลายอยาง เชน เปนแผนบดานขางตเยน

แผนกนความรอนของบาน แผนรองนงในเฟอรนเจอร ใชในการเตรยมชนสวนฟนปลอม คอนแทค

เลนส และใชเปนสวนผสมในสพนรถยนต (1)

กลไกการกอโรค กอใหเกดอาการระคายเคองเฉพาะท และเปนสารโมเลกลขนาดเลกทสามารถ

กอใหเกดปฏกรยากระตนระบบภมคมกนดวยกลไกทยงไมทราบชดเจน เชอวากลไกทเกดอาจเกดจาก

ไอโซไซยาเนตทาตวเปนแฮพเทน (Hapten) หรอกระตนผานระบบภมคมกนแบบเฉพาะเจาะจงโดยใช

เซลล (Cell-mediated immune system) โดยตรงเลยกได ไอโซไซยาเนตสามารถกระตนใหเกดโรค

หอบหดไดแมในความเขมขนทตามาก (2)

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากเปนสารทมพษระคายเคองทางเดนหายใจ กอใหเกด

อาการหอบหดได ในกรณทมการรวไหลเปนปรมาณมากเกดขน ผเขาไปชวยเหลอผปวยควรใช

อปกรณปองกนทางเดนหายใจแบบมถงบรรจอากาศในตว (Self-containing breathing apparatus;

SCBA) เทานน

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน การสมผสแบบเฉยบพลนในปรมาณสงจะทาใหเกด ระคายเคองเยอบตา

ผวหนง จมก ลาคอ ทางเดนหายใจ ไอ มเสมหะ แนนหนาอก หลอดลมตบ หายใจมเสยงหวด

หากสมผสในปรมาณสงมากจะทาใหเกดปอดบวมนา อาจเกดภาวะ Reactive airway disorder

syndrome (RADS) ซงทาใหเกดโรคหอบหดตามมาในระยะยาวได อาการระบบทางเดนหายใจน

อาจเกดขนทนททสมผส หรอหลงการสมผสแลวไปหลายชวโมงกได

• อาการระยะยาว การสมผสในระดบตาเปนระยะเวลานาน เชน ในการทางาน จะทาใหเกดโรค

หอบหดขน มอาการหายใจขด หายใจมเสยงหวด แนนหนาอก เชนเดยวกบอาการของโรคหอบ

หดทวไป โดยอาจเกดอาการหอบขนทนททสมผสสารเคมน หรอเกดอาการหลงจากสมผสไปแลว

4 – 8 ชวโมงกได (3) ในบางรายอาจมอาการคลายไขหวดใหญ คอมไขตาๆ เมอยตว หายใจขด ไอ

และมเสมหะ หลงจากสมผสสารเคมน

256

การตรวจทางหองปฏบตการ ในการวนจฉยโรคหอบหดจากการทางานสมผสโทลอนไดไอโซไซยาเนต

นน สงทสาคญทสดคอการซกประวตอาชพวามการสมผสสารเคมชนดนหรอไม สมผสมานานเทาใด

ในขนาดสงเทาใด จะชวยใหแพทยเขาใจความเปนไปไดในการเกดโรคไดดทสด การตรวจรางกายจะ

พบเขาไดกบโรคหอบหด เชน หายใจมเสยงหวด การตรวจทชวยในการวนจฉยคอ (1) การตรวจ

สมรรถภาพปอดดวยวธสไปโรเมตรย (Spirometry) อาจจะพบลกษณะปอดอดกน (Obstruction) ซง

เขากบโรคหอบหดได แตอยางไรกตาม หากตรวจในขณะทไมมอาการกอาจจะพบลกษณะเปนปกต

หากพบลกษณะปอดอดกน ควรตรวจทดลองใหยาขยายหลอดลม ถาคา FEV1 ดขนตงแต 12 % ขน

ไป รวมกบ FEV1 เพมขนตงแต 200 ml ขนไป ถอวาสนบสนนการเปนโรคหอบหด กรณทตรวจสไปโรเมตรยกอนและหลงทางานเขากะได ถาคา FEV1 หลงเขากะลดลงกวาคา FEV1 กอนเขากะเกน

10 % กจะถอวาสนบสนนโรคหอบหดจากการทางาน (2) หากใหผปวยนากระบอกเปาหาคา Peak

expiratory flow rate (PEFR) ไปบนทกระหวางการทางานได จะยงทาใหไดขอมลสนบสนนการเปน

โรคหอบหดจากการทางาน โดยใหบนทกอยางนอยวนละ 4 ครง นานหลายสปดาห ถาคาความ

แปรปรวนในระหวางวนมมากกวา 20 % ขนไป (4) โดยสมพนธกบการสมผสสารเคมในการทางานดวย

เชอวาเปนสงทสนบสนนการวนจฉยโรคหอบหดจากการทางานอยางมาก (3) การตรวจความไวของ

หลอดลมตอสารเมตาโคลน (Methacholine challenge test) จะชวยสนบสนนวาหลอดลมมความ

ไวตอสารเคมทวๆ ไปมากนอยเพยงใด สวนการตรวจความไวของหลอดลมตอสารไอโซไซยาเนต

โดยตรงนนไมควรทา เพราะอาจเกดปฏกรยารนแรงขณะทดสอบทาใหผปวยหอบจนเปนอนตรายได

(4) การตรวจทดสอบภมแพทางผวหนง ชวยบอกวาผปวยเปนคนแพงาย (Atopy) หรอไม ซงอาจทา

ใหเสยงตอการแพสารเคมโมเลกลใหญ แตกบกรณของสารโมเลกลเลกอยางไอโซไซยาเนตอาจไมได

ชวยในการวนจฉยมากนก สวนการตรวจเลอดหา IgE antibody นนชวยยนยนวาผปวยเคยสมผสไอ

โซไซยาเนตมากอนหรอไม แตไมไดบงชวาเปนหอบหดจากไอโซไซยาเนต (5) การตรวจภาพรงสทรวง

อก ชวยในการวนจฉยแยกโรคปอดอนๆ ออก เชน ปอดอกเสบ วณโรคปอด มความสาคญเชนกน การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล กรณรวไหลปรมาณมาก รบนาผปวยออกจากการสมผสใหเรวทสด ใหอยในท

อากาศถายเทด ถอดเสอผา ลางผวหนงสวนทสมผสดวยนาสะอาด ถาเขาตาใหลางตาดวยนา

สะอาด ใหออกซเจนเสรม ชวยหายใจถาไมหายใจ นาสงพบแพทยใหเรวทสด

• การรกษา (1) การรกษาในกรณรวไหล เมอวาถงโรงพยาบาลใหทาการลางตวถายงไมไดลาง

ประเมนการหายใจ ระบบไหลเวยน ใหออกซเจนเสรม ชวยหายใจ ใหสารนา ประเมนสญญาณ

ชพ วดระดบออกซเจนในเลอดทางปลายนว หรอตรวจระดบแกสในหลอดเลอดแดง ทาการรกษา

ประคบประคองตามอาการ ถายภาพรงสทรวงอกเพอคนหาภาวะปอดบวมนา ใหยาขยาย

หลอดลม เชน beta-2 agonist ถามหลอดลมตบ ควรสงเกตอาการอยางนอย 8 – 12 ชวโมง ถา

การสมผสมขนาดสงมาก ไมมยาตานพษ (Antidote) สาหรบสารเคมน (2) การรกษากรณเปนโรค

257

หอบหดแลว สงทสาคญทสดคอตองใหผปวยออกจากการสมผสโทลอนไดไอโซไซยาเนต คอตอง

ใหยายงานไปทาในตาแหนงอนทไมตองสมผสสารเคมน (5) ในเรองการใหยาใหทาการรกษา

เหมอนกบหอบหดทวไป กรณหอบมา (Asthmatic attack) ใหประเมนอาการใกลชด พนยา

ขยายหลอดลมกลม Rapid-acting beta-2 agonist จานวน 2 – 4 puff ทก 20 นาท ในชวโมง

แรก จากนน 2 – 4 puff ทก 3 – 4 ชวโมง ในกรณอาการเบา หรอ 6 – 10 puff ทก 1 – 2

ชวโมงกรณอาการหนก ใหยาเสตยรอยดกน เชน Prednisolone 0.5 – 1 mg/kg ดวยความ

รวดเรวใน 24 ชวโมงแรก ใหออกซเจนเสรม การใหยาพนกลม Anticholinergic รวมดวยจดวาม

ประโยชน สาหรบกรณการใหยาควบคมอาการ ใหใชยาพนกลมเสตยรอยดในการควบคม และใชยาพนกลม Rapid-acting beta-2 agonist เปนครงๆ เมอมอาการหอบเหนอย

การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอการควบคมตามหลกอาชวอนามย ลดการใช ลดการ

สมผสกบไอระเหยของสารนโดยตรง เชน ในกรณของอพนสรถยนต ควรทาหองพนสใหเปนสดสวน ม

ระบบระบายอากาศภายใน และพนกงานทเขาไปพนตองใชอปกรณชวยหายใจทตอกบทอออกซเจน

หรอมถงบรรจอากาศในตว กรณใชพนสในปรมาณไมมากหรอใชในงานอดซอม ควรทาในพนทเปดโลง

ลมพดด ไมเปดฝาถงสารเคมทงไว คนทางานตองใสหนากากชนดกรองไอระเหย (Vapor-type

respirator) เปนอยางนอย ใสถงมอเพอลดการสมผสกบผวหนงโดยตรง ตรวจวดระดบไอระเหยใน

สถานททางานและควบคมใหอยในเกณฑมาตรฐาน การเฝาระวง หมนสอบถามอาการระคายเคองกบ

คนทางาน ปฏกรยากระตนภมคมกนจนเกดเปนโรคหอบหดจะเกดขนไดกบคนบางคน จงควรใสใจ

สอบถามอาการหอบเหนอยโดยเฉพาะกบพนกงานเขาใหมในชวงปแรก การตรวจสขภาพประจาป

ควรสอบถามอาการระคายเคอง ตรวจสมรรถภาพปอด และอาจถายภาพรงสทรวงอกเพอคดกรองโรค

ปอดอนๆ รวมดวยถาทาได

เอกสารอางอง

1. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

3. Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Medical management

guidelines for toluene diisocyanate. Georgia: ATSDR 2011.

