1

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Zadania maturalne. Dział: Budowa i dzieje Ziemi.

Zadanie 1. (3 pkt) Uzupełnij tabelę obrazującą genezę i wiek wybranych surowców mineralnych

Polski.

Zadanie 2. (2 pkt) Określ rodzaj oraz genezę zapisanych w tabeli skał.

Zadanie 3. (2 pkt)Uzupełnij poniższą tabelę, wykonując polecania a) i b).

a) Wpisz chronologicznie podane poniżej okresy geologiczne.

perm, trias, neogen, karbon

b) Każdemu z wyżej wymienionych okresów geologicznych przyporządkuj surowiec,

który powstał w tym czasie na podanym obszarze.

Surowce mineralne: A. ropa naftowa na północ od Przylądka Rozewie

B. rudy cynku i ołowiu w okolicach Olkusza

C. węgiel kamienny w Zagłębiu Lubelskim

D. węgiel brunatny w Zagłębiu Bełchatowskim

Zadanie 4. (2 pkt)

a) Spośród wymienionych produktów wietrzenia zaznacz jeden, który powstaje

w procesie wietrzenia mechanicznego.

2

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

A. boksyty

B. gołoborza

C. lateryty

D. terra rosa

b) Wymień dwa przyrodnicze warunki sprzyjające wietrzeniu mechanicznemu.

1. ..............................................................................................................

.................................................................................................................

2. ..............................................................................................................

................................................................................................................

Zadanie 5. (1 pkt) Na mapie geologicznej przedstawiono fragment obszaru Gór Stołowych.

Podkreśl nazwę skały, z której zbudowane są szczytowe partie najwyżej położonego

n.p.m. obszaru przedstawionego na mapie turystycznej.

A. margiel

B. mułowiec

C. piaskowiec

D. zlepieniec

Zadanie 6. (1 pkt) Uszereguj wymienione w legendzie mapy geologicznej z zadania 5. skały osadowe

okruchowe w kolejności, uwzględniającej wielkość budujących je ziaren. Zacznij

od skały zbudowanej z ziaren o najmniejszej średnicy.

1. ............................................ 2. ............................................. 3. ............................................

Zadanie 7. (2 pkt) Korzystając z określeń podanych poniżej, wypełnij prostokąty w poziomie, tak

aby przedstawiały trzy procesy powstawania skał.

granit, plutonizm, metamorfizm, piasek, sedymentacja szczątków organicznych,

marmur, diageneza

3

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Zadanie 8. (2 pkt) Po przeanalizowaniu przekroju geologicznego ustal kolejność wydarzeń, która

doprowadziła do

takiego układu warstw skalnych. Posłuż się oznaczeniami literowymi określeń i wpisz je w

odpowiednie miejsce w ciągu schematu.

Zadanie 9. (1 pkt) Uzupełnij tabelę, wpisując odpowiednie nazwy skał wybrane spośród

podanych poniżej.

Skały: bazalt, granit, piaskowiec, wapień, zlepieniec.

4

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Zadanie 10. (2 pkt) Rozpoznaj minerał i skały opisane w poniższych zdaniach. Zapisz

odpowiedzi.

A. Powstał przez sprasowanie granitu.

...........................................................................................................................................................

B. Skała powstała ze szczątków roślinnych o zawartości węgla do 60%.

...........................................................................................................................................................

C. Minerał ten jest tworzony z rozkładu chemicznego gipsów, najczęściej przy udziale bakterii.

...........................................................................................................................................................

D. Skałę tę tworzyła głównie wolno zastygająca pod powierzchnią Ziemi kwaśna (ponad 60%

krzemionki) magma.

...........................................................................................................................................................

Zadanie 11. (2 pkt)

a) Przyporządkuj informacjom w tabeli po jednym odpowiednim minerale wybranym

z podanych poniżej. Wpisz do tabeli nazwy tych minerałów.

Minerały: kalcyt, korund, kwarc, gips

b) Przyporządkuj informacjom w tabeli po jednym minerale wybranym z podanych

poniżej. Wpisz do tabeli nazwy tych minerałów.

Minerały: kalcyt, korund, ortoklaz, talk

Zadanie 12. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono schematyczny przekrój geologiczny przez Tatry.

Korzystając z rysunku, uszereguj podane niżej wydarzenia geologiczne od najstarszego do

najmłodszego, wpisując do ramki cyfry odpowiadające wydarzeniom.

5

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

1. Fałdowanie osadów w wyniku nacisku płyt litosfery.

2. Niszczenie osadów płaszczowinowych i trzonu granitowego przez czynniki zewnętrzne.

3. Odrywanie płaszczowin od podłoża i przesuwanie w kierunku północnym.

4. Intruzja magmowa.

5. Gromadzenie osadów w zbiorniku morskim.

Zadanie 13. (1 pkt) Mapy przedstawiają rozmieszczenie płyt tektonicznych oraz obszarów częstych

trzęsień ziemi.

