ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LOGISTYCE I FINANSACH

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

W LOGISTYCE I FINANSACH

pod redakcją

Radosława Jadczaka

Pauliny Ledzian

Łódź 2016

RECENZJA:

Adam Kucharski

Aleksandra Bartosiewicz

Andrzej Wojcieszak

Anita Fajczak-Kowalska

Jan B. Gajda

Zbigniew Karwacki

REDAKCJA:

Radosław Jadczak

Paulina Ledzian

SKŁAD I KOREKTA TECHNICZNA:

Sylwia Stawiana

Paulina Ledzian

PROJEKT OKŁADKI:

Katarzyna Trębska

ISBN 978-83-63601-01-0

© Copyright by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2016

Wydawca

Katedra Badań Operacyjnych Uniwersytetu Łódzkiego

90 – 214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. 39

3

Spis treści Sylwia JANKOWSKA

WYKORZYSTANIE NAJNOWSZYCH TECHNOLOGII W DZIAŁANIACH LOGISTYCZNYCH

W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH .........................................................................................................4

Natalia WÓJCIK

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LOGISTYCE I FINANSACH

W WARUNKACH GLOBALIZACJI .......................................................................................................11

Karolina GAJEWSKA, Kamila JAROS

UBEZPIECZENIE TRANSPORTOWE JAKO ISTOTNY CZYNNIK WPŁYWAJĄCY NA

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LOGISTYCE ..................................................................................20

Magdalena KOWALSKA

SYSTEM HACCP JAKO CZYNNIK ELIMINUJĄCY RYZYKO NA PRZYKŁADZIE FIRMY

SEKTORA TSL – PAGANINI .................................................................................................................26

Paulina RUSZKOWSKA, Ewelina STOKOWSKA, Edyta FIREK

RYZYKO ORAZ PRZESTĘPCZOŚĆ KOMPUTEROWA ...................................................................... 33

Ewelina PIGUŁA

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W PROCESACH LOGISTYCZNYCH ......................................................42

Ewa SĘK, Marta KOZŁOWSKA

METODYKA I ANALIZA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W PRZEDSIĘBIORSTWIE NA

PRZYKŁADZIE STANDARDU FERMA ................................................................................................51

Agata JACAK, Joanna PIGOŃ ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W ŁAŃCUCHACH DOSTAW ..................................................................62

Paulina LEDZIAN

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM OPERACYJNYM W PRZEDSIĘBIORSTWIE PRODUKCYJNYM ..........70

Maria CIEŚLA, Katarzyna TUROŃ

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W PROCESACH TRANSPORTU KONTENERÓW

W OPARCIU O METODĘ MAPY RYZYKA I METODĘ MATEMATYCZNĄ ........................................79

Justyna KOPERSKA, Sylwia STAWIANA

RYZYKO I SPOSOBY ZARZĄDZANIA NIM W PRZEWOZIE ŁADUNKÓW

TRANSPORTEM MORSKIM ................................................................................................................92

Justyna KOPERSKA, Sylwia STAWIANA

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W PRZEDSIĘBIORSTWIE PRODUKCYJNYM.......................................99

4

Sylwia Jankowska Akademia Morska w Gdyni

WYKORZYSTANIE NAJNOWSZYCH TECHNOLOGII W DZIAŁANIACH

LOGISTYCZNYCH W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH

WPROWADZENIE

Każdego dnia w telewizji słyszymy o zdarzeniach ze świata, które niosą śmierć

i ogromne straty. W większości przypadków są to sytuacje nie do przewidzenia, dlatego też

trudnym jest ich uniknięcie. Wobec tego konieczne jest szybkie i dobrze zorganizowane

reagowanie w sytuacjach nadzwyczajnych, tj. ataki terrorystyczne, powodzie czy epidemie.

W artykule podjęto temat jak działania logistyczne wspomagają zwalczanie sytuacji

kryzysowych z podaniem przykładu wykorzystania technologii na miarę XXI wieku.

1. SYTUACJA KRYZYSOWA A LOGISTYKA

W Dziennikach Urzędowych Komendy Głównej Policji z 11 marca 2007 roku możemy

odnaleźć definicję sytuacji kryzysowej, która brzmi: „zdarzenie sprowadzające

niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia ludzi lub mienia, spowodowane bezprawnymi

zamachami naruszającymi te dobra lub klęską żywiołową, charakteryzujące się możliwością

utraty kontroli nad przebiegiem wydarzeń albo eskalacji zagrożenia, w których do ochrony

bezpieczeństwa i porządku publicznego niezbędne jest użycie większej liczby policjantów,

w tym zorganizowanych w oddziały lub pododdziały, w tym uzbrojone”. Pod tą definicją

kryją się takie zdarzenia, jak:

katastrofy naturalne (np. pożary, powodzie, trzęsienia ziemi),

katastrofy techniczne (np. kolejowe, drogowe, awarie ze skażeniem, awarie instalacji),

terroryzm (np. podłożenie ładunku wybuchowego, bioterroryzm),

epidemie.

Jako że sytuacje kryzysowe są nagłe i nieprzewidywalne niezbędne jest natychmiastowe

i uporządkowane działania. Tu z pomocą przychodzi nam logistyka. Pojęcie logistyka posiada

wiele definicji. W tabeli 1 przedstawiono wybrane z nich.

Każda z poniższych definicji jest oczywiście poprawna a to, co je różni od siebie to

przede wszystkim skupienie się na różnych aspektach. Odnosząc słowo logistyka do sytuacji

kryzysowych, możemy stwierdzić, iż jest to suma wszelkich działań, zarówno organów

kierujących akcją ratowniczą, jak i jednostek wykonujących powierzone zadania, dzięki

którym możliwe jest kształtowanie się procesów zaopatrzeniowych i usługowych

organizowanych na potrzeby sytuacji kryzysowych.

5

Tabela 1. Wybrane definicje logistyki wraz z ich autorami

Autor Definicja

Endlicher Zadaniem logistyki jest celowe kształtowanie, planowanie, sterowanie i kontrola

przepływu materiałów przychodzących do firmy, w niej przetwarzanych i przez nią

wysyłanych, oraz związanych z tymi przepływami informacji.

Weber Przez logistykę rozumie zintegrowany system kierowania, organizowania i kontroli

procesów fizycznego obiegu materiałów i ich uwarunkowań informacyjnych w aspekcie

optymalizacji działań i celów.

P. Blaik Logistyka - jest to zintegrowany system planowania, organizowania, kierowania

i kontrolowania procesów fizycznych obiegu towarów i ich informacyjnych uwarunkowań,

w aspekcie optymalizacji realizowanych działań i celów.

A. Jonc Istotę logistyki stanowi czasowo - przestrzenny przepływ materiałów (ładunków) i

informacji. Przepływ ten może być odnoszony do dowolnie wyodrębnionego obszaru.

W ten sposób wyróżnieniu podlega logistyka przedsiębiorstwa przemysłowego jako ta

część przepływów ładunków i informacji, która związana jest z jego działalnością

gospodarczą.

I. Pilawski Logistyka - nauka zajmująca się analizą efektywności procesów logistycznych pod

względem kosztów, czasu, bezpieczeństwa i wzajemnych ich relacji związanych ze

specyfiką rynku na jakim konkretna organizacja funkcjonuje lub rodzajem produkcji

wykonywanej przez tę organizacje, a zarazem transformacją ich wraz z zmianą

uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych.

Źródło: Opracowanie własne.

Głównym celem działań logistycznych w sytuacjach kryzysowych jest ratowanie życia

i zdrowia ludzi rannych i chorych oraz jak najszybsze dostarczenie zaopatrzenia i usług

logistycznych do potrzebujących, aby zapewnić ludności poszkodowanej możliwość

przetrwania.

Do zasadniczych obszarów zadaniowych logistyki kryzysowej należą:

dostawy środków zaopatrzenia i usługi gospodarczo-bytowe, na które składają się:

woda pitna, żywność, odzież, energia elektryczna i cieplna, środki czystości czy

miejsce tymczasowego pobytu,

pomoc medyczna - przedlekarska i lekarska,

usługi transportowe związane z ewakuacją medyczną, dostarczeniem środków do

życia bądź ewakuacją z zagrożonego rejonu [2].

Proces zasilania ludności poszkodowanej dostawami zaopatrzenia i świadczenia usług

logistycznych i medycznych realizowanych na rzecz ludności poszkodowanej w danej

sytuacji kryzysowej jest nazywane zabezpieczeniem logistycznym. W artykule naukowym

„Zabezpieczenie logistyczne w zarządzaniu kryzysowym” autorzy (Bujak, Witkowski)

dokonali umownego podziału zabezpieczenia logistycznego na 3 grupy: personalne,

sprzętowe i finansowe. Zabezpieczenie personalne dotyczy przygotowania ludzi do

wykonywania określonych zadań w konkretnych etapach zarządzania kryzysowego. Do tej

grupy należy zarówno personel decyzyjny i techniczny jak również opiniotwórczo-doradczy.

Zabezpieczenie sprzętowe, do którego możemy przyporządkować wszelkie urządzenia, środki

techniczne, sprzęt łączności i informatyki wraz z oprogramowaniem, służy do gromadzenia,

analizowania i przekazywania informacji organom wykonawczym. Zabezpieczenie

finansowe to innymi słowy środki niezbędne do przygotowania zabezpieczenia personalnego

i sprzętowego [1].

6

2. ORGANIZACJA LOGISTYKI KRYZYSOWEJ

Od 2007 roku polski system zarządzania kryzysowego funkcjonuje opierając się na różnych

szczeblach administracji rządowej i samorządowej. System ten, na każdym szczeblu, składa

się z następujących komponentów:

organów zarządzania kryzysowego,

organów opiniodawczo-doradczych właściwych w sprawach inicjowania

i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego,

centrów zarządzania kryzysowego, utrzymujących 24-godzinną gotowość do podjęcia

działań [5].

Tabela 2. System zarządzania kryzysowego w Polsce

Szczebel

administracyjny

Organ zarządzania

kryzysowego

Organ opiniodawczo-

doradczy

Centrum Zarządzania

Kryzysowego

Krajowy

Rada Ministrów,

Prezes Rady

Ministrów

Rządowy Zespół

Zarządzania Kryzysowego

Rządowe Centrum

Bezpieczeństwa

Resortowy

Minister kierujący

działem

administracji

rządowej,

Kierownik organu

centralnego

Zespół Zarządzania

Kryzysowego

(ministerstwa, urzędu

centralnego)

Centrum Zarządzania

Kryzysowego (ministerstwa,

urzędu centralnego)

Wojewódzki Wojewoda Wojewódzki Zespół


Wojewódzkie Centrum


Powiatowy Starosta powiatu Powiatowy Zespół


Powiatowe Centrum Zarządzania

Kryzysowego

Gminny Wójt, Burmistrz,

Prezydent miasta

Gminny Zespół


Mogą być tworzone (nie ma

obowiązku utworzenia) gminne

(miejskie) centra zarządzania

kryzysowego

Źródło: [6].

Bardzo istotny jest przepływ informacji między organami znajdującymi się w tabeli 1,

ponieważ ma on służyć przeciwdziałaniu sytuacjom kryzysowym oraz skutecznemu

usuwaniu skutków, jeśli do nich dojdzie. Zapewnienie obiegu informacji należy do

Rządowego Centrum bezpieczeństwa (RCB). Innymi nie mniej ważnymi zadania RCB są:

dokonywanie analizy zagrożeń i opracowywanie optymalnych rozwiązań występujących

sytuacji kryzysowych.

7

Rysunek 1. Model organizacji powiadamiania i reagowania kryzysowego

Źródło: [6].

W systemie zarządzania kryzysowego wyróżnia się cztery główne fazy. Są to:

zapobieganie,

przygotowanie,

reagowanie,

odbudowa [4].

Zapobieganie polega na realizacji przedsięwzięć eliminujących bądź redukujących

prawdopodobieństwo wystąpienia katastrofy lub też ograniczających jej skutki. W tej fazie

podejmowane są działania, które obejmują miedzy innymi: badania naukowe, prace

legislacyjne, analizy przyczyn i charakteru potencjalnych zagrożeń, określenie źródeł

zaopatrzenia, planowanie operacyjne zasobów logistycznych, przygotowanie teoretyczne

służb ochrony ludności i powszechna edukacja społeczeństwa.

Przygotowanie polega na planowaniu konkretnych sposobów reagowania w przypadku

wystąpienia danego zagrożenia. Działania te, mające na celu powiększenie sił i środków

niezbędnych do przeprowadzenia akcji ratunkowej, obejmują weryfikację planów

operacyjnych, ćwiczenia i treningi zgrywające, organizowanie stanowisk do

zarządzania logistycznego.

Reagowanie są to działania podejmowane w momencie wystąpienia katastrofy lub klęski

żywiołowej. Ich celem jest niesienie pomocy poszkodowanym, zahamowanie rozwoju

występujących zagrożeń i ograniczenie kolejnych zniszczeń i strat. W zadaniu tym mieszczą

się przedsięwzięcia, takie jak: mobilizowanie służ ratowniczych i ochotników, udzielanie

pomocy poszkodowanym, dostarczenie podstawowych środków do życia, organizację opieki

psychologicznej, ewakuację, zapewnienie porządku w strefach zagrożenia.

Faza odbudowy to podejmowanie działań mających na celu przywrócenie zniszczonych

systemów do stanu takiego samego albo lepszego niż te, które istniały przed katastrofą. Tę

fazę możemy podzielić na: odbudowę krótkoterminową (czyli przywrócenie niezbędnych

standardów) i długoterminową (kompletna odbudowa obszaru objętego sytuacją kryzysową).

Wszystkie wymienione wyżej fazy nakładają się wzajemnie i tworzą cykl zamknięty [3].

8

3. WYKORZYSTYWANIE TECHNOLOGII SATELITARNYCH W LOGISTYCE

KRYZYSOWEJ

Postęp technologiczny, którego w ostatnich latach nie sposób jest przeoczyć, pozwala na

powstawanie nowoczesnych rozwiązań, które znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach,

również w logistyce. Przykładem takiego zastosowania nowych technologii jest

wykorzystywanie satelitów do działań logistycznych w sytuacjach kryzysowych.

Dane wykorzystywane w zarządzaniu kryzysowym możemy podzielić na:

dane referencyjne, czyli podstawowe informacje o terenie, na którym wystąpiła dana

sytuacja - dostępne do 6 godzin po zajściu zdarzenia,

dane o zniszczeniach – dostępne do 24 godzin po zajściu zdarzenia i uaktualnianie co

najmniej raz dziennie,

prognozy i scenariusze rozwoju zdarzeń pozwalające na przewidywanie rozwoju

sytuacji w oparciu o dostępne szkice, modele, wiedzę ekspercką itd. [7].

Powyższe informacje mogą być podstawą do wykonania opracowań na wszystkich

poziomach działania kryzysowego. W fazach zapobiegania i przygotowania dane te są

przydatne do oceny ryzyka, podczas reagowania do ochrony ludności, ewakuacji,

dostarczenia szybkiej pomocy a w odbudowie do rekonstrukcji, odtwarzania infrastruktury.

Rysunek 2. Obraz satelitarny przedstawiający trzy tajfuny

Źródło: NOAA

1.

Najprostszym przykładem powszechnego zastosowania technologii satelitarnych

w zarządzaniu kryzysowym jest korzystanie służb z łączności satelitarnej oraz

ogólnodostępnych odbiorników GPS z mapą cyfrową w celu lokalizowania, śledzenia czy też

wyznaczania tras. Jednak satelity to dopiero przyszłość logistyki kryzysowej. Postęp

technologiczny, coraz większe możliwości umieszczanych na satelitach sensorów oraz

zwiększanie częstotliwości obrazowania pozwolą w przyszłości na znacznie pełniejsze

wykorzystanie technologii satelitarnych. Prognozuje się, iż w kolejnych latach centra

1 National Oceanic and Atmospheric Administration

9

dowodzenia kryzysowego powinny zostać wyposażone w proste w obsłudze narzędzia, za

których pomocą staną się dostępne zobrazowania satelitarne (także trójwymiarowe). Będą

one, dla wymagań reagowania i odbudowy, aktualizowane i interpretowane na bieżąco

w konkretnych przedziałach czasowych (na potrzeby zapobiegania i przygotowania). Ta

technologia pozwoli na:

wyznaczanie obszarów zagrożonych, prognozowanie dalszego przebiegu sytuacji

kryzysowej, planowanie ewakuacji z terenów zagrożonych i ocenianie zniszczenia na

podstawie porównywania dokładnych zobrazowań przed i po katastrofie,

planowanie odbudowy lub wyznaczanie kolejnych obiektów zgodnie z przyjętym bądź

na nowo opracowywanie planu zagospodarowania przestrzennego,

wytyczanie bezpiecznych szlaków komunikacyjnych, punktów ewakuacji, punktów

przyjęć i miejsc czasowego pobytu poszkodowanej ludności,

wyznaczanie miejsca na infrastrukturę centrum koordynacji, systemu ostrzegania,

alarmowania i informowania społeczeństwa,

wyznaczanie strefy skażeń, określenie właściwości fizycznych i chemicznych

substancji toksycznych (w przypadku skażeń), dostosowywanie technik ratowniczych

do sytuacji,

klasyfikację zniszczenia, wyznaczanie strefy podlegające ewakuacji w pierwszej

kolejności,

ocenę zagrożenia, opracowywanie mapy ryzyka,

aktualizację na bieżąco planów ratowniczych i reagowania kryzysowego,

monitorowanie obszarów zagrożonych [7].

Ogólnie rzecz biorąc, satelita daje informacje o całokształcie zjawisk, ułatwia zbieranie

danych a przez to usprawnia dowodzenie. Skutkuje to więc skróceniem czasu reakcji na

zdarzenie i większą niezawodnością akcji ratunkowych, dzięki czemu zwiększa poczucie

bezpieczeństwa społeczeństwa. Bardzo rozsądnym lecz wciąż hipotetycznym założeniem jest,

iż w przyszłości powstanie europejskie centrum zarządzania kryzysowego, które dzięki

technologii satelitarnej będzie koordynowało działania służb ratunkowych na całym

kontynencie [7].

Jeśli chodzi o Polskę, istotnym utrudnieniem w korzystaniu z danych obrazowania

satelitarnego są specyficzne warunki pogodowe - duża ilość dni pochmurnych w ciągu roku.

Sprawia to, iż nie można przyjąć założenia, że dane będą dostępne w każdej chwili na

żądanie. Ograniczenie to nie występuje w przypadku zobrazowań radarowych, które mogą

być wykonywane także w przypadku całkowitego zachmurzenia. Informacje pochodzące

z satelitów posiadających czujniki radarowe często wykorzystuje się więc w monitoringu

zjawisk powodziowych, którym najczęściej towarzyszą niekorzystne dla zobrazowań

w zakresie widzialnym, warunki atmosferyczne. Obecnie techniki radarowe w obserwacjach

satelitarnych są na świecie bardzo intensywnie rozwijane, co daje nadzieję na przystosowanie

ich do działania w polskich warunkach pogodowych [7].

PODSUMOWANIE

Z powyższego artykułu wynika, iż zarządzanie logistyczne jest ogromnie ważne

w sytuacjach kryzysowych. Dzięki przydzieleniu konkretnych obszarów zadań konkretnym

jednostkom organizacyjnym i ustaleniu pewnych zasad działania, akcje przywracania sytuacji

kryzysowej do stanu normalności są dużo sprawniejsze i skuteczniejsze, co w wielu

wypadkach prowadzi do ocalenia życia setkom osób. Potencjał, jaki drzemie w nowoczesnych

technologiach, z upływem czasu jest coraz mocniej wykorzystywany w zarządzaniu

10

kryzysowym, dzięki czemu z roku na rok praca logistyków kryzysowych jest łatwiejsza

i efektywniejsza.

BIBLIOGRAFIA

[1]. Bujak A., Witkowski M. (2014), Zabezpieczenie logistyczne w zarządzaniu

kryzysowym, „Logistyka”, Poznań, no. 3

[2]. Nowak E. Nowak W. (2009), Podstawy logistyki w sytuacjach kryzysowych

z elementami zarządzania logistycznego, Łódź-Warszawa

[3]. Nowak E. (2008), Zarządzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych, AON,

Warszawa

[4]. Raczkowski K., Sułkowski Ł. (2014), Zarządzanie bezpieczeństwem. Metody

i techniki, Difin, Warszawa

[5]. Ustawa z 26 kwietnia 2007r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89 poz. 590 ze

zm.)

[6]. Witryna internetowa: www.rcb.gov.pl, (dostęp: 23.11.2015)

[7]. Witryna internetowa: http://www.kosmos.gov.pl/ekatalog/materialy/Zarzadzanie_kryz

ysowe.pdf, (dostęp: 23.11.2015)

http://www.rcb.gov.pl/

http://www.kosmos.gov.pl/ekatalog/materialy/Zarzadzanie_kryzysowe.pdf

http://www.kosmos.gov.pl/ekatalog/materialy/Zarzadzanie_kryzysowe.pdf

Natalia Wójcik Akademia Morska w Gdyni

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LOGISTYCE I FINANSACH

W WARUNKACH GLOBALIZACJI

WPROWADZENIE

Ryzyko w logistyce oraz finansach utożsamiać należy ze zmieniającym się otoczeniem

oraz sposobem funkcjonowania rynku. Globalizacja oraz internacjonalizacja wpłynęły na

prosperowanie firm oraz instytucji.

Celem pracy jest analiza wyzwań rynkowych i powiązanych z nimi kategorii ryzyka

w logistyce i finansach w dobie globalizacji. Dąży to do postawienia następujących pytań:

jakie czynniki oddziałują na ryzyko w logistyce i finansach?

jakie kategorie ryzyka są specyficzne dla branży logistycznej i finansowej?

jakie są współczesne ryzyka oraz w jaki sposób sobie z nimi poradzić?

Założenia niniejszej pracy pozwalają utworzyć następującą hipotezę: Globalizacja niesie

ze sobą wiele kategorii ryzyka, związanego ze sposobem funkcjonowania rynku, dotyczy to

inwestycji, papierów wartościowych, relacji międzyinstytucjonalnych, zmian społecznych,

politycznych i gospodarczych. Współczesne instytucje muszą nauczyć się identyfikacji oraz

działań profilaktycznych, ograniczających ryzyko. W dobie rozwoju systemów

komputerowych oznacza to zwiększenia bezpieczeństwa teleinformatycznego instytucji,

rozpoznawania potencjalnych zagrożeń i przeciwdziałania im.

1. RYZYKO JAKO KATEGORIA DEFINICYJNA

Analiza konkretnych czynników oddziałujących na nowoczesne procesy wymaga

odwołania się do specyfiki samego ryzyka – utożsamiane jest ono z „siłą wyższą” (łac. vis

major), czy „dopustem Bożym”. Jest to swego rodzaju fatalizm, los, który sprowadza ze sobą

różnego typu nieprzewidywalne zdarzenia [9]. Zdaniem T. Kiziukiewicz, ryzyko można

uznawać za prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń niezależnych od podejmującego

decyzję, dotyczące braku możliwości jednoznacznego określenia przyszłości [11]. W związku

z tym pojawić się moją straty finansowe, które nie były wcześniej przewidziane [2].

Ryzyko w wyżej wskazanych sferach wiąże się z niepewnością co do przyszłości

przedsiębiorstw na logistycznych i finansowych

[7]. Obejmuje statystyczne

prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia losowego o charakterze negatywnym dla

dotkniętego nim podmiotu. Można, zatem powiedzieć, iż ryzyko występuje wówczas, gdy

podejmujący decyzję nie może przewidzieć z całkowitą pewnością przyszłych zdarzeń, zna

natomiast nie tylko różne efekty podjętej decyzji, lecz także prawdopodobieństwo powiązane

z każdym z czynników [16]. Niepewność jest niepoliczalna, tzn. brak jest statystycznych

parametrów dla oszacowania możliwości powstania zdarzenia losowego. Niepewność

występuje bowiem w sytuacji, gdy podejmujący decyzję wie, że wszystkie dopuszczalne

zdarzenia i wyniki są możliwe, ale nie jest możliwe określenie prawdopodobieństwa

wystąpienia zdarzenia losowego.

12

2. KLASYFIKACJE RYZYKA

Klasyfikacje ryzyka pozwalają podzielić je według możliwości wpływania na ryzyko,

przedmiotu ryzyka, jego charakteru, zakresu oddziaływania, sfer działania

przedsiębiorstwa (tabela 1).

Ryzyko systematyczne, zwane także niedywersyfikowalnym dotyczy zjawisk

makroekonomicznych, makrospołecznych i politycznych. Ryzyko niesystematyczne,

określane też, jako ryzyko dywersyfikowalne, uzależnione jest w znacznej mierze od jakości

działania regulacyjnego i rzeczowo – finansowego przedsiębiorstwa. Ma ono swe źródła

w tych sferach i obszarach działania, które nie odnoszą się tylko do problemów

wewnętrznych przedsiębiorstwa, lecz wiążą się one także z możliwościami wpływania na

decyzje innych jednostek gospodarczych i inwestorów.

Ryzyko inwestycyjne dotyczy działań inwestycyjnych, czyli stopy zwrotu od

zaangażowanego kapitału. Ryzyko transakcyjne wiąże się z transakcjami przeprowadzanymi

przez inwestora.

Tabela 1. Kryteria klasyfikacji ryzyka i rodzaje ryzyka

Kryterium klasyfikacji

Rodzaj ryzyka

Możliwość wpływania na ryzyko ryzyko systematyczne

ryzyko niesystematyczne

Przedmiot ryzyka

ryzyko inwestycyjne

ryzyko transakcyjne

ryzyko kredytowe

ryzyko papieru wartościowego

ryzyko kursu walutowego

ryzyko stopy procentowej

ryzyko płynności finansowej

Charakter ryzyka

ryzyko gospodarcze

ryzyko polityczne

ryzyko rynkowe

ryzyko bankowe

Zakres oddziaływania

ryzyko powszechne

ryzyko dotyczące sektora, gałęzi, branży

ryzyko przedsiębiorstwa

Sfery działania przedsiębiorstwa

ryzyko operacyjne

ryzyko finansowe

ryzyko łączne (całkowite)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [2], [8].

Ryzyko papieru wartościowego wiąże się z inwestycjami, lokowania środków w ramach

papierów wartościowych. Ryzyko kursu walutowego dotyczy instrumentów finansowych,

podlegających denominacji w innej walucie, niż waluta inwestora. Jest ono spowodowane

zmianami kursu walutowego, różnicującego w sposób znaczący stopy zwrotu, wyrażane

w różnych walutach [13]. Na rynek walutowy w danym państwie ma wpływ wiele

różnorodnych czynników [12]. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć ogólną koniunkturę

na rynku, relacje import - eksport, politykę państwa, dotyczącą przepływu dewiz pomiędzy

krajami, interwencje banku centralnego oraz obowiązujący system kursowy. Wszystkie te

czynniki wiążą się ze sobą i nie można ich rozpatrywać w oderwaniu od siebie.

Wysokość stopy procentowej zawiera szereg elementów: wynagrodzenia dla

pożyczkodawcy, ryzyko utożsamiane z niewypłacalnością dłużnika oraz poziomu inflacji.

Wszystkie rynkowe stopy procentowe mają tendencję do ruchu w górę lub w dół w dłuższym

13

okresie. Duży wpływ na kształtowanie się ceny pieniądza ma bank centralny, który ustala

wysokość podstawowych stóp procentowych, tj. stopy redyskontowej i stopy lombardowej.

Przez ryzyko wypłacalności i płynności finansowej należy rozumieć zagrożenie instytucji

utratą zdolności do terminowego wywiązywania się z długoterminowych i bieżących

zobowiązań. Ryzyko jest wynikiem niedostatecznie wysokich wpływów w stosunku do

wydatków strumieni pieniężnych w danym czasie [12].

Analizując ryzyko z punktu widzenia jego charakteru wskazać można ryzyko polityczne,

gospodarcze rynkowe i bankowe [8]. W pierwszym przypadku mamy do czynienia

z oddziaływaniem sił politycznych na aspekty ekonomiczne

[15]. Ryzyko gospodarcze

wywodzi się z silnej korelacji zmian stóp zwrotu poszczególnych inwestycji ze zmianami

całej gospodarki. Ryzyko rynkowe jest konsekwencją zmiany wartości aktywów [17].

Wskazuje prawdopodobieństwo utraty wartości w konsekwencji fluktuacji rynku.

Ryzyko bankowe towarzyszy każdej działalności i funkcjonowania i rozwoju instytucji.

W tym przypadku występuje ryzyko finansowe i ryzyko pozafinansowe. Ryzyko finansowe

oznacza, że w sposób mierzalny (w pieniądzu) można wskazać jego oddziaływanie na wynik

finansowy banku [5]. Wyróżnia się następujące kategorie, związane z generowaniem tego

typu ryzyka [9]:

ryzyko związane z tym, że partner transakcji nie wywiąże się w terminie ze swoich

zobowiązań (np. nie spłaci zaciągniętego kredytu),

ryzyko związane z sytuacją ogólnogospodarczą, np. spadek kursów na giełdzie (np.

zmiana cen instrumentów finansowych),

ryzyko związane z błędną decyzją inwestycyjną (np. utrata wartości udziałów lub

akcji firmy, związana z jej wynikami, niewypłacenie dywidendy),

ryzyko związane ze skupem weksli (np. skup weksli, które nie spełniają warunków

redyskonta),

ryzyko związane z klasycznymi operacjami pozabilansowymi.

Ryzyko pozafinansowe to ryzyko techniczno- operacyjne oraz pozostałe ryzyko

niefinansowe [6]. Do ryzyka techniczno- organizacyjnego zaliczają się przede wszystkim:

nieodpowiednie kwalifikacje personelu i kadry zarządzającej bankiem, nieodpowiednią

strukturę i organizację banku, niewłaściwe wyposażenie techniczne, zakłócenia

w elektronicznym systemie przetwarzania danych. Z kolei do obszarów generujących

pozostałe ryzyko pozafinansowe należą: doradztwo klientom, zarządzanie majątkiem klienta

na zlecenie, czy błędne realizowanie zleceń klientów.

Ryzyko postrzegane ze względu na jego zakres występowania można podzielić na ryzyko

odnoszące się do działów gospodarki narodowej, sektora, gałęzi, branży oraz

przedsiębiorstwa [17].

Ryzyko przedsiębiorstwa jest spowodowane prowadzeniem działalności operacyjnej,

inwestycyjnej i finansowej. Ryzyko operacyjne dotyczy niepewności przychodów

operacyjnych i przepływów operacyjnych przedsiębiorstwa. Spowodowane jest to czynnikami

makroekonomicznymi (poziom inflacji, poziom bezrobocia, stan koniunktury, polityka

pieniężna państwa, itp.) oraz mikroekonomicznymi (poczynania konkurencji, gusty i potrzeby

nabywców, itp.). Ryzyko operacyjne dotyczy przede wszystkim rozbieżności pomiędzy

zmianami wielkości sprzedaży a zyskiem operacyjnym.

Ryzyko finansowe jest zależne od struktury kapitału przedsiębiorstwa. Skala ryzyka

zwiększa się wraz ze wzrostem zadłużenia.

Ryzyko całkowite jest określonym połączeniem ryzyka operacyjnego i ryzyka

finansowego, w którym odzwierciedlają się stałe koszty działalności operacyjnej,

inwestycyjnej i finansowej.

Odwołać się należy również do ryzyka w logistyce – ta zaś nawiązuje do liczenia

i kalkulowania i racjonalnego myślenia. Wywodzi się od logistikos oraz logisticus – zdolność

14

do logicznego myślenia. Pierwsze definicje logistyki nawiązywały do wojska- „praktycznej

sztuki przemieszczania armii, obejmującej także ciągłe jej zaopatrywanie, prace inżynierskie

i sztabowe”. Logistyka obejmuje również wiele dziedzin oraz posiada związki z: ekonomią,

gospodarką, marketingiem.

Do aspektu logistyki odnosi się również Słownik terminologii logistycznej uznający, że

logistyka to kierowanie procesami przemieszczania osób/dóbr jak również działaniami

wspomagającymi te procesy w systemach, w których one zachodzą. S. Niziński opisuje

logistykę jako dziedzinę „o racjonalnym, kompleksowym i ekonomicznym, masowo-

energetyczno-informacyjnym zabezpieczeniu funkcjonowania systemów działania, przy

istniejących zasobach, ograniczeniach i zakłóceniach w zadanych warunkach i czasie”

Natomiast H. Ch. Pfohl ujmuję, iż logistyka stanowi sumę wszystkich działań, które

kształtują, sterują, i kontrolują procesy ruchowe, jak i magazynowanie w wybranej sieci.

Dzięki ich odpowiedniemu wykorzystaniu zyskujemy bardziej efektywne wykorzystanie

czasu i przestrzeni.

Analiza definicji logistyki ukazuję nam, że każda definicja różni się zakresem

obejmowanych procesów obiegu towarów ich sposobem zagłębiania się w szczegółowe cele

ukazując, iż co do problematyki zagadnień związanych z logistyką pozostają ze sobą zgodne.

Ujęcie koncepcyjno-funkcjonalne zakłada, że logistyka stanowi „pewną koncepcję

zarządzania przepływami dóbr i informacji, w znaczeniu zbioru metod i funkcji planowania,

sterowania, organizowania i kontroli opartych na zintegrowanym i systemowym ujmowaniu

tych przepływów”.

Aspekt przedmiotowo-strukturalny pozwala uznać logistykę za „zintegrowany proces

przepływów towarowych i informacyjnych” [3]. W kontekście efektywnościowym logistyka

ukierunkowana jest na zwiększanie efektywności podejmowanych czynności w tym poprawie

jakości „przy równoczesnej racjonalizacji struktury kosztów logistyki i wzroście ogólnej

efektywności gospodarowania w przedsiębiorstwie” [3]. Koncepcja logistyki to nie tylko

przepływy w systemie przedsiębiorstwa (planowanie, sterowanie, organizacja) ale jest to

także orientacja logistyczna w zarządzaniu przedsiębiorstwem. W ramach działań

logistycznych zarządza się procesami, wpływa to na ich przepływ. Można wyróżnić

następujące cechy logistyki: transformacja czasowo-przestrzenną dóbr i przepływów,

integracja funkcji zarządzania (planowanie, organizowanie, kontrolowanie),

przyporządkowanie informacji danym dobrom, ukierunkowanie na uzyskanie efektów, jak

i użyteczność, wyodrębnienie zakresu i struktury.

Na przełomie lat zwiększała się rola i znaczenie logistyki, spowodowane to było

zmianami, zachodzącymi w otoczeniu człowieka, w szczególności wokół przedsiębiorstw.

Obecnie definiowanie logistyki wymaga odniesienia się do zmieniających się trendów,

globalizacji, jak i internacjonalizacji. Otoczenie, w którym znajdują się współczesne

przedsiębiorstwa stale ulega zmianom [3].

Zgodnie z założeniami GEMIO istnieje pięć obszarów zagrożeń w logistyce, są to:

Geopolitics, Environment, Market, Infrastructure, Organization [18]. Dotyczy to relacji

zachodzących w procesach logistycznych i finansowych w ramach wymiany usług. Do

oddziaływań bezpośrednich w tym przypadku można zaliczyć outsourcing, wewnętrzne

procedury, funkcjonowanie służb celnych, sytuację przewoźników czy funkcjonowanie

portów, lotnisk. Oddziaływania pośrednie dotyczą infrastruktury portów morskich, czy

sytuacji gospodarczej.

Czynnikiem ryzyka jest ponadto konkurencja, która motywuje niekiedy przedsiębiorstwa

do stosowania strategii nieetycznych. Dotyczy to min. korupcji, nadużyć o charakterze

zmowy. Zjawiska te analizować można w wymiarze biznesowym, operacyjnym, jak

i etycznych [4]. Za niewłaściwe w tej kategorii uznaje się wykorzystanie cen dumpingowych,

które destabilizują rynek. Przedsiębiorstwa logistyczne uzależnione są ponadto od

15

funkcjonowania sieci logistycznej, czyli lotnisk, portów, magazynów, jak i terminali.

Współcześnie obowiązujące procedury, normy mają zapewniać bezpieczeństwo operacyjne,

jak i być gwarancją zabezpieczenia przed działaniami szkodliwymi. Nie oznacza to jednak, że

obszary te nie są naznaczone ryzykiem – te zaś w działaniach logistycznych utożsamia się

także z wahaniami na chińskim rynku. Zmiany stawek frachtowych wpływają na transport

morski oraz lotniczy. Ryzyko operatora logistycznego utożsamia się z brakiem wolnego

okienka czasowe na załadunek. Obawiać się można ponadto liczby dostępnych kontenerów.

3. DZIAŁANIA W ODPOWIEDZI NA WYZWANIA OPATRZONE RYZYKIEM

Zarządzanie różnorodnym ryzykiem w procesach logistycznych i finansowych wymaga

niestandardowych działań. Obejmuje to dostosowanie do zmiennych warunków

gospodarczych i politycznych. Wiąże się z ustalaniem sposobów i procedur ograniczających

skutki ryzyka.

Zarządzanie ryzykiem jest jednoznaczne z identyfikowaniem zjawisk. Analiza powinna

obejmować wpływ procesu na tworzenie wartości, rodzaje procesów, jak i grupy ryzyka.

Dostrzeżenie zjawisk pozwala na utworzenie ich klasyfikacji i podział ze względu na

prawdopodobieństwo wystąpienia oraz konsekwencje. Analiza ryzyka pozwala poznać jego

wielkość, doprecyzować relacje zachodzącą pomiędzy elementami. Zarządzanie ryzykiem

oznacza zaplanowaną redukcję zidentyfikowanego ryzyka do poziomu akceptowalnego.

Oszacowanie ryzyka wiąże się z poznaniem charakteru niebezpieczeństw, ich realności

wystąpienia i możliwych szkód [1].

Właściwe rozpoznanie ryzyka w konkretnej instytucji prowadzi do wdrażania zmian,

ograniczających prawdopodobieństwo występowania zagrożeń. Są to także normy i standardy

postępowania, ograniczające konsekwencje ryzyka. Minimalizowanie kosztów logistycznych

jest realizowane poprzez utrzymanie minimalnego poziomu zapasów magazynowych.

W wyniku tego tworzą się jednak łańcuchy dostaw "na wczoraj", realizowane priorytetowo.

Dotyczy to dostawy towarów na promocje, jak i inne wydarzenia z datą terminowości [4].

Wartości liczbowej prawdopodobieństwa związanego z ryzykiem towarzyszą zwykle

pewne informacje opisowe: w jaki sposób dane zagrożenie wykorzystuje podatność,

prowadząc do następstw, charakterystyka ewentualnych następstw w ramach zabezpieczania

stosuje się mechanizmy, które zmniejszają ryzyko do pewnego akceptowanego poziomu,

określanego ryzykiem szczątkowym. Obejmuje to działania techniczne, fizyczne oraz

administracyjne. Skupiać się to powinno na ochronie przed zagrożeniami, odstraszaniu

intruzów, ograniczaniu konsekwencji, zapobieganiu [1].

Akceptacja ryzyka stanowi decyzję zarządu instytucji, dopuszczająca pewien

zidentyfikowany stopień ryzyka. Istotne jest skoordynowane działanie w zakresie zarządzania

ryzykiem. Krzywa redukcji ryzyka wskazuje umowny poziom bezpieczeństwa w funkcji

poniesionych kosztów. Należy tym samym dostrzec, iż nie można zapewnić absolutnego

bezpieczeństwa, najtaniej i najłatwiej uzyskać postęp w początkowym stadium redukcji,

doskonalenie systemu bezpieczeństwa na wysoki jest bardziej kosztowne. Zarządzanie

bezpieczeństwem systemów teleinformatycznych to zespół procesów zapewniających

osiąganie i utrzymywanie ustalonego poziomu bezpieczeństwa. Do czynienia mamy w tym

zakresie z procesami, czyli zespołami regularnie powtarzających się zjawisk. Zakłada się, że

schemat budowy, jak i funkcjonowania systemu bezpieczeństwa powinien zgadzać się

z modelem odniesienia. Wskazać można, zatem trzy fazy realizacji, związane z cyklem

życia: projekt i planowanie, weryfikacja, walidacja i wdrożenie projektu,

bezpieczna eksploatacja [1].