4. Ladou J. Current occupational and environmental medicine. 4th edition. New

York: McGraw-Hill 2007.

5. Global initiative for asthma (GINA). Pocket guide for asthma management and

prevention (for adults and children older than 5 years). Updated 2012. GINA 2012.

258

Trichloroethylene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ไตรคลอโรเอทลน (Trichloroethylene) ||||| ชออน Trichloroethene, Ethylene trichloride,

Acethylene trichloride, 1,1,2-Trichloroethene, 1,1,2-Trichloroethylene, TCE, Trilene

สตรโมเลกล C2HCl3 ||||| นาหนกโมเลกล 131.39 ||||| CAS Number 79-01-6 ||||| UN Number

1710

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมส ระเหยงาย มกลน

คาอธบาย ไตรคลอโรเอทลน เปนตวทาละลายชนดหนง ทมคลอรนเปนองคประกอบในโมเลกล

สารเคมชนดนถกใชในอตสาหกรรมหลายชนด ทพบบอยคอใชเปนนายาลางคราบมน (degreaser)

และเปนสวนประกอบของผลตภณฑตางๆ เชน นายาลบคาผด นายาทาความสะอาด ยาฆาแมลง รวมถงใชในกจการซกแหง ไตรคลอโรเอทลนมฤทธกดสมอง ทาใหเมาเคลม มฤทธทาใหหวใจเตนผด

จงหวะ ทาลายตบและไต ระคายผวหนง ทาใหเสนประสาทเสอม นอกจากนยงทาใหเกดอาการแพ ม

ผนขนทวตว รวมกบตบอกเสบเฉยบพลน ซงทาใหถงแกชวตได และคาดวานาจะเปนสารกอมะเรง

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 10 ppm, STEL = 25 ppm |||||

NIOSH REL: Notation = Carcinogen, IDLH = Carcinogen ||||| OSHA PEL: TWA = 100 ppm,

Ceiling 200 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะ

แวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: TWA = 100 ppm, Ceiling 200 ppm

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012): Trchloroacetic acid in urine (End of shift at end

of workweek) = 15 mg/L, Trichloroethanol in blood (End of shift at end of workweek)

= 0.5 mg/L, Trichloroethylene in blood (End of shift at end of workweek) = Semi-

quantitative (ไมไดกาหนดคาเปนตวเลขไว ใชตรวจยนยนกรณสงสยวาสมผสไตรคลอโรเอทลนมา

จรงหรอไม), Trichloroethylene in end-exhaled air (End of shift at end of workweek) =

Semi-quantitative (ไมไดกาหนดคาเปนตวเลขไว ใชตรวจยนยนกรณสงสยวาสมผสไตรคลอโรเอ

ทลนมาจรงหรอไม) คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 130 ug/m3 |||||

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 23 ug/m3

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 2A (นาจะเปนสารกอมะเรงในมนษย) |||||

ACGIH Carcinogenicity = A2 (สงสยจะเปนสารกอมะเรงในมนษย)

259

แหลงทพบ ไตรคลอโรเอทลน เปนตวทาละลายทถกใชในอตสาหกรรมหลายอยาง เปนสวนผสมใน

ผลตภณฑหลายชนด เชน นายาลบคาผด นายาลางฟลม ยาฆาแมลง นายาทาความสะอาด นายาซก

แหง (ลบรอยเปอนบนผา) กาว นายาลบส ในโรงงานอตสาหกรรมทเกยวกบโลหะ นยมใชไตรคลอโร

เอทลนเปนสารลางคราบมน (degreaser) เนองจากมคณสมบตลางคราบนามนออกจากโลหะได

เกลยงเกลา ทาใหโลหะเปนมนวาว จงถกใชในอตสาหกรรมโลหะหลายอยาง เชน โรงงานชนสวน

นาฬกาโลหะ โรงงานทาชนสวนอเลกทรอนกส การลางคราบมนน บางครงใชในรปของเหลวเชดลาง

โดยตรง บางครงกจะใชในรปไอระเหย (vapor degreasing) โดยการอบชนสวนโลหะในตปด ทมไอ

ระเหยเขมขนของไตรคลอโรเอทลนคละคลงอย ในกจการซกแหงบางแหง กอาจยงพบมการใชไตรคลอโรเอทลนเปนนายาซกแหงอย แมวาในปจจบน สวนใหญจะนยมเปลยนไปใชสารอน เชน เตตระ

คลอโรเอทลน (tetrachloroethylene) แทนเปนสวนมากแลว และนอกจากนในอดต ยงมการใชไตร

คลอโรเอทลนเปนยาสลบสาหรบการผาตดดวย เพราะมฤทธกดสมองทรนแรง แตเนองจากเปนสารท

มอนตรายมากเกนไป ปจจบนจงเลกใชเปนยาสลบแลว

กลไกการกอโรค ไตรคลอโรเอทลนสามารถละลายในไขมนไดด ซมผานผนงกนหลอดเลอดสมอง

(blood-brain barrier) ไดอยางรวดเรว ออกฤทธกดสมองไดอยางรนแรงถาสดดมเขาไปปรมาณมาก

ในกรณการออกฤทธกดสมองนน เชอวาอาจเกดจาก การทไตรคลอโรเอทลนไปรบกวนชองทางผาน

แคลเซยมทปลายเซลลประสาท (calcium channel blockage) หรออาจเกดจากการกระตนให

สมองหลงสารเคมออกมามากผดปกต (GABA stimulation) ฤทธตอผวหนงทาใหเกดการระคายเคอง

เนองจากคณสมบตการละลายในไขมนไดด ทาใหสามารถดดซมเขาทางผวหนงไดรวดเรว กอใหเกด

ผนแพได ฤทธตอกลามเนอหวใจ ทาใหเกดการกระตนกลามเนอหวใจ ทาใหกลามเนอหวใจตอบสนอง

ตอฮอรโมนกลมกระตนหวใจ (cathecolamine) เชน อพเนฟรน (epinephrine) และ นอร

อพเนฟรน (norepinephrine) มากขน หวใจจงเตนเรวและผดจงหวะ ฤทธในการรบกวน

กระบวนการเคมในรางกาย สามารถยบยงการทางานของเอนไซมชอ อะเซตาลดไฮดดไฮโดรจเนส (acetaldehyde dehydrogenase) ทาใหกระบวนการเปลยนแปลงเอทานอลในรางกายถกยบยง

เกดการคงของอะเซตาลดไฮด (acetaldehyde) ในเลอด ทาใหเกดภาวะตวแดงจากแอลกอฮอล

(alcohol flush reaction) ทมชอจาเพาะ เรยกวา ภาวะตวแดงในคนงานลางคราบมน

(degreaser’s flush) เกดจากการดมสรา แลวไปทางานสมผสไตรคลอโรเอทลน แลวเกดภาวะตวแดง

ขน สาหรบฤทธในการกอมะเรงนน เชอวาอาจจะเปนสารกอมะเรงได แตกลไกยงไมสามารถระบได

ชดเจน สวนฤทธการกออาการแพ (hypersensitivity) เชอวาอาจสมพนธกบการไปกระตนภาวะตด

เชอไวรสทซอนเรนใหเกดอาการขน (herpes virus 6 reactivation) หรออาจสมพนธกบภาวะพนธกรรม

บางอยาง

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากเปนตวทาละลาย การรวไหลจะเปนไปในลกษณะหกนอง

กบพน แตกสามารถระเหยเปนไอขนมาไดมาก ไอหนกกวาอากาศ ตดไฟไดงายมาก ตองระวงการลก

260

ตดไฟเปนอยางยง เนองจากมธาตคลอรนเปนองคประกอบในโมเลกล หากเกดการเผาไหมแลวจะได

แกสฟอสจน (phosgene) และกรดไฮโดรคลอรก (hydrogen chloride) ซงเปนสารอนตรายมาก

เชนกน การเขาไประงบเหต กรณทมการรวไหลปรมาณมาก ตองใสชดทนไฟและควรเปนชดทมถง

บรรจอากาศในตว

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน หากไดรบสมผสในความเขมขนสงเขาไปปรมาณมาก จะกดสมองจนหมดสต

เสยชวตได หรอหากไดรบปรมาณสงแลวมผลกระตนหวใจ จะทาใหหวใจเตนผดจงหวะ จนเปน

เหตใหเสยชวตไดเชนกน หากไดรบปรมาณตาลงมา ไมถงกบทาใหเสยชวตทนท จะกอใหเกดอาการกดสมอง มนงง เวยนศรษะ ปวดศรษะ เคลมฝน เมา อารมณด อาการมากขนจะทาให

