156

YOZGAT MERKEZ VE KAZALARINDA HİLÂL-İ AHMER CEMİYETİNİN KURULUŞU VE FAALİYETLERİ

Mehmet KARAYAMAN1

Özet

Toplumsal hayatta yaşanan büyük felaketler, insanlar arasındaki yardımlaşma duygusunun artmasına neden olmuştur. Zor durumda olan insanlara yardım etme isteği, beraberinde yardım kurumlarının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Avrupa’da ortaya çıkan Kızılhaç’a benzer bir kurum, Osmanlı Devleti’nde de ortaya çıkmış, XIX. yüzyılın sonlarında Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti kurulmuştur. Zaman zaman faaliyetlerine ara vermek zorunda kalan Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti, II. Meşrutiyet’in ilanından sonra yeniden örgütlenerek İstanbul dışında da şubeler açmıştır. Vilayet merkezlerinde Hilal-i Ahmer Cemiyeti Merkezi, kazalarda ise Hilal-i Ahmer Cemiyeti şubeleri açılmıştır.

I. Dünya Savaşından itibaren faaliyetlerini takip edebildiğimiz Yozgat ve kazalarındaki Hilal-i Ahmer Cemiyeti merkez ve şubeleri, halkın ihtiyaçlarının karşılanmasında önemli hizmetlerde bulunmuşlardır. Yozgat halkı, Yozgat’taki esir kampındaki insanların ihtiyaçlarının karşılanmasında, Milli Mücadele sırasında ordunun ihtiyaçlarının giderilmesinde ve savaştan sonra yaraların sarılmasında önemli rol oynamış, topladığı yardımları Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezine göndermiştir. Çalışmamızda ağırlıklı olarak Kızılay Arşivinden yararlanarak, Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyetine geçiş sürecinde Yozgat merkez ve kazalarında faaliyet gösteren Hilâl-i Ahmer Cemiyetlerinin kuruluşu, idarecileri, faaliyetleri, mali durumları hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Yozgat, Hilal-i Ahmer, Esirlere Yardım, Kuraklık

Abstract

The Foundatıon Of Hilal-İ Ahmer In The Centre And Towns Of Muğla And Its Actıvıtıes

The desireto help people in need is old as history of humanity. The seaidsinitially were individual and disorganized, but in time they institutionalized and caused humanitarian organizations like The Red Cross, Hilâl-i Ahmer (RedCrescent) toemerge. Ottoman Red Crescent Association was an international relief organization, which was founded in the last quarter of nineteenth century as a part of this institutionalization process. Ottoman Red Crescent Association, which showed remark ablesuccess since itsfoundation, enteredin to the process of reconstruction with the Second Constitutionalist Period. The outbreak of Turco-ItalianWaracceleratedtheprocessandnewbrancheswerecreatedoutside of Istanbul.

Branches of Ottoman Red Crescent Association were founded in the centre and towns of Muğla during the years of Turco-ItalianWar. Branches of Ottoman Red Crescent Associationgave support in the form of helpings oldiersinvolved in the war with the irvarious needs, improving the living conditions of war captives and assisting them tocontacttheir families, settling of the immigrantsand supplying the irsocial needs and these branç hes couldonly survive with public donations. These associationsals ocontinued to function in the early years of the Republic and played an important role in post-war relief works.Inourstudy, the foundation of Ottoman Red Crescent Association in the centre and towns of Muğla during the transitionperiod from the Ottoman Stateto the Turkish Republic, its administrators, activities, financial conditions will be discussed with the information based mostly on Kızılay archives.

Keywords: Muğla, Hilal-i Ahmer (Ottoman Red Crescent Association), refugeeaid, captiveaid

1Doç. Dr., Uşak Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Öğretim Üyesi, UŞAK, mkarayaman@hotmail.com

157

1. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Kuruluşu

Sanayi Devrimi ve Fransız İhtilali, sadece siyasi ve ekonomik dinamiklerin değişmesini sağlamakla kalmamış, değişen sosyal yapının çatışmaya dönüşmesi ile birlikte yıkıcı gücü yüksek olan ve binlerce insanın hayatını kaybettiği savaşların habercisi olmuştur. XIX. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren, savaşın yarattığı tahribatı azaltma, ölüm oranlarını düşürme, yaralı ve esirlere insani yardımda bulunma fikri somut adımlara dönüşmüş, 22 Ağustos 1864 tarihinde imzalanan Cenevre Mukavelenamesi ile Salib-i Ahmer (Kızılhaç) Cemiyeti kurulmuştur2.

1867 yılında Paris’te açılan sağlık sergisine Osmanlı Devleti’ni temsilen katılan Dr. Abdullah Bey, ülkeye dönüşünde Cenevre Mukavelenamesinin uygulanması için teşebbüse geçmiştir. Abdullah Beyin çalışmaları ve Padişah Abdülaziz’in de desteğiyle,11 Haziran 1867 tarihinde “Mecruhin ve Marda-yı Asakir-i Osmaniyye’ye İmdat ve Muavenet Cemiyeti” (Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere Yardım Cemiyeti) adıyla bir dernek oluşturulmuştur. Dr. Marko Paşa’nın başkanlığında geçici bir komite seçilmiş, komitenin genel sekreterliğine de Dr. Abdullah Bey getirilmiştir3. 7 Temmuz 1869 tarihinde Cemiyetin tüzüğü hazırlanmışsa da Bab-ı Seraskeri makamı, sivillerin askeri işlere karşımasının doğru olmayacağını belirterek, nizamnameyi onaylamamış ve cemiyet dağılmıştır.

Osmanlı Devleti ile Sırbistan ve Karadağ arasında 1876 yılında başlayan savaş, binlerce askerin ölümüne, binlercesinin de yaralanmasına neden olmuştur. Savaşta yararlanan askerlerin İstanbul’a getirilmesi ve tedavisinde yaşanan sıkıntılar, Cemiyetin önemini bir kez daha ortaya çıkarmıştır. Mekteb-i Tıbbiyede, Dr. Marko Paşa’nın başkanlığında bir komisyon oluşturularak bir yardım cemiyetinin kurulmasına karar verilmiştir. Cenevre’deki Salib-i Ahmer genel merkezine başvurularak, 14 Nisan 1877 tarihinde Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti kurulmuştur. Cemiyet alameti olarak da, “Salib-i Ahmer (Kızılhaç)” işaretinin yerine “Hilâl-i Ahmer” işareti kullanılmaya başlanmıştır.4 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında önemli görevler yerine getiren Cemiyet, savaş sonrasında faaliyetlerine son vermiştir.1911 yılında Besim Ömer (Akalın) Paşanın gayretleri ile Tokatlıyan Oteli’nde bir araya gelen 100 kurucu üye, 20 Nisan 1911 tarihinde Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’ni yeniden kurmuştur.

2. Hilal-i Ahmer Cemiyetinin Taşra Örgütlenmesi

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin İstanbul dışında şubeler açmasına yönelik adımlar atılmıştır. Büyük oranda Bank-ı Osmanî ve Sıhhiye Teşkilatı memurlarının öncülüğünde 24 vilayette şubeler açılmıştır. Şubelerin faaliyetleri sınırlı kalmış, vilayetin önde gelenlerinin geçici olarak bir araya geldiği ve düzenledikleri yardım kampanyaları sayesinde topladıkları paraları, İstanbul’a göndermeleri dışında bir faaliyet gösterememişlerdir5.

1911 yılında Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin merkez teşkilatında görülen yeniden yapılanma ve canlanma hareketi taşra örgütlenmesine de yansımış, vilayet ve kazalarda Hilal-i Ahmer Cemiyeti merkez ve şubeleri açılmıştır. 1911 yılında çıkarılan ve 1925 yılına kadar yürürlükte kalan Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti Nizamname-i Esasisinin dokuzuncu maddesinde yer alan, “Cemiyet, Dersaadet’te bir merkez-i umumi ile vilayetlerde merkezlerden ve sancak ve kazalarda şubelerden müteşekkildir”6, hükmü gereğince

2Ahmet Mithat, Hilâl-i Ahmer, İstanbul, Kırkambar Matbaası, 1296 (1900), s.29.3Kızılay, Türkiye Kızılay Genel Merkezi Yayını, 1974, s.26. 4Mesut Çapa, Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti (1914-1925), Ankara, Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, 2010, s.12.5Hilâl-i Ahmer Cemiyeti şubelerinin açıldığı vilayetler ve faaliyetleri için bkz. Hüsnü Ada, Osmanlı Devleti’nin Hizmetindeİlk Modern Osmanlı Sivil Toplum Örgütü: Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (1868-1911), Marmara Üniversitesi, TürkiyatAraştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2011, s.6071. 6Zühal Özaydın, Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi, İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, DeontolojiAnabilim Dalı ve Tıp Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1987, s.180.

158

İstanbul’un dışındaki vilayetlerde “Merkez”, sancak ve kazalarda ise “Şube” açılmasına karar verilmiştir. Merkez ve şubelerin bünyesinde bir reis (merkezlerde ayrıca bir reis-i sânî), kâtip, veznedar ve üyeler görev yapmıştır. İlk açılan Hilal-i Ahmer Cemiyeti merkezleri arasında İzmir, Bursa, Hanya ve Trabzon, ilk şubeler arasında ise Kütahya, İznik, Bodrum, Adana, Gemlik ile İstanbul’da Kadıköy, Erenköy, Göztepe şubeleri gelmekteydi7.Şubeler, merkeze bağlı olup, topladıkları yardımları merkeze iletmekte, merkez de bunları İstanbul’daki genel merkeze aktarmaktaydı8.