16

Schemat zachowania bezpieczeństwa uwzględnia różne poziomy, wskazane zostały

poniżej najistotniejsze sprzężenia zwrotne. Wytypować można trzy fazy. W fazie pierwszej są

to: opracowanie polityki bezpieczeństwa instytucji, utworzenie polityki, dobór odpowiedniej

strategii zarządzania ryzykiem, doprecyzowanie wymagań związanych z zabezpieczeniami

zgodnie z założeniami instytucji, jej wielkością i ryzykiem, dobór zabezpieczeń, akceptacja

zredukowanego ryzyka, utworzenie polityk bezpieczeństwa wybranych systemów i planów

zabezpieczeń [1]. Faza druga obejmuje: wdrożenie planów zabezpieczeń i sprawdzenie

skuteczności zabezpieczeń. Faza trzecia to natomiast: prowadzenie powdrożeniowych działań

ukierunkowanych na zachowanie wybranego poziomu bezpieczeństwa.

Wyróżnione wyżej składowe przynależą do elementów cyklu życia systemu. Dążąc do

budowy systemu bezpieczeństwa dokonuje się początkowo analizy procesów biznesowych

w związku z istniejącym zapotrzebowaniem na bezpieczeństwo. Wraz z wytypowaniem

celów kategoryzuje się strategie, tworzy się politykę bezpieczeństwa instytucji. Pozwala to na

zarządzanie ryzykiem, zapewnia efektywność systemu. Konieczne jest dobranie

zabezpieczeń, ale także ich wdrożenie i eksploatowanie. Wszelkie te czynności podejmowane

są w zgodzie z celami instytucji, realiami, a w tym [1]: ograniczeniami finansowymi,

czynnikami personalnymi, czynnikami środowiskowymi, czynnikami kulturowymi

i społecznymi.

Dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa wynikać ściśle powinno z potrzeb instytucji.

Wszelkie analizy realizowane są przy uwzględnieniu otoczenia: ogólnotechnicznego,

prawnego. Bezpieczeństwo wymaga identyfikacji zagrożeń, uwzględnienia poziomu ryzyka,

podatności systemu i konsekwencji. Zgodnie z oszacowanym ryzykiem dobiera się właściwe

typy zabezpieczeń. Wpływ na nie posiada środowisko prawne związane z istniejącymi

przepisami prawnymi, statutowymi, regulacjami, jakich należy przestrzegać.

Wskazać można procesy: zarządzania ryzykiem, związane z wyborem odpowiednich

zabezpieczeń, wdrożeniowe, związane z implementacją, powdrożeniowe, ukierunkowane na

utrzymanie stanu bezpieczeństwa i reagowanie na zmiany. Dotyczy to min. zarządzania

zmianami, analizą ryzyka, kontroli zgodności.

Instytucja i systemy teleinformatyczne są w pewien sposób podatne na występujące

zagrożenia. Przedsiębiorstwo musi zaakceptować istnienie ryzyka, ograniczanego do

minimum, jednak nie niwelowanego całkowicie. System bezpieczeństwa instytucji powinien

właściwie reagować na zmianę czynników ryzyka, utrzymując zagrożenie na minimalnym

poziomie [1].

Każda z instytucji posiada specyficzny dla siebie system bezpieczeństwa, odpowiada on

na realia związane z wewnętrznymi czynnikami firmy, jak i jej otoczeniem. Jednocześnie

należy zwrócić uwagę, że dbanie o bezpieczeństwo jest stałym procesem, nie zaś

jednorazowym zabiegiem. Można stwierdzić, że system instytucji powinien: [10] cechować

się kompleksowością, brać pod uwagę różne czynniki i charakter procesów, zapewniać

komputerowe wsparcie zarządzania systemem bezpieczeństwa, posiadać zdolność adaptacji

do zmian, być zdolny do skalowalności i modularności, działać zgodnie z normami

międzynarodowymi. Bezpieczeństwo w instytucji zapewniane jest poprzez: inicjatywę

budowy systemu bezpieczeństwa, realizowanie nadzoru, wsparcie działań, powołanie zespołu

specjalistów, przeprowadzenie analizy zapotrzebowania na bezpieczeństwo, wskazanie celów,

strategii i polityki. Kluczowe znaczenie posiada zarząd instytucji, który w sposób świadomy

decyduje się na systemy bezpieczeństwa teleinformatycznego [10].

Zarządzanie ryzykiem związane jest z przybraniem odpowiedniej strategii, wskazać

można następujące: ignorowanie istnienia ryzyka, transferowanie ryzyka, redukcja ryzyka,

zastosowanie zabezpieczeń odpowiednich dla wybranych warunków, przyjęcie zabezpieczeń

po przeprowadzeniu analizy ryzyka, przyjęcie zabezpieczeń wynikających ze szczegółowej

formalnej analizy ryzyka, metoda mieszana. Wyróżnić można analizy: wysokopoziomową -

17

ogólne ujęcie, nieformalną – szczegółowa, formalną szczegółową z zastosowaniem

komputerowych narzędzi [1].

Istotne znaczenie w ramach narzędzi wspomagających posiada model zasobów, są one

centralnym obiektem procesów zarządzania. W N-poziomowym modelu hierarchii zasobów

występują własności: hierarchiczne uporządkowanie, wzajemne zagnieżdżanie się. Zasoby

w ramach zabezpieczania systemów podzielone są ma klasy, reprezentujące zasoby

o podobnych właściwościach [1].

Model jest modelem ogólnym, nie są w nim narzucone ograniczenia w związku z ilością

poziomów, ze względów praktycznych minimalna uzasadniona liczba za pomocą, których

można opisać aspekty bezpieczeństwa wynosi sześć. W klasach ujęte są zbiory rodzime,

określone są ponadto ich funkcje [1].

W ramach analizy ryzyka systemów teleinformatycznych dokonuje się identyfikacji form

ryzyka, określa się ponadto ich wielkość. W ramach tego prowadzi się do wykrycia wszelkich

potencjalnych zdarzeń, które mogą negatywnie oddziaływać na funkcjonowanie instytucji.

Możliwość wystąpienia niekorzystnych zdarzeń zależy od wielu czynników, są to min:

atrakcyjność zasobu, prawdopodobieństwo lub częstość wystąpienia zagrożenia, łatwość

wykorzystania podatności zasobu. Określenie granic obszarów instytucji pozwala na

ograniczenie niebezpieczeństwa. Ich wyznaczenie uwzględnia elementy: działanie: funkcji

usługi, zasoby kadrowe: personel, podwykonawcy i inni, otoczenie: budynki, pomieszczenia,

infrastruktura techniczna, zasoby teleinformatyczne: sprzęt i oprogramowanie, aplikacje,

informacje wrażliwe i ciągłość działania. Należy podkreślić, że utrudnienie może wynikać

z jednorodności wymagań, wpływając na proces tworzenia polityki bezpieczeństwa.

Stosowane wymagania muszą zostać zaimplementowane w postaci zbioru konkretnych

zabezpieczeń wskazanych za pomocą szablonu SADEF_tpl. Zabezpieczenia obejmują:

zabezpieczenia fizyczne, osobowe, administracyjne. Ich funkcje to: przeciwdziałanie

zagrożeniom, eliminowanie i ograniczanie wpływu na podatność, ograniczanie możliwych

szkód, wykrywanie niepożądanych zdarzeń Metoda postępowania wzorowana na SM4

posiada cztery etapy, są to: identyfikacja systemu i jego składników, identyfikacja otoczenia

systemów teleinformatycznych, dobór zabezpieczeń organizacyjnych, teleinformatycznych.

Tworzenie koncepcji zabezpieczeń oparte jest na: katalogach komponentów wzorcowych,

zagrożeń, zabezpieczeń. W ramach procedury odwzorowania stosuje się modelowanie

rzeczywiste systemu informatycznego za pomocą komponentów wzorcowych [1].

PODSUMOWANIE

Celem niniejszej pracy była analiza wyzwań rynkowych i powiązanych z nimi kategorii

ryzyka w logistyce i finansach w dobie globalizacji.

Funkcjonowanie przedsiębiorstw na rynku związane jest ze świadomością istnienia wielu

kategorii ryzyka, dotyczy to inwestycji, papierów wartościowych, relacji

międzyinstytucjonalnych, zmian społecznych, politycznych i gospodarczych. Współczesne

instytucje muszą nauczyć się identyfikacji oraz działań profilaktycznych, ograniczających

ryzyko. W dobie rozwoju systemów komputerowych oznacza to zwiększenia bezpieczeństwa

teleinformatycznego instytucji, rozpoznawania potencjalnych zagrożeń i przeciwdziałania im.

Ryzyko można uznawać za prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń niezależnych od

podejmującego decyzję, dotyczące braku możliwości jednoznacznego określenia przyszłości.

Ryzyko w branży logistycznej i finansowej należy powiązać z możliwością zmiany stóp

procentowych oraz rozwiązań finansowych, konkurencji i jej nieetycznego postępowania,

zmianami w wyniku postępującej globalizacji i internacjonalizacji oraz

zagrożeń terrorystycznych.

18

Współczesne wyzwania wiążą się z utrzymaniem się firm na rynku, ich dalszym

rozwojem i zapewnieniem stabilizacji. Zmienność rynku utrudnia funkcjonowanie

przedsiębiorstw, występuje wiele zagrożeń, bezpośrednio wpływających na ich

prosperowanie. Ochrona przed zagrożeniami dotyczy prewencji, jak i niwelowania

konsekwencji w wyniku zagrożeń. Konieczne jest poznanie i identyfikowanie zagrożeń,

nadanie im priorytetów oraz przygotowanie odpowiedniej polityki działania.

Podsumowując zebrane informacje: Globalizacja niesie ze sobą wiele kategorii ryzyka,

związanego ze sposobem funkcjonowania rynku, wpływając całkowicie na firmy logistyczne

oraz finansowe. Jest to okres wielu przemian, w tych też warunkach za najważniejsze uznaje

się: kapitał, skumulowane umiejętności, czas. Kapitał obejmuje następujący zakres: środki,

technologie, wiedza, informacje i inne wartości mogące przynosić dochody. Skumulowane

umiejętności wiąże się z korzyściami, jakie niosą ze sobą pracownicy, w tym ich zdolność do

uczenia się. Czas to natomiast możliwość szybkiego reagowania. Właściwe wykorzystanie

kapitału i wyżej wymienionych czynników wpływa na sposób funkcjonowania

przedsiębiorstwa usługowego [14]. Organizacje inteligentne zdają sobie sprawę z istotności

informacji, kapitału, stwarzającego warunki do rozwoju i przetrwania firmy na rynku.

W trakcie procesu uczenia organizacji inteligentnej zwiększają się umiejętności

i doświadczenie wszystkich uczestników, co pozwala na stałe przekształcanie się organizacji.

Zarządzanie wiedzą w sposób umiejętny często przesądza o sposobie

funkcjonowania przedsiębiorstwa.

BIBLIOGRAFIA

[1]. Białas A. (2007), Bezpieczeństwo informacji i usług w nowoczesnej instytucji

i firmie, WNT, Warszawa.

[2]. Bień W. (2002), Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Difin,

Warszawa.

[3]. Blaik P. (2010), Logistyka koncepcja zintegrowanego zarządzania, PWE Warszawa.

[4]. Długosz J. (1999), Uwarunkowania strategii cenowych na rynku usług logistycznych,

[w:] Modelowanie procesów i systemów logistycznych, (red.) M. Chaberek, A.

Jezierski, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu T. Kaczmarek, Zarządzanie ryzykiem

handlowym i finansowych dla praktyków, ODDK, Gdańsk.

[5]. Dmowski A., Sarnkowski J., Prokopowicz D. (2005), Podstawy finansów

i bankowości, Difin, Warszawa.

[6]. Dobosiewicz Z. (1999), Podstawy bankowości, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa.

[7]. Dziawgo D. (1998), Credit - Rating, ryzyko i obligacje na międzynarodowym rynku

finansowym, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

[8]. Jajuga K., Kuziak K., Markowski P. (1998), Inwestycje finansowe, Wydawnictwo

Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław.

[9]. Jaworski W. L., Zawadzka Z. (2001), Bankowość. Podręcznik akademicki, Poltex,

Warszawa.

[10]. Kaczmarek T. (1999), Zarządzanie ryzykiem handlowym i finansowych dla

praktyków, ODDK, Gdańsk.

[11]. Kiziukiewicz T. (1997), Rachunkowość zarządcza, Wydawnictwo Ekspert, Wrocław.

[12]. Nowak E. (1998), Ocena efektywności przedsięwzięć gospodarczych, Wydawnictwo

Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław.

[13]. Stecyk M. (2000), Istota oraz metody pomiaru ryzyka wyłączonego w preliminowaniu

inwestycji rzeczowych, [w:] D. Zarzecki (red.), Zarządzanie finansami. Współczesne

19

tendencje w teorii i praktyce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego,

Szczecin.

[14]. Stiglitz J.E. (2003), Globalization and Its Discontents, wydanie polskie, Wydawnictwo

Naukowe PWN S.A., Warszawa.

[15]. Stoner J.A.F., Wankel Ch. (1992), Kierowanie, PWE, Warszawa.

[16]. Szyszko L. (2000), Finanse przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa.

[17]. Waśniewski T., Skoczylas W. (2002), Teoria i praktyka analizy finansowej

w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa.

Artykuły w czasopismach:

[18]. Książkiewicz D., Mirkiewicz D. (2012), Bezpieczeństwo we współczesnych

łańcuchach logistycznych, [w:] Współczesne problemy rozwoju transportu

zrównoważonego, (red.) R. Rolbiecki, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego

Ekonomika Transportu i Logistyka 2012, no 43.

20

Karolina Gajewska

Kamila Jaros Uniwersytet Łódzki

UBEZPIECZENIE TRANSPORTOWE JAKO ISTOTNY CZYNNIK

WPŁYWAJĄCY NA ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LOGISTYCE

WPROWADZENIE

Jednym z podstawowych celów przedsiębiorstw specjalizujących się transportem jest

bezpieczne i płynne realizowanie procesu transportowego. Bezpieczeństwo transportu jest

zasadniczą cechą systemu transportowego. Z kolei istotną sprawą w zarządzaniu

bezpieczeństwem jest analiza wystąpienia ryzyka w badanym systemie transportowym. Małe

przedsiębiorstwa odznaczają się szybkim i sprawnym działaniem w niepewnych sytuacjach.

Szczególnie w firmach specjalizujących się w sektorze transportowym występujące ryzyko

ma wpływ na jej dalsze funkcjonowanie. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie

podstawowych ryzyk w gałęzi transportowej wpływających na zarządzanie ryzykiem

w logistyce, zwracając szczególną uwagę na ryzyko związane z ubezpieczeniami

przewozowymi.

1. TEORETYCZNE PODEJŚCIE DO ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W

TRANSPORCIE

Samo słowo ryzyko, wywodzące się z języka włoskiego „risicare” oznacza dosłownie

„odważyć się”. Podjęcie ryzyka przez przedsiębiorstwo jest często rozumiane jako

niebezpieczeństwo w prowadzeniu działalności gospodarczej. W Tabeli 1 zaprezentowano

przykłady ryzyka, jakie mogą dotyczyć danego przedsiębiorstwa.

Tabela 1. Rodzaje ryzyka w przedsiębiorstwie

Rodzaje ryzyka

rynkowe biznesowe operacyjne kredytowe

kurs,

stopy procentowe,

ceny towarów,

płynność

instrumentów

finansowych

sprzedaż,

konkurencja,

jakość produktu,

marketing

system,

organizowanie,

kontrola,

defraudacja

upadłość,

koncentracja,

płynność firmy

Źródło: opracowanie własne.

Zarządzanie ryzykiem w firmie można zdefiniować jako podejmowanie decyzji na

podstawie rozpoznania, oceny, sterowania oraz kontroli podjętych decyzji. Można zatem

wyznaczyć trzy cele zarządzania ryzykiem w firmie transportowej [4]:

opracowanie planów awaryjnych związanych z przebiegiem trasy przebiegu, ocena

dostawców,

wskazanie strategii ograniczania ryzyka dotyczącego tras przewozu, wielkości

przesyłki, rodzaju kontenera, itp.,

21

kontrola terenu trasy przewozu ładunków niebezpiecznych (ADR).

Problemy, jakie możemy napotkać analizując ryzyko przedsiębiorstwa transportowego

zaprezentowane są w Tabeli 2.

Tabela 2. Uwarunkowania zarządzania ryzykiem w transporcie

brak możliwości kontroli

wszystkich elementów

związanych z wypadkami lub

wyciekami ADR

obecność innych użytkowników

dróg

warunki atmosferyczne oraz inne

pojazdy

ograniczone możliwości

realizowania strategii

zapobiegania awariom

ograniczona możliwość obniżenia

natężenia wypadkowości

brak możliwości uniknięcia szkód,

strat podczas wypadku


Transport towarów związany jest w szczególności z możliwością wystąpienia zagrożenia

uszkodzenia towarów bądź też ich utraty. Zagrożenie to bardzo często wynika

z niekompetentności przedsiębiorstwa transportowego, a dokładniej rzecz ujmując zależy ono

od niekompetentnego, nieodpowiedzialnego pracownika, który doprowadza do sytuacji

wystąpienia zagrożenia podczas przewozu towaru.

Zagrożenie bezpieczeństwa podczas przewozu powierzonego towaru powstają poprzez

czynniki zewnętrzne dotyczące przede wszystkim stanu technicznego pojazdu, zabezpieczenia

towaru podczas transportu oraz wpływu otoczenia zewnętrznego na przewożony towar.

W szczególności należy uwagę zwrócić na elementy takie jak:

Stan techniczny pojazdu. Firma dysponująca nową flotą transportową, która jest na

bieżąco monitorowana pod względem stanu technicznego oraz naprawiana wyłącznie

w autoryzowanych punktach będzie większym konkurentem na rynku niż firmy,

których samochody pozostawiają wiele do życzenia pod względem stanu

technicznego, wieku pojazdów, ilości przebytych kilometrów co za sobą niesie

większe prawdopodobieństwo usterek środka transportu.

Odpowiednie zabezpieczenie przesyłki. Najważniejsze jest aby transportować

powierzony towar odpowiednio dobranym środkiem transportu oraz odpowiednio

umocować przesyłkę, odpowiednio ją ułożyć tak aby nie stwarzała zagrożenia

przemieszczenia się podczas jazdy.

Stan techniczny dróg. Jest czynnikiem związanym z otoczeniem wpływającym na

proces transportowy. Jest to jedyny czynnik na który przedsiębiorstwo nie ma

wpływu. Wiąże się to z dostosowaniem techniki jazdy przez kierowcę do warunków

z jakimi musi się zmierzyć. Jeśli stan techniczny drogi nie pozwala na płynny

przejazd, kierowca musi dostosować technikę jazdy do panujących warunków.

Umiejętności kierowcy. Zminimalizowanie zagrożeń wynikających z transportu

drogowego związane jest z posiadanymi umiejętnościami kierowcy, jego stanu

psychofizycznego, odpowiednimi kwalifikacjami oraz z jego doświadczeniem.

Zdarzają się sytuacje, w których nawet najlepiej wyszkolony kierowca może popełnić

błąd. Bardzo często związane jest to ze zmęczeniem kierowcy, rozkojarzeniem oraz stresem,

z którym przychodzi mu się zmierzyć. Na zwiększenie poziomu bezpieczeństwa

w transporcie mają wpływ regulacje prawne, które należy bezwarunkowo przestrzegać.

Dotyczą one maksymalnego okresu prowadzenia pojazdu bez przerwy. Częstotliwości oraz

długości przerw w prowadzeniu pojazdu, przestrzeganie przepisów ruchu drogowego, wysoka

kultura jazdy, oraz dbanie o samopoczucie (regularne odzywanie się, wartościowy

wypoczynek w czasie przerw).

22

Wszystkie przedsiębiorstwa specjalizujące się w sektorze transportowym możemy

przyporządkować do grupy wysokiego ryzyka, ponieważ są związane z wysokimi kosztami

swojej działalności. Przykładem może być forma ubezpieczenia przesyłki, gdzie celem

przedsiębiorstwa jest ograniczenie ryzyka związanego z transportem. Przed podjęciem decyzji

ważnej dla przedsiębiorstwa, jakim jest np. podpisanie umowy ubezpieczenia ładunków,

należy dogłębnie zanalizować poszczególne metody zarządzania ryzykiem. Wynikiem takiego

postępowania będzie uzyskanie informacji na temat kosztów oraz skutków poszczególnych

metod i wybranie najlepszej dla przedsiębiorstwa [3].

Osoba powierzająca swój towar firmie transportowej i zlecająca jego transport tak

naprawdę nie ma wpływu na zagrożenia wypływające z otoczenia zewnętrznego oraz na

zachowanie się kierowcy. Niezależnie od tego towar może być narażony na uszkodzenia,

kradzież lub również na całkowitą utratę.

2. METODY OGRANICZENIA RYZYKA W PROCESIE TRANSPORTOWYM

Identyfikacja czynników, które stwarzają ryzyko w przedsiębiorstwie umożliwia dobór

odpowiedniej gamy metod oraz narzędzi, której głównym celem będzie pełna eliminacja lub

też ograniczenie konsekwencji jakie niesie za sobą ryzyko [1]. Proces zarządzania ryzykiem

to nic innego jak sprawne działanie zmierzające do zabezpieczenia majątku przed stratami.

Całość procedury zarządzania ryzykiem wiąże się z działaniami przeprowadzenia [2]:

1. Analizy ryzyka (jego identyfikację, oszacowanie oraz ustalenie hierarchii, które

z występujących ryzyk zagraża przedsiębiorstwu najbardziej),

2. Ocena ryzyka

3. Kontrolowanie ryzyka

4. Finansowania ryzyka (określenie możliwości samo ubezpieczenia).

Analiza ryzyka, a w szczególności jego dogłębna identyfikacja polega na określeniu,

jakie zdarzenia mogą być przyczyną pojawienie się odpowiedzialności oraz jaki będzie tego

wpływ na przedsiębiorstwo. Przedsiębiorstwa najczęściej borykają się z brakami

odpowiedniej wiedzy z zakresu między innymi nieodpowiedniej znajomości prawa

przewozowego oraz innych przepisów, które regulują wykonywanie transportu drogowego.

Kolejnym czynnikiem jest brak odpowiedniej wiedzy z zakresu prawidłowego zawierania

umówi przewozu oraz spedycji, brak wyedukowanej kadry pracowniczej oraz operacyjnej.

Kolejną strefą jest brak wiedzy z zakresu odpowiedzialności cywilnej jaką należy ponieść

w związku z prowadzoną działalnością oraz brak znajomości podstawowych zasad

związanych przede wszystkim z ubezpieczeniami oraz likwidacją szkód powstałych podczas

transportu. Wszystkie wyżej wymienione „braki” w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa

skutkują nieodpowiednim rozpoznaniem ryzyka do niesie za sobą zwiększenie

odpowiedzialności oraz konieczność ponoszenia kosztów. Aby tego unikać niezbędna jest

wiedza z zakresu oceny ryzyka.

Ocena ryzyka wiąże się z określeniem możliwości powstania szkody względem jej

prawdopodobieństwa oraz rozmiaru. Prawidłowo przeprowadzona ocena ryzyka pozwala na

podjęcie odpowiednich działań, które zmierzać będą do zmniejszenia możliwości wystąpienia

ryzyka co za sobą niesie zmniejszenia ryzyka powstania straty.

Kontrolowanie ryzyka powinno mieć miejsc w każdym przedsiębiorstwie bez względu na

jego rozmiar. Kontrola wiąże się z pojęciem redukcji ryzyka, czyli na podejmowaniu działań

zmierzających do widocznego zmniejszenia zagrożenia wystąpienia szkody. Działania te

dotyczą wprowadzania procedur i odpowiednich instrukcji, monitorowanie pracy oraz

szkolenie kierowców, okresowe kontrole kierowców z zakresu przestrzegania przepisów

i procedur bezpieczeństwa oraz edukację, szkolenie kadry menadżerskiej w zakresie kontroli

23

nad realizacją zadań. Każde z działań, które będzie realizowało przedsiębiorstwo nie daje

pewności eliminacji zagrożenia dlatego każde przedsiębiorstwo musi mieć świadomość

ponoszenia kosztów wynikłych z wystąpienia określonej szkody.

Finansowanie ryzyka polega na fizycznym naprawieniu skutków zaistnienia szkody.

Osobą odpowiedzialną za pokrycie szkody jest najczęściej przewoźnik, dlatego tak ważnym

aspektem jest ubezpieczenie towaru, które przenosi odpowiedzialność za zaistniałą szkodę na

ubezpieczyciela.

Na rysunku 1. przedstawiony został podział działań, które umożliwiają radzenie sobie

z występowaniem zjawiska ryzyka w przedsiębiorstwie.

Rysunek 1. Zarządzanie ryzykiem w firmie – metody działania


Unikanie – definiuje się jako brak podejmowania jakichkolwiek działań, aby ograniczyć

działania obarczone dużym ryzykiem.

Zapobieganie – oznacza zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka. Pojęcie

to łączy się z przezornością. To kupiec powinien mieć świadomość wartości sprzedawanych

towarów oraz ewentualnych strat, które może ponieść z tytułu ryzyka. Rozwiązaniem dla tej

metody może być np. dokładne określenie warunków umowy, gdzie możemy sprecyzować

warunki dostawy czy termin zapłaty z kontrahentem.

Ponoszenie kosztów ryzyka – występuje wtedy, gdy możliwość pojawienia się ryzyka

jest niewielka. Przykładem tej metody może być samoubezpieczenie, ponieważ

przedsiębiorstwo zbierając pieniądze na ewentualne szkody, tworzy dla siebie „rezerwę

finansową”. Rezerwa wiąże się z sytuacją zamrożenia środków finansowych lecz jest to

jedyna opcja aby pokryć ewentualne straty.

Przeniesienie ryzyka – oznacza strategie przesunięcia jakichkolwiek komplikacji

związanych z kosztami lub ryzykiem na kogoś innego.

3. UBEZPIECZENIE, JAKO JEDNA Z METOD POPRAWY BEZPIECZEŃSTWA

PODCZAS TRANSPORTU

Ubezpieczenie jest sprawdzonym sposobem aby zabezpieczyć transportowany ładunek

przez niepożądanymi skutkami ryzyka. Umowa ubezpieczenia gwarantuję odszkodowanie,

które otrzyma ubezpieczający od ubezpieczyciela w sytuacji kiedy wystąpi określona szkoda.

Umowa ubezpieczenia może być zawarta na takich warunkach, aby stroną ponoszącą

odpowiedzialność za straty oraz w pełni rekompensującą szkody była firma ubezpieczeniowa.

UNIKANIE

LEGALNE

NIELEGALNE

ZAPOBIEGANIE

ZABEZPIECZENIE I OCHRONA

PLANOWANIE I ORGANIZACJA

PONOSZENIE

AKTYWNE

PASYWNE

PRZENOSZENIE

UBEZPIECZENIE

INNE

24

Ważnym aspektem jest wspomnienie o tym, iż stawki oraz premie ubezpieczeniowe

uwzględniają udział własny ubezpieczającego. To właśnie udział własny sprawia, że

ubezpieczający podchodzi do ubezpieczonych maszyn, urządzeń oraz towarów z większą

troską i starannością ograniczając w ten sposób możliwość powstania ryzyka. Zadaniem

ubezpieczenia jest rekompensowanie finansowe powstałych strat.

Ubezpieczenie przewożonego ładunku dla wielu firm wydaje się być z pozoru zbędnym

kosztem. Należy pamiętać jednak, że podczas procesu transportowego oraz czynności

pomocniczych związanych z tym procesem może stać się dosłownie wszystko. Nikt nie jest

w stanie przewidzieć sytuacji losowych, które nie wynikają z winy przewoźnika, a mogą

powodować, iż majątek, który został powierzony przewoźnikowi staje się nie do odzyskania.

W momencie wykupienia odpowiedniego ubezpieczenia ubezpieczający ma ochronę,

która obejmuje towary, półprodukty, wyroby gotowe, będące przedmiotem wymiany

handlowej nie tylko podczas fizycznego przemieszczenia się ładunku, ale również podczas

załadunku i wyładunku [5]. Większość ubezpieczycieli obejmuje ochroną towar podczas prac

manipulacyjnych w szczególności prac załadunkowych oraz wyładunkowych z wyłączeniem

sytuacji takich jak:

Dokonywanie czynności manipulacyjnych przez osoby nie posiadające uprawnień,

Dokonywanie czynności manipulacyjnych przez osoby w stanie nietrzeźwości

Dokonywanie czynności manipulacyjnych przy użyciu niesprawnych urządzeń lub nie

posiadających stosownych badań technicznych.

W zależności od zakresu ubezpieczenia najczęściej ubezpieczający ma dwa rodzaje do

wyboru- zakres podstawowy oraz rozszerzony. Zakres podstawowy obejmuje szkody, które

wynikają między innymi ze zdarzeń losowych takich jak deszcz nawalny, eksplozja, grad,

huragan, osunięcie się ziemi, powódź, pożar, rabunek, wandalizm, wypadek środka

transportowego, uderzenie towaru w środek transportu. Zakres rozszerzony dodatkowo

obejmuje szkody, które wynikają z zdarzeń losowych takich jak kradzież towaru wraz ze

środkiem transportu oraz kradzieży z włamaniem.

PODSUMOWANIE

Każde przedsiębiorstwo powinno mieć świadomość, iż ubezpieczenie towaru niekiedy jest

wydatkiem niższym niż ewentualna strata związana z utratą przewożonego towaru. Jednak

ubezpieczenie stanowi jedna z metod zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie. Oprócz

podjęcia decyzji o wykupieniu ubezpieczenia przedsiębiorca powinien przeprowadzić

kompletną analizę ryzyka w swojej firmie i dążyć do tego aby ryzyko powstania strat było jak

najniższe. Ważnym elementem w zapobieganiu ryzyka jest wiedza o możliwości zaistnienia

określonego niepożądanego zdarzenia dlatego szkolenie, uświadamianie i instruowanie

pracowników odgrywa kluczową rolę. Znajomość przepisów prawa oraz regulacji

dotyczących bezpieczeństwa pracy oraz ewentualnymi sposobami radzenia sobie z powstałą

szkodą stają się elementem, który zamyka proces zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie.

BIBLIOGRAFIA

[1]. Dziawgo D. (1998), Credit-rating. Ryzyko i obligacje na międzynarodowym rynku

finansowym, PWN, Warszawa

[2]. Ocena ryzyka w transporcie [online]: http://www.cds-odszkodowania.info/ocena-

ryzyka-w-transporcie/ (dostęp: 20.11.2015)

25

[3]. Olkiewicz A. (2012) Ryzyko i jego wpływ na decyzje przedsiębiorstw, Zeszyty Nauko

we Uniwersytetu Szczecińskiego, [online]: http://www.wneiz.pl/nauka_wneiz/frfu/56-

2012/FRFU-56-549.pdf (dostęp: 20.11.2015)

[4]. Rudzińska J., Piekarski W., Dudziak A. (2011), Zarządzanie ryzykiem a podejmowani

e decyzji w przedsiębiorstwach transportowych, „Autobusy”, Radom, no. 11

[5]. Ubezpieczenie mienia w transporcie krajowym [online]: https://www.pzu.pl/produkty/

ubezpieczenie-mienia-w-transporcie-krajowym-cargo (dostęp: 20.11.2015)

26

Magdalena Kowalska Uniwersytet Łódzki

SYSTEM HACCP JAKO CZYNNIK ELIMINUJĄCY RYZYKO NA

PRZYKŁADZIE FIRMY SEKTORA TSL – PAGANINI

WPROWADZENIE

1 maja 2004 roku Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Wraz z tą

datą wdrażanie systemu HACCP stało się obligatoryjne we wszystkich obszarach produkcji,

przetwórstwa jak i obrotu żywnością bez względu na rodzaj prowadzonej działalności oraz

wielkości przedsiębiorstwa. Firmy produkcyjne, dystrybucyjne oraz transportowe mają na

celu eliminowanie ryzyka czyli prawdopodobieństwa pojawienia się zagrożenia. System

HACCP wychodzi naprzeciw oczekiwaniom przedsiębiorców jak i konsumentów. Niesie on

za sobą szereg korzyści. Najistotniejszą z nich jest zagwarantowanie spełnienia oczekiwań

konsumentów poprzez wyprodukowanie oraz dostarczenie produktu bezpiecznego

o wysokiej jakości.

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie teoretycznego aspektu systemu HACCP jak

i ryzyka w transporcie towarowym oraz zaprezentowanie praktycznego zastosowania Systemu

Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli na przykładzie jednej z firm sektora TSL

(transport, spedycja, logistyka).

1. SYSTEM HACCP W UJĘCIU TEORETYCZNYM

Przewóz artykułów żywieniowych, ich bezpieczeństwo oraz wysoka jakość wzbudza

szerokie zainteresowanie przedsiębiorstw transportowych. Aby eliminować ryzyko konieczna

jest odpowiednia kontrola. Nadzór nad bezpieczeństwem zdrowotnym żywności w Polsce

opiera się na działaniu dwóch systemów kontroli, tj. na kontroli zewnętrznej, niezależnej od

producenta, przeprowadzanej przez wyspecjalizowane organy urzędowej kontroli żywności

oraz kontroli wewnętrznej sprawowanej w zakładzie i zależnej od producenta.

Bezpieczeństwem zdrowotnym żywności nazywamy ,,ogół warunków, które muszą być

spełnione i działań, które muszą być podjęte na wszystkich etapach produkcji i obrotu

żywnością w celu zapewnienia zdrowia i życia człowieka” [7]. W aspekcie praktycznym

oznacza to:

przestrzeganie zasad ogólnych dotyczących higieny, które zapisane są w regulacjach

prawnych dotyczących przetwórstwa, produkcji, przechowalnictwa, transportu oraz

obrotu żywnością,

opracowanie oraz stosowanie procedur kontroli wewnętrznej, które zapewniają

uzyskanie bezpieczeństwa żywności,

wdrażanie w przedsiębiorstwach systemów zapewniających jakość, w szczególności

system HACCP.

Przedsiębiorstwa, w celu zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego oraz szeroko

rozumianej jakości żywności wdrażają w zakładach systemy zarządzania jakością. Do

jednych z tych systemów zaliczany jest system HACCP (Hazard Analysis and Critical

Control Point System czyli System Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli).

System HACCP to metoda postępowania i jednocześnie narzędzie mające na celu

27

zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego żywności [8]. System ten jest ściśle związany

z zasadami Dobrej Praktyki Higienicznej – GHP (Good Higienic Practice ), czyli ,,działania,

które muszą być podjęte i warunki higieniczne, które muszą być spełnione na wszystkich

etapach produkcji i obrotu żywnością, aby zapewnić bezpieczeństwo żywności” [7] oraz

zasadami Dobrej Praktyki Produkcyjnej – GMP (Good Manufacturing Practice) czyli

,,działania, które muszą być podjęte i warunki, które muszą być spełnione, aby produkcja

żywności odbywała się w sposób zapewniający jej właściwą jakość zdrowotną, zgodnie z jej

przeznaczeniem” [7]. W tabeli 1 przedstawione zostały obszary obejmowane przez GHP

oraz GMP.

Z punktu widzenia producenta oraz przetwórcy żywności system ten oraz zasady można

powiązać w zintegrowany system bezpieczeństwa żywności, dzięki któremu sprawnie

prowadzona jest kontrola wewnętrzna w zakładzie, wykluczająca ryzyko związane

z nieodpowiednią jakością żywności.

Tabela 1. Obszary obejmowane przez GHP oraz GMP

Obszary obejmowane przez:

GHP GMP

Otoczenie oraz lokalizacja zakładu Przyjęcie surowców oraz materiałów

Budynki oraz układ funkcjonalny pomieszczeń Proces obróbki wstępnej

Urządzenia i maszyny Proces obróbki zasadniczej

Proces dezynfekcji oraz mycia Transport wewnętrzny

Zaopatrzenie w wodę Magazynowanie wyrobów gotowych

Odpady żywnościowe Transport zewnętrzny oraz dystrybucja wyrobów

Zabezpieczenie przed szkodnikami

Stan zdrowia oraz higiena personelu

Szkolenie personelu

Dokumentacja oraz zapisy

Źródło: opracowanie własne na podstawie [7,8,9].

Zgodnie z definicją zawartą w ustawie z dn. 11.05.2001r. HACCP jest „systemowym

postępowaniem mającym na celu zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego żywności

poprzez identyfikację i oszacowanie skali zagrożeń bezpieczeństwa żywności z punktu

widzenia jej jakości zdrowotnej oraz ryzyka wystąpienia tych zagrożeń podczas przebiegu

wszystkich etapów produkcji i dystrybucji żywności. Jest to również system mający na celu

określenie metod ograniczania tych zagrożeń oraz ustalenie działań naprawczych” [8]. System

ten polega nie tylko na wskazaniu potencjalnych zagrożeń bezpieczeństwa żywności, lecz

przede wszystkim na dobraniu oraz wdrożeniu metod i skutecznych rozwiązań pozwalających

na eliminację zagrożeń bądź ograniczenie ich do poziomu akceptowalnego. Warto zwrócić

uwagę, na zamieszone w definicji dwa określenia:

,,identyfikację i oszacowanie skali zagrożeń tj. kwestię istotności i znaczenia danego

zagrożenia, a więc na ile to zidentyfikowane zagrożenie może mieć wpływ na zdrowie

konsumenta,

ryzyko wystąpienia tych zagrożeń tj., jakie jest prawdopodobieństwo pojawienia się

danego zagrożenia” [8].

Codex Alimentarius, czyli Kodeks Żywnościowy, definiuje system HACCP, jako system

mający na celu:

identyfikację,

ocenę,

kontrolę zagrożeń, które istotne są dla bezpieczeństwa żywności. [8]

System HACCP działa w oparciu o 7 kluczowych zasad: analiza zagrożeń, CCP –

ustalenie krytycznych punktów kontrolnych, ustalenie granicznych wartości krytycznych,

28

określenie systemu monitorowania w każdym CCP, ustalenie działań korygujących, jeżeli

krytyczny punkt kontroli nie spełnia ustalonych wymagań, opracowanie procedur weryfikacji

skutecznego działania systemu, opracowanie i prowadzenie dokumentacji systemu [12].

Analiza zagrożeń jest pierwszą zasadą metody HACCP, od jej poprawnego wykonania

zależy powodzenie funkcjonowania systemu. Zadaniem analizy zagrożeń jest

zidentyfikowanie oraz określenie wszystkich istotnych zagrożeń mogących mieć wpływ na

bezpieczeństwo żywności. Powinna być ona zrealizowana w kilku fazach:

,,sporządzenie listy wszystkich potencjalnych zagrożeń i ich opisanie (charakterystyka

zagrożeń),

wskazanie źródeł zagrożeń, oszacowanie ryzyka wystąpienia zagrożenia,

określenie środków kontrolnych dla oszacowanych zagrożeń,

opracowanie działań zapobiegawczych (prewencyjnych) dla opisanych zagrożeń” [3].

Na podstawie przeprowadzonej analizy zagrożeń przystąpić można do identyfikacji

Krytycznych Punktów Kontrolnych (CCP, zasada druga). Ustalane są one przez

doświadczony personel, z uwzględnieniem rzeczywistych warunków procesu oraz logicznego

rozumowania. CCP są różne dla każdego procesu jak i przedsiębiorstwa, nieograniczone

liczbowo, wyznaczane na każdym etapie procesu jak i dla wszystkich zagrożeń określonych

w analizie.

Każdy CCP opiera się na jednym lub większej ilości działań (parametrów), które

powinny być kontrolowane, w celu zapewnienia eliminacji lub redukcji zagrożeń. Każdemu

parametrowi należy nadać limit krytyczny (zasada trzecia), ustalany na podstawie przepisów

lub oparty o informacje zawarte w analizie zagrożeń [4].

Zasada czwarta, ustalenie monitorowania CCP, odnosi się do sprawdzenia poprawności

wykonania przebiegu procesu oraz wszystkich operacji ustalonych w CCP. Procedura

monitorowania Krytycznych Punktów Kontrolnych powinna zawierać elementy tj.:

miejsce wykonania pomiarów,

ustalone parametry CCP, częstotliwość pobierania prób lub pomiarów, metody ich

oceny lub pomiaru,

sposób prowadzenia zapisów,

osobę odpowiedzialną za prowadzenie zapisów i rejestracji,

osobę, która będzie nadzorowała miejsce oraz sposób przechowywania zapisów [3].

Ustalenie działań korygujących (zasada piąta) odnosi się do każdego punktu krytycznego.

Działania te maja za zadanie umożliwić natychmiastowe usunięcie odchyleń od wartości

przyjętych parametrów oraz zapewnić, iż CCP znajduje się pod kontrolą.