6

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Na podstawie załączonych map sformułuj prawidłowość dotyczącą rozmieszczenia

obszarów sejsmicznych na Ziemi.

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

Zadanie 14. (1 pkt) Na mapie geologicznej przedstawiono fragment obszaru Gór Stołowych.

7

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Cenoman - najstarsze piętro epoki górnej kredy w erze mezozoicznej

Turon – piętro (po cenomanie) epoki górnej kredy w erze mezozoicznej

Podkreśl nazwę skały, z której zbudowane są szczytowe partie najwyżej położonego

n.p.m. obszaru przedstawionego na mapie turystycznej.

A. margiel

B. mułowiec

C. piaskowiec

D. zlepieniec

Zadanie 15. (1 pkt) Uszereguj wymienione w legendzie mapy geologicznej z zadania 5. skały osadowe

okruchowe w kolejności, uwzględniającej wielkość budujących je ziaren. Zacznij

od skały zbudowanej z ziaren o najmniejszej średnicy.

1. ............................................ 2. ............................................. 3. ........................................

Zadanie 16. (2 pkt) Do określania wieku względnego skał wykorzystuje się metodę skamieniałości

przewodnich.

Typową cechą skamieniałości przewodnich jest ich powszechne występowanie w dużych

ilościach na rozległych obszarach kuli ziemskiej.

a) Podaj inną typową cechę skamieniałości przewodnich, odróżniającą je od innych

skamieniałości.

…............................................................................................................................................

................................................................................................................................................

b) Podkreśl rodzaj skał, w których występują skamieniałości.

Skały: magmowe, metamorficzne, osadowe.

Zadanie 17. (1 pkt)Uporządkuj następujące wydarzenia w dziejach Ziemi od najstarszego do

najmłodszego, wpisując w odpowiednie miejsca odpowiadające im litery.

A) Wyginięcie dinozaurów

B) Powstanie M. Bałtyckiego

C) Pojawienie się życia na Ziemi

D) Powstanie pokładów węgla kamiennego w Polsce

8

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Zadanie 18. (2 pkt)Na rysunku przedstawiono sytuację tektoniczną występującą na granicy płyt

litosfery.

Podaj dwa przykłady zjawisk lub procesów geologicznych, występujących na granicy

płyt litosfery na obszarze przedstawionym na rysunku. Wyjaśnij genezę jednego z nich.

Nazwy zjawisk/procesów geologicznych:

1. ..............................................................................................

2. ..............................................................................................

Nazwa omawianego zjawiska/procesu geologicznego: ...............................................................

Geneza podanego zjawiska/procesu geologicznego: ...................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

Zadanie 19. (2 pkt)Na mapie przedstawiono zasięgi plejstoceńskich zlodowaceń w Polsce.

9

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Korzystając z mapy:

a) podaj nazwy zlodowacenia, które

- jako pierwsze przekształcało rzeźbę obszaru oznaczonego na rysunku literą A,

................................................................................................................................................

- jako ostatnie przekształcało rzeźbę obszaru oznaczonego na rysunku literą A.

................................................................................................................................................

b) podkreśl nazwę krainy geograficznej, której obszar w plejstocenie nie znajdował się

pod lądolodem.

A. Bieszczady

B. Pojezierze Suwalskie

C. Przedgórze Sudeckie

D. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska

Zadanie 20. (4 pkt) Rysunek przedstawia przekrój przez nieckę artezyjską.

a) Podaj litery, którymi oznaczono na rysunku warstwy nieprzepuszczalne oraz

warstwę, w której występują wody artezyjskie.

Warstwy nieprzepuszczalne: ........................................................................................................

Warstwa wód artezyjskich: ..........................................................................................................

b) Podaj nazwy dwóch miast Polski, które dzięki położeniu na obszarach niecek

artezyjskich korzystają z zasobów wód artezyjskich. Nazwy miast dobierz z podanych

poniżej.

Zakopane, Poznań, Wrocław, Łódź, Warszawa, Suwałki

………………………………………………, ………..………………….…………………

10

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Zadanie 21. (3 pkt) Wykorzystaj załączony przekrój geologiczny oraz posiadaną wiedzę i wykonaj

polecenia

a) Uporządkuj chronologicznie podane poniżej wydarzenia geologiczne od najstarszego

do najmłodszego. Numery odpowiadające kolejnym wydarzeniom wpisz do tabeli.

1. sfałdowanie osadów morskich

2. zlodowacenie obszaru

3. akumulacja osadów w środowisku wód śródlądowych

4. erozyjne ścięcie powierzchni

5. akumulacja osadów w środowisku morskim

b) Podaj nazwę grupy skał występujących na przekroju, uwzględniając ich genezę.