Hilal-i Ahmer Salnamesinde, 1913 yılında taşrada 10 vilayette Hilal-i Ahmer Cemiyeti şubeleri açıldığı ifade edilmiştir. Bu gelişme yeterli görülmemiş, örgütlenmenin ülke geneline yayılması için, 1914 yılı başlarında henüz merkez ve şube teşkil edilmemiş olan yerlerdeki vali ve mutasarrıflara, gerek Hilal-i Ahmer Cemiyeti ve gerekse Dâhiliye Nezaretince tebligatta bulunularak bu konuda faaliyete geçmeleri istenmiştir9.

I. Dünya Savaşının sonunda, 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi ile Osmanlı Devleti toprakları İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmeye başlanmıştır. İşgal kuvvetlerinin İstanbul’a gelmesi ile birlikte Hilal-i Ahmer Cemiyeti Umumi Kâtibi Dr. Adnan (Adıvar) Bey de Ankara’ya gitmiştir. Adnan Bey Ankara’ya gelince, Anadolu’daki Hilal-i Ahmer Teşkilatı’nın umumi merkezle olan haberleşmesi kesilmiştir. Eskişehir’deki Hilal-i Ahmer Murahhaslığı da Ankara’ya taşınınca, “Ankara (Anadolu) Murahhaslığı” kurularak, Anadolu’daki merkez ve şubelerin yönetimi Ankara Murahhaslığına bırakılmıştır10. Milli Mücadele sırasında Anadolu’daki merkez ve şubeler, Anadolu Murahhaslığına bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmüşlerdir.

İşgal yılları ve sonrasındaki yaşanan yıkım, pek çok kurumda olduğu gibi, Hilal-i Ahmer Cemiyetinde de büyük tahribata neden olmuş, Cemiyete bağlı pek çok merkez ve şube faaliyetlerine son vermek zorunda kalmıştır. Milli Mücadelenin başarıya ulaşması, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile sonuçlanmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında devlet örgütlenmesi yeniden yapılandırılırken Hilal-i Ahmer Cemiyeti’ne ilişkin düzenlemeler de yapılmıştır. Cemiyetin genel merkezi Ankara’ya taşınarak, taşradaki merkez ve şubeler üzerinde yeniden otorite tesis edilmiştir11. 1924 yılından itibaren taşrada yeni bir örgütlenmeye gidilerek, bir yandan daha önce var olan şubeler tekrar canlandırılmış, diğer yandan da yeni şubeler açılması için çalışılmıştır. Hilal-i Ahmer Cemiyeti, genel merkez ile taşradaki merkez ve şubeler arasında işbirliği ve denetimi daha etkin kılmak amacıyla, 1926 yılında ülke dört müfettişlik bölgesine ayrılmıştır. Birinci bölgede; Ankara, Çankırı, Kastamonu, Bolu, Konya, Kırşehir, Aksaray, Kayseri, Afyonkarahisar, Eskişehir, Kütahya, Çorum, Zonguldak ve Bozok vilayetleri yer almıştır12.

3. Yozgat Merkez ve Kazalarında Açılan Hilal-i Ahmer Cemiyeti Şubeleri

Günümüzde Yozgat ilini de içine alan bölge, Osmanlı Devleti idari taksimatında Bozok Sancağı olarak ifade edilmekteydi. Sivas Beylerbeyliğinin sekiz sancağından biri olan Bozok Sancağı, Tanzimat Fermanının ilanından sonra yapılan düzenlemeler sonunda Ankara Vilâyetine bağlanmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında yapılan düzenleme ile il statüsü verilerek Bozok ili adını almıştır. 25 Haziran 1927 tarih ve 365 numaralı kararname ile Bozok vilayetinin adı Yozgat olarak değiştirilmiştir.

1911 yılında çıkarılan Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti Nizamname-i Esasi ile taşrada hızlı bir şekilde Hilal-i Ahmer Cemiyeti merkez ve şubeleri açılmıştır. Ancak bu dönemde, Yozgat ve kazalarında Cemiyete

7Seçil Karal Akgün-Murat Uluğtekin, Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, Ankara, 2000, s.42.8Çapa, a.g.e., s.31.9Çapa, a.g.e.,, s.31.10Çapa, a.g.e.,, s.39-40.11Çapa, a.g.e.,, s.37.12Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hilal-i Ahmer İcraat Raporları 1914-1928, Yayına Hazırlayanlar: Murat Uluğtekin-M. GülUluğtekin, Ankara, 2013, s.584.

159

bağlı merkez ve şubelerin açıldığına dair elimizde bir bilgi yoktur. Osmanlı Hilal-i Ahmer Salnamesinde, 1913 yılında taşrada kurulduğu belirtilen 10 şube arasında Yozgat ve kazalarının ismi geçmemektedir.

1914 yılının başlarında, Hilal-i Ahmer Cemiyeti merkez ve şube sayısının artırılmasına yönelik vali ve mutasarrıflara gönderilen yazılar etkili olmuş, Cemiyetin merkez ve şube sayısı artmıştır. Yozgat ve kazalarındaki Hilal-i Ahmer Cemiyeti şubelerinin faaliyetlerini 1914 yılından itibaren takip etmek mümkündür.

Yozgat ve kazalarında Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti yararına para toplanmasına dair ilk kayıtlar 1912 yılına dayanmaktadır. Balkan Savaşlarında ordu ve fakir halkın ihtiyaçlarının karşılanmasına destek olmak amacıyla, Kaymakam İbrahim Hakkı Bey öncülüğünde Boğazlıyan halkından toplanan 26 adet Osmanlı lirası, posta yoluyla genel merkeze gönderilmiştir13. Ankara Valisi tarafından Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezine gönderilen 9 Mayıs 1912 tarihli yazıda, halktan “Hilal-i Ahmer ianesi” olarak toplanan 1.787,5 kuruşun gönderildiği bildirilmiştir14. 18 Kasım 1912 tarihinde “Boğazlıyan İane Komisyonu” tarafından Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezine gönderilen yazıda, halktan toplanan 12.863 kuruş tutarındaki yardımın posta yoluyla gönderildiği ifade edilerek, yardımın alındığına dair makbuzun gönderilmesi istenmiştir. Belgede yer alan mühürlerden yola çıkarak, komisyonun dört kişiden oluştuğunu, Salih İzzet Beyin başkanlığındaki komisyonda Mehmet Emin, Mehmet Hilmi bin Cemalettin, Esseyyid Mehmet Emin Efendilerin üye olarak görev yaptıklarını söylemek mümkündür15. 21 Aralık 1912 tarihli bir başka belgede ise yukarıda belirtilen kişilerin yer aldığı “Hilal-i Ahmer Komisyonu” tarafından “Mecruh gazilerimizin masarıf-ı ruzmerresine medar olmak üzere” toplanan 70 adet Osmanlı lirasının, Hilal-i Ahmer Cemiyeti’ne iletilmek üzere nakden postaneye yatırıldığı ifade edilmiştir16. Ankara Valisi tarafından Hilal-i Ahmer cemiyeti genel merkezine gönderilen 29 Mart 1913 tarihi yazıda, halktan toplanan 1.995 kuruşun gönderildiği bildirilmiştir17. 10 Şubat 1913 tarihinde de Yozgat halkından toplanan 20.097 kuruş, genel merkeze gönderilmiştir18. Hilal-i Ahmer Cemiyeti yararına yardım toplanması ve gönderilmesi ile ilgili belgelerde, Yozgat ve kazalarında faaliyet gösteren Hilal-i Ahmer Cemiyeti merkez ve şubelerine ilişkin bir bilgi yoktur.

1932 yılında, Hilal-i Ahmer müfettişi tarafından düzenlenen teftiş evrakında yer alan Hilal-i Ahmer Cemiyeti Yozgat Şubesinin 1331 (1915/1916) yılında kurulduğuna dair ifadeden19 yola çıkarak, Yozgat merkezde Hilal-i Ahmer Şubesinin 1915 yılında kurulduğu söylenebilir. 4 Nisan 1916 tarihinde Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezine gönderilen ve ‘ilmühaberlerin Yozgat şubesi tarafından teslim alındığını gösteren tutanaktaki mühürlerden yola çıkarak, 1916 yılında Yozgat şube başkanının Mehmet Ataullah, veznedarının da Ahmet Nuri Bey olduğunu söylemek mümkündür20.

Cumhuriyet döneminde, Hilal-i Ahmer Cemiyeti Yozgat Şubesine ait ilk kayıtlar 1923 yılına ait olup, 13 Ekim 1923 tarihinde genel merkeze gönderilen yazıda, Yozgat şubesinin toplamış olduğu paradan 1500 liranın, Devecidağı depreminde kullanılmak üzere Dâhiliye Vekâletine verildiği ifade edilmektedir21.