Zasada szósta polega na opracowaniu procedury weryfikującej system. ,,System HACCP

powinien być zawsze otwarty na zmiany wynikające z konieczności prowadzenia działań

korygujących i weryfikacyjnych w trakcie jego stosowania. Osoba prowadząca analizę

systemu HACCP oraz jego dokumentację powinna określić metody możliwe do

zastosowania weryfikacji prawidłowości funkcjonowania procedury HACCP. Powinna ona

polegać na przeglądzie całego systemu” [3]. Weryfikacja może odbywać się za pomocą m.in.

auditu wewnętrznego, auditu zewnętrznego czy badaniu losowo pobieranych próbek.

Tworzenie dokumentacji jest siódmą, ostatnią z zasad funkcjonowania systemu HACCP.

Zgodnie z ta zasadą należy określić sposób, w jaki będą dokumentowane wszystkie działania

wynikające z opracowania, wdrożenia oraz utrzymania systemu.

Podczas wdrażania systemu HACCP należy sobie zdawać sprawę z jego zalet ale również

wad. W każdej sytuacji można napotkać wiele trudności, które trzeba pokonać.

Wprowadzenie systemu HACCP jest dla przedsiębiorstw zadaniem trudnym, pracochłonnym

i kosztownym. Pomyślność przedsięwzięcia zależy od poziomu wiedzy kadry fachowej.

W tworzeniu systemu ogromne znaczenie ma pomoc merytoryczna specjalistów z zakresu

29

projektowania, szkolenia, konsultacji, informacji [3]. Tabela 2 przedstawia kluczowe zalety

jak i ograniczenia systemu HACCP.

Tabela 2. Zalety i ograniczenia system HACCP

System HACCP

Zalety Ograniczenia

Zgodność z aktualnymi zaleceniami FAO/WHO,

prawodawstwem żywnościowym UE

Wymaga nakładów na zorganizowanie zespołu

pracowników ds. HACCP

Gwarancja produktu bezpiecznego o wysokiej

jakości

Wymaga wysokich kwalifikacji personelu w

poszczególnych działach

Aktualizacja wiedzy oraz podnoszenie świadomości

personelu

Może powodować dodatkowe koszty np. zakup sprzętu

Zwiększenie zaangażowania pracowników Wymaga dodatkowych szkoleń

Prowadzenie kontroli procesów w sposób szybszy,

szerszy oraz tańszy

Charakter o dużym stopniu sformalizowania

(profesjonalne zarządzanie, organizacja i prowadzenie

dokumentacji)

Możliwość podjęcia działań zaradczych, przed

pojawieniem się problemu

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10].

2. RYZYKO W TRANSPORCIE TOWARÓW

Transport to jedna z działalności człowieka, mająca na celu pokonywanie odległości

dzięki odpowiedniej infrastrukturze transportowej oraz dostosowanych środkach

przewozowych [2]. Transport towarów niesie za sobą ryzyko transportowe, które możemy

nazwać prawdopodobieństwem realizacji zdarzenia niepożądanego, mogącego spowodować

szkodę lub stratę w przedmiocie przemieszczania [1]. Ryzyko to wiązać się może

z przypadkowym uszkodzeniem towaru, ubytkiem bądź utratą przewożonego ładunku. Warto

zauważyć, że ryzyko transportowe odnosi się do każdego przemieszczanego obiektu w tym:

kierowca, pasażerowie, towary jak też sam środek transportu. Coraz więcej firm poszukuje

skutecznych a zarazem optymalnych kosztowo metod zabezpieczających transportowane

dobra. Do tych metod zaliczyć możemy m.in. system HACCP.

Ryzyko jest ściśle związane z stratami oraz szkodami w transportowanym towarze.

Poprzez szkodę transportową rozumieć należy szkody, które powstały w przewożonych

przesyłkach [6]. Podstawową cechą szkody transportowej jest powstanie jej w trakcie procesu

przemieszczania, od chwili przyjęcia przesyłki do jej dostarczenia. ,,Ustawa Prawo

Przewozowe wymienia trzy rodzaje szkód transportowych: utratę, ubytek oraz uszkodzenie

przesyłki. Artykuł 17 ust. 1 konwencji CMR ( z ang. Convention on the Contract for the

International Carriage of Goods by Road), odnoszącej się do międzynarodowego przewozu

drogowego towarów uwzględnia natomiast całkowite bądź częściowe zaginięcie towaru, jak

również jego uszkodzenie” [1]. Całkowite zaginięcie towaru utożsamiane jest z terminem

utraty przesyłki. Sytuacja ta oznacza, że przewoźnik nie jest w stanie wydać towaru odbiorcy,

mimo, że termin przewozu upłynął. Częściowa utrata towaru związana jest z utraceniem

przesyłki z tą różnicą, że w przypadku niecałkowitej jego utraty kluczowa znaczenie ma

ilościowe zaginięcie towaru (na przykład nadano 10 pudeł kosmetyków a wydano 8).

Konwekcja CMR uwzględnia również sytuację, gdy towar ulegnie uszkodzeniu. Uszkodzenie

towaru uznawane jest za każdą zmianę ilościową oraz jakościową, która utrudnia korzystanie

z towaru w sposób zgodny z przeznaczeniem lub powoduje, że przestawia on mniejszą

wartość użytkową [11].

Transport drogowy jest najczęściej wybieraną formą przemieszczania ładunków

w Polsce. Firmy realizujące proces transportu powinny systematycznie przeprowadzać analizę

30

ryzyka, której podstawą jest zidentyfikowanie potencjalnych zagrożeń, czyli sytuacji, które

mogą prowadzić do niechcianych skutków.

3. SYSTEM HACCP NA PRZYKŁADZIE FIRMY SEKTORA

TSL – PAGANINI

Paganini to doświadczona firma sektora TSL. Specjalizuje się w transporcie

krajowym, międzynarodowym, chłodniczym, spedycji oraz logistyce. Podstawą działalności

przedsiębiorstwa jest specjalistyczna, rozbudowana flota pojazdów, zapewniająca

kompleksową obsługę klienta. Firma dysponuje zróżnicowanym taborem pojazdów,

standardowe samochody transportowe oraz pojazdy chłodnicze takie jak: chłodnie standard,

chłodnie dwugrodziowe, chłodnie z podwójną podłogą, kontenery, izotermy czy plandeki.

Główną pozycja w ofercie firmy jest transport chłodniczy [5].

Firma Paganini swoją działalność opiera o politykę bezpieczeństwa żywności

HACCP. Za cel główny stawia sobie zagwarantowanie całkowitego bezpieczeństwa

zdrowotnego produktów spożywczych. Aby zapewnić prawidłowy przebieg procesu

transportu firma zapewnia:

,,odpowiednie warunki podczas odbioru wyrobów od producent,

właściwe parametry higieniczne i sanitarne w czasie transportu artykułów

spożywczych,

odpowiednie parametry podczas magazynowania artykułów,

dogodne warunki dystrybucji produktów do ich odbiorców” [5].

Do podstawowej specjalizacji firmy zaliczany jest transport chłodniczy. Wymaga on

specjalistycznego sprzętu, pozwalającego na zachowanie właściwości towarów. Za obniżanie

temperatury wewnątrz pojazdu odpowiedzialne są instalacje chłodnicze, działające przy

zastosowaniu wody lub glikolu. Najnowocześniejsze ciężarówki-chłodnie posiadają systemy

monitoringu, poprzez które zleceniodawca może kontrolować temperaturę, w jakiej

przewożony jest towar. Auta-chłodnie wykorzystywane są nie tylko do transportu mrożonek.

Poza rybami, warzywami i mięsem, którym niezbędna jest temperatura ujemna po to, by

pozostały w stanie zamarzniętym, Paganini transportuje również owoce i warzywa, którym

chłód pozwala zachować świeżość przez dłuższy czas, bez potrzeby zamrażania [5].

Ryby oraz owoce morza, są jednym z najbardziej wymagających produktów, które

transportowane są przez firmę Paganini. Należy im zapewnić odpowiednią temperaturę oraz

wymuszony i naturalny obieg powietrza. Dbając o politykę bezpieczeństwa żywności

Paganini transportuje towar w ściśle określonych warunkach, pod względem temperatury,

obiegu powietrza oraz maksymalnego czasu podróży [5]. W tabeli 3 przedstawione zostały

przykładowe parametry związane z transportem chłodniczym mrożonych ryb, owoców morza

i przetworów rybnych.

31

Tabela 3. Przykładowe parametry związane z transportem chłodniczym mrożonych ryb, owoców morza

i przetworów rybnych

Nazwa towaru Temperatura [C] Obieg powietrza

Okres

przechowywania

[miesiące]

Ryby chude i filety z ryb

chudych w opakowaniach

zamkniętych

-22,1 do -30 Naturalny i

wymuszony 8

Ryby średniotłuste i tłuste

oraz filety z tych ryb w

opakowaniach zamkniętych


wymuszony 6

Ryby mrożone indywidualnie -22,1 do -30 Naturalny i

wymuszony 5

Filety porcjowane,

panierowane w opakowaniach

jednostkowych


wymuszony 5

Kalmary całe i oprawione w

opakowaniach zamkniętych -22,1 do -30

Naturalny i

wymuszony 12

Wyroby kulinarne gotowe,

dania rybne -22,1 do -30

Naturalny i

wymuszony 2


Aby transport ryb mrożonych przebiegał w sposób prawidłowy, przewoźnik musi

zadbać o odpowiednią temperaturę w chodni oraz utrzymanie jej przez cały transport na

poziomie optymalnym. Przewoźnik odpowiada również za dezynfekcję, zachowanie higieny

w chłodni oraz posiadanie ważnych badań sanitarno – epidemiologicznych [5].

Nieodpowiednie warunki przechowywania, załadunku, transportu mogą prowadzić do

zniszczenia przewożonego towaru, co generuje wysokie straty.

Warto wspomnieć, iż firma Paganini podczas realizacji każdego zlecenia ma na

uwadze jego prawidłowy przebieg. Przedsiębiorstwo wyróżnia:

,,punktualność oraz precyzyjne dotrzymywanie ustalonych terminów dostaw,

możliwość skorzystania z wyspecjalizowanych pojazdów przygotowanych do

przewozów chłodniczych (m.in. dla artykułów spożywczych),

doświadczenie kierowców dbających o pełne bezpieczeństwo ładunku,

elastyczne warunki współpracy pozwalające m.in. na śledzenie przebiegu realizacji

transportu międzynarodowego” [5].

PODSUMOWANIE

System HACCP jest bardzo pomocnym narzędziem w zarządzaniu bezpieczeństwem

żywności. Ma on szczególne znaczenie w branży spożywczej. Jego zadaniem jest

zmniejszenie lub całkowite wyeliminowanie ryzyka związanego z transportem żywności.

System Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli ma zastosowanie w wszystkich

etapach produkcji oraz obrotu produktami spożywczymi, dlatego włącza również transport.

Firma Paganini w szczególności zajmuje się transportem chłodniczym produktów

spożywczych. Przedsiębiorstwo wdrożyło system HACCP aby zapobiec ryzyku, które za sobą

niesie przewóz produktów mrożonych. Firmie zależy by produkty nie uległy zepsuciu,

zanieczyszczeniu czy pogorszeniu jakości. Paganini za główny cel stawia sobie

zagwarantowanie całkowitego bezpieczeństwa zdrowotnego produktów spożywczych. By

proces transportowy przebiegał prawidłowo przedsiębiorstwo zapewnia optymalne warunki

przy odbiorze wyrobów od producentów, dba o właściwe parametry sanitarne oraz

32

higieniczne podczas transportu artykułów spożywczych, zapewnia właściwe parametry

w trakcie magazynowania oraz gwarantuje dogodne warunki dystrybucji do ich odbiorców.

Z roku na rok rośnie zainteresowanie przedsiębiorstw transportowych systemami

zapewniającymi bezpieczeństwo oraz jakość. Dynamicznie rozwijający się rynek wymusza

poczucie odpowiedzialności jak i podnoszenie świadomości w zakresie wykonywanych usług.

Skutkiem tego są działania, które mają na celu sprostanie wymogom prawnym w tym zakresie

oraz zaspokojenie potrzeb klientów. Firmy produkujące żywność kładą szczególny nacisk na

zachowanie optymalnych warunków przy magazynowaniu oraz transportowaniu towarów.

Wpływa to na ich efektywność, wizerunek oraz podnosi atrakcyjność w oczach konsumenta.

BIBLIOGRFIA

[1]. Cyganik J. (2014), Ryzyko w transporcie drogowym – źródła i wielkość szkód,

[online] http://www.czasopismologistyka.pl/artykuly-naukowe/send/297-artykuly-

drukowane/4507-artykul (dostęp: 20.11.2015)

[2]. Kacperczyk R. (2012), Środki transportu, Difin, Warszawa

[3]. Kryński Z., Ruda M., (2007), System HACCP w agroturystyce, „Zeszyty naukowe

Politechniki Rzeszowskiej” nr 239, Rzeszów

[4]. Luning P.A., Marcelis W.J., Jongen W.M. (2005), Zarządzanie jakością żywności,

WNT, Warszawa

[5]. PaganiniTSL, [online] http://www.paganinitsl.pl/ (dostęp: 20.11.2015)

[6]. Stanowiak A. (2012), Transfer ryzyka na ubezpieczyciela w handlu zagranicznym,

Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie, Kraków

[7]. Turlejska H. (2003), Zasady GHP / GMP oraz system HACCP jako narzędzia

zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego żywności. Poradnik dla przedsiębiorcy.,

Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa

[8]. Turlejska H. (2004), Zasady systemu HACCP oraz GHP / GMP w zakładach

produkcji i obrotu żywnością oraz żywienia zbiorowego, Fundacja Programów

Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa

[9]. Turlejska H., Pelzner U. (2003), Wdrażanie systemu HACCP w małych i średnich

przedsiębiorstwach sektora żywnościowego, Fundacja Programów Pomocy dla

Rolnictwa, Warszawa

[10]. Turlejska H., Pelzner U., Kotecka-Matyjek E., Wiśniewski K. (2003), Przewodnik do

wdrażania zasad GMP/GHP i systemu HACCP w zakładach żywienia zbiorowego,

Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa

[11]. Walczak R. (2006), Międzynarodowy przewóz drogowy towarów, C.H. Beck,

Warszawa

[12]. Wiśniewska M. (2000), Normy ISO serii 9000 oraz metoda HACCP w zakładowym

systemie jakości przedsiębiorstwa spożywczego, ODDK, Gdańsk

33

Paulina Ruszkowska,

Ewelina Stokowska,

Edyta Firek, Uniwersytet Łódzki

RYZYKO ORAZ PRZESTĘPCZOŚĆ KOMPUTEROWA

1. WPROWADZENIE

Komputer i Internet to niewątpliwie jedne z największych osiągnięć XX wieku. Mimo, iż

związane z nimi są daleko idące ułatwienia czy udogodnienia służące między innymi do

rozwoju różnego rodzaju przedsiębiorstw, mają również swoje drugie oblicze niosące wiele

zagrożeń. Obecnie ciężko wyobrazić sobie jakąkolwiek dziedzinę życia, która pozostawałaby

bez powiązania z siecią komputerową. Żyjąc w społeczeństwie informacyjnym, nie można

skupiać się jedynie na zaletach płynących z rozwoju technologii informacyjnych ale zwrócić

także uwagę na ryzyko płynące z owych technologii a co gorsze na przestępstwa

w cyberprzestrzeni. Wraz z rosnącą liczbą użytkowników Internetu, rośnie ryzyko związane

z przestępczością komputerową. Są to przestępstwa związane z nowoczesnymi technologiami

gromadzenia i przetwarzania danych [1]. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie

różnorodnych rodzajów istniejących zagrożeń komputerowych, analiza słabych miejsc

w przedsiębiorstwie, w których może dochodzić do ataków ze strony przestępców. Co więcej,

zostaną ukazane także środki zapobiegawcze, służące do uniknięcia niebezpiecznych sytuacji

związanych owym zagadnieniem. Opisane zostaną także akty prawne, na mocy, których

określane są przestępstwa komputerowe. W latach sześćdziesiątych XX wieku, kiedy to

Internet znajdował się w fazach początkowych, dostęp do niego miało jedynie wojsko

i naukowcy. Po wprowadzeniu w 1992 roku WWW (World Wide Web) coraz więcej

przedsiębiorstw zaczęło korzystać z Internetu, który posiadał wówczas 100 tysięcy

użytkowników. W roku 1997 liczba ta wzrosła już do 20 milionów, a w 2004 roku prawie 800

milionów [8]. Przy czym liczba ta stale się powiększa.

Rysunek 2. Wykres przedstawiający liczbę użytkowników Internetu w latach 1993-2014

Źródło: [5].

34

2. PODZIAŁ ZAGROŻEŃ KOMPUTEROWYCH

Należy zauważyć, iż ryzyko i zagrożenia są ze sobą ściśle powiązane. Powstają one

zazwyczaj w słabych punktach systemu. Ryzyko wystąpienia przestępstwa, ataku czy błędu

jest wówczas największe. Poniższa tabela opracowana przez T. Kaczmarka szczegółowo

przedstawia zagrożenia w wyniku korzystania z komputera.

Rysunek 3. Tabela przedstawiająca rodzaje przestępstw lub zagrożeń a także przyczyny zdarzeń i strat

Źródło: [8].

W pierwszej grupie znalazły się podstawowe zagrożenia, wśród których możemy wyłonić

utratę poufności, czyli przejęcie dostępu do określonych informacji przez osoby

nieuprawnione. Utratę integralności- objawiającą się nieuprawnioną lub niezamierzoną

zmianą danych i programów. W podanej grupie znalazły się także zagadnienia związane

z autentycznością odnosząca się do osób komunikujących się za pomocą Internetu. Kolejną

część rodzajową stanowią zagrożenia naturalne, którymi między innymi są pożary, eksplozje,

wypadki chemiczne, zakłócenia klimatyczne a także oddziaływania elektrostatyczne, bez

względu na to czy komputery danego przedsiębiorstwa są podłączone do Internetu.

Do biernych ataków wykonywanych przez przestępców komputerowych możemy

zaliczyć takie, które nie zmieniają przesyłanych danych czy funkcjonowania systemu ale

służą nielegalnemu przechwytywaniu informacji, są to między innymi podsłuchy czy analiza

strumienia przepływu informacji. Aktywne ataki, to takie, które zmieniają pracę systemu

i modyfikują lub niszczą dane. Należy do nich powtarzanie, opóźnianie informacji, zmiany

danych w trakcie ich wysyłania, np. zmianę numeru konta w elektronicznym przekazie

pieniężnym. Kolejnymi aktywnymi atakami są zakłócenia systemu komunikacji, czyli

przerywani połączenia lub unieruchamianie części funkcji przez przestępcę. Istnieją także

35

przypadki nadawania systemowi fałszywych identyfikacji użytkowników, przez co

niepowołane osoby mogą manipulować danymi. Hacking, czyli wejście osób nieuprawionych

do sieci komputerowych przez pokonanie zabezpieczeń powodujące kradzież czasu pracy

komputerów i informacji [11]. Znane są przypadki włamań na strony znanych instytucji np.

US Air Force, na której pozostawiono animacje oraz pornograficzne rysunki. Za zakłócenia

systemu uznaje się sytuacje, w których ani hardware, ani software1 nie dają przewidzianych

efektów i spowodowane są spreparowanymi błędami. Zalicza się do nich wirusy, czyli

programy rozpowszechniane na zasadzie infekcji, powodują zwykle spowolnienie pracy

komputera i uszkodzenie części plików, usunięcie ich z jednego miejsca nie przynosi

pożądanych efektów.

Kolejne z zakłóceń systemu to robaki komputerowe, działające na podobnej zasadzie co

wirusy, z tym, że są one niezależna a do miejsc powielania wybierają słabe elementy systemu.

Konie trojańskie są trudną do wykrycia metodą oszustwa ze względu na umieszczenie

instrukcji w programie użytkowym, poprzez które komputer wykonuje wgrane operacje.

Bomby logiczne zakłócają pracę komputera już w trakcie jego aktywacji, dzielą się one na

bomby czasowe bądź logiczne. Do zakłóceń systemu zalicza się także drzwi zapadowe (tzw.

tylne wejścia) odnalezione przez przestępcę komputerowego miejsca w systemie, które

zostały stworzone przez programistów przy wersjach testowych lub w celu manipulowania

danym programem, a także piggybacking (bezprawne wejście do obiektów chronionych)

i programy zwane królikami, czyli takie, które wypełniają system poprzez powielanie się.

W przedsiębiorstwach zdarzają się także przypadkowe błędy, które nie stanowią zagrożenia

dla systemu. Są to między innymi błędnie rozesłane informacje, błędy przesyłu (transmisji),

programu czy błędy ludzkie w obsłudze [8].

Ryzyko i zagrożenia płynące z bycia użytkownikiem Internetu mają wyraźnie tendencję

wzrostową. Można to stwierdzić na podstawie badań przestępczości gospodarczej w Polsce

w 2011 roku prowadzonych przez PwC 2, gdzie według 37% badanych organizacji ryzyko

związane z cyberprzestępczością w Polsce na przestrzeni ostatnich lat wzrosło.

Obawy te nie są bezpodstawne, bowiem przestępcę w sieci o wiele trudniej jest

zlokalizować i ująć danego sprawcę przez organy ścigania. Prawdopodobieństwo złapania

takiej osoby na gorącym uczynku jest niewielkie, ponieważ może ona popełnić dane

przestępstwo z dowolnego miejsca na Ziemi. Identyfikacja miejsca, z którego dana czynność

została wykonana jest dużo mniejsza niż w przypadku określenia tego typu danych

w wypadku tradycyjnych przestępstw. Należy pamiętać, iż nie tylko Internet stale się rozwija,

przestępstwa komputerowe także ewoluują.

1 Hardware odnosi się do fizycznych elementów komputera. Software natomiast do programów, które wykonują

pracę komputerową. 2 Global Economic Crime Survey 2011 (GECS 2011), badania przestępczości gospodarczej przeprowadzone

przez PwC http://www.pwc.pl/pl/media/2011/economic-crime-survey-2011.html.

36

Rysunek 4. Główne obawy organizacji względem cyberprzestępczości

Źródło: [6].

Na podstawie powyższego rysunku można dostrzec, iż przedsiębiorcy na świecie

najbardziej obawiają się utraty reputacji, zaś w Polsce największy problem stanowią

kradzieże czy utrata danych osobowych a także kradzieże własności intelektualnej i danych.

Ważnymi obawami są także przerwy w świadczeniu usług i straty finansowe.

3. ANALIZA SŁABYCH MIEJSC W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Po omówieniu zagrożeń komputerowych, stosownym zdaje się opisanie miejsc ich

występowania w przedsiębiorstwie, a także wyjaśnienie ich przyczyn. Złe korzystanie

z Internetu sprzyja powstawaniu takich miejsc, w tym celu będą opisane kolejne błędy

wynikające z jego użytkowania. Błędy te zostaną przeanalizowane pod kątem:

organizacji przedsiębiorstwa,

czynnika ludzkiego,

stosowanych rozwiązań technicznych.

Rysunek 4. Sprzężenia zwrotne występujące w obszarze słabych miejsc

Źródło: Opracowanie na podstawie [8].

37

Czynnik ludzki znajduje odzwierciedlenie w pracownikach, posiadających aktualne

informacje o przedsiębiorstwie. Każdy z nich (kto chce mieć dostęp do systemu

informatycznego) otrzymuje indywidualne uprawnienie, w postaci hasła, które to może

budzić pewne wątpliwości. Większość uprawnień nie stanowi powiązania z osobą

pracownika, (nie są to np. linie papilarne, czy prześwietlenie siatkówki oka) co stanowi słabe

miejsce w sieci zabezpieczeń systemu. Popularne i zalecane stało się w przedsiębiorstwach

wymaganie zmiany hasła, raz na 7 lub 30 dni (podczas ważnych projektów może to być okres

nawet 24h), mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa.

Jeżeli przedsiębiorca otrzyma już swoje uprawnienie czyt. hasło mogą pojawić się

u niego pewne negatywne postawy, wywołujące słabe miejsca, są to:

Naiwność – coraz mniej występująca w dzisiejszych czasach, ze względu na mniejsze

przestrzeganie pracowników. Naiwność i łatwowierność pracownika jest dla

przestępcy sposobem na uzyskanie hasła do systemu. Np. hacker może zadzwonić do

firmy, przedstawiając się jako jej pracownik, a nawet powołując na znajomość

z wyższym kierownictwem, prosząc o podanie rzekomo zapomnianego przez niego

hasła. Należy zwrócić uwagę, gdyż to słabe miejsce występuje także w wyniku, złego

zarządzania kadrą, która powinna mieć zakazane podawanie tak istotnych informacji

telefonicznie.

Niedbalstwo – Brak zdawania sobie sprawy z powagi udzielonych uprawnień, a także

możliwości włamań przestępców komputerowych. Najlepiej odzwierciedla ten

przykład, ustawianie przez pracowników bardzo łatwych haseł: własne imię, czy

współmałżonka.

Brak wiedzy – Przejawia się najczęściej w przesyłaniu poufnych danych przez Internet

w złej formie.

Sprzedajność – ujawniająca się chciwością, wynikająca np. z szansy awansu w firmie

konkurencyjnej, za ujawnienie istotnych danych. Duże niebezpieczeństwo wynika ze

strony nieaktualnych już pracowników.

Słabości organizacyjne przedsiębiorstwa powstają w wyniku następujących iteracji:

przedsiębiorstwo – pracownik, pracownik – technika, technika – przedsiębiorstwo. Dzielą się

one na słabości logistyczne i fizyczne.

1. Logistyczne słabe miejsca – np. hasła. Są to problemy związane z soft-ware’m. Głównym

ich problem jest zarządzanie uprawnieniami, czyli przydzielaniem haseł pracownikom [8].

Pojawia się tutaj pytanie w jaki sposób powinny być one udostępniane pracownikom. Czy

hierarchicznie? Istotne w udostępnianiu uprawnień do systemu powinno być stanowisko

i zakres wykonywanej pracy. Zbędne wydaje się udzielanie pracownikom dostępu do

informacji, z którymi nie są powiązani, na podstawie których nie pracują. Już w tym

momencie można zauważyć ograniczenie rozprzestrzeniania istotnych danych.

2. Fizycznie słabe miejsca – odnoszą się do infrastruktury, nośników danych, baz danych,

sprzętu itp. Te obiekty są najczęstszym miejscem pojawiania słabych stron. Istotna

dokumentacja (czy przechowujący ją sprzęt), powinny znajdować się w wydzielonym

pomieszczeniu, do którego nie wszyscy mają dostęp. Jeżeli dane mają charakter bardzo

poufny, strategiczny, firmy stosują nawet monitoring, czy zatrudniają ochronę.

Technicznie słabe miejsca związane są z podłączeniem do Internetu i stanem posiadanych

programów. W celu zbadania tych miejsc stosuje się analizę poszczególnych warstw TPC/IP.

Dzieli się ona na cztery warstwy:

warstwa zastosowania (m.in. Telnet, FTP, SMTP, HTTP, DNS, NFS),

warstwa transferu (TCP, UDP),

warstwa Internetu (ICMP, IP, IGMP),

warstwa dostępu do sieci (m.in. Ethernet, ATM).

38

Przedstawione słabe strony nie wyczerpują do końca tematu, gdyż w przedsiębiorstwie

istnieję wiele miejsc przyczyniających się do przestępstw komputerowych. Jednak opisane

powyżej stanowią jedne z głównych i pokazują, jak nawet na pozór „błahe” sprawy mogą

przyczynić się do nieszczęścia. W rzeczywistości bardzo istotna jest umiejętność

wypatrywania powyższych i podobnych luk samemu, na podstawie własnych spostrzeżeń,

ciągłym śledzeniu pracy, jej informatyzacji, która może działać w dwie strony. Wprowadzony

system informatyczny, uprzednio nie dostatecznie sprawdzony również może przyczynić się

do powstawania słabych miejsc.

4. ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE

Według badań przestępczości gospodarczej w Polsce prowadzonych przez PwC istnieje

pięć głównych aspektów zabezpieczania się przed cyberprzestępczością, są to:

Zaangażowanie kierownictwa wyższego szczebla,

Zwiększenie świadomości organizacji,

Ocena funkcji bezpieczeństwa,

Dedykowanie zespołu,

Zdecydowana reakcja organizacji.

Niezwykle ważne w zapobieganiu przestępczości jest dobre zarządzanie ryzykiem

personelu przez kierownictwa wyższego szczebla, przede wszystkim, należy inwestować

w szkolenia pracowników aby posiadali oni praktyczne umiejętności radzenia sobie

w kryzysowych sytuacjach np. w przypadku zawirusowania systemu. Personel powinien

również przestrzegać innych zasad ostrożności, hasła które są używane w przedsiębiorstwie

powinny być trudne, skomplikowane, niekojarzące się z niczym.

Ponad to kierownictwo może wydać zakaz używania obcych nośników w firmie aby

jeszcze bardziej zwiększyć ostrożność. Jednym z możliwych posunięć jest zaznaczenie

w umowie o prace punktu o zachowaniu tajemnicy w sprawie używanych w firmie

zabezpieczeń.

Przedsiębiorstwa w celu ochrony instalują tzw. Firewalls - zapory ogniowe, jest to system

który tworzy zapory na poziomie sieci, aplikacji i transmisji. Prostymi funkcjami

bezpieczeństwa są po prostu programy antywirusowe czy filtry skanujące strony. Istnieje też

kryptografia czyli szyfrowanie i rozszyfrowywanie danych, natomiast aby nikt z poza firmy

nie miał dostępu do danych, bądź całego systemu, warto zastosować identyfikacje

użytkownika poprzez wdrożenie jednorazowych haseł. Aby chronić ważne dokumenty warto

stosować zabezpieczenie jakim jest podpis cyfrowy, opiera się on na algorytmie klucza

publicznego RSA (Rivest, Shamir, Adleman). Jednym ze sposobów zapobiegania

niezgodnością w cyberprzestrzeni jest protokołowanie działań podejmowanych w systemie.

Protokoły tworzą ogromną bazę dowodową. Dzięki temu można sprawdzić nie tylko kto

i kiedy naruszył zasady bezpieczeństwa ale też określić czy pracownicy nie wykorzystują

Internetu w czasie pracy na potrzeby własne.

39

Rysunek 5. Wykres obrazujący w jaki sposób wykryto przestępstwa w 2011r.

Źródło : [6].

Na wyżej przedstawionym wykresie widać jak bardzo znaczące są wewnętrzne

mechanizmy kontrolne, większość, bo ponad połowę, przestępstw wykryto dzięki nim.

Dlatego też ważne jest aby w firmie odbywała się stała kontrola np. przez już wspomniane

protokołowanie. Duży wpływ na wykrywanie przestępczości w Internecie mają też

mechanizmy odnoszące się do kultury organizacyjnej, te poza kontrolą spółki są najmniej

znaczące bo tylko w dziewięciu procentach.

Reasumując najbardziej efektywnym sposobem ochrony przed przestępczym

oprogramowaniem jest ochrona od wewnątrz. Firma musi stworzyć złożoną zaporę

bezpieczeństwa składającą sie z wielu elementów takich jak zapobieganie włamaniom,

kontrola aplikacji, filtrowanie treści WWW, oprogramowanie antywirusowe.

5. REGULACJE PRAWNE

Obszar cyberprzestrzeni, wymaga ochrony praw jednostki, w tym ochrony danych

osobowych. Z tego powodu 25.10.1995 roku została przyjęta przez Parlament Europejski

i Radę Unii Europejskiej Dyrektywa nr 95/46/EC - w sprawie ochrony osób fizycznych ze

względu na przetwarzanie danych o charakterze osobowym oraz swobodnego przepływu tych

danych. Wywarło to wpływ na zaostrzenie ochrony prawno-karnej własności intelektualnej

w większości państw. Rozwój Internetu, oraz idącej za tym internetowej przestępczości

wymusił również zmiany w prawie karnym gospodarczym dotyczącym działań przestępczych

związanym z elektronicznym przetwarzaniem danych, konieczne było m.in. wzbogacenie

katalogu przestępstw. W latach 80. Komitet Ekspertów Rady Europy, opublikował raport,

który przedstawił listy zachowań, które należy traktować jako zachowania zabronione.

Pierwsza lista to zachowania o wysokim stopniu szkodliwości, zawiera ona: oszustwa

związane z wykorzystaniem komputera, fałszerstwa komputerowe, zniszczenie danych lub

programów komputerowych, sabotaż komputerowy, nieuprawnione wejście do systemu

komputerowego, podsłuch komputerowy, bezprawne kopiowanie, rozpowszechniani lub

publikowanie programów komputerowych prawnie chronionych. Druga lista obejmuje

zachowania o mniejszym stopniu szkodliwości: modyfikacja danych lup programów

W jaki sposób wykryto przestępstwa w 2011r.?

Wewnętrzne mechanizmy konrolne(52%)

Mechanizmy poza kontrolą spółki(39%)

Mechanizmy odnoszące się do kultury korporacyjnej(9%)

40

komputerowych, szpiegostwo komputerowe, używanie komputera bez zezwolenia i używanie

prawnie chronionego programu komputerowego bez upoważnienia.

W Polskim systemie prawnym przepisy dotyczące przestępczości komputerowej nie są

zebrane w całość w jednym akcie normatywnym. Zagadnienia dotyczące cyberprzestępczości

możemy znaleźć w XXXIII rozdziale kodeksu karnego. Art. 267. §1. mówi o tym że : "Kto

bez uprawnienia uzyskuje dostęp do informacji dla niego nieprzeznaczonej, otwierając

zamknięte pismo, podłączając się do sieci telekomunikacyjnej lub przełamując albo omijając

elektroniczne, magnetyczne, informatyczne lub inne szczególne jej zabezpieczenie, podlega

grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2" innymi słowy

chodzi tutaj o tak zwany hacking. Innym artykułem regulującym zagadnienie przestępczości

w cyberprzestrzeni jest art. 268. §1. k.k. mówiący że: "Kto, nie będąc do tego uprawnionym,

niszczy, uszkadza, usuwa lub zmienia zapis istotnej informacji albo w inny sposób udaremnia

lub znacznie utrudnia osobie uprawnionej zapoznanie się z nią, podlega grzywnie, karze

ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2". Chodzi tu głównie o ważne,

zapisy dotyczące obronności kraju. Kolejnym przestępstwem uregulowanym w kodeksie

karnym jest ostatnie już z przestępstw rozdziału XXXIII - sabotaż komputerowy,

wykroczenie to polega na doprowadzeniu do sparaliżowania systemu komputerowego,

zakłócaniu lub paraliżowaniu funkcjonowania systemów informatycznych o istotnym

znaczeniu dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli.

Przestępstwa komputerowe, to wciąż obszar gdzie występują trudności w namierzeniu

samego przestępstwa jak i sprawcy. Jedną z podstawowych trudności związaną ze ściganiem

wykroczeń internetowych jest brak odpowiedzialności karnej osób prawnych, w polskim

systemie prawa wynika to między innymi z tego, że osoby prawne nie uczestniczą

w bezpośrednim działaniu i dlatego można mówić iż nie popełniają przestępstwa [3].

PODSUMOWANIE

W dzisiejszych czasach komputer i Internet towarzyszy nam wszędzie. Na tym etapie nie

jest już możliwe prowadzenie przedsiębiorstwa czy zarządzanie jakimkolwiek projektem bez

użycia komputera. Jednak tak jak często się z niego korzysta, tak samo często jest się

narażonym na stanie się ofiarą przestępstwa komputerowego. Korzystając z komputera należy

pamiętać jakie są rodzaje wykroczeń internetowych, prowadząc firmę powinno się dołożyć

wszelkich starań do tego aby nikt nie włamał się do wewnętrznej sieci komputerów. Istnieje

szereg zabezpieczeń z jakich można skorzystać.

W 2011 roku według podsumowujących badań PwC 39% organizacji doświadczyło

nadużyć, cyberprzestępczość była jednym z trzech najczęściej występujących przestępstw,

w skali czterech lat wzrosło występowanie najpopularniejszych nadużyć, a spółki przewidują

dalszy wzrost. Nie jest to obiecująca prognoza, dlatego należy przyłożyć ogromną wagę to

zabezpieczania się przed przestępstwami komputerowymi.

BIBLIOGRAFIA

[1]. Adamski A. (2000), Prawo karne komputerowe, Warszawa.

[2]. Badania przestępczości gospodarczej Polska 2011, Cyberprzestępczość rosnącym

zagrożeniem w biznesie, http://www.pwc.pl/pl/biuro-prasowe/badanie_gcs_2011.pdf

(dostęp 20.11.2015)

41

[3]. Czyżowicz W., Werner A., Odpowiedzialność karna i przestępczość w e-biznesie,

http://akson.sgh.waw.pl/~wczyzo/Materials/e-biznes/e-biznes_09.pdf (dostęp

20.11.2015)

[4]. Gąsiorkiewicz L., Monakiewicz J. (2010), Zarządzanie ryzykiem działalności

organizacji, Warszawa.

[5]. http://www.internetlivestats.com/internet-users/ (dostęp 20.11.2015)

[6]. http://www.pwc.pl/pl/biuro-prasowe/badanie_gcs_2011.pdf (dostęp 20.11.2015)

[7]. Jajuga K. (2007), Zarządzanie ryzykiem, Warszawa.

[8]. Kaczmarek T.T. (2008), Ryzyko i zarządzanie ryzykiem ujęcie interdyscyplinarne,

Warszawa.

[9]. Kania A., E-biuletyn: Oszustwa komputerowe na tle przestępczości w

cyberprzestrzeni, http://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/34350/Oszustwo_kompute

rowe.pdf (dostęp 20.11.2015)

[10]. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. . Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) [11]. Wójcik J.W., Haking! , „Prawo i życie”, Warszawa, nr 36/98

42

Ewelina Piguła Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W PROCESACH LOGISTYCZNYCH

WPROWADZENIE

Typowy łańcuch logistyczny w przedsiębiorstwie obejmuje gospodarkę materiałową,

logistykę produkcji oraz dystrybucję. Kolejne działania w ramach funkcjonowania

logistycznego łańcucha to poszczególne etapy całego procesu przepływu towarów i usług

od producenta aż do konsumenta. Wszystkie te operacje oraz procesy są organizacyjnie

i finansowo skoordynowane i muszą być na bieżąco kontrolowane i monitorowane,

aby zapobiec nieprawidłowościom. Okazuje się jednak, że nawet w procesach logistycznych

także występuje ryzyko. Prawdopodobieństwo poniesienia straty związane

jest w tym przypadku z produkowaniem, magazynowaniem, transportowaniem, kontrolą,

planowaniem oraz przetwarzaniem informacji. Należy rozważyć istotę pojęcia, jakim

jest ryzyko w logistyce i jego wpływ na funkcjonowanie całego łańcucha dostaw. Istotna

jest także rola ryzyka w logistyce, jako wyzwania dla przedsiębiorstw prosperujących

na współczesnym rynku.

1. PODSTAWY TEORETYCZNE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

1.1. DEFINICJA RYZYKA I JEGO STRUKTURA

Zdefiniowanie istoty ryzyka jest dość trudnym zadaniem, ponieważ jest ono w każdej

dziedzinie inaczej postrzegane. Z ryzykiem możemy spotkać się w naukach prawnych,

w psychologii, w ekonomii, w ubezpieczeniach, w statystyce. Podanie jednoznacznej definicji

jest zadaniem niemożliwym, jest to uzależnione od rozważanej dziedziny nauki. Słowo

ryzyko wywodzi się od słowa risicare, które oznacza odważyć się, czyli dokonać wyboru

w danym czasie [11]. Ryzyko jest obecne we wszystkich dziedzinach działalności człowieka.

Pojęcie ryzyka na przełomie lat ewaluowało i może być postrzegane w trzech kategoriach [1]:

Pierwsza koncepcja zakłada połączenie ryzyka z niepewnością. Teoria

ta mówi o złudzeniu i przypadkowości, czego efektem jest niedoskonałość

rzeczywistości. Według Willetta ryzyko to stan otoczenia, które należy odnosić

do stopnia niepewności wystąpienia skutku, a nie do prawdopodobieństwa

jego wystąpienia. Ryzyko rozumiane jako stan otoczenia uznaje się za obiektywne

oraz skorelowane z subiektywną niepewnością.

Druga koncepcja zaproponowana została przez Knighta i określana jest jako teoria

niepewności mierzalnej oraz niemierzalnej. Podstawą rozważań tej kategorii

było zróżnicowanie między niepewnością związaną z ryzykiem, a niepewnością

sensu stricto. Ryzyko według Knighta jest niepewnością mierzalną, a niepewność

sensu stricto jest pojęciem niemierzalnym.