เฉอยชา กระวนกระวาย สบสน เดนเซ ชก หยดหายใจ และโคมา ความดนโลหตตก และหวใจ

เตนผดจงหวะ เกดขนไดถาสมผสปรมาณมาก การสดดมไอระเหยทาใหระคายเคองทางเดน

หายใจ คลนไส ไอ แนนหนาอก หายใจหอบ หลอดลมตบ การทาลายตบ (liver injury) และ

ทาลายไต (renal injury) อาจพบไดถาสมผสเขาไปมากพอ การกน ทาให คลนไส อาเจยน ปวด

ทอง ถาสาลกจะเกดปอดอกเสบ (chemical pneumonitis) ได การสมผสทางผวหนง ทาให

ระคายเคอง เกดผนแพสมผส การสมผสถกดวงตาทาใหระคายเคองกระจกตา การสมผสใน

ปรมาณทมากเพยงพออาจกอใหเกดผลตอเสนประสาทสมอง (cranial nerve) ซงมกเปนแบบท

สามารถกลบฟนเปนปกตได (reversible) ทพบมรายงานคอ การชาของเสนประสาทใบหนา

(trigeminal nerve neuropathy) และการทาลายเสนประสาทตา (optic neuritis) เปนตน

• อาการระยะยาว ไตรคลอโรเอทลนสามารถผานรกไดด ผานออกจากรางกายแมไปสลกทางนานม

ได แมวาจะยงไมมขอมลทชดเจนนก แตเชอวาไตรคลอโรเอทลนอาจมผลตอตวออนในครรภ ใน

ดานการกอมะเรงกเชนกน แมขอมลจะไมถงระดบยนยนชดเจน แตกเชอวาไตรคลอโรเอทลน

นาจะเปนสารกอมะเรงตบ (liver) มะเรงทอนาด (biliary tract) หรอมะเรงเมดเลอดบางชนด

(non-Hodgkin’s lymphoma) ได

• อาการแพ นอกจากอาการพษทวไปแลว ยงอาจพบอาการผดปกตทเกดจากการสมผสไตรคลอโร

เอทลน ในลกษณะอาการแพ (hypersensitivity) ไดในคนบางกลมอกดวย กลมอาการแพไตร

คลอโรเอทลนนน มกเกดในผทสมผสสารชนดนภายในระยะเวลาประมาณ 1 สปดาห – 1 เดอน

จะเกดอาการผนขนไดทวทงตว เปนผนแดง (erythematous rash) อาจมลกษณะเปนรปเปา

(erythema multiforme) หากแพมากอาจเกดเปนกลมอาการสตเวน-จอหนสน (Steven-

Johnson syndrome) ไปจนถงกลมอาการผนผวหนงอกเสบตายรนแรง (toxic epidermal

necrolysis; TEN) อาการทผวหนงจะเกดรวมกบ ภาวะตบอกเสบรนแรง (hepatitis) ซงเปน

สาเหตทาใหเสยชวตได และมกพบ ภาวะไขสง (fever) ตวเหลอง (jaundice) และระดบเมดเลอด

ขาวชนดอโอซโนฟลสง (eosinophilia) รวมดวย

261

การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจเพอยนยนการสมผส ทาไดโดยการตรวจหา กรดไตรคลอโรอะ

ซตก (trichloroacetic acid) ในปสสาวะ หรอ ไตรคลอโรเอทานอล (trichloroethanol) ในเลอด

หลงเลกกะ ในวนสดทายของสปดาหการทางาน การวนจฉยใชการซกประวตการสมผส รวมกบการ

ตรวจรางกาย เพอชวยในการวนจฉย การตรวจทมประโยชนในการรกษาผปวยไดรบพษ ไดแก การ

ตรวจคลนไฟฟาหวใจ (EKG) ระดบเกลอแรในเลอด (electrolyte) การทางานของตบ (liver

function test) การทางานของไต (BUN & creatinine) ถามอาการหอบเหนอย หรอกนแลวสาลก

ตรวจภาพรงสทรวงอก (CXR) ถามอาการชาเสนประสาท ตรวจการนากระแสไฟฟาของเสนประสาท

(nerve conduction velocity) ถาหอบเหนอยมาก ความรสตลดลง ตรวจระดบออกซเจนในหลอดเลอดแดง (arterial blood gas)

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ระวงเกดไฟไหม ถอดเสอผา ทาการลางตว

ดวยนาเปลาใหมากทสดเพอลดการปนเปอน ถาเขาตาใหลางตาดวย ถามอาการมาก จนหมดสต

หยดหายใจ บคลากรทางการแพทยฉกเฉน ควรรบใสทอชวยหายใจใหผปวย ทาการชวยหายใจ

รบสงพบแพทย

• การรกษา อนดบแรกควรประเมนการหายใจของผปวยวาปกตดหรอไม ถาหมดสต ไมหายใจ ให

ใสทอชวยหายใจ และทาการชวยหายใจ ประเมนความดนโลหต ระบบไหลเวยนโลหต ใหสารนา

หากความดนตก ประเมนความรสต วดสญญาณชพ ใหออกซเจนเสรม รกษาตามอาการ ถาม

อาการเหลาน เชน ชก (seizure) ปอดอกเสบ (chemical pneumonitis) โคมา (coma) ถา

สมผสปรมาณมาก ตองทาการตรวจคลนไฟฟาหวใจดวยทกราย ถามอาการหวใจเตนผดจงหวะ

(arrhythmia) แบบทหวใจเตนเรวขน ใหหลกเลยงการใชยากระตนหวใจ เชน อพเนฟรน

(epinephrine) หรอนอรอพเนฟรน (norepinephrine) ใหรกษาอาการหวใจเตนผดจงหวะดวย

โพรพาโนลอล (propanolol) ฉดทางหลอดเลอดดา 1 – 2 mg ควรใหผปวยอยสงเกตอาการ

อยางนอย 4 – 6 ชวโมง ในรายทมอาการมากๆ ควรใหนอนโรงพยาบาล กรณทกนมา หากมาถงภายใน 30 นาท กนมาปรมาณมาก และผปวยรสกตวด อาจพจารณาใสทอทางจมกเขาส

กระเพาะอาหารและลางทอง (gastric lavage) แตหากกนมานานเกนกวานน การลางทองอาจ

ไมไดชวยลดการดดซม การใหผงถานกมมนตเพอลดการดดซม ไมมขอมลถงประโยชนหรอ

ประสทธภาพทชดเจน โดยทวไปไมแนะนาใหให ถาถกผวหนงใหลางออกดวยนาเปลาใหมากทสด

รกษาแผลไหมถาม ถาสมผสดวงตาใหลางดวยนา ถามแผลทกระจกตาเกดขน ใหสงปรกษาจกษ

แพทย ไมมยาตานพษ (antidote) ทจาเพาะสาหรบการรกษาพษไตรคลอโรเอทลน การรกษา

เนนประคบประคองอาการเปนหลก การรกษาในกรณแพ (hypersensitivity) ตอสารไตรคลอโร

เอทลน คอการหยดการสมผส รกษาอาการผนอกเสบรนแรง และอาการตบอกเสบทเกดขน งด

การใหยาฆาเชอ (antibiotic) ถาไมมหลกฐานการตดเชอทชดเจน การใหยาฆาเชอขนาดสงจะทา

262

ใหตบผปวยทางานมากขน เรงใหเกดตบวายและเสยชวตได อาจพจารณาใหยาเสตยรอยด

(steroid) ทางระบบ (systemic administration) รวมดวย เพอลดอาการแพ และการอกเสบ

อยางไรกตามยงไมมขอมลทางวชาการ ทยนยนประสทธภาพของยาเสตยรอยดตอการรกษาภาวะ

นทชดเจนนก

การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอลดการสมผสตามหลกอาชวอนามย ใชระบบปด

ควบคมทแหลงกาเนด ใหความรแกพนกงาน กระบวนการทางาน ควรหลกเลยงการสมผสกบสารไตร

คลอโรเอทลน ทางผวหนงโดยตรง และหลกเลยงการสดดมไอระเหยของสารนดวย การใชควรใส

ภาชนะทมฝาปด หรอทาระบบปดใหเรยบรอย การเฝาระวงควรตรวจวดระดบสารเคมนในอากาศ อยางนอยปละครง การตรวจสขภาพใหเนนท การสอบถามอาการระคายเคอง มนงง วงเวยนศรษะ ไอ

หอบเหนอย และแนนหนาอก ตรวจรางกายควรดผนแพทมอ ทผวหนง ตรวจระบบทางเดนหายใจ

ควรตรวจเลอดดการทางานของตบ พนกงานททางานกบสารชนดนควรงดหรอลดการดมสรา สาหรบ

กรณอาการแพไตรคลอโรเอทลน ยงไมมการตรวจใดทจะทาใหรลวงหนาได วาใครจะแพสารน การ

ปองกนทดทสดคอ เฝาระวงพนกงานทเขาใหมทกราย หากทางานกบสารเคมชนดนไป 1 สปดาห –

ประมาณ 1 เดอน แลวเกดมผนแดงขน รวมกบตบอกเสบ ตวเหลอง ใหรบหยดทางานแลวสงตวมาพบ

แพทยเพอประเมนอาการทนท

เอกสารอางอง

1. นเรศฤทธ ขดธะสมา, โสภณ เอยมศรถาวร, จระวรรณ พงสกล, ปณธ ธมมะวจยะ, ชลพร จระ

พงษา. การสอบสวนอาการปวยจากการไดรบสารไตรคลอโรเอทธลน โรงงานตดเยบเสอผา

จงหวดสมทรปราการ พ.ศ. 2549. วารสารกรมการแพทย. 2550;32(2):133-40.