1923 yılı Mayıs ayında Orta Anadolu’da şiddetli bir deprem meydana gelmiş, Tokat ve Yozgat’ta yıkımlara neden olmuştur. Devlet, depremin yoksul bıraktığı kişilere yardım elini uzatmakta gecikmemiştir. Ancak yapılan yardımlar yetersiz kalmış, hükümetten daha fazla yardım göndermesi talep edilmiştir. Tokat’a

13Kızılay Arşivi, 78/69.14Kızılay Arşivi, 78/27615Kızılay Arşivi, 78/207.16Kızılay Arşivi, 78/208.17Kızılay Arşivi, 78/27618Kızılay Arşivi, 14/286.19Kızılay Arşivi, 209/107.20Kızılay Arşivi, 161/46.21Kızılay Arşivi, 210/25; Kızılay Arşivi, 291/13.

160

yapılan yardımlardan Yozgat’ta Devecidağı (Kadışehri) Kasabasına gönderilen kısmının, bu kasabanın yaralarını sarmakta yetersiz kaldığı Dâhiliye Vekâletine bildirilince Vekâlet, Hilal-i Ahmer Cemiyeti Ankara temsilciliğinden yardım istemiştir. Dâhiliye Vekâletine verilen cevapta, şube kasasında bulunan 1500 liranın Devecidağı Kasabası’ndaki ihtiyaç sahiplerine dağıtılması için Yozgat Şubesine talimat gönderildiği ifade edilmiştir22.

Yozgat’a bağlı Boğazlıyan kazasında, Hilal-i Ahmer Cemiyeti şubesinin 1914 yılından itibaren faaliyetlerine başladığı görülmektedir. Kaza kaymakamının başkanlığında faaliyet gösteren Hilal-i Ahmer Şubesi, genel merkeze 29 Ekim 1914 tarihinde 8 adet Osmanlı lirası, 13 adet yeni Mecidî ve üç çeyrek Mecidî, 424 kuruş 30 para, 16 Kasım 1914 tarihinde 29 kuruş 30 para, 10 Aralık 1914 tarihinde 8 adet Osmanlı lirası 1002 kuruş,23 11 Mart 1915 tarihinde 2 Osmanlı lirası ile 10,5 adet yeni mecidiye, 24 Mayıs 1915 tarihinde 4.148 kuruş, 16 Temmuz 1915 tarihinde 3430 kuruş 8 para, 19 Temmuz 1915 tarihinde 2854 kuruş 6 para, 25 Ekim 1915 tarihinde 865 kuruş, 12 Kasım1915 tarihinde 505 kuruş, 27 Aralık 1915 tarihinde 925 kuruş yardım göndermiştir24.

Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin faaliyet gösterdiği alanlardan biri de halkın sağlık sorunlarının çözümüne katkı sağlamaktır. Boğazlıyan Hilal-i Ahmer Şubesi tarafından 16 Temmuz 1915 tarihinde genel merkeze gönderilen yazıda, Boğazlıyan’da tabip ve eczane olmadığı, difteri hastalığında artış yaşandığı ifade edilerek, 3-4 ampul serum ile bir miktar sülfato gönderilmesi istenmiştir. 11 Ekim 1915 tarihinde genel merkeze gönderilen yazıda da, genel merkezden gönderilen kinin ve kuşpalazı serumlarının geldiği, kininin sıtmalı olan fakir ahaliye dağıtıldığı, serumlarında cerrah şahadetnamesi sahibi Haşim Efendi tarafından tatbik edildiği ve şimdiye kadar üç çocuğun hayatının kurtarıldığı, serumların tatbikinde mevcut şırıngaların küçük geldiği, bedeli kendileri tarafından karşılanmak üzere, serumlara uygun bir şırınga ile birkaç yedek iğne gönderilmesi istenmiştir25.

I. Dünya Savaşı sırasında Yozgat’a bağlı nahiyelerdeki Hilal-i Ahmer şubelerine ilişkin bir başka bilgi de, Akdağ nahiyesinden doğrudan Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezine 27 Aralık 1915 tarihinde gönderilen 925 kuruş 10 para ile 20 Ekim 1915 tarihinde gönderilen 1.317 kuruş tutarındaki yardımlarla ilgilidir. Boğazlıyan kaymakamı tarafından Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezine gönderilen yazıda, Hilal-i Ahmer için iane toplanmasında büyük yararlılığı görülen Akdağ Nahiyesi Müdürü Ferid Bey’e takdirname gönderilmesi istenmiştir26.

1928 yılına gelindiğinde, Yozgat bağlı Boğazlıyan, Akdağmadeni, Sorgun Kazaları ile Kadışehri, Kızılkoca, Karamağara ve Eski Nahiyelerinde Hilal-i Ahmer Cemiyeti şubelerinin faaliyette oldukları görülmektedir27. 1929 yılındaki bir belgede ise Kızılkoca Nahiyesindeki Hilal-i Ahmer Cemiyeti şubesi başkanının Numan Bey, kâtibinin ise Lütfi Bey olduğu görülmektedir28.

1932 yılına ait teftiş raporunda, Hilal-i Ahmer Cemiyeti Akdağmadeni, Boğazlıyan ve Sorgun şubelerinin 1340 (1924) yılında açıldığı belirtilmiştir. Yozgat Hilal-i Ahmer Merkezi’nin 1930 yılında 120 azası olduğu, Akdağmadeni şubesinin 1930 yılında 20 azası olduğu, Boğazlıyan şubesinin 1929 yılında 70 azası olduğu, Sorgun şubesinin ise 1930 yılında 8 azası olduğu ifade edilmiştir29.

22Karal Akgün-Uluğtekin, a.g.e., s.177-178.23Kızılay Arşivi, 161/92.24Kızılay Arşivi, 156/148; Kızılay Arşivi, 156/149.25Kızılay Arşivi, 156/148.26Kızılay Arşivi, 156/148.27Kızılay Arşivi, 154/79.28Kızılay Arşivi, 1237/67.29Kızılay Arşivi, 1236/147; Kızılay Arşivi, 209/107; Kızılay Arşivi, 1236/148; Kızılay Arşivi, 1236/149.

161

Tablo 1: Yozgat ve Kazalarındaki Hilal-i Ahmer Cemiyeti Şubeleri İdare Heyeti Üyeleri (1929-1932)

YOZGAT 1929 1930 1931 1932Birinci Başkan Refet Bey Refet Bey Refet Bey Refet Beyİkinci Başkan Şükrü Bey Şevket Bey Şevket Bey

Muhasip Fahri Bey Hasan Bey Hasan Bey Hasan BeyVeznedar Bekir Bey Bekir Bey Bekir Bey

Kâtip Ata Bey Rıfat Bey Rıfat Bey Rıfat BeySORGUN

Birinci Başkan Hasan Basri Bey Hasan Basri Bey Hasan Basri BeyVeznedar Hakkı Bey Hakkı Bey İ. Hakkı Bey

Kâtip Şükrü Bey Şükrü Bey Şükrü BeyBOĞAZLIYANBirinci Başkan Lütfi Bey Dr. Ali Rıza Bey Dr. Ali Bey

Veznedar Saim Bey Cemal BeyKâtip Mehmet Bey Rıfat Bey Rıfat Bey

AKDAĞMADENİBirinci Başkan Nuri Bey Dr. Reşit Ziya Bey Salih Bey

Veznedar Ali Bey Saim BeyKâtip Zeki Bey Hacı Ali Bey Necati Bey

Kaynak: Kızılay Arşivi, 209/107; Kızılay Arşivi, 1236/147; Kızılay Arşivi, 1236/148; Kızılay Arşivi, 1236/149.

CHP Yozgat Parti Müfettişi Hilmi Çoruk tarafından hazırlanan ve 1940-1941 yıllarına ait birinci teftiş raporunda, Akdağmadeni Kazasında Kızılay başkanı olarak görev yapan İbrahim Önen’in aynı zamanda Akdağmadeni CHP Kaza İdare Heyetinde görev yaptığı belirtilerek, İbrahim Beyin bu görevlerden birini bırakması gerektiği ifade edilmiştir30.

4. Yozgat Esir Kampı

Osmanlı Devletinde esirlerle ilgili işler, I. Dünya Savaşı başlarında Harbiye Nezaretinin sorumluluğuna bırakılmıştır. Hilal-i Ahmer Cemiyeti bünyesinde kurulan “Üsera Komisyonu”, “Üsera Şubesi Müdürlüğü ve İstihbarat Şubesi”, I. Dünya Savasında esir alınan ve esir verilen kişilerin aileleriyle haberleşmelerinin sağlanmasında, ihtiyaçlarının karşılanmasında, gönderilen mektup, koli ve yardımların yerine ulaştırılmasında, kendisinden haber alınamayan kişilerle ilgili ailelerinden gelen yazıların takibinin yapılmasında, hasta ve yaralı esirlerin tedavi edilmesinde aktif olarak görev yapmıştır31.