Trzecie podejście zakłada dwie definicje ryzyka i zostało opracowane przez Komisję

do Spraw Terminologii Ubezpieczeniowej USA. Według pierwszej definicji ryzyko

jest to niepewność, w warunkach dwóch lub więcej możliwości, co do danego

43

zdarzenia. Jest mierzalną niepewnością, co do zamierzonego celu. Druga definicja

koncentruje uwagę na zagadnieniach praktyki ubezpieczeniowej, stanowiąc, że ryzyko

jest to ubezpieczona osoba lub ubezpieczony podmiot.

Podsumowując można stwierdzić, iż ryzyko jest pojęciem bardzo niejednorodnym

i nie posiada uniwersalnej, jednoznacznej definicji. Ryzyko można także postrzegać w dwóch

aspektach: możemy mówić o ryzyku obiektywnym i subiektywnym. Ryzyko

może być rozumiane i badane w kontekstach niebezpieczeństwa, hazardu, niepewności

i prawdopodobieństwa. Dyskusje nad definicjami ryzyka doprowadziły także do wniosków

dotyczących natury ryzyka: ryzyko jest czymś zmiennym i stadialnym, czyli może zostać

określone raczej mianem procesu niż stanu otoczenia.

1.2. RYZYKO I JEGO KLASYFIAKCJA

Literatura przedmiotu przedstawia wiele, różnorodnych klasyfikacji pojęcia ryzyka.

Najczęściej spotykane z nich to ogólny podział ryzyka na [1], [10]:

ryzyko właściwe - odnoszące się do katastrof jak na przykład pożar, powódź,

ryzyko subiektywne - zależne od własnej oceny człowieka, związane

z niedoskonałością, każdy sam ocenia prawdopodobieństwo wystąpienia pewnych

zjawisk w przyszłości,

ryzyko obiektywne - forma absolutna niepewności, która jest związana

z niemożliwością przewidzenia rozwoju niektórych zjawisk.

Kolejna klasyfikacja obejmuje rodzaje ryzyka związanego z prowadzeniem

przedsiębiorstwa [1], [10]:

ryzyko stałe - obejmuje całą gospodarkę (poziom inflacji, bezrobocia itp.),

ryzyko zmienne - obejmuje procesy związane z danym przedsiębiorstwem (strajki,

upadłość).

Następny podział związany jest bezpośrednio z rozwojem przedsiębiorstwa [1], [10]:

ryzyko projektu - określa techniczne warunki realizacji danego projektu

(np. czy projekt wdrożony w jednej firmie sprawdzi się w innej, gdzie na przykład

większa jest skala produkcji),

ryzyko firmy - wynika z błędnej oceny i kalkulacji przez inwestora przyszłych

warunków rynkowych,

ryzyko właścicieli - wynikające z braku zainteresowania i chęci właścicieli

do zróżnicowania kierunków rozwoju firmy.

Ryzyko możemy podzielić także się na systematyczne i specyficzne [1], [10]:

ryzyko systematyczne (zewnętrzne) - determinantą tego ryzyka są siły zewnętrzne,

które nie podlegają kontroli, ryzyko to jest uzależnione na przykład od sił przyrody,

a także od warunków ekonomicznych danego rynku oraz rynku globalnego

(np. bezrobociem, zmianą pogody, inflacją, zmianą stopy procentowej, zmianą

przepisów podatkowych),

ryzyko specyficzne (wewnętrzne, niesystematyczne) - wynika z działania danego

przedsiębiorstwa i może być przez nie kontrolowane (zarządzanie firmą, konkurencja,

dostępność surowców, płynność lub bankructwo firmy).

Kolejny istotny podział, zaczerpnięty z literatury, jest charakterystyczny

dla procesów ubezpieczeniowych [1], [10]:

ryzyko czyste - ma miejsce, gdy alternatywą do stanu obecnego

jest wystąpienie straty,

ryzyko spekulacyjne - ma miejsce, gdy nieznane przyszłe zdarzenia mogą przynieść

zarówno straty, jak i zyski.

http://mfiles.pl/pl/index.php/Klasyfikacja

http://mfiles.pl/pl/index.php/Zarz%C4%85dzanie

http://mfiles.pl/pl/index.php/Bankructwo

http://mfiles.pl/pl/index.php/Proces

44

1.3. ISTOTA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

W warunkach gospodarki rynkowej ryzyko jest zjawiskiem powszechnym

i obiektywnym. Ponadto, ryzyko jest na tyle ważną kategorią, że w przedsiębiorstwach

procesy związane z ryzykiem określane są jako zarządzanie ryzykiem. Zarządzanie ryzykiem,

podobnie jak ryzyko, jako pojęcie doczekało się wielu definicji, jednak jest łatwiejsze

do precyzyjnego zdefiniowania. W tabeli poniżej przedstawione zostały definicje zaczerpnięte

z literatury.

Tabela 1. Definicje zarządzania ryzykiem

Autor Definicja

D.J. Błaszczuk Zarządzanie ryzykiem jest to kilkuetapowy proces decyzyjny, wspomagający osiągniecie

zaplanowanego celu za pomocą odpowiednich procedur, przy możliwie najniższych

kosztach albo osiągnięcie najwyższego możliwego celu przy danych kosztach.

M. Broda Zarządzanie ryzykiem jest elementem kierowania organizacją, systemem postępowania

(i właściwie myślenia) umożliwiającym stałą kontrolę nad ryzykiem, na jakie

jest ona narażona.

D. Dziawgo Zarządzanie ryzykiem to identyfikacja, mierzenie i kontrolowanie ryzyka

w celu jego maksymalnego ograniczenia oraz zabezpieczenie przed skutkami ryzyka.

T. Kaczmarek Zarządzanie ryzykiem należy rozumieć jako prowadzenie polityki związanej z ryzykiem

w przedsiębiorstwie.

D. Michalski Zarządzanie ryzykiem jest to proces opanowywania ryzyka obejmującego ogół działań

związanych z analizą, eliminowaniem, ograniczaniem oraz zarządzanie ryzykiem

w konkretnym przypadku.

A. Schmoll Zarządzanie ryzykiem jest intensywnym rozprawianiem się z polityką odnośnie ryzyka

i odpowiednim uwzględnianiem jej w polityce handlowej.

M. Schulte Zarządzanie ryzykiem to planowa i celowa analiza, sterowanie i kontrola pozycji ryzyka.

Planowanie oznacza przy tym systematyczną, a nie przypadkową analizę, zaś celowość

oznacza świadome śledzenie wywodzących się z celów przedsiębiorstwa pozycji szans

i ryzyka konkretnej instytucji.

Z. Zawadzka Zarządzanie ryzykiem obejmuje przedsięwzięcia mające na celu planową i celową

analizę, sterowanie ryzykiem występującym w działalności przedsiębiorstwa i kontrolę

podejmowanych przedsięwzięć.

M. Zdanowski Zarządzanie ryzykiem jest ciągłym procesem decyzyjnym, wspomagającym osiągnięcie

zaplanowanego celu gospodarczego, społecznego lub politycznego, optymalnym

kosztem za pomocą procedur, umożliwiających całkowitą eliminację lub ograniczenie

do akceptowanego poziomu wszelkich ryzyk zagrażających osiągnięciu celu.

AIRMIC UK Risk

Management

Standard

Zarządzanie ryzykiem jest głównym elementem strategicznego zarządzania organizacją.

Jest to proces, w ramach którego organizacje metodycznie uwzględniają ryzyko,

związane ze swoją działalnością, dążąc do uzyskania trwałych korzyści w ramach

każdego działania i portfela wszystkich działań.

Źródło: [6].

Podsumowując, z powyżej przytoczonych definicji wynika, że zarządzanie ryzykiem

to uporządkowany i logiczny system, na który składają się następujące po sobie etapy,

plan i proces. Głównym założenie zarządzania ryzykiem jest racjonalizacja i maksymalizacja

korzyści bądź racjonalna minimalizacja straty [8].

45

2. RYZYKO W PROCESACH LOGISTYCZNYCH

2.1. ISTOTA PROCESU LOGISTYCZNEGO

Proces logistyczny jest uporządkowanym szeregiem operacji związanych z przepływem

materiałów, które następując jeden po drugim tworzą system logistyczny. Efektem końcowym

procesu logistycznego jest usługa logistyczna, czyli przetransportowanie w odpowiedni

sposób lub zmagazynowane produkty, w jakości, ilości oraz czasie zgodnym z oczekiwaniami

odbiorców. Procesy logistyczne są związane zarówno z przepływem materiałów,

jak i informacji od dostawców czynników produkcji do ich użytkowników, a nawet dalej

po utylizację odpadów. W obecnych czasach można zaobserwować wzrastającą tendencję

do przekazywania funkcji sprawnego organizowania procesów zewnętrznych operatorom

logistycznym [3].

Proces logistyczny może być częścią [3]:

logistyki zaopatrzenia,

logistyki produkcji,

logistyki dystrybucji.

Na proces logistyczny mogą składać między innymi procesy: magazynowania,

transportu, komunikacji, zarządzania przepływem materiałów, zarządzania opakowaniami

i jednostkami ładunkowymi, zarządzania zapasami, obsługą zamówień klientów.

W logistyce procesy powinny wyróżniać się [3]:

integracyjnym i kreatywnym charakterem,

funkcją tworzenia wartości dla klienta poprzez przetwarzanie elementów wejściowych

w elementy wyjściowe, zwiększające wartość dla klienta,

każdy obiekt procesu powinien powodować przyrost wartości,

ścisłym powiązaniem z kosztami oddawania wartości,

następujące po sobie procesy powinny składać się na całość,

wszystkie procesy powinny służyć realizacji wyznaczonych zadań.

Nadrzędna zasadą, której powinny podlegać wszystkie procesy logistyczne jest zasada

7W, która ma na celu dostarczyć [3]:

właściwy towar,

we właściwej ilości,

we właściwym czasie,

na właściwe miejsce,

właściwej jakości,

po właściwych kosztach,

właściwemu klientowi.

W literaturze podmiotu można znaleźć także podział procesów logistycznych dokonany

przez Bozarth C. oraz Handfield R. B., którzy wyodrębnili trzy rodzaje procesów

logistycznych. Zaliczono do nich [9]:

procesy wykonawcze, które obejmują realizowane przez przedsiębiorstwo działania,

kreujące wysoką wartość dodaną, bardzo atrakcyjną dla klienta, za które odbiorca

chętnie zapłaci,

procesy wspierające, czyli procesy poboczne, lecz niezbędne do wykonania produktu,

jednak niekreujące wartości dodanej,

procesy rozwojowe służące doskonaleniu procesów wykonawczych, a także

wspierających.

http://www.governica.com/system_logistyczny

http://www.governica.com/logistyka_zaopatrzenia

http://www.governica.com/logistyka_produkcji

http://www.governica.com/logistyka_dystrybucji

http://www.governica.com/Magazyn

http://www.governica.com/transport

http://www.governica.com/zarz%C4%85dzanie_zapasami

http://www.governica.com/Artykuly:nowy/Warto%C5%9B%C4%87+dodana+logistyka

46

Powyżej przedstawione podziały i specyfikacje pozwalają stwierdzić, że procesy

logistyczne mają za zadanie przede wszystkim tworzyć wartość dodaną dla klienta.

Dodatkowo proces logistyczny wiąże ze sobą wszystkie procesy przedsiębiorstwa i wzbogaca

je o walor przestrzenny (dostarczenie produktu na właściwe miejsce) i walor czasowy

(dostarczenie we właściwym czasie zgodnie z zapotrzebowaniem).

2.2. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM PROCESÓW LOGISTYCZNYCH

W procesach logistycznych zarządzanie ryzykiem definiowane jest jako zespół

powiązanych przyczynowo i następujących po sobie kolejnych działań realizowanych

w organizacji w wymiarze czasoprzestrzennym, charakteryzujący się określoną

powtarzalnością [2]. Ponadto, wymaga ono opracowania określonych procedur,

dokumentowania podejmowanych decyzji, a także zachowania odpowiednich ścieżek

kontrolnych [4].

Oczekiwane efekty zarządzania ryzykiem w logistyce mogą zostać osiągnięte

po właściwej analizie wymienionych w tabeli poniżej czynników zewnętrznych:

Tabela 2. Czynniki zewnętrzne procesów logistycznych

Czynnik Znaczenie Rodzaj ryzyka

Makro-

ekonomiczn

e

Związane z realizowaną polityką

gospodarczą państwa Zmiana siły nabywczej pieniądza krajowego

Zmiana wartości parametrów rynkowych: kursy

walutowe, rynkowe stopy procentowe, zmiany wartości

rynkowych papierów wartościowych

Deficyty budżetowe i zadłużenie kraju

Regulacyjne Związane ze zmianami przepisów

prawnych i skarbowych Zmiana przepisów prawnych

Zmiana przepisów podatkowych

Globalizacja Liberalizacja rynków

międzynarodowych Wzrost konkurencji – ograniczenie możliwości wyboru

klienta

Zagrożenie zbytnią zależnością – niekorzystne

zjawiska w jednym kraju bądź branży przez swoistą

reakcję łańcuchową doprowadzić mogą do kryzysu

o znacznie większym zasięgu, a tym samym większej

szkodliwości

Popytowe Związane ze zwiększeniem troski

o klienta Wzrost znaczenia klientów

Wzrost świadomości klientów

Konieczność oferowania produktów/usług zgodnych

z oczekiwaniami klientów

Produktowe Związane z bogatą ofertą

produktową firm

konkurencyjnych

Rozszerzenie gamy dostępnych na rynkach produktów

Konieczność równoczesnego rozważania różnych

typów ryzyka w ramach tego samego produktu

Inne

czynniki

zewnętrzne

O bardzo zróżnicowanej specyfice Zjawiska o charakterze demograficznym, np. starzenie

się społeczeństw

Klęski żywiołowe

Kradzieże

Zamachy terrorystyczne

Źródło: [7].

Ryzyko w logistyce kreowane jest także przez czynniki wewnętrzne, do których można

zaliczyć czynnik ludzki oraz czynnik techniczny. Charakter, kwalifikacje pracowników,

ich temperament, uczciwość i podejście do pracy są bardzo istotnym czynnikiem

determinującym ryzyko procesów logistycznych. Istotny jest także rozwój techniczny i postęp

technologiczny. Coraz to nowsze oprogramowanie i zaawansowanie technologiczne niesie

47

ze sobą także coraz większe ryzyko wdrażania tych innowacji w trakcie procesów

logistycznych.

Pierwszym i podstawowym etapem zarządzania ryzykiem w logistyce jest właściwa

identyfikacja grup ryzyka, która została przedstawiona w tabeli poniżej.

Tabela 3. Identyfikacja grup ryzyka w procesach logistycznych

Rodzaj procesów logistycznych Grupy ryzyka

Pro

cesy

po

dst

awo

we

Realizacja zamówień (zleceń) klienta Niedotrzymanie czasu realizacji

zamówień

Spadek liczby zamówień

Wada w realizacji zamówienia

Realizacja logistycznej obsługi klienta Niedopracowanie rozwiązań

Awaria sprzętu

Brak doświadczenia

Oferowanie dodatkowych wartości dla klienta Zmiany wartości

Minimalizacja kosztów prowadząca do zmniejszenia ceny oferty

produktowo-usługowej Pogorszenie jakości

Utrata części klientów elitarnych

Przyjmowanie oraz wysyłka produktów przez realizację

procesów transportu, przeładunku, magazynowania, pakowania

i znakowania produktów

Niedotrzymywanie czasu

realizacji

Spadek liczby zamówień

Brak integracji pomiędzy

procesami produkcji, dystrybucji

i transportu

Zapewnianie wymaganego poziomu logistycznej obsługi klienta Nieodpowiedni poziom

świadczonych usług

Proces obsługi

w niewystarczającym stopniu

zorientowany na klienta,

niedotrzymanie warunków

umów przez przewoźników,

operatorów logistycznych itp.

Niedotrzymywanie przez

dostawców norm technicznych

System kontroli jakości

materiałów

Terminowość dostaw

Pro

cesy

wsp

om

agaj

ące

Analiza i prognoza rynkowych sytuacji logistycznych Niesprawny system informacji

logistycznej

Identyfikacja preferencji i oczekiwań klienta w zakresie obsługi

logistycznej Problem ze zidentyfikowaniem

kluczowych klientów

lub grup nabywców

Nietrafne przewidywanie potrzeb

klienta

Identyfikacja logistycznych segmentów rynku Niedostosowanie oferty

świadczeń logistycznych

do segmentu

Brak integracji wszystkich

czynności związanych z danym

segmentem logistycznym

Opracowywanie i rozwój strategii logistycznych Błąd wyboru strategii

zarządzania kanałami dystrybucji

Zbyt długi czas pojawienia

się nowego produktu

Opracowywanie zestawu oraz struktury komponentów logistyki

mix Decyzje dotyczące poziomu

serwisu

Planowanie zapotrzebowania

48

materiałowego

Wystawianie zamówień

Prognozowanie zaopatrzenia

Lokalizacja składów

i magazynów

Zabezpieczanie i rozwój kwalifikacji personelu w zakresie

kompetencji w projektowaniu i realizacji procesów

logistycznych

Złe zaplanowanie produkcji

Zabezpieczanie jakości procesów świadczenia usług Nieodpowiedni poziom

świadczonych usług

Zabezpieczanie jakości procesów zakupu oraz sprzedaży

produktów Błędna ocena jakości materiałów

Błąd oceny dostawców

Błędny wybór dostawców

Wadliwa ocena kontrolna jakości

wyrobów gotowych

Sterowanie przepływem produktów przez opracowywanie

przebiegu procesów transportu, przeładunku, magazynowania,

pakowania i znakowania towarów

Brak integracji wewnętrznej

i zewnętrznej w zarządzaniu

łańcuchem dostaw

Wydawanie dyspozycji dotyczących realizacji zamówień

oraz zleceń klientów Zbyt długi czas przekazania

informacji

Nieczytelność informacji

Błędna interpretacja poleceń

Identyfikacja celów oraz opracowywanie założeń realizacji

logistycznej obsługi klienta Zbyt mała zdolność partnerów

do reagowania na nieoczekiwane

zamówienia (niska elastyczność,

zbyt wolne dostosowywanie

się do wymagań)

Pro

cesy

trz

ecio

rzęd

ne

Zabezpieczanie zdolności oraz potencjałów tworzenia wartości

dodanej Brak innowacyjnych rozwiązań

Brak wcielania strategii, planów

w życie

Ograniczanie się do głoszenia

sloganów – brak realizacji

Siła oddziaływania promocji

i reklamy

Badanie i rozwój infrastruktury logistycznej Zmiany warunków dostaw

Złe zaplanowanie produkcji

Brak elastyczności w procesie

produkcyjnym

Rozwój technologii informacyjnej i informatycznej Brak lub niewystarczający

przepływ informacji o popycie

z punktów sprzedaży

i od kluczowych klientów

Nieodpowiednie metody

prognozowania popytu, problemy

w zakresie przepływu informacji

Kształtowanie oraz utrzymywanie stosunków oraz relacji

z otoczeniem Brak równowagi między

oczekiwaniami klientów

a możliwościami wszystkich ogniw

łańcucha dostaw, niezrozumienie

potrzeb rynku

Brak integracji z klientami

Zmienność popytu, stosunki

z kontrahentami

Siły konkurencyjne na rynku

Potencjał rynku

Zagospodarowywanie odpadów, opakowań, produktów trwale

uszkodzonych Brak regulacji recyrkulacji

odpadów

Niedostateczna świadomość

49

ekologiczna

Brak systemu zbiórki odpadów

niebezpiecznych

Brak składowisk spełniających

wymogi prawne

Brak selektywnej zbiórki

odpadów

Zabezpieczanie sprzedaży oraz realizacji obrotów Błędy w planowaniu

zapotrzebowania materiałowego

Posiadanie zapasów zbędnych

Zabezpieczanie finansowych aspektów logistyki (realizacja

rachunków klientów) Błąd w oszacowaniu

opłacalności klienta

Zbyt wysokie koszty obsługi

Zmienność cen materiałów

Niedoszacowanie

przewidywanych kosztów

Źródło: [5].

W powyższej tabeli przedstawione zostały tylko wybrane grupy ryzyka, które można

zidentyfikować w procesach logistycznych. Inne ryzyka mogą wystąpić w zależności

od gałęzi gospodarki, w jakiej funkcjonuje dane przedsiębiorstwo. Każda firma indywidualnie

musi rozpatrywać poziom ryzyka, na które jest narażona. Najistotniejsze jest jednak wzięcie

pod uwagę zarówno czynników, na które organizacja ma wpływ oraz tych, na które

nie ma możliwości wpłynąć. W każdym przedsiębiorstwie prawdopodobieństwo wystąpienia

danego czynnika i jego skutków jest różne. Prawidłowa analiza zarządzania ryzykiem

w procesach logistycznych pozwala opracować długookresową strategię działania danej

firmy.

Odpowiednio przeprowadzona identyfikacja ryzyka w procesach logistycznych

pozwala na [4], [7]:

„precyzyjną identyfikację ryzyka w danym obszarze istotności procesów”,

ustalenie hierarchii procesów, od najważniejszego do najmniej ważnego, które

powinny zostać wzięte pod uwagę przy tworzeniu strategii,

ustalenie hierarchii procesów, od wymagających największych zasobów finansowych

do tych najmniej kosztownych w celu zabezpieczenia ich przed wystąpieniem

niepożądanych zjawisk,

zidentyfikowanie sposobu obniżenia prawdopodobieństwo wystąpienia danego

zagrożenia,

zidentyfikowanie właściwego sposobu ograniczenia skutków wystąpienia danego

zagrożenia,

opracowanie wspólnych, jasnych kryteriów oceny, możliwości porównania

i umiejętności postępowania wobec ryzyka dotyczącego konkretnego obszaru

istotności procesów,

ustalenie zależności pomiędzy „skutecznością zarządzania ryzykiem a optymalną

strukturą procesów organizacji horyzontalnej”.

PODSUMOWANIE

Wiedza, która została przedstawiona w tym opracowaniu jest podstawowym zasobem

każdej organizacji, która interesuje się lub zajmuje się procesem zarządzania ryzykiem

w procesach logistycznych. Procesy w logistyce mają za zadanie scalić całość i stworzyć

niezawodny system działań. Priorytetem każdej firmy jest jednak zapobieganie skutkom

50

niepożądanych działań. Jest to właśnie przedmiot zarządzania ryzykiem w procesach

logistycznych i nie tylko. Kluczowym zadaniem jest właściwa analiza i identyfikacja

grup ryzyka. Istotne jest określenie: gdzie ryzyko występuje, jakie jest duże, w jaki sposób

może mieć wpływ na działanie, proces, organizację oraz jakie należy podjąć działania,

by to ryzyko wyeliminować bądź przynajmniej ograniczyć do akceptowalnego poziomu.

Istotę zarządzania ryzykiem w procesach logistycznych stanowi właściwe planowanie,

organizowanie, realizacja oraz kontrola przepływów w przedsiębiorstwie, w celu ograniczenia

do minimum prawdopodobieństwa i częstotliwości wystąpienia czynników ryzyka

i minimalizację skutków oraz strat. Zarządzanie ryzykiem przyniesie spodziewane efekty,

jeżeli przy analizie zostaną uwzględnione także czynniki, które wpływają bezpośrednio

na jego występowanie w procesach logistycznych.

BIBLIOGRAFIA

[1]. Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2003.

[2]. Gołembska E., Tyc-Szmil K., Brauer J., Logistyka w usługach. PWN, Warszawa

2008.

[3]. Ficoń K., Logistyka ekonomiczna: procesy logistyczne, BEL Studio, Warszawa 2008.

[4]. Kulińska E., Dornfeld A., Zarządzanie ryzykiem procesów. Identyfikacja –

modelowanie – zastosowanie. Politechnika Opolska, Opole 2009.

[5]. Kulińska E., Aspekt tworzenia wartości. Elementy ryzyka w procesach logistycznych,

„Eurologistic”, nr 52, 2009.

[6]. Kulińska E., Metody analizy ryzyka w procesach logistycznych, „Logistyka”, nr 2,

2012.

[7]. Kulińska E., Narzędzia analizy ryzyka w procesach logistycznych. „Logistyka”, nr 6,

2010.

[8]. Kulińska E., Podstawy logistyki i zarządzania łańcuchem dostaw. Politechnika

Opolska, Opole 2009.

[9]. Pfohl H.Ch., Systemy logistyczne. Biblioteka Logistyka, Poznań 1998.

[10]. Samuelson P. A., Nordhaus W. D., Ekonomia, Tom 1, PWN, Warszawa 2004.

[11]. Williams C. A. Jr., Smith M. L., Young P. C., Zarządzanie ryzykiem a ubezpieczenia.

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.

http://mfiles.pl/pl/index.php/Mikroekonomia

http://mfiles.pl/pl/index.php/Ekonomia

51

Ewa Sęk

Marta Kozłowska Uniwersytet Łódzki

METODYKA I ANALIZA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W

PRZEDSIĘBIORSTWIE NA PRZYKŁADZIE STANDARDU FERMA

WPROWADZENIE

Przedmiotem poniższego artykułu jest analiza sposobu typowania obszarów zagrożonych,

w których istnieje największe prawdopodobieństwo wystąpienia czynników ryzyka

w procesach logistycznych. Nakreślone obszary ryzyka stanowią istotną bazę wiedzy dla

menedżerów w procesie zarządzania przedsiębiorstwem.

W zakresie zarządzania ryzykiem nie ma znaczących polskich rozwiązań, ale istnieje

kilka obcych standardów utworzonych przez różnego rodzaju organizacje zajmujące się tą

problematyką. Międzynarodowym standardem określającym podejście do procesu

zarządzania ryzykiem jest Systemem Zarządzania Ryzykiem. Od lat występuje w literaturze

przedmiotu pod nazwą Enterprise Risk Management (ERM) - czyli w wolnym tłumaczeniu

Zarządzanie Ryzykiem Korporacyjnym. Dodatkowo wiązanie ERM z korporacją jest

niepotrzebnym zawężaniem pojęcia, adresującym go jedynie do przedsiębiorstwa, ponieważ

w istocie dotyczy również wszelkiego rodzaju działalności – prowadzonej zarówno

w perspektywie krótko- jak i długoterminowej. Dlatego też nazwę ERM możemy

przetłumaczyć jako System Zarządzania Ryzykiem (SZR) lub Zintegrowane Zarządzanie

Ryzykiem (ZZR). Niestety nie istnieje jeden, najlepszy sposób zarządzania ryzykiem. Każda

metoda jest dobra jeżeli jest skuteczna, czyli zapewnia osiąganie założonych celów.

Do jednej z najbardziej popularnych oraz najszerzej stosowanych metod zarządzania

ryzykiem należy Standard Zarządzania Ryzykiem opracowany przez Federację Europejskich

Stowarzyszeń Zarządzania Ryzykiem (FERMA - Federation of European Risk Management

Associations). Standard Zarządzania Ryzykiem powstał w wyniku prac zespołu, w skład

którego weszli przedstawiciele największych brytyjskich organizacji branżowych: Instytutu

Zarządzania Ryzykiem (The Institute of Risk Management – IRM), Stowarzyszenia

Menedżerów Ubezpieczeniowych i Zarządzających Ryzykiem (The Association of Insurance

and Risk Managers – AIRMIC) oraz Krajowego Forum na rzecz Zarządzania Ryzykiem

w Sektorze Publicznym – ALARM (ALARM The National Forum for Risk Management in the

Public Sector). Zarządzanie ryzykiem jest dziedziną która rozwija się bardzo szybko.

Powstało wiele opisów i definicje tego co powinno obejmować zarządzaniem ryzykiem.

Konieczne stało się zdefiniowanie pewnego standardu, który zapewniłby zrozumienie

zagadnień takich jak: znaczenie stosowanych terminów, procesy służące zarządzaniu

ryzykiem, struktury organizacyjne w zarządzaniu ryzykiem oraz cele zarządzania ryzykiem.

W standardzie FERMA uwzględniono fakt że ryzyko może wiązać się zarówno z szansami

(aspekt pozytywny) jak i zagrożeniami (aspekt negatywny) [11].

Przytoczona metodyka i analiza standardu FERMA wykorzystywana jest przez

audytorów wewnętrznych kontrolujących poprawne funkcjonowanie przedsiębiorstwa.

FERMA zakłada, że przełożenie założeń strategicznych na cele taktyczne i operacyjne musi

być powiązane z określeniem odpowiedzialności kadry kierowniczej i pracowników

zajmujących się zarządzaniem ryzykiem. Działania te powinny pozostawać w silnym związku

z promowaniem efektywności działania na wszystkich szczeblach organizacji. Efektywność ta

52

może zostać osiągnięta poprzez usprawnienie procesu podejmowania decyzji, planowania

i określania priorytetów na podstawie kompleksowej wiedzy o organizacji, stopnia

niepewności oraz możliwych do wystąpienia szans i zagrożeń [9].

Rysunek 1. Proces zarządzania ryzykiem – FERMA

Źródło: [8].

1. RYZYKO I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

Pojęcie ryzyka jest nierozerwalne niemal z każdą dziedziną działalności człowieka, co

przekłada się na różnorodność ujęć procesu zarządzania ryzykiem. W warunkach gospodarki

rynkowej ryzyko jest zjawiskiem powszechnym. Ma ono niezliczoną liczbę definicji, dla

potrzeb publikacji wybrano jedynie niewielką część dla celów prezentacji omówionego

zagadnienia.

Dla przedsiębiorstwa jednak ryzyko to podstawowy element środowiska, w którym działa

– istnienie ryzyka oznacza co prawda niepewność przyszłych wyników, lecz może być ono

zarówno źródłem strat jak i korzyści. Istnienie ryzyka może bowiem oznaczać istnienie

szansy zarówno na wynik gorszy, jak i lepszy od spodziewanego [10].

Prekursorską pracą dotyczącą ryzyka jest książka Franka H.Knighta Risk, Uncertainty

and Profit, w której szczegółowo analizuje on wpływ ryzyka na ekonomię [5].

CELE STRATEGICZNE FIRMY

OCENA RYZYKA

Analiza ryzyka

Identyfikacja ryzyka

Opis ryzyka

Pomiar ryzyka

Ewolucja ryzyka

INFORMOWANIE O RYZYKU

ZAGROŻENIA I SZANSE

DECYZJA

POSTĘPOWANIE WOBEC RYZYKA

RAPORTOWANIE RYZYKA

MONITOROWANIE

53

Natomiast A.Smith’a i D.Ricardo uwzględniali ryzyko jako jeden z kosztów prowadzenia

działalności gospodarczej. W swoich traktatach zaznaczali, że ponoszący ryzyko oczekuje

w zamian wynagrodzenia, które uważali za element naturalnego, sprawiedliwego zysku.

Przykładem innego definiowania ryzyka są prace K.J. Arrow’a. Ryzyko wg niego jest

jednym z wymiarów niepewności [1]. Wiele definicji jakie aktualnie są stosowane

w praktyce, bazują w dużej mierze na prekursorach owego pojęcia, czyli na F.H. Knight,

A.Smith’a i D.Ricardo, czy też na K.J. Arrow.

Tabela 1. Wybrane definicje ryzyka

Autor Definicja

A Willet 1901 Ryzyko jest zobiektywizowana niepewnością wystąpienia niepożądanego zdarzenia.

Ryzyko zmieni się wraz z niepewnością, nie zaś ze stopniem prawdopodobieństwa.

F.H. Knight 1921 Ryzyko to mierzalna niepewność.

K.J. Arrow Ryzyko to jeden z wymiarów niepewności

D. Błaszczuka Przez ryzyko rozumie się możliwość wystąpienia skutków innych od oczekiwanych.

K.Czerwiński Ryzyko to potencjalna możliwość poniesienia przez jednostkę straty w wyniku błędu,

oszustwa, przypadku, działania siły wyższej, nieskutecznego działania. Ryzyko jest sumą

tych wszystkich zdarzeń oraz ich konsekwencji, których jednostka chciała by uniknąć.

Ryzyko jest funkcją prawdopodobieństwa, że takie konsekwencje nastąpią.

R. Kendall Ryzyko rynkowe wiąże się z groźbą poniesienia straty w związku z niekorzystną zmianą

cen aktywów lub kontraktów znajdujących się aktualnie w posiadaniu przedsiębiorstwa.

H. Markowitz Ryzyko to wariancja stopy zwrotu, która jest rzeczą niepożądaną i której wielkość

inwestor chce zminimalizować.

J.Mikolaj Ryzyko definiuje się z reguły jako coś niestałego, nieokreślonego, co wiąże się z

przebiegiem zjawiska i podkreśla, że ryzyko, niepewność i nieokreśloność są elementem

działania człowieka w określonym środowisku.

I. Pfeffer Ryzyko jest kombinacją elementów hazardu i jest mierzone prawdopodobieństwem;

niepewność jest mierzona przez poziom wiary, Ryzyko jest stanem świata; niepewność

jest stanem umysłu.

W.A.Rowe Ryzyko jest możliwością urzeczywistnienia się czegoś niepożądanego, negatywną

konsekwencją jakiegoś zdarzenia.

J. Sinkey Ryzyko to niepewność związana z jakimś zdarzeniem lub dochodem w przyszłości.

Niepewność zaś jest odzwierciedlona przez nieoczekiwane zmiany wydarzeń.

L. Šimàk Ryzyko to ilościowe i jakościowe wyrażenie zagrożenia, stopień lub miara zagrożenia.

Jest to prawdopodobieństwo powstania negatywnego zjawiska i jego skutków.

L. Tepnan Ryzyko jest możliwością zaistnienia niekorzystnej sytuacji podczas realizacji planów i

wykonywania budżetów przedsiębiorstwa.

Międzynarodowe

Standardy

Profesjonalnej

Praktyki Audytu

Wewnętrznego

Ryzyko to możliwość zaistnienia zdarzenia, które będzie miało wpływ na realizację

założonych celów. Ryzyko jest mierzone wpływem (wielkością skutków) oraz

prawdopodobieństwem jego wystąpienia.

Podręcznik

Audytu

Wewnętrznego

w Administracji

Publicznej

Ryzyko jest prawdopodobieństwem wystąpienia dowolnego zdarzenia, działania lub

braku działania, którego skutkiem może być szkoda w majątku lub wizerunku danej

jednostki lub przeszkoda w osiągnięciu wyznaczonych jej celów i zadań.

Źródło: [6].

Ryzyko zatem można zdefiniować jako pewną kombinację prawdopodobnego

wystąpienia zdarzenia oraz jego skutków. W dużej mierze w przedsięwzięciach występują

zdarzenia, które pociągają za sobą skutki, które mogą stanowić szanse na jakieś korzyści,

bądź też zagrożenia dla ich przedsięwzięcia.

Historycznie w instytucjach finansowych, funkcjonuje ryzyko prawne, zgodności,

audytu, ryzyko kredytowe i ryzyko rynkowe, były one zarządzane w oddzielnych zbiorach

54

organizacyjnych. Ryzyko operacyjne ogólnie było obowiązkiem/ odpowiedzialnością

jednostki gospodarczej jako część ich codziennych czynności. Zarządzanie ryzykiem

koncentrowało się przede wszystkim na finansowych, przewidywalnych i wymiernych

działaniach związanych z zapobieganiem utracie. Od 1980 roku zarządzanie ryzykiem

rozwinęło się do ładu korporacyjnego, dostosowywane są do celów strategicznych,

adekwatności kapitałowej i wartość dla interesariuszy. Ponadto regularne dyskusje na temat

zarządzania ryzykiem zaczęły pojawiać się na porządku dziennym obrad zarządu firmy [8].

Zarządzanie ryzykiem, również jak pojęcie ryzyka doczekało się wielu definicji. Jest

precyzyjniejsze i z pewnością łatwiejsze do zdefiniowania. Świetnie przytacza je w swojej

publikacji E. Kuklińska, a zatem :

Tabela 2. Wybrane definicje zarządzania ryzykiem

Autor Definicja

D.J. Błaszczuk Zarządzanie ryzykiem jest to kilkuetapowy proces decyzyjny, wspomagający osiągniecie

zaplanowanego celu za pomocą odpowiednich procedur, przy możliwie najniższych

kosztach albo osiągnięcie najwyższego możliwego celu przy danych kosztach

M. Broda Zarządzanie ryzykiem jest elementem kierowania organizacją, systemem postępowania

(i właściwie myślenia) umożliwiającym stałą kontrolę nad ryzykiem, na jakie jest ona

narażona

D. Dziawgo Zarządzanie ryzykiem to identyfikacja, mierzenie i kontrolowanie ryzyka w celu jego

maksymalnego ograniczenia oraz zabezpieczenie przed skutkami ryzyka

T. Kaczmarek Zarządzanie ryzykiem należy rozumieć jako prowadzenie polityki związanej z ryzykiem

w przedsiębiorstwie

D. Michalski Zarządzanie ryzykiem jest to proces opanowywania ryzyka obejmującego ogół działań

związanych z analizą, eliminowaniem, ograniczaniem oraz zarządzanie ryzykiem w

konkretnym przypadku

A. Schmoll Zarządzanie ryzykiem jest intensywnym rozprawianiem się z polityką odnośnie ryzyka i

odpowiednim uwzględnianiem jej w polityce handlowej

M. Schulte Zarządzanie ryzykiem to planowa i celowa analiza, sterowanie i kontrola pozycji ryzyka.

Planowanie oznacza przy tym systematyczną, a nie przypadkową analizę, zaś celowość

oznacza świadome śledzenie wywodzących się z celów przedsiębiorstwa pozycji szans i

ryzyka konkretnej instytucji

Z. Zawadzka Zarządzanie ryzykiem obejmuje przedsięwzięcia mające na celu planową i celową

analizę, sterowanie ryzykiem występującym w działalności przedsiębiorstwa i kontrolę

podejmowanych przedsięwzięć

M. Zdanowski Zarządzanie ryzykiem jest ciągłym procesem decyzyjnym, wspomagającym osiągnięcie

zaplanowanego celu gospodarczego, społecznego lub politycznego, optymalnym kosztem

za pomocą procedur, umożliwiających całkowitą eliminację lub ograniczenie do

akceptowanego poziomu wszelkich ryzyk zagrażających osiągnięciu celu

AIRMIC UK Risk

Management

Standard

Zarządzanie ryzykiem jest głównym elementem strategicznego zarządzania organizacją.

Jest to proces, w ramach którego organizacje metodycznie uwzględniają ryzyko,

związane ze swoją działalnością, dążąc do uzyskania trwałych korzyści w ramach

każdego działania i portfela wszystkich działań Źródło: Kulińska E.: Metody analizy

ryzyka

Źródło: [7].

Wywnioskować można z powyższych definicji pojęć, iż zarządzanie ryzykiem jest

uporządkowanym, a zarazem logicznym planem, systemem działań, którym może być

podzielony na etapy. P. Jedynak, J. Teczke oraz S. Wyciślik wyróżnili następujące etapy:

identyfikację ryzyka,

ocenę ryzyka,

manipulacje ryzykiem,

oraz jego kontrolę [4].

55

Zarządzanie ryzykiem jest centralnym elementem zarządzania strategicznego każdej

jednostki organizacyjnej. Dotyczy pozytywnych jak i negatywnych aspektów ryzyka. Ogólnie

w praktyce przyjmuje się, że ryzyko związane jest z niekorzystnymi czynnikami

oddziałującymi na jednostkę. Tak więc, skoncentrowane jest ono na zapobieganiu

pojawiającym się szkodom, a także na ich zapobieganiu. Zarządzanie ryzykiem jest procesem,

dzięki któremu organizacja rozwiązuje problemy w metodyczny sposób, tak aby przynosiła

im płynące korzyści. Do prawidłowego podejścia do procesu zarządzanie ryzykiem,

niezwykle ważne jest aby zidentyfikować ryzyko, oraz właściwe działania względem niego.

Natomiast odgórnym celem jego jest maksymalizowanie trwałych korzyści we wszystkich

dziedzinach działalności organizacji. Obejmuje to zarówno potencjalne pozytywne

i negatywne skutki oddziaływania czynników, mających wpływ na organizację. W tym także

można zaliczyć działania maksymalizujące prawdopodobieństwo odniesienia sukcesu, a także

i zminimalizowania porażki i niepewności w stosunku do osiągnięcia założonych celi przez

organizację. Zarządzanie ryzykiem powinno być procesem ciągle udoskonalanym strategię

organizacji i jej procedury wdrażania. Ma ono na celu rozwianie kwestii związanych

z płynącymi zagrożeniami jakie miały miejsce w przeszłości, w teraźniejszości jak i takie,

które mogą prawdopodobnie wystąpić również w przyszłości. Zarządzanie ryzykiem jest

integralnym elementem stylu działania organizacji. W ramach jego musi założenie

strategiczne zostać przełożone na wyodrębnione cele taktyczne i operacyjne, na określenie

odpowiedzialności pracowników zajmujących się owym zarządzaniem ryzykiem. Można by

rzec, że zarządzanie ryzykiem jest odpowiedzialne za wyniki organizacji, ocenę osiągnięć.