2. ววฒน เอกบรณะวฒน, ประณต สจจเจรญพงษ, อดลย บณฑกล. กลมอาการผนแพรนแรง, ไข

และตบอกเสบ จากการทางานสมผสสารไตรคลอโรเอทธลน: รายงานผปวย 6 ราย. วารสาร

กรมการแพทย.2552;34(10):615-24. 3. Chittasobhaktra T, Wannanukul W, Wattanakrai P, Pramoolsinsap C, Sohonslitdsuk

A, Nitiyanant P. Fever, skin rash, jaundice and lymphadenopathy after trichloro-

ethylene exposure: a case report. J Med Assoc Thai. 1997;80 Suppl 1:S144-8.

4. McCunney RJ. Diverse manifestations of trichloroethylene. Br J Ind Med. 1988;45: 122-6.

5. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

6. Pantucharoensri S, Boontee P, Likhitsan P, Padungtod C, Prasartsansoui S. Gene-

ralized eruption accompanied by hepatitis in two Thai metal cleaners exposed to

trichloroethylene. Ind Health. 2004;42:385-8.

263

Vanadium นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ วาเนเดยม (Vanadium) ||||| ชออน ไมม

สญลกษณอะตอม V ||||| นาหนกอะตอม 50.94 ||||| CAS Number 7440-62-2 (elemental

vanadium), 1314-34-7 (vanadium trioxide), 1314-62-1 (vanadium pentoxide) ||||| UN

Number ไมม (elemental vanadium), 3285 (vanadium trioxide), 2862 (vanadium

pentoxide)

ลกษณะทางกายภาพ Vanadium (elemental) ในรปบรสทธจะเปนโลหะของแขง เนอคอนขางออน

นม สออก ฟา เงน เทา ||||| Vanadium trioxide ผงสดาปนฟา ||||| Vanadium pentoxide ผลกส

เหลองหรอแดง มกมาในรปเปนผง คาอธบาย วาเนเดยมเปนธาตโลหะออนทหายากชนดหนง ในชวตประจาวนเรามโอกาสพบและสมผส

กบโลหะชนดนไดคอนขางนอย ในการทางานจะมบางอตสาหกรรมเทานนทมการใชโลหะหรอ

สารประกอบของโลหะชนดน พษของวาเนเดยม ทาใหเกดอาการระคายเคองตอเยอบของรางกายเปน

หลก โรคจากพษของวาเนเดยม เปนโรคหนงทอยในบญชรายชอโรคจากการทางานของประเทศไทย

ฉบบป พ.ศ. 2550

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Vanadium pentoxide, as V TWA = 0.05

mg/m3 ||||| NIOSH REL – Vanadium pentoxide (dust) C = 0.05 mg V/m3 [15-minute],

IDLH = 35 mg/m3, Vanadium pentoxide (fume) C = 0.05 mg V/m3 [15-minute], IDLH =

35 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Vanadium pentoxide (dust) C = 0.5 mg V2O5/m3 [respirable

fraction], Vanadium pentoxide (fume) C = 0.1 mg V2O5/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย

เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ไมไดกาหนดไว

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใด กาหนดคามาตรฐานของโลหะวาเนเดยม

ในรางกายคนทางานไว การตรวจระดบวาเนเดยมในรางกายนนสามารถทาได โดยการตรวจใน เลอด

ปสสาวะ หรอในเลบ อยางไรกตามยงคงเปนการตรวจในระดบงานวจยเสยสวนใหญ ในทางปฏบตการตรวจหาระดบวาเนเดยมในรางกายยงไมเปนทนยม สวนหนงเพราะยงไมมคามาตรฐานทชดเจนดวย

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification – Vanadium pentoxide = Group 2B (อาจจะเปนสาร

กอมะเรงในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity – Vanadium pentoxide, as V = A3 (ยนยนวา

เปนสารกอมะเรงในสตวทดลอง แตไมทราบวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม)

แหลงทพบ วาเนเดยมพบอยในรปสารประกอบตางๆ ในสนแรหลายชนดบนพนผวโลก ประเทศทม

สนแรวาเนเดยมมากคอ แอฟรกาใต จน และรสเซย นอกจากในรปแรธาตทขดไดแลว สารประกอบ

264

วาเนเดยมยงมปะปนอยในแหลงนามนหรอถานหนบางแหลงอกดวย เมอเชอเพลงเหลานถกนามาใช

สามารถพบวาเนเดยมปลอยออกมาจากการเผาไหมสบรรยากาศได การนามาใชในอตสาหกรรมนน

สวนใหญจะนาวาเนเดยมมาใชเปนสวนประกอบในโลหะผสม (alloy) เนองจากมคณสมบตทาใหเนอ

โลหะผสมแขงแกรงขน เมอผสมกบโลหะชนดอน เชน เหลก (iron) หรอ ไททาเนยม (titanium) แลว

โลหะผสมทมความแขงแกรงนจะถกนาไปใชเปนสวนประกอบของอปกรณหลายอยาง เชน ฟนเฟอง

ในเครองจกร โครงรถจกรยาน เพลารถยนต เกยรรถยนต ไปจนถงเครองยนตของเครองบน

สารประกอบของวาเนเดยมตวหนงทพบไดบอยคอ วาเนเดยมเพนทอกไซด (vanadium pentoxide

หรอสตรโมเลกล V2O5) สารเคมชนดน ถกนามาใชเปนตวเรงปฏกรยา (catalyst) ในการผลตกรดกามะถน (sulfuric acid) และใชเปนสวนประกอบของสทาเซรามค (ceramic) สารประกอบของ

วาเนเดยมชนดอนๆ ถกใชในอตสาหกรรมอนอกหลายอยาง เชน ใชเปนสวนประกอบของตวนาไฟฟา

กระจก สารเคลอบกนสนม สยอม และนายาลางฟลม

กลไกการกอโรค ฤทธกอโรคทสาคญทสดเกดจากการระคายเคองเยอบเปนหลก เชน เยอบตา เยอบ

ทางเดนหายใจ นอกจากนยงสามารถดดซมเขาไปสะสมในเนอเยอสวนตางๆ ของรางกายไดดวย

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน เนองจากโลหะวาเนเดยมและสารประกอบของวาเนเดยม เปน

ของแขง โดยอาจอยในรปผลกหรอผงโลหะ การรวไหลในลกษณะแพรกระจายไปจนเปนอนตรายจงม

โอกาสเกดขนไดนอย หากมการหกรวและฝนของวาเนเดยมฟงกระจายขนมามากตองระวงการสดดม

ฝนเขาไป และควรรบเกบกวาดผลกหรอผงวาเนเดยมนน

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน พษของวาเนเดยม ทพบไดบอยทสดจะเกดจากการสมผสฝนวาเนเดยม

ออกไซด ซงชนดทพบบอยทสดกคอวาเนเดยมเพนทอกไซด (vanadium pentoxide หรอ V2O5)

รองลงมาคอ วาเนเดยมไตรออกไซด (vanadium trioxide หรอ V2O3) อกตวทพบอาจกอปญหา

ไดเชนเดยวกนคอแอมโมเนยมเมตาวาเนเดต (ammonium metavanadate) ซงเปนสารอน

พนธของวาเนเดยมเพนทอกไซดอกทหนง ฝนหรอฟมของสารประกอบวาเนเดยมออกไซดเหลาน เมอฟงกระจายและหายใจเขาไป จะทาใหเกดอาการระคายเคองตอเยอบตางๆ เชน ทเยอบตา

ทาใหเกดอาการนาตาไหล เคองตา ทเยอบทางเดนหายใจ จะทาใหเคองจมก นามกใสไหลหรอม

เลอดปน เจบคอ ไอ หลอดลมอกเสบ มเสมหะมาก และแนนหนาอก การสมผสฝนหรอฟมใน

ปรมาณสงจะทาใหเกดปอดอกเสบ (pneumonitis) ถาสมผสในปรมาณสงมากอาจทาใหถงตาย

ได อยางไรกตามหากไมไดสมผสในปรมาณสงมากแลว ปอดอกเสบทเกดมกสามารถหายไดภายใน

1 – 2 สปดาหหลงการสมผส ในคนทมอาการแพฝนของวาเนเดยมออกไซดบางคน อาจทาใหเกด

อาการไอและเ ปนหอบหดข น เร ยก วากล มอาการหอบหดในคนงานท าหมอ ตม นา

(boilermaker’s asthma) การระคายเคองทผวหนง ทาใหเกดผนแพขนได

265

• อาการระยะยาว การสมผสระยะยาว ในบางคนอาจทาใหเกดไอเรอรงและหอบหดดงกลาว

วาเนเดยมอาจเขาไปสะสมในเ นอเ ยอของลน ทาใหลน เป ลยนเปนส เขยว (greenish

discoloration) และทาใหรสกไดถงรสโลหะ (metallic taste)

การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจระดบวาเนเดยมในเลอดหรอในปสสาวะเพอพสจนการสมผส

อาจไมมความจาเปน และผลทตรวจออกมาอาจแปลผลไดยาก ไมมความนาเชอถอไดเพยงพอ

เนองจากยงไมมการกาหนดคามาตรฐานระดบวาเนเดยมในรางกายของคนไว การซกประวตการสมผส

วาเนเดยม เปนสงสาคญทชวยในการวนจฉยโรคพษจากโลหะชนดน การตรวจทางหองปฏบตการท

ชวยในการรกษา ขนอยกบอาการของผปวย ในผปวยทมอาการหอบเหนอยมาก และผปวยทมอาการปอดอกเสบ ควรตรวจระดบออกซเจนในเลอด (pulse oxymetry) หรอระดบแกสในหลอดเลอดแดง