Nazwa grupy skał: ........................................................................................................................

Zadanie 22. (5 pkt) Rysunek przedstawia zjawiska geologiczne na granicy płyt litosfery na obszarze

wschodniej Afryki. Wykorzystaj rysunek i własną wiedzę do wykonania poleceń a), b), c).

11

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

a) Zaznacz poprawną odpowiedź.

Przedstawione na mapie rowy i uskoki tektoniczne położone są w strefie:

A. subdukcji.

B. ryftu.

C. kolizji płyt.

D. geosynkliny.

b) Na przykładzie przedstawionych na rysunku jezior Niasa i Tanganika oraz

posiadanej wiedzy, wymień trzy cechy jezior tektonicznych.

1. ................................................................................................................................................

2. ................................................................................................................................................

3. ................................................................................................................................................

c) Podaj przykłady trzech przyrodniczych konsekwencji, które mogą w przyszłości

wystąpić w Afryce Wschodniej jako skutek położenia tej części kontynentu

na granicy płyt litosfery.

1. ................................................................................................................................................

2. ................................................................................................................................................

3. ................................................................................................................................................

Zadanie 23. (2 pkt) Na mapie przedstawiono granice i kierunki ruchu płyt litosfery.

12

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Przyporządkuj obszarom oznaczonym na mapie literami A i B po dwa zjawiska

lub procesy geologiczne, dobierając je z wymienionych poniżej.

1. Powstawanie głębokiej szczeliny, wzdłuż której wylewa się lawa bazaltowa

zastygająca na krawędziach płyt.

2. Podsuwanie się jednej płyty litosfery pod drugą i wtapianie się jej w płaszcz.

3. Powstawanie rowów oceanicznych na skutek zstępujących prądów konwekcyjnych.

4. Odtwarzanie się skorupy oceanicznej w strefie ryftu.

5. Zderzanie się kontynentalnych płyt litosfery.

Zadanie 24. (1 pkt) Zaznacz metodę, która służy do określania wieku względnego skał i zdarzeń

geologicznych na Ziemi.

Metody:

A. Izotopowa 238U

B. Paleontologiczna

C. Dendrochronologiczna

D. Izotopowa 14C

Zadanie 25. (1 pkt)Wymień metodę określania wieku bezwzględnego zdarzeń geologicznych, którą

należy zastosować, aby zbadać wiek powstania oraz wiek zaniku obecnie zarośniętej misy

jeziornej na Pojezierzu Mazurskim.

Nazwę metody wybierz spośród podanych w zadaniu 14.

..............................................................................

Zadanie 26. (2 pkt) Mapa przedstawia rozmieszczenie głównych jednostek tektonicznych Polski.

13

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

a) Uzupełnij tabelę, wpisując obok każdego z podanych surowców nazwę jednostki

tektonicznej, na obszarze której dany surowiec jest eksploatowany. Nazwy jednostek

dobierz z podanych.

niecka brzeżna, zapadlisko przedkarpackie, monoklina przedsudecka,

zapadlisko śląsko-krakowskie

b) Podaj numery, którymi jednostki te oznaczono na mapie.

Zadanie 27. (2 pkt) Rysunek przedstawia dwie formy ukształtowania dna oceanicznego: grzbiet

oceaniczny i rów oceaniczny.

Podaj literę, którą oznaczono na rysunku rów oceaniczny oraz wyjaśnij, w jaki sposób

doszło do jego powstania.

Rów oceaniczny oznaczono literą ………………

Wyjaśnienie: ................................................................................................

.................................................................................................................

14

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

Zadanie 28 . (2 pkt) Na rysunku przedstawiono uproszczony przekrój geologiczny przez Łysogóry i

obszar położony na północ od tego pasma.

Na podstawie: W. Mizerski, Geologia Polski dla geografów, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005

Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy zdanie

jest fałszywe.

Łysica jest wyrzeźbiona z kambryjskich piaskowców kwarcytowych. ...............

Skały budujące Łysicę są młodsze od skał budujących Górę Miejską. ...............

Obszar zaznaczony na przekroju numerem 1 ma budowę antyklinalną. ...............

Dolina Pokrzywianki powstała w łupkach ilastych – skałach mniej

odpornych na erozję niż piaskowce kwarcytowe. ...............

Zadanie 29. (1 pkt) Na mapie zaznaczono literami A – D miejsca położone na granicach płyt litosfery.

15

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Wpisz litery, którymi oznaczono na mapie dwa miejsca znajdujące się w strefie

subdukcji.

1. .......... 2. ..........

Zadanie 30. (2 pkt) Na mapie konturowej świata literami od A do C oznaczono tarcze prekambryjskie,

a cyframi od 1 do 3 rowy oceaniczne.