18 Mart 1917 tarihinde Dâhiliye Nezaretine gönderilen listeye göre, Osmanlı Devleti sınırları içerisinde Büyükada’da General Townshend Karargâhı, Samatya, İzmit, Bursa, Eskişehir, Ankara, Konya, Kastamonu, Kütahya Tavşanlı, Yozgat, Manisa, Afyonkarahisar, Niğde Bor, Denizli, Gedos ve Kırşehir’de esir garnizonu bulunmaktaydı. Bunların dışında Kozan, Manisa, Şereflikoçhisar, Aksaray, Boğazlıyan, Çankırı gibi yerlerde de küçük garnizonlar kurulmuştu32.

1916 yılı itibariyle Yozgat esir kampında 30’u subay ve 99’u er olmak üzere toplam 129 İngiliz askeri bulunmaktaydı. Kamptaki İngilizler arasında Baines, Startin, O’Farelle adında üç İngiliz askeri doktoru bulunmaktaydı. Kampın komutanı ise Binbaşı Kazım Beydi. Esirler, şehrin önde gelen ailelerine

30Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 490.1/720.460.1.31Hafize Key, I.Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti Topraklarındaki Esir Kampları, Dumlupınar Üniversitesi, SosyalBilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya, 2010, s.50.32Mücahit Özçelik, Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’deki Esirler, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayını, 2013, s.49.

162

ait dört ayrı evde kalmaktaydı33. Yozgat’a daha fazla esir gönderilmesi gündeme gelmiş ancak 2 Mart 1918 tarihinde Ankara Valiliğinde Dâhiliye Nezaretine gönderilen yazıda, Yozgat’a gönderilecek esirlerin ikametine ayrılacak uygun bina olmadığı, muhacirlerin kaldığı yerlerin boşaltılması durumunda muhacirlerin zor durumda kalacağı ifade edilmiştir34.

Kamptaki esirlerden hasta olanların tedavisi yapılmış, esirler arasında seçilen bir kantinci vasıtasıyla yiyecek temin etmelerine izin verilmiştir. Ayda, dört kart ve iki mektup yazmalarına izin verilen esirlerin en çok şikâyet ettikleri konu, mektup ve kolilerinin geç ve düzensiz gelmesi olmuştur. Kamptaki esirlere Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçiliği para ve yiyecek yardımı yapmıştır35.

Yozgat’taki esir kampının ihtiyaçlarının karşılanmasında, buradaki esirlerin ülkeleriyle irtibatının sağlanmasında Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin büyük rolü olmuştur. Yozgat Esir Kampı ile ilgili işlerin yürütülmesinde de Hilal-i Ahmer Cemiyetinin aktif olduğu görülmektedir36.

Hilal-i Ahmer Cemiyeti’ne ait icraat raporlarında esirlere yönelik faaliyetler hakkında şu bilgiler verilmektedir;

“1915, 1916, 1917, 1918 tarihlerinde Amerika ve Felemenk sefaretleri tarafından Anadolu’daki muhtelif üsera garnizonlarına sevk edilmek için Cemiyete 8765 balya eşya ve yiyecek teslim edilmiş ve Anadolu Demiryollarında işleyen trenlerin kâmilen sevkiyat-ı askeriyeye tahsis edilmiş olmasına ve diğer manilere rağmen Hilal-i Ahmer’inteşebbüsat-ı mükerreresi sayesinde hemen kâffesininbilâ-zayiat mahallerine isali temin edilmiştir. İngiliz ve Fransız üserasına ait eşyanın yolda ziyanına mahal vermemek zımnında İzmit, Adapazarı, Eskişehir, Afyonkarahisar, Gediz, Manisa, Ankara, Kırşehir, Yozgat, Konya, Bor ve Bilemedik garnizonlarıyla Konya, Ankara, Kastamonu vilayetinde bulunan sivil üseraya ait sekiz vagon eşya, üsera komisyonundan Hüseyin Rıfkı Bey vedaatiyle sevk ve tevzi olunmuştur.37”

Türkiye’de esir kamplarında tutulanların durumlarını incelemek amacıyla tarafsız devlere ait Kızılhaç heyetleri Osmanlı Devleti sınırları içerisinde bulunan esir kamplarını ziyaret etmiştir. MM. Alfred Boissier ve Dr. Adolphe Vischer başkanlığındaki Kızılhaç heyetinin Ekim 1916-Ocak1917 tarihleri arasında ziyaret ettikleri esir kampların arasında Yozgat esir kampı da bulunmaktaydı. Yazılan raporlarda, esir kamplarındaki hizmetlerden övgüyle söz edilmiştir38.

5. Milli Mücadele Döneminde Yozgat Hilal-i Ahmer Şubesi

Mondros Mütarekesinin imzalanmasında sonra İstanbul’un İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi, taşradaki Hilal-i Ahmer Cemiyeti’ne ait merkez ve şubelerinin de yeniden örgütlenmesine neden olmuştur. Milli Mücadelenin maddi ve manevi yükünü paylaşmak amacıyla pek çok Anadolu şehrinde Hilal-i Ahmer Cemiyeti şubeleri kurulmuştur. Bu dönemde Yozgat’ta da yeni örgütlenmeye gidildiği görülmektedir.

Yozgat halkı Milli Mücadele sırasındaki gelişmelere seyirci kalmamış, imkânları nispetinde yardımlar toplayarak bunları Hilal-i Ahmer Cemiyeti merkezine iletmeye çalışmıştır. Mart 1920-Kasım 1921 tarihleri arasında, Yozgat ahalisi ve Hilal-i Ahmer Şubesi tarafından toplam 579 kuruş yardım gönderilmiştir. Yozgat’a

33Özçelik, a.g.e., s.50. Aynı çalışmanın 117.sayfasında Yozgat Esir Kampında 98 İngiliz rütbeli asker, 1 rahip ile 30İngiliz emir eri bulunduğu ifade edilmektedir. Aydın Ayhan tarafından hazırlanan makalede ise Yozgat Esir Kampı,Fransız esirler için yapılan kamplar arasında gösterilmiştir. Bkz.Aydın Ayhan, “1.Dünya Savaşında Türkiye Dışındave Anadolu’da Esir Kampları Balıkesir Esir Kampı”, http://www.geliboluyuanlamak.com/335_1-dunya-savasindaturkiye-disinda-ve-anadolu-da-esir-kamplari-balikesir-esir-kampi-aydin-ayhan.html(Erişim tarihi: 24.03.2016)34Özçelik, a.g.e., s.51, 117.35Özçelik, a.g.e., s.118.36Yozgat Esir Kampı ile ilgili Hilal-i Ahmer Cemiyetinin faaliyetleri ile ilgili yazışmalar için bkz. Key, a.g.t., s.84.37Osmanlı’dan Cumhuriyet’e…, s.31.38Özçelik, a.g.e., s.144.

163

bağlı Akdağmadeni kazasından 100 kuruş, Boğazlıyan kazasından ise 121 kuruş yardım gönderilmiştir39.

1921 yılı Şubatında oluşturulan Yozgat Hilal-i Ahmer Merkezi idare heyetinde Doktor Safvet Bey (Başkan), Mekteb-i Sultan-i Müdürü Nihat ve Arapzade Abdurrahman, Başçavuşzade Mehmet ve Nizam zade Ali Bey yer almaktaydı. 1921-1922 yıllarında 142.236 kuruş yardım toplanmış bunun 108.454 kuruşu Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezine gönderilmiştir40.

Yozgat Gazetesinin 16 Şubat 1921 tarihli nüshasında Yozgat Hilal-i Ahmer Merkezi ile ilgili bir yazıda, ülkenin düşman işgalinden kurtarılması için savaşanların ihtiyaçlarının karşılanmasında, hasta ve yaralıların tedavisi için gerekli malzemenin tedarik edilmesinde halktan Hilal-i Ahmer Cemiyeti’ne yardım yapmaları istenmiştir. Yeni Yozgat Gazetesi, cemiyete yapacak yardımları teşvik etmek amacıyla hatırı sayılır miktarda yiyecek yardımı yapan köyleri ve yaptıkları yardım miktarını gazetede yayınlayacağını duyurmuştur41.

Milli Mücadele sırasında Yozgat’ta faaliyet gösteren Hilal-i Ahmer Cemiyeti ve Yozgat Menzil Bölge Müfettişliği dışında, “Yaralılara Yardım Hanımlar Cemiyeti” de faaliyet göstermiş, ordunun ihtiyaçlarının giderilmesine çalışmıştır. Yeni Yozgat Gazetesinin 22 Kasım 1921 tarihli nüshasında yer alan habere göre Yaralılara Yardım Hanımlar Cemiyeti, bir yandan şehitler için mevlid-i şerif okuturken diğer yandan da 2.980 kuruş yardımı toplamıştır. Ayrıca merkezi Sivas’ta bulunan Anadolu Kadınlar Müdafaa-i Vatan Cemiyetinin bir şubesi de Yozgat’ta açılmıştır42.

Yozgat Hilal-i Ahmer Merkezi, Milli Mücadele’den sonra sayıları artan öksüz çocukların ihtiyaçlarının karşılanması için Türk Ocakları, Tayyare Cemiyeti gibi örgütlenmelerle birlikte hareket etmiş, ihtiyaç duyulan paranın toplanması için mücadele vermiştir43.