(arterial blood gas) และควรตรวจภาพรงสทรวงอก (chest X-ray) ทกราย เพอคนหาภาวะปอด

อกเสบทอาจเกดขนได

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล นาผปวยออกจากจดเกดเหตใหเรวทสด ใหอยในทอากาศถายเทด ทาการลางตว

ดวยนาเปลาเพอลดการปนเปอน สงเกตดปญหาการหายใจ หากมปญหาการหายใจลมเหลว ทมก

ชพอาจพจารณาใสทอชวยหายใจเพอรกษาชวต หากรสตดเพยงแตหายใจเรวควรใหออกซเจน

เสรม หากมการสมผสทดวงตา มอาการแสบตา ควรรบลางตาดวยนาเปลาใหมากทสดกอนสงพบ

แพทย

• การรกษา เนนการรกษาประคบประคองอาการเปนหลก อาการระคายเคองตา แกไขไดโดยการ

ลางตาดวยนาเปลาหรอนาเกลอปรมาณมากๆ อาการระคายเคองทางเดนหายใจ แนนหนาอก

แกไขโดยสงเกตการหายใจ ทาการใสทอชวยหายใจถามการหายใจลมเหลว ถายภาพรงสทรวงอก

เพอดวามภาวะปอดอกเสบเกดขนหรอไม ใหผปวยสงเกตอาการอยทโรงพยาบาลถามอาการหนก

การปองกนและเฝาระวง การปองกนโรคพษจากวาเนเดยมทดทสดคอ ทาการลดการสมผสตามหลก

อาชวอนามย โดยการลดระดบของฝนหรอฟมของวาเนเดยมออกไซดในททางานลงใหตาทสด

เอกสารอางอง 1. โยธน เบญจวง, วลาวณย จงประเสรฐ, บรรณาธการ. มาตรฐานการวนจฉยโรคจากการทางาน

ฉบบเฉลมพระเกยรตเนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม

2550. นนทบร: สานกงานกองทนเงนทดแทน สานกงานประกน สงคม กระทรวงแรงงาน พ.ศ. 2550.

2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

3. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.

Geneva: International Labour Office 1998.

266

4. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards

(ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.

5. Magyar MJ. “Mineral Commodity Summaries 2011: Vanadium”. United States

Geological Survey.

Vinyl chloride นพ.สทธพฒน วงศวทยวโชต (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ไวนลคลอไรด (Vinyl chloride)

ชออน Chloroethene, Chloroethylene, Monochloroethylene, VC, VCM, Vinyl C monomer

สตรโมเลกล C2H3Cl ||||| นาหนกโมเลกล 62.50 ||||| CAS Number 75-01-4 ||||| UN Number 1086

ลกษณะทางกายภาพ ในความดนและบรรยากาศปกต จะเปนแกสไมมส แตสวนใหญจะบรรจอยใน

รปของแกสทอดอยในรปของเหลว (compressed liquefied gas) มกลนหอมหวาน odor

threshold อยท 3,000 ppm ไมพบ vinyl chloride เกดขนตามธรรมชาต

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012): TWA = 1 ppm ||||| NIOSH REL:

Carcinogen notation, IDLH = ไมไดกาหนดไวเนองจากเปนสารกอมะเรงในมนษย ||||| OSHA PEL:

TWA = 1 ppm, C = 5 ppm [15-minute] ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยใน

การทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความเขมขนในบรรยากาศของการทางาน

เฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 1 ppm (2.8 mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว

คามาตรฐานในสงแวดลอม ประกาศกรมควบคมมลพษ เร องกาหนดคาเฝาระวงสาหรบ

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 24 ชวโมง พ.ศ. 2551: ไมเกน 20 ug/m3 |||||

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 30 (พ.ศ. 2550) เรองกาหนดมาตรฐาน

สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป พ.ศ. 2550: ไมเกน 10 ug/m3 คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงหลอดเลอดในตบ

และมะเรงตบในมนษย) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A1 (ยนยนวาเปนสารกอมะเรงในมนษย)

การผลต ใชความรอนไปแตกโมเลกล (thermal cracking) ของ ethylene dichloride โดยมากกวา

95 % ของ vinyl chloride ทวโลกผลตโดยวธน วธทใชกนนอยกวาคอ วธ hydrochlorination ของ

acetylene

267

การนาไปใช มากกวา 95 % ของ vinyl chloride ใชเปนโมโนเมอร (monomer) ในการผลต

พลาสตกโพลไวนลคอลไรด (polyvinyl chloride หรอ PVC) ซงเปน 12 % ของพลาสตกทใชกนอย

ท วโลก โดยจะใชทาทอนาพลาสตกมากท สด นอกนนกใชทาวสดปพ น ผลตภณฑอปโภค

บรโภค อปกรณไฟฟา และอปกรณในการขนสง สวนนอยใชในกระบวนการผลตตวทาละลายทม

คลอรนเปนสวนประกอบ และผลต ethylene diamine เพอใชผลตเรซนตอไป

การเขาสรางกาย

ผลระยะฉบพลน การสดดม vinyl chloride ในปรมาณตาๆ อาจทาให วงเวยนศรษะ งวงเคลม หาก

หายใจในปรมาณทสงมาก อาจทาใหหมดสต และตายได การสมผสถกผวหนง ทาใหเกดผนแดง ชา และเปนตมนา

ผลระยะยาวหรอการไดรบซาๆ การสมผสเปนระยะเวลาหลายป อาจทาใหเกดตบเสอม ชา

เสนประสาท เกดความเปลยนแปลงของระบบภมคมกน สามารถทาใหเกดกลมอาการ Reynaud

เนองจากรบกวนระบบการไหลเวยนทบรเวณปลายนว ทาใหเกดอาการเจบและปลายนวกลายเปนส

ขาว (white finger) เมอสมผสกบความเยน หากอาการรนแรงอาจถงกบเกดเนอตายและการละลาย

ของกระดกปลายนว (acroosteolysis of distal phalanges of the fingers) นอกจากนยงอาจเกด

ลกษณะโรคหนงแขง (scleroderma-like changes) ขนทมอและแขน ผลตอระบบสบพนธของ

vinyl chloride นน ยงไมมขอมลทชดเจน การศกษาในสตวทดลองพบวาสารนสามารถทาลายสเปรม

ได และทาใหเกดความผดปกตในตวออน ผลในการกอมะเรงนน ไดรบการยนยนแลววาเปนสารกอ

มะเรง โดยมกทาใหเกดมะเรงหลอดเลอดในตบ (angiosarcoma of liver)

การรกษา รกษาตาม อาการไมมยาตานพษ (antidote) สาหรบสารน

เอกสารอางอง

1. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001. 2. Agency for Toxicological Substance and Disease Registry. Toxicological profile for

vinyl chloride. 1997 [cited 2010 11 January]; Available from: http://www.atsdr.

cdc.gov/toxprofiles/tp20.

3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

4. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York:

McGraw-Hill 2007.

5. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000.

268

Xylene นพ.ววฒน เอกบรณะวฒน (31 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)

ชอ ไซลน (Xylene) ||||| ชออน Dimethylbenzene, Methyl toluene, Xylol

ไอโซเมอร ม 3 ไอโซเมอรคอ o-xylene, m-xylene และ p-xylene ||||| ชออน o-xylene อาจ

เรยก o-methyltoluene หรอ 1,2-dimethylbenzene, m-xylene อาจเรยก m-methyl-

toluene หรอ 1,3-dimethyl-benzene, p-xylene อาจเรยก p-methyltoluene หรอ 1,4-di-

methylbenzene

สตรโมเลกล C8H10 ||||| นาหนกโมเลกล 106.17 ||||| CAS Number 1330-20-7 (xylene mixed),

95-47-6 (o-xylene), 108-38-3 (m-xylene), 106-42-3 (p-xylene) ||||| UN Number 1307

ลกษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมมส มกลนหอมอโรมาตกคลายกลนเบนซน ระเหยเปนไอได คาอธบาย ไซลนเปนตวทาละลายในกลมอโรมาตกชนดหนง ระเหยไดในอณหภมหอง ใชใน

อตสาหกรรมหลายชนด ไอระเหยของสารชนดนทาใหเกดอาการระคายเคองตา เยอบทางเดนหายใจ

และกดระบบประสาทได การสมผสในรปของเหลวทาใหระคายเคองผวหนง การกนเขาไปทาให

ระคายเคองทางเดนอาหาร

คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Xylene (o-, m-, & p- isomers) TWA =

100 ppm, STEL = 150 ppm ||||| NIOSH REL – Xylene (o-, m-, & p- isomers) TWA = 100

ppm (435 mg/m3), STEL = 150 ppm (655 mg/m3), IDLH = 900 ppm ||||| OSHA PEL –

Xylene (o-, m-, & p- isomers) TWA = 100 ppm (435 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวง-

มหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520: ความ

เขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกตไมเกน 100 ppm (435

mg/m3)

คามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2012) Xylenes (technical or commercial grade) –

Methylhippuric acid in urine (End of shift) = 1.5 g/g creatinine

คณสมบตกอมะเรง IARC Classification = Group 3 (ไมสามารถจดกลมไดวาเปนสารกอมะเรงในมนษยหรอไม) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4 (ไมสามารถจดกลมวาเปนสารกอมะเรงในมนษย

ได)

แหลงทพบในธรรมชาต โดยปกตไมพบในธรรมชาต เนองจากเปนสารสงเคราะหจากอตสาหกรรมป

โตรเคม อาจพบปนเปอนในธรรมชาตได แตโอกาสสะสมในสงแวดลอมมไมมากนก เนองจากสลายตว

ในอากาศไดเรวภายใน 1 – 2 วน ไมละลายในนาและสลายตวในแหลงนาภายใน 3 ชวโมง การสะสม

ในสงมชวตเกดไดนอย (1)

269

อตสาหกรรมทใช

• เปนตวทาละลายทผสมอยในผลตภณฑหลายชนด เชน ทนเนอร แลคเกอร กาว สทาบาน สวาด

รป หมกพมพ นามนวานช นามนเคลอบเงา ยาทาเลบ ยาลางเลบ นายาลบส นายาทาความ

สะอาด ยาฆาแมลง นายาลางคราบมน (เนองจากผลตภณฑของแตละบรษทจะมสตรเฉพาะของ

ตนเอง การทเราจะทราบไดวาผลตภณฑใดมสวนผสมของไซลนอยบางนนตองอานจากฉลาก

บรรจผลตภณฑเปนหลก)

• เป นสารท เ ก ดจากกระบวนการกล น นาม นและแกสธรรมชาต จง เปนสารตวกลาง

(intermediate) ในกระบวนการทางปโตรเคม ใชเปนสวนผสมในบางสตรของนามนเตม

เครองบน (2)

• เปนสารตวกลาง (intermediate) ในกระบวนการสงเคราะหเสนใย Polyester (2)

กลไกการกอโรค ในการกลาวถงพษของไซลนนน จะกลาวรวมกนไปทง 3 ไอโซเมอรเนองจากทกไอโซ

เมอรกอใหเกดอาการพษแบบเดยวกน ไซลนออกฤทธกดสมองไดเชนเดยวกบตวทาละลายกลมอโร

มาตกตวอนๆ ออกฤทธกระตนกลามเนอหวใจทาใหหวใจเตนผดจงหวะ ระคายเคองตอเยอบ เชน ตา

ชองปาก และทางเดนอาหาร การรบสมผสในปรมาณมากจะทาใหเปนพษตอตบและไต

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ไอระเหยของไซลนหนกกวาอากาศและตดไฟงาย (NFPA Code:

H2 F3 R0) ระดบเรมไดกลนของสารนอยท 1 ppm ซงตากวาระดบ ACGIH TLV ถง 100 เทา การ

ไดกลนสารนจงไมไดจาเปนวาจะตองเปนพษเสมอไป แตถาไดกลนแรงขนกเปนเครองชวยเตอนถง

อนตรายได (3) การเตรยมตวสาหรบหนวยกภยชดทใสตองเปนชดทนไฟ ระดบการปองกนจะใสชด

ระดบใดนนขนกบสถานการณ เนองจากเปนสารไวไฟ กรณทมการรวไหลและมไฟไหมดวยแนะนา

ใหใสชดปองกนชนดทมถงบรรจอากาศในตว (Self-contained breathing apparatus, SCBA) จะด

ทสด

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน เนองจากเปนตวทาละลายทระเหยไดด การสมผสเขาสรางกายจงเกดไดดทง

ทางการกน ซมผานผวหนง และทางการหายใจ การกนเขาไปจะทาใหรสกแสบรอนในทางเดนอาหาร ระคายเคองตอเยอบ การสมผสทางผวหนงทาใหเกดระคายเคองผวหนง เปนผนแพผว

แหง (defatting) สมผสนานๆ อาจทาใหเกดตมนาและเนอตายได การหายใจไอระเหยเขาไป

ในปรมาณสงทาใหระคายเคองทางเดนหายใจ อาจทาใหปอดบวมนาภายใน 48 ชวโมงหลงการ

สมผส (1) ทงการกน การซมผานผวหนง และสดหายใจเขาไปปรมาณมากๆ จะทาใหเกดอาการ

ทางระบบ ทสาคญคอฤทธกดประสาท (CNS depression) ซงถาสมผสเขาไปมากจะมอาการอยาง

รวดเรว ทาใหวงเวยน อาจกระวนกระวายหรอซมลง เดนเซ ความจาไมด คลนไส ถารนแรงมาก

อาจกดการหายใจ สบสน และทาใหโคมาได อาจทาใหเกดภาวะ metabolic acidosis,

270

hypokalemia, hypobicarbonataemia หรอ hypophosphataemia อาจทาใหเกดภาวะหว

ใจเตนผดจงหวะอนจะนาไปสการเสยชวตได ทาใหตบอกเสบและไตวายเฉยบพลน (1)

• อาการระยะยาว การสมผสทผวหนงระยะยาวจะทาใหเกดผนแพ ตมนา ผวลอก และเนอตาย

การสดดมระยะยาวจะทาใหเมา (อาการเหมอนคนดมกาว) คอ อารมณดผดปกต (euphoria)

ความจาไมด อารมณแปรปรวน อาจระคายเคองทางเดนหายใจทาใหไอบอย หลอดลมอกเสบได

หากไดรบไซลนรวมกบแอลกอฮอลการกาจดไซลนออกจากรางกายจะทาไดชาลง 50 % ดงนนใน

ผททางานสมผสสารนจงไมควรดมสราเปนประจาจะทาใหมความเสยงตอการเปนพษไซลนมาก

ขน การตรวจทางหองปฏบตการ

• การตรวจตวบงชการสมผส (biomarker) ทาไดโดยการตรวจสาร methylhippuric acid ใน

ปสสาวะ ซงสารนจะจาเพาะกบการสมผสไซลนมาก ไมมตวกวนจากการสมผสสารเคมอน จงบง

บอกการสมผสไซลนไดคอนขางชดเจน ปรมาณของ methylhippuric acid ทตรวจพบใน

ปสสาวะจะสมพนธกบปรมาณไซลนทสมผสเขาไปคอนขางมาก (quantitative interpretation)

• กรณผปวยจากอบตภยสารเคม เมอเกดอาการพษควรตรวจคลนไฟฟาหวใจ (EKG) เอนไซม

กลามเนอหวใจ (cardiac enzyme) ภาพรงสทรวงอก (Chest X-ray) ระดบเกลอแรในเลอด

(electrolyte) ระดบแกสในเลอด (blood gas) การทางานของตบ (liver function test) และ

การทางานของไต (BUN, creatinine)

การดแลรกษา

• ปฐมพยาบาล กรณรวไหลตองรบนาผปวยออกจากบรเวณทสมผสสารใหเรวทสด ถอดเสอผา ทา

การลางตว (decontamination) ดวยนาสะอาดใหมากทสด ถาเขาตาตองลางนาอยางนอย 15

นาท ทาการลางตวทงทจดเกดเหตและทโรงพยาบาล หากหยดหายใจใหใสทอชวยหายใจและทา

การชวยหายใจ

• การรกษาระยะเฉยบพลน ดการหายใจ หากหยดหายใจใหใสทอชวยหายใจ ใหออกซเจนเสรม

ตรวจภาพรงสทรวงอกเพอประเมนภาวะปอดบวมนาทอาจเกดขนได หากกนเขาไปอยาทาให

อาเจยน จะสาลกแลวทาใหปอดอกเสบรนแรงได รกษาตามอาการ ใหพก ตรวจดภาวะหวใจเตนผดจงหวะ ถามใหรบทาการรกษา ถาเปนแบบหวใจเตนเรว (tachyarrhytmia) ใหการรกษาดวย

propanolol 1 – 2 mg IV (3) ตรวจดภาวะเกลอแรในเลอดผดปกต เฝาระวงภาวะตบอกเสบและ

ไตวายทอาจเกดขนได ปจจบนยงไมมยาตานพษสาหรบสารไซลน (3)

• การดแลระยะยาว วธการรกษาผทเปนพษเรอรงจากสารไซลนทดทสดคอหยดหรอลดการสมผส

ถาเปนการสมผสในงานควรใหยายงาน อยางไรกตามอาการสมองเสอมคลายคนเมากาวอาจเปน

อยางถาวรและไมกลบมาเปนปกตไดอก ในคนงานททางานสมผสสารน ควรมการลดการสมผส

ตามหลกอาชวอนามย ไมควรดมสราเปนประจาเพราะจะทาใหเสยงตอการเกดพษมากขน

271

การเฝาระวง การเฝาระวงกรณอบตภยสารเคมใหขนกบอาการพษทเปน ในกรณคนทางานสมผสสาร

ไซลน ควรเฝาระวงการสมผสโดยตรวจวดระดบไซลนในบรรยากาศการทางาน (environmental

monitoring) เปนหลก หากมระดบในบรรยากาศการทางานสงอาจตรวจตวบงชการสมผส

(biomarker) รวมดวย ใหความรแกคนงาน ดาเนนการตามหลกอาชวอนามย การตรวจสขภาพ

ประจาปควรเนนทการตรวจระบบประสาท ตรวจผนแพ และตรวจระดบการทางานของตบและไต

เอกสารอางอง

1. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management

handbook. London: The Stationery Office 2000. 2. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed.

Geneva: International Labour Office 1998.

3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al.

Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New

York: McGraw-Hill 2004.

Zinc พญ.จฑารตน ฉตรวรยาวงศ (2 เมษายน พ.ศ. 2556)

ชอ สงกะส (Zinc) ||||| ชออน Spelter, Zink

สญลกษณอะตอม Zn ||||| นาหนกอะตอม 65.38 ||||| CAS Number 7440-66-6 ||||| UN

Number 1436

ลกษณะทางกายภาพ โลหะสขาวออกฟา เปนมนวาว หรอเปนผงสเทา

คาอธบาย สงกะสเปนโลหะทใชประโยชนไดหลายอยาง เชน ใชเคลอบโลหะปองกนการเกดสนม เปน

สวนประกอบในโลหะผสมคอทองเหลอง ซงใชทาผลตภณฑตางๆ ทงในครวเรอนและในอตสาหกรรม

อกทงยงเปนแรธาตจาเปนตอรางกาย การสมผสฟมของสงกะสออกไซดในการทางาน จะทาใหเกดโรค

ไขฟมโลหะ (Metal fume fever) ขนได คามาตรฐานในสถานททางาน ACGIH TLV (2012) – Zinc oxide TWA = 2 mg/m3 [respirable

fraction], STEL = 10 mg/m3 [respirable fraction] ||||| NIOSH REL – Zinc oxide dust TWA

= 5 mg/m3, C = 15 mg/m3, Zinc oxide fume TWA = 5 mg/m3, STEL = 10 mg/m3, IDLH

= 500 mg/m3 ||||| OSHA PEL – Zinc oxide total dust TWA = 15 mg/m3, Zinc oxide

respirable dust TWA = 5 mg/m3, Zinc oxide fume TWA = 5 mg/m3 ||||| ประกาศ

กระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520:

272

ความเขมขนในบรรยากาศของการทางานเฉลยตลอดระยะเวลาทางานปกต สาหรบฟมของสงกะส

ออกไซด ไมเกน 5 mg/m3

คามาตรฐานในรางกาย ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดกาหนดไว แมวาการตรวจระดบสงกะสใน

เลอดหรอในปสสาวะสามารถทาได แตไมไดสมพนธกบปรมาณการไดรบสงกะสเขาสรางกาย อกทง

สงกะสยงเปนแรธาตจาเปนทตรวจพบไดในรางกายคนทวไปอยแลวดวย จงยงไมมองคกรใดแนะนาให

ตรวจระดบสงกะสในเลอดหรอปสสาวะเพอเฝาระวงสขภาพคนทางาน (1, 2)

คณสมบตกอมะเรง ยงไมมองคกรทนาเชอถอองคกรใดประเมนไว

แหลงทพบ สงกะสเปนแรธาตทพบไดทวไปบนพนผวโลก มนษยรจกนาสงกะสมาใชตงแตสมยหลายพนปกอน โดยนามาทาเปนสงของตางๆ เชน หมอใสอาหาร เครองประดบ สงกะสถกนามาใชทงในรป

บรสทธ และโลหะผสม คอผสมกบทองแดงไดเปนทองเหลอง (Brass) การทาเหมองสงกะสมอยทวโลก

สนแรทมสงกะสมาก เชน ซาเลอรไรต (Sphalerite) เมอถกขดและหลอมเสรจแลว จะถกนามาใชทง

ในรปโลหะบรสทธและโลหะผสม ทใชมากทสดคอนามาใชเคลอบเหลก (Iron) หรอเหลกกลา (Steel)

เพอกนสนม เรยกวากระบวนการเคลอบสงกะส (Galvanization) ซงอาจทาโดยการชบโลหะลงไปใน

สงกะสหลอมรอนโดยตรง หรอเคลอบโดยการใชประจไฟฟา (Electroplating) กได โลหะทผาน

กระบวนการเคลอบสงกะสนแลวถกนามาใชประโยชนหลายอยาง เชน เปนแผนสงกะส (Galvanized

sheet) ทาหลงคาบาน ทาเสาไฟฟา ทาราวจบบนได ทารวบาน ทาถงนา แมวาโลหะเคลอบสงกะสจะ

ปองกนการเกดสนมไดดกวาการใชโลหะปกต แตหากสมผสกรด เกลอ หรอถกนา กจะทาใหเปนสนม

ไดงายขน แผนสงกะสทาหลงคาบานทถกฝนกรดจงยงคงเปนสนมได เมอกอนมการนาโลหะเคลอบ

สงกะสมาใชทาทอนาดวย แตเนองจากเกดปญหามสนมเกดขนภายในทอ ปจจบนจงเลกการใชไป แต

อาจพบไดในอาคารทยงใชทอนารนเกาอย การใชสงกะสในดานอนทพบไดอกคอ ใชในรปโลหะ

ทองเหลอง ซงเปนโลหะผสมททนการกดกรอนไดด จงนามาใชทาชนสวนเครองดนตร งานศลปะ

เครองประดบ กอกนา วาวลปดเปดระบบทอตางๆ สงกะสยงเปนสวนผสมในเนอโลหะทาเหรยญของบางประเทศ สารประกอบของสงกะส เชน สงกะสออกไซด (Zinc oxide; ZnO) นามาใชประโยชน

หลายอยาง เชน เปนเมดสสขาวในอตสาหกรรมส ใชเปนสารตวกลางในอตสาหกรรมยางและพลาสตก

ใชเปนสวนผสมหลกของยาทาแกคน เรยกวาคาลาไมน (Calamine) และเกดขนไดเองในกระบวนการ

ตดเชอมโลหะทเคลอบสงกะส สารประกอบสงกะสอกชนดคอ สงกะสคลอไรด (Zinc chloriode;

ZnCl2) ใชทาระเบดควน ใชเปนตวประสาน (Flux) ในงานเชอมโลหะ และใชในการผลตสารเคมชนด

อน และเนองจากสงกะสมอยทวไปในสงแวดลอม จงพบเปนปรมาณนอยๆ ไดในอาหารแทบทกชนด

ในนาดม และในอากาศ สาหรบรางกายมนษยเรา สงกะสจดวาเปนแรธาตจาเปนตอรางกายทตอง

ไดรบในปรมาณนอยๆ (Essential trace element) มเอนไซมกวา 300 ชนดในรางกายทมสงกะส

เปนองคประกอบ (2) สงกะสมสวนชวยในการเจรญเตบโต กระบวนการเผาผลาญ กระบวนการแปล

รหสพนธกรรม ระบบภมคมกน และระบบสบพนธ สามารถพบสงกะสไดในอวยวะตางๆ เชน สมอง

273

กลามเนอ กระดก ไต ตบ และตอมลกหมาก ในนาอสจกมสงกะสอยมาก เนองจากเปนธาตอาหาร

จาเปนจงมการผลตสงกะสเปนอาหารเสรมดวย วตามนรวมแทบทกสตรมกจะมสงกะสผสมอย

กลไกการกอโรค แมวาจะเปนแรธาตจาเปนตอรางกาย แตการไดรบสงกะสในปรมาณสงเกนไป เชน

จากการทางานกกอโรคได กลไกการกอโรคในกรณของโรคไขฟมโลหะนน ยงไมทราบกลไกแนชด แต

เชอวาเกดจากพษของสงกะสออกไซดตอรางกายโดยตรง ไปกระตนการหลงสารกอการอกเสบของ

เซลล เชน Cytokines มากกวาจะเกดจากกลไกทางระบบภมคมกน หลกฐานหนงทสนบสนนคอโรคน

มกเกดอยางรวดเรวหลงการสมผส (3) การดดซมสงกะสเขาสรางกายนน ผานทางการกนและทางเดน

หายใจ สวนทางผวหนงดดซมไดนอย เมอรางกายไดรบสงกะสเขาไปมากพอสมควร จะสรางโปรตนทชอ Metallotionien ขนมาเพอจบสงกะสไว ทาใหรางกายดดซมสงกะสไดลดลง เมอเขาสกระแส

เลอดสวนใหญสงกะสจะจบกบโปรตนอลบมน (Albumin) เปนหลก ประมาณกนวาในรางกายคนเรา

แตละคน จะมสงกะสสะสมอยรวมเปนปรมาณ 1.5 – 3 gram กลไกการเกดโรคจากภาวะขาดสงกะส

นน เกดจากการทางานทบกพรองไปของเอนไซมทมสงกะสเปนองคประกอบนนเอง

การเตรยมตวเมอเกดเหตฉกเฉน ไมม เนองจากเปนโลหะของแขง โอกาสเกดเหตรวไหลหรอฟง

กระจายไปในวงกวางจงมนอย

อาการทางคลนก

• อาการเฉยบพลน (1) พษจากการทางานกบสงกะสทพบบอยทสดคอโรคไขฟมโลหะ (Metal

fume fever) หรออาจเรยก Brass founders ague, Zinc shakes, Monday morning fever,

Galvanizer’s poisoning, Smelter’s chill (3, 4) ซงเกดจากการสดหายใจเอาฟมของสงกะส

ออกไซดเขาไปในปรมาณมาก (ฟมคอของแขงทลอยอยในอากาศ มขนาดเลกกวา 1 ไมครอน)

โรคไขฟมโลหะน สามารถเกดจากการสดหายใจเอาฟมของออกไซดโลหะชนดอน เชน

แมกนเซยมออกไซด ทองแดงออกไซด ไดเชนกน แตกพบวาเกดจากฟมของสงกะสออกไซดบอย

ทสด (5) โรคนมกพบในคนททางานสมผสฟมของสงกะสออกไซดทเกดจากความรอนในปรมาณสง

เชน งานเคลอบสงกะสดวยความรอน เชอมหรอตดโลหะเคลอบสงกะส หรอทองเหลอง งานหลอมสงกะสเพอผลตเปนทองเหลอง อาการทเกดคอ มไข หนาวสน เหงอแตก หายใจขด ไอ เจบ

หนาอก คลนไส ลนมรสโลหะ เจบกลามเนอ เจบตามขอ ปวดศรษะ ออนเพลย และระดบเมด

เลอดขาวนวโทรฟลสงขน โดยรวมอาการจะคลายๆ โรคไขหวดใหญ (Flu-like symptoms)

อาการมกเกดภายใน 3 – 10 ชวโมงหลงการสมผส จดเปนโรคทมอาการเบาถงปานกลาง มกหาย

ไดเองภายใน 24 – 48 ชวโมง ถายภาพรงสทรวงอกอาจพบวาเปนปกต หรอพบการอกเสบเปน

ปน (Patchy infiltration) หรอพบลกษณะนาเกน (Increase vascular congestion) การศกษา

ขอมลจากศนยพษแหงหนง (4) พบวาอาการทเกดขนมกเกดในวนจนทร ซงอาจเปนทมาของชอ

Monday morning fever บางคนเชอวาทอาการมกเกดในวนจนทรอาจเพราะในระหวางสปดาห

รางกายมการปรบตวใหเกดความทนขนโดยกลไกบางอยาง เมอหยดพกความทนลดลง การ

274

ทางานในวนจนทรซงเปนวนแรกของสปดาหจงเกดอาการขนไดบอยทสด (2) พษของสงกะสคลอ

ไรด เชน การไดรบจากระเบดควนทใชในทางทหาร จะทาใหเกดการทาลายปอดไดมากกวา คอ

ระคายเคองเยอบ หลอดลมบวม ทางเดนหายใจเปนแผล ปอดบวมนา ปอดอกเสบจากสารเคม

และในรายทรนแรงอาจเกดพงผดในเนอปอด (6)

• อาการระยะยาว อาการระยะยาวในกรณของโรคจากการทางานไมม สวนกรณของการไดรบใน

รปแบบสารอาหาร มทงอาการจากสงกะสเกนและขาด (1) การขาดสงกะส อาจพบไดในคนขาด

สารอาหาร คนปวยเรอรง คนทกนอาหารกลมไฟเตทมากเกนไป (ขดขวางการดดซมสงกะส) หรอ

คนทไดรบทองแดงมากเกนไป (เนองจากทองแดงกบสงกะสจะแยงกนดดซม ถาไดรบตวใดมากเกนไปรางกายจะขาดอกตวหนง) และเปนโรคทางพนธกรรม Acrodermatitis enteropathica

ทาใหดดซมสงกะสไมไดด อาการจะเบออาหาร ผมรวง ทองเสย ถาเปนเดกจะโตชา ระบบ

ภมคมกนไมด หลงลม แผลหายชา เสอมสมรรถภาพทางเพศ (2) การไดรบสงกะสมากเกนไปเปน

เวลานาน จะทาใหไปขดขวางการดดซมทองแดงเขาสรางกาย ทาใหเกดอาการขาดทองแดงขน

ในผปวยทเปนโรคทองแดงเกน เชน Wilson’s disease กใชสงกะสเปนยารกษา (3) พษระยะ

ยาวจากการไดรบสงกะสมากเกนไป มขอมลทเชอวาอาจเปนพษตอระบบประสาท และเปนพษ

ตอตบออน ทาใหเซลลตบออนตาย แตขอมลไมชดเจนนก (2)

การตรวจทางหองปฏบตการ กรณของโรคไขฟมโลหะ การซกประวตอาชพ เชน เปนชางเชอมโลหะ

เคลอบสงกะสหรอหลอมสงกะส เปนสงทสาคญทสดทจะชวยในการวนจฉยได การตรวจทชวยในการ

รกษาคอ ตรวจภาพรงสทรวงอก ตรวจวดระดบออกซเจนจากปลายนว และตรวจความสมบรณเมด

เลอดเพอดระดบเมดเลอดขาวนวโทรฟล ตรวจรางกายตองวดไขดวย

การดแลรกษา

• การปฐมพยาบาล กรณไขฟมโลหะ ใหนาผปวยออกจากการสมผส อยในพนทอากาศถายเทด

และรบสงพบแพทย

• การรกษา (1) กรณโรคไขฟมโลหะ เนองจากเปนโรคทมกอาการไมรนแรงและหายไดเองภายใน

24 – 48 ชวโมง การรกษาประคบประคองอาการกเปนการเพยงพอ ใหออกซเจนเสรม ใหยาลดไข ใหนอนพก และรบตวไวรกษาในโรงพยาบาลถามอาการมาก (2) กรณขาดแรธาตสงกะสจาก

อาหาร ใหกนสงกะสเสรม กรณคาดวาสงกะสเกนใหหยดการกนอาหารหรอวตามนเสรมลง

การปองกนและเฝาระวง การปองกนทดทสดคอการควบคมตามหลกอาชวอนามย กรณตองทางาน

หลอมสงกะส หรอเชอมโลหะทเคลอบสงกะส ใหทาระบบปด หรอใชเครองจกรแทนคนทางานถา

สามารถทาได จดพนททางานใหเปดโลงอากาศถายเทด ควบคมระดบสงกะสในบรรยากาศททางาน

ไมใหเกนคามาตรฐาน ใหความรเรองโรคไขฟมโลหะกบคนทางาน อาจใหใชหนากากกรองสารเคมท

กนฟมได การเฝาระวงสขภาพ ใหหมนสอบถามอาการไขหนาวสนหลงเลกงานวามหรอไม ถามตองรบ

ปรบปรงสภาพภายในโรงงาน ตรวจสขภาพประจาปควรดระบบทางเดนหายใจเปนหลก เชน ตรวจ

275

ภาพรงสทรวงอก ตรวจสมรรถภาพปอด การตรวจหวงเพอใหมความพรอมในการทางาน และคนหา

โรคอนๆ ททาใหสมรรถภาพปอดลดลง แตไมใชเพอคดกรองโรคไขฟมโลหะเพราะโรคนเกดเรวหาย

เรว โอกาสคดกรองพบทาไดยาก การตรวจระดบสงกะสในเลอดและปสสาวะคนทางานเพอหวงจะเฝา

ระวงสขภาพไมมประโยชน ไมแนะนาใหทา

เอกสารอางอง

1. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological

monitoring. 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.

2. Klaassen CD. Casarett and Doull’s Toxicology: The basic science of poisons. 17th ed. New York: McGraw-Hill 2008.

3. Kaye P, Young H, O’Sullivan I. Metal fume fever: a case report and review of the

literature. Emerg Med J. 2002;19:268-9.

4. Wong A, Greene S, Robinson J. Metal fume fever – a case review of calls made to

the Victorian Poisons Information Centre. Aust Fam Physician. 2012;41(3):141-3.

5. Cain JR, Fletcher RM. Diagnosing metal fume fever – an integrated approach.

Occup Med (London). 2012;60(5):398-400.

6. Cooper RG. Zinc toxicology following particulate inhalation. Indian J Occup

Environ Med. 2008;12(1):10-3.

276

ถมนาลายรดฟา

คนยงใหญ ชอบแสดง ความยงใหญ ไมยงใหญ จรงหรอก จะบอกหนา

คนเกงกาจ อวดอาง ดวยวาจา ไมเกงกลา จรงหรอก จะบอกคณ

คนพาลพา หาเหต เบยดเบยนเขา ไมตองเดา กทราบหรอก ใจสถล

คนขโอ โกหก ยกตวดน ไมสรางบญ จงพกลม ชมตวเอง

คนหนาดาน เอาเปรยบ ทกคาเชา ไมนานเขา เพอนเหลอ เพยงโหรงเหรง

คนขฟอง จองใสราย ใจโคลงเคลง ไมกลาเกง จงตองแทง หลงราไป

คนคดโกง หลอกลวง และปลนปลอน ไมสงสอน กนแตเดก จงทาได

คนยแยง หมใหแตก ราวกนไกล ไมเหนภย จงชอบ ทาสปดน

คนเหลาน มาเบยดเบยน เราเมอไร จงนงไว ไมโตตอบ ทกแหงหน จงหามใจ อดกลน และอดทน รอผานพน จะคอยคลาย ไมหนายใจ

เหมอนคนเลว ถมนาลาย รดทองฟา กโดนหนา ตวเอง เอาเขาให

เขาอยากถม เราไมโต ใหถมไป นาลายใคร กโดนหนา คนนนเอง

คนดจรง เขาไมคด จะโตตอบ ถาโตตอบ แคนฆาฟน กนโฉงเฉง

คนรจรง วากรรมม ไมหวนเกรง เขาจะเพง แตทาด ไมสนใจ

เพราะเขาร ทาอยางไร ไดอยางนน เบยดเบยนกน ถาอยากทา กทาได

แตเมอกรรม ตามตด ทนเมอไร กรบไป ดงนาลาย รดหนาตว

๐๐๐๐๐๐๐๐๐

สนบสนนโดย

หนงสอมลนธสมมาอาชวะลำดบท 2556-001เลขมาตรฐานสากลประจำหนงสอ (ISBN) 978-616-91183-3-6

จดพมพขนสำหรบแจกฟรใหแกผทสนใจ หากผใดตองการรบหนงสอนเพมเตม กรณาตดตอนพ.ววฒน เอกบรณะวฒน หมายเลขโทรศพท 087-9792169 อเมล wwekburana@gmail.com

สถานททำงาน รพ.สมตเวช ศรราชา เลขท 8 ซ.แหลมเกต ถ.เจมจอมพล ศรราชา ชลบร 20110หรอดาวนโหลดหนงสอในรปแบบอเลกทรอนกสไดท www.summacheeva.org

เนอหาในสวนทเปนลขสทธของคณะผเรยบเรยงนน หากไมมการบดเบอนเนอหาแลว อนญาตใหนำไปใชอางอง หรอจดพมพซำไดโดยไมสงวนลขสทธ