Na podstawie: Atlas geograficzny dla szkół średnich, PPWK, Warszawa – Wrocław, 2000

Zapisz w tabeli nazwy geograficzne wskazanych na mapie obiektów, wybierając spośród

podanych.

Tarcze: Dekańska, Gujańska, Gwinejsko-Nigeryjska, Fennoskandzka

Rowy: Aleucki, Mariański, Atakamski, Sundajski

Zadanie 31. (2 pkt) Na mapie przedstawiono jednostki tektoniczne Polski.

16

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Na podstawie: Dorota Makowska, Podręcznik do geografii fizycznej

dla szkoły średniej, WSiP, Warszawa 1998

Profil hipsometryczny wykonany wzdłuż południka 21°E na terenie Polski

Na podstawie profilu hipsometrycznego, mapy geologicznej i własnej wiedzy uzupełnij

tabelę, wpisując nazwy jednostek tektonicznych oraz nazwy krain geograficznych

odpowiadające obszarom zaznaczonym na profilu literami A, B i C. Nazwy krain

geograficznych wybierz z podanych poniżej.

Pojezierze Wielkopolskie, Wyżyna Lubelska, Nizina Śląska, Nizina Mazowiecka,

Kotlina Sandomierska, Pojezierze Mazurskie, Nizina Podlaska,

Wyżyna Kielecko-Sandomierska

Zadanie 32. (2 pkt) Uzupełnij tabelę. Wpisz nazwy er geologicznych (nie okresów), w których miały

miejsce podane wydarzenia.

17

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Zadanie 33. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono przekrój przez platformę wschodnioeuropejską.

Przeanalizuj budowę geologiczną obszaru w odwiercie Żebrak oraz wykonaj poniższe

polecenia.

a) Podaj głębokości zalegania stropu i spągu warstwy skał z okresu sylurskiego

nawierconej w miejscowości Żebrak oraz miąższość tej warstwy w tym odwiercie.

Wybierz wartości z podanych (950, 1250, 2200, 3000) i wpisz właściwe miana.

Głębokość zalegania stropu .....................................

Głębokość zalegania spągu .....................................

18

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

Miąższość .....................................

b) Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F,

gdy jest fałszywe.

Uskok między odwiertami Żebrak i Łuków powstał później niż skały karbońskie. .......

Na obszarze pomiędzy odwiertami w Łukowie i Kaplonosach występują skały

pochodzące z ordowiku.

Miąższość skał jurajskich maleje w kierunku południowo-wschodnim. .......

Fałdowanie skał na obszarze przedstawionym na rysunku miało miejsce w kambrze. .......

Zadanie 34. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono uproszczony przekrój geologiczny.

Na podstawie: Geografia – Materiały dydaktyczne, płyta CD, Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.,

Warszawa 2006

a) Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F,

gdy jest fałszywe.

Na przekroju znajduje się warstwa skał głębinowych (plutonicznych). ........

Na obszarze, którego budowę geologiczną przedstawiono na przekroju, następowały

transgresje morskie. ........

Linię przerywaną umieszczono w osi synkliny. ........

Warstwy skał zaprezentowane na przekroju ulegały dyslokacjom (deformacjom)

ciągłym i nieciągłym. ........

b) Uporządkuj wymienione wydarzenia w kolejności od najstarszego do najmłodszego.

19

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

A. Powstanie grubej serii różnych osadów morskich.

B. Wkroczenie lodowca i depozycja glin zwałowych.

C. Przykrycie powierzchni erozyjnej przez zlepieńce.

D. Sfałdowanie i wypiętrzenie skał.

E. Sedymentacja piasków na przedpolu lodowca.

F. Powstanie uskoku.

G. Erozyjne zniszczenie części fałdów

Za da nie 35. (2 pkt) Na podstawie mapy geologicznej wykonaj polecenia.

a) Podaj nazwę skały, z której jest zbudowany Kasprowy Wierch.

................................................................................................................................................

b) Wypisz kolejno 5 utworów geologicznych, które występują na linii Kasprowy Wierch – Zakopane.

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

Za da nie 36. (2 pkt) Na podstawie przedstawionego przekroju geologicznego wykonaj polecenia.

20

Zadania maturalne z arkuszy OKE oraz matur próbnych - zebrane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Centrum

Edukacyjnym „RN2000” w Piekarach.

a) Podaj nazwę pęknięć występujących między zrębami tektonicznymi a rowami tektonicznymi.

................................................................................................................................................

b) Podaj nazwę okresu, w którym powstały zręby i rowy deformujące ten obszar. Uzasadnij

odpowiedź.

Okres: ……........................................................................................................…………………………

Uzasadnienie:

………………………………………………………………………………..................…..

......................................................................................................................................................