6. 1928 Yılında Yaşanan Kuraklık ve Hilal-i Ahmer Cemiyeti

1926 tarihinde itibaren Konya, Aksaray, Kırşehir, Eskişehir ve Afyon’da da görülen kuralık Yozgat’ta üç yıl sürmüştür. Kuraklık, sadece tarımsal üretimi değil hayvancılığı da olumsuz etkilemiştir. Tarım ve hayvancılıkta üretimin azalması ile birlikte halkın alım gücü düşmüş, ekonomik durgunluk yaşanmıştır44.

1927 yılı ilkbahar ve yaz aylarının kurak geçmesi Karadeniz ve Orta Anadolu bölgelerini büyük oranda etkilemiştir. Kızılay tarafından Sinop ve civarına 50.000 okka un dağıtılmıştır. Ertesi yıl Orta Anadolu’da kuraklık devam etmiş, hükümetin yaptığı yardımlar yetersiz kalınca Hilal-i Ahmer Cemiyeti devreye girmiştir. Yapılacak yardımları belirlemek amacıyla Temmuz 1927’de olağanüstü kurultay toplanmış, bölgeye müfettişler gönderilmiş ve yardımları dağıtmakla görevli yardım heyetleri oluşturulmuştur45. Hilal-i Ahmer Cemiyeti tarafından, Temmuz-Aralık 1927 tarihleri arasında, kuraklıktan etkilenen yerlerde un

39Mart 1920-Kasım 1921 tarihleri arasında Yozgat ve Kazalarından gönderilen yardımlarla ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. OsmanlıHilâl-i Ahmer Cemiyeti Ankara Heyet-i Murahhasası, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Teşekkülünden Sakarya Zaferi’neKadar İcraat Raporu, 23 Nisan 1336-23 Eylül 1337, Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekâsı, İstanbul, 1338/1922, s.65, 66,68, 71;Milli Mücadelede Hilal-i Ahmer, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Teşkilinden Sakarya Zaferi’ne Kadar İcraat Raporu (23Nisan 1920-23 Eylül 1921), Hazırlayan: İsmail Hacıfettahoğlu, Ankara, 2007, s.94-102.40Osmanlı’dan Cumhuriyet’e..., s.226.41Gülin Öztürk, 1. ve 2.Dönem Yozgat Milletvekilleri ve Siyasi Faaliyetleri, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, TarihAnabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Niğde, 2012, s.44-45; Gürbüz Arslan, Milli Mücadele Yıllarında Yozgat, MarmaraÜniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,İstanbul, 2007, s.52.42Öztürk, a.g.t., s.45-46. Yaralılara Yardım Hanımlar Cemiyeti I.Dünya Savaşı sırasında faaliyette olup, Ankara Valiliği tarafından3 Şubat 1915 tarihinde Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezinde gönderilen yazıda, Yaralılara Yardım Hanımlar Cemiyetinintarafından toplanan 4.916 kuruşun posta yoluyla gönderildiği ifade edilmiştir. Bkz. Kızılay Arşivi, 313/50.43Özlem Muraz Özdemir, Yozgad Gazetesine Göre 1925-1928 Arasında Yozgat, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde, 2010, s.25.44Özdemir, a.g.t.,, s.68.45Karal Akgün-Uluğtekin, a.g.e., s.202.

164

yardımı yapılmıştır. Daha sonra Ankara, Eskişehir, Afyonkarahisar, Konya, Niğde, Yozgat, Kırşehir, Kayseri, Aksaray ve köylerine, kişi başına günde 500 gram hesabıyla, 1928 yılının ilk aylarında 1.200.000 kilo buğday dağıtılmıştır46. Un satın alınmasında yaşanan sıkıntıyı aşmak amacıyla Hilal-i Ahmer Cemiyeti tarafından un yardımına da devam edilmiş, kişi başına günlük 800 gram un hesabıyla, Yozgat vilayeti dâhilinde 15.226 nüfusa 125.000 kilo un dağıtılmıştır47.

13 Haziran 1928 tarihli Yozgat Gazetesinde Hilal-i Ahmer Cemiyetinin yaptığı yardımlarla ilgili olarak şu ifadelere yer verilmiştir;

“Memleketimizde hüküm süren içtimai sefaletin elim vaziyeti karşısında memleket muhtaceynini düştükleri sefaletten kurtarmayı mukaddes gayesinin ulvi bir vazifesi telakki eden muhterem Hilal-i Ahmer Cemiyeti, şehrimiz merkezine gönderdiği beş bin lira ile binlerce bedbahtın sefaletine yetişmiş, birçok gözyaşlarını silmiş, aç midelere bir lokma ekmek bırakmaya muvaffak olmuştur. Hilal-i Ahmer Cemiyeti merkez-i umumisinden yapılan bu muavenetin iki bin lirası merkez ve köylerine, bin beş yüz lirası Selmanlı Nahiyesine, bin lirası Kızılkoca Nahiyesine, beş yüz lirası da Boğazlıyan kazasındaki muhtaceyne tahsis edilmiştir. Muhtaceynin miktarı şehrimiz merkezince tespit edilerek beher-i nüfusa isabet eden miktar, bir komisyon marifetiyle köy ve mahalle muhtarları müvacehesinde tevzi edilmiştir. Kızılkoca Nahiyesi tevziatını Halk Fırkası merkez kaza mutemedi Celal, Hilal-i Ahmer azasından Bekir Beyler, Selmanlı Nahiyesi tevziatını Halk Fırkası azasından Mirahurzade Kemal, ticaret odasından Ali Efendiler icra etmek suretiyle ibraz-ı hamiyet etmişlerdir. Şehrin ve aç nahiye, köylerinin tevziatı hitam bulmak üzeredir”48.

Kuraklık nedeniyle Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin 1928 yılında yaptığı yardımlar temmuz ayında da devam etmiş, Akdağmadeni Kazasında dağıtılmak üzere 1.500 lira daha gönderilmiştir. Gönderilen para ile birlikte toplam yardım miktarı 6.500 liraya çıkmıştır49.

Hilal-i Ahmer Cemiyetinin yaptığı yardımların halka dağıtılışı ile ilgili olarak Yozgat Gazetesinde şu ifadeler yer almaktadır;

“İki sene mütemadi kurak yüzünden ve kışın çok şiddetli geçmesinden yiyeceği hitam bulup aç kalan köyler halkına şehrimiz Hilal-i Ahmer merkezinin merkez-i umumisinden temin ettiği altı bin beş yüz lira muhtaceynin, dağlarda otla karınlarını doyuran bedbahtların imdadına yetişmiş, onları içinde bocaladıkları sefaletten kurtararak yüzlerini güldürmüştür. Şehrimiz Hilal-i Ahmer Cemiyeti şimdiye kadar bin altı yüz kırk yedi hanede beş bin üç yüz yetmiş beş nüfusa tevziatta bulunmuştur ki bu miktardan Akdağ Madeni kazası hariçtir. Binaenaleyh Dâhiliye Vekili Şükrü Kaya Beyin şehrimizi teşrif buyuracakları haberinden istihracen vilayetimizde de Konya vilayeti gibi kıtlık olduğu haberi doğru değildir. Halkımız, köylümüz on beş güne kadar yeni mahsulünü idrak edecek ve bu sene aç kalmayacaktır”50.

Kuralıkla mücadele etmek amacıyla, 1928 yılında çıkarılan Bakanlar Kurulu kararı ile kuraklığın görüldüğü bölgelerde halkın sıkıntılarını gidermek, bir sonraki sene üretim artışı ve geçim kolaylığı sağlamak amacıyla, illerin bütçesine konulan yol inşaatı ödeneğinin kuralık ve darlık bölgelerine sarf edilmesi, kuraklık görülen yerlerdeki köy yollarının yapımına öncelik verilmesi istenmiştir51.

Hilal-i Ahmer Cemiyeti tarafından, 8 Ağustos 1928 ve 25 Eylül 1928 tarihlerinde Başbakanlığa

46Karal Akgün-Uluğtekin, a.g.e., s.215.47Karal Akgün-Uluğtekin, a.g.e., s.219.48Özdemir, a.g.t., s.26-27.49Özdemir, a.g.t., s.26-27.50Özdemir, a.g.t., s.72.51Yaşar Baytal, Atatürk Döneminde Sosyal Yardım Faaliyetleri, (1923-1938), Ankara Üniversitesi, Türk İnkılapTarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2009, s.184.

165

gönderilen raporlarda, Yozgat yöresindeki kuraklıkla mücadele için alınması gereken tedbirler şu şekilde belirtilmiştir;

“1-İşbu mıntıkadaki bilumum köylüye, teşrinisani ayında, para değil tohumluk buğday ve arpa tevzii ve mahalli memurini ile her köy meclisinin bunların satılmayıp tamamen ekilmesine nezaretlerinin temini,

2-Muhtac-ı muavenet kimsesiz dul kadın ve yetim çocuklar ve malul ve ihtiyarların daimi surette ve alelhusus nisan, mayıs ve haziran aylarında iaşelerinin temini,

3-Tohum ekebilen köylünün hasat vaktine kadar idaresi kâfi gelemeyeceğinden, Mart-Haziran nihayetine kadar eli iş tutanlara bu senekinden daha şümullü iş temini,

4-Bu mıntıkada kışın sevkiyat icraatı kabil olmayacağı cihetle mahallen tedarikine imkân olmayan iaşen mevaddının şimdiden civar olan Amasya Vilayetinden ve Zile Kazasından tedariki ile depo edilmesi lazım geleceği mütalaası serd edilmektedir”52.