Zagrożenia napływające do działalności organizacji mogą być zagrożeniami zewnętrznymi

jaki i wewnętrznymi. Warto dodać, iż jest pewna grupa ryzyka, której przyczynowo-skutkowy

związek powstaje zarówno z czynników zewnętrznych i wewnętrznych razem, tak więc

nakładają się na siebie. Dość często nie ma w praktyce występowania jednego lub tylko

drugiego czynnika. Ryzyko jakie wynika z przyczyny wewnętrznej i zewnętrznej jest

zazwyczaj dzielone na poszczególne rodzaje ryzyka, takie na przykład jak ryzyko finansowe,

strategiczne, operacyjne, bądź czy też ryzyko niebezpieczeństwa [8].

2. OCENA RYZYKA

Jest procesem złożonym z analizy ryzyka, identyfikacji ryzyka, opisu, jego pomiaru oraz

ewolucji ryzyka. Zarządzanie ryzykiem nie tylko chroni organizację przed niekorzystnymi

uwarunkowaniami czynników, lecz także maksymalizuje wartość organizacji dla

akcjonariuszy jak i pracowników. Wszystko to przyczynia się do realizacji celów organizacji

poprzez:

zapewnienie ram systemowych, dzięki którym organizacja będzie prowadzona

w sposób spójny a także i kontrolowany,

jak najbardziej optymalne usprawnienie procesów związanych z podejmowaniem

decyzji, planowaniem, określaniem spraw nadrzędnych dzięki kompleksowej

posiadaniu kompleksowej wiedzy nt. działalności organizacji, stopnia niepewności

oraz wynikających szans oraz zagrożeń,

efektywną alokację kapitału i zasobów będących w posiadaniu przedsiębiorstwa,

zmniejszenia niepewności we wszystkich obszarach działalności, nie tylko tych

priorytetowych,

ochronę i budowanie image organizacji,

zapewnienie pomocy w rozwijaniu potencjału ludzkiego oraz wiedzy organizacji,

a także poprawę efektywności działania [2].

56

2.1. ANALIZA RYZYKA - IDENTYFIKACJA RYZYKA

Celem identyfikacji ryzyka jest określenie stopnia niepewności, na którą jest narażona

organizacja. Wymaga ono szczegółowej wiedzy na temat danej organizacji, rynku na którym

działa oraz jej prawnego, politycznego, społecznego i kulturowego otoczenia. Wymaga także

dogłębnego zrozumienia celi operacyjnych, strategicznych organizacji, w tym także

czynników kluczowych do powodzenia oraz szans i zagrożeń związanych z realizacją owych

celi [8].

2.2. ANALIZA RYZYKA - OPIS RYZYKA

Celem opisu ryzyka jest przedstawienie wcześniej już zidentyfikowanych ryzyk

w klarownej postaci. Na przykład może być nią tabela z opisem ryzyka, jest to jak najbardziej

czytelna i przejrzysta forma prezentacji ryzyka. Użycie właściwej struktury jest bardzo

ważnym elementem w procesie identyfikacji, opisu i ewaluacji ryzyka. Przy rozważaniu

skutków i prawdopodobieństwa występowania poszczególnych ryzyk można nakreślić

priorytety. Wybrać kluczowe te, które należałoby poddać głębszej analizie. W stosunku do

identyfikacji , ryzyko jakie związane jest z działalnością gospodarczą i podejmowaniem

decyzji można podzielić na: ryzyko strategiczne, projektowe i operacyjne. Zarządzanie

ryzykiem powinno uwzględniać w projektach fazy koncepcyjnej jak i w całym okresie jej

realizacji [8].

2.3. ANALIZA RYZYKA - POMIAR RYZYKA

Pomiar ryzyka tj. jego prawdopodobieństwa, a także możliwych do wystąpienia

następstw. Może być ilościowy, półilościowy jak i jakościowy. Skutki wystąpienia ryzyka-

negatywne i pozytywne można podzielić jako duże, średnie, lub małe. Również w ten sposób

można podzielić prawdopodobieństwo, lecz należy pamiętać o tym aby je zdefiniować

z osobna dla negatywów i pozytywów. Wiadomym jest, że każda organizacja jest inna

i właściwszymi okazać się mogą zupełnie inne schematy klasyfikacji skutków

i prawdopodobieństw wystąpienia ryzyka [8].

2.4. ANALIZA RYZYKA - EWALUCJA RYZYKA

Po zakończeniu procesu jakim jest analiza ryzyka, należy porównać estymowaną

wielkość ryzyka z przyjętymi przez organizację kryteriami. Dotyczą one przeważnie korzyści

i kosztów, wymogów prawnych, względów społeczno-ekonomicznych lub też ekologicznych,

także obaw, grup nacisku, oczekiwań akcjonariuszy i interesariuszy przedsiębiorstwa.

Ewaluacja ryzyka stanowi podstawę do podjęcia decyzji co do tego, na ile dane ryzyko jest

dla organizacji istotne, a także czy należałoby je przyjąć i jakie działania względem ich

należałoby podjąć [8].

57

3. DECYZJE ORAZ DZIAŁANIA WZGLĘDEM RYZYKA

Działania względem ryzyka oznaczają taki wybór środków oraz ich wdrożenie aby

zmodyfikować ryzyko. Podstawowym działaniem jest ograniczenie lub kontrolowanie ryzyka,

jak również jego unikanie, podjęcie lub zwiększanie ryzyka w celu uzyskania dodatkowych

możliwości (szansy), przenoszenie (transferowanie), finansowanie (termin „finansowanie”

odnosi się do mechanizmów które służą finansowaniu skutków ryzyka np. polisy

ubezpieczeniowe), akceptacja ryzyka poprzez świadomą decyzję itp. Decyzje podjęte

odnośnie ryzyka powinny jako minimum zapewnić:

Sprawne i skuteczne funkcjonowanie organizacji

Skuteczne mechanizmy kontroli zewnętrznej

Zgodność z przepisami prawa i innymi obowiązującymi uregulowaniami

Bardzo ważną rolę odgrywa proces analizy ryzyka, który przyczynia się do skutecznego

i sprawnego funkcjonowania organizacji poprzez identyfikację tych ryzyk, które ze strony

kierownictwa wymagają szczególnej uwagi. To w roli zarządu leży decyzja, które działania

w zakresie przeciwdziałania ryzyku są najważniejsze (z punktu widzenia potencjalnych

korzyści dla przedsiębiorstwa).

Skuteczne mechanizmy kontroli zewnętrznej – ich miarą jest to, na ile dane ryzyko ulega

ograniczeniu lub wyeliminowaniu w wyniku wprowadzenia proponowanych rozwiązań.

Kolejnym aspektem jest opłacalność mechanizmów kontroli, która odnosi się do porównania

kosztów wdrożenia środków służących ograniczeniu ryzyka do spodziewanych korzyści ze

zmniejszenia tego ryzyka. Racjonalność proponowanych kosztów ocenia się na zasadzie

porównań możliwych skutków ekonomicznych przy braku jakichkolwiek reakcji z kosztami

proponowanych działań, co wymaga dysponowania odpowiednio wiarygodnymi

informacjami i przyjęcia odpowiednio szczegółowych założeń. Na samym początku należy

w miarę precyzyjnie określić prognozowane koszty wdrożenia adekwatnych rozwiązań, gdyż

stanowić to będzie bazę do określenia opłacalności tych rozwiązań. Z drugiej strony trzeba

ocenić koszty strat wynikające z braku jakichkolwiek działań. Dysponując tymi danymi

wyjściowymi, można podejmować decyzje o wdrażaniu konkretnych działań lub rezygnacji

z nich. Należy wdrażać adekwatne do sytuacji mechanizmy kontrolne, które też wymagają

nakładów [12].

Przestrzeganie przepisów nie jest alternatywą, jest raczej koniecznością. Każda

organizacja musi znać obowiązujące regulacje prawne oraz wdrożyć system kontroli

wewnętrznej w celu zapewnienia przestrzegania tych regulacji. Tylko w pewnych

sporadycznych przypadkach można wykazać pewną elastyczność (jednak z wyłączeniem

kwestii zdrowia i życia ludzkiego), jeżeli koszty ograniczenia danego ryzyka są

nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do tego ryzyka.

W codziennym życiu można spotkać przykłady zastosowania metod ochrony finansowej

przed potencjalnymi skutkami ryzyka, czego najlepszym przykładem są ubezpieczenia (np.:

zdrowotne, komunikacyjne, działalności gospodarczej itp.). Należy jednak zdecydowanie

podkreślić, że ubezpieczenia to tak naprawdę pokrycie straty w razie braku możliwości

uniknięcia konsekwencji konkretnego ryzyka.

Ważnym elementem zarządzania ryzykiem jest obieg i wykorzystanie informacji, co

obejmuje wiele spraw związanych z działalnością codzienną. Oznacza to, że [12] :

organizacja musi mieć pełną wiedzę o ryzykach, z jakimi ma do czynienia,

konieczna jest pełna świadomość potencjalnych skutków odchyleń od zakładanych

wskaźników dla wartości organizacji, przedsiębiorstwa,

należy zapewnić odpowiedni poziom świadomości ryzyka wewnątrz organizacji,

organizacja musi wiedzieć, na ile jest gotowa sprostać wymogom sytuacji kryzysowej,

trzeba rozumieć wagę zaufania grup nacisku do organizacji,

58

koniecznością jest przestrzeganie transparentnych zasad komunikowania się ze

środowiskiem (otoczeniem, społeczeństwem),

zapewnienie sprzężenia zwrotnego w zakresie otrzymywania informacji w zakresie

tego, czy proces zarządzania ryzykiem funkcjonuje właściwie (normalnie),

konieczna jest czytelna strategia zarządzania ryzykiem, w tym koncepcja prowadzenia

racjonalnych działań oraz podziału kompetencji i odpowiedzialności oraz

obowiązków.

W kontekście powyższego najlepiej sens właściwego dysponowania informacją oddaje

szósta zasada zarządzania ryzykiem normy ISO 31000, która wskazuje na kluczowe

znaczenie dostępu do najlepszych, potwierdzonych informacji i ich efektywnego

wykorzystywania. Każdy podmiot, organizacja, instytucja, agencja powinna [12]:

mieć świadomość zagrożeń towarzyszących jej działalności, potencjalnych skutków

dla innych obszarów działalności, a także możliwych konsekwencji, jakie te zdarzenia

mogą mieć w innych obszarach i w rezultacie ich własnej działalności,

dysponować wskaźnikami umożliwiającymi stałą kontrolę wyników prowadzonej

działalności, postępów w realizacji założonych celów i identyfikację problemów

wymagających korekt lub interwencji,

dysponować systemami detekcyjnymi, sygnalizującymi odchylenia od założeń lub

prognoz w takim zakresie, aby możliwe było podjęcie odpowiednich działań,

zapewnić stałe informowanie organów decyzyjnych o wszelkich zmianach

w rodzajach i skali zagrożeń lub braku skuteczności stosowanych przedsięwzięć.

Wszyscy członkowie organizacji, do poszczególnych jednostek włącznie, powinni być

świadomi odpowiedzialności za rodzaj ryzyka leżący w ich kompetencjach, znać metody

postępowania w zakresie sprostania wymogom i stałego doskonalenia procesu zarządzania

ryzykiem, mieć świadomość, w jaki sposób zarządzanie ryzykiem wynika z kultury

organizacyjnej, oraz być świadomymi uczestnikami procesów zarządzania ryzykiem [12].

4. MONITOROWANIE I ANALIZA PROCESU ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

Każdy proces wymaga należytej kontroli. Zarządzanie ryzykiem aby było sprawne

wymaga odpowiedniej sprawozdawczości oraz stałego monitorowania. Należy sprawdzić czy

identyfikacja i ewaluacja ryzyka przebiega prawidłowo oraz czy stosowane są odpowiednie

środki i rozwiązania. Aby wszystkie procesy przebiegały pomyślnie należy prowadzić

okresowy audyt odnośnie zasad zarządzania ryzykiem i zgodności tego procesu z przyjętymi

standardami, a także stałą analizę zarządzania ryzykiem pod kątem możliwości usprawnień.

Ważnym elementem jest to aby pamiętać, że przedsiębiorstwa mają charakter dynamiczny

i funkcjonują w równie dynamicznie rozwijającym się otoczeniu. Zatem jak najbardziej

należy rozpoznawać zmiany, które zachodzą w samym przedsiębiorstwie oraz jego otoczeniu,

następnie należy wprowadzić odpowiednie korekty. Aby zapewnić, że zarządzanie ryzykiem

funkcjonuje efektywnie i wspiera działanie organizacji należy [3]:

regularnie raportować odnośnie ryzyka i postępów w realizacji planu radzenia sobie

z ryzykiem,

oceniać funkcjonowanie zarządzania ryzykiem przy wykorzystaniu ustalonych

wcześniej (i okresowo przeglądanych) wskaźników, czyli oceniać czy system

zarządzania ryzykiem spełnia założone wcześniej cele,

dokonywać przeglądu aktualności, odpowiedniości i efektywności zasad zarządzania

ryzykiem, uwzględniając zmiany zachodzące w organizacji i jej otoczeniu.

59

Proces monitorowania ma za zadanie potwierdzenia, że dane przedsiębiorstwo stosuje

odpowiednie mechanizmy kontrolne, ale również odnosi się do pracowników – czy rozumieją

i stosują odpowiednie procedury.

Proces monitorowania i analizy systemu zarządzania ryzykiem powinien dodatkowo

dostarczać informacji o tym, czy [3]:

wprowadzone środki przyniosły zamierzony rezultat,

przyjęte procedury oceny ryzyka i zgromadzone do tego celu informacje były

właściwe,

szersza wiedza pomogłaby w podjęciu lepszych decyzji oraz jakie wnioski w zakresie

oceny i zarządzania ryzykiem da się wyciągnąć na przyszłość.

Odpowiednie zarządzanie ryzykiem przynosi dużo korzyści. Wdrożony i odpowiednio

utrzymywany system zarządzania ryzykiem [3]:

może zwiększyć prawdopodobieństwo osiągnięcia celów, - zachęca do aktywnego

zarządzania,

zwiększa świadomość o potrzebie identyfikacji i postępowania z ryzykiem

w organizacji,

wspiera i doskonali identyfikację zagrożeń i szans,

ustanawia solidne podstawy dla podejmowania decyzji i planowania,

wspiera zapewnienie zgodności z prawem oraz z innymi wymogami,

doskonali sprawozdawczość finansową,

doskonali ład organizacyjny,

wzmacnia zaufanie interesariuszy do organizacji,

doskonali mechanizmy kontroli,

pozwala na skuteczne alokowanie i wykorzystywanie zasobów do postępowania

z ryzykiem,

poprawia operacyjną skuteczność i efektywność,

doskonali przeciwdziałanie stratom,

minimalizuje straty,

doskonali uczenie się organizacji [8].

PODSUMOWANIE

Standard FERMA jest jedną z metod zarządzania ryzykiem, która jest możliwa do

zastosowania we wszystkich organizacjach - także w sektorze publicznym. Standard zalecany

jest dla podmiotów, które zamierzają stworzyć własny system zarządzania ryzykiem,

a standard ma być bardzo elastycznym szablonem oraz dla osób, które posiadają wiedzę

i doświadczenie w zarządzaniu ryzykiem, dla których standard ma być jedynie drogowskazem

do uporządkowania procesu. Pamiętać należy, że przedstawiony standard nie są sztywną

ramą, która związuje ręce menedżerom ryzyka. Jest to drogowskaz i propozycja dostarczająca

kompleksowej odpowiedzi na pytanie, jak zarządzać ryzykiem w sposób kompleksowy.

Standardy mogą być wykorzystywane fragmentarycznie – nic nie stoi na przeszkodzie

aby na podstawie kilku standardów stworzyć własny, zindywidualizowany konglomerat,

wzbogacony swoimi rozwiązaniami.

60

BIBLIOGRAFIA

[1]. Arrow K. J. (1979), Eseje z teorii ryzyka, PEN, Warszawa

[2]. Daliga M., Przegląd międzynarodowych standardów i metodyk zarządzania ryzykiem

w przedsiębiorstwie, [online] http://www.4pm.pl/upload/artykuly/InLab.pdf, (dostęp:

26.11.2015)

[3]. Departament Audytu Sektora Finansów Publicznych (2011), Zarządzanie ryzykiem.

Informacje ogólne, [online] http://www.mf.gov.pl/c/document_library/get_file?uuid=5

5094b15-39ee-4364-aa0d-6fc6c8d99a26&groupId=764034 (dostęp 26.11.2015).

[4]. Jonek-Kowalska I., Turek M. (2011), Zarządzanie ryzykiem operacyjnym w

przedsiębiorstwie górniczym. PWN, Warszawa

[5]. Knight F.H. (1921), Risk, Uncertainty and Profit, [online]

http://www.econlib.org/library/Knight/knRUP.html, oryg. Schaffner & Marx, Boston,

(dostęp: 26.11.2015).

[6]. Kulińska E. (2011), Metody analizy ryzyka w przedsiębiorstwach logistycznych,

[online] http://www.logistyka.net.pl/bankwiedzy/logistyka/item/download/75247_01c

8e52acfbc0b5f7d2270c028e7191e , „Logistyka” nr 2, (dostęp: 26.11.2015).

[7]. Kulińska E.(2012), Metody analizy ryzyka w procesach logistycznych, „Logistyka”,

nr 2

[8]. Standard Zarządzania Ryzykiem FERMA, [online]

http://www.ferma.eu/app/uploads/2011/11/a-risk-management-standard-polish-

version.pdf, (dostęp: 26.11.2015).

[9]. Standardy płyną z zewnątrz, [online] http://www.log24.pl/artykuly/miedzynarodowe-

standardy-zarzadzania-ryzykiem,3219, (dostęp: 26.11.2015).

[10]. Tarczyński, W., Mojsewicz M. (2011), Zarządzanie ryzykiem, PWE, Warszawa

[11]. What is risk management, [online] http://www.ferma.eu/app/uploads/2011/11/a-risk-

management-standard-polish-version.pdf, (dostęp: 26.11.2015).

[12]. Wróblewski D. (2015), Zarządzanie ryzykiem. Przegląd wybranych metodyk,

Wydawnictwo CNBOP-PIB

61

Agata Jacak

Joanna Pigoń Uniwersytet Łódzki

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W ŁAŃCUCHACH DOSTAW

WPROWADZENIE

Jeszcze niedawno zarządzaniem ryzykiem dotyczyło głównie ubezpieczeń, bankowości

czy finansów. Obecnie coraz częściej ryzyko jest podmiotem rozważań w zakresie

zarządzania łańcuchem dostaw Wynika to z faktu iż tak złożona struktura często niesie ze

sobą zdarzenia, których ze względu na niezidentyfikowane przyczyny ich powstania nie da się

do końca przewidzieć. Procedury postępowania z wystąpieniem ryzyka, wtedy kiedy są

najbardziej potrzebne, nie zawsze są znane. Przekonuje to o konieczności podjęcia badań

w zakresie zarządzania ryzykiem. Celem artykułu jest ukazanie istoty związku pomiędzy

zarządzaniem ryzykiem, a zarządzaniem łańcuchem dostaw oraz przedstawienia zagrożeń

występujących w łańcuchach dostaw i strategii zarządzania w nim ryzykiem. Artykuł ma

charakter syntetyczny i opiera się na dostępnej obecnie literaturze z obszarów logistyki

i zarządzania oraz źródłach internetowych.

1. ISTOTA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W ŁAŃCUCHU DOSTAW

Aby zrozumieć sens i istotę zarządzania ryzykiem w łańcuchach dostaw, należy najpierw

przyjrzeć się bliżej znaczeniu pojęcia ryzyka. Pojęcie ryzyka jest bardzo szerokie i nie istnieje

jedna konkretna definicja tego słowa. Geneza pojęcia ryzyka wskazuje, że pierwsze badania

dotyczące tego terminu miały miejsce w XVII wieku. Przez długi okres czasu ryzyko

kojarzone było z hazardem, natomiast przemysł zajął się tym pojęciem w latach 50 i 60 XX

wieku. Wśród wielu definicji ryzyka wyróżniamy m.in. takie wyjaśnienia jak:

deficyt informacji co do realizacji jednego z wyznaczonego celu lub wielu celów [4];

miara niepewności, ilościowa ocena prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń

niekorzystnych (zakłóceń), czyli tego, co postrzegamy jako zagrożenie [6];

potencjalna niemożliwość osiągnięcia celów przedsięwzięcia lub umowy zgodnie

z określonymi wymogami dotyczącymi parametrów (charakterystyk) wyrobu,

harmonogramu realizacji dostaw lub kosztów [1].

Przytoczone definicje ryzyka pozwalają na stwierdzenie, że ryzyko jest bezpośrednio

powiązane z pojęciem niepewności. Istnieje jednak różnica pomiędzy tymi pojęciami. Ryzyko

można zmierzyć, natomiast niepewność jest niemożliwa do zmierzenia.

Ryzyko ma duże znaczenie w funkcjonowaniu łańcucha dostaw i jest z nim

nierozerwalnie połączone. Nauka oraz przedsiębiorstwa skupiają się głównie na

niekorzystnych skutkach ryzyka, mimo tego, że ryzyko może mieć związek zarówno

z ewentualną porażką, jak również z możliwością dojścia do celu. Z tego powodu również

w łańcuchach dostaw pojęcie ryzyka kojarzone jest negatywnie, jako zjawisko mające

niepożądany wpływ na funkcjonowanie owego łańcucha.

Istnienie ryzyka w logistyce spowodowało pojawienie się procesu decyzyjnego

nazywanego zarządzaniem ryzykiem. Zarządzanie ryzykiem polega na wypracowaniu

założonego celu optymalnym kosztem, przy aplikowaniu odpowiednich metod,

62

pozwalających na całkowite usunięcie bądź pewne ograniczenie wszelkiego rodzaju ryzyka,

które niosłoby niebezpieczeństwo nieosiągnięcia zaplanowanego celu. Zarządzanie ryzykiem

dzieli się na etapy. Niektórzy dzielą proces zarządzania ryzykiem na 5 etapów [12]:

faza identyfikacji ryzyka,

faza pomiaru ryzyka,

faza oszacowania ryzyka,

faza oceny ryzyka ,

faza monitorowania i sterowania ryzykiem.

Inni dzielą ten proces na 3 etapy [5]:

faza identyfikacji ryzyka,

faza analizy ryzyka,

faza oceny ryzyka.

Mimo różnych opinii na temat podziału procesu zarządzania ryzykiem na fazy, istnieje

jednakowa opinia na temat elementów, które muszą znajdować się w procesie zarządzania

ryzykiem. Każdy proces zarządzania ryzykiem powinien zawierać rozpoznanie ryzyka, ocenę

i analizę ryzyka, a także uhierarchizowanie możliwego ryzyka ze względu na jego wagę oraz

sporządzenie swego rodzaju koncepcji bądź programu zarządzania ryzykiem i kontrolowanie

ryzyka. Z punktu widzenia zarządzania łańcuchem dostaw głównym zadaniem

minimalizowania ryzyka jest wzięcie pod uwagę poziomów ryzyka w konfigurowaniu

łańcucha dostaw jaki i zwiększenie dostępnej informacji oraz zaufania w kontaktach

miedzy partnerami

Identyfikacja ryzyka to proces, który pozwala określić przyczyny wystąpienia ryzyka

oraz wyznacza te podmioty, które mogą być na ryzyko narażone. Przyczyny wystąpienia

ryzyka mogą mieć różne podłoże, m.in. organizacyjne, techniczne, powiązane z zarządzaniem

czy też zewnętrzne. Ocena ryzyka to proces, który pozwala ocenić jak duża jest ewentualność

pojawienia się ryzyka i jakie niesie ono ze sobą konsekwencje. Ocenę analizy ryzyka można

przeprowadzić w dwojaki sposób: za pomocą metody jakościowej bądź przy użyciu metody

ilościowej. Jakościowa ocena analizy ryzyka polega na korzystaniu ze skal liniowych

i logarytmicznych i tworzeniu macierzy prawdopodobieństwa i skutków wystąpienia

zdarzenia. Skala zawiera się w przedziale od 0 do 1, gdzie „0” jest zdarzeniem niemożliwym,

natomiast „1” to zdarzenie pewne. Macierz ze względu na wielkość nasilenia ryzyka, dzieli

się na trzy obszary.

Dokonując ilościowej analizy ryzyka, często korzysta się wcześniej z przeprowadzonych

analiz jakościowych. Do narzędzi stosowanych w ilościowej analizie ryzyka stosuje się m.in.

ankiety, analizy wrażliwości czy analizy drzew decyzyjnych. Z reguły jednak w ilościowej

analizie ryzyka stosuje się metodę delficką nazywaną również metodą szacunkową. Metoda ta

polega na powołaniu odpowiedniej grupy ekspertów. Każdy z ekspertów, bez konsultacji

z pozostałymi ekspertami ustala dla wybranych obszarów, poziom nasilenia ryzyka.

63

Rysunek 1. Macierz prawdopodobieństwa i skutków wystąpienia zdarzenia

Źródło: M. Wirkus, H. Roszkowski, E. Dostatni, W. Gierulski, Zarządzanie projektem, PWE, Warszawa 2014, s.

162.

Działania podejmowane w kierunku zarządzenia ryzykiem powinny cechować się

planowością i celowością, dlatego powinny być podejmowane systematycznie i długofalowo,

a nie mniej lub bardziej sporadycznie. Taki proces wymaga integracji planów.

2. CELE ZARZĄDZANIA ŁAŃCUCHAMI DOSTAW

Według E.J. Bardi’ego, J.J. Coyle’a i C.J. Langley’a Jr można wyodrębnić trzy

podstawowe cele zarządzania łańcuchami dostaw. Pierwszy z nich to eksploracja wymagań

ostatecznego klienta oraz poziomu jego obsługi. Przepływ produktów i surowców w łańcuchu

dostaw powinien być poprzedzony rozeznaniem rynku. Należy poznać rodzaj i wielkość

zapotrzebowania na produkt na rynku przed jego produkcją oraz określić finalnego klienta –

rodzaj i wielkość jego potrzeb. Następnie należy zsynchronizować przepływ produktów

w przedsiębiorstwie i całym łańcuchu dostaw.

Kolejny cel zarządzania łańcuchami dostaw to zorientowanie, w jaki sposób zlokalizować

zapasy w łańcuchu dostaw oraz w jakich ilościach magazynować te zapasy w poszczególnych

punktach. Stosuje się to, aby zaspokoić potrzeby klientów oraz zapewnić akceptowany

poziom kosztów [2].

Trzecim podstawowym celem przedmiotowym zarządzania łańcuchem dostaw jest

opracowanie odpowiedniej polityki i procedur zarządzania tym łańcuchem jako zintegrowaną

całością. Ta polityka i procedury powinny stworzyć odpowiedni mechanizm koordynacji

przepływu [2].

3. RYZYKO W FUNKCJONOWANIU ŁAŃCUCHA DOSTAW

Funkcjonowanie łańcucha dostaw wiąże się z możliwością wystąpienia różnego rodzaju

zagrożeń. Zagrożenia dla bezpieczeństwa w łańcuchu dostaw to wszelkie działania (zjawiska,

zdarzenia) zakłócające realizację procesów logistycznych [11]. Rodzaje zagrożeń są bardzo

różne i zmienne. Najbardziej niebezpieczne zagrożenia to te, które są nowe i nieznane. Są one

64

najbardziej groźne i ryzykowne, ponieważ nie mamy dostępnej wiedzy na ich temat.

Zagrożenia istniejące, które są znane, nie zaliczają się do zagrożeń niebezpiecznych,

ponieważ mając wiedzę na ich temat, można im przeciwdziałać. Zagrożenia dla

bezpieczeństwa łańcucha dostaw można podzielić na cztery grupy. Grupa pierwsza zawiera

zagrożenia będące klęskami żywiołowymi, awariami, katastrofami oraz wszelkimi

zdarzeniami spowodowanymi działalnością człowieka. Do tej grupy zalicza się m.in. takie

zdarzenia jak pożary, huragany, powodzie, epidemie, czy różnego rodzaju katastrofy. Grupa

druga obejmuje przede wszystkim zdarzenia, które zakłócają obowiązujący w państwie

porządek, terroryzm, nielegalne zachowania, demonstracje itp. Trzecia grupa to wszelkie

zachowania dążące do zakłóceń i zniekształceń w obiegu informacji w łańcuchu dostaw.

Czwarta grupa uwzględnia wszelkie zagrożenia, które są następstwem zaistnienia

kryzysu finansowego.

Rysunek 2. Podział zagrożeń występujących w łańcuchach dostaw

Źródło: A. Szymonik, M. Bielecki, Bezpieczeństwo systemu logistycznego w nowoczesnym zarządzaniu, Difin,

Warszawa 2015, s. 56

Zagrożenia w funkcjonowaniu łańcucha dostaw mają charakter wieloaspektowy. Ryzyko

w funkcjonowaniu łańcucha dostaw może wynikać z niewłaściwego planowania

strategicznego oraz nieodpowiednio podjętych decyzji strategicznych. Zakłócenia

w łańcuchach dostaw mogą być również wynikiem stosowania błędnych procesów

wewnętrznych a także nieprawidłowych technologii magazynowania, dystrybucji czy też

produkcji. Zagrożenia mogą być także skutkiem nieprawidłowości w zarządzaniu zasobami

teleinformatycznymi. Ponadto duży wpływ na pojawianie się zakłóceń w łańcuchu dostaw

mają dostawcy, klienci, konkurenci i inni uczestnicy rynku. Ich działania również mogą

stanowić zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania łańcucha dostaw. Dodatkowo

zakłócenia mogą wynikać z niezgodności z przepisami powszechnie obowiązującego prawa

czy funkcjonowania środowiska naturalnego [11].

Podział zagrożeń

Miejsce zagrożenia -

podsystem

Zasięg zagrożenia Własności fizykalne

zagrożenia

Czas trwania

zagrożenia

- dróg transportowych;

- punktów modalnych;

- zaopatrzenia,

produkcji;

- dystrybucji,

transportu;

- kształtowania

zapasów;

- obsługi opakowań;

- obsługi zamówień

klienta;

- informacyjny,

mediów

transmisyjnych,

zarządzania.

- pojedyncze,

sporadyczne (np. zła

jakość w pojedynczej

dostawie części w

ilości 0,5%);

- długotrwałe,

narastające (zła jakość

części w kilku

dostawach);

- powtarzające się.

- materialne (np.

skażenie wyrobu);

- informacyjne (np.

uszkodzenie systemu

informatycznego,

automatycznej

identyfikacji);

- energetyczne (np.

gazowe, paliwowe);

- niematerialne (np.

kryzys finansowy).

- lokalny (np.

dotyczący logistyki

danego systemu

gospodarczego);

- rozległy (np. wzdłuż

całego łańcucha

dostaw – błędne dane z

systemu traceability).

65

4. KONCEPCJA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W ŁAŃCUCHU DOSTAW (SUPPLY

CHAIN RISK MANAGEMENT, SCRM)

Ryzyko łańcucha dostaw wiąże się z możliwością przyjęcia złej strategii, mylnych

decyzji, nieoptymalnej konfiguracji systemu logistycznego itd., będące wynikiem np. liczby

ogniw w łańcuchu dostaw, liczby i typów kanałów dystrybucji czy możliwości korzystania

z dużych węzłów komunikacyjnych [8]. Wrażliwość na zagrożenia pojawiające się wewnątrz

organizacji tworzących łańcuch logistyczny to jego podatność na ryzyko.

Źródłami implikującymi ryzyko są [7]:

procesy mające miejsce w łańcuchu dostaw,

dostawcy – przerwanie kontraktu, niespełniająca wymagań jakości komponentów,

nieterminowe dostawy,

klienci – zmiany wymagań dotyczących poziomu obsługi,

usługodawcy – niski poziom usług, niekorzystne umowy z operatorami logistycznymi,

błędy firm doradczych,

konkurenci.

Reasumując, zarządzanie ryzykiem w łańcuchu dostaw pojmować można jako:

identyfikację i kierowanie ryzykiem w ogniwach składających się na łańcuch dostaw i ryzyka

tworzonych w nim procesów, które poprzez zintegrowane działania ogniw tworzących

łańcuch dostaw są związane z przepływem towarów/usług i informacji.

Zarządzanie ryzykiem występującym w łańcuchu dostaw jest mocno związane

z poziomem integracji elementów łańcucha. Efektywne działanie minimalizujące wystąpienie

niepożądanych zdarzeń wymaga integracji i współpracy przedsiębiorstw. Redukcja ryzyka

pozytywnie wpływa na integrację procesów, a zwiększenie integracji powoduje zmniejszenie

ryzyka. Z tego wynika, że integracja i ryzyko występujące w łańcuchach dostaw muszą być

rozpatrywane razem.

Zarządzanie ryzykiem w łańcuchu dostaw jest ciągłym procesem, który długoterminowo

angażuje jego uczestników, a ci aktywnie komunikują się w celu wytworzenia odpowiednich

strategii zarządzania. Koncepcja zarządzania ryzykiem w łańcuchu dostaw SCMR dąży do

zapewnienia szybkiego i niezakłócanego przepływu materiałów od miejsc wytworzenia do

ostatecznego konsumenta. Celami koncepcji jest [13]:

wybór i wdrożenie odpowiedniej strategii zarządzania ryzykiem,

dotrzymanie wszystkich wymagań: kontraktowych, prawnych i społecznych,

włączenie zarządzania ryzykiem do procesu zarządzania łańcuchem dostaw,

stosowania odpowiednich metod do identyfikowania, analizy i planów postępowania

z ryzykiem,

kontrolowanie stopnia osiąganych celów, nieustanne rozwijanie, ulepszanie metod

SCRM,

współpraca w relacjach dostawca-odbiorca w celu stworzenia jednakowego podejścia

do zarządzania ryzykiem.

Działania wszystkich ogniw łańcucha dostaw składają się na zarządzanie ryzykiem,

dlatego każdy uczestnik powinien mieć świadomość co do konieczności Niezbędny jest wiec

wysoki poziom świadomości każdego uczestnika, co do konieczności wprowadzenia we

własną strategię wspólnego procesu zarządzania ryzykiem oraz budowania partnerskich

relacji. Jednak jeśli łańcuch dostaw stanowi dość skomplikowaną sieć, na która składa się

wiele ogniw zaangażowanie wszystkich jego uczestników w proces zarządzania ryzykiem jest

niewątpliwie trudne [15].

Istnieje kilka etapów zarządzania ryzykiem w łańcuchu dostaw. Po pierwsze należy

zdefiniować procesy przepływu dóbr i niezbędne w tym zakresie usługi oraz wyznaczyć

właścicieli procesów. Kolejną fazą zarządzania ryzykiem jest opracowanie wskaźników

66

służących do monitorowania skuteczności prowadzonych działań. Dalej dla każdego procesu

konieczna jest identyfikacja ewentualnych zakłóceń oraz oszacowanie poziomu ich ryzyka

i dokonanie analizy wpływu zdarzeń niepożądanych na działanie łańcucha dostaw. Na końcu

przeprowadzana analiza jest dokumentowana, podejmowane są działania zapobiegawcze

i oceniane ich efekty, a następnie metody analizy ryzyka są doskonalone i aktualizowane.

Partnerzy gospodarczy planując ograniczenie ryzyka w łańcuchach dostaw powinni

zidentyfikować źródło ryzyka dla łańcucha dostaw, którymi są np. nieprzewidywane koszty,

projekt, brak dostępnych surowców, zmiany w przepisach prawa, niska jakość produktu,

ograniczona zdolność produkcyjna, zbyt mała baza dostawców [13]. Ważne jest również

rozpoznanie czynników, które wpływają na wzrost ryzyka i określenie skutków zdarzeń

niechcianych w łańcuchu dostaw oraz wprowadzenie strategii, która to ryzyko ograniczy.

Przedsiębiorstwa chcące właściwie ocenić i przede wszystkim minimalizować

ryzyko w relacjach dostawca-obiorca w pierwszej kolejności powinny zrozumieć, iż przed

wymaganiem zarządzania ryzykiem od innych organizacji wymagane jest skuteczne

zarządzanie ryzykiem wewnątrz swojej organizacji. Odporność na zakłócenia łańcucha

dostaw zależy od jego najsłabszego ogniwa, toteż partnerzy gospodarczy powinni być

odpowiednio dobrani. Dobra współpraca między ogniwami łańcucha oraz wspólne dzielnie

się informacją ma szczególne znaczenie w identyfikowaniu miejsc podatnych na wystąpienie

zakłóceń i na skuteczne zarządzanie kryzysowe. Trzeba mieć na uwadze, że samo zarządzanie

kryzysowe nie jest wystarczające [15]. Należy prowadzić działania zapobiegawcze, których

podjęcie wyznaczyć powinna ocena jakościowa i ilościowa ryzyka. Jednym z narzędzi które

determinuje uzyskanie wyższego poziomu bezpieczeństwa oraz minimalizuje ryzyko jest Six

Sigma (opisana w dalszej części).

W ramach zarządzania ryzykiem partnerzy gospodarczy stosują pewne strategie

ograniczania ryzyka. Jedną z nich jest stratega unikania, polegająca na „niewprowadzaniu na

rynki produktów specyficznych, nienawiązaniu współpracy z niepewnymi dostawcami

i nabywcami, nielokalizowaniu działań na obszarach geograficznie nieakceptowalnych

i niepewnych z uwagi na zagrożenia naturalne” [13]. Strategia kooperacji ma na celu to aby

łańcuchy dostaw były jasne, partnerzy wspólnie przygotowywali plan ciągłości działania,

a informacje związane z ryzykiem docierały do wszystkich ogniw. Innym podejściem jest

strategia kontroli, polegająca na pionowej integracji działań i skutecznym monitorowaniu

i nadzorowaniu. Ostatnia strategia dotyczy elastyczności i polega na przesuwaniu w czasie

decyzji podejmowanych w zakresie konfigurowania, oznakowania i wysłania towarów.

Odraczanie w czasie (postponement) jest strategią polegającą na wstrzymywaniu

wykonywania działań dotyczących finalizacji produktu w łańcuchu dostaw do momentu

nadejścia zamówień klientów. Odraczanie zmierza do przesuwania punktu przypisania

produktu docelowemu klientowi do ostatnich faz łańcucha dostaw. Metodę tą stosuje się

w celu zredukowania wpływu niepewności popytu klienta i ta jest stosowana dla

zredukowania wpływu niepewności popytu klienta i ulepszania efektywności łańcucha

dostaw. Efektywność w pierwszych ogniwach łańcucha jest osiągana dzięki zaplanowanej

produkcji na podstawie prognozy zagregowanego popytu, który w porównaniu z popytem

zindywidualizowanym wykazuje mniejszą niepewność. Głównym powodem odraczania

produktu jest niedysponowanie informacją o aktualnym zamówieniu klienta w danej fazie

łańcucha dostaw [17].

Ryzyko w łańcuchu dostaw można redukować przez wprowadzenie tzw. Silnych strategii

łańcucha dostaw do których należą m.in.: strategia odłożenia w czasie, strategia posiadania

strategicznych zapasów, strategia elastycznej bazy dostawców, strategia, ekonomicznych

bodźców dla dostawców, strategia „produkuj i kupuj”.

67

Tabela 1. Silne strategie łańcucha dostaw

Rodzaj strategii Opis strategii Korzyść strategii

Odłożenia w czasie

Opóźnienie różnicowania produktu i kastomizacja

produktu dostosowana do aktualnego popytu.

Szybka zmiana

konfiguracji różnych

produktów.

Strategicznych zapasów

Polega na utworzeniu dodatkowych, niewielkich

magazynów z których korzystać mogą detaliści z

pobliskich jego regionów

Szybka odpowiedź na

zapotrzebowanie

Elastyczna baza

dostawców

Zaopatrywanie się nie u pojedynczego, a u kilku

dostawców, posiadanie kilku zakładów

produkcyjnych.

Szybkie przeniesienie

produkcji do innych

dostawców/zakładów.

Produkuj i kupuj

Polega na korzystaniu nie tylko z outsourcingu, ale

również na rozwijaniu własnych możliwości

produkcyjnych.

Szybkie przeniesienie

produkcji od dostawców do

własnej organizacji.

Ekonomiczne bodźce dla

dostawców

Polega na finansowym wspomaganiu swoich

dostawców i dzieleniu z nimi ryzyka braku popytu,

w celu uniknięcia ich wykluczenia z rynku i

utworzenia monopolistycznych dostawców.

Szybkie dostosowanie

ilościowe zamówień do

wielkości popytu.

