Przemysław Potocki

Zjawisko personalizacji postrzegania rządu w Polsce w latach 1997-2007:

wybrane aspekty

Abstrakt artykułuPrzedmiotem artykułu jest identyfikacja oraz opis podstawowych cech i zależności tworzących

zjawisko personalizacji postrzegania rządu w Polsce od listopada 1997 r. do listopada 2007 r. Założono, że

wejście w życie w dniu 17 października 1997 r. nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wzmocni pozycję

polityczną Prezesa Rady Ministrów, co wpłynie na sposób postrzegania rządu i premiera przez otoczenie

zewnętrzne. Uwzględniono w analizie dane sondażowe i prasowe odnoszące się do pięciu premierów i ich

rządów. Postawiono pięć hipotez dotyczących występowania zjawiska personalizacji postrzegania rządu na

poziomie opinii publicznej i mediów (prasa). Wszystkie hipotezy zerowe zostały odrzucone. Zjawisko

personalizacji postrzegania rządu występuje w całym analizowanym okresie.

Wstęp

Zjawiska polityczne są podstawowymi elementami rzeczywistości społecznej,

które mogą być w różnoraki sposób postrzegane oraz interpretowane przez ludzi.

Zgodnie z paradygmatem poznawczym1 w naukach społecznych ważnym

mechanizmem, dzięki któremu człowiek wchodzi w interakcje z otoczeniem

zewnętrznym, jest proces poznawczy. W literaturze przedmiotu definiuje się go

następująco: „to termin, który odnosi się do tego, co dzieje się w umysłach ludzi, gdy

dochodzi do przejścia do obserwacji bodźca do odpowiedzi na ten bodziec”2. Charles

S. Taber wskazuje na następujący zbiór założeń paradygmatu poznawczego:

obywatele w indywidualny sposób przetwarzają informacje na podstawie interakcji z

otoczeniem zewnętrznym, informacje mają charakter symboliczny, procesy umysłowe

mają określone wymagania czasowe i poznawcze, układ nerwowy nie jest elementem

1 Szerzej na temat ewolucji paradygmatu poznawczego w psychologii polityki zob. K. M. McGraw, Contributions of the Cognitive Approach to Political Psychology, “Political Psychology” 2000, Vol. 21, No. 4, s. 805-832.2 M. L. Cottam, B. Dietz-Uhler, E. Mastors, T. Preston, Introduction to Political Psychology, Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah 2004, s. 34.

1

koniecznym do wyjaśnienia procesu przetwarzania informacji3. Personalizację polityki

należy uznać za jeden ze sposobów przy pomocy którego członkowie danej wspólnoty

politycznej reagują, na poziomie percepcyjnym oraz świadomościowym, na działania

polityków4.

Współcześni politycy są w pełni świadomi istnienia tego zjawiska. Wskazują na

to ich osobiste relacje obejmujące okres, gdy sprawowali ważne stanowiska publiczne.

Tony Blair, brytyjski premier w latach 1997-2097, wspomina o tym w swojej

autobiografii: „Dopóki kierunki polityki są jasno określone i mają charakter centrowy,

charakter, stopień wzbudzanej sympatii oraz osobowość przywódcy odgrywają bardzo

dużą rolę. Mogą decydować o wyniku wyborów, a obecnie są to ważne, o ile nie

najważniejsze, czynniki, które wpływają na wynik wyborów”5. Natomiast były Prezes

Rady Ministrów, Kazimierz Marcinkiewicz, wskazuje w swoich wspomnieniach na

konieczność prowadzenia ciągłych działań w zakresie kreacji wizerunku szefa rządu6.

Dla polityka zdobycie poparcia społecznego coraz częściej oznacza zdobycie statusu

popularnej osobowości medialnej, a w tej rywalizacji musi konkurować z wieloma

innymi pretendentami spoza sfery polityki7.

Personalizacja polityki może przejawiać się na poziomie różnych kolektywnych

podmiotów polityki: partii politycznych, rządów, organów władzy samorządowej.

Celem tego artykułu jest przedstawienie wyników analizy zagadnienia personalizacji

postrzegania polskiego rządu od 31 października 1997 roku do 16 listopada 2007

roku8. Zadanie badawcze polegało na identyfikacji oraz opisie podstawowych cech i

zależności między postrzeganiem rządów oraz pięciu premierów, którzy kierowali ich

pracami w tym okresie: Jerzego Buzka (31.10.1997 r.-19.10.2001 r.), Leszka Millera

(19.10.2001 r.-2.05.2004 r.), Marka Belki (2.05.2004 r.-31.10.2005 r.), Kazimierza

Marcinkiewicza (31.10.2005 r.-14.07.2006 r.), Jarosława Kaczyńskiego (14.07.2006 3 Ch. S. Taber, Przetwarzanie informacji a opinia publiczna, (w:) D. S. Sears, L. Huddy, R. Jervis, Psychologia polityczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 402.4 Kwestią sporną jest zakres, w jakim obywatele świadomie przetwarzają informacje. Por. D. C. Mutz, Psychologia polityczna a wybór, (w:) R. J. Dalton, H.D. Kliengemann (red. nauk.), Zachowania polityczne. Tom 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 132-156.5 T. Blair, A Journey, Hutchinson, London 2010, s. 54.6 J. Sudecki, Trzynastu: premierzy wolnej Polski, Universitas, Kraków 2009, s. 278.7 J. Street, Mass media, polityka, demokracja, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006, s. 168.8 Indywidualny projekt badawczy 37/P/2009 „Personalizacja władzy wykonawczej w Trzeciej Rzeczypospolitej na przykładzie kwestii wizerunku premiera w latach 2001-2007” realizowany w ramach Wydziału Administracji i Politologii ALMAMER Szkoły Wyższej w latach 2009-2010.

2

r.-16.11.2007 r.)9. W tym celu wykorzystano dane sondażowe Centrum Badania Opinii

Społecznej (CBOS), które są udostępniane publiczne w co miesiąc w komunikatach

omawiających wyniki sondaży, dotyczących stosunku opinii publicznej do rządu.

Sformułowano następujące problemy badawcze:

1. Czy zjawisko personalizacji postrzegania polskich rządów w okresie od listopada

1997 r. do listopada 2007 roku występuje?

2. Jeśli występuje – jaka jest charakterystyka temporalna tego zjawiska?

3. Czy występują różnice w poziomie personalizacji w poszczególnych kategoriach

demograficznych oraz grupach zawodowych i społecznych10?

4. Czy zjawisko personalizacji polskich rządów występuje w mediach krajowych11?

5. Czy istnieją zależności pomiędzy zjawiskiem personalizacji postrzegania polskich

rządów w aspekcie sondażowym oraz medialnym?

Kolejnym krokiem była operacjonalizacja tych pytań badawczych:

1. H0 - zjawisko personalizacji władzy wykonawczej w latach 1997-2007 roku nie

występuje na poziomie postrzegania przez opinię publiczną premiera i rządu;

2. H0 - nie istnieje związek między personalizacją postrzegania rządu w Polsce a

wzmocnieniem pozycji ustrojowej premiera po wejściu w życie Konstytucji

uchwalonej 2 kwietnia 1997 r.;

3. H0 - brak różnic w poziomie personalizacji postrzegania rządu w poszczególnych

grupach demograficznych, zawodowych i społecznych;

4. H0 - zjawisko personalizacji polityki nie występuje w polskich mediach;

5. H0 - nie istnieją zależności między zjawiskiem personalizacji postrzegania polskich

rządów w aspekcie sondażowym i medialnym.

Trzeba zaznaczyć, że terminu „personalizacja” nie należy utożsamiać z

terminem „personifikacja”, który jest definiowany jako: ”uosobienie, rodzaj metafory

polegający na przedstawianiu pojęć abstrakcyjnych, przedmiotów martwych, zjawisk

przyrody i zwierząt jako postaci ludzkich, niekiedy w funkcji alegorii”12. Termin ten

był stosowany w latach 60. ub. wieku przez badaczy amerykańskich: Roberta D. Hessa 9 Na podstawie: http://www.premier.gov.pl/premier/poprzedni_premierzy/, 10.01.2011.10 Wykorzystano kategorie analityczne, które są stosowane w analizach Centrum Badania Opinii Społecznej.11 Ze względu na brak całościowych danych telewizyjnych, obejmujących analizowany okres, wykorzystano dane prasowe (dziennik „Rzeczpospolita”).12 Hasło „Personifikacja”, (w:) Internetowa Encyklopedia PWN, http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3956084, 25.02.2011.

3

i Judith V. Torney. Na podstawie badań sondażowych, dotyczących amerykańskich

dzieci ze szkół podstawowych, wskazywali na wyższy poziom skłonności

dziewczynek niż chłopców do personifikacji rządu amerykańskiego13. Natomiast

Murray J. Edelman jest uznawany za jednego z pierwszych badaczy, którzy wskazali

na personalizację jako na jeden ze sposobów redukcji złożoności poznawczej bodźców

społecznych postrzeganych przez ludzi14. Należy także dodać, że koncepcja „osoby”

(łac. persona) jest wykorzystywana w nauce o stosunkach międzynarodowych.

Zdaniem Alexandra Wendta w literaturze z zakresu stosunków międzynarodowych

istnieją dwa podstawowe sposoby pojmowania państwa jako „osoby” jako organizmu

lub jako formy kolektywnej świadomości15. Badania z zakresu postrzegania państw,

przeprowadzone przez Kathleen M. McGraw oraz Thomasa M. Dolana, wskazują, że

personalizacja państw aktywizuje silniejsze postawy wobec nich oraz sprzyja

szybszemu przetwarzaniu informacji na ich temat16.

Jak zatem jest definiowany termin „personalizacja” w literaturze przedmiotu?

Jedną z pierwszych definicji stworzył na początku lat 80 ub. wieku Tom R. Tyler,

który definiował ją, w ramach kontekstu postrzegania przez amerykańską opinię

publiczną działań prezydenta Stanów Zjednoczonych, następująco: „tendencja do

wyolbrzymiania prezydenckiej odpowiedzialności za społeczne wydarzenia”17. Ćwierć

wieku później badacze amerykańscy twierdzili, że personalizacja polityki może być

zdefiniowana jako uzyskiwanie lepszej indywidualnej pozycji przez danego polityka

kosztem względnego zmniejszenia jego władzy politycznej18.

W polskiej literaturze przedmiotu jedną z pierwszych definicji personalizacji

polityki zaproponowała Grażyna Ulicka. Według niej: „Nie odnosi się ono do sfery

instytucjonalnej, a ma raczej wymiar psychologiczny. Polega ono na utożsamianiu

leaderów z reprezentowanymi przez nie partiami, traktowaniu przywódców

13 R. D. Hess, J. V. Torney, The development of political attitudes in children, Aldine Press, Chicago 1967, s. 176-178.14 M. J. Edelman, The Symbolic Uses of Politics, University of Illinois Press, Urbana 1964, s. 31.15 A.Wendt, The state as person in international theory, “Review of International Studies” 2004, Vol. 30, s. 291.16 Zob. K. M. McGraw, T. M. Dolan, Personifying the State: Consequences for Attitude Formation, “Political Psychology” 2007, Vol. 28, No. 3, s. 299-32717 T. Tyler, Personalization in Attributing Responsibility for National Problems to the President, “Political Behavior” 1982, Vol. 4, No. 4, s. 380.18 C. S. Smith, Li-Ching Hung, Personalization of politics, (w:) L. Lee Kaid, C. Holtz-Bacha (red.), Encyclopedia of Political Communication.Volume 2, SAGE Publications, Inc., Thousand Oaks 2008, s. 546.

4

politycznych: prezydentów, premierów jako symboli państwa lub narodu”19. Definicja

ta ma zatem charakter aspektowy, bowiem eksponuje czynniki psychologiczne i

skłania się traktowaniu samego zjawisko jako jednej z kategorii poznania

politycznego.

Dążąc do zwiększenia poziomu deskrypcji zjawiska personalizacji polityki,

Bogusława Dobek-Ostrowska wyróżniła jego trzy wymiary: personalizację

instytucjonalną, personalizację medialną (personalizacja zawartości przekazów

medialnych lub personalizacja strategii wyborczych), personalizację zachowań

wyborczych (zachowań polityków lub zachowań wyborczych elektoratu)20. Jest to

zatem klasyfikacja wymiarów personalizacji, która obejmuje trzy kluczowe dla

polityki systemy: polityczny, medialny oraz wyborczy.

Natomiast fiński badacz Lauri Karvonen, na podstawie wyników kwerendy

sposobów rozumienia zjawiska personalizacji polityki, opisał następujące sposoby

rozumienia tego zjawiska przez badaczy21:

1. instytucjonalne - zmiany w sposobach funkcjonowania instytucji politycznych,

spowodowane przez nowe normy w ich działaniu, które zwiększyły rolę pojedynczych

polityków w stosunku do całych instytucji;

2. sposób przedstawiania obywatelom polityki polegający na podkreśleniu roli

pojedynczych polityków;

3. jednostki mogą w coraz większym stopniu postrzegać politykę jako rywalizację

pomiędzy pojedynczymi politykami czy liderami, a nie zorganizowanymi grupami

interesu;

4. jednostki w coraz większym stopniu kształtują swoje preferencje polityczne na

podstawie oceny indywidualnych polityków;

5. decyzje wyborcze, które podejmują obywatele w oparciu o swoje oceny

indywidualnych polityków oraz przywódców, mogą przesądzać o wyniku wyborów;

6. zależności władcze, występujące w polityce oraz społeczeństwie, mogą być

rozstrzygane w oparciu o indywidualne charakterystyki polityków.19 G. Ulicka, Demokracje zachodnie. Zasady, wartości, wizje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992, s. 122. 20 B. Dobek-Ostrowska, Komunikowanie polityczne i publiczne. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 261-263.21 L. Karvonen, The Personalisation of Politics. A Study of Parliamentary Democracies , ECPR Press, Colchester 2010, s. 5.

5

W oparciu o powyższe rozważania teoretyczne można zatem stwierdzić, że

personalizacja polityki to zjawisko polegające na traktowaniu przez obywateli jako

bardziej wartościowych informacyjnie bodźców indywidualnych (polityków) niż

bodźców abstrakcyjnych lub kolektywnych (grup/instytucji/systemów politycznych) w

procesie ewaluacji sfery politycznej rzeczywistości społecznej. Jakie metodologiczne

konsekwencje niesie ze sobą takie rozumienie personalizacji polityki? Po pierwsze -

zakłada, że możliwe jest dokonanie kwantyfikacji wartości informacyjnej bodźca

politycznego. Po drugie - obywatele są traktowani jako jednostki, które potrafią w

sposób świadomy (ale bynajmniej nie tożsamy z racjonalnością charakterystyczną dla

podejścia dedukcyjnego) dokonywać porównania wartości informacyjnej bodźców

politycznych22.

Metoda badawcza

Zjawisko personalizacji polityki, ze względu na duży stopień złożoności jego

uwarunkowań, można analizować przy pomocy różnych technik badawczych.

Najczęściej stosowane są następujące sposoby badania tego zjawiska (począwszy od

sposobów najmniej skomplikowanych formalnie):

1. analiza porównawcza częstotliwości występowania wzmianek w danym medium w

określonym przedziale czasu na temat polityka piastującego określone stanowisko

publiczne23;

2. analiza porównawcza oparta na ilorazie wzmianek medialnych na temat danego

polityka oraz jego partii - gdy wartość utworzonego w ten sposób wskaźnika

przewyższa 1, wówczas występuje zjawisko personalizacji (im wyższa wartość, tym

wyższy poziom jego intensywności)24;

3. analiza porównawcza średniego poziomu oceny liderów partii politycznych w

kolejnych wyborach parlamentarnych przez wyborców25;

22 Czynniki, które warunkują prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska personalizacji polityki oraz poziom jego intensywności zostaną przedstawione w odrębnym opracowaniu.23 Por. A. I. Langer, A Historical Exploration of the Personalisation of Politics in the Print Media: The British Prime Ministers (1945–1999), “Parliamentary Affairs” 2007, Vol. 60 No. 3, s. 375-381.24 Por. R. Dalton. I. McAllister, M. Wattenberg, The consequences of partisan dealignment, (w:) R. J. Dalton, M. P. Wattenberg (red.), Parties without partisans: political change in advanced industrial democracies, Oxford University Press, Oxford 2002, s. 52.25 Por. L. Karvonen, The Personalisation of…, s. 73-75.

6

4. analiza regresji wielozmiennowej temporalna - tworzenie modelu opartego na

zmiennych tworzonych na podstawie danych z szeregów czasowych obejmujących

wskaźniki popularności premiera, rządu oraz zmienne makroekonomiczne26;

5. analiza regresji wielozmiennowej strukturalna – tworzenie modelu, w którym

zmienną zależną jest stopień personalizacji (mierzony wielkością poziomu

współczynnika determinacji R2), a zmiennymi niezależnymi są zazwyczaj czynniki

demograficzne, zawodowe, społeczne27;

Ze względu na cel badania oraz związane z nim pytania badawcze w przypadku

polskich premierów wybrano sposób drugi (oparty na ilorazie), który został

wykorzystany do zidentyfikowania zjawiska personalizacji postrzegania rządu przez

opinię publiczną (aspekt sondażowy) jak również personalizacji na poziomie

medialnym. W analizie uwzględnione następujące rodzaje danych:

1. miesięczne pomiary stosunku opinii publicznej do rządu stosunku do premiera28

oraz rządu29 od listopada 1997 r. do października 2007 r. (łącznie 116 pomiarów

miesięcznych);

2. zagregowanie w zbiory danych miesięczne, obejmujące tytuły artykułów prasowych

na temat prac polskich rządów oraz premierów w dzienniku „Rzeczpospolita”30, w

których pojawiły się słowa „rząd” oraz „premier” (lub same nazwiska premierów) od

31 października 1997 r. do 16 listopada 2007 r.; celem takiej agregacji była

standaryzacja jednostki pomiaru dla danych medialnych i sondażowych – podstawową

kategoria czasową analizy jest bowiem pomiar miesięczny.

Dane sondażowe oraz medialne zostały zagregowane w jeden zbiór danych. W

przypadku pierwszego rodzaju danych pominięto kategorie odpowiedzi „Trudno

powiedzieć”, zarówno w przypadku pytania dotyczącego stosunku do rządu jak i

26 Por. J. Hudson, Prime Ministerial Popularity in the UK: 1960–81, “Political Studies” 1984, Vol. 32, Iss. 1, s. 90–95.27 Por. L.R.F.G. Veiga, Popularity functions for the Portuguese Prime Minister, Government, Parliament and President, “European Journal of Political Research” 1998, Vol. 33, No. 3, s. 349-353.28 Rozkład odpowiedzi na pytanie „Stosunek do rządu”. Warianty odpowiedzi: „Zwolennicy”, „Przeciwnicy”, „Obojętni”, „Trudno powiedzieć”.29 Rozkład odpowiedzi na pytanie „Czy jest Pan(i) zadowolony(a) z tego, że na czele rządu stoi Leszek Miller?”. Warianty odpowiedzi: „Tak”, „Nie”, „Trudno powiedzieć”. W przypadku pomiarów, w których pojawiły się kategorie „Raczej tak” oraz „Zdecydowanie tak” zostały one zagregowane w jedną kategorię „Tak”. Takiej samej agregacji dokonano także w odniesieniu do kategorii „Zdecydowanie nie” oraz „Raczej nie” – kategoria „Nie”.30 W tym celu wykorzystano wyszukiwarkę artykułów prasowych w wersji cyfrowej, która jest dostępna na stronie internetowej dziennika „Rzeczpospolita” - http://www.rp.pl/search.html.

7

pytania dotyczącego zadowolenia z premiera. Uzasadnieniem teoretycznym dla takiej

selekcji danych sondażowych było przyjęcie założenia o aktywizowaniu pod

wpływem pytania dostępu do obiektu postawy (jeśli jednostka posiada wiedzę na

temat obiektu postawy – co jest zgodne z paradygmatem poznawczym). Zgodnie z

teorią postaw identyfikacja obiektu postawy (w tym przypadku obiektem jest

instytucja polityczna - rząd oraz polityk - premier) skłania respondenta do wydobycia

z pamięci pozytywnej lub negatywnej postawy na jego temat31. Wskaźnikiem

empirycznym takiej postawy jest wybranie odpowiedzi „Tak” lub „Nie” w przypadku

pytania dotyczącego stosunku do premiera, a w odniesieniu do pytania o stosunek do

rządu wybranie odpowiedzi „Zwolennicy” lub „Przeciwnicy”. Natomiast dane

medialne zostały zagregowane w dwie kategorie „Premier” oraz „Rząd”. Pierwsza

kategoria obejmuje wszystkie tytuły artykułów prasowych, w których pojawiło się

słowo „premier” lub nazwisko premiera. Natomiast drugą kategorię tworzą artykuły,

których tytuły zawierały słowo „rząd”.

Do identyfikacji występowania zjawiska personalizacji postrzegania rządu w

aspekcie sondażowym oraz medialnym wykorzystano sposób drugi, oparty na

stosunku: a) aspekt sondażowy – iloraz ocen premiera i ocen rządu, b) aspekt

sondażowy – iloraz liczby artykułów na temat premiera i rządu.

Operacjonalizacja zjawiska personalizacji postrzegania rządu władzy w

aspekcie sondażowym wygląda następująco:

PWW= OZP+ OPP/ OZRZ + OPRZ, gdzie: PWW: współczynnik poziomu personalizacji

postrzegania rządu (jeśli wartość PWW>1, wówczas zjawisko personalizacji występuje),

OZP: odsetek zwolenników premiera, OPP: odsetek przeciwników premiera, OZRZ:

odsetek zwolenników rządu, OPRZ: odsetek przeciwników rządu.

Operacjonalizacja zjawiska personalizacji postrzegania rządu w aspekcie

medialnym została przeprowadzona w podobny sposób:

MWW= MP/MRZ,

gdzie: MWW: współczynnik personalizacji przekazów medialnych (w danym medium)

na temat rządu (jeśli wartość MWW>1, wówczas zjawisko personalizacji występuje),

MP: liczba przekazów medialnych (w danym medium) na temat premiera, MRZ: 31 Por. model procesu udzielania odpowiedzi na pytanie; G. Böhner, M. Wänke, Postawy i zmiana postaw, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004, s. 35-38.

8

liczba przekazów medialnych (w danym medium) na temat premiera w analizowanym

okresie.

Wyniki

Wyniki przeprowadzonych obliczeń, w oparciu o zbiór zagregowanych danych

sondażowych oraz medialnych z okresu od listopada 1997 r. do października 2007 r.

pozwoliły na zweryfikowanie pięciu hipotez, które stanowiły konkretyzację

podstawowego celu badawczego.

Pierwsza H0 została odrzucona (występowanie zjawiska personalizacji

postrzegania rządu w aspekcie sondażowym). Wartość współczynnika PWW dla całego

analizowanego okresu wynosi 1,29. Natomiast w przypadku poszczególnych

premierów najwyższy poziom personalizacji postrzegania rządu pojawia się w

odniesieniu do premiera Marka Belki - wyniósł 1,44, a najniższy odnotowano w

przypadku premiera J. Buzka – wyniósł 1,23. Warto wskazać, że wartości PWW w

odniesieniu do premierów L. Millera (PWW=1,26) oraz K. Marcinkiewicza (PWW=1,24)

były minimalnie wyższe od wartości PWW dla premiera J. Buzka. Szczegółowe dane

zawiera tabela 1.

Analizie poddano także zjawisko personalizacji postrzegania rządu z punktu

widzenia emocjonalnej oceny premiera oraz rządu – personalizacja sondażowa

pozytywna (PP) oraz personalizacja sondażowa negatywna (PN). Procedura tworzenia

wskaźnika była analogiczna do tej zastosowanej w odniesieniu do aspektu

sondażowego32. Najwyższą wartość współczynników PP oraz PN zidentyfikowano w

przypadku premiera M. Belki (PP=1,39, PN=1,48). Ta zbieżność była spowodowana

przez wartość współczynnika PWW, który właśnie w przypadku premiera M. Belki

osiągnął największą wartość (1,44). Dlatego obliczono różnicę pomiędzy PP i PN w

celu porównania rozbieżności pomiędzy negatywnym i pozytywnym aspektem

personalizacji rządu w ujęciu sondażowym. Ta różnica określa rzeczywisty dystans

postrzegania tych dwóch aspektów personalizacji sondażowej. Najwyższą wartość ta

różnica osiąga w odniesieniu do premiera J. Kaczyńskiego PN - PP = 0,27, a najniższy 32 Współczynnik personalizacji sondażowej w aspekcie pozytywnym PP= OPPRM/OPRZ, gdzie: OPPRM – odsetek zwolenników premiera, OPRZ – odsetek zwolenników rządu. Współczynnik personalizacji sondażowej w aspekcie negatywnym PN= ONPRM/ONRZ, gdzie: ONPRM – odsetek przeciwników premiera, ONRZ – odsetek przeciwników rządu.

9

w przypadku premiera K. Marcinkiewicza PN - PP = 0,06. Szczegółowe wyniki

zawiera tabela 2.

Także druga H0 została odrzucona. Zakładała ona, że zjawisko personalizacji

władzy wykonawczej w Polsce wiąże się ze wzmocnieniem pozycji ustrojowej

premiera po wejściu w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej uchwalonej 2

kwietnia 1997 r. Przeprowadzona analiza wizualna oraz analiza wyników wartości

współczynnika PWW dla poszczególnych miesięcy całego analizowanego okresu

wskazuje, że zjawisko personalizacji postrzegania rządu należy wiązać z wejściem w

życie Konstytucji RP w dniu 17 października 1997 r., bowiem można wyodrębnić

trend wzrostowego w całym analizowanym okresie (wykres 3). Wyniki oszacowania

parametrów krzywej dla współczynnika PWW zawiera załącznik33.

Dokonano także sprawdzenia, czy zjawisko personalizacji (aspekt sondażowy i

medialny) może zmieniać się w zależności od dwóch typów czynników

instytucjonalnych. Pierwszym z nich jest status rządu, w zależności od zakresu

poparcia politycznego w legislatywie: większościowy lub mniejszościowy.

Uwzględnienie tego kryterium (64 pomiary dla rządów większościowych34 i 52

pomiary dla rządów mniejszościowych35) w analizie skutkowało uzyskaniem

następujących wartości wskaźnika PWW: dla rządów większościowych PWW = 1,25, dla

rządów rządy mniejszościowych PWW = 1,33. To wskazywałoby, iż status rządu jest

czynnikiem, który różnicuje postrzeganie rządu przez opinię publiczną. Zjawisko

personalizacji postrzegania rządów analizowanym okresie w większym stopniu

dotyczyło rządów mniejszościowych niż większościowych. Teza ta została także

zweryfikowana przy pomocy testu t-Studenta dla prób niezależnych. Uzyskano

następujące wyniki: t = - 4,45688, p = 0,00002, a więc różnica średniej wartości PWW

dla dwóch typów rządów jest istotna statystycznie (α<0,05)36.

33 Wybór krzywej opierała się na sprawdzeniu stopnia dopasowania różnych typów funkcji do uzyskanych wartości współczynnika PWW obejmujących cały analizowany okres. W taki sam sposób dokonano wyboru krzywej dla współczynnika PWW dla poszczególnych kadencji Sejmu.34 Wyodrębniono następujące okresy funkcjonowania rządów większościowych: listopad 1997 r. - czerwiec 2000 r. - 32 pomiary, listopad 2001 r. – marzec 2003 rok – 17 pomiarów, maj 2006 – lipiec 2007 r. – 15 pomiarów.35 Wyodrębniono następujące okresy istnienia rządów mniejszościowych: lipiec 2000 r. – sierpień 2001 r. - 14 pomiarów, kwiecień 2003 r. – wrzesień 2005 r. - 29 pomiarów, listopad 2005 r. – kwiecień 2006 r. - 6 pomiarów, sierpień 2007 r. – październik 2007 r. - 3 pomiary.36 Istotna statystycznie okazała się także wartość współczynnika PN. Wyniki testu t-Studenta dla prób niezależnych: t= -3,80533, p= 0,000229.

10

Drugim uwzględnionym czynnikiem instytucjonalnym była kadencja Sejmu.

Uzyskano następujące wyniki:

1. Sejm III kadencji (N=46): PWW = 1,23, PP = 1,15, PN = 1,29, MWW = 0,81;

2. Sejm IV kadencji (N = 46): PWW = 1,33, PP = 1,21, PN = 1,39, MWW = 1,15;

3. Sejm V kadencji (N = 24): PWW = 1,31, PP = 1,12, PN = 1,32, MWW = 1,28.

Zwraca uwagę wzrost wartości współczynnika MWW dla każdej kolejnej

kadencji Sejmu. Szczegóły zawiera tabela 3. Dokonano także oszacowania wartości

parametrów krzywej dla każdej z trzech kadencji Sejmu. Na podstawie analizy

poziomu ich wartości można stwierdzić, że w każdej kadencji Sejmu zjawisko

personalizacji postrzegania rządu w aspekcie sondażowym wykazywało dynamikę

wzrostową, aczkolwiek zakres tej dynamiki był inny dla każdego z trzech

wyodrębnionych okresów: najmniejszy w przypadku Sejmu III kadencji (wykres 4), a

największy w odniesieniu do Sejmu V kadencji (wykres 6). Szczegóły zawiera

załącznik.

Trzecią H0, która – w świetle wyników analizy wartości współczynnika PWW –

została obalona, to hipoteza dotycząca braku różnic w zakresie wielkości zjawisko

personalizacji postrzegania rządu przez członków grup demograficznych,

zawodowych i społecznych. Do czynników, które są w największym stopniu

powiązane z wyższym poziomem personalizacji postrzegania rządu w aspekcie

sondażowym, należy zaliczyć: płeć (wyższa wartość w przypadku kobiet dla czterech

premierów), wiek (najwyższa wartość dla przedziału wiekowego 18-24 lata w

przypadku wszystkich premierów), wykształcenia (najwyższa wartość dla

wykształcenia na poziomie podstawowym oraz zawodowym w przypadku wszystkich

premierów), poglądów politycznych (najwyższa wartość dla poglądów

populistycznych, kategoria "trudno powiedzieć" w nazewnictwie stosowanym przez

CBOS, w przypadku wszystkich premierów). Szczegóły analizy zawierają tabele od 5

do 8.

Czwarta weryfikowana H0 zakładała, że zjawisko personalizacji postrzegania

rządu nie zaistniało w mediach w analizowanym okresie. Do analizy przekazów

medialnych wybrano dane prasowe. Uczyniono to z dwóch powodów. Po pierwsze, ze

względu na brak dostępności kompleksowych danych medialnych dotyczących

11

przekazów telewizyjnych dla przedziału czasowego od listopada 1997 r. do

października 2007 r.37, skorzystano z danych prasowych - artykułów ogólnopolskiego

opiniotwórczego dziennika „Rzeczpospolita”38. Po drugie, w świetle dorobku

badawczego teorii agenda-setting (teorii ustanawiania agendy medialnej) efekty

agendy medialnej są najdłużej widoczne w czasopismach opiniotwórczych39. Dlatego

założono, iż w przypadku wystąpienia zjawiska personalizacji postrzegania rządu w

aspekcie medialnym, jego efekty będą najbardziej widoczne na łamach ogólnopolskich

dzienników, które na bieżąco reagują na zmiany aktualnej sytuacji politycznej.

Dziennikarze komentują, analizują i starają się przewidywać działania rządu oraz

premiera40.

Efektem analizy danych prasowych było obliczenie MWW, czyli współczynnik

personalizacji przekazów medialnych przy uwzględnieniu trzech kryteriów: osoby

premiera, kadencji Sejmu, statusu rządu. W przypadku premierów najniższą wartość

MWW uzyskano dla premiera J. Buzka MWW=0,81, a najwyższą wartość dla premiera J.

Kaczyńskiego MWW=1,53. J. Kaczyński był jedynym, spośród pięciu premierów, w

przypadku którego MWW>PWW. Zastosowanie kryterium kadencji Sejmu przyniosło

następujące wyniki: dla Sejmu III kadencji MWW=0,81, dla Sejmu IV MWW=1,15, a dla

Sejmu V kadencji MWW=1,28. Widoczny jest systematyczny wzrost personalizacji

postrzegania rządu w aspekcie medialny.

Ostatnie kryterium, czyli status rządu (większościowy/mniejszościowy)

wskazało, że poziom personalizacji postrzegania rządu w aspekcie medialnym jest

mniejszy w przypadku rządów większościowych (MWW=0,97) niż w odniesieniu do

rządów mniejszościowych (MWW=1,13). Należy jednak wskazać, że ta różnica okazała

37 Informacja uzyskana w biurze Instytutu Monitorowania Mediów.38 Dynamika płatnego rozpowszechniania dziennika „Rzeczpospolita” w latach 1997-2007 wyglądała następująco: w 1997 r. 217 202 egzemplarzy, w 1998 r. 216 116 egzemplarzy, w 1999 r. 215 906 egzemplarzy, w 2000 r. 203 211 egzemplarzy, w 2001 r. 199 078 egzemplarzy, w 2002 r. 188 265 egzemplarzy, w 2003 r. 186 193 egzemplarzy, w 2004 r. 183 100 egzemplarzy, w 2005 r. 182 677 egzemplarzy, w 2006 r. 172 800 egzemplarzy, w 2007 r. 164 275 egzemplarzy. Widoczny jest systematyczny spadek liczby sprzedanych egzemplarzy. Jest to zjawisko, które dotyczyło także innych ogólnopolskich dzienników. Zob. strona internetowa Związku Kontroli Dystrybucji Prasy: www.zkdp.pl, 10.02.2011.39 M. McCombs, Ustanawianie agendy. Media masowe i opinia publiczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 51.40 Przyjęto upraszczające założenie o braku wpływu poglądów politycznych dziennikarzy oraz linii programowej dziennika na zakres, w jakim interesują się oni działaniami rządu oraz premiera. Należy jednak pamiętać, że poglądy polityczne dziennikarzy mogą wpływać na sposób interpretowania oraz opisywania działań polityków i organizacji politycznych. Por. T. Groseclose, J. Milyo, A Measure Of Media Bias, “The Quarterly Journal Of Economics” 2005, Iss. 4, Vol. CXX, s. 1191-1237.

12

się być nieistotną statystycznie, co może wynika z tego, że wartości MWW nie spełniają

założenia o normalności rozkładu. Wydaje się, iż uzasadniony jest wniosek, iż premier

zyskuje na widoczności medialnej w sytuacji kierowania rządem mniejszościowym.

Nie musi bowiem rywalizować o zainteresowanie mediów z przywódcami partii

politycznych, które tworzą rząd koalicyjny o statusie rządu większościowego.

Ostatnia H0, która zakładał brak współzależności pomiędzy personalizacją

postrzegania rządu w aspekcie sondażowym oraz medialnym, także została obalona.

W celu zweryfikowania tej hipotezy obliczono wartość korelacji liniowej Pearsona rXY

dla wartości współczynników PWW i MWW w całym analizowanym okresie oraz w

podziale na rządy większościowe oraz mniejszościowe. Wartość rXY dla okresu od

listopada 1997 r. do października 2007 r. wyniosła rXY = 0,305167 i była istotna

statystycznie. Poziom tej współzależności istnieje, ale należy go uznać za niewielki. W

przypadku kryterium statusu rządu uzyskano istotne statystycznie wyniki dla rządów

mniejszościowych: rXY = 0,353480. Porównując średnie wartości PWW i MWW dla

Sejmów trzech kadencji należy stwierdzić wzrost wartości obu współczynników, przy

czym wzrost wartości PWW był mniejszy niż MWW41.

Dyskusja

Uzyskane wyniki warto porównać z rezultatami analiz badaczy, którzy

zajmowali się różnymi aspektami personalizacji postrzegania rządu w

demokratycznym systemie politycznym. Zaczynając od porównania relacji pomiędzy

poziomem popularności premiera oraz rządu, należy wskazać, iż ustalenia badawcze,

dotyczące Polski, są zgodne z wynikami uzyskanymi w odniesieniu do innych

demokratycznych systemów politycznych. Przeprowadzona przez Johna Hudsona

analiza porównawcza poziomu popularności premiera i rządu brytyjskiego w latach

1960-1981 ujawniła wyższy poziom popularności premierów niż kierowanego przez

nich gabinetów w każdym z analizowanych przypadków (premierzy: Harold

Macmillan, Alec Douglas-Home, Harold Wilson, Edward Heath, James Callaghan,

41 Autor udostępnia na życzenie dane dotyczące sposobu oszacowania parametrów krzywej dla współczynnika PWW od listopada 1997 r. do października 2007 r. oraz w podziale na poszczególne kadencje Sejmu w tym okresie (III, IV, V kadencja).

13

Margaret Thatcher)42. J. Hudson dokonał także operacjonalizacji zjawiska wpływu

osobowości premiera na popularność rządu. Jego zdaniem zależności pomiędzy

uwarunkowaniami popularności premiera oraz rządu można przedstawić w formie

modelu zależności przyczynowych, w którym podstawową rolę odgrywa charyzma

premiera - jej wskaźnikiem jest wartość reszt względem wartości przewidywanych dla

popularności premiera w oparciu o zmienną niezależną, jaką jest popularność rządu.

Wartości powyżej zera wskazują na występowanie zjawisko charyzmy premiera.

Charyzma premiera, zgodnie z założeniem tego modelu, wpływa bezpośrednio

zarówno na jego popularności jak i popularność rządu, a w sposób pośredni wpływa na

ich popularność ma akceptacja działań rządu, który uwarunkowana jest przez czynniki

ekonomiczne oraz pozaekonomiczne43.

Natomiast Linda Rosa Fonseca Gonçalves Veiga, w oparciu o dane sondażowe

oraz makroekonomiczne z okresu od maja 1986 r. do września 1995 r., badała

determinanty społecznej popularności wybranych organów władzy publicznej w

Portugalii - rządu, premiera (przewodniczący Partii Socjaldemokratycznej Aníbal

Cavaco Silva), parlamentu, prezydenta. W analizie regresji wielozmiennowej (OLS i

SUR), obejmującej trzy pierwsze wymienione podmioty, uwzględniono następujące

czynniki: tzw. efekt miesiąca miodowego (pierwsze sześć miesięcy istnienia rządu),

czas funkcjonowania danego podmiotu (pierwsza, druga, trzecia kadencja), poziom

bezrobocia, poziom inflacji. Efekty tej analizy ujawniły, że poziom popularności

premiera zawsze jest wyższy od poziomu popularności rządu lub parlamentu.

Natomiast na popularność premiera w największym stopniu wpływał poziom

bezrobocia oraz długość istnienia rządu - trzecia kadencja44.

Druga zbieżność uzyskanych wyników dotyczy kwestii różnic w zakresie

postrzegania obiektów politycznych przez członków różnych grup demograficznych:

w przypadku polskiego systemu politycznego osoby młodsze w większym zakresie

zwracają uwagę na osobę premiera niż osoby starsze. Russell J. Dalton przeprowadził,

na początku lat 80-tych ub. wieku, analizę uwarunkowań mobilizacji poznawczej

obywateli ośmiu demokratycznych systemów politycznych. Jej wyniki ujawniły, że

42 J. Hudson, Prime Ministerial…, s. 88.43 Tamże, s. 90 i 92.44 L.R.F.G. Veiga, Popularity functions for the Portuguese Prime Minister…, s. 350-356.

14

poziom mobilizacji poznawczej jest uwarunkowany przez wiek: im młodsi obywatele,

tym wyższy poziom mobilizacji poznawczej45. Wynika to z odmiennych wzorów

korzystania z mediów poziomu wykształcenia. Jednakże usunięcie poziomu

wykształcenia z indeksu mobilizacji poznawczej nie doprowadziło do zniknięcia

różnic w poszczególnych grupach wiekowych. Poziom mobilizacji poznawczej nadal

był wyższy w przypadku młodszych obywateli. To sugerowałoby, że poziom

mobilizacji poznawczej jest warunkowany także przez czynnik wieku. Porównując

zatem uzyskane wyniki i ustalenia badawcze R. J. Daltona za prawdopodobną należy

uznać hipotezę, iż istnieje zależność pomiędzy poziomem personalizacji postrzegania

rządu w aspekcie sondażowym a poziomem mobilizacji poznawczej: im wyższy

poziom personalizacji postrzegania rządu, tym wyższy poziom mobilizacji

poznawczej. Hipoteza ta wymaga jednak weryfikacji.

Po trzecie, wyniki dotyczące wzrostu poziomu personalizacji postrzegania

rządu w aspekcie są zbliżone do tych, które uzyskała Ana Inés Langer, analizując

zjawisko widoczności osoby premiera w artykułach na łamach dziennika „The Times”

w latach 1945-1999. Podsumowując swoje wyniki, stwierdza, iż: „Całościowa

widoczność premiera w ‘The Times’ wykazuje wyraźny pozytywny trend. Jednakże,

ten trend nie jest wyraźnie rosnący, aby uzasadnić twierdzenia na temat zmiany

współczesnej polityki; nie jest także równomierny, wskazując, iż wpływ zmian w

sposobie przekazu nie pozostaje bez związku ze specyfiką aktywności każdego z

premierów oraz zmiennymi warunkami politycznymi”46. Analogiczne wnioski wydają

się być uprawnione w odniesieniu do dynamiki liczby artykułów na temat rządu oraz

premiera na łamach dziennika „Rzeczpospolita” (wykres 2, tabela 3). Należy wszakże

wskazać na podstawową różnicę analiz dotycząca zakresu czasowego danych. Po

pierwsze, A. I. Langer analizowała dane z okresu 54 lat, natomiast dane polskie

obejmowały okres zaledwie 10 lat.

Za obiecujący, choć nie podjęty w tym opracowaniu, temat trzeba uznać

kwestię zbadania zależności pomiędzy zjawiskiem personalizacji władzy

wykonawczej a poziomem zaufania do polityków sprawujących funkcję szefa rządu w

45 R. J. Dalton, Cognitive Mobilization and Partisan Dealignment in Advanced Industrial Democracies, “The Journal of Politics” 1984,Vol. 46, No. 1, s. 269.46 A. I. Langer, A Historical Exploration of the Personalisation of…, s. 384.

15

demokratycznym systemie politycznym. Badania Lee Sigelmana oraz Kathleen Knight

wskazują, że poziom zaufania politycznego wpływa na skłonność do personalizacji

działań amerykańskiego prezydenta w sferze ekonomii (kontrola nad wydatkami

budżetowymi) - pozwala na wyodrębnienie dwóch grup osób, które przejawiają

skłonność do personalizacji: 1. osoby o wyższym poziomie zaufania politycznego -

przejawiają wyższą skłonność do personalizacji (przypisują aktualnie urzędującemu

prezydentowi możliwość kontroli wydatków budżetowych); 2. osoby o niższym

poziomie zaufania politycznego - przejawiają niższą skłonność do personalizacji

(uważają, że możliwość kontroli wydatków budżetowych będzie miał inny

prezydent)47. W kontekście kompetencji kierowniczych polskiego premiera w sferze

personalnej i merytorycznej rządu poziom społecznego zaufania może być czynnikiem

warunkującym postrzeganie samego rządu i osoby premiera. Ten problem badawczy

zasługuje na podjęcie analiz uwzględniających czynniki temporalne, ekonomiczne,

demograficzne i społeczne.

Wnioski

Czy możliwe jest, na podstawie przeprowadzonych analiz, określenie miejsca

polskiego systemu politycznego w zakresie personalizacji władzy wykonawczej w

kontekście innych europejskich systemów politycznych? Wydaje się, iż w tym celu

można posłużyć się typologią zaproponowaną przez Lauri Karvonena. W

podsumowaniu swojej monografii „The Personalisation of Politics. A Study of

Parliamentary Democracies” przedstawia on typologię państw opartą na trzech

aspektach wzrostu poziomu personalizacji polityki - władzy wykonawczej, charakteru

rywalizacji wyborczej (system wyborczy, występowanie „efektu przywódcy”),

przekazów medialnych - wyszczególnia cztery kategorie państw: o wysokim poziomie

personalizacji (Belgia, Finlandia, Irlandia), umiarkowanym poziomie personalizacji

(Dania, Izrael, Włochy, Holandia, Nowa Zelandia, Szwecja, Wielka Brytania), stabilny

lub malejący poziom personalizacji (Austria, Niemcy, Malta), poziom personalizacji

jest znikomy i nie zwiększa się (Kanada, Japonia, Norwegia)48. Uwzględniając

47 L. Sigelman, K. Knight, Public Opinion and Presidential Responsibility for the Economy: Understanding Personalization, “Political Behavior” 1985, Vol. 7, No. 2, s. 185.48 L. Karvonen, The Personalisation of Politics. A Study of…, s. 102-105.

16

pierwszy oraz trzeci aspekt tej typologii49, można przyjąć, iż przypadek Polski należy

zaklasyfikować do grupy państw o umiarkowanym poziomie personalizacji.

Przedstawione wyniki analizy wymagają umieszczenia ich w szerszym

kontekście, zarówno praktycznym jak i teoretycznym. Biorąc pod uwagę praktykę

działania politycznego w Polsce warto zauważyć, iż:

1. personalizacja postrzegania rządu jest istotnym czynnikiem wpływającym na

reakcję otoczenia zewnętrznego na działania premiera oraz rządu;

2. wzrasta stopień zainteresowania mediów aktywnością premierów, a więc te

potrzeby informacyjne mediów powinny być przedmiotem stałego zainteresowania

komórek organizacyjnych Kancelarii Prezesa Rady Ministrów odpowiedzialnych za

kontakty z mediami50;

3. poziom personalizacji postrzegania rządu jest powiązany z czynnikami

instytucjonalnymi - premierzy kierujący rządami mniejszościowymi prawdopodobnie

będą w większym stopniu obiektem zainteresowania mediów niż premierzy rządów

większościowych;

4. personalizacja działań rządu dotyczy w większym stopniu działań ocen

negatywnych - obywatele mają większą skłonność do negatywnych ocen premiera niż

rządu51;

5. polityka informacyjna rządu powinna być oparta na kreacji wizerunku premiera, a

szczególnie istotnymi grupami docelowymi powinny być te, które mają wyższą

skłonność do personalizacji postrzegania rządu (kobiety52, osoby do 24 r. życia, osoby

z wykształceniem podstawowym, osoby o populistycznych poglądach politycznych).49 W latach 2001-2007 zauważalny jest znaczący wzrost stopnia personalizacji wyborów parlamentarnych na poziomie strategii wyborczej, zachowań elektoratu, przekazów medialnych (telewizyjne debaty, sondaże przedwyborcze publikowane w prasie), zob. W. Peszyński, Amerykanizacja polskich kampanii parlamentarnych 2001–2007, „Dialogi Polityczne” 2009, Vol. 11, s. 151-168.50 Wydaje się, iż otoczenie doradcze premiera D. Tuska trafnie zidentyfikowało istnienie tej tendencji i skoncentrowało strategię medialną rządu na osobie premiera, co najlepiej odzwierciedla sposób prezentacji informacji o pracy rządu w Internecie – stronę internetową www.kprm.gov.pl zastąpiła strona www.premier.gov.pl. Warto jednakże wskazać, że plan podobnego sposobu eksponowania informacji o premierze posiadało już otoczenie doradcze premiera J. Buzka. Zob. Departament Komunikacji Społecznej KPRM, Projekty Departamentu Komunikacji Społecznej, Warszawa, 2 stycznia 2001 r., Archiwum Akt Jawnych Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, teczka 221/5.51 Ten wniosek jest zgodny z ustaleniami psychologów społecznych dotyczących zależności pomiędzy sytuacją materialną a oceną działań rządu: im gorsza sytuacja dane osoby, tym większa skłonność do dokonywania atrybucji zewnętrznych, których obiektem są władze państwowe. Szerzej na ten temat zob. J. Czapiński, Dlaczego reformatorzy tracą poparcie społeczne, (w:) K. Skarżyńska (red.), Podstawy psychologii społecznej, Wydawnictwo Zysk i Sk-a, Poznań 2002, s. 324-343.52 Na temat zależności pomiędzy płcią a poziomem wiedzy politycznej zob. E. Frazer, K. MacDonald, Sex Differences in Political Knowledge in Britain, “Political Studies” 2003, Vol. 51, No. 1, s. 67-83.

17

Na płaszczyźnie teoretycznej za warte szerszego zainteresowania badawczego

można uznać następujące zagadnienia dotyczące personalizacji postrzegania rządu:

1. problem ontologiczny - zakres oraz uwarunkowania postrzegania rządu jako

odrębnego podmiotu działań politycznych niezależnego od osób, które go tworzą;

2. problem etyczny - w jakim stopniu personalizacja postrzegania rządu jest powiązana

z przypisywaniem premierowi osobistej odpowiedzialności za decyzje podejmowane

przez poszczególnych ministrów oraz cały rząd;

3. problem kognitywny - charakterystyka powiązań między wiedzą polityczna

obywateli a przejawianym przez nich poziomem personalizacji (rodzaje informacji,

struktura ich powiązań, sposoby aktywizacji tych informacji);

4. problem ekonomiczny – w jakim zakresie aspekt prospektywny i retrospektywny

postrzegania stanu systemu gospodarczego oraz własnej sytuacji materialnej przez

obywateli jest powiązany ze zjawiskiem personalizacji.

Podsumowując, personalizacja polityki jest zjawiskiem, które należy uznać za

jedną z istotnych determinant aktywności polityków w demokratycznym systemie

politycznym. Czynniki, które wpływają na prawdopodobieństwo jej wystąpienia oraz

poziom intensywności występują na różnych poziomach życia społecznego. Także

sama personalizacja jest zjawiskiem wielopłaszczyznowym. Personalizację

postrzegania rządu należy uznać za ważny element stopnia, w jakim obywatele

identyfikują się z systemem politycznym oraz akceptują działania rządu w zakresie

różnych polityk szczegółowych.

Bibliografia

1. Publikacje zwarte:Blair T., A Journey, Hutchinson, London 2010.Böhner G., Wänke M., Postawy i zmiana postaw, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004.Cottam M. L., Dietz-Uhler B., Mastors E., Preston T., Introduction to Political Psychology, Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah 2004.Czapiński J., Dlaczego reformatorzy tracą poparcie społeczne, (w:) Skarżyńska K. (red.), Podstawy psychologii społecznej, Wydawnictwo Zysk i Sk-a, Poznań 2002, s. 324-343.Dalton R. J., McAllister I., Wattenberg M. P., The consequences of partisan dealignment, (w:) Dalton R. J., Wattenberg M. P. (red.), Parties without partisans:

18

political change in advanced industrial democracies, Oxford University Press, Oxford 2002, s. 37-63.Karvonen L., The Personalisation of Politics. A Study of Parliamentary Democracies, ECPR Press, Colchester 2010.McCombs M., Ustanawianie agendy. Media masowe i opinia publiczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.Mutz D. C., Psychologia polityczna a wybór, (w:) R. J. Dalton, H.D. Kliengemann (red. nauk.), Zachowania polityczne. Tom 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010. s. 132-156.Smith C. S., Li-Ching Hung, Personalization of politics, (w:) Lee Kaid L., Holtz-Bacha Ch. (red.), Encyclopedia of Political Communication. Volume 2, SAGE Publications, Inc., Thousand Oaks 2008. s. 546.Sobolewska-Myślik K., Kosowska-Gąstoł B., Borowiec P., Struktury organizacyjne polskich partii politycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.Street J., Mass media, polityka, demokracja, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006.Sudecki J., Trzynastu: premierzy wolnej Polski, Universitas, Kraków 2009.Taber Ch. S., Przetwarzanie informacji a opinia publiczna, (w:) Sears D. S., Huddy L., Jervis R., Psychologia polityczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 395-433. Ulicka G., Demokracje zachodnie. Zasady, wartości, wizje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.

2. Czasopisma:Dalton R. J., Cognitive Mobilization and Partisan Dealignment in Advanced Industrial Democracies, „The Journal of Politics”, 1984, Vol. 46, No. 1, s. 264-284.Frazer E., MacDonald K., Sex Differences in Political Knowledge in Britain, „Political Studies”, 2003, Vol. 51, No. 1, s. 67-83.Groseclose T., Milyo J., A Measure Of Media Bias, „The Quarterly Journal Of Economics”, 2005, Iss. 4, Vol. CXX, s. 1191-1237.Hudson J., Prime Ministerial Popularity in the UK: 1960–81, „Political Studies”, 1984, Vol. 32, Iss. 1, s. 86–97.Langer A. I., A Historical Exploration of the Personalisation of Politics in the Print Media: The British Prime Ministers (1945–1999), „Parliamentary Affairs”, 2007, Vol. 60 No. 3, s. 371–387.McGraw K. M., Dolan T. M., Personifying the State: Consequences for Attitude Formation, „Political Psychology”, 2007, Vol. 28, No. 3, s. 299-327.Peszyński W., Amerykanizacja polskich kampanii parlamentarnych 2001–2007, „Dialogi Polityczne”, 2009, Vol. 11, s. 151-168.Sigelman L., Knight K., Public Opinion and Presidential Responsibility for the Economy: Understanding Personalization, „Political Behavior”, 1985, Vol. 7, No. 2, s. 167-191.Tyler T. R., Personalization in Attributing Responsibility for National Problems to the President, „Political Behavior”, 1982, Vol. 4, No. 4, s. 379-399.

19

Veiga L. R. F. G., Popularity functions for the Portuguese Prime Minister, Government, Parliament and President, „European Journal of Political Research”, 1998, Volume 33, Number 3, s. 347-361.Wendt A., The state as person in international theory, „Review of International Studies”, 2004, Vol. 30, s. 289–316.

3. Inne zasoby:Dziennik „Rzeczpospolita” z okresu od 2 listopada 1997 r. do 16 listopada 2007 r.Komunikaty z badań sondażowych Centrum Badania Opinii Publicznej na temat stosunku opinii publicznej do rządu i premiera Polski z okresu od listopada 1997 r. do listopada 2007 r.

20

Załącznik

Tabela 1. Porównanie personalizacji postrzegania rządu: aspekt sondażowy i medialny (średnia arytmetyczna).

PREMIER ASPEKT SONDAŻOWY

ASPEKT MEDIALNY Pww - Mww

J. Buzek 1,23 0,81 0,42L. Miller 1,26 1,06 0,21M. Belka 1,44 1,32 0,13

K. Marcinkiewicz 1,24 0,87 0,37J. Kaczyński 1,35 1,53 -0,18Cały okres 1,29 1,04 0,24

Źródło: Obliczenia i opracowanie własne na podstawie danych CBOS i danych z dziennika „Rzeczpospolita.

Tabela 2. Personalizacja postrzeganie rządu przez opinię publiczną rządów – aspekty: negatywny i pozytywny.

ASPEKTCAŁY

OKRES

J.BUZEK L.MILLER M.BELKA K.MARCINIEWICZ J.KACZYŃSKI

negatywny 1,33 1,29 1,34 1,48 1,30 1,33

pozytywny 1,16 1,15 1,11 1,39 1,24 1,06Różnica 0,17 0,14 0,23 0,09 0,06 0,27

Źródło: Obliczenia i opracowanie własne na podstawie danych CBOS.

Tabela 3. Aspekty personalizacji a kadencja Sejmu – wartości wskaźników.

WSKAŹNIK III KADENCJA IV KADENCJA V KADENCJAPWW 1,23 1,33 1,31PP 1,15 1,21 1,12PN 1,29 1,39 1,32

MWW 0,81 1,15 1,28Źródło: Obliczenia i opracowanie własne na podstawie danych CBOS i danych z dziennika „Rzeczpospolita.

Tabela 4. Poziom współzależności PWW i MWW w okresie od listopada 1997 r. do października 2007 r.: współczynnik korelacji liniowej Pearsona.

POMIARYWSPÓŁCZYNNIK KORELACJI

LINIOWEJ PEARSONA

LICZBA

POMIARÓWWszystkie pomiary 0,305167* N=116Pomiary dla rządów większościowych 0,203985 N=64

Pomiary dla rządów mniejszościowych 0,353480* N=52

Źródło: Obliczenia i opracowanie własne na podstawie danych CBOS i danych z dziennika „Rzeczpospolita.*Uwaga: współczynnik korelacji liniowej Pearsona jest istotny na poziomie α<0,05.

21

Wykres 1. Aspekt sondażowy personalizacji postrzegania rządu w Polsce od listopada 1997 r. do października 2007 r.: PWW, PP, PN.

0,8

1

1,2

1,4

1,6

1,8

11.1997 05.1998 11.1999 05.1999 11.1999 05.2000 11.2000 05.2001 01.2002 07.2002 01.2003 07.2003 01.2004 08.2004 02.2005 08.2005 03.2006 09.2006 03.2007 09.2007

PWWPPPN

Źródło: Obliczenia i opracowanie własne na podstawie danych CBOS.

22

Wykres 2. Aspekt medialny personalizacji postrzegania rządu w dzienniku „Rzeczpospolita” a kadencje Sejmu.

0

1

2

3

4

5

6

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45

III kadencjaIV kadencjaV kadencja

Źródło: Obliczenia i opracowanie i własne na podstawie tytułów artykułów w dzienniku „Rzeczpospolita”.

Wykres 3. Krzywa funkcyjna współczynnika PWW dla okresu od listopada 1997 r. do października 2007 r.

120100806040200

1,7

1,6

1,5

1,4

1,3

1,2

1,1

1,0

,9

Źródło: Obliczenia i opracowanie własne na podstawie danych CBOS.

23

Wykres 4. Krzywa funkcyjna współczynnika PWW dla okresu istnienia Sejmu III kadencji (listopad 1997 r.- sierpień 2001 r.).

50403020100

1,4

1,3

1,2

1,1

1,0

,9

Źródło: Obliczenia i opracowanie własne na podstawie danych CBOS.

Wykres 5. Krzywa funkcyjna współczynnika PWW dla okresu istnienia Sejmu IV kadencji (listopada 2001 r.- wrzesień 2005 r.).

50403020100

1,7

1,6

1,5

1,4

1,3

1,2

1,1

Źródło: Obliczenia i opracowanie własne na podstawie danych CBOS.

24

Wykres 6. Krzywa funkcyjna współczynnika PWW dla okresu istnienia Sejmu V kadencji (listopada 2005 r. - październik 2007 r.).

3020100

1,5

1,4

1,3

1,2

1,1

Źródło: Obliczenia i opracowanie własne na podstawie danych CBOS.

25

Tabela 5. Wartość współczynnika PWW a płeć, wiek, miejsce zamieszkania.

ZMIENNE OGÓŁ

PŁEĆ WIEK MIEJSCE ZAMIESZKANIA

mężczyźni kobiety do 24 lat 25-34 35-44 45-54 55-64 65 lat i więcej wieś miasto do 20

tys.od 21 do 100 tys.

101-500 tys.

501 tys. i więcej

mieszk.

Prem

ierz

y

Jerzy Buzek 1,23 1,19 1,28 1,38 1,25 1,19 1,18 1,20 1,26 1,31 1,25 1,22 1,19 1,11

Leszek Miller 1,26 1,24 1,29 1,42 1,34 1,23 1,22 1,19 1,25 1,33 1,29 1,26 1,21 1,20

Marek Belka 1,44 1,41 1,50 1,72 1,54 1,43 1,40 1,37 1,36 1,55 1,48 1,40 1,39 1,38Kazimierz Marcinkiewicz 1,24 1,23 1,27 1,48 1,31 1,19 1,22 1,20 1,18 1,26 1,23 1,26 1,26 1,23

Jarosław Kaczyński 1,35 1,32 1,33 1,41 1,27 1,37 1,32 1,32 1,39 1,48 1,39 1,33 1,31 1,08

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych CBOS.

Tabela 6. Wartość współczynnika PWW a wykształcenie oraz ocena własnych warunków materialnych.

ZMIENNE OGÓŁWYKSZTAŁCENIE OCENA WŁASNYCH WARUNKÓW

MATERIALNYCH

podstawowe zasadnicze zawodowe średnie wyższe złe średnie dobre

Prem

ierz

y

Jerzy Buzek 1,23 1,36 1,28 1,17 1,07 1,26 1,24 1,20

Leszek Miller 1,26 1,37 1,33 1,21 1,11 1,30 1,27 1,22

Marek Belka 1,44 1,54 1,47 1,44 1,29 1,47 1,47 1,40

Kazimierz Marcinkiewicz 1,24 1,28 1,29 1,25 1,13 1,30 1,23 1,23

Jarosław Kaczyński 1,35 1,55 1,36 1,32 1,07 1,33 1,39 1,26

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych CBOS.

26

Tabela 7. Wartość współczynnika PWW a udział w praktykach religijnych i poglądy polityczne.

ZMIENNE OGÓŁUDZIAŁ W PRAKTYKACH RELIGIJNYCH POGLĄDY POLITYCZNE

kilka razy w tygodniu

raz w tygodniu

kilka razy w miesiącu

kilka razy w roku

w ogóle nie uczestniczy lewica centrum prawica trudno

powiedzieć

Prem

ierz

y

Jerzy Buzek 1,23 1,27 1,25 1,22 1,22 1,17 1,14 1,29 1,18 1,47Leszek Miller 1,26 1,25 1,29 1,28 1,24 1,24 1,19 1,31 1,19 1,46Marek Belka 1,44 1,48 1,48 1,43 1,46 1,35 1,37 1,59 1,31 1,58Kazimierz Marcinkiewicz 1,24 1,20 1,23 1,27 1,32 1,31 1,29 1,33 1,12 1,42

Jarosław Kaczyński 1,35 1,36 1,34 1,37 1,34 1,35 1,30 1,41 1,18 1,53

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych CBOS.

Tabela 8. Najwyższe i najniższe wartości współczynnika PWW dla poszczególnych premierów.

PREMIERNAJWYŻSZY POZIOM PWW NAJNIŻSZY POZIOM PWW

Zmienna Wartość PWW Zmienna Wartość PWW

Jerzy Buzek Poglądy polityczne: trudno powiedzieć 1,47 Wykształcenie: wyższe 1,07

Leszek Miller Poglądy polityczne: trudno powiedzieć 1,46 Wykształcenie: wyższe 1,11

Marek Belka Wiek: do 24 lat 1,72 Wykształcenie: wyższe 1,29

Kazimierz Marcinkiewicz Wiek: do 24 lat 1,48 Poglądy polityczne: prawica 1,12

Jarosław Kaczyński Wykształcenie: podstawowe 1,55 Wykształcenie: wyższe 1,07

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych CBOS.

27

Nota o autorze:

Doktor Przemysław Potocki, adiunkt w Katedrze Współpracy Międzynarodowej i Doktryn

Politycznych, Wydział Administracji i Politologii ALMAMER Szkoła Wyższa

28