4 Haziran 1929 tarihinde Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti tarafından Başbakanlığa gönderilen yazıda, Hilal-i Ahmer Cemiyeti meclis-i umumisinin 26 Temmuz 1928 ve 9 Nisan 1929 tarihlerindeki olağanüstü toplantılarında, Hilal-i Ahmer Cemiyeti bütçesinde olağanüstü savaş durumları için ayrılan ihtiyat akçesinden 750.000 liranın kuralık görülen Konya, Aksaray, Kırşehir, Yozgat, Eskişehir ve Afyon illerine dağıtılması kararı alındığı bildirilmiştir. Yardımların büyük kısmı nakit para yerine ihtiyaç sahiplerine un ve buğday dağıtımı şeklinde yapılmıştır. Bu çerçevede Yozgat vilayetine 132.880 kilo un, 187.650 kilo buğday, 6.875,48 lira nakit para yardımı yapılmıştır53.

Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin 1 Temmuz 1928-30 Haziran 1929 tarihleri arasındaki gelir-gider hesaplarında, Cemiyet tarafından Yozgat’a 501.281 kuruş yardım yapıldığı ifade edilmiştir. 1 Temmuz 1929- 30 Haziran 1930 tarihleri arasındaki bütçede de Yozgat iline 47.334 kuruş 69 para yardım yapılması öngörülmüştür54.

1935 yılında ismi “Türkiye Kızılay Cemiyeti” olarak değiştirilen kurumun, Yozgat ve kazalarına yaptığı bir diğer yardım da 1938 yılındaki depremde evlere zarar görenlere yapılan yardımdır. 19 Nisan 1938 tarihinde merkezi Kırşehir olan depremde Yozgat, Kayseri, Eskişehir, Ankara ve Çorum illerinde hasar meydana gelmiştir. Depremde 148 kişi hayatını kaybetmiş, 680 hayvan da telef olmuştur55.Depremde, Yerköy’de bazı resmi bina, ev ve dükkânların duvarları çatlamış, Selmanlı Nahiyesinde 3 ev yıkılmış, 7 ev de hasar meydana gelmiştir. Sekili Köyünde 49 ev yıkılırken 7 evde ağır hasar meydana gelmiştir56. Depremde zor durumda kalanlara yardım etmek amacıyla ülke genelinde toplanan 400.000 lira ile devletin Kızılay’a verdiği 530.000 lira, ihtiyaç sahiplerine dağıtılmıştır. Depremde, Yozgat vilayeti dâhilinde 20 köyde 271 hane sahibine yardım yapılmış, 124 yeni ev inşa edilerek ihtiyaç sahiplerine verilmiştir57.

Kızılay’ın aktif olarak yardım faaliyetlerini yürüttüğü bir başka felaket de, 26-27 Aralık 1939 tarihinde Erzincan’da meydana gelen büyük depremdir. Deprem, komşu illerde de yıkımlara neden olmuş,

52Karal Akgün-Uluğtekin, a.g.e., s.221.53Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.10/120.858.3.Yaşar Baytal tarafından hazırlanan çalışmada Yozgat iline yapılan unyardımının miktarı 125.000 kg olarak ifade edilmektedir. Bkz. Baytal, a.g.t., s.87.54Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyeti Meclis-i Umumisi Tetkik Komisyonu Tarafından Tanzim Olunan Merkezi Umuminin 1Temmuz 1928-30 Haziran 1929 Tarihine Kadar Bir Senelik Devrei Hesabiyesinin Neticei Tetkikatına Ait Rapor, Ankara, TürkOcakları Merkezi Matbaası, 1930, s.21, 24; Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.10/119.841.2055Karal Akgün-Uluğtekin, a.g.e., s.188.56Derya Büyükbaş, Cumhuriyet Dönemi Yozgat’ın Sosyal Tarihi (1923-1960), Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal BilimlerEnstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon, 2014, s.101.57Türkiye Kızılay Cemiyeti, Merkezi Umumisi Tarafından 1939 Umumi Meclisine Sunulan ve 1937-1938 Hesap Yılı İçindeYapılan İşleri Bildiren Rapor, Ankara, 1939, s.7-8.

166

Yozgat’ta 6 kişi ölmüş, 6 kişi de yaralanmıştır. 514 bina yıkılırken, 881 binada çok hasar, 418 binada az hasar meydana gelmiş, 48 hayvan da telef olmuştur58.

Yozgat’ta, 13 Nisan 1940 ve 29-30 Temmuz 1940 tarihlerinde de deprem meydana gelmiştir. 13 Nisan 1940 tarihinde merkez üssü, Akdağmadeni’ne bağlı Peyik Nahiyesi’nin olduğu 5,6 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 150 köy hasar görmüştür59. 13 Nisan 1940 tarihinde meydana gelen depremde 7 kişi ölmüş, 6 kişi yaralanmış, 833 bina yıkılırken, 770 binada çok hasar, 586 binada az hasar meydana gelmiş, 45 hayvan da telef olmuştur. 29-30 Ağustos 1940 tarihinde meydana gelen depremde 239 kişi ölmüş, 282 kişi yaralanmış, 1312 bina yıkılırken, 2503 binada çok hasar, 2554 binada az hasar meydana gelmiş, 747 hayvan da telef olmuştur60.

Kızılay, depremde meydana gelen yıkımları gidermeye, yaraları sarmaya çalışmıştır. Nafıa dairesinde bulunan 48 çadır ile Kızılay Umumi Merkezi’nden gönderilen 220 çadır, hasar mıntıkalarına gönderilerek ihtiyaç sahiplerine dağıtılmıştır. Yine Kızılay Genel Merkezinden gönderilen 3,5 ton giyim eşyası ile 10 çuval şeker, 50 sandık hurma, 67.700 lira felaketzedelere dağıtılmıştır61.

Yozgat ve Kazalarındaki Hilal-i Ahmer Cemiyeti Şubelerinin Gelir-Gider Durumları

Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezi, şubelere, filigranlı makbuzlar, kartpostal ve üç hükümdar tablosu göndererek, bunların satılmasından elde edilecek paranın genel merkeze gönderilmesi istenmiştir. Boğazlıyan şubesine gönderilen 6 Temmuz 1915 tarihli yazıda, satılması için gönderilen makbuz, kartpostal ve üç hükümdar tablosunun miktarı ve maddi değeri hakkında bilgi verilmiştir62.

Hilal-i Ahmer Cemiyeti yararına şubelerde satılan ürünlerin arasında haritalar da yer almaktaydı. 30 Eylül 1916 tarihinde Hilal-i Amer Cemiyeti Yozgat Şube Reisi Mehmet Ataullah tarafından genel merkeze gönderilen yazıda, Hilal-i Ahmer yararına satılmak üzere gönderilen haritaların bedeli olan 2.586 kuruş 30 paranın Yozgat postanesine teslim edildiği belirtilmiştir63.

Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezi ile Yozgat ve kazalarındaki şubeler arasındaki yazışmalarda, halktan iane toplanması, gönderilmesi ve kayıtlarının tutulması konusu önemli yer tutmaktadır. Genel merkez, halktan toplanacak yardım karşılığında mutlaka makbuz kesilmesini isteyerek, matbu bir şekilde “çeyrek, kuruş, lira ve Mecidi” şeklinde dört ayrı makbuz çeşidi göndermiştir. Daha sonra da makbuzların bedelleri şubelerden talep edilmiştir. 4 Nisan 1916 tarihinde Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezinden Yozgat şubesine gönderilen yazıda, 6.000 kuruş değerinde 60 adet liralık, 11.100 kuruş değerinde 600 adet Mecidilik, 300 kuruş değerinde 300 adet kuruşluk ilmühaber gönderildiği bildirilmiştir64.

Hilal-i Ahmer Cemiyetine gelir sağlamak amacıyla yapılan bir başka uygulama da adliyede kullanılan ilmühaber makbuzlarının Hilal-i Ahmer Cemiyeti tarafından basılıp, belirli bir ücret karşılığında adliyelere devretmesidir. 19 Şubat 1927 tarihli Bozok (Yozgat) Hilal-i Ahmer Merkezi’nin talebi üzerine, genel merkezden Bozok’a 6.000 adet evrak-ı adliye, 2.000 adet davalara çağırmak için kullanılan davetiye evrakı ile 250 adet adli tebligata mahsus evrak gönderildiği bildirilmiştir65.

58Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.10/119.846.8.59Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.10/119.846.9.2. Depremde Peyikli ile birlikte Dedefakılı, Karamağara, Kamberli, Karapınarve Karacaalan Köylerinin tümü yıkılmıştır. Bkz. http://www.haberturk.com/tarihte-bugun/haber/974906-yozgat-depremi (Erişimtarihi; 24.03.2016)60Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.10/119.846.8.61Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.10/119.846.9.2.62Kızılay Arşivi, 156/148.63Kızılay Arşivi, 161/46.64Kızılay Arşivi, 161/46.65Kızılay Arşivi, 184/125; Kızılay Arşivi, 167/181; Kızılay Arşivi, 184/130

167

Cemiyetin bir başka geliri de şefkat pullarıdır66. Cumhuriyet döneminde oyun kâğıtlarının satışından elde edilecek gelirin %75’i Hilal-i Ahmer Cemiyeti’ne bırakılmıştır. 17 Kasım 1927 tarihinde Yozgat Hilal-i Ahmer Merkezi tarafından gönderilen bir yazıda oyun kâğıtlarının satışından elde edilen 21 lira 54 kuruşun Ziraat Bankasına yatırıldığı ifade edilmiştir67.