Źródło: Wieteska G., Zarządzanie ryzykiem w Łańcuchach dostaw ba rynku B2B, Difin, Warszawa 2011, str.

182-183.

Wszystkie podane strategie w trwałych warunkach otoczenia mają świetny potencjał

zarządzania dostawami i popytem, a w sytuacji gwałtownego zakłócenia absorbują ryzyko

i pomagają zachować skuteczność działań organizacji oraz zapobiegają powstawaniu strat.

Wybierając strategię należy kierować się specyfiką przedsiębiorstwa oraz rynku, na którym

ono działa, jak również zastosować odpowiednie działania we właściwym momencie [13].

5. SIX SIGMA – UDOSKONALENIE JAKOŚCI ORAZ PRZEWIDYWANIE

RYZYKA

Naturą zarządzania bezpieczeństwem jest profilaktyka i kontrola procesów, toteż w celu

zwiększenia bezpieczeństwa łańcucha dostaw posługuje się metodyką Six Sigma.

Six Sigma to metoda doskonalenia procesów zachodzących w przedsiębiorstwach, która

skupia się na redukcji kosztów, zwiększeniu wydajności i zapobieganiu błędom w procesach.

Koncepcja Six Sigma powstała w firmie Motorola w latach 80 XX wieku. Firma

zakładała, że podwyższanie poziomu jakości pozwala obniżyć koszty, jeśli realizowane jest to

w sposób kompleksowy. Idea Six sigma identyfikuje obszary związanie z dużym ryzykiem

i działa prewencyjnie, kiedy w procesach pojawiają się nieakceptowalne odchylenia,

w wyniku których obniża się jakość [3].

Poprawa wyników procesów oraz osiąganie najlepszych rezultatów, dzięki zastosowaniu

pomiarów, monitoringu i kontroli, determinowane jest przez wykorzystanie w niej metod

statystycznych. „Wszystkie zasoby w firmie ukierunkowane są na zdefiniowanie wymagań

klienta i jego zadowolenie poprzez dostarczenie mu wyrobu w odpowiedniej jakości

w odpowiednim czasie oraz niskiej cenie, która osiągana jest eliminowaniem problemów,

odchyleń i błędów w procesach, strat, wad w wyrobach” [13].

Do głównych metodyk stosowanych w przedstawianej koncepcji należą DAMAIC

(Define, Measure, Analyse, Improve, Control) oraz DMADV (Define, measure, Anslyse,

Define, Verify) [3].

68

Rysunek 3. Metodyka DMAIC

Definiowanie

1. zidentyfikuj potrzeby klienta

2. określ charakterystyki krytyczne dla jakości

Mierzenie

1. określ jak mierzyć procesy i na czym polega ich sukces

2. zidentyfikuj kluczowe procesy wpływające na jakość

Analizowanie

1. zdefiniuj najbardziej prawdopodobne przyczyny obniżenia jakości

2. określ zmienne, które najczęściej są przyczyną zmian w procesach

Doskonalenie

1. zidentyfikuj środki redukcji liczby defektów

2.określ ilościowy wpływ zmiennych na jakość i ich maksymalny poziom akceptacji

3. modyfikuj proces, by mieścił się w tolerowanym zakresie

Kontrola

1. określ jak utrzymać ciągłe doskonalenie

2. stosuj narzędzia do zapewnienia, ze kluczowe zmienne pozostają w akceptowalnym

zakresie

Źródło: G.Wieteska, Zarządzanie ryzykiem w Łańcuchach dostaw ba rynku B2B, Difin, Warszawa 2011,

str. 171.

Obie metodyki opierają się na filozofii cyklu Deminga. Najczęściej stosowana jest

DMAIC i dotyczy doskonalenia działających już procesów i produktów. Tworzy ją pięć

etapów: definiowanie, mierzenie, analiza, doskonalenie oraz kontrola (rys. 2). Metodyka

DMADV dotyczy procesów i produktów, które są na etapie projektowania. Od pierwszej

różni się końcowymi etapami, które mówią o dokonaniu wyboru najlepszego projektu

i walidacji rozwiązań.

„Fundamentem doskonalenia Six Sigma jest mapowanie głównych procesów i działań na

nie się składających, definiowanie najlepszych rozwiązań oraz dokładny pomiar polegający

na utworzeniu praktycznych w interpretacji wskaźników i ich monitorowaniu” [13].

Koncepcja pozwala na eliminowanie problemów poprzez zaangażowanie pracowników,

którym przypisano odpowiednie zadania w realizowaniu koncepcji.

6. PODSUMOWANIE

Działalność każdego przedsiębiorstwa, a także łańcucha dostaw łączy się nierozerwalnie

pewnym ryzykiem, a zarządzanie ryzkiem ma stale rosnące znaczenie. Nieodpowiednie

zarządzanie ryzykiem może powodować duże straty finansowe, a także prowadzić do utraty

majątku przedsiębiorstwa. „Łańcuch dostaw jest złożonym systemem w którym występują

elementy ryzyka związane zarówno z wewnętrznym działaniem poszczególnych podmiotów,

jak i z ich wzajemnymi sprzężeniami oraz strukturą całego łańcucha” [7]. Aby odpowiednio

zidentyfikować ryzyko, odpowiednio ocenić oraz dobrać właściwe strategie minimalizowania

69

wystąpienia niepożądanych zdarzeń, konieczne jest zrozumienie wzajemnych oddziaływań

ogniw łańcucha dostaw oraz występowania między nimi pewnych zależności. Zaangażowanie

się wszystkich uczestników łańcucha dostaw w proces jego zarządzania ryzykiem,

koordynacja działań i podejmowanych decyzji jest warunkiem koniecznym, aby zarządzanie

to było skuteczne. Dlatego wymagany jest przy tym wysoki stopień integracji, która ma

pozytywny wpływ na redukowanie ryzyka. Integracja i koordynacja działań może znacznie

zredukować ryzyko w zarządzaniu łańcuchem dostaw.

BIBLIOGRAFIA

[1]. AQAP 2070, Proces NATO dotyczący wzajemnej realizacji rządowego zapewniania

jakości GQA, wyd. 1, styczeń 2004, C-4.

[2]. Coyle J.J., Bardi E.J., Langley Jr C.J., Zarządzanie logistyczne, PWE, Warszawa,

2001.

[3]. Harry M., Schroeder R., Six sigma, Dom wydawniczy ABC, Kraków 2001, s. 21.

[4]. Kaczmarek T., Zarządzanie zdywersyfikowanym ryzykiem w świetle badań

interdyscyplinarnych, WSZiM, Warszawa, 2003, s.7.

[5]. Khan O., Burnes B., Risk and supply chain management: creating a research agenda,

The International Journal of Logistics Management, Vol. 18 No. 2, 2007, s. 197-216.

[6]. Komorowski J., Cele przedsiębiorstwa a rozwój gospodarczy. Ujęcie behawioralne,

SGH, Warszawa, 2012, s.191.

[7]. Kulińska E., Zarządzanie ryzykiem w łańcuchach dostaw, Logistyka, Poznań, nr. 1,

2007.

[8]. Łupicka – Szudrowicz A., Zintegrowany łańcuch dostaw w teorii i praktyce

gospodarczej, Wydawnictwo AE, Poznań, 2004.

[9]. Małyszek E., Wybrane aspekty ryzyka w zarzadzaniu łańcuchem dostaw, Innowacje w

zarządzaniu i inżynierii produkcji. T.1, [Red:] Knosala Ryszard, Polskie Towarzystwo

Zrządzania Produkcją, Opole, 2015, s. 914-925.

[10]. Sołtysik M., Zarządzanie logistyczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej,

Katowice, 2003.

[11]. Szymonik A., Bielecki M., Bezpieczeństwo systemu logistycznego w nowoczesnym

zarządzaniu, Difin, Warszawa, 2015.

[12]. Tummel R., Schooner T., Assessing and managing risks using the Supply Chain Risk

Management Process (SCRMP), Supply Chain Management: An International

Journal, Vol. 16, No. 6, 2011, s. 474–483.

[13]. Wieteska G., Zarządzanie ryzykiem w łańcuchach dostaw na rynku B2B, Difin,

Warszawa, 2011.

[14]. Wirkus M., Roszkowski H., Dostatni E., Gierulski W., Zarządzanie projektem, PWE,

Warszawa 2014, s. 162.

[15]. Witkowski J., Zarządzanie łańcuchem dostaw-koncepcie, procedury doświadczenia,

Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2003.

[16]. http://www.logistyka.net.pl/slownik-logistyczny/szczegoly/611,lancuch_dostaw

[21.11.2015]

[17]. http://www.log24.pl/artykuly/lancuch-dostaw-w-masowej-kastomizacji,2641,

[21.11.2015]

70

Paulina Ledzian Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM OPERACYJNYM W PRZEDSIĘBIORSTWIE

PRODUKCYJNYM

WPROWADZENIE

Funkcjonowanie każdego przedsiębiorstwa wiąże się z pewnym ryzykiem. W związku

z tym zagadnienie zarządzania ryzykiem coraz bardziej zyskuję na znaczeniu i co raz częściej

zaczyna stanowić bardzo ważny element w zarządzaniu strategicznym przedsiębiorstwa.

W artykule przedstawione zostało znaczenie zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie

produkcyjnym, oraz wybrane klasyfikacje i metody zarządzania ryzykiem ze szczególnym

uwzględnieniem ryzyka operacyjnego. Praca stanowi przegląd literatury dotyczącej ryzyka

oraz ryzyka operacyjnego w odniesieniu do przedsiębiorstwa produkcyjnego.

1. TEORETYCZNE UJĘCIE RYZYKA I ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

Według T. Kaczmarka ryzyko wynika z faktu podejmowania decyzji dotyczących

przyszłości i jest możliwością zaistnienia czegoś niechcianego, co przynosi negatywne

następstwa. W tym przypadku osoba fizyczna bądź prawna nie może być całkowicie pewna

przyszłych wyników podejmowanych przez siebie decyzji [5]. Gdy podejmujący decyzję zna

z rozsądnym zakresem pewności wszystkie dostępne możliwości wyboru i związane z każdą

z nich warunki, zakłada się, że decyzja została podjęta w stanie pewności [3]. W warunkach

prawdziwej pewności podejmuje się naprawdę niewiele decyzji organizacyjnych. Jest to

spowodowane złożonością i burzliwością współczesnego życia gospodarczego.

Zdecydowanie częściej w przedsiębiorstwach decyzję podejmowane są w warunkach ryzyka

bądź niepewności. „Większość poważnych decyzji podejmuje się we współczesnych

organizacjach w stanie niepewności. Podejmujący decyzję nie zna wszystkich możliwości,

ryzyka związanego z każdą z nich ani ich prawdopodobnych konsekwencji. Ta niepewność

wynika ze złożoności i dynamizmu współczesnych organizacji i ich otoczenia” [3].

Niepewność definiuję się tutaj jako zjawiska, które są niezależne od woli podmiotu

gospodarującego, ale mające wpływ na jego wyniki działalności. Natomiast o podejmowaniu

decyzji w warunkach ryzyka mówi się podczas gdy dostępność każdej z możliwości oraz jej

potencjalne korzyści i koszty związane są zawsze z jakimś szacunkowym

prawdopodobieństwem [3].

Ryzyko definiowane jest jako „możliwość niepowodzenia, a w szczególności możliwość

zaistnienia zdarzeń niezależnych od działającego podmiotu, których nie może on dokładnie

przewidzieć i którym nie może w pełni zapobiec, a które - przez zmniejszenie wyników

użytecznych i/lub przez zwiększenie nakładów – odbierają działaniu zupełnie lub częściowo

cechę skuteczności, korzystności lub ekonomiczności” [5]. Na rysunku 1 przedstawione

zostały wszystkie opisane wyżej warunki w których działa osoba podejmująca decyzję

w przedsiębiorstwie. Poziom niejasności wraz z niebezpieczeństwem podjęcia błędnych

decyzji wzrasta od niskiego w przypadku podejmowania decyzji w warunkach pewności aż

do wysokiego przy podejmowaniu decyzji w warunkach niepewności [3].

71

Rysunek 1. Warunki podejmowania decyzji

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [3].

Kategorie ryzyka i niepewności występują często razem, a nawet są ze sobą utożsamiane.

Jednak według A. Willeta „ryzyko jest zobiektywizowaną niepewnością wystąpienia

niepożądanego zdarzenia. Ryzyko zmienia się wraz z niepewnością, nie zaś ze stopniem

prawdopodobieństwa” [5].

M. Krupa definiuje zarządzanie ryzykiem jako „zespół działań związanych

z planowaniem, organizowaniem, przewodzeniem i kontrolowaniem pracy wykonawców jak

i środków materialnych i informacyjnych w wyniku realizacji przedsięwzięć o charakterze

gospodarczym charakteryzujących się prawdopodobieństwem uzyskania sukcesu i/lub porażki

(zysku i/lub straty)” [8].W standardzie zarządzania ryzykiem COSCO zarządzanie ryzykiem

przedsiębiorstwa zdefiniowane jest jako „proces realizowany przez zarząd podmiotu,

kierownictwo, jak również innych pracowników, w odniesieniu do strategii całości

przedsiębiorstwa, którego celem jest ustalenie potencjalnych zdarzeń, jakie mogłyby wpłynąć

na podmiot, a także zarządzanie ryzykiem tak, aby było ono zgodne z poziomem

akceptowalnego ryzyka oraz aby zapewniało realizację celów podmiotu” [8].

Zarządzanie ryzykiem określane jest również jako „system metod i działań zmierzających

do obniżenia stopnia oddziaływania ryzyka na funkcjonowanie podmiotu gospodarczego i do

podejmowania w tym celu optymalnych decyzji” [7].

Główne cele zarządzania ryzykiem to:

maksymalizacja szans na osiągnięcie celów,

minimalizacja skutków niekorzystnych działań, zdarzeń i okoliczności,

maksymalizacja ryzyka do potencjalnych zysków, jakie może osiągnąć

przedsiębiorstwo,

poprawa wyników finansowych przedsiębiorstwa,

unikanie strat większych niż założone [8, 9].

„Zarządzanie ryzykiem obejmuję ryzyko występujące we wszystkich procesach

decyzyjnych przedsiębiorcy lub podmiotu podejmującego działania w danej dziedzinie”. Sam

proces zarządzania ryzykiem jak przedstawiono na rysunku 2 można podzielić na sześć

następujących po sobie faz obejmujących konkretne przypisane do nich działania.

Osoba podejmująca decyzję działa w

warunkach

Pewności Ryzyka Niepewności

72

Rysunek 2. Fazy procesu zarządzania ryzykiem.

Źródło: [9].

„Identyfikacja ryzyka ma na celu wskazanie obszarów występowania ryzyka i ocenę

stopnia zagrożenia jego wystąpieniem. Brane są tu pod uwagę wszystkie funkcjonujące

w przedsiębiorstwie obszary ryzyka zagrożone czynnikami zarówno wewnętrznymi, jak

i zewnętrznymi” [1].

Analiza ryzyka pozwala na gromadzenie niezbędnych danych do dalszego zarządzania

ryzykiem operacyjnym, umożliwia bowiem wspomnianą identyfikację zagrożeń

wynikających z ryzyka operacyjnego, a także oszacowanie wrażliwości przedsiębiorstwa na

prawdopodobieństwo ich wystąpienia [1].

Zarządzanie ryzykiem znacznie zyskało na znaczeniu w ostatnich latach na całym

świecie. Spowodowane jest to głównie zwiększaniem się ryzyka w gospodarce. Głównymi

•ustalenie przyczyn ryzyka

•stwierdzenie możliwych następstw

• identyfikacja podmiotów dotkniętych ryzykiem 1. Identyfikacja ryzyka

•ustalenie prawdopodobieństwa zaistnienia zdarzenia

•ustalenie konsekwencji danego zdarzenia 2. Analiza ryzyka

•ustalenie możliwych alternatyw

•analiza nakładów i kosztów poszczególnych alternatyw (wariantów)

3. Sformułowanie wariantów

•stwierdzenie gotowości oraz ustalenie zdolności przedsiębiorstwqa do podejmowania ryzyka

•ustalenie faktycznego poziomu ryzyka

•kwalifikacja zastosowania możliwych alternatyw do opanowania ryzyka

4. Ocena ryzyka

•wybór narzędzi

•ustalenie priorytetów

•zastosowanie optymalnej kombinacji

5. Sterowanie ryzykiem (decyzje i działania w obszarze ryzyka )

•sprawdzenie i ocena ex post skutków podjętych działań

•nowe uformowanie procesów zarządzania ryzykiem w przypadku błędnej decyzji

•dalsze korzystanie z narzędzi, które zapewniły sukces w zarządzaniu ryzykiem

6. Kontrola, monitoring i ocena podjętych działań

73

elementami które wskazują na rzeczywisty wzrost znaczenia i rozwój zarządzania

ryzykiem są:

włączanie przez podmioty gospodarcze zarządzania ryzykiem do ogólnej strategii

zarządzania,

tworzenie nowych rozwiązań teoretycznych z zakresu analizy i zarządzania ryzykiem,

które mają u podstaw zaawansowane narzędzia teoretyczne,

powstanie zawodu risk manager (zarządzający ryzykiem),

wprowadzenie wymogów dotyczących informowania o strategii zarządzania ryzykiem

w sprawozdaniach finansowych,

powstawanie baz danych umożliwiających szacowanie ryzyka,

tworzenie przez profesjonalne środowiska oraz przez instytucje nadzorcze

i regulacyjne nowych standardów i wymogów w zakresie zarządzania ryzykiem,

powstawanie krajowych i międzynarodowych organizacji zajmujących się

upowszechnianiem wiedzy i standardów profesjonalnych w zakresie zarządzania

ryzykiem [9].

2. RYZYKO OPERACYJNE

Ryzyko operacyjne definiowane jest jako „ryzyko straty wynikające z nieodpowiednich lub

zawodnych procesów wewnętrznych, ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych” jest ono

rozpatrywane jedynie w koncepcji negatywnej. Określenie ryzyka operacyjnego jest bardzo

ogólnikowe i obejmuje różne niejednorodne możliwe wydarzenia [4]. Zawiła-Niedźwiedzki

definiuje ryzyko operacyjne jako „ryzyko strat materialnych i refutacyjnych oraz

odpowiedzialności prawnej, wynikających z niedostosowania lub zawodności procesów

i niezbędnych dla nich zasobów (osobowych, materialnych, informacyjnych i finansowych),

a powstających w wyniku zakłóceń będących następstwem oddziaływania zagrożeń

wewnętrznych i zewnętrznych [9]. Według podziału ryzyka przedstawionego na rysunku 3 ryzyko

operacyjne przedsiębiorstwa zalicza się do ryzyka wewnętrznego

Rysunek 3. Klasyfikacja ryzyka w przedsiębiorstwie produkcyjnym

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [9].

Identyfikacja możliwości wystąpienia wydarzeń, które można zakwalifikować jako

ryzyko operacyjne jest bardzo trudna, jednak według klasyfikacji Komitetu Bazylejskiego

Ryzyko zewnętrzne

Ryzyko wewnętrzne

• Ryzyko uniwersalne społeczne

• Ryzyko uniwersalne finansowe

• Ryzyko branżowe

• Ryzyko biznesowe przedsiębiorstwa

• Ryzyko operacyjne przedsiebiorstwa

74

wyróżnia się siedem cząstkowych obszarów występowania ryzyka operacyjnego [4], które

zostały przedstawione w tabeli 1.

Tabela 1. Obszary występowania ryzyka operacyjnego

Kategorie zdarzeń Rodzaje zdarzeń

Oszustwo wewnętrzne Działania nieuprawnione

Kradzież i oszustwo

Oszustwo zewnętrzne Kradzież i oszustwo

Bezpieczeństwo systemów

Bezpieczeństwo pracy i relacje z

pracownikami Stosunki pracownicze

Bezpieczeństwo środowiska pracy

Podziały i dyskryminacja

Klienci, produkty i relacje biznesowe Obsługa klientów, ujawnianie informacji o klientach

oraz zobowiązania względem klientów

Niewłaściwe praktyki biznesowe lub rynkowe

Wady produktów

Klasyfikacja klienta i ekspozycje

Usługi doradcze

Zniszczenie fizycznych aktywów Klęski żywiołowe

Wandalizm

Inne zdarzenia

Wady systemów Zakłócenia systemów

Zarządzanie procesami biznesowymi Wprowadzanie do systemu, wykonywanie, rozliczanie i

obsługa transakcji

Monitorowanie i sprawozdawczość

Dokumentacja dotycząca klienta

Uczestnicy procesów niebędący klientami

Sprzedawcy i dostawcy


Główne czynniki ryzyka operacyjnego to: procedury, ludzie, systemy oraz

zdarzenia zewnętrzne.

Procedury mogą stać się źródłami ryzyka w przypadku kiedy zostały źle zaprojektowane

bądź wykonane. Główną przyczyną złego zaprojektowania procedury jest nieznajomość

funkcjonowania procesów zachodzących w przedsiębiorstwie lub ich znaczne

skomplikowanie. Straty mogą być spowodowane brakiem procedur. Złe wykonanie procedur

zazwyczaj jest następstwem błędów ludzkich.

Ludzie popełniają błędy, które w następstwie powodują straty. Mogą być one

spowodowane m.in. przez przepracowanie, problemy z koncentracją, niewystarczająca

znajomość produktów i procesów, oszustwa pracowników oraz celowe działania na

niekorzyść pracodawcy.

Systemy informatyczne, które funkcjonują w przedsiębiorstwie mogą przyczynić się do

strat spowodowanych przez nieumyślne awarie lub błędy projektowe, bądź w wyniku

umyślnych działań pracowników przedsiębiorstwa lub osoby z zewnątrz.

Zdarzenia zewnętrzne stanowią istotny czynnik wpływający na powstawanie strat, często

bardzo dużych. Do zdarzeń zewnętrznych zalicza się m.in. wszelkiego rodzaju katastrofy,

działania terrorystyczne, niepokoje społeczne, ataki na strony internetowe, bankructwo firmy

outsourcingowej lub kluczowego dostawcy surowców. Większość zdarzeń z tej grupy jest

całkowicie nieprzewidywalna [4].

W celu umiejętnego zarządzania ryzykiem operacyjnym konieczne jest zidentyfikowanie

jego źródła. Do pomiaru i identyfikowania czynników ryzyka służą metody jakościowe oraz

ilościowe których podział na poszczególne techniki został przedstawiony poniżej.

75

Metody jakościowe można podzielić na następujące techniki:

Opisowa ocena ryzyka,

Katalog czynników ryzyka

Analiza profilowa,

Systemy wczesnego ostrzegania

Metoda wyrównania ryzyka

Metoda szacowania ryzyka FMEA [9].

Metody ilościowe dzieli się kolejno na następujące metody i techniki:

Metody strategiczne

o Metody planów alternatywnych

Techniki optymalizacyjne

Gry kierownicze

o Metody finansowe

Badanie progu rentowności

Techniki wskaźnikowe i punktowe

Techniki inwestycyjne

Metody operacyjne

o Metody operacyjne

Metody badań operacyjnych

Drzewa decyzyjne

Techniki sieciowe

Algorytm simpleks

Teoria kolejek

Teoria gier

Metody statystyczne

Analizy wrażliwości

Analizy korelacji

Analizy prawdopodobieństwa

Analizy przyrostów

Analiza odchylenia standardowego

Analizy histogramów

Metody symulacyjne

Technika Monte Carlo

Programowanie ewolucyjne [9].

Metody jakościowe rozumiane są najczęściej jako metody wykorzystujące oceny

ekspertów i innych osób, które szacują określone parametry związane z ryzykiem

operacyjnym, oraz jego poziom. Mają tutaj zastosowanie techniki heurystyczne takie jak

analiza scenariuszy oraz analiza delficka. Poziom niektórych rodzajów ryzyka operacyjnego

może być określony wyłącznie przy wykorzystaniu technik tej grupy metod. Najczęściej

stosowane są wtedy opis słowny i prezentacja graficzna [4].

Metody ilościowe wykorzystują wyłącznie wartości liczbowe, które pozyskuję się z baz

danych bądź też są one szacowane. Do efektywnego wykorzystania metod ilościowych

kluczowe są wiarygodność i jakość danych historycznych używanych do obliczeń. Metody te

często są utożsamiane z metodami statystycznymi [4].

Wśród specyficznych cech ryzyka operacyjnego warto podkreślić następujące problemy:

ryzyko to nie jest podejmowane w celu osiągnięcia określonych korzyści

biznesowych, lecz jest wbudowane w prowadzoną działalność,

nie można całkowicie wyeliminować źródeł tego ryzyka,

analiza czynników oraz konsekwencji i skutków ryzyka nie jest łatwa,

76

pomiar ryzyka operacyjnego nie jest prostym zadaniem,

trudno jednoznacznie określić właścicieli ryzyka,

ma ono wyjątkowo heterogeniczną naturę [1].

Celem zarządzania ryzykiem operacyjnym „jest ograniczenie rozmiarów szkód, które

może ono spowodować. Należy tu mieć na uwadze wszystkie możliwe środki, które stosuję

się w przypadku zaistnienia ryzyka oraz te, które się przewiduję zanim zaistnieje ryzyko.

Chodzi także o wykorzystanie wszystkich możliwości, które dopuszczają przeniesienie

ryzyka, w części lub w całości, na zewnątrz na kontrahentów albo na osoby trzecie. Powinno

się również ograniczać wszystkie obszary ryzyka, które pozostają jeszcze, pomimo usunięcia

przyczyn, oraz stosować środki ograniczające ich rozmiar” [6]. Tabela 2 pokazuję różne

strategie jakie mogą być wykorzystane przez przedsiębiorstwo do zabezpieczania się

przed ryzykiem.

Tabela 2. Możliwe działania wobec ryzyka

Możliwe decyzje Poziom ryzyka Działania wobec ryzyka

Ponoszenie ryzyka Bardzo wysokie Przejęcie ryzyka na siebie

Własne pokrycie ryzyka Wysokie Tworzenie rezerw z własnego kapitału

Kalkulowanie odpowiednich cen

Dywersyfikacja ryzyka Średnie Różne sposoby rozproszenia ryzyka na

produkty, klientów i rynki

Kompensacja ryzyka (Hedging) Średnie Stosowanie instrumentów pochodnych

(derywatów)

Równoległe transakcje hedgingowe

Przeniesienie ryzyka Małe Na partnera

Na ubezpieczyciela

Na inne podmioty

Unikanie ryzyka Brak Zaniechanie działania

Źródło: [6].

3. RYZYKO OPERACYJNE W PRZEDSIĘBIORSTWIE PRODUKCYJNYM

Ryzyko w przedsiębiorstwie produkcyjnym najczęściej spowodowane jest brakiem

wiedzy o przyszłym stanie otoczenia, w jakim to przedsiębiorstwo będzie funkcjonować.

Szereg rodzajów ryzyka może powstawać w każdej z części przedsiębiorstwa produkcyjnego

i może dotyczyć kilku podstawowych obszarów:

Zapasów – przestarzałe produkty, źle oszacowany poziom potrzebnych zapasów,

Urządzeń – utarta linii produkcyjnej wskutek np. pożaru fabryki, awaria urządzeń

produkcyjnych,

Produkcji – odpady, poprawki itp.,

Gwarancji – dostawa części zamiennych, opusty cenowe z tytułu napraw

gwarancyjnych, zwroty wadliwych produktów,

Rozwoju – błędne eksperymenty, wadliwe konstrukcje,

Zbytu – nieotrzymanie zapłaty, straty z tytułu zmiany kursu walut, grzecznościowe

opusty cenowe [6].

Wymienione wyżej ryzyko można połączyć w trzy podstawowe grupy ryzyka:

Ryzyko produkcyjne,

Ryzyko logistyczne,

Ryzyko w zakresie badań i rozwoju [6].

77

Operacyjne ryzyko produkcyjne3 odnosi się do bieżących zakłóceń procesu

produkcyjnego, które trudno jest przewidzieć. Można je podzielić według różnych kryteriów

np. według procesów produkcji, czynników produkcji, produktów i/lub według związków

przyczynowych i skutków.

Ryzyko logistyczne, rozumiane jest jako mierzalna niepewność co do określonego

zdarzenia w obrębie działalności logistycznej, w warunkach dwóch lub więcej

możliwości [2]. Operacyjne ryzyko logistyczne dotyczy wszystkich działów przedsiębiorstwa

produkcyjnego i wynika w największym stopniu z niedoskonałości bieżącego zarządzania,

które ukierunkowane jest na zaopatrzenie, produkcję lub zbyt towarów. Typowy łańcuch

logistyczny przedsiębiorstwa obejmuje gospodarkę materiałową, logistykę produkcji oraz

logistykę dystrybucji. W tym obszarze przedsiębiorstwo jest narażone na powstanie ryzyka

związanego m.in. z produkowaniem, magazynowaniem, kontrolą, planowaniem,

transportowaniem oraz przetwarzaniem informacji [6]. Ryzyko powstające w kontaktach

z dostawcami jest wielowymiarowe i może dotyczyć m.in. asortymentu towarów, ich ilości,

cen oraz know-how. Sterowanie tym ryzykiem jest możliwe, ale skuteczność tego sterowania

w dużej mierze zależy od pracowników działu zakupów odpowiedzialnych za wybór

dostawców towarów i usług oraz poziom płaconych cen. Istotne jest tu ryzyko przekupstwa

i łapownictwa, które mogą skłonić pracownika do podejmowania działań niekorzystnych dla

firmy i tym samym narazić ją na straty [6].

Ryzyko magazynowania jest zawsze duże w szczególności w przypadku składowania

przez długi okres oraz podczas kolejnych faz przekazywania materiałów między magazynem

zaopatrzenia, wewnętrznym magazynem przedsiębiorstwa a magazynem wysyłkowym. Straty

mogą być spowodowane również utrzymaniem ponadnormatywnych zapasów, których

utrzymanie generuje wysokie koszty [6]. Negatywnym skutkiem nieposiadania

odpowiedniego poziomu zapasów może być, np. utrata klientów na rzecz konkurencji,

konieczność ponoszenia dodatkowych kosztów związanych z interwencyjnymi zakupami,

utrata wiarygodności lub kary za niedotrzymanie warunków umowy [2]. Podczas

magazynowania może również dojść do powstania szkód wyrażających się w zniszczeniu

bądź uszkodzeniu towarów oraz ich ubytku i kradzieży [6].

Jeżeli chodzi o ryzyko transportu przy jego ocenie należy wziąć pod uwagę możliwość

zaistnienia szkód, opóźnień w dostawie i sposób, kompleksowość, jakość oraz długość

transportu. Ryzyko może się powiększyć w przez brak odpowiedniej oceny tego ryzyka ze

strony kontroli [6].

W zarządzaniu ryzykiem kosztów konieczne jest zaangażowanie pracowników działów

controllingu, planowania produkcji i transportu. Efektywne zarządzanie ryzykiem kosztów nie

jest możliwe bez konsekwentnego ograniczania zapasów magazynowych. Konieczne jest

ustalenie optymalnych wielkości magazynowanych towarów w celu utrzymania kosztów na

możliwie najniższym poziomie [6].

Ryzyko w badaniach i rozwoju to ostatnia grupa ryzyka wskazana w wymienionym

wyżej podziale. Rozwój jest ukierunkowany na wykorzystanie osiągnięć naukowych, jeżeli

chodzi o nowe produkty, nowe usługi i nowe technologie. Badania można podzielić na

podstawowe i stosowane. Badania podstawowe mają na celu rozpoznanie i zidentyfikowanie

nowych obszarów wiedzy, podczas gdy badania stosowane odpowiadają na pytanie jak tą

wiedzę można w praktyce gospodarczej wykorzystać. Badaniom przypada ważne zadanie

stworzenia warunków organizacyjnych, osobowych technicznych i finansowych, które

pozwolą na zrealizowanie przyjętych przez przedsiębiorstwo produkcyjne celów. To badania

3 W zakresie ryzyka produkcyjnego w przedsiębiorstwie wyróżnia się również ryzyko strategiczne. Ryzyko

strategiczne utrzymuję się przez wiele lat, a skala i zakres jego skutków są zazwyczaj większe niż w przypadku

ryzyka operacyjnego. Wynika to przede wszystkim z decyzji dotyczących inwestycji i programów

produkcyjnych [6].

78

i rozwój określają przyszły potencjał przedsiębiorstwa i wiążą się z ryzykiem

technologicznym i rynkowym. Z technologicznego punktu widzenia istnieje niepewność czy

nowe rozwiązania będą mogły być wykorzystane np. ze względu na unormowania prawne.

Ryzyko rynkowe wiąże się z niepewnością rynku i tym czy nowy produkt niezweryfikowany

do tej pory przez rynek znajdzie nabywców. W obszarze badań i rozwoju istnieje również

wysokie ryzyko powstania produktów, projektów i procesów obarczonych błędnymi

rozwiązaniami bądź nieprawidłowymi konstrukcjami. Nowe udane produkty i rozwiązania

należy prawnie chronić, tak aby poniesione na nie nakłady przyniosły oczekiwane

korzyści [6].

PODSUMOWANIE

Każde przedsiębiorstwo produkcyjne jest narażone w toku swojej działalności na ryzyko.

Ryzyko operacyjne często jest nie możliwe do przewidzenia. Dzięki systematycznej

identyfikacji ryzyka i wprowadzeniu w odpowiednim momencie mechanizmów kontrolnych

i interwencyjnych przedsiębiorstwo zostaje w pewnym stopniu zabezpieczone i może dążyć,

poprzez terminową realizację zdań, do osiągania swoich celów. Reasumując, należy jasno

stwierdzić, że zarządzanie ryzykiem jest jednym z podstawowych i niezbędnych systemów

zarządzania każdą organizacją. Jest działaniem przynoszącym korzyści, możliwość

sprawnego funkcjonowania i zarządzania.

BIBLIOGRAFIA

[1]. Bartosiewicz A. (2014), Proces zarządzania ryzykiem operacyjnym w banku –

studium przypadku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego – Finanse,

Rynki Finansowe, Ubezpieczenia”, nr 72, s. 33–44

[2]. Gąsowska M. (2013), Wybrane problemy zarządzania ryzykiem operacyjnym w

przedsiębiorstwie, „Zarządzanie i Finanse”, R. 11, nr 4, cz. 3, s. 139-154

[3]. Griffin R. W. (2000) Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa

[4]. Jajuga K. (2007), Zarządzanie ryzykiem, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

[5]. Kaczmarek T. T. (2001), Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie eksportującym,

ODiDK, Gdańsk

[6]. Kaczmarek T. T. (2005), Ryzyko i zarządzanie ryzykiem. Ujęcie interdyscyplinarne,

Difin, Warszawa

[7]. Kulińska E. (2011), Metody analizy ryzyka w procesach logistycznych, „Logistyka”,

Warszawa, nr 2, s. 385-409.

[8]. Kulińska E., Dornfred A. (2009), Zarządzanie ryzykiem procesów: identyfikacja –

modelowanie – zastosowanie, Oficyna Wydawnicza Politechnika Opolska, Opole

[9]. Zawiła-Niedźwiedzki J. (2013), Zarządzanie ryzykiem operacyjnym w zapewnianiu

ciągłości działania organizacji, edu-Libri, Kraków - Warszawa

79

Maria Cieśla Politechnika Śląska, Wydział Transportu, Katedra Logistyki i Transportu Przemysłowego

Katarzyna Turoń Politechnika Śląska, Wydział Transportu, Studenckie Koło Naukowe Logistyki LogistiCAD

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W PROCESACH TRANSPORTU

KONTENERÓW W OPARCIU O METODĘ MAPY RYZYKA I METODĘ

MATEMATYCZNĄ

WPROWADZENIE

Obserwowany ciągły rozwój usług transportowych niezależnie od uwarunkowań

makroekonomicznych jest przyczyną rozwijającej się gospodarki rynkowej, a co za tym idzie,

wzrostu wymiany handlowej, w tym wymiany na skalę międzynarodową. Zgłębiając

zagadnienie roli jaką spełniają usługi transportowe, ich zakres, częstotliwość oraz zasięg,

koniecznym staje się przeprowadzenie analiz ryzyka związanych z procesem usługowym.

Ryzyko związane z prowadzeniem każdej działalności, a w szczególności firm

działających w sektorze transportowym, sprawia, że zarządzanie nim jest wyjątkowo ważne.

W Polsce w branży transportowej funkcjonuje bowiem prawie 140 tys. firm. Ponad 90%

przedsiębiorstw transportowych zajmuje się transportem drogowym, w którym konkurencja

jest najwyższa. Zatem uwzględnienie zagadnień związanych z ryzykiem w biznes planie

działalności przedsiębiorstwa transportowego może przysłużyć się nie tylko do utrzymania na

rynku konkurencyjnym, ale i do osiągnięcia wzrostu.

Jednocześnie szybkie podejmowanie decyzji ma ogromny wpływ na sytuację

przedsiębiorstw, szczególnie w sferze operacyjnej. Bardzo ważne jest zatem uwzględnienie

w strategii firmy zarówno wszelkich maksymalnych ograniczeń, jak i zabezpieczeń przed

skutkami ewentualnego ryzyka. Ryzyko jest bowiem na stałe wpisane w każdy rodzaj

działalności, jednak rolą przedsiębiorcy jest jego zminimalizowanie poprzez analizę zagrożeń

i wprowadzenie koniecznych zmian.

W niniejszym opracowaniu przedstawiono zarys teoretyczny związany z podstawami

zarządzania ryzykiem, w szczególności identyfikacją potencjalnego ryzyka oraz oceną

skutków i prawdopodobieństwa jego wystąpienia. Zaprezentowano też metody oceny

zidentyfikowanego ryzyka, jego istotności oraz określania ewentualnej reakcji

przedsiębiorstwa na ryzyko w celu minimalizacji jego skutków.

W części badawczej przedstawiono analizę identyfikacji potencjalnego ryzyka, oceny

skutków i prawdopodobieństwa jego wystąpienia oraz oceny istotności dla przedsiębiorstwa

realizującego usługi transportu kontenerów w przewozach drogowych. Posłużono się dwoma

metodami dla porównania wyników: metodą mapy ryzyka i metodą matematyczną. Dzięki

wyodrębnieniu dwudziestu pięciu najbardziej istotnych zagrożeń dokonano identyfikacji tej

części działań w procesie przewozu kontenerów, które muszą charakteryzować się największą

starannością przy ich realizacji dla minimalizacji możliwych strat. Jednocześnie opracowano

listę czynności zaradczych, które nie tylko pozwolą na zniwelowanie potencjalnych

konsekwencji zagrożeń mogących wystąpić podczas organizacji lub realizacji przewozu

kontenerów, ale także w dużym stopniu mogą przyczynić się do zmniejszenia

prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka lub minimalizacji skutków jego wystąpienia.

80

1. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W PROCESIE TRANSPORTOWYM

W literaturze przedmiotu istnieje wiele definicji pojęcia zarządzania ryzykiem.

Zarządzanie ryzykiem jest często rozumiane jako identyfikacja, mierzenie i kontrolowanie

ryzyka w celu jego maksymalnego ograniczenia oraz zabezpieczenie przed skutkami

ryzyka [1]. Zarządzanie ryzykiem jest związane z planową i celową analizą, sterowaniem

i kontrolowaniem ryzyka, którego efektem jest minimalizacja możliwych strat lub

maksymalizacja korzyści wynikających z analizowanego procesu gospodarczego (np.

logistycznego, transportowego). Planowanie oznacza systematyczną, ale nie przypadkową,

analizę, zaś celowość ma za zadanie świadome śledzenie wywodzących się z celów

przedsiębiorstwa pozycji i szans konkretnego zlecenia [5].

Zarządzanie ryzykiem jest logicznie poukładanym planem, systemem, procesem, który

można podzielić na następujące po sobie etapy. Przykładową metodologię etapowego

postępowania w analizie zarządzania ryzykiem przedstawiono na rysunku 1.

Rysunek 1. Etapowy proces zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie transportowym

Źródło: opracowanie własne na podstawie: [6].

Przedsiębiorstwa transportowe ukierunkowane są na osiąganie określonych celów, które

służą do wyznaczania przedmiotów działania firmy, jakim są usługi transportowe. Głównym z

zamierzeń jest zatem przewóz ładunków przy minimalizacji kosztów oraz maksymalizacji

jakości obsługi klienta. Na drodze do osiągnięcia wyznaczonych celów należy mieć jednak na

uwadze ryzyko, które mogą spowodować opóźnienia lub wręcz uniemożliwić wykonanie

zadania zgodnie z wcześniejszymi założeniami [7].

Eliminowanie wykrytych zagrożeń może prowadzić do zwiększenia terminowości

dostaw, ograniczania kosztów wynikłych ze szkód, a co za tym idzie w konsekwencji pozwala

osiągnąć zamierzony zysk oraz inne elementy pozacenowe konkurencyjności, (np. poprawa

wizerunku przedsiębiorstwa). Poziom pewności lub niepewności podczas realizacji przyjętego

Organizowanie procesu zarządzania

przedsiębiorstwem/procesem transportowym ETAP I

Ustalenie celów przedsiębiorstwa/procesu

transportowego ETAP II

Identyfikacja ryzyka ETAP III

Ocena ryzyka ETAP IV

Reakcja na ryzyko ETAP V

Kontrola ETAP VI

81

zlecenia może decydować o wyborze określonej alternatywy przy określeniu stanu gotowości

do podjęcia ryzyka. Preferowanie pewności lub preferowanie ryzyka podczas realizacji usług

transportowych może przybrać różne formy, przekładające się na konkretne decyzje.

Podsumowując, wyznaczenie ryzyka przy formułowaniu celu pozwala na uniknięcie

ryzyka lub wyeksponowanie aspektu ryzyka. Preferowanie ryzyka lub preferowanie pewności

wpływa na kolejne procesy w zarządzaniu przedsiębiorstwem transportowym [3].

2.1. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ W PROCESACH TRANSPORTOWYCH

Identyfikacja ryzyka jest jednym z najważniejszych i podstawowych elementów

zarządzania ryzykiem. Odpowiednie i właściwe przeprowadzenie tego procesu jest niezbędne

nie tylko do skutecznego, ale także prawidłowego zarządzania ryzykiem. Etap identyfikacji

ryzyka polega na zebraniu najważniejszych informacji na temat występujących zagrożeń,

które mogą wpłynąć bezpośrednio lub pośrednio na realizację wyznaczonych zadań

transportowych [7].

Identyfikacja ryzyka polega na: rozpoznaniu zagrożeń, określeniu, skategoryzowaniu oraz

opisaniu różnych rodzajów ryzyka, które mogą zagrozić prawidłowej realizacji celów

zarówno podczas organizacji, jak i realizacji procesów transportowych. Zidentyfikowane

zagrożenia mogą uniemożliwić realizację wyznaczonych celów, a także spowodować szkody

lub zepsuć wizerunek firmy [6].

Identyfikacja ryzyka powinna uwzględniać wszystkie zdarzenia, zarówno wewnętrzne jak

i zewnętrzne, powodujące jego wystąpienie, ponieważ mają one ważne znaczenie

w kierowaniu i podejmowaniu decyzji. Należą do nich zarówno znane, jak i nowe kategorie

ryzyka [3].

Ryzyko występujące w przedsiębiorstwach lub procesach transportowym może wiązać

się z:

błędnymi decyzjami spowodowanymi nieprawdziwymi, nierzetelnymi,

niedostatecznymi oraz nieprawidłowymi informacjami,

niedopilnowaniem, niewiedzą lub nieprzestrzeganiem przepisów oraz wyznaczonych

procedur związanych z wymaganymi dokumentami, obowiązującymi obowiązkami

przewoźnika,

czynnikiem ludzkim,

czynnikiem technicznym,

czynnikiem losowym.

Bardzo istotną rolę w identyfikacji ryzyka pełni konsekwencja. Dzięki niej możliwe jest

wybranie wszystkich istotnych zagrożeń oraz zdefiniowanie rodzajów ryzyka z nich

wynikających.

Zidentyfikowane ryzyka należy w następnej kolejności poddać analizie mającej za

zadanie określenie prawdopodobieństw wystąpienia danego ryzyka oraz określenia

możliwych skutków. Podczas analizy przyczyny ryzyka należy uwzględnić czas, w którym

następują zmiany, co znacząco wpływa na cały proces zarządzania ryzykiem. Należy określić

w jakim stopniu przedsiębiorstwo ma wpływ na powstawanie ryzyka, jaka jest przyczyna jego

wystąpienia oraz czy możliwe jest zminimalizowanie lub ograniczenie zagrożenia do

akceptowalnego poziomu. Analizie należy poddać wszystkie czynniki wywołujące ryzyko,

które równocześnie zagrażają osiągnięciu wyznaczonego celu realizacji ekonomicznie

uzasadnionego i bezpiecznego procesu transportowego. Pominięcie lub zbagatelizowanie

niektórych rodzajów ryzyka obniża sens dalszego działania, a co za tym idzie naraża

przedsięwzięcie związane z zarządzaniem ryzykiem na niepowodzenie. Mając do dyspozycji

zebrane przyczyny powstawania ryzyka należy je szczegółowo zbadać pod jakim kątem

82

wpływają na realizowane cele. Można również zbadać jaki mają wpływ na całokształt

przedsiębiorstwa. Przy opisie skutków ryzyka należy wziąć pod uwagę czynniki takie jak:

bezpieczeństwo lub jego brak oraz pewność lub niepewność realizacji zadania [3].

2. 2. METODA MAPY RYZYKA I METODA MATEMATYCZNA OCENY RYZYKA

W PROCESACH TRANSPORTOWYCH

Ocena ryzyka jest możliwa na wiele sposobów [2] i jest najistotniejszym, a jednocześnie

trudnym oraz czasochłonnym elementem w całym procesie zarządzania ryzykiem. Proces

oceny ryzyka pozwala wpłynąć na zakres, w jakim dane zdarzenie wpłynie na osiągniecie

wyznaczonego celu związanego z prawidłowo wykonanym zadaniem transportowym,

Niepewność potencjalnych zdarzeń, które mogą wyniknąć w czasie przygotowania transportu

i samego przejazdu oceniana jest z dwóch perspektyw: ich prawdopodobieństwa oraz

skutków, co przedstawiono schematycznie na rysunku 2 [6].

Rysunek 2. Etap oceny ryzyka procesu transportowego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: [6].

Jak widać na rysunku 2 etap oceny zagrożenia w zarządzaniu ryzykiem ma na celu

obniżenie wpływu ryzyka na funkcjonowanie danego przedsiębiorstwa poprzez pomiar

polegający na określeniu prawdopodobieństwa możliwości wystąpienia danego rodzaju

ryzyka, jak również możliwych skutków, w których może ono wystąpić.

Zastosowana w ten sposób procedura pozwala ocenić poziom ryzyka, co w konsekwencji

umożliwia podjęcie odpowiednich decyzji i działań zapobiegawczych mających na celu

minimalizację występującego zagrożenia. System oceny ryzyka powinien posiadać definicję

dla różnych rodzajów prawdopodobieństw i skutków zdarzeń.

Skutek, nazywany również konsekwencjami, oznacza wszystkie możliwe konsekwencje

dla przedsiębiorstwa, takie jak: straty finansowe, straty czasowe, straty związane z przestojem

samochodu czy wystąpienie innych niekorzystnych zdarzeń. Ocena skutków

zidentyfikowanych zdarzeń opiera się na oszacowaniu przypuszczalnych wyników, które

będą oddziaływać na organizację firmy oraz niesione ze sobą zaistnienie danego ryzyka.

Uwzględnia się przy tym oddziaływanie oraz konsekwencje jakie ze sobą niesie dane ryzyko.

Ocena skutków wystąpienia ryzyka w przedsiębiorstwie transportowym może opierać się

na skali pięciostopniowej, którą szczegółowo opisano w tabeli 1.

Przyjęty poziom strat powinien być efektem opartym na twardych, posiadanych źródłach

pochodzących z przedsiębiorstwa lub wiedzy eksperckiej. Podczas oceny skutku zagrożenia

Zidentyfikowane zjawisko ryzyka procesu transportowego

Charakterystyka ryzyka procesu transportowego

Określenie możliwych skutków

ryzyka

Określenie prawdopodobieństwa

wystąpienia ryzyka

Ocena ryzyka procesu transportowego

83

dla przedsiębiorstwa lub procesu transportowego powinno się wziąć pod uwagę najgorszy

przypadek jaki się może wydarzyć przy uwzględnieniu analizowanej sytuacji.

Tabela 1. Skutki wystąpienia ryzyka procesu transportowego

Skutek

wystąpienia

ryzyka

Opis szczegółowy skutków

Wartość

punktowa

skutków

nieznaczny

znikomy, niewielki wpływ na realizację zadań oraz celów

przedsiębiorstwa; minimalne skutki finansowe; brak skutków prawnych;

brak wpływu na wizerunek firmy; brak wpływu na bezpieczeństwo

pracowników

1

mały

mały wpływ na realizację zadań oraz celów przedsiębiorstwa; mały skutek

finansowy; brak skutków prawnych; niewielki wpływ na wizerunek firmy;

brak wpływu na bezpieczeństwo pracowników

2

średni

średni wpływ na realizację zadań oraz celów przedsiębiorstwa; średnie

skutki finansowe; umiarkowane skutki prawne; średni wpływ na

wizerunek firmy; brak wpływu na bezpieczeństwo pracowników

3

poważny

poważny wpływ na realizację zadań, poważne zagrożenie terminu

wykonania zlecenia, możliwość nie osiągnięcia wyznaczonego celu;

poważne straty finansowe; poważne konsekwencje prawne; poważny

wpływ na wizerunek firmy; możliwość zagrożenia dla zdrowia i życia

pracowników

4

katastrofalny

brak realizacji wyznaczonych zadań oraz celów, nie wykonanie zadania w

wyznaczonym terminie; bardzo wysokie straty finansowe; bardzo

poważne oraz rozległe konsekwencje prawne; utrata dobrego wizerunku

firmy w środowisku transportowym; naruszenie bezpieczeństwa

pracowników, utrata zdrowia i życia

5

Źródło: [6].

Ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia danego ryzyka, uwzględnioną na rysunku 2,

należy ocenić pod kątem częstotliwości wystąpienia danego zdarzenia. Można do tego

posłużyć się pięciostopniową oceną prawdopodobieństwa, określającą jak często dane

zdarzenie występuje i scharakteryzowaną w tabeli 2.

Tabela 2. Ocena prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka procesu transportowego

Prawdopodobieństwo

wystąpienia ryzyka Opis szczegółowy

Wartość punktowa

prawdopodobieństwa

bardzo rzadkie lub

niemożliwe

Zdarzenie bardzo małe; możliwość zaistnienia w wyjątkowych

okolicznościach (od 1 do 20%); najprawdopodobniej w ogóle

nie zaistnieje

1

małe

prawdopodobieństwo

Istnieje małe prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia, może

wystąpić w wyjątkowych okolicznościach (od 21 do 40%, że

wystąpi mniej więcej raz na dwa lata); dotyczy nielicznych

spraw

2

średnie

prawdopodobieństwo

Prawdopodobieństwo zaistnienia jest średnio możliwe (od 41 do

60%, że wystąpi więcej niż raz do roku); w niektórych

przypadkach takie zdarzenie może mieć miejsce; dotyczy

niektórych spraw

3

duże

prawdopodobieństwo

Zaistnienie zdarzenia jest bardzo prawdopodobne (od 61 do

80%, że wystąpi regularnie przynajmniej parę raz w roku);

dotyczy większości spraw

4

prawie pewne Zdarzenie prawie pewne, wystąpi regularnie co miesiąc lub

częściej (prawdopodobieństwo od 81-100%) 5

Źródło: [6].

84

Analiza ryzyka, po oszacowaniu najważniejszych parametrów, czyli skutków oraz

prawdopodobieństwa zdarzenia, powinna być zakończona zestawieniem wszystkich zagrożeń

mogących wystąpić w przedsiębiorstwie lub procesie transportowym z uwzględnieniem

istotności niebezpieczeństwa.

Istotność ryzyka jest wymiernym skutkiem zmaterializowania negatywnych zdarzeń

i rozpatrywana jest jako iloczyn prawdopodobieństwa ryzyka i skutków wystąpienia ryzyka

według następującego wzoru:

(1)

gdzie: IR - współczynnik istotności ryzyka,

P - prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka,

S - skutek wystąpienia ryzyka.

Podany wzór zakłada, że poziom zagrożenia jest zależny zarówno od

prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka, jak również od skutków wystąpienia ryzyka.

Określenie współczynnika istotności ryzyka umożliwia ustalenie wagi oceny ryzyka oraz

uporządkowanie listy zidentyfikowanych niebezpieczeństw. Pogrupowane rodzaje ryzyka

przedstawiają rzeczywiste zagrożenia dla realizowanych zadań i celów firmy oraz wskazują

kierunki działań zaradczych [6].

W ten sposób ustalając prawdopodobieństwo i skutek każdej kategorii ryzyka,

jednocześnie stopniujemy każde z nich według stopnia istotności niskiej (1-6), średniej (8-12)

i wysokiej (15-25). Po określeniu stopnia istotności możliwe jest przyporządkowanie każdego

zagrożenia do odpowiedniego pola zgodnie z metodą mapy oceny ryzyka, którą

przedstawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Mapa ryzyka

Skutki

Prawdopodobieństwo

rzadkie mało

prawdopodobne średnie

prawdo-

podobne prawie pewne

katastrofalne 5 10 15 20 25

poważne 4 8 12 16 20

średnie 3 6 9 12 15

małe 2 4 6 8 10

nieznaczne 1 2 3 4 5

Źródło: [6].

Inną metodą analizy ryzyka jest zastosowanie metody matematycznej oceny ryzyka.

Analizę ryzyka metodą matematyczną przeprowadza się za pomocą formuł matematycznych,

najczęściej zastosowanych w arkuszach kalkulacyjnych. Przeprowadzanie metody

matematycznej za pomocą arkusza kalkulacyjnego wymaga wykonania następujących

działań:

a) identyfikacja listy ryzyka,

b) przypisanie wag kryteriom oceny ryzyka,

c) określenie priorytetu kierownictwa/zadania,

d) uwzględnienie daty ostatniej oceny,

e) przyznanie punktów poszczególnym kryteriom według algorytmu:

(2)

gdzie: LP - liczba punktów dla każdego ryzyka,

WK1…n - wagi przypisane kryteriom,

P1…n - punkty przypisane kryteriom,

m - wartość maksymalna jaką należy przyznać dla danego kryterium.

85

f) ocena ryzyka pod względem ostatniej kontroli,

g) ocena ryzyka po uwzględnieniu priorytetu,

h) ocena końcowa [6].

3. PRZYKŁAD ANALIZY RYZYKA DLA PROCESU TRANSPORTU

KONTENERÓW

W badanej analizie przypadku jakim jest organizacja i przewóz drogowy kontenerów

identyfikacja oraz ocena ryzyka została podzielona na następujące elementy (zgodnie

z elementami procesu transportowego i innymi czynnikami mającymi na niego duży wpływ):

czynniki związane z organizacją przewozu kontenerów,

czynniki związane z operacjami manipulacyjnymi kontenerów (załadunek,

wyładunek),

czynniki związane z przewozem kontenerów,

czynniki ludzkie,

czynniki techniczne.

Badania czynników zostały przeprowadzone w czasie jednodniowych warsztatów dla 22

osób znających tematykę i mających doświadczenie w zakresie intermodalnego transportu

standardowych kontenerów. Drogą heurystycznej metody burzy mózgów w grupie

eksperckiej zidentyfikowano ryzyko w każdej z poszczególnych grup. W tabeli 4

przedstawiono szczegółową charakterystykę każdego ryzyka z podziałem na jego symbol,

przyczynę i skutek oraz uzgodnioną w grupie eksperckiej ocenę, tj. skutek,

prawdopodobieństwo i istotność danego ryzyka.

Tabela 4. Identyfikacja i ocena ryzyka w procesie transportu kontenerów

Symbol Zidentyfikowane

ryzyko Przyczyna Skutek

Ocena ryzyka

Skutek Prawdopodo-

bieństwo Istotność

CZYNNIKI ZWIĄZANE Z ORGANIZACJĄ PRZEWOZU KONTENERÓW

O1 brak zgodności

danych w zleceniu niewłaściwe miejsce lub data załadunku

lub rozładunku z listem przewozowym

kara umowna

niedotrzymanie warunków umowy

brak możliwości wykonania prawidłowo

przewozu

4 - poważny 2 - małe 8 - średnia

O2

brak zezwolenia na

przewóz niektórych

towarów

nie złożono podania o zezwolenie

nie złożono podania o zezwolenie w

terminie lub wpisano błędne dane

mandat, zakaz dalszej jazdy

straty związane z nieterminowym wykonaniem

zadania

konieczność wyrobienia nowego zezwolenia

3 - średni 2 - małe 6 - niska

O3

niewłaściwie

wypełniony

certyfikat pakowania

kontenera

braki lub błędy w certyfikacie pakowania

kontenera przekazane kierowcy

mandat

zakaz dalszej jazdy

straty związane z nieterminowym wykonaniem

zadania


O4

niewłaściwe

ocechowanie

kontenera

nieczytelne numery kontenera

błędne oznakowanie kontenera



przewozu

3 - średni 1 - rzadkie 3- niska

O5

brak lub błędy w

dokumentach

przewozowych

zagubienie dokumentacji

niewłaściwie wypełniona dokumentacja

transportowa

mandat

zakaz dalszej jazdy


przewozu

4 - poważny 1 - rzadkie 4 - niska

CZYNNIKI ZWIĄZANE Z OPERACJAMI MANIPULACYJNYMI KONTENERÓW

M1

niedostateczna

przestrzeń do

manipulacji

terminala

nieodpowiednia lokalizacja punktu

przeładunkowego

źle zaprojektowany terminal

zapełnianie przestrzeni manipulacyjnej

kontenerami składowanymi

przepełnienie terminala

uszkodzenie kontenera (ładunku)

wydłużony czas operacji

brak ciągłości operacyjnej

2 - mały 2 - małe 4 - niska

M2 nieodpowiednie

podłoże

brak utwardzenia podłoża

nieodpowiednie materiały użyte do

utwardzenia podłoża

złe określenie parametrów tarcia podłoża

koleiny

uszkodzenie urządzeń manipulacyjnych

duże zużycie ogumienia urządzeń

częste przeglądy urządzeń


87

M3 przewrócenie stosu

kontenerów

nieodpowiednie podłoże

silne wiatry

niewłaściwe ułożenie i zabezpieczenie

stosu



straty czasowe i finansowe

5 -

katastrofalny 3 - średnie

15 -

wysoka

M4

zerwanie się

kontenera z

chwytaka

zużyte lub uszkodzone czopy mocujące

uszkodzone lub skorodowane elementy

chwytne kontenera

przeładowanie kontenera



zagrożenie życia i zdrowia operatora

5 -

katastrofalny 2 - małe

10 -

średnia

CZYNNIKI ZWIĄZANE Z PRZEWOZEM KONTENERÓW

P1 kontrola ITD

źle oznakowany pojazd

nieprawidłowo rozmieszczony ładunek

brak odpowiedniej dokumentacji

mandat, zakaz dalszej jazdy

nieterminowe wykonanie zadania

straty czasowe i finansowe

3 - średni 3 - średnie 9 - średnia

P2 kolizja

złe warunki pogodowe

zmęczenie kierowcy

zły stan techniczny pojazdu lub

infrastruktury

uszkodzenie kontenera (ładunku), środka

transportu lub kierowcy

nieterminowe wykonanie zadania

straty związane z przymusowym postojem

konieczność przeładunku kontenera

zmiana trasy przejazdu

5 -

katastrofalny 3 - średnie

15 -

wysoka

P3 złe oznakowanie

pojazdu

niedopilnowanie lub pomyłka w

oznaczeniu pojazdu

kradzież oznaczeń kontenera

mandat

nakaz prawidłowego oznaczenia

zakaz dalszej jazdy

3 - średni 1 - rzadkie 3 -niska

P4

niewłaściwe

zabezpieczenie

kontenera

brak kompetencji pracowników

zły stan techniczny zabezpieczeń

niewystarczająca ilość środków

mocujących

straty materialne, mandat, wypadek lub kolizja


transportu lub kierowcy

uniemożliwienie dalszej jazdy lub konieczność

przeładunku

5 -

katastrofalne 2 - małe

10 -

średnia

P5 kradzież

obezwładnienie kierowcy

postój na niewłaściwych i

niebezpiecznych parkingach


kary umowne, straty materialne

utrata zdrowia/życia kierowcy

5 -

katastrofalny 2 - małe

10 -

średnia

CZYNNIKI LUDZKIE

L1 nietrzeźwość

kierowcy/ operatora nieprawidłowe zachowanie pracownika

wypadek


transportu

brak możliwości prawidłowego wykonania

zadania

zawieszenie pracownika w obowiązkach

4 - poważny 3 - średnie 12 -

średnia

88

L2

spóźnienie lub

niestawienie

pracownika do pracy

nieprawidłowe zachowanie pracownika

(zaspanie)

czynniki zewnętrzne: warunki

atmosferyczne, strajk

zdarzenia losowe

nieterminowość lub brak wykonania zadania

kary umowne


2 - mały 2 - małe 4 - niska

L3 nieprzestrzeganie

czasu pracy kierowcy

pośpiech kierowcy, zbyt wolna praca

czynniki zewnętrzne: warunki

atmosferyczne, strajk, kongestia

transportowa

nieefektywność


zadania

mandat, straty finansowe

3 - średni 4 - duże 12 -

średnia

L4 niskie kwalifikacje

operatora/kierowcy

zbyt duże zaufanie pracownikowi

nie dopilnowanie dokumentów

potwierdzających kwalifikacje

nieefektywność

konieczność zatrudnienia innego pracownika

straty finansowe

3 - średni 1 - rzadkie 3 - niska

L5 brak uprawnień

kierowcy

nie dopilnowanie dokumentów

potwierdzających uprawnienia

upłynięcie terminu ważności dokumentu


zadania

mandat, kary umowne, zakaz dalszej jazdy


L6 wypadek w pracy

choroba pracownika

nieprzestrzeganie zasad BHP

zdarzenie losowe

utrata pracownika

opóźnienie wykonywanego zadania

przymusowy przestój zadań

4 - poważny 2 - małe 6 - niska

CZYNNIKI TECHNICZNE

T1

niedopasowanie

środka transportu do

kontenera

niewłaściwe dane w zleceniu

bariera językowa

niezgodne wymiary kontenera w

stosunku do listu przewozowego

brak realizacji zadania

opóźnienia w realizacji zadania

wysokie straty finansowe


T2

niedostosowanie

infrastruktury

punktowej

brak możliwości bezpiecznego dojazdu

ograniczenia związane z dostępnością

transportową

brak realizacji zadania

kary umowne

straty spowodowane przestojem kontenera


T3 uszkodzenie

kontenera

nieprawidłowe mocowanie

nieostrożna jazda i manipulacja

uszkodzenie ładunku

straty finansowe 3 - średni 3 - średnie 9 - średnia

T4 awaria urządzenia

przeładunkowego

przerwa w dostawie energii

awaria systemu

nieodpowiednia eksploatacja urządzenia

straty związane z przestojem, naprawą


kary umowne


T5 awaria pojazdu wydarzenie losowe

nieprawidłowa eksploatacja pojazdu

straty związane z przestojem, naprawą


kary umowne



89

Po przeprowadzonej analizie pięciu kategorii ryzyka wygenerowano listę 25 szczegółowo

opisanych rodzajów zagrożeń, dla których następnie określono ich istotność. Na podstawie

przyporządkowania skutków i prawdopodobieństwa danego ryzyka możliwe było określenie

położenia danego ryzyka w mapie ryzyka (tabela 5).

Tabela 5. Mapa ryzyka w procesie transportu kontenerów


Dwanaście rodzajów ryzyka ze wszystkich kategorii zostało przyporządkowanych do

grupy niskiej istotności. Są to zagrożenia charakteryzujące się zwykle znikomym lub

niewielkim wpływem na realizację zadań związanych z przewozem kontenerów lub

charakteryzujące się minimalnymi skutkami finansowymi oraz małymi skutkami prawnymi.

Zwykle te zdarzenia nie mają wpływu na wizerunek przedsiębiorstwa transportowego oraz na

bezpieczeństwo osób w nim pracujących. Jednocześnie mogą to być zagrożenia, których

zaistnienie możliwe jest w wyjątkowych okolicznościach.

Czternaście potencjalnych zagrożeń zostało sklasyfikowanych jako średniej istotności.

Średnia istotność ryzyka niesie za sobą zagrożenie dla realizowanych zadań i celów, a także

może spowodować straty finansowe. Średni poziom ryzyka wymaga ciągłego kontrolowania,

sprawdzania oraz za każdym razem rozważnego podejmowania stosownych działań.

Największy niepokój budzi zakwalifikowanie dwóch zagrożeń do kategorii zagrożeń

najbardziej istotnych (parametr M3 i P2), do których zaliczono: kolizję i przewrócenie stosu

kontenerów. Skutki tych zdarzeń pociągają za sobą bardzo wysokie straty finansowe lub

szkody prawne, a nierzadko utratę dobrego wizerunku przedsiębiorstwa przewozowego.

Ryzyko związane z tymi wypadkami może pociągnąć za sobą także duże konsekwencje

w zakresie utraty zdrowia lub życia pracowników odpowiedzialnych za obsługę

i transport kontenerów.

Następny etap badań analitycznych nad organizacją i przewozem drogowym kontenerów

oparto o ocenę ryzyka metodą matematyczną w odniesieniu do wszystkich dwudziestu pięciu

zidentyfikowanych zagrożeń.

Zgodnie z procedurą oceny ryzyka, według metody matematycznej, po etapie

identyfikacji ryzyka następuje przypisanie wag dla poszczególnych kryteriów. Istotne jest to,

że suma poszczególnych wag kryteriów musi wynosić 100%. Odpowiednim pięciu grupom

kryteriów zostały przypisane wagi przedstawione w tabeli 6.

Kolejnym z kroków było określenie priorytetów kierownictwa/osób odpowiedzialnych za

procesy transportu kontenerów. Poszczególnym kryteriom zostały przypisane następujące

wartości priorytetu dużego (30%), średniego (20%) i małego (0%). Uwzględniono także czas,

jaki upłynął od ostatniego audytu. W badanym przypadku analiza ryzyka jest przeprowadzona

po raz pierwszy dlatego wartość będzie wynosić 30% [4]. Ocena łączna, według której

posortowano wartości przedstawione w tabeli 6 zawiera ocenę łączną uzyskaną z: kryteriów,

priorytetów i wartości poprzedniej oceny oraz podzieloną przez maksymalną wartość

możliwą do uzyskania w badaniu dla każdego ryzyka (160%).

Skutki

Prawdopodobieństwo

rzadkie mało

prawdopodobne średnie

prawdo-

podobne prawie pewne

katastrofalne M4, P4, P5 M3, P2

poważne O5, O1, L6, T1, T4 L1

średnie O4, M2, L4, L5, T2 O2, O3, T5 P1, T3 L3

małe P3 M1, L2

nieznaczne

90

Wyniki matematycznej oceny ryzyka związanego z transportem kontenerów

przedstawiono w tabeli 6. Podobnie, jak w przypadku metody mapy ryzyka, dwoma

najbardziej istotnymi zagrożeniami jest kolizja i przewrócenie stosu kontenerów (parametr

M3 i P2), ale tę samą ocenę procentową łączną uzyskano dla ryzyka M4, czyli zerwanie się

kontenera z chwytaka.

Tabela 6. Ocena ryzyka w procesie transportu kontenerów metodą matematyczną

Sy

mb

ol

Ryzyko

Kryterium ryzyka

Pri

ory

tet

Po

prz

edn

ia

oce

na

Ocena ryzyka % po

uwzględnieniu

(O)

0,1

5

(M)

0,2

5

(P)

0,3

0

(L)

0,1

5

(T)

0,1

5

kry

teri

ów

pri

ory

tetu

po

prz

ed-

nie

j o

cen

y

oce

na

łącz

na

P2 kolizja 1 2 4 4 2 30% 30% 55% 85% 115% 71,88%

M3 przewrócenie stosu kontenerów 1 3 1 1 4 30% 30% 39% 69% 99% 61,88%

M4 zerwanie się kontenera z chwytaka 1 3 1 1 4 30% 30% 39% 69% 99% 61,88%

T5 awaria pojazdu 1 1 4 1 4 20% 30% 47% 67% 97% 60,63%

T1 niedopasowanie środka transportu

do kontenera 2 2 4 1 4 10% 30% 55% 65% 95% 59,38%

P4 niewłaściwe zabezpieczenie

kontenera 1 2 2 1 2 30% 30% 34% 64% 94% 58,75%

T4 awaria urządzenia

przeładunkowego 1 4 2 1 2 20% 30% 44% 64% 94% 58,75%

T2 niedostosowanie techniczne

infrastruktury punktowej 2 2 2 1 4 20% 30% 43% 63% 93% 58,13%

P3 złe oznakowanie pojazdu 2 1 2 2 1 30% 30% 32% 62% 92% 57,50%

L6 wypadek w pracy 1 1 1 4 2 30% 30% 32% 62% 92% 57,50%

O5 brak lub błędy w dokumentach

przewozowych 4 1 3 1 1 20% 30% 41% 61% 91% 56,88%

M1 niedostateczna przestrzeń do

manipulacji terminala 1 3 2 1 2 20% 30% 39% 59% 89% 55,63%

L1 nietrzeźwość kierowcy/ operatora 1 1 1 4 1 30% 30% 29% 59% 89% 55,63%

L5 brak uprawnień kierowcy 2 1 1 3 1 30% 30% 29% 59% 89% 55,63%

L3 nieprzestrzeganie czasu pracy

kierowcy 2 1 2 3 1 20% 30% 35% 55% 85% 53,13%

T3 uszkodzenie kontenera 1 2 1 2 3 20% 30% 34% 54% 84% 52,50%

M2 nieodpowiednie podłoże 1 3 1 1 2 20% 30% 33% 53% 83% 51,88%

L4 niskie kwalifikacje

operatora/kierowcy 1 1 1 2 1 30% 30% 23% 53% 83% 51,88%

P5 kradzież 1 1 2 2 1 20% 30% 29% 49% 79% 49,38%

O1 brak zgodności danych w zleceniu 3 1 1 1 1 20% 30% 26% 46% 76% 47,50%

L2 spóźnienie lub niestawienie

pracownika do pracy 1 1 1 3 1 20% 30% 26% 46% 76% 47,50%

O3 niewłaściwie wypełniony certyfikat

pakowania kontenera 4 1 2 1 1 10% 30% 35% 45% 75% 46,88%

O2 brak zezwolenia na przewóz

niektórych towarów 3 1 2 1 1 10% 30% 32% 42% 72% 45,00%

O4 niewłaściwe ocechowanie

kontenera 2 2 1 1 1 10% 30% 28% 38% 68% 42,50%

P1 kontrola ITD 1 1 2 1 1 10% 30% 26% 36% 66% 41,25%


91

PODSUMOWANIE

Zarządzanie ryzykiem jest związane z planową i celową analizą, sterowaniem

i kontrolowaniem ryzyka, którego efektem jest minimalizacja możliwych strat lub

maksymalizacja korzyści wynikających z analizowanego procesu, na

przykład transportowego.

Analiza ryzyka, po oszacowaniu najważniejszych parametrów, czyli skutków oraz

prawdopodobieństwa zdarzenia, powinna być zakończona zestawieniem wszystkich zagrożeń

mogących wystąpić w przedsiębiorstwie lub procesie transportowym z uwzględnieniem

istotności niebezpieczeństwa.

W części badawczej przedstawiono analizę identyfikacji potencjalnego ryzyka, oceny

skutków i prawdopodobieństwa jego wystąpienia oraz oceny istotności dla przedsiębiorstwa

realizującego usługi przewozu drogowego kontenerów. Wyodrębnienie dwudziestu pięciu

najbardziej istotnych zagrożeń pozwoliło na identyfikację tej części działań w procesie

przewozu kontenerów, które muszą charakteryzować się największą starannością przy ich

realizacji dla minimalizacji możliwych strat. Do oceny wielkości zagrożeń posłużono się

dwoma metodami dla porównania ich wyników: metodą mapy ryzyka i metodą

matematyczną. Z analizy można wnioskować, że dwoma najbardziej istotnymi zagrożeniami

jest kolizja i przewrócenie stosu kontenerów (parametr M3 i P2), ale tę samą ocenę

procentową łączną uzyskano dla ryzyka M4, czyli zerwanie się kontenera z chwytaka.

Działaniami zaradczymi w tym zakresie, minimalizującymi możliwość wystąpienia tych

zagrożeń, jest szkolenie kierowców i operatorów maszyn przeładunkowych w zakresie

ostrożnej jazdy, przestrzegania przepisów i procedur, stosowanie okresowych badań osób

zatrudnionych, a także zapewnienie kierowcy odpowiednich standardów bezpieczeństwa

i wygody w zakresie technicznego przystosowania urządzeń.

BIBLIOGRAFIA

[1]. Dziawgo D. (1998), Credit-rating. Ryzyko i obligacje na międzynarodowym rynku

finansowym, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa

[2]. Jamroz K. (2011), Metoda zarządzania ryzykiem w inżynierii drogowej, Wydawnictwo

Politechniki Gdańskiej, Gdańsk.

[3]. Kaczmarek T. (2005), Ryzyko i zarządzanie ryzykiem. Ujęcie interdyscyplinarne,

Wydawnictwo Difin, Warszawa

[4]. Kiziukiewicz T. (red.) (2009), Audyt wewnętrzny w jednostkach sektora finansów

publicznych, Wydawnictwo Difin, Warszawa

[5]. Kulińska E. (2011), Metody analizy ryzyka w procesach logistycznych, „Logistyka”, nr

2/2012

[6]. Kumpiałowska A. (2011), Skuteczne zarządzanie ryzykiem a kontrola zarządzania

w sektorze publicznym, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa

[7]. Rudzińska J., Piekarski W., Dudziak A. (2011), Zarządzanie ryzykiem

a podejmowanie decyzji w przedsiębiorstwach transportowych, „Autobusy: technika,

eksploatacja, systemy transportowe”, nr 12 (10).

92

Koperska Justyna

Stawiana Sylwia Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno - Socjologiczny

RYZYKO I SPOSOBY ZARZĄDZANIA NIM W PRZEWOZIE

ŁADUNKÓW TRANSPORTEM MORSKIM

WPROWADZENIE

W każdej dziedzinie działalności człowiek narażony jest na możliwość niespełnienia jego

oczekiwań. Narażony jest także na negatywne zmiany sytuacji, w których się znajduje.

Wszystkie podejmowane decyzje są obarczone ryzykiem. Biorąc pod uwagę handel, gdzie

głównym celem przedsiębiorstw jest osiąganie zysku, ryzykownymi mogą okazać się sytuacje

niedopasowania warunków dostaw produktów do wymagań ich odbiorców. Dotyczy to m.in.

procesu transportowego. Złe zorganizowanie przemieszczenia towarów, a co za tym idzie

utrata wartości dóbr wiązać się mogą z dużymi stratami finansowymi. Dlatego konieczna jest

poprawna analiza specyfiki produktu i dopasowanie do niej odpowiedniego środka

transportowego oraz innych czynników. Niestety nie wszystkie okoliczności można

przewidzieć. W przypadku transportu morskiego, którym się zajmiemy wiele zależy od

pogody i warunków panujących na wodzie.

Celem naszej pracy jest ukazanie, jakie trudności można spotkać przy organizacji

przepływu materiałów drogą morską. Wskazujemy tutaj na sytuacje, na które przewoźnicy

powinni zwrócić szczególną uwagę ze względu na możliwe towarzyszące tym procesom

ryzyko. Im wyższy poziom skupienia przedsiębiorców, tym mniejsza szansa na generowanie

strat w łańcuchu dostaw. Na podstawie niżej zaprezentowanych przykładów chcemy

zaprezentować rozwiązania, dzięki którym wyeliminowane mogą być problemy dotyczące

tego typu transportu.

1. ISTOTA RYZYKA

Powszechnie wiadomo, że ryzyko jest zjawiskiem bardzo często występującym

w gospodarce. Każde ryzyko wynika z faktu podejmowania decyzji dotyczących przyszłości.

Definiowane jest jako "nieprzewidzialność zrealizowania oczekiwanej wartości" [4]. Element

nieprzewidywalności w ryzyku dotyczyć może samego zaistnienia sytuacji (czy wystąpi

prognozowane zjawisko, czy też nie), momentu kiedy ma ona nastąpić oraz skutków jakie ze

sobą wniesie do przedsięwzięcia. Nieznajomość terminu czy rezultatów nieoczekiwanego

zdarzenia może oznaczać poniesienie różnego rodzaju strat [4]. Według T. Kaczmarka ryzyko

powinno być pojmowane nie tylko jako niebezpieczeństwo utraty czegoś, ale również szansa

na osiągniecie korzyści z prowadzenia określonej działalności. Jednakże w języku potocznym

mówiąc o ryzyku, mamy na uwadze najczęściej zagrożenie poniesienia negatywnych

konsekwencji [3]. W praktyce istnieje koncepcja zarządzania ryzykiem, umożliwiająca jego

analizę i kontrolę nad nim podczas codziennego funkcjonowania w społeczeństwie.

Pojęcie zarządzanie ryzykiem jest interdyscyplinarne. Definiowane jest jako proces

decyzyjny, wspomagający osiągnięcie zaplanowanego celu gospodarczego, społecznego lub

politycznego, optymalnym kosztem przy pomocy procedur, umożliwiających całkowitą

eliminację lub ograniczenie do akceptowanego poziomu wszelkich ryzyk zagrażających jego

93

osiągnięciu. Istotne jest, aby proces jakim jest zarządzanie ryzykiem odbywał się

jednocześnie z realizacją podstawowych celów przedsiębiorstwa.

W każdym

przedsiębiorstwie ważną rolę odgrywa posiadanie sprawnego systemu ostrzegania

o potencjalnym ryzyku. W chwili jego wystąpienia potrzebne jest działanie umożliwiające

wyeliminowanie lub jak najdokładniejsze zmniejszenie tego zjawiska oraz jego skutków.

Andrzej Szymonik podzielił proces zarządzania ryzykiem na kilka etapów [7]:

1. identyfikacja ryzyka,

2. planowanie koniecznych działań,

3. redukcja możliwych konsekwencji,

4. monitorowanie, kontrola procesów,

5. dokumentowanie przedsięwzięć likwidujących ryzyko.

2. CHARAKTERYSTYKA TRANSPORTU MORSKIEGO

Transport morski jest jedną z najstarszych gałęzi transportu. Już od starożytności ten

sposób poruszania się ludzie wykorzystywali do odkrywania nowych lądów i pozyskiwania

stamtąd materiałów, przypraw i surowców. Obecnie transport morski wykorzystywany jest

powszechnie ze względu na uniwersalność ładunków, które można tym sposobem przewozić

na dowolną odległość. Definiuje się go jako przewóz statkami przez wody morskie osób

i ładunków w celu wygenerowania zysku. Warto zwrócić uwagę na fakt, że infrastruktura

transportowa żeglugi morskiej stanowi część majątku narodowego każdego państwa.

Największe znaczenie w transporcie morskim odgrywają porty morskie. Są to węzłowe

punkty transportowe umieszczone pomiędzy dwoma środowiskami: lądowym i wodnym.

Ważną kwestią jest połączenie portów morskich z obiektami liniowej infrastruktury lądowej,

najczęściej drogami kołowymi lub kolejowymi dla swobodnego dalszego przemieszczania

ładunków w kierunku odbiorcy [5].

Podstawowe cechy transportu morskiego to :

masowość przewozów,

szeroki zasięg szlaków komunikacyjnych,

najbardziej opłacalny na dalekich trasach,

niska częstotliwość połączeń,

długi czas dostawy,

konieczność korzystania z innych gałęzi transportu na lądzie,

wysokie koszty rozwoju.

Tabela 1. Ilość przewożonych ładunków oraz pasażerów drogą morską w Polsce w latach 2013-2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Tabela 1 przedstawia ilość przewożonych ładunków oraz pasażerów w transporcie

morskim w latach 2013-2014. Pokazałyśmy w niej jaki potencjał ma ta gałąź transportu

w Polsce oraz jaka jest dynamika ilości przewożonych ładunków i pasażerów. Warto

zaznaczyć, że inne kraje Unii Europejskiej wykorzystują transport morski do przewożenia

czterokrotnie (Niemcy), a nawet sześciokrotnie (Hiszpania) większej wartości ładunków niż

Polska.

kategoria (w tys. t) lata

zmiana w 2014 2014 2013

ładunki 6 780 6 965 -2,66%

pasażerowie 611,27 606 +0,87%

94

Łączna waga przesyłek nie liczona jest w kilogramach, a w tonach, dlatego najczęściej

zamawiane są ładunki pakowane w kontenerach. Dzięki kontenerom możemy

przetransportować dużą ilość paczek, sztuk produktu, palet czy drobnicy morskiej. Plusami

takiego przewozu jest przede wszystkim cena i duża ładowność tego sposobu transportu.

Trzeba jednak pamiętać, że taki transport jest bardzo czasochłonny. Trzeba wziąć pod uwagę,

że przewóz ładunków np. z Chin do Japonii czy eksport do Stanów Zjednoczonych to nie

tylko czas jaki potrzebuje statek do przepłynięcia od portu do portu. Musimy zwrócić uwagę,

że trzeba doliczyć tu również czas, który potrzebny jest na załadowanie statku oraz

rozładowanie go w głównym porcie docelowym czy innych miejscach postoju. Każda z tych

czynności może trwać nawet kilka dni. Jeśli jesteśmy odbiorcami, ale nie chcemy odbierać

ładunku prosto z portu, musimy wziąć dodatkowo pod uwagę czas jaki potrzebuje firma na

odebranie transportu ze statku i dowiezienie go do nas [6].

Ładunki, transportowane tą drogą są bardzo zróżnicowane dlatego załoga jak

i przewoźnik muszą się o nie należycie troszczyć. Możemy rozróżnić kilka kryteriów ryzyka

na które narażony jest ładunek podczas tej formy przewozu.

3. PRZYKŁADY ZAGROŻEŃ W TRANSPORCIE MORSKIM

3.1. KOŁYSANIE

Podczas podróży statek „porusza się”, kołysze w różne strony. Jeśli statek jest źle

ustabilizowany to duże naprężenia dynamiczne, które działają na niego i na ładunek, mogą

spowodować zerwanie mocowań. Można temu zapobiec poprzez dobrze dobrane

rozmieszczenie ładunku na statku. Sytuacja jednak zmienia się diametralnie, gdy pogarszają

się warunki atmosferyczne. Wysokie fale podczas burzy powodują często spustoszenie

na statku.

Zabezpieczeniem przed nadmiernym przesuwaniem się ładunków jest przede wszystkim

odpowiednie załadowanie i zabezpieczenie ładunku. Jeśli przewozimy coś w kontenerach

powinniśmy je zabezpieczyć poprzez odpowiednie mocowanie, wypełnienie pustych

przestrzeni w kontenerach drewnem, styropianem, kartonami lub poduszkami powietrznymi.

Przemieszczanie ładunku zmniejsza się jeśli jest on ciasno zapakowany. Żeby zredukować

ryzyko trzeba jak najbardziej zredukować prawdopodobieństwo przemieszczania się ładunku.

3.2. TEMPERATURA

Niekiedy towary mogą być bardzo wrażliwe na duże wahania temperatury. Temperatura

na statku może się diametralnie zmieniać podczas nocy lub burzy. Takie sytuacje mogą

zmienić całkowicie stan ładunku. Od skrócenia jego żywotności po nawet całkowite

zmienienie się jego składu chemicznego. Wysokie temperatury mogą zmiękczać tłuszcze czy

czekoladę, zmienić tymczasowo lub na stałe wygląd ładunku, skrócić czas przechowywania

lub nawet spowodować częściowy lub całkowity rozkład ładunku. Mogą być również

przyczyną rozszczelnienia lub rozdarcia opakowania, wywołać pęknięcia lub wypaczenia,

a w sytuacjach ekstremalnych nawet podgrzać ładunek i doprowadzić do samozapłonu. Niskie

temperatury także wpływają na ładunek. Mogą doprowadzić do zamrożenia i zepsucia

ładunku (owoce, sery, jarzyny), a w wyniku zamrożenia cieczy lub ładunków przewożonych

w różnego rodzaju pojemnikach doprowadzić do jego rozerwania. Przy niskich temperaturach

niektóre produkty mogą zmienić swój skład cząsteczkowy, przez co tracą swą użyteczność.

95

3.3. ZAŁADUNEK I MOCOWANIE ŁADUNKU

Kolejne ryzyko uszkodzenia ładunku może być wywołane złym zabezpieczeniem

i zamocowaniem ładunków. Tego typu czynności dokonuje się w porcie załadunkowym.

Istnieją międzynarodowe normy i zalecenia, które powinny być przestrzegane na każdym

statku, często jednak zdarza się, że ładunki nie są należycie przygotowane do transportu.

Czasami przyczyną takiej sytuacji jest pośpiech podczas ładowania statku, który musi

wypłynąć z portu o określonej godzinie. W skutek dużej presji handlowej zdarza się, że statek

bez odpowiedniego zabezpieczenia wypływa w morze i tam dopiero załoga statku kończy

mocowanie. Tych czynności nie można zaniedbać, gdy w grę wchodzi transport ładunków

bardzo ciężkich i wartościowych. W przypadku tych pierwszych złe mocowanie

i zabezpieczenie ładunku może skończyć się katastrofą lub w najlepszym wypadku

problemami technicznymi statku bądź zniszczeniem ładunku. Jeśli transportujemy ładunki

bardzo drogie, niedopatrzenia w mocowaniu i zabezpieczeniach będą prowadzić do zbyt

dużych strat i kosztów. Przy transporcie tego typu ładunków często zleca się wyznaczenie

nadzorcy. Jest to osoba, która sprawdza czy ładunek jest poprawnie zabezpieczony. Jeśli

jakieś uszkodzenie już istnieje (np. gdy statek jest już w miejscu rozładunku), nadzorca jest

w stanie ustalić skąd się ono wzięło. Potrafi ustalić np. na podstawie śladów wilgoci co jest

powodem zniszczenia ładunku. Czy jest to wynikiem złego rozlokowania ładunków na statku

(był ulokowany zbyt blisko stalowej konstrukcji statku przez co uległ „zapoceniu się”), czy

woda dostała sie do ładunku od zewnątrz przez nieszczelny statek lub z powodu złych

warunków atmosferycznych [1].

3.4. PLAN ROZMIESZCZENIA ŁADUNKU

Przed rozpoczęciem załadunku trzeba przygotować odpowiedni plan sztauowania. Plan

taki określa szczegółowo, gdzie powinna składowana być podczas transportu każda partia

towaru. Jeśli taki plan jest źle ułożony przez osobę bez doświadczenia lub wystąpiła jakaś

pomyłka w jego wykonaniu, istnieje duże ryzyko, że ładunek ulegnie zniszczeniu lub po

prostu nie dotrze w miejsce swojego przeznaczenia. Osoba układająca plan powinna wziąć

pod uwagę harmonogram podróży (w jakiej kolejności i gdzie będzie odbywał się wyładunek

w portach docelowych), stateczność statku (żeby zniwelować „kołysanie się” statku), a także

rodzaje ładunków jakie będziemy przewozić (niektóre ładunki nie mogą być ształowane

razem w tym samym miejscu, np. produkty petrochemiczne, różne rodzaje towarów

spożywczych czy chemicznych.

Żeby temu przeciwdziałać plan ształowania powinien być przygotowany przez kilka osób

z doświadczeniem, co zredukuje do minimum możliwość pomyłki i ewentualne ryzyko strat

finansowych.

3.5. NIESZCZELNOŚĆ LUKÓW

Przez nieszczelne luki może dojść do wdarcia się wody do ładowni statku. Bardzo duże

ryzyko uszkodzenia ładunku występuje również, gdy dojdzie do przecieku pomiędzy

ładownią i sąsiednimi zbiornikami balastowymi czy też wszelkiego rodzaju przecieków

w systemie chłodzenia. Ten ostatni problem dotyczy przede wszystkim starszych statków,

gdzie systemy te zawierają solankę.

96

Możemy zredukować to ryzyko poprzez wykorzystanie kontenera morskiego, który jest

opakowaniem chroniącym i zabezpieczającym ładunek podczas transportu. Jeśli taki kontener

jest w dobrym stanie, to jest przede wszystkim szczelny i wodoodporny, dzięki czemu

zabezpiecza ładunek przed zamoczeniem lub zalaniem [2].

3.6. PROBLEMY Z WENTYLACJĄ

Ryzyko podczas transportowania ładunków drogą wodną jest bardzo duże ze względu na

problemy z wentylacją. Dotyczy to sytuacji, gdy podczas transportu występuje duża

wilgotność oraz dochodzi do dużych wahań temperatur. Jest to duży problem, gdy dłuższy

czas na morzu występuje sztorm. Ładunek nie może być podczas niego wentylowany,

ponieważ istnieje ryzyko wdarcia się wody przez otwory wentylacyjne.

3.7. ZANIECZYSZCZENIA

To kryterium ryzyka zniszczenia towaru odnosi się do ładunków masowych.

Zanieczyszczenie może być skutkiem zmieszania się aktualnie transportowanych towarów lub

z pozostałością po wcześniej przewożonych ładunków. Jest to wina przewoźnika i może

prowadzić do bardzo wysokich odszkodowań. Dobrym przykładem jest zanieczyszczenie

ropy naftowej innymi przewożonymi towarami. Takie skażenie produktu jest skutkiem

zanieczyszczeń u producenta, niewłaściwego ładowania, niewyczyszczonej ładowni lub

niewłaściwego wyładunku.

Możemy przeciwdziałać takim sytuacjom przez sprawdzanie stanu ładunku przed

załadunkiem, przestrzeganie procedur ładowania, dokładne czyszczenie zarówno ładowni jak

i statku, a także dopilnowanie poprawności procedury wyładunku.

3.8. NISKI STANDARD ZAŁOGI LUB STATKU

Korzystanie z niepewnego przewoźnika morskiego, posiadającego statek o obniżonym

standardzie pociąga za sobą duże ryzyko. Obecnie statki muszą spełniać bardzo wiele norm

i wymogów. Pomimo działań Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO) nadal istnieją

statki, których stan techniczny nie pozwala na transport ładunków. Podobna sytuacja dotyczy

obsługi statku, która często bez żadnego doświadczenia i wykształcenia podejmuje się

transportu towarów.

Firmy ubezpieczeniowe korzystają coraz częściej z usług niezależnych nadzorców,

którzy dokonują szczegółowych i dokładnych oględzin statku. Dopiero po ich raporcie

negocjowane są warunki ubezpieczenia. Podobnie wyglądają procedury przy doborze załogi.

3.9. UTRATA WAGI

Do ryzyka związanego z ładunkiem możemy zaliczyć utratę wagi. Dotyczy to przewozu

niektórych ładunków, które podczas transportu, na skutek złych warunków przewozu tracą na

wadze. Wielkość takiego ubytku zależy od rodzaju ładunku. W przypadku np. surowego

cukru nie można go uniknąć. Trzeba jednak dopilnować, aby utrata ta była jak najmniejsza.

97

3.10. KRADZIEŻ ŁADUNKU

O kradzieży mówimy kiedy brakuje całych jednostek ładunku lub kiedy dochodzi do

włamania do opakowań i występuje częściowa kradzież ich zawartości. Do takich sytuacji

najczęściej dochodzi w portach podczas przeładunku lub rozładunku. Niektóre porty mają

nawet status podwyższonego ryzyka.

Dobrym sposobem na radzenie sobie z tym problemem są po raz kolejny usługi

nadzorców. Dzięki nim można zminimalizować tego rodzaju ryzyko. Możemy takim

działaniom zapobiegać przez nieujawnianie przedmiotów przewozu, obwiązywanie ładunków

taśmami lub związywanie ich pasami. Przed kradzieżą chronią nas również przewożenie

towarów w dużych jednostkach ładunkowych, paletyzacja bądź plomby na kontenerach.

3.11. OPAKOWANIA

Przewożąc towary drogą morską musimy pamiętać, aby opakowania były dostosowane

do warunków jakie panują na danym środku transportu. Często zdarza się, że opakowanie nie

wytrzymuje warunków, przez co generuje straty. Trzeba pamiętać, by nie przekraczać granicy

piętrzenia warstw, ponieważ np. w transporcie owoców czy warzyw spowoduje to, że już nie

odzyskamy zgniecionego ładunku.

3.12. KONTENERY

Kontenery przewożone na statku są zapieczętowane i zamknięte, dlatego statek nie

ponosi żadnej odpowiedzialności za to, że towar został uszkodzony ponieważ źle

rozmieszczono ładunek lub niedostatecznie go zabezpieczono. Jest to często przyczyna

zniszczenia ładunku poprzez tarcia, które występują podczas transportowania towarów

statkiem. Obcierać mogą się o siebie źle zabezpieczone kartony lub całe partie towaru

obcierające się o konstrukcję statku.

Winą za uszkodzenie ładunku można obarczyć przewoźnika tylko wtedy, gdy mamy

pewność, że partia towaru była odpowiednio zabezpieczona wewnątrz kontenera. Dobrym

sposobem jest zrobienie po dokonaniu załadunku zdjęcia towaru i zaplombowanie kontenera.

Żeby kontener był dopuszczony do przewozu morskiego lub lądowego musi być załadowany

prawidłowo. Prawidłowo załadowany kontener to taki, w którym ładunek nie przekracza

nośności kontenera, a jego ładunek nie przekracza ograniczeń w transporcie kontenerów i jest

równomiernie rozłożony po całym kontenerze [2].

PODSUMOWANIE

Całkowite wyeliminowanie ryzyka w transporcie towarów morskim jest niemalże

zadaniem niemożliwym. Błędy w przechowywaniu towaru w kontenerach dotyczące

zastosowania nieodpowiednich technik manipulacji czy uszkodzonych konstrukcji są bardzo

poważne w skutkach. Jednak trzeba zaznaczyć, że wskazane przez nas przykłady zagrożeń

utraty wartości przewożonych towarów, a zarazem strat finansowych dla przewoźników

morskich z tego wynikających, występują stosunkowo rzadko w porównaniu z innymi

gałęziami transportu. Obecnie przedsiębiorstwa przewożące ładunki drogą morską muszą

spełniać standardy takie jak ISO/PAS 17712 czy C-TPAT. Konieczna jest także akceptacja ze

strony służb celnych krajów nie tylko tych, z i do których ładunki zostają transportowane, ale

98

także państw, przez które statek będzie przepływał w drodze do portu docelowego.

Dlatego polski transport morski ma potencjał, żeby w przyszłości być wykorzystywanym

w większym stopniu.

BIBLIOGRAFIA

[1]. Cortez, Rola surveyora, [online] http://www.cortez.com.pl/produkt/3264,rola-

surveyora (dostęp: 23.11.2015).

[2]. Euro-shipping, Bezpieczeństwo i zabezpieczane ładunku, [online] http://www.euro-

shipping.com.pl/?page_id=518 (dostęp: 23.11.2015).

[3]. Kaczmarek T. (2008), Ryzyko i zarządzanie ryzykiem. Pojęcie interdyscyplinarne,

Difin, Warszawa.

[4]. Monkiewicz J., Gąsiorkiewicz L. (red.) (2010), Zarządzanie ryzykiem działalności

organizacji, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.

[5]. Rydzkowski W., Wojewódzka-Król A. (red.) (1997), Transport, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa.

[6]. Statkiem.pl, Transport z Chin do Polski, [online] https://www.statkiem.pl/transport-z-

chin-do-polski (dostęp: 23.11.2015).

[7]. Szymonik A. (2011), Logistyka i zarządzanie łańcuchem dostaw, cz. 2, Difin,

Warszawa.

99

Koperska Justyna

Stawiana Sylwia Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno - Socjologiczny

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W PRZEDSIĘBIORSTWIE

PRODUKCYJNYM

WPROWADZENIE

Każde przedsiębiorstwo produkcyjne jako podmiot w gospodarce danego państwa

prowadzi działalność mającą na celu osiągnięcie zakładanego poziomu jakości pełnionych

przez siebie usług. Maksymalizuje przy tym korzyści z nich płynące. Aby zyskać

zadowolenie swoich klientów, a zarazem ich pieniądze trzeba postępować ryzykownie.

Pozytywnymi skutkami takiego zachowania jest zwiększenie konkurencyjności firmy

i wzmocnienie jej pozycji na rynku. Osoby zarządzające w każdej organizacji powinny

wdrażać procedury, dzięki którym można odpowiednio szybko reagować na

niebezpieczeństwa - określić rodzaj ryzyka oraz wyeliminować lub zredukować negatywne

konsekwencje.

Celem naszej pracy jest usystematyzowanie pojęć z literatury przedmiotu oraz

scharakteryzowanie czterech rodzajów ryzyka, które może wystąpić w przedsiębiorstwie

produkcyjnym: strategicznego, operacyjnego i finansowego. Chcemy przedstawić w jakich

okolicznościach można spodziewać się zagrożenia i jakich sytuacji unikać podczas

kierowania produkcją jako procesem wymagającym efektywnych rozwiązań.

1. DEFINICJA RYZYKA

Spekulacje na temat istoty ryzyka trwają już od setek lat. Naukowcy zastanawiali się nad

nim od dawna, ale profesjonalne badania rozwinęły się dopiero w XX w. za sprawą odkrycia

mierników do odpowiedniej oceny jego poziomu. Uniwersalne zdefiniowanie ryzyka jest

bardzo trudne. Dlatego istnieje wiele pojęć objaśniających to zjawisko. Słowo ryzyko

wywodzi się od starowłoskiego risicare, oznaczającego "odważyć się". Często kojarzone jest

jako termin występujący w finansach. Jednakże może on dotyczyć każdego rodzaju

działalności człowieka. Według F. Knight'a i O. Lange ryzyko postrzegane jest jako

niepewność przewidywania zdarzeń w przyszłości, wynikająca z niepełności i niedokładności

danych statystycznych, na podstawie których dokonuje się szacowania przyszłości [6].

Występowanie ryzyka determinuje nasze zachowania. Klasyfikacja ryzyka jest zróżnicowana

ze względu na mnogość ludzkich aktywności. Istnieje wiele kryteriów, według których

identyfikujemy zagrożenia. Przedstawiono je w tabeli 1.

100

Tabela 1. Rodzaje ryzyka według różnych kryteriów

Kryterium Rodzaje ryzyka

Punkt odniesienia właściwe - odnosi sie do wydarzeń mających charakter katastrof

subiektywne - samodzielna ocena szansy wystąpienia zjawisk w

przyszłości

obiektywne - związane z niemożliwością przewidzenia przyszłych

wydarzeń

Efekt spełnienia się czyste - przewiduje tylko negatywne skutki zdarzeń

spekulacyjne - przyszłe zdarzenia mogą przynieść skutki negatywne lub

też pozytywne

Podmiot wywołujący wewnętrzne (niesystematyczne) - związane z działalnością firmy

zewnętrzne (systematyczne) - odnosi się do oddziaływań otoczenia na

przedsiębiorstwo

Częstość występowania stałe - związane z funkcjonowanie całej gospodarki, np. inflacja

niestałe - tymczasowe lub sporadyczne, obejmujące daną formę

Źródło: [10].

Zarządzanie ryzykiem określić można jako proces decyzyjny wspomagający osiąganie

zamierzonych planów przy zastosowaniu procedur dających całkowitą eliminację lub

częściową redukcję poziomu ryzyka. Stało się to koniecznością we współczesnych

przedsiębiorstwach. Głównym ryzykiem w organizacji jest złe wykorzystanie

zainwestowanego kapitału i nieosiągnięcie planowanego zarobku. Wszystkie elementy

składowe przedsiębiorstwa muszą współgrać, aby osiągać zamierzone cele. Niezależnie od

typu działalności przedsiębiorstwa stosowane narzędzia do zarządzania ryzykiem są podobne.

Nie jest możliwe prowadzenie działalności bez podejmowania ryzyka, dlatego dobrą praktyką

jest jego optymalizowanie. Wielkość ryzyka w biznesie determinuje kilka czynników [10]:

poziom wiedzy i doświadczenia kadry kierowniczej,

poziom jakości świadczonych usług,

wykorzystywane rozwiązania systemowe.

Najczęściej wykorzystywanymi technikami przy zarządzaniu ryzykiem są diagramy

przyczynowo-skutkowe, diagram Ishikawy, metoda delficka czy otwarte dyskusje panelowe.

Podane narzędzia można stosować zarówno w pierwszym etapie radzenia sobie z ryzykiem -

identyfikacji problemu jak i podczas obmyślania strategii działania [7]. Niezbędne staje się

ciągłe monitorowanie i dokumentacja osiągnięć, a częstotliwość sporządzania raportów

uwarunkowana jest specyfiką prowadzonej działalności. Umożliwia to obserwację reakcji na

podejmowane decyzje i skuteczną ocenę wdrożonych planów.

2. CHARAKTERYSTYKA PROCESU PRODUKCJI

Produkcja to wszelka działalność człowieka, której celem jest wytwarzanie określonych

dóbr użytkowych, zaspokajających potrzeby społeczeństwa oraz przynoszące korzyści dla

producenta. Procesem produkcyjnym nazywamy całokształt czynności wykonywanych

w toku produkcji. Składają się na nie procesy podstawowe dodające wartość do produktu oraz

pomocnicze, takie jak transport wewnętrzny czy magazynowanie surowców lub

półproduktów. Rozmiar produkcji zależny jest od nakładów czynników produkcji takich jak:

zatrudnienie, kapitał i nowoczesna technologia [5]. Cechy warunkujące dobrze

zorganizowaną, efektywną produkcję pokazuje rysunek 1.

101

Rysunek 1. Cechy warunkujące efektywny proces produkcji


Do prawidłowego funkcjonowania procesów produkcyjnych potrzebne jest odpowiednie

zaplanowanie wielkości produkcji, zastosowanie właściwych narzędzi i metod wytwarzania

produktów. Planowanie produkcji polega na:

maksymalnym wykorzystaniu możliwości technicznych przedsiębiorstwa przy danych

nakładach finansowych,

racjonalizacji stanu zapasów,

redukcji przestojów w trakcie procesu.

Produkcja powinna odbywać się w sposób ciągły. Ciągłość oznacza, że proces

produkcyjny podzielony jest na kilka etapów (stanowisk). Po wykonaniu koniecznych

operacji na pierwszym stanowisku, produkt jest przekazywany na następny etap produkcji,

a jego miejsce zajmuje kolejny wyrób. W czasie trwania procesów może dochodzić do

powstania tzw. "wąskich gardeł", czyli stanowisk, w których zakłócenia spowodują zmianę

terminu realizacji zleceń produkcyjnych. Aby optymalizować czas wytwarzania towarów

trzeba minimalizować ilość wykonywanych operacji transportowych i manipulacyjnych

między stanowiskami. W obecnych czasach, aby wszystkie procesy dawały jak największe

zyski, niezbędne jest korzystanie z systemów informacyjnych, a w szczególności

informatycznych, które lepiej od możliwości człowieka poradzą sobie z koordynacją całości

procesów. W przedsiębiorstwie produkcyjnym ryzyka koncentrują się głównie w obszarze

zarządzania strategicznego, zarządzania operacyjnego, w obszarze obsługi klientów oraz

zarządzania kapitałem.

3. RODZAJE RYZYK

Wśród ryzyk, które dotykają przedsiębiorstw produkcyjnych wyróżniamy:

strategiczne,

operacyjne,

finansowe.

Ryzyko strategiczne należy do długofalowych i związane jest z podejmowaniem decyzji

finansowych w długim okresie [13]. Jego skutki i skala odczuwane są przez wiele lat.

Najczęściej wynika ze złych decyzji inwestycyjnych. Odpowiednie zarządzanie ryzykiem

strategicznym, a przez to inwestycjami pozwalają znaleźć odpowiedź na pytania w co warto

zaangażować kapitał, by przynieść firmie zysk [11].

102

Do najczęstszych wymienianych decyzji inwestycyjnych należą:

Zakres rzeczowych inwestycji - w przedsiębiorstwie produkcyjnym bierzemy pod

uwagę wszelkiego rodzaju ulepszenia, remonty, najem lub kupno aktywów oraz

całkowite lub częściowe zlikwidowanie majątku trwałego przedsiębiorstwa,

Przejęcia i fuzje - skutkiem tych działań jest włączenie nowych podmiotów

gospodarczych do struktur przedsiębiorstwa, dzięki czemu mogą zostać osiągnięte

nowe cele oraz większy zysk. Poprzez przejęcie całej firmy lub wykupienie w niej

udziałów zyskamy możliwość kontrolowania działań w niej zachodzących.

Decyzje krytyczne - jak sama nazwa wskazuje są one najbardziej ryzykownymi

decyzjami w przedsiębiorstwie produkcyjnym. Przykładem może być wprowadzenie

nowego produktu czy wkroczenie na nowy rynek. Często wymagają udziału kapitału

obcego, ponieważ nie opłacalne jest inwestowanie własnego, ponieważ generuje on

większy koszt w przeciwieństwie do zaangażowania kapitału obcego. Decyzje

krytyczne wiążą się z bardzo dużymi nakładami finansowymi. Czas takich decyzji i

ich koszt jest przekraczalny (nie da się przewidzieć ile na pewno wyniesie czas i

określić jej koszty). W praktyce często jedna zła decyzja może doprowadzić nawet do

upadku całego przedsiębiorstwa.

Kredyty konsolidacyjne - są to kredyty, pozwalające na uzyskanie środków

potrzebnych do spłaty innych zobowiązań. Umożliwia przekształcenie wszystkich

zaciągniętych kredytów w jeden. Jest opłacalny ze względu na niższe raty i dłuższy

okres kredytowania.

Opisane wyżej najczęściej spotykane decyzje inwestycyjne są obarczone dużym

ryzykiem, dlatego osoby lub zespoły, które je podejmują muszą wziąć pod uwagę wiele

zmiennych, żeby ich skutkiem były zyski, a nie strata dla przedsiębiorstwa. Tego rodzaju

decyzje podejmowane są na podstawie szacowanych danych i prognoz wyników przyszłych

okresów. Inwestowanie nigdy nie daje stuprocentowej pewności, a ponadto decyzje

inwestycyjne pociągają za sobą duże ryzyko, ponieważ ich skutków nie można odwrócić.

Powstający podczas inwestycji majątek jest mało elastyczny. Kapitał włożony w inwestycje

zamrożony jest na okres jej trwania. Trzeba dobrze wyprognozować ile firma ma włożyć

swojego kapitału, a ile obcego, w co zainwestować, kiedy rozpocząć inwestycje i jak wycofać

się z inwestycji, jeśli na jej początkowych etapach zauważymy że nie przyniesie nam

oczekiwanych korzyści [8].

Skutki złych decyzji inwestycyjnych są bardzo mocno odczuwalne. Możemy wyróżnić

przeinwestowania i niedoinwestowania. Skutkami tego drugiego może być utrata rynku, na

którym już funkcjonowaliśmy, problemy z ponownym uzyskaniem klientów i co się z tym

wiąże wysokie koszty, dekapitalizacja majątku (pod tym pojęciem rozumiemy obniżenie

ogólnej wartości produkcji i całego przedsiębiorstwa), utrata konkurencyjności całej

inwestycji czy wzrost niebezpieczeństwa. Ryzyko przeinwestowania jest tym większe, im

większy jest stopień finansowania inwestycji kapitałem obcym. Najłagodniejszym skutkiem

przeinwestowania jest utrata konkurencyjności firmy, a może to spowodować utratę płynności

firmy (wzrost zadłużenia). W najgorszym wypadku inwestycje zamrożą kapitał co

doprowadzi do bankructwa przedsiębiorstwa.

By zminimalizować ryzyko złej decyzji inwestycyjnej trzeba dostosować się do

wymagań rynku, a także przeanalizować, jakie trendy w przyszłości będą popularne

w naszym segmencie rynku zbytu. W niektórych sektorach istotne będzie również nadążanie

za konkurencją (benchmarking). Duży wpływ mają jednak nie tylko przesłanki z zewnątrz,

ale i sytuacja wewnętrzna firmy Ważna jest prawidłowa ocena stanu obecnego majątku

i ogólnej kondycji przedsiębiorstwa, a także rozważenie możliwych działań rozwojowych [2].

Duże ryzyko strategiczne może być również spowodowane nowymi technologiami. Jeśli

wprowadzona przez nas technologia jest zbyt innowacyjna to początkowo może mieć niską

103

sprzedaż. Konsumenci nie kupią nowego i nieznanego produktu dopóki nie będą do niego

przekonani. Dobrym sposobem na to może być rozbudowana promocja lub dodatkowe

pokazy czy prezentacje produktu. Wprowadzanie przez przedsiębiorstwo produkcyjne

nowych technologii wiąże się z wykorzystywaniem nowych maszyn i urządzeń.

Nieodpowiednie przygotowanie personelu może skutkować obniżeniem ich efektywności,

a zarazem jakości naszych produktów. Operacje te generują duże koszty których nie da się

jednorazowo przerwać (są to inwestycje długookresowe i długofalowe).

Następnym ryzykiem w przedsiębiorstwie produkcyjnym jest ryzyko operacyjne. Ryzyko

operacyjne utrzymuje się w krótkim czasie. Najczęściej wynika z zakłóceń procesu

produkcyjnego i bardzo trudno je przewidzieć. Działalność operacyjną w przedsiębiorstwie

możemy rozumieć jako zdolność do realizacji strategii czy zamierzonego planu

produkcyjnego. Wiąże się z odpowiednią organizacją obecnych zadań produkcyjnych [3]. Do

źródeł ryzyka operacyjnego zaliczamy [9]:

nadużycia wewnętrzne (oszustwa dokonywane przez pracowników formy, fałszerstwa

i kradzieże)

nadużycia zewnętrzne (włamania do systemu)

zniszczenia aktywów (akty wandalizmu, zdarzenia nieoczekiwane),

brak ciągłości pracy w przedsiębiorstwie

błędy i niedopatrzenia w zarządzaniu dokumentacją.

Ryzyko operacyjne jest nieodłącznym aspektem funkcjonowania każdego

przedsiębiorstwa. Mówimy o nim zawsze, gdy firma przystępuje do realizacji swoich funkcji

i zadań. Wiąże się z procesami wewnętrznymi w przedsiębiorstwie. Pojawia się ono wtedy

gdy mamy nieodpowiednią kontrolę nad procesami. [1]. W ryzyko operacyjne możemy

również wliczyć ryzyko zdarzeń losowych (spowodowanie strat przez klęski żywiołowe, czy

różnego rodzaju awarie, pożary itp.).

Straty finansowe z niewłaściwego zarządzania tym ryzykiem mogą być bardzo duże.

Można je podzielić na trzy grupy: związane z klientami, z osobami spoza firmy oraz

z instytucjami nadzorczymi. Do strat związanych z klientami należą zaniedbania obowiązków

zawodowych lub innych finansowych. Straty związane z osobami spoza firmy dotyczą

naruszenia prawa patentowego, a także prawnych sporów z takimi osobami, wynikających

z zaniedbania lub niewykonania obowiązków. Straty związane z instytucjami nadzorczymi

wiążą się z kolei z karami za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących ochrony środowiska

oraz narzuceniem innych uregulowań prawnych i karami za ich nieprzestrzeganie. Duże straty

materialne doprowadzają do zmian poglądów na temat zarządzania tym ryzykiem. Do

wzrostu znaczenia ryzyka operacyjnego przyczyniły się miedzy innymi globalizacja, duża

konkurencja, postęp technologiczny, deregulacja i możliwość wkroczenia na nowe wcześniej

niedostępne rynki. Coraz większa konkurencyjność zmusiła przedsiębiorstwa produkcyjne do

maksymalnego cięcia kosztów, czego negatywnym skutkiem jest nadmierna oszczędność.

Dobre zarządzanie ryzykiem operacyjnym przyczynia się do wzrostu konkurencyjności

korporacji oraz jej pozycji rynkowej [14].

Zainteresowanie tym ryzykiem rośnie również, przez różne regulacje wprowadzone na

rynek takie jak: dokumenty normalizacyjne ISO czy AS/NZ, standardy Corporate oraz

uregulowania rynkowe SOX i KonTag. Ryzyko operacyjne zawiera w sobie ryzyka związane

z wiedzą i odpowiedzialnością wśród zarządzających, jakością i poziomem dokumentacji.

Ryzyko to dotyczy wszystkich działów przedsiębiorstwa produkcyjnego.

Niektórych przyczyn ryzyka operacyjnego można uniknąć poprzez monitorowanie

procesów przedsiębiorstwa, Żeby nadążać za obecnymi trendami i szybkimi zmianami na

rynku dobre zarządzanie ryzykiem operacyjnym powinno cechować się elastycznością i dużą

zdolnością adaptacyjną. Najważniejszym elementem poprawnego zarządzania ryzykiem

104

operacyjnym jest poprawny dobór metody pomiaru i ich interpretacja. Istnieje kilka koncepcji

związanych z pomiarem ryzyka operacyjnego:

podejście oparte na wolumenie - przyjmuje się, że ekspozycja na ryzyko operacyjne

jest funkcją obejmującą wszystkie obszary działalności kiedy mamy do czynienia z

transakcjami o charakterze jednorodnym,

podejście oparte na jakościowej samoocenie ryzyka - ocena ta jest wykorzystywana do

oszacowania prawdopodobieństwa i dotkliwości strat,

podejście oparte na technikach ilościowych - wykorzystywane jest do oszacowania

poziomu ryzyka operacyjnego w celu wyznaczenia poziomu rezerw kapitałowych na

wypadek poniesienia strat o charakterze operacyjnym. Zaawansowane metody

ilościowe pozwalają obliczyć ryzyko za pomocą łącznych rozkładów częstotliwości

i dotkliwości strat na postawie danych empirycznych i symulacji potencjalnych strat,

to podejście dostarcza danych niezbędnych do wykorzystania koncepcji wartości

narażonej na ryzyko operacyjne.

Kolejnym rodzajem ryzyka mogącym wystąpić w przedsiębiorstwie produkcyjnym jest

ryzyko finansowe. Dotyczy ono sposobów finansowania zewnętrznego, wspomagającego

utrzymanie rentowności zaangażowanego kapitału. Odnosi się ono do wykorzystywania

pożyczek, kredytów lub leasingów. Przynoszą one ryzyko nieuregulowania zobowiązań

w przypadku negatywnej zmiany koniunktury rynku. Bank w przypadku nieterminowego

płacenia rat, rozpocznie realizację własnych zabezpieczeń. Po zakończeniu tego procesu może

dojść do destabilizacji pozycji rynkowej firmy lub nawet do upadłości przedsiębiorstwa.

Ryzyko finansowe dzielimy na:

ryzyko utraty płynności finansowej - niezdolność spłacania zobowiązań,

ryzyko związane z inflacją - zwiększają się koszty utrzymania inwestycji, a dochody

z nich stają się coraz mniejsze,

ryzyko zmian stóp procentowych - ryzyko to w przedsiębiorstwie oznacza możliwość

zmiany aktywów.

Ryzyko finansowe związane są z ogólnogospodarczymi czynnikami determinującymi

otoczenie makroekonomiczne. Żaden przedsiębiorca nie ma na nie wpływu i nie można go

całkowicie wyeliminować. Przykładem przyczyn tych zjawisk może być spowolnienie

gospodarcze, które powoduje zmniejszenie popytu, a ten hamuje tempo produkcji dóbr. W ten

sposób firmy produkcyjne tracą wartość akcji oraz swoją pozycję na rynku. Niestabilne

warunki powinny stanowić dla przedsiębiorstw sygnał, że istnieje obawa co do wyników

uzyskanych ze sprzedaży, a więc należy zadbać o minimalizację poziomu ryzyka

finansowego, aby nie mieć problemów ze spłatą długu. Jest to podstawa i motywacja do tego,

żeby kadra zarządzająca zapoznała się z zagadnieniami związanymi z kontrolą, pomiarem

i ograniczaniem skutków ryzyka finansowego, a wybrane metody i narzędzia zastosowała

w praktyce. Modele pomiaru ryzyka finansowego opierają sie główne na

metodach ilościowych i powstają w efekcie zastosowania procedury składającej się

z następujących etapów:

zbioru i selekcji danych

ustalenia parametrów modelu

ustalenia jednorodnych grup ryzyka na podstawie określonych cech i ich wielkości,

ustalenia prawdopodobieństwa pojawienia się należności nieściągalnych.

Kontrola zarządzania ryzykiem finansowym odbywa się poprzez ciągłą obserwację mian

oraz powtarzanie procesu pomiaru tego ryzyka różnymi metodami. Ograniczenie ryzyka

i sterowanie nim może odbywać się za pomocą różnych instrumentów i narzędzi

dostosowanych odpowiednio do kategorii i klasy ryzyka [12].

Oprócz opisanych ryzyk, innymi zagrożeniami w przedsiębiorstwie produkcyjnym mogą

być: niedopasowanie wielkości produkcji i asortymentu do popytu klientów, awarie maszyn

105

czy systemów w toku produkcji, działania firm konkurencyjnych mające na celu poprawę

własnej pozycji rynkowej, a przeszkadzające w rozwoju innych organizacji branżowych,

niebezpieczeństwo przeszacowania lub braków zapasów w magazynach i inne.

PODSUMOWANIE

Właściwe zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwach produkcyjnych pozwala na

sprawne funkcjonowanie tych firm, zmniejszenie strat finansowych oraz poprawę pozycji

przedsiębiorstwa na rynku. Proces produkcji, jak każdy element łańcucha dostaw, wymaga

dużych nakładów pracy, pieniędzy i umiejętności. Wszelkie realizowane przez ludzi zadania

i występujące problemy są obarczone niepewnością co do prawidłowego ich rozwiązywania.

W rzeczywistości każda aktywność podmiotu gospodarczego niesie za sobą niejeden rodzaj

ryzyka. Pojedyncza sytuacja może być jednocześnie spowodowana kilkoma czynnikami

wewnętrznymi i zewnętrznymi. Ważne jest monitorowanie możliwych zagrożeń i starania,

aby nie popełniać błędów. Wszystkie działania i mechanizmy nadzoru zmierzające do

ograniczenia ryzyka, w tym również łagodzące skutki tych zagrożeń, można nazwać

działaniami proaktywnymi, ponieważ są podejmowane z wyprzedzeniem na wypadek

wystąpienia zdarzenia. W zależności od sytuacji, organizacje podejmują ruchy jednorazowe

lub działania o charakterze bardziej trwałych zabezpieczeń lub środków nadzoru.

W odniesieniu do niektórych rodzajów ryzyka konieczne jest zastosowanie kombinacji

różnych działań lub mechanizmów nadzoru. Tylko wtedy możliwe będzie obniżenie ryzyka

do poziomu akceptowalnego.

BIBLIOGRAFIA

[1]. Berlińska J. (2014), Oddziaływanie ryzyka operacyjnego na poszczególnych ogniwach

łańcych logistycznego, "Logistyka", Poznań, no. 6 [online]

http://www.czasopismologistyka.pl/artykuly-naukowe/send/317-artykuly-na-plycie-

cd-2/5685-artykul (dostęp: 28.11.2015).

[2]. Czarnek J. (2010), Efektywność projektów inwestycyjnych, Towarzystwo Naukowe

Organizacji i Kierownictwa, Toruń.

[3]. Dudziak A., Piekarski W. (2014), Zarządzanie produktywnością, a ryzyko

operacyjnew działalności polskich przedsiębiorstw, [online] http://www.ptzp.org.pl/

[4]. files/konferencje/kzz/artyk_pdf_2014/T1/t1_237.pdf/ (dostęp: 28.11.2015).

[5]. Lwowski B., Kozłowski R. (2007), Podstawowe zagadnienia zarządzania produkcją,

Oficyna Ekonomiczna, Kraków.

[6]. Krasiński P. (2006), Instrumenty pochodne w zarządzaniu ryzykiem przedsiębiorstw,

Warszawa.

[7]. Małyszek E. (2015), Wybrane aspekty ryzyka w zarządzaniu łańcuchem dostaw, [w:]

Knosala R. (red.), Innowacje w zarządzaniu i inżynierii produkcji, Polskie

Towarzystwo Zarządzania Produkcją, Opole.

[8]. Marcinek K., Pera K., Tworek P. (2012), Inwestycje rzeczowe przedsiębiorstw.

Wybrane zagadnienia, Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego. Katowice.

[9]. Matkowski P. (2006), Zarządzanie ryzykiem operacyjnym, Oficyna Ekonomiczna,

Kraków.

[10]. Monkiewicz J., Gąsiorkiewicz L. (red.) (2010) Zarządzanie ryzykiem działalności

organizacji, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.

106

[11]. Rogowski W. (2013), Rachunek efektywności inwestycji. Wyzwania teorii i potrzeby

praktyki, Oficyna Wolters Kluwer Business, Warszawa.

[12]. Sierpińska M., Wędzki D. (1999), Zrządzanie płynnością finansową w

przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa.

[13]. Światowiec - Szczepańska J. (2012), Ryzyko strategiczne przedsiębiorstw: ujęcie

modelowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań.

[14]. Thlon M. (2012), Zarządzanie ryzykiem operacyjnym przedsiębiorstwa, Uniwersytet

Ekonomiczny w Krakowie, Kraków.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LOGISTYCE I FINANSACH

Documents

Transcript of ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LOGISTYCE I FINANSACH