Şubelerden genel merkeze gönderilen yazılarda, yardımların gönderilmesi ile ilgili karşılaşılan en önemli güçlüğün, halktan toplanan yardımların nakde çevrilmesi olduğu, postanelerin sadece nakit parayı göndermeyi kabul ettiği, altın ve mücevher kabul etmediği ifade edilerek, posta ücretlerinin yüksekliğine de dikkat çekilmektedir. Ayrıca genel merkeze gönderilen yardımlara karşılık olarak gelen makbuzların eksik kesildiği ve bu nedenle hesaplarında açık bulunduğu da ifade edilmiştir68.

Tablo 2: 1923-1938 Yılları Arasında Yozgat Merkez ve Kazalarında Hilal-i Ahmer Cemiyeti Yararına Toplanan ve Genel Merkeze Gönderilen Yardımlar

Yıl Yozgat Akdağmadeni Boğazlıyan Sorgun1923 Genel Merkeze Gönderilen 2.636Krş 55.800Krş1925 Genel Merkeze Gönderilen 3.780Krş

1926 Genel Merkeze Gönderilen 83.632Krş

1927

Gelir 22.511 Krş 11.552 Krş 14.400 Krş 10.152 KrşGenel Merkeze Gönderilen 9.820 Krş 11.518 Krş 12.804 Krş 9.202 KrşMasraf

1929 Genel Merkeze Gönderilen 501.281Krş1930 Genel Merkeze Gönderilen 470.334Krş1 9 3 1 -1932

Gelir 63.376 Krş 20.215 Krş 61.800 Krş 81.004 KrşGenel Merkeze Gönderilen 68.132 Krş 21.852 Krş 53.781 Krş 46.436 KrşMasraf 1.325 Krş 3.693 Krş 7.599 Krş 27.857 Krş

1 9 3 3 -1934

Gelir 18.433 Krş 34.730 26.792Genel Merkeze Gönderilen 14.500 Krş 24.314 Krş 20.295 KrşMasraf 7.554 Krş 2.005 Krş 16.547 Krş 22.471 Krş

1 9 3 7 -1938

Gelir 398,55 Lira 81,40 Lira 534,46 LiraGenel Merkeze Gönderilen 200 Lira 300 lira 60 Lira 400,10 LiraMasraf 1,09 Lira 38,98 Lira

1938-

1939

Gelir 375,30 Lira 170,95 LiraGenel Merkeze Gönderilen 245 LiraMasraf 91,89 Lira 45,28 lira

Kaynak: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hilal-i Ahmer İcraat Raporları 1914-1928, Yayına Hazırlayanlar: Murat Uluğtekin-M. Gül Uluğtekin, Ankara, 2013, s.397, 657, 701; 1931-1932 Hesap Devresine Ait Merkezi Umumi İcraat Raporu, Ankara, Hâkimiyet-i Milliye Matbaası, 1933, s.50; 1933-1934 Hesap Devresi İçinde Merkezi Umumi Tarafından Yapılan İşleri Bildiren Rapor, Ankara, Ulus Basımevi, 1935, s.38; Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyeti Meclis-i Umumisi Tetkik Komisyonu Tarafından Tanzim Olunan ve Merkezi Umuminin 1 Temmuz 1928-30 Haziran 1929 Tarihine Kadar Bir Senelik Devrei Hesabiyesinin Neticei Tetkikatına Ait Rapor, Ankara, Türk Ocakları Merkez Matbaası, 1930, s.20,

66Kızılay Arşivi, 184/125.67Kızılay Arşivi, 1679/38.68Kızılay Arşivi, 161/92.

168

24; Türkiye Kızılay cemiyeti Merkezi Umumisi Tarafından 1939 Umumi Meclisine Sunulan ve 1937-1938 Hesap Yılı İçinde Yapılan İşleri Bildiren Rapor, Ankara, 1939, s.35; Türkiye Kızılay cemiyeti Merkezi Umumisi Tarafından 1940 Umumi Meclisine Sunulan ve 1938-1939 Hesap Yılı İçinde Yapılan İşleri Bildiren Rapor, Ankara, 1940, s.44; Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hilal-i Ahmer İcraat Raporları 1914-1928, Yayına Hazırlayanlar: Murat Uluğtekin-M. Gül Uluğtekin, Ankara, 2013, s.481; Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hilal-i Ahmer İcraat Raporları 1914-1928, Yayına Hazırlayanlar: Murat Uluğtekin-M. Gül Uluğtekin, Ankara, 2013, s.397.

Tablo3 : 1926-1927 Yıllarında Yozgat ve Kazalarındaki Hilal-i Ahmer Cemiyeti Şubelerinin Gelir- Gider Durumları (Kuruş Cinsinden)

GELİRLER

(Kuruş Cinsinden)

Bozok (Yozgat)

(1.1.1926-30.6.1927)

Akdağ Madeni (1.9.1926-30.6.1927)

Boğazlıyan

( 1 . 5 . 1 9 2 7 -30.6.1927)

Sorgun

( 1 . 4 . 1 9 2 7 -30.06.1927)

Toplanan Aidat 32.588 8.392 550 60Çiçek Hasılatı 4.313 2.685 4.662Pul 16.022 145 14.300 5.431Gazete hasılatı 1.412 230Yekûn 54.335 11.552 14.400 10.153GİDERLERMerkez-i Umumiye İrsalat 37.258 11.518 12.804 9.203Muavenet-i Muhtelife 1.430Masarıf-ı İdare 831 34 66 49Yekûn 38.089 11.552 14.300 9.252

Kaynak: Türkiye Hilal-i Amer Mecmuası, Numara:72, 15 Ağustos 1927,s.520- 522; Türkiye Hilal-i Ahmer Mecmuası, Numara:75, 15 Teşrinisani 1927,s.111.

Yozgat Hilal-i Ahmer Merkezinin faaliyet gösterdiği binalarla ilgili bilgiler sınırdır. 1925 yılında Yeni Yozgad Gazetesinde yer alan bir habere göre, Yozgat Hilal-i Ahmer Merkezi, Vali Asım Bey tarafından Muallimler Birliğine tahsis edilen binanın bir odasında faaliyet göstermiştir. Aynı binada Türk Ocağı, Halk Kütüphanesi, Tayyare Cemiyeti, Himaye-i Etfal Cemiyeti gibi kurumlar da faaliyet göstermekteydi69.

7. Sonuç

Yozgat merkez ve kazalarında, Balkan Savaşlarının yaralarını sarmak amacıyla, “İane Komisyonları” vasıtasıyla halktan yardım toplanarak, Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezine gönderildiğini, Boğazlıyan Hilal-i Ahmer Cemiyeti şubesinin 1914 yılı, Yozgat ve Akdağmadeni Hilal-i Ahmer Cemiyeti şubelerinin 1915 yılından itibaren faaliyet göstermeye başladığını söylemek mümkündür. Yozgat ve kazalarındaki Hilal-i Ahmer Cemiyeti şubeleri, gerek Balkan Savaşları sırasında gerekse I.Dünya Savaşı ve Milli Mücadele sırasında ordunun ve fakir halkın ihtiyaçlarının karşılanması için elinden geleni yapmış, topladığı yardımları Hilal-i Ahmer Cemiyetine iletmiştir. Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezi tarafından Yozgat ve kazalarındaki Hilal-i Ahmer Cemiyeti şubelerine gönderilen filigranlı makbuz, kartpostal, şefkat pulları, üç hükümdar tablosu, harita, adliyede kullanılan matbu evrak vb. materyallerin satışlarından elde edilen paralar, genel merkeze gönderilmiştir.

Cumhuriyet döneminde yeniden örgütlenen Hilal-i Ahmer Cemiyetinin 1928 yılı itibariyle Yozgat, Boğazlıyan, Akdağmadeni, Sorgun Kazaları ile Kadışehri, Kızılkoca, Karamağara ve Eski Nahiyelerinde

69Özdemir, a.g.t, s.27.

169

şubelerinin açıldığı görülmektedir.

Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel merkezi, 1928 yılında görülen kuraklık ve 1938 ile 1940 yıllarında meydana gelen depremlerde Yozgat halkının yanında yer almış, halka un, buğday dağıtarak yaraların sarılmasını sağlamıştır.

Osmanlı Devletinden Türkiye Cumhuriyetine geçiş sürecinde pek çok önemli hizmeti yerine getiren Hilal-i Ahmer Cemiyetinin, Yozgat ve kazalarında faaliyet gösteren şubelere ilişkin ortaya konulacak bilgi ve belgeler, hem bu uğurda fedakârca çalışan kişilere olan minnet borcumuzun ödenmesinde hem de zor günlerde Türk toplumunun yaptığı fedakârlıkların hatırlanmasına katkı sağlayacaktır.

8. Kaynakça

8.1. Arşiv Kaynakları

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.10/120.858.3.

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.10/119.841.20

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.10/119.846.8

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.10/119.846.9.2.

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 490.1/720.460.1.

Kızılay Arşivi, 1236/147.

Kızılay Arşivi, 1236/148.

Kızılay Arşivi, 1236/149.

Kızılay Arşivi, 1237/67.

Kızılay Arşivi, 14/286.

Kızılay Arşivi, 154/79.

Kızılay Arşivi, 156/148.

Kızılay Arşivi, 156/149.

Kızılay Arşivi, 161/46.

Kızılay Arşivi, 161/92.

Kızılay Arşivi, 167/181.

Kızılay Arşivi, 1679/38.

Kızılay Arşivi, 184/125.

Kızılay Arşivi, 184/130

Kızılay Arşivi, 209/107.

170

Kızılay Arşivi, 210/25.

Kızılay Arşivi, 291/13.

Kızılay Arşivi, 313/50.

Kızılay Arşivi, 78/207.

Kızılay Arşivi, 78/208.

Kızılay Arşivi, 78/276

Kızılay Arşivi,78/69.

8.2. Resmi Yayınları

1931-1932 Hesap Devresine Ait Merkezi Umumi İcraat Raporu, Ankara, Hâkimiyet-i Milliye Matbaası, 1933.

1933-1934 Hesap Devresi İçinde Merkezi Umumi Tarafından Yapılan İşleri Bildiren Rapor, Ankara, Ulus Basımevi, 1935.

Milli Mücadelede Hilal-i Ahmer, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Teşkilinden Sakarya Zaferi’ne Kadar İcraat Raporu (23 Nisan 1920-23 Eylül 1921), Hazırlayan: İsmail Hacıfettahoğlu, Ankara, 2007.

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Ankara Heyet-i Murahhasası, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Teşekkülünden Sakarya Zaferi’ne Kadar İcraat Raporu, 23 Nisan 1336-23 Eylül 1337, Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekâsı, İstanbul, 1338/1922.

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hilal-i Ahmer İcraat Raporları 1914-1928, Yayına Hazırlayanlar: Murat Uluğtekin-M. Gül Uluğtekin, Ankara, 2013.

Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyeti Meclis-i Umumisi Tetkik Komisyonu Tarafından Tanzim Olunan Merkezi Umuminin 1 Temmuz 1928-30 Haziran 1929 Tarihine Kadar Bir Senelik Devrei Hesabiyesinin Neticei Tetkikatına Ait Rapor, Ankara, Türk Ocakları Merkezi Matbaası, 1930.

Türkiye Kızılay cemiyeti Merkezi Umumisi Tarafından 1939 Umumi Meclisine Sunulan ve 1937-1938 Hesap Yılı İçinde Yapılan İşleri Bildiren Rapor, Ankara, 1939.

Türkiye Kızılay cemiyeti Merkezi Umumisi Tarafından 1940 Umumi Meclisine Sunulan ve 1938-1939 Hesap Yılı İçinde Yapılan İşleri Bildiren Rapor, Ankara, 1940.

Kitap, Makale ve Tezler

ADA, Hüsnü, Osmanlı Devleti’nin Hizmetinde İlk Modern Osmanlı Sivil Toplum Örgütü: Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (1868-1911), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2011.

Ahmet Mithat, Hilâl-i Ahmer, İstanbul, Kırkambar Matbaası, 1296 (1900).

ARSLAN, Gürbüz, Milli Mücadele Yıllarında Yozgat, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.

171

AYHAN, Aydın, “1.Dünya Savaşında Türkiye Dışında ve Anadolu’da Esir Kampları Balıkesir Esir Kampı”, http://www.geliboluyuanlamak.com/335_1-dunya-savasinda-turkiye-disinda-ve-anadolu-da-esir-kamplari-balikesir-esir-kampi-aydin-ayhan.html (Erişim tarihi: 24.03.2016)

BAYTAL, Yaşar, Atatürk Döneminde Sosyal Yardım Faaliyetleri, (1923-1938), Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2009.

BÜYÜKBAŞ, Derya, Cumhuriyet Dönemi Yozgat’ın Sosyal Tarihi (1923-1960), Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon, 2014.

ÇAPA, Mesut, Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti (1914-1925), Ankara, Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, 2010.

KARAL AKGÜN, Seçil -ULUĞTEKİN, Murat, Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, Ankara, 2000.

KEY, Hafize, I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti Topraklarındaki Esir Kampları, Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya, 2010.

Kızılay, Türkiye Kızılay Genel Merkezi Yayını, 1974.

ÖZAYDIN, Zühal, Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi, İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Deontoloji Anabilim Dalı ve Tıp Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1987.

ÖZÇELİK, Mücahit, Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’deki Esirler, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayını, 2013.

ÖZDEMİR, Özlem Muraz, Yozgad Gazetesine Göre 1925-1928 Arasında Yozgat, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde, 2010.

ÖZTÜRK, Gülin, 1. ve 2.Dönem Yozgat Milletvekilleri ve Siyasi Faaliyetleri, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Niğde, 2012.

Peyik Zelzelesi, http://www.haberturk.com/tarihte-bugun/haber/974906-yozgat-depremi (Erişim tarihi: 24.03.2016)

Türkiye Hilal-i Amer Mecmuası, Numara:75, 15 Teşrinisani 1927.

Türkiye Hilal-i Amer Mecmuası, Numara:72, 15 Ağustos 1927.

172

8.3. Ekler

Kızılay Arşivi, 78/69Dersaadet’te Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti Riyaset-i Âliyyesine

752/459 Bu kere postaya teslimen yirmi altı aded Osmanlı lirası takdim

kılınmış olduğundan vusulünün işa’rı lüzumunun icab edenlere irade buyrulması ve buraca teşvikat-ı müessine icrasına fevkalade gayret edilmekte bulunduğu cihetle cem’ edilecek nukud ve eşya-ı ayniyenin de peyderpey takdim kılınacağı maruzdur.

Fi 7 Zilhicce sene 330 ve fi 3 Teşrinisani sene 328Boğazlıyan Kaimmakamı(Mühür)İbrahimHakkı bin Emin

173

Kızılay Arşivi, 78/207.Dersaadet’te Hilal-i Ahmer Cemiyeti Riyaset-i Âliyesine

Nevi Adedi Fi Santim Kuruş Santim

Lira-i Osmani 24 102 60 2462 40

Sim Mecidi 3 57

Metelik 3 75

Yekun 2520 15

Mecruh gazilerimizin masarıf-ı ruzmerresiniteminen Hilal-i Ahmer namına bir defada erbab-ı fütüvvetten komisyonumuz marifetiyle tahsil olunmuş olan iki bin beş yüz yirmi kuruş on beş santim nakden ve postaneye tevdien takdim kılındığından ve beraberde yüz iki kuruş altmış santim ianeyle hesap edildiğinden ana göre bil-ahzirad kaydıyla muktezi makbuzunun tisyarı ve 3 Teşrinisani sene 328 tarihinde ba-posta iki bin altı yüz yetmiş sekiz ve 8 Kanunuevvel sene 328 tarih ve 14 numrolu irsaliye ile yedi bin yüz seksen iki 22 Kanunuevvel sene 328 tarih ve 21 numrolu irsale ile üç bin üç kuruş on iki buçuk santim ki ceman üç kalemde muharrer on iki bin sekiz yüz altmış üç kuruşun da henüz makbuz-ı ilmühaberleri vürud etmediğinden anikdedenmaan irsali lüzumu temenni olunur olbabdaemr-ü irade hazret-i menlehül emrindir.

5 Kânunusani sene 328

Aza (Mehmet Emin) , Aza (Mehmet Hilmi bin Cemalettin

Aza (EsseyyidMehmed Emin,

Boğazlıyan İane-i Hayriye Komisyonu Reisi Salih İzzet

174

Kızılay Arşivi, 161/46-1DersaadetOsmanli Hilal-i Ahmer Cemiyeti Merkez-i Umumisi Riyaset-i Âliyyesine

Numro 11

Hilal-i Ahmer menfaatine füruht edilmek üzere fi 18 Nisan sene 331 tarih ve 336 numrolu tahriratla irsal olunan mürettebatın lira yüz sekiz hesabıyla bedeli iki bin altı yüz on bir kuruş gösterilmekte ise de bundan bin yedi yüz doksan bir kuruş yirmi paralığının tevhid-i meskukat kanununa tevfikan farkı olan yüz kırk üç kuruş on para bit-tenzil mütebakı iki bin beş yüz seksen altı kuruş otuz para balada gösterilen müfredat …….Postahanesineteslimen takdim kılınmış olmağla keyfiyet vusulünün işar ve icab eden makbuzunun irsali temennisiyle takdim ihramad ederim efendim. Fi 17 Eylül sene 332

Hilal-i Ahmer Yozgat Şubesi Reisi Mehmet Ataullah

175

D13 Nisan 1940 Tarihinde Gerçekleşen Peyik Depreminden Görünümler.

(http://www.haberturk.com/tarihte-bugun/haber/974906-yozgat-depremi (Erişim tarihi: 24.03